Cách xÆ°ng hô thá»i cổ xÆ°a
DÆ°á»›i đây là cách xÆ°ng hô thá»i cổ xÆ°a để anh em tham khảo tiện cho việc dịch
I, Trong hoà ng thất
- Cha vua (ngÆ°á»i cha chÆ°a từng là m vua) : Quốc lão
- Cha vua (ngÆ°á»i cha đã từng là m vua rồi truyá»n ngôi cho con) : Thái thượng hoà ng
- Mẹ vua (chồng chưa từng là m vua) : Quốc mẫu
- Mẹ vua (chồng đã từng là m vua) : Thái háºu
- Anh trai vua : Hoà ng huynh
- Chị gái vua : Hoà ng tỉ
- Vua : Hoà ng thượng
- Vua của đế quốc (thống trị các nước chư hầu) : Hoà ng đế
- Em trai vua : Hoà ng đệ
- Em gái vua : Hoà ng muội
- Bác vua : Hoà ng bá
- Chú vua : Hoà ng thúc
- Vợ vua : Hoà ng háºu/Hoà ng háºu nÆ°Æ¡ng nÆ°Æ¡ng
- Cáºu vua : Quốc cữu
- Cha vợ vua : Quốc trượng
- Con trai vua : Hoà ng tá»
- Con trai vua (ngÆ°á»i được chỉ định sẽ lên ngôi) : Äông cung thái tá»/Thái tá»
- Vợ hoà ng tỠ: Hoà ng túc
- Vợ Äông cung thái tá» : Hoà ng phi
- Con gái vua : Công chúa
- Con rể vua : Phò mã
- Con trai trưởng vua chÆ° hầu : Thế tá»
- Con gái vua chÆ° hầu : Quáºn chúa
- Chồng quáºn chúa : Quáºn mã
II. Xưng hô: (không viết hoa)
- Vua tá»± xÆ°ng :
+ quả nhân: dùng cho tước nà o cũng được.
+ trẫm: chỉ cho Hoà ng đế/Vương.
+ cô gia: chỉ dùng cho Vương trở xuống.
- Vua gá»i các quần thần : chÆ° khanh, chúng khanh
- Vua gá»i cáºn thần (được sủng ái) : ái khanh
- Vua gá»i vợ (được sủng ái) : ái phi
- Vua gá»i vua chÆ° hầu : hiá»n hầu
- Vua, hoà ng háºu gá»i con (khi còn nhá») : hoà ng nhi
- Các con tự xưng với vua cha: nhi thần
- Các con gá»i vua cha: phụ hoà ng
- Các con vua gá»i mẹ: mẫu háºu
- Các quan tâu vua : bệ hạ, thánh thượng
- Các thê thiếp (bao gồm cả vợ) khi nói chuyện với vua xưng là : thần thiếp
- Hoà ng thái háºu nói chuyện vá»›i các quan xÆ°ng là : ai gia
- Các quan tự xưng khi nói chuyện với vua : hạ thần
- Các quan tự xưng khi nói chuyện với quan to hơn (hơn phẩm hà m) : hạ quan
- Các quan tá»± xÆ°ng vá»›i dân thÆ°á»ng: bản quan
- Dân thÆ°á»ng gá»i quan: đại nhân
- Dân thÆ°á»ng khi nói chuyện vá»›i quan xÆ°ng là : thảo dân
- NgÆ°á»i là m các việc vặt ở cá»a quan nhÆ° chạy giấy, dá»n dẹp, Ä‘Æ°a thÆ°, v.v… : nha dịch/nha lại/sai nha
- Con trai nhà quyá»n quý thì gá»i là : công tá»
- Con gái nhà quyá»n quý thì gá»i là : tiểu thÆ°
- Äầy tá»› trong các gia đình quyá»n quý gá»i ông chủ là : lão gia
- Äầy tá»› trong các gia đình quyá»n quý gá»i bà chủ là : phu nhân
- Äầy tá»› trong các gia đình quyá»n quý gá»i con trai chủ là : thiếu gia
- Äầy tá»› trong các gia đình quyá»n quý tá»± xÆ°ng là (khi nói chuyện vá»›i bá» trên): tiểu nhân
- Äứa con trai nhá» theo hầu những ngÆ°á»i quyá»n quý thá»i phong kiến : tiểu đồng
- Các quan thái giám khi nói chuyện vá»›i vua, hoà ng háºu xÆ°ng là : nô tà i
- Cung nữ chuyên phục dịch xưng là : nô tì
- Ngoà i ra, đối vá»›i các quan còn có kiểu thêm há» và o trÆ°á»›c chức tÆ°á»›c, thà nh tên gá»i. Và dụ : Quách công công, Lý tổng quản, LÆ°u hoà ng thúc…
III/XÆ°ng hô khi nói chuyện vá»›i ngÆ°á»i khác:
# Tôi (cho phái nam)= Tại hạ/Tiểu sinh/Má»—/Lão phu (nếu là ngÆ°á»i già )/Bần tăng (nếu là nhà sÆ°)/Bần đạo (nếu là đạo sÄ©)/Lão nạp (nếu là nhà sÆ° già )
# Tôi (cho phái nữ) = Tại hạ/Tiểu nữ//Lão nÆ°Æ¡ng (nếu là ngÆ°á»i già )/Bổn cô nÆ°Æ¡ng/Bổn phu nhân (ngÆ°á»i đã có chồng)/Bần ni (nếu là ni cô)/Bần đạo (nếu là nữ đạo sÄ©)
# Anh/Bạn (ý chỉ ngÆ°á»i khác) = Các hạ/Huynh Ä‘Ã i/Công tá»/Cô nÆ°Æ¡ng/Tiểu tá»/Äại sÆ° (nếu nói chuyện vá»›i nhà sÆ°)/Chân nhân (nếu nói chuyện vá»›i đạo sÄ©)
# Anh = Huynh/Ca ca/SÆ° huynh (nếu gá»i ngÆ°á»i cùng há»c má»™t sÆ° phụ)
# Anh (gá»i thân máºt)= Hiá»n huynh
# Em trai = Äệ/Äệ đệ/SÆ° đệ (nếu gá»i ngÆ°á»i cùng há»c má»™t sÆ° phụ)
# Em trai (gá»i thân máºt) = Hiá»n đệ
# Chị = Tá»·/Tá»· tá»·/SÆ° tá»· (nếu gá»i ngÆ°á»i cùng há»c má»™t sÆ° phụ)
# Chị (gá»i thân máºt) = Hiá»n tá»·
# Em gái = Muá»™i/SÆ° muá»™i (nếu gá»i ngÆ°á»i cùng há»c má»™t sÆ° phụ)
# Em gái (gá»i thân máºt) = Hiá»n muá»™i
# Chú = Thúc thúc/SÆ° thúc (nếu ngÆ°á»i đó là em trai hoặc sÆ° đệ của sÆ° phụ)
# Bác = Bá bá/SÆ° bá (Nếu ngÆ°á»i đó là anh hoặc sÆ° huynh của sÆ° phụ)
# Cô/dì = A di (Nếu gá»i cô ba thì là tam di, cô tÆ° thì gá»i là tứ di….)
# Dượng (chồng của chị/em gái cha/mẹ) = Cô trượng
# ThÃm/mợ (vợ của chú/cáºu) = Thẩm thẩm (Nếu gá»i thÃm ba thì là tam thẩm, thÃm tÆ° thì gá»i là tứ thẩm…)
# Ông nội/ngoại = Gia gia
# Ông nội = Nội tổ
# Bà nội = Nội tổ mẫu
# Ông ngoại = Ngoại tổ
# Bà ngoại = Ngoại tổ mẫu
# Cha = Phụ thân
# Mẹ = Mẫu thân
# Anh trai kết nghĩa = Nghĩa huynh
# Em trai kết nghĩa = Nghĩa đệ
# Chị gái kết nghĩa = Nghĩa tỷ
# Em gái kết nghĩa = Nghĩa muội
# Cha nuôi = Nghĩa phụ
# Mẹ nuôi = Nghĩa mẫu
# Anh hỠ= Biểu ca
# Chị hỠ= Biểu tỷ
# Em trai hỠ= Biểu đệ
# Em gái hỠ= Biểu muội
# Gá»i vợ = Hiá»n thê/Ãi thê/NÆ°Æ¡ng tá»
# Gá»i chồng = TÆ°á»›ng công/Lang quân
# Anh rể/Em rể = Tỷ phu/Muội phu
# Chị dâu = Tẩu tẩu
# Cha mẹ gá»i con cái = Hà i tá»/Hà i nhi hoặc tên
# Gá»i vợ chồng ngÆ°á»i khác = hiá»n khang lệ (cách nói lịch sá»±)
IV. Khi nói chuyện vá»›i ngÆ°á»i khác mà nhắc tá»›i ngÆ°á»i thân của mình::
# Cha mình thì gá»i là gia phụ
# Mẹ mình thì gá»i là gia mẫu
# Anh trai ruá»™t của mình thì gá»i là gia huynh/tệ huynh (cách nói khiêm nhÆ°á»ng)
# Em trai ruá»™t của mình thì gá»i là gia đệ/xá đệ
# Chị gái ruá»™t của mình thì gá»i là gia tá»·
# Em gái ruá»™t của mình thì gá»i là gia muá»™i
# Ông ná»™i/ngoại của mình thì gá»i là gia tổ
# Vợ của mình thì gá»i là tệ ná»™i/tiện ná»™i
# Chồng của mình thì gá»i là tệ phu/tiện phu
# Con của mình thì gá»i là tệ nhi
V. Khi nói chuyện vá»›i ngÆ°á»i khác mà nhắc tá»›i ngÆ°á»i thân của há»:
# SÆ° phụ ngÆ°á»i đó thì gá»i là lệnh sÆ°
# Cha ngÆ°á»i đó là lệnh tôn
# Mẹ ngÆ°á»i đó là lệnh Ä‘Æ°á»ng
# Cha lẫn mẹ ngÆ°á»i đó má»™t lúc là lệnh huyên Ä‘Æ°á»ng
# Con trai ngÆ°á»i đó là lệnh lang/lệnh công tá»
# Con gái ngÆ°á»i đó là lệnh ái/lệnh thiên kim
# Anh trai ngÆ°á»i đó thì gá»i là lệnh huynh
# Em trai ngÆ°á»i đó thì gá»i là lệnh đệ
# Chị gái ngÆ°á»i đó thì gá»i là lệnh tá»·
# Em gái ngÆ°á»i đó thì gá»i là lệnh muá»™i
VI/Xưng hô trong gia đình:
Ông bà tổ chết rồi xưng Hiển cao tổ khảo/tỷ
Ông bà tổ chưa chết xưng Cao tổ phụ/mẫu
cháu xÆ°ng Huyá»n tôn
Ông bà cố chết rồi xưng Hiển tằng tổ khảo/tỷ
Ông bà có chưa chết xưng Tằng tổ phụ/mẫu
cháu xưng Tằng tôn
Ông bà ná»™i chết rồi thá»i xÆ°ng Hiẻn tổ khảo/tá»·
Ông bà nội chưa chết thì xưng Tổ phụ/mẫu
cháu xưng nội tôn
Cha mẹ chết rồi thì xÆ°ng: Hiển khảo, Hiá»n tá»·.chÆ°a chết xÆ°ng thân Phụ/mẫu (xem thêm phần cha kế mẹ kế)
Cha chết rồi thì con tá»± xÆ°ng là : Cô tá», cô nữ (cô tá»: con trai, cô nữ: con gái).
Mẹ chết rồi thì con tá»± xÆ°ng là : Ai tá», ai nữ.
Cha mẹ Ä‘á»u chết hết thì con tá»± xÆ°ng là : Cô ai tá», cô ai nữ.
Cha ruột: Thân phụ.
Cha ghẻ: Kế phụ.
Cha nuôi: Dưỡng phụ.
Cha đỡ đầu: Nghĩa phụ.
Con trai lá»›n (con cả thứ hai): Trưởng tá», trưởng nam.
Con gái lớn: Trưởng nữ.
Con kế. Thứ nam, thứ nữ.
Con út (trai): Quý nam, vãn nam. Gái: quý nữ, vãn nữ.
Mẹ ruột: Sanh mẫu, từ mẫu.
Mẹ ghẻ: Kế mẫu: Con của bà vợ nhá» kêu vợ lá»›n của cha là má hai: ÄÃch mẫu.
Mẹ nuôi: Dưỡng mẫu.
Mẹ có chồng khác: Giá mẫu.
Má nhá», tức vợ bé của cha: Thứ mẫu.
Mẹ bị cha từ bá»: Xuất mẫu.
Bà vú: Nhũ mẫu.
Chú, bác vợ: Thúc nhạc, bá nhạc.
Cháu rể: Äiệt nữ tế.
Chú, bác ruột: Thúc phụ, bá phụ.
Vợ của chú : Thiếm, Thẩm.
Cháu của chú và bác, tự xưng là nội điệt.
Cha chồng: Chương phụ.
Dâu lớn: Trưởng tức.
Dâu thứ: Thứ tức.
Dâu út: Quý tức.
Cha vợ (sống): Nhạc phụ, (chết): Ngoại khảo.
Mẹ vợ (sống): Nhạc mẫu, (chết): Ngoại tỷ.
Rể: Tế.
Chị, em gái của cha, ta kêu bằng cô: Thân cô.
Ta tự xưng là : Nội điệt.
Chồng của cô: Dượng: Cô trượng, tôn trượng.
Chồng của dì: Dượng: Di trượng, biểu trượng.
Cáºu, mợ: Cá»±u phụ, cá»±u mẫu. Mợ còn gá»i là : Câm.
Còn ta tự xưng là : Sanh tôn.
Cáºu vợ: Cá»±u nhạc.
Cháu rể: Sanh tế.
Vợ: Chuyết kinh, vợ chết rồi: Tẩn.
Ta tự xưng: Lương phu, Kiểu châm.
Vợ bé: Thứ thê, trắc thất.
Vợ lớn: Chánh thất.
Vợ sau (vợ chết rồi cưới vợ khác): Kế thất.
Anh ruá»™t: BÃ o huynh.
Em trai: Bà o đệ, cÅ©ng gá»i: Xá đệ.
Em gái: Bà o muá»™i, cÅ©ng gá»i: Xá muá»™i
Chị ruột: Bà o tỷ.
Anh rể: Tỷ trượng.
Em rể: Muội trượng.
Anh rể: Tỷ phu.
Em rể: Muá»™i trượng, còn gá»i: Khâm đệ.
Chị dâu: Tợ phụ, Tẩu, hoặc tẩu tá».
Em dâu: Äệ phụ, Äệ tức.
Chị chồng: Äại cô.
Em chồng: Tiểu cô.
Anh chồng: Phu huynh: Äại bá.
Em chồng: Phu đệ, Tiểu thúc.
Chị vợ: Äại di.
Em vợ (gái): Tiểu di tá», Thê muá»™i.
Anh vợ: Thê huynh: Äại cá»±u: Ngoại huynh.
Em vợ (trai): Thê đệ, Tiểu cá»±u tá».
Con gái đã có chồng: Giá nữ.
Con gái chưa có chồng: Sương nữ.
Cha ghẻ, con tá»± xÆ°ng: Chấp tá».
Tớ trai: Nghĩa bộc.
Tớ gái: Nghĩa nô.
Cha chết trÆ°á»›c, sau ông ná»™i chết, tôn con của trưởng tỠđứng để tang, gá»i là : ÄÃch tôn thừa trá»ng.
Cha, mẹ chết chưa chôn: Cố phụ, cố mẫu.
Cha, mẹ chết đã chôn: Hiá»n khảo, hiển tá»·.
Má»›i chết: Tá».
Äã chôn: Vong.
Anh em chú bác ruá»™t vá»›i cha mình: ÄÆ°á»ng bá, Ä‘Æ°á»ng thúc, Ä‘Æ°á»ng cô, mình tá»± xÆ°ng là : ÄÆ°á»ng tôn.
Anh em bạn với cha mình: Niên bá, quý thúc, lịnh cô. Mình là cháu, tự xưng là : Thiểm điệt, lịnh điệt.
Chú, bác của cha mình, mình kêu: Tổ bá, tổ thúc, tổ cô.
Mình là cháu thì tự xưng là : Vân tôn
VII. Một số từ khác:
* Gá»i nhà của mình theo cách khiêm nhÆ°á»ng lúc nói chuyện vá»›i ngÆ°á»i khác: tệ xá/hà n xá
Nói vá» chá»— ở của ngÆ°á»i thì dùng: quà sở/quà cÆ°
(chỉ cần nói “tệ xáâ€, chá»› không cần nói “tệ xá của tôiâ€; chỉ cần nói “quà sởâ€, chá»› không cần nói “quà sở của ngà iâ€)
* Äứa bé thì gá»i là tiểu hà i nhi… bé gái thì gá»i là nữ hà i nhi… bé trai thì gá»i là nam hà i nhi
* Khách sạn, nhà hà ng, ngân hà ng: quán trá», tá»u Ä‘iếm, tiá»n trang
* Bổ đầu: ngÆ°á»i đứng đầu tổ chức truy lùng tá»™i phạm ở huyện thá»i xÆ°a
* Bổ khoái: ngÆ°á»i ở nha môn chuyên Ä‘i bắt ngÆ°á»i thá»i xÆ°a.
|