Trong lịch sá» văn há»c Trung Quốc. Hồng Lâu Má»™ng có má»™t vị trà đặc biệt. NgÆ°á»i Trung Hoa say mê Ä‘á»c nó, bình luáºn vá» nó(#1), sáng tác vá» nó đến ná»—i nói: “Khai Ä‘Ã m bất thuyết Hồng Lâu Má»™ng, Äá»™c táºn thi thÆ° diệc uổng nhiên!â€(Mở miệng mà không nói Hồng Lâu Má»™ng thì Ä‘á»c hết cả thi thÆ° cÅ©ng vô Ãch!). Có má»™t ngà nh há»c chuyên nghiên cứu vá» Hồng Lâu Má»™ng, gá»i là Hồng há»c; gần đây nhất vẫn thấy Trung Quốc in chuyên san “Hồng Lâu Má»™ng nghiên cứuâ€. - Có lẽ trên thế giá»›i chỉ có Shakespeare là có má»™t vinh dá»± lá»›n lao nhÆ° thế, vì có “Shakespeare há»câ€.
Cái gì là m ngÆ°á»i Trung Quốc say Hồng lâu má»™ng “nhÆ° Ä‘iếu đổ†váºy? TrÆ°á»›c hết, đó là do tác phẩm đáp ứng những nhu cầu sâu xa của thá»i đại.
Thá»i nhà Thanh, dÆ°á»›i thá»i các hoà ng đế Ung ChÃnh, Cà n Long (1723 - 1795) là thá»i kinh tế phồn vinh, chẳng những công nghiệp, thủ công nghiệp, mà cả khai thác má», thÆ°Æ¡ng nghiệp... cÅ©ng phát triển mạnh mẽ. Các thà nh thị lá»›n nhÆ° Nam Kinh, DÆ°Æ¡ng Châu, Võ XÆ°Æ¡ng, Nhạc Châu... buôn bán, sản xuất sầm uất là những đô thị lá»›n. Chỉ kể má»™t thị trấn nhÆ° Thanh Giang bên bá» Váºn Hà thôi mà thá»i đó đã có hÆ¡n ná»a triệu dân! Ná»n kinh tế tá»± phát tÆ° bản chủ nghÄ©a đó trong lòng xã há»™i phong kiến chuyên chế má»t ruá»—ng và đang trên Ä‘Ã tan rã, đã đẻ ra má»™t tầng lá»›p ngÆ°á»i thà nh thị, những ngÆ°á»i nà y có những nhu cầu thẩm mỹ má»›i. Tây SÆ°Æ¡ng Ký, Mẫu Ä‘Æ¡n đình, Cổ kim tiểu thuyết, Liêu Trai... là những tác phẩm tả tình yêu, những số pháºn, những buồn vui cá nhân... , chÃnh là sá»± “thăng hoa†của cuá»™c sống đã bắt đầu khác trÆ°á»›c vá» chất của ngÆ°á»i thà nh thị.
Hồng lâu má»™ng là sá»± thể hiện những tÆ° tưởng của thá»i đại: tinh thần dân chủ, tinh thần phê phán Ä‘á»i sống xã há»™i phong kiến mục nát, phê phán những giáo Ä‘iá»u truyá»n thống đã ăn sâu bén rá»… hà ng ngà n năm, đòi tá»± do yêu Ä‘Æ°Æ¡ng, giải phóng cá tÃnh, đòi tá»± do bình đẳng, khát khao má»™t lý tưởng cho cuá»™c sống... Tất cả những cái đó có những mặt kế thừa tÆ° tưởng dân chủ thá»i Minh và đầu Thanh, nhÆ°ng nó chÃnh là sản phẩm của ý thức tÆ° tưởng thị dân Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i. Giữa những khát vá»ng sâu xa ấy của con ngÆ°á»i thá»i đại và sá»± biểu hiện nó ra má»™t cách nghệ thuáºt, đã có má»™t cuá»™c hẹn hò tuyệt diệu qua Hồng Lâu Má»™ng.
o0o
Tác giá chÃnh của Hồng Lâu Má»™ng, Tà o Tuyết Cần 1716(?) - 1763(?) giống nhÆ° phần lá»›n các nhà văn lá»›n Trung Hoa trong lịch sá», viết văn là để giải tá»a ná»—i niá»m “cô phẫnâ€, là để ký thác những suy tÆ° vá» con ngÆ°á»i và thá»i đại.
Ông vốn sinh ra trong má»™t gia đình đại quý tá»™c. Từ Ä‘á»i tằng tổ đến Ä‘á»i cha, thay nhau táºp chức “Giang ninh chức tạo†là má»™t chức quan to thu thuế. Năm lần vua Khang Hy tuần du phÆ°Æ¡ng Nam thì bốn lần ở lại nhà há» Tà o, đủ biết sá»± sủng ái của nhà vua vá»›i gia đình ông ra sao ! Và cÅ©ng có thể Ä‘oán biết cuá»™c sống trong phú Giang hồi đó xa hoa, vÆ°Æ¡ng giá nhÆ° thế nà o ! Trong Hồng Lâu Má»™ng, Nguyên phi vá» thăm nhà có má»™t buổi mà nhái xây cất bao nhiêu đình tạ trong vÆ°á»n Äại quan, nữa là hoà ng đế tuần du ngá»± đến nhà .Nhà ông chăng những là hà o môn vá»ng tá»™c hiển hách nhÆ° thế, lại còn có truyá»n thống văn chÆ°Æ¡ng. Ông ná»™i ông, Tà o Dần, đứng in bá»™ "Toà n ÄÆ°á»ng Thi trứ danh, và là má»™t nhà thÆ¡, tác giả "Luyện đình thi saoâ€.
NhÆ°ng cuá»™c sống và ng son đó của gia đình ông đã trôi qua, đã tan vỡ. Lúc Tà o Tuyết Cần lá»›n lên thì tất cả đã ở đằng sau rồi: cha bị khép tá»™i, bị cách chức, bị tịch biên gia sán, nhà há» Tà o suy sụp và ông phải vá» sống á» vùng ngoại ô phÃa tây thà nh Bắc Kinh trong cảnh: “cả nhà rau cháo, rượu thÆ°á»ng mua chịuâ€.
Hồng Lâu Mộng do đó có thể xem là phản quang những hồi ức của Tà o Tuyết Cần vỠcuộc sống quý tộc đã tan vỡ đó.
Má»™t mặt, đó là sá»± nhá»› tiếc khôn nguôi những huy hoà ng của và ng son lá»™ng lẫy, cảm thấy tất cả nhuốm mà u thê lÆ°Æ¡ng, hÆ° vô, tất cả Ä‘á»u xê dịch vá» phÃa bế tắc, hủy diệt, tất cả Ä‘á»u đáng ân háºn, và chỉ có thể cứu chuá»™c bằng HÆ° Vô, bằng siêu hình, bằng tôn giáo! NhÆ°ng mặt khác, từ trong cuá»™c sống nghèo khó hôm nay, quay đầu nhìn lại thì cái khoảng cách lá»›n lao đó là m cho ông thấy được rõ hÆ¡n, khách quan hÆ¡n, bình tÄ©nh hÆ¡n những gì ông đã thấy, đã nếm trái vá» cuá»™c sống thối nát của giai cấp quý tá»™c và sá»± miêu tả khách quan "những quan hệ hiện thá»±c†nà y là m ông trở thà nh má»™t nhà hiện thá»±c. Chà Ãt thì vá» mặt đó, ông đã lay chuyến được "niá»m lạc quan vá» cái tráºt tá»± hiện tồn", và nhÆ° thế, ông là sản phẩm của má»™t thá»i đại, đồng thá»i đã nhìn xa hÆ¡n thá»i đại.
Tà o Tuyết Cần Ä‘á» 10 năng dế viết 80 hồi đầu, Hồng Lâu Má»™ng: “Xem ra chữ toà n bằng huyết, cay đắng mÆ°á»i năm khéo lạ lùngâ€; năm lần sá»a chá»a, trong cảnh cùng khốn, ốm Ä‘au không tiá»n chạy thuốc, trong cánh đứa con yếu của ông chết. Và ông đã lìa Ä‘á»i trong cảnh Ä‘au khố dồn dáºp đó. Bình sinh, ông vẽ giá»i, hay thÆ¡, thÃch rượu, cuồng phong. NgÆ°á»i ta chỉ biết được vỠông có thế thôi!
Hai mÆ°Æ¡i tám năm sau khi ông mất, Cao Ngạc viết tiếp 40 hồi, đến khoáng 1792 - 1793 thì Hồng Lâu Má»™ng được in và lÆ°u truyá»n khắp trung Quốc.
Những hồi Cao Ngạc viết tiếp thì không thể hay bằng những hồi Tà o Tuyết Cần viết, nhÆ°ng cÅ©ng phải nói là Cao Ngạc đã sống vá»›i tác phẩm và tri âm tác giả, nên đã hoà n thà nh dá»± định của Tà o Tuyết Cần và nối tiếp bút lá»±c của ngÆ°á»i Ä‘i trÆ°á»›c, hoà n thà nh và bá»™c lá»™ trá»n vẹn tÆ° tưởng của tác phẩm, khiến cho tác phẩm vẫn giữ được vẻ hấp dẫn mãnh liệt.(#2)
BI KỊCH TÌNH YÊU VÀ à NGHĨA TÌNH YÊU
TRONG HỒNG LÂU MỘNG
Câu chuyện tình giữa Giả Bảo Ngá»c và Lâm Äại Ngá»c xuyên suốt qua toà n bá»™ tác phẩm, là m nên chủ Ä‘á» chÃnh của cuốn tiểu thuyết vÄ© đại nà y.
Giả Bảo Ngá»c và Lâm Äại Ngá»c, hai anh em cô cáºu ruá»™t, cùng ở chung má»™t nhà từ bé; lá»›n lên, vì Bảo Ngá»c được bà ná»™i nuông chiá»u, riêng cho ở trong vÆ°á»n Äại quan cùng vá»›i đám “quần thoaâ€, nên anh ta và Äại Ngá»c gần gÅ©i nhau. NhÆ°ng đây không phải là câu chuyện “lá»a gần rÆ¡m... â€. Äây cÅ©ng không phải chỉ là câu chuyện “tà i tá» giai nhân là nợ sẵnâ€. Tình yêu của há» còn có nguyên cá»› sâu xa hÆ¡n nhiá»u; há» nói nhÆ° Saint Exupéry: “Yêu nhau không phải là nhìn nhau mà là cùng nhìn vá» má»™t hÆ°á»›ngâ€, nghÄ©a là hỠ“đồng Ä‘iệuâ€, “tri âm†lẫn nhau trên những vấn Ä‘á» có ý nghÄ©a cuá»™c sống.
Nói cho đúng, lúc đầu Bảo Ngá»c cÅ©ng còn có chút phân vân. Anh ta sống giữa đám a hoà n nhan sắc, những Táºp nhân, Tình văn... những ngÆ°á»i nà y là những phụ nữ xuất thân từ tầng lá»›p dÆ°á»›i, được há» Giả mua vá» hầu hạ, nhÆ°ng đó là những ngÆ°á»i có tình, có phẩm chất tốt đẹp. Há» chÃnh là mót bức mà n ngăn bụi trần của phủ Vinh quốc đầy dẫy những hạng Ä‘Ã n ông ô trá»c. Bảo Ngá»c cảm nháºn được thá»±c chất vị tha, quên mình đầy dịu dà ng của há», anh ta nhÆ° má»™t ngÆ°á»i được vây bá»c bởi sá»± táºn tụy, thÆ°Æ¡ng yêu... của những nữ tỳ - đồng thá»i cÅ©ng là “nữ thần†nà y. Do đó không lạ gì mà Bảo Ngá»c đã nêu lên cái “nguyên lý nữ tÃnh†rất xa lạ vá»›i tÆ° tưởng “trá»ng nam khinh nữ†của xã há»™i phong kiến: “XÆ°Æ¡ng thịt con gái là nÆ°á»›c kết thà nh. Tôi trông thấy con gái thì ngÆ°á»i tôi nhẹ nhà ng, khoan khoái, thấy con trai thì nhÆ° bị phải hÆ¡i dÆ¡ bấnâ€. Trong phủ Giả lúc đó còn có cô em há» Tiết Bảo Thoa ở nhá». Bảo Thoa đẹp, đức hạnh, nết na theo đúng nếp nhà phong kiến. Bảo Ngá»c cÅ©ng mến Bảo Thoa, gần nà ng, anh chà ng đôi lúc cÅ©ng thấy xiêu xiêu, quả có nhÆ° lá»i Lâm Äại Ngá»c “gần cô chị thì quên khuấy cô emâ€!
NhÆ°ng rồi dần dần, Bảo Ngá»c chỉ yêu có Äại Ngá»c thôi. Äại Ngá»c kiá»u diá»…m, yếu Ä‘uối, là má»™t tâm hồn dá»… cám xúc, má»™t tâm hồn nhạy cảm và phong phú - đó là má»™t tâm hồn thÆ¡ Ä‘Ãch thá»±c; và đó là điá»u mà há» gặp nhau. Quan trá»ng hÆ¡n, là trong khi cả nhà chá» mong Bảo Ngá»c há»c giá»i thi Ä‘á»—, là m quan giữ nếp nhà …, thì Bảo Ngá»c lại chán ngấy cái con Ä‘Æ°á»ng mòn nhà m chán đó, và ngÆ°á»i hiểu anh duy nhất là Äại Ngá»c.
Bảo Ngá»c, chà ng trai được nhốt trong cái lồng kÃnh quý tá»™c đầy cao lÆ°Æ¡ng gấm vóc, anh ta được ngÆ°á»i ta dùng gia giáo, thi giáo, lá»… pháp... để rà ng buá»™c theo con Ä‘Æ°á»ng vạch sẵn. Giả Bảo Ngá»c bị mất tá»± do, và anh ta cảm thấy sâu sắc Ä‘iá»u đó, nên lúc nà o anh ta cÅ©ng vùng vẫy tìm lối thoát, tìm cách phán kháng lại. NhÆ° má»™t con chim khao khát trá»i xanh rá»™ng lá»›n bị nhốt và o cái lồng và ng cháºt hẹp, Giả Bảo Ngá»c sống không yên ổn. Anh lục lá»i sách vở, Ä‘i và o triết há»c cổ, Ä‘i và o “tham thiá»n ngá»™ đạo†…nhÆ°ng những cái đó không cung cấp được cho anh má»™t vÅ© khà tÆ° tưởng nà o để tá»± giải phóng! Mà thá»±c ra, thì anh cÅ©ng lẩn quẩn, loanh quanh; anh ta là má»™t sản phẩm đầy mâu thuẫn của má»™t xã há»™i cÅ©ng Ä‘ang chứa đầy mâu thuẫn, má»™t xã há»™i Ä‘ang tìm lối ra nhÆ°ng không có lối ra. Rốt cuá»™c, anh ta tá» thái Ä‘á»™ hoà i nghi những gì “thánh hiá»n†đã viết, đã soạn, cho đó là “soạn báºyâ€, là “bịaâ€, là “nói tầm báºyâ€. Äối vá»›i đạo đức phong kiến mà cái cao nhất là “tôi trung con hiếuâ€, “sát thân thà nh nhânâ€, anh ta dám nói những lá»i “cách mệnhâ€: “NhÅ©ng bá»n mà y râu dÆ¡ bẩn, chỉ biết “quan văn chết vì lá»i can gián, quan võ chết vì đánh giặcâ€, là hai cái chết của kẻ đại trượng phu, thà nh ra chỉ là m rối lên, nà o có biết đâu có vua ngu má»›i có bầy tôi chết vì lá»i can gián; chỉ lo ra công đánh giặc, liá»u mình hy sinh, tÆ°Æ¡ng lai sẽ bá» nÆ°á»›c cho ai.
Tháºt là lá»i lẽ của ké “đại nghịch vô đạoâ€. Tất nhiên, nói cho công bằng, đó là má»™t đôi ý nghÄ© Ä‘á»™t xuất của anh chà ng nà y, còn nhÆ° bình thÆ°á»ng, anh ta vẫn phải nép mình trong lồng cÅ©i tuân phục “di huấn thánh nhânâ€.
Trong hoà n cánh đó, Lâm Äại Ngá»c đã đến. HỠđã đến vá»›i nhau không dá»… dà ng. Äại Ngá»c vì gia cảnh đến ở nhá» trong phủ há» Giả, tuy là cháu ngoại đấy, nhÆ°ng vẫn bị Giá mẫu xem là “ngÆ°á»i ngoà iâ€: “nữ nhân ngoại tá»™câ€. Cái mặc cảm “ăn bám ở nhá»â€ luôn luôn là m nà ng Ä‘au khổ - nà ng vốn là ngÆ°á»i nhiá»u tá»± ái là ngÆ°á»i nhạy cảm, khó hòa hợp vá»›i chung quanh và do đó cô Ä‘Æ¡n. Tình cảnh của nà ng còn bi đát hÆ¡n Bảo Ngá»c nhiá»u, vì nà ng là con gái, là pháºn ở nhá», mà trong cái xã há»™i ghê khiếp ấy, thì nà ng chẳng là cái gì cả, nà ng chỉ là má»™t cánh bèo dạt, má»™t cánh hoa rÆ¡i! Cho nên nà ng thÆ°Æ¡ng hoa, khóc hoa, chôn hoa, cho nên nà ng luôn buồn thÆ°Æ¡ng vô hạn. Tâm hồn nà ng nhÆ° má»™t sợi tÆ¡ Ä‘Ã n mảnh mai, bất kể má»™t giá»t mÆ°a thu hay tÆ¡ liá»…u bay Ä‘á»u âm vang má»™t Ä‘iệu buồn đứt ruá»™t! Cái yếu Ä‘uối, cái “đa sầu Ä‘a cảm†của nà ng cÅ©ng là má»™t nét tÃnh cách riêng nhÆ°ng xuất phát từ những Ä‘iá»u kiện của thá»i đại.
Giả Bảo Ngá»c và Lâm Äại Ngá»c đã đến vá»›i nhau nhÆ° thế và đã đến vá»›i nhau rồi, hiểu lòng nhau rồi, há» vẫn sống những ngà y tháng không yên. Trong tình yêu nà y, há» chÆ°a được hưởng bao nhiêu hạnh phúc; chÆ°a nếm máºt ngá»t tình yêu, hỠđã linh cảm thấy máºt đắng của Ä‘á»i! Há» luôn luôn bị bủa vây trong trùng Ä‘iệp của mạng lÆ°á»›i phong kiến. Há» không phải là ngÆ°á»i quyết định được tình yêu của mình.
Cuối cùng, Giả mẫu và bá»n phu nhân trong phu há» Giả đã quyết định! HỠđã chá»n Tiết Bảo Thoa cho Bảo Ngá»c. Và má»™t khi đã chá»n, hỠđã nhẫn tâm theo kế “đánh tráo†của Phượng Thá»± Bảo Ngá»c cứ yên trà là “cÆ°á»›i em Lâmâ€, hóa ra lúc giở khăn che mặt, lại là Bảo Thoa; Bảo Ngá»c lúc bấy giá» má»›i báºt ngá»a, mà Lâm Äại Ngá»c thì sau cÆ¡n ốm nặng, đã chết trong niá»m Ä‘au Ä‘á»›n, oán háºn bằng đốt thÆ¡, đốt khăn tặng trong lúc cả nhà mừng đám cưởà của ngÆ°á»i mình yêu!
Kết thúc tấn bi kịch nà y, Bảo Ngá»c trốn nhà đi tu; và Bảo Thoa là m má»™t ngÆ°á»i góa phụ trẻ Ä‘au khổ..
THI PHÃP NHÂN VẬT Há»’NG LÂU MỘNG
Hồng Lâu Má»™ng không những đã Ä‘Æ°a lại má»™t ná»™i dung má»›i mang ý nghÄ©a thá»i đại; nó còn là m được má»™t việc vÄ© đại nữa là đổi má»›i thi pháp tiểu thuyết Trung Quốc. Lá»— Tấn nói: “Từ khi Hồng Lâu Má»™ng ra Ä‘á»i, tÆ° tưởng và cách viết truyá»n thống đã bị phá vỡâ€. Tiểu thuyết Trung Quốc trÆ°á»›c đây, chủ yếu là tiểu thuyết chÆ°Æ¡ng hồi nhÆ° Tam quốc, Thủy há», Tây dụ .. thiên vá» mô tả hà nh Ä‘á»™ng, miêu tả hoạt Ä‘á»™ng bên ngoà i và lá»i nói của nhân váºt. Con ngÆ°á»i trong những tiểu thuyết đó, sản phẩm của má»™t ná»n kinh tế nông nghiệp mang tÃnh chất phÆ°Æ¡ng thức sản xuất châu á, có bá» giản Ä‘Æ¡n, nhất quán trong má»™t tÃnh cách, rạch ròi trung, nịnh đôi Ä‘Æ°á»ng. Những truyện ngắn “truyá»n kỳâ€, những truyện ngắn trong Liêu Trai đã bắt đầu thấm đẫm mà u sắc con ngÆ°á»i thị dân vá»›i những khát vá»ng nồng nhiệt hÆ¡n, phức tạp hÆ¡n nhÆ°ng vẫn chứa có má»™t thi pháp tiểu thuyết thá»±c sá»± phản ánh má»™t cách nhìn má»›i vá» con ngÆ°á»i.
Hồng Lâu Má»™ng đã là m được việc đó. DÄ© nhiên là trong những hạn chế gay gắt của thá»i đại. Dù cho có những nhân tố tÆ° bản chủ nghÄ©a, nhân tố kinh tá» hà ng hóa, thị trÆ°á»ng, thà nh phố, thị dân... xã há»™i Trung Quốc vẫn là xã há»™i phong kiến, và cái con ngÆ°á»i “má»›i†mà ngÆ°á»i ta chỠđợi đó đã xuất hiện chÆ°a hoà n chỉnh; thi pháp tiểu thuyết trong Hồng Lâu Má»™ng đã mang má»™t số nhân tố má»›i của tiểu thuyết cáºn đại phÆ°Æ¡ng Tây, nhÆ°ng nó không thể Ä‘i xa hÆ¡n nÅ©a. Nó vẫn còn bị giam mình trong cái khung tiểu thuyết chÆ°Æ¡ng hồi truyá»n thống, lấy “kể việc†là m phÆ°Æ¡ng tiện chủ yếu khám phá của con ngÆ°á»i.
NhÆ°ng, xét cho kỹ thì phải ghi nháºn những yếu tố má»›i ở Hồng Lâu Má»™ng là rất có ý nghÄ©a.
TrÆ°á»›c hết, đó là cách nhìn con ngÆ°á»i trong sá»± phát triển đầy mâu thuẫn, sá»± phát triển biện chứng, có chiá»u sâu đầy kịch tÃnh.
Số pháºn và tÃnh cách của Bảo Ngá»c đã được tác giả miêu tả không Ä‘Æ¡n giản. Äó là mâu thuẫn gÄ©Æ°a khát vá»ng tá»± do và sá»± rà ng buá»™c nặng ná» của gia đình và xã há»™i phong kiến. Äó là tình yêu chân thà nh và quý báu nhÆ° chÃnh sinh mệnh của anh ta và lạ thay, anh ta hầu nhÆ° chẳng là m được gì, chẳng chiến đấu dÅ©ng manh gì để Ä‘oạt lấy hạnh phúc! Má»i việc gần nhÆ° đã phó mặc! TrÆ°á»›c khi chết, Lâm Äại Ngá»c oán giáºn, Ä‘au buồn đốt khăn tặng, đốt táºp thÆ¡... , không phải là không có lý! Anh ta chÆ°a bao giá» xứng đáng là má»™t trang “tu mi nam tá»â€ có lý tưởng, kiên định! Vấp phải những mâu thuẫn nghiệt ngã của thá»i đại, anh ta sinh ra Ä‘au thần kinh, mắc chứng “ngâyâ€, cứ cÆ°á»i hì hì suốt ngà y. Äiá»u đó cà ng đẩy sâu anh ta và o bi kịch. Cuối cùng giải pháp “đi tu†- phản ánh sá»± từ chối, sá»± phản kháng dầu yếu á»›t - đã được anh ta chá»n lá»±a. Äi thi và thi Ä‘á»— cao để an ủi gia dình, rồi bó trốn Ä‘i tu, Bảo Ngá»c đã Ä‘i hết sá»± phát triển tÃnh cách má»™t cách hợp lý và quả là qua số pháºn anh ta, nhÆ° má»™t số nhà nghiên cứu nháºn định, có sá»± gởi gắm, có sá»± thể hiện má»™t phần nà o bản thân tác giả. Äó đúng là má»™t số pháºn tiểu thuyết theo ý nghÄ©a hiện đại của từ nà y.
Lâm Äại Ngá»c là má»™t tÃnh cách thú vị khác. Nà ng yêu Bảo Ngá»c, nhÆ°ng do thân pháºn của nà ng, má»—i khi Bảo Ngá»c ngá» lá»i là nà ng lại giáºn há»n, buồn tủi, là m ra vẻ cá»± tuyệt...
“Bảo Ngá»c cÆ°á»i nói:
- Tôi là ngÆ°á»i nhiá»u sầu, nhiá»u bệnh, cô là trang nghiêng nÆ°á»›c nghiêng thà nh.(#3)
Äại Ngá»c nghe thấy câu ấy, mặt và tai Ä‘á» bừng lên, láºp tức dá»±ng ngược lông mà y, nhÆ° cau lại mà không phải là cau, trố hai con mắt, nhÆ° trợn mà không phải trợn. Má Ä‘Ã o nổi giáºn, mặt phấn ngáºm há»n, trá» và o mặt Bảo Ngá»c:
- Anh nói báºy, muốn chết đấy! Dám Ä‘em nhÅ©ng lá»i lẳng lÆ¡ suồng sã lăng nhăng để khinh nhá»n tôi! Tôi vá» mách cáºu mợ đấyâ€. (táºp I)
Äiá»u đó là m cho nà ng trở nên đáng yêu và tá»™i nghiệp, là m cho nà ng trở nên nhiá»u nữ tÃnh hÆ¡n. Không má»™t nét giả dối, nà ng là má»™t nhân váºt đã hiện ra vá»›i chiá»u sâu tâm lý Ä‘a dạng, được bá»™c lá»™ qua tình yêu, qua những quan hệ khác. Phút cuối cùng nà ng nghe nói Bảo Ngá»c sắp lấy vợ, và ngÆ°á»i được chá»n sẽ là ngÆ°á»i trong phủ, nà ng chắc mẫm ngÆ°á»i đó sẽ là mình, chứa chan hy vá»ng, và từ Ä‘au buồn tuyệt vá»ng, trong ốm Ä‘au, nà ng trở lại sống linh hoạt, tÆ°Æ¡i đẹp... Ai hay đó là phút nà ng ở gần sá»± kết thúc nhất. Những cảnh nhÆ° váºy là m cho nhân váºt thá»±c, gần gÅ©i, phong phú, hấp dẫn... và vá» mặt soi rá»i tâm lý nhân váºt, đã đạt đến trình Ä‘á»™ của nhân váºt tiểu thuyết hiện đại.
Hồng Lâu Má»™ng có tất cá 235 nhân váºt Ä‘Ã n ông, 213 nhân váºt dà n bà (má»™t khối lượng nhân váºt khổng lồ! – trong Chiến tranh và hòa bình có chừng 500 nhân váºt). Là m chủ chừng ấy nhân váºt, miêu tả, cá tÃnh hóa há» má»™t cách có hiệu quả là má»™t sáng tạo phi thÆ°á»ng.
Trong số đó, nổi báºt lên sá»± mô tả và xây dá»±ng nhân váºt Tiết Bảo Thoa. Tiết Bảo Thoa là má»™t tÃnh cách gần nhÆ° đối nghịch vá»›i Lâm Äại Ngá»c, Giả Bảo Ngá»c; chÃnh những nhân váºt trong Hồng Lâu Má»™ng đã phát triển trong sá»± đối nghịch nhÆ° váºy, là m cho cuốn tiểu thuyết có nhiá»u gÆ°Æ¡ng mặt, nhiá»u hợp âm. Tiết Bảo Thoa là má»™t nhân váºt phụ nữ lý tÃnh. Nà ng còn Ãt tuổi mà đầy bản lÄ©nh, ở nà ng tất cả Ä‘á»u đúng má»±c, hợp lý, lô-gÃch, nà ng là hiện thân của nguyên lý đạo đức phong kiến. Bao giá» nà ng cÅ©ng là má»™t ngÆ°á»i con gái sống cho gia đình, sống cho ý định ngÆ°á»i khác - và ý định đó luôn được nà ng chấp nháºn vì đó cÅ©ng chÃnh là của nà ng. Sá»± hòa hợp giữa nà ng và gia pháp phong kiến là điá»u hoà n toà n tá»± nguyện. Nà ng là ngÆ°á»i có há»c, xem nhiá»u sách, biết là m thÆ¡, nhÆ°ng hãy nghe nà ng tâm sá»± (cÅ©ng là răn Ä‘e Äại Ngá»c): “Bá»n con gái chúng ta không biết chữ cà ng tốt... Ngay đến cả việc là m thÆ¡, viết chữ đã không phải là pháºn sá»± chị em mình, mà cÅ©ng không phải pháºn sá»± của bá»n con trai nữa. NgÆ°á»i con trai Ä‘á»c sách nhiá»u phải hiểu nghÄ©a lý để ra giúp dân trị nÆ°á»›c má»›i đúng... â€(táºp III).
Vá»›i Bảo Ngá»c, má»™t ngÆ°á»i không yêu nà ng, nhÆ°ng nà ng theo sá»± sắp đặt của bá» trên, lấy Bảo Ngá»c không má»™t chút tá»± ái; nà ng là m bổn pháºn của ngÆ°á»i vợ, khuyên giải chồng, “lý sự†vá»›i chồng: “... chứ bây giá» gặp đến vua thánh, nhà ta mấy Ä‘á»i Ä‘á»™i Æ¡n triá»u đình, cha ông được hưởng biết bao sung sÆ°á»›ng... â€(táºp IV).
Nếu nói “bản chất†và “bản lÄ©nh†giai cấp thì quả nà ng là hiện thân của giai cấp. Nà ng có ác không? Có. Khi con hầu Kim Xuyến nhảy xuống giếng tá»± tá», VÆ°Æ¡ng phu nhân cảm thấy lÆ°Æ¡ng tâm cắn rứt, nhÆ°ng nà ng thì không, nà ng tÆ°Æ¡i cÆ°á»i, an ủi đổ lá»—i cho Kim Xuyến và nói: “Dì cÅ©ng chẳng nên lo lắng buồn bã là m gì, chỉ cần cho và i lạng bạc là m ma cho nó là trá»n tình chủ tá»› rồiâ€. Nà ng có giả dối không? Có. Nà ng đã bà y kế “ve sầu lá»™t xác†để đánh lừa bá»n con hầu, tránh Ä‘iá»u bất lợi cho mình. Bảo Thoa lúc nà o cÅ©ng tỉnh táo, cÅ©ng lắm mẹo! NhÆ°ng nà ng có đáng thÆ°Æ¡ng không? Nà ng Ãt nhiá»u cÅ©ng yêu Giả Bảo Ngá»c mà tá»± kiá»m chế, và cuối cùng, vá»›i tất cả sức lá»±c và nghị lá»±c, vá»›i tất cả sá»± chân tình, nà ng muốn có hạnh phúc trong cuá»™c sống phong kiến vá»›i Bảo Ngá»c, nhÆ°ng rốt cuá»™c nà ng cÅ©ng trở thà nh má»™t nhân váºt bi kịch. Bi kịch của nà ng là bi kịch của má»™t ngÆ°á»i trung thà nh vá»›i đạo đức phong kiến.
Gần vá»›i tÃnh cách của Tiết Bảo Thoa là VÆ°Æ¡ng Hy Phượng. Äó cÅ©ng là má»™t nhân váºt nữ hết sức đặc sắc nữa. Những nhân váºt nhÆ° thế là m chúng ta nhá»› nhiá»u đến Hoạn ThÆ° của Nguyá»…n Dụ Äó là sá»± miêu tả trung thà nh vá»›i bản chất củaa hiện thá»±c, bản chất của những mối quan hệ phong kiến, đồng thá»i nó là má»™t sá»± cá tÃnh hóa hết sức sâu sắc.
Ngoà i ra con biết bao nhiêu nhân váºt đáng lÆ°u ý nữa trong cái thế giá»›i bao la của Hồng Lâu Má»™ng. DÆ°á»ng nhÆ° đó là cả má»™t nhân loại: trong đó có hà ng trăm số pháºn, và má»—i số pháºn Ä‘Æ°a đến cho chúng ta má»™t mảnh Ä‘á»i, má»™t suy nghÄ© vá» nhân thế.
Nhà lý luáºn tiểu thuyết nổi tiếng Bakhtin có nói rằng nhân váºt tiểu thuyết phải có phần “dÆ° thừa nhân tÃnhâ€. Có nghÄ©a là nhân váºt, ngoà i vai trò xã há»™i (đẳng cấp, nghá» nghiệp) phải có cái phần dÆ° thừa nhân tÃnh, cái phần nhu cầu nhân tÃnh, cái phần cá tÃnh tá»± do mà tấm áo xã há»™i không chứa Ä‘á»±ng hết. Nhân váºt của Hồng Lâu Má»™ng vừa là giai cấp xã há»™i vừa là những nhân váºt mang tÃnh ngÆ°á»i, tÃnh toà n nhân loại, ở trong há» có cái phần “ngÆ°á»i†và những nhân váºt nhÆ° váºy bao giá» cÅ©ng là má»™t phát hiện, có sức hấp dẫn rất mạnh.
*
Hồng Lâu Má»™ng là cả má»™t thế giá»›i. Thông qua cuá»™c sống từ thịnh đến suy của má»™t gia đình quý tá»™c, tác giả đã là m hiển hiện sá»± băng hoại của xã há»™i phong kiến, của nhân tÃnh phong kiến, đã cho ta thấy má»™t xã há»™i nhÆ° thế là không phÆ°Æ¡ng cứu chữa! Không phải chỉ vì bá»n ngÆ°á»i ấy sống trên áp bức và bóc lá»™t địa tô, mà cái chÃnh là cuá»™c sống trống rá»—ng của bá»n há»; ngà y và đêm trong cái phủ há» Giả ấy chỉ toà n là những chuyện già nh giáºt, lừa gạt, dâm dáºt, tá»± tá», tá»™i ác... Má»™t và i khuôn mặt lÆ°Æ¡ng thiện - trong đó khá nhiá»u là thuá»™c tầng lá»›p dÆ°á»›i, nhÆ° già LÆ°u, nhÆ° Táºp Nhân . . . không cứu ná»—i sá»± sụp Ä‘á»— tất yếu của nó.
Hồng Lâu Má»™ng đã Ä‘Æ°a đến cho ngÆ°á»i Ä‘á»c những hiểu biết sâu xa vá» xã há»™i và vá» con ngÆ°á»i vá»›i má»™t cách viết chân thá»±c, giản dị mà bao gồm nhiá»u bút pháp lá»›n kim cổ. Nó là má»™t cuốn bách khoa sinh Ä‘á»™ng vá» xã há»™i Trung Quốc thá»i xÆ°a. Vá» mặt thi pháp nghệ thuáºt, thì đó là má»™t bÆ°á»›c tiến má»›i trong nghệ thuáºt tiểu thuyết của thế giá»›i. Hồng Lâu Má»™ng xứng đáng đứng ngang vá»›i các kiệt tác của nhân loại.
25- 10 - 1988
Mai Quốc Liên.
Chú thÃch:
(1-). Theo thống kê có đến 900 loại.
(2-). Cao Ngạc (? - ?) tá»± Lan Thá»±, tác giả 40 hồi sau Hồng Lâu Má»™ng và Lan Thu thi sao, Lan Thá»± văn tồn, Nghiá»…n hÆ°Æ¡ng từ... tá»± Vân SÄ©, biệt hiệu Hồng Lâu ngoại sÄ© (Hồng Lâu Má»™ng vốn tên Thạch đầu ký. Có lẽ Cao Ngạc là ngÆ°á»i đặt tên nó là Hồng Lâu Má»™ng). Là m quan dÆ°á»›i triá»u Kiá»n Long, Gia Khánh, trải các chức Ná»™i các thị tá»™c, Hình khoa cấp sá»± trung, Nháºp tịch Mãn Thanh (Kỳ quán “nhÆ°Æ¡ng hoà ng†- mà u và ng pha).
(3-). Dùng chữ trong Tây sương ký.
Tà i liệu tham khảo chÃnh
- Lịch Sá» Văn há»c Trung Quốc (Nguyên - Minh - Thanh). Sở nghiên cứu Văn há»c thuá»™c Viện Khoa Há»c Trung Quốc, Bắc Kinh, 1962. Bản dịch Nhà xuất bản Văn há»c, Hà Ná»™i, 1964.
- Bùi Ká»·; Lá»i giá»›i thiệu, Hồng lâu má»™ng táºp 1. Nhà xuất bản Văn hóa. Hà Ná»™i, 1962.
- Tà o Tuyết Cần dữ Hồng lâu mộng. Hồng lâu mộng, quyển thượng. Thế giới thư cục, Singapore, 1973.