[ngudoc]

Tên truyện : Lửa Đắng

Tác giả : Nguyễn Bắc Sơn

Nguồn : vnthuquan

Đánh máy : Nguyễn Học


Về ngọn lửa đắng của luật đời

(Thay lời giới thiệu)

Sinh cái sống, đau gần như cái chết!
Chế Lan Viên

Cuộc cải cách xã hội còn được gọi là đổi mới thấm thoắt đã ngoài hai mươi năm. Hơn hai mươi năm với bao nhiêu biến đổi từ thượng đỉnh đến ngóc ngách đời sống của mỗi con người. Cái tốt, tất nhiên là rất lớn, rất nhiều. Cái xấu cũng nảy nở và hoành hành, làm đảo lộn, làm băng hoại biết bao giá trị cao đẹp. Dọc chiều dài năm tháng, bạn đọc chờ đợi thái độ trực diện của nhà văn trước những biến đổi sâu sắc ấy thông qua tác phẩm của họ. Bằng sự trải nghiệm cuộc đời, họ sẽ lách con dao thẩm định đến tận những tế vi của đời sống, của tâm hồn, chỉ ra chuỗi cấu trúc ADN hết sức mơ hồ nhưng đầy uy lực làm nên hình thù của một thực thể xã hội. Bằng trực cảm tiên tri, nhà văn sẽ dự báo về những gì chưa tới nhưng sẽ tới. Có thể chưa đầy đủ, bởi nếu mọi điều đều tìm được lời giải đáp ở một cuốn tiểu thuyết thì trên đời này chỉ cần một nhà văn. Có thể chưa thoả mãn mọi nhu cầu thẩm mỹ. Có thể… và rất nhiều có thế khác nữa nhưng điều bức thiết là tác phẩm ấy đừng đứng ngoài, hãy đi thẳng vào những vấn đề hệ trọng nhất của hôm nay.

Lửa đắng là cuốn tiểu thuyết viết về ngày hôm nay, ở ngay dòng chảy chính của hiện thực, trực tiếp có mặt ở những va đập kiến tạo ra nó, cả những đổ vỡ hào sáng, cả những kết tụ phũ phàng.

Đọc Lửa đắng, người đọc liên tưởng ngay đến Luật đời và cha con, cuốn tiểu thuyết cùng tác giả vừa ra mắt đã được công chúng và những người trong giới đón nhận khá nồng nhiệt. Hai cuốn tiểu thuyết cùng chọn một bồi cảnh, cùng một dàn nhân vật, cùng khắc hoạ cuộc sống ở một thành phố vùng đồng bằng trong những năm đầu của thời kỳ đổi mới, nói một cách khác, thời kỳ đổi mới còn đang ở dạng phác thảo. Bên cạnh sự tương đồng, Lửa đắng không hoàn toàn là phần tiếp theo của Luật đời và cha con mà chỉ là cuốn tiểu thuyết thứ hai trong bộ tác phẩm Luật đời mà tác giả ấp ủ xây dựng như Nguyễn Bắc Sơn đã tâm sự trong một lần trả lời phỏng vấn báo chí. Cùng hướng tới miêu tả cuộc đấu tranh nhằm giải quyết xung đột giữa cái cũ và cái mới, cụ thể là cuộc đấu tranh để đổi mới tư duy, thay đổi cách nghĩ, nhưng Luật đời và cha con tập trung vào cuộc xung đột và việc giải quyết xung đột giữa các thế hệ còn Lửa đắng xoay quanh một luận đề khác, vấn đề cải cách hành chính.

Vẫn những nhân vật quen thuộc nhưng trong Lửa đắng, mối quan hệ gia đình đã nhường chỗ cho sự sắp xếp của hệ thống. Qua hơn 600 trang sách, ta thấy các nhân vật đổi vị trí liên tục. Trần Kiên được xoá án kỷ luật, khôi phục chức bí thư quận uỷ đồng thời kiêm chức Chủ tịch quận, được bầu vào Trung ương, được đề bạt Phó Chủ tịch thành phố. Đoàn Hùng từ thư ký trở thành Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân quận. Thảo Tần xin từ chức Phó hiệu trưởng để trở về với nghề dạy học quen thuộc. Thanh Diệu từ chức Phó Chủ tịch Uỷ ban để về công tác tại Hội Liên hiệp phụ nữ thành phố. Sán leo lên đến chức Phó giám đốc Sở thì bị vạch rõ chân tướng. Vĩnh Bảo nhận chức Trưởng phòng Văn hoá Quận…

Ngoài những nhân vật trên, tác giả cho ta hình dung sự sắp xếp nhân sự còn diễn ra quyết liệt, khẩn trương ở cấp Thành phố và trên cả thành phố. Tất cả những xáo trộn ấy không phải ngẫu nhiên, đó là sự xáo trộn, sự chuyển đổi tất nhiên của những cá nhân trong một cơ chế mới, một hệ thống tổ chức mới, hệ thống tổ chức của thời kỳ đôi mới. Không thể có một dàn nhân sự hoàn hảo trong một hệ thống tổ chức không có chút bất hợp lý nào, nhưng qui luật của cuộc sống đòi hỏi phải tiến tới sự hợp lý và nhất định sẽ tiến tới sự hợp lý, cho dù sự hợp lý luôn chỉ là một cái đích, không bao giờ hoàn toàn đạt được, đó là điều tác giả muốn nhắn gửi tới bạn đọc và đó cũng là tính luận đề ẩn sâu trong Lửa đắng. Người ta nhận ra qua tiểu thuyết những hạn chế, những bảo thủ của thể chế hành chính hiện nay. Đó là tình trạng tất cả qui cho trách nhiệm tập thể, cho cơ chế, cho người tiền nhiệm, nghĩa là tất cả đều có trách nhiệm trước sai lầm, khuyết điểm, mình chỉ là một bộ phận trong đó, không là người chịu trách nhiệm chính… qua không khí nặng nề ở Văn phòng Thành uỷ thành phố Thanh Hoa trước tin Tổng Bí thư sẽ về làm việc đột xuất.

Đó là cách sống dối trên chèn dưới khi báo Thời luận đưa tin về vụ tiêu cực đất đai ở thuỷ cung Thần Tiên. Đó là tình trạng yếu kém, vô trách nhiệm của nhiều cấp cơ quan bảo vệ pháp luật đến ngay Tổng biên tập báo Thời luận bị tạt át xít trả thù cùng không lần ra manh mối. Đó là cuộc hội nghị do Tổng Bí thư chủ trì, dưới ngòi bút Nguyễn Bắc Sơn, phần lớn ngậm miệng giữ ghế, trừ một thiểu số trung thực, dũng cảm nói lên sự thật. Những Lửa đắng phanh phui, phê phán mà không làm người đọc thất vọng. Bên cạnh số người đang tạo ra những trì trệ, cản trở, vẫn toát lên âm hưởng lạc quan từ những phẩm cách như Tổng Bí thư, như Kiên, như Đại, như Đoàn Hùng, Vĩnh Bảo Thanh Diệu, Thảo Tần và nhiều người khác. Cũng trong vấn đề cải cách hành chính, ý tưởng của Trần Kiên nhất thể hoá chức Bí thư Đảng bộ và Chủ tịch Quận đã được Bí thư Thành uỷ, Tổng Bí thư và đông đảo cán bộ, đảng viên ủng hộ nhiệt tình. Chúng ta chưa được biết hiệu quả của việc nhất thể hoá đó như thế nào trong công việc cụ thể, hằng ngày của Trần Kiên nhưng với sự tín nhiệm ngày càng cao mà anh giành được, việc nhất thể hoá đó chắc chắn mang lại nhiều thành công.

Nhiều người và ngay cả Nguyễn Bắc Sơn đều cho rằng hai cuốn tiểu thuyết, một là cuốn Luật đời và cha con và hai là cuốn sách bạn đang có trong tay là tiểu thuyết luận đề, điều đó có phần đúng. Được coi là tác phẩm luận đề khi tác giả có một quan niệm, một nhận thức nào đó và muốn truyền bá tới mọi người bằng nghệ thuật. Ngược lại với luận đề khi tác giả chỉ chú tâm làm nghệ thuật còn giá trị tư tưởng, giá trị nhận thức của tác phẩm chủ yếu sẽ được toát lên từ hình tượng nghệ thuật của tác phẩm không hoàn toàn phụ thuộc, thậm chí ngoài ý muốn của tác giả. Cả hai cách làm nghệ thuật đều cần đến một điều kiện chung là tài năng. Có tài năng thì dù làm nghệ thuật chỉ với mục đích chuyển tải cho một tư tưởng, tác phẩm vẫn cứ sống, vẫn cứ động, vẫn cứ hay. Không có tài năng thì dù có lao tâm khổ tứ phụng sự nghệ thuật, tác phẩm vẫn không có cả nghệ thuật lẫn tư tưởng. Những nhân vật trong tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn đều đại diện cho một loại cán bộ, đảng viên, công chức nào đó. Nhưng vượt lên những ước lệ mòn sáo, những nhân vật này không chỉ gánh vác trách nhiệm đại diện của mình mà còn tồn tại như một con người cụ thể, có vui buồn, yêu ghét khát vọng cao cả và dục vọng thấp hèn; tự tin và tự ty; thành công và thất bại. Nếu như cần khẳng định sự thành công của Nguyễn Bắc Sơn trong thể loại tiểu thuyết thì có lẽ điều cần khẳng định đầu tiên là nhà văn đã xây dựng được một dàn nhân vật là những người phần nhiều có chức, có quyền không phải là những hình nộm khô khan minh hoạ cho một triết lý sống; không phải là những hình kỷ hài trống rỗng để tác giả trút vào có quan niệm của mình về họ. Các nhân vật của ông tồn tại như người đang sống quanh ta, bởi thế, có lẽ là lần đầu tiên một cách có hệ thống, trong tiểu thuyết đương đại, người đọc được hé mở tấm màn của chủ nghĩa sơ lược để tiếp cận với lớp người vẫn thường được gọi là "quan" trong xã hội với tấm chân dung chân thực của nó.

Nhân bàn việc này rất đáng chú ý với Lửa đắng, lần đầu tiên trong văn xuôi Việt Nam đã xuất hiện nhóm nhân vật gồm những người ở vị trí lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nước ta, trong đó nổi lên bốn nhân vật là Tổng Bí thư ông Trân; Bí thư thành uỷ mới; ông Thụ, Trương ban Tư tưởng-Văn hoá và một nhân vật khá độc đáo, nhân vật "Cự", chỉ thấp thoáng những khiến người đọc phải trầm ngâm nghĩ ngợi. Khác với hình tượng lãnh tụ, các đồng chí lãnh đạo thường xuất hiện thoáng qua nhằm nhấn mạnh, minh hoạ cho một tưởng nào đó trong khá nhiều tác phẩm điện ảnh, sân khấu, văn xuôi, Tổng Bí thư và một chừng mực nào đó là ông Trân, đã được tác giả khắc hoạ như một nhân vật của tiểu thuyết bằng xương bằng thịt. Không có điều kiện tiếp xúc nhiều với các nguyên mẫu (nếu như có nguyên mẫu) nhưng Nguyễn Bắc Sơn đã có được nhiều trang viết chân thực về các nhân vật này trong vị trí công tác, trong tiếp xúc, trò chuyện với cán bộ cấp dưới, trong sinh hoạt gia đình. Cũng từ miệng nhân vật, Nguyễn Bắc Sơn đã nói được không ít suy nghĩ của mình về thời cuộc, từ chuyện đấu tranh chống tiêu cực trong lĩnh vực đất đai; sự trù dập trả thù những người dám đấu tranh chống các thủ đoạn xã hội đen trên báo chí công tác tổ chức cán bộ; công tác xét xử của toà án… Không sa đà vào trữ tình luận đề nhưng nhiều trang viết của Nguyễn Bắc Sơn giàu khả năng khám phá, khái quát hiện thực cùng chính nhờ thủ pháp này.

Là người có may mắn được sống và trải nghiệm nhiều năm trong không gian tiểu thuyết của Nguyễn Bắc Sơn (phải chăng vì thế mà ông đưa tôi viết đôi lời này) tôi đã đọc liền mạch với sự thích thú Lửa đắng.

Và bây giờ, với nguyên vẹn sự thích thú ấy, xin giới thiệu cuốn tiểu thuyết với bạn đọc.

VŨ DUY THÔNG
Hà nội cuối năm 2007