Hỏi: Cám ơn ông đã trả lời thắc mắc của tôi về câu hỏi “Vào trong phong nhã, ra ngoài hào hoa” trong KTNN số 637, ngày 20.4.2008 (1). Đã đành Truyện Kiều là tuyệt tác văn học, và tôi rất mê Truyện Kiều, nhưng tôi thấy trong đó vẫn còn nhiều chỗ không hợp lý khiến tôi thắc mắc. Tôi chỉ xin đơn cử một ví dụ, khi kẻ lại già họ Đô nói về Từ Hải:
Bỗng đâu gặp lại một người
Hơn người trí dũng, nghiêng trời uy linh
Trong tay muôn vạn tinh binh
Kéo về đóng chật một thành Lâm Truy
Tóc tơ các tích mọi khi
Oán thì trả oán, ân thì trả ân
Đã nên có nghĩa có nhân
Trước sau trọn vẹn, xa gần ngợi khen
Chưa từng được họ được tên
Sự này, hỏi Thúc Sinh viên mới tường (2)
Thử hỏi một kẻ “trong tay muôn vạn tinh binh, kéo về đóng chật một thành Lâm Truy” lại được “xa gần ngợi khen” mà lại “chưa tường được họ tên”! Nếu không vô lý thì là gì? Rất mong ông giải đáp cho tôi thắc mắc này. (Ông Ưng Thành – Huế)
Trả lời: Chúng tôi cho rằng cái hay nằm chính ở chỗ “Chưa tường được họ tên, được tên” đó! Đọc Truyện Kiều, ngay những chỗ mà ta thấy tưởng chừng “vô lý” hoặc “vụng về” thì thường là lúc Nguyễn Du biểu hiện những tư tưởng thăng trầm, uyên áo. Chúng tôi xin tạm giải đáp một cách đại khái như sau:
Một người “Hơn người trí dũng, nghiêng trời uy linh uy linh” lại được xa gần nô nức ngợi khen mà “chưa tường được họ được tên” bởi vì chúng ta chưa xác định được đâu là phần tinh hoa quảng đại của con người đó. Và điều đó chỉ được biểu hiện khi Từ Hải chấp nhận đầu hàng Hồ Tôn Hiến để hoàn tất tâm nguyện của nàng Kiều. Chấp nhận sự đổ vỡ tan hoang để đẹp lòng hồng nhan tri kỷ, như Antony chấp nhận đổi cả giang sơn vì Cleopatra trong bi kịch Antony and Cleopatra của thiên tài Shakespeare, đó là cách Từ Hải biểu hiện phần tinh hoa quảng đại của bi tâm theo thể điệu của một khách anh hùng. Đây là một trong những điểm mà Truyện Kiều giúp người đọc mở rộng những viễn tượng mênh mông cho tâm thức, và buộc chúng ta phải suy tư trên bình diện khác. Chính cuộc tình ngang trái với Thúc Sinh đã đẩy Thuý Kiều vào cuộc phiêu lưu thứ hai và gặp được Từ Hải nơi lầu xanh, để người anh hùng đất Việt Đông phải làm “người tử sinh” để kết thúc hùng tâm lẫn bi tâm bằng một nắm mồ nơi thiển thổ. Cho nên mới có câu “Sự này, hỏi Thúc Sinh viên mới tường”.
Trong Truyện Kiều, không thiếu những điểm mà nhiều người cho là “vô lý” hoặc “vụng về” như thế. Ngôn ngữ Truyện Kiều luôn chuyển dời bình diện và thiên biến vạn hoá, nên muốn hiểu được Truyện Kiều ta phải sống trong cảnh giới thơ ca của Nguyễn Du. Nếu Truyện Kiều chỉ là bản án bằng văn chương dành cho chế độ phong kiến, như ý kiến của một số nhà phê bình, thì nó đã chết từ lâu trong lòng người rồi. Ta không thể đem những kiến thức tầm chương trích cú vay mượn từ sách vở ra để bắt bẻ hoặc phân tích theo suy nghĩ của mình, khi muốn tìm hiểu tác phẩm một thiên tài. Chúng ta phải sống và lịch nghiệm hết cảnh dâu biển trong cõi trăm năm thì mới có thể đọc Truyện Kiều mà không hiểu lệch lạc. Với đôi chút chủ quan, tôi cho rằng chỉ một số người hiếm hoi cảm nhận được phần vô ngôn trong tư tưởng Nguyễn Du (như Phạm Quý Thích, Chu Mạnh Trinh, dịch giả Trương Cam Vũ, đặc biệt là nhà thơ Bùi Giáng) vì trước hết họ điều là những nhà thơ lớn hoặc những người có tâm hồn thơ nhạc mênh mông. Chính Bùi Giáng đã giải toả Nguyễn Du ra khỏi tù ngục của sách giáo khoa để buộc chúng ta phải đọc Truyện Kiều bằng một đôi mắt khác.
Trong khuôn khổ của giải đáp của mục này có lẽ khó lòng làm ông thoả mãn. Trước khi đọc lại Truyện Kiều chúng ta đừng quên câu nói của Mộng Liên đường chủ nhân: “Tố Như Tử dụng tâm đã khéo, tả cảnh như hệt, đàm tình đã thiết, nếu không phải có con mắt trông cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt ngàn đời, thì tài nào có cái bút lực ấy”. (Trần Trọng Kim dịch) và câu thơ đồng điệu của ông: “Nhất phiến tài tình thiên cổ luỵ, Tân thanh đáo để vị thuỳ thương? (2) (Tạm dịch: Vì ai nên tiếng tân thanh, Tài tình nhất phiến luỵ thành thiên thu?).
Rất mong tiếp tục trao đổi với ông về Truyện Kiều. Trân trọng!
(KTNN số 653, ngày 01.10.2008)
------------------
Chú thích của Goldfish:
(1) Xem tại http://www.thuvien-ebook.com/forums/...ad.php?p=63665 (post #24) hoặc xem trong ebook Chuyện Đông Chuyện Tây tại http://thuvien-ebook.com/forums/show...t=12573&page=2 (post #20)
(2) Các câu này (2903-2912) trích trong đoạn lại già họ Đô kể cho tân quan Kim Trọng nghe “lai lịch” của Thuý Kiều từ lúc nàng bị Tú Bà và Mã Giám Sinh mua về đến lúc nàng thi ân trả oán ở Lâm Tri. Người mà họ Đô “Chưa tường được họ tên, được tên” đó, được Thúc Sinh cho biết trong đoạn tiếp theo: “Đại vương tên Hải, họ Từ” (câu 2919).
(3) Hai câu này trích trong bài thơ sau đây của Phạm Quý Thích (tức Mộng Liên đường chủ nhân):
Đoạn trường tân thanh đề từ
Giai nhân bất thị đáo Tiền Đường
Bán thế yên hoa trái vị thường
Ngọc diện khởi ưng mai Thuỷ quốc
Băng tâm tự khả đối Kim Lang
Đoạn trường mộng lý căn duyên liễu
Bạc mệnh cầm chung oán hận trường
Nhất phiến tài tình thiên cổ luỵ
Tân Thanh đáo để vị thuỳ thương
Tác giả tự dịch thơ như sau:
Đề cuốn Đoạn trường tân thanh
Giọt nước Tiền Đường chẳng rửa oan
Phong ba chưa trắng nợ hồng nhan
Lòng còn tơ vướng chàng Kim Trọng
Vẻ ngọc chưa phai chốn thuỷ quan
Nửa giấc Đoạn trường tan gối điệp
Một dây Bạc mệnh dứt cầm loan
Cho hay những kẻ tài tình lắm
Trời bắt làm gương để thế gian.
(Nguồn: http://dongtac.net/spip.php?article2293)
|