(TuanVietNam) - “Tôi chÆ°a từng biết tá»›i má»™t há»™i nghị nà o nhÆ° thế. Các bên tham gia Ä‘á»u không liên hệ trá»±c tiếp, và tất cả chúng tôi Ä‘á»u luôn luôn ở trong tình trạng có thể má»™t bên nà o đó sẽ sáºp cá»a bá» vá»â€ - cá»±u Ngoại trưởng Anh Anthony Eden, chủ tá»a các phiên há»p tại Há»™i nghị Geneva 1954, hồi tưởng vá» má»™t trong những há»™i nghị lịch sá» của thế ká»· 20.
LTS: Không có gì phải bà n cãi, Hiệp định Geneva là má»™t thắng lợi bÆ°á»›c đầu trong cuá»™c đấu tranh già nh Ä‘á»™c láºp dân tá»™c. Mặc dù 55 năm đã trôi qua, nhiá»u ngÆ°á»i vẫn muốn quan tâm tìm hiểu sâu sắc hÆ¡n vá» giai Ä‘oạn lịch sá» bi hùng nà y của dân tá»™c. Äã có rất nhiá»u những bà i viết, há»™i thảo vá» Hiệp định Geneva.
Nhiá»u quan Ä‘iểm trong các bà i viết có thể gây tranh cãi hoặc cần được thảo luáºn thêm. Tuy nhiên, việc đăng tải chuyên Ä‘á» nà y của Tuần Việt Nam không ngoà i mục Ä‘Ãch cung cấp cho bạn Ä‘á»c má»™t số chi tiết lịch sá» có thể còn Ãt ngÆ°á»i biết, đồng thá»i, cÅ©ng để khẳng định rằng: Chỉ có huy Ä‘á»™ng được tinh thần dân tá»™c và lòng yêu nÆ°á»›c trong má»—i ngÆ°á»i Việt Nam, Ä‘oà n kết má»™t lòng, chúng ta má»›i có thể táºp trung được sức mạnh của cả dân tá»™c để tiến lên, đặc biệt trong những giai Ä‘oạn khó khăn của đất nÆ°á»›c.
Ông Eden không nói quá, vì há»™i nghị mà ông là m Chủ tịch đó tháºt sá»± là má»™t há»™i nghị “ba bè bảy mốiâ€, diá»…n ra trong má»™t bối cảnh quốc tế hết sức phức tạp: Chiến tranh Lạnh Ä‘ang ở thá»i kỳ đầu, chiến tranh Triá»u Tiên - hay là cuá»™c đụng đầu trá»±c tiếp giữa Mỹ và Trung Quốc trên bán đảo nà y - vừa kết thúc. Thế giá»›i đã thá»±c sá»± chia thà nh hai phe, và bản thân má»—i phe cÅ©ng không đồng nhất.
Các nhà ngoại giao và chÃnh trị Mỹ được lệnh phải giữ khoảng cách vá»›i Trung Quốc, Ä‘á» phòng má»™t nụ cÆ°á»i cÅ©ng có thể bị diá»…n giải thà nh má»™t sá»± thừa nháºn chÃnh thức. Ngoại trưởng Mỹ Foster Dulles tháºm chà còn từ chối bắt tay vá»›i Thủ tÆ°á»›ng Chu Ân Lai, và giá»…u cợt rằng há» có thể gặp nhau khi chẳng may đụng xe ngoà i Ä‘Æ°á»ng.
Nhà báo Mỹ Stanley Karnow, ngÆ°á»i từng có mặt ở miá»n Nam Việt Nam từ tháng 7/1959, cÅ©ng nháºn xét rằng “phái Ä‘oà n của Việt Nam DCCH tránh gặp các đại diện của Bảo Äại†(tức phái Ä‘oà n Quốc gia Việt Nam - TVN), và tá» thái Ä‘á»™ tẩy chay Pháp.
Không khà đó khiến Há»™i nghị được Stanley Karnow mô tả nhÆ° “má»™t căn nhà xây bằng các lá bà iâ€, và khiến cá»±u Ngoại trưởng Anh Anthony Dulles phải thốt lên rằng ông “chÆ°a từng biết tá»›i má»™t há»™i nghị nà o nhÆ° thếâ€.
Äể mô tả sá»± căng thẳng trong cuá»™c Ä‘Ã m phán lịch sá» nà y, xin trÃch lá»i ông Trần Văn Tuyên - má»™t trong những ngÆ°á»i từng tham gia Há»™i nghị, thà nh viên phái Ä‘oà n của chÃnh quyá»n Bảo Äại: “16h chiá»u ngà y 8/5, Há»™i nghị chÃnh thức khai mạc. Bầu không khà nặng ná» tang tóc vì Äiện Biên Phủ vừa thất thủ được 24 giá». Những phái Ä‘oà n các nÆ°á»›c tá»± do lục tục tá»›i, há»—n Ä‘á»™n tá»›i. Kẻ đến trÆ°á»›c, ngÆ°á»i đến sau, không có tráºt tá»±, không có hà ng ngÅ©, không có thể thức.
Giá» há»p đã sắp tá»›i, dãy ghế khu cá»™ng sản vẫn trống, không thấy má»™t bóng ngÆ°á»i nà o. Äúng 4 giá» kém 2 phút, ngÆ°á»i ta thấy Ngoại trưởng Liên Xô Molotov bÆ°á»›c và o phòng há»p, sau ông là phái Ä‘oà n Nga trịnh trá»ng nghiêm trang… 4 giỠđúng, Chủ tịch phiên há»p là Ngoại trưởng Eden tuyên bố khai mạcâ€.
Chuyện ăn ở và ý đồ chÃnh trị
Sá»± căng thẳng đã bắt đầu từ trÆ°á»›c khi Há»™i nghị bắt đầu. Tại Há»™i nghị Geneva, má»—i nÆ°á»›c lá»›n Ä‘á»u coi trá»ng từng hà nh vi ứng xá» của mình, xem đó nhÆ° thông Ä‘iệp ngầm gá»i tá»›i đối phÆ°Æ¡ng và công luáºn.
Äiá»u nà y thể hiện ngay trong chuyện ăn ở. Trong khi tất cả các Ä‘oà n đến dá»± Há»™i nghị Geneva Ä‘á»u thuê biệt thá»±, thì phái Ä‘oà n Mỹ lại thuê khách sạn (L’Hôtel du Rhône) và đăng ký ở chỉ má»™t tuần. Hà nh Ä‘á»™ng của của Ngoại trưởng Foster Dulles tất nhiên không nhằm “chÆ¡i trá»™iâ€, mà nó cho thấy thái Ä‘á»™ mà há» muốn thể hiện: không cam kết gì vá»›i Há»™i nghị, sẵn sà ng đến và đi bất cứ lúc nà o.
Ngược vá»›i tâm thế đó của Mỹ, phái Ä‘oà n Trung Quốc do Chu Ân Lai là m trưởng Ä‘oà n, kéo tá»›i Geneva vá»›i hÆ¡n 200 ngÆ°á»i, gồm cả đầu bếp riêng. Há» ngụ tại má»™t biệt thá»± lá»›n, cá»±c kỳ sang trá»ng, Grand Mont-Fleuri, và mang theo đến đây cả đèn lồng, thảm, đồ cổ Trung Hoa để trang trÃ.
Äiá»u gì nằm sau sá»± lá»±a chá»n xa hoa ấy? Äó là hà m ý: Trung Quốc sẵn sà ng ở lại Geneva tháºt lâu để theo Ä‘uổi há»™i nghị đến cùng. Thêm nữa, dẫu sao đây cÅ©ng là lần đầu tiên những đại diện cho chÃnh quyá»n Trung Hoa của Mao Trạch Äông xuất hiện tại má»™t há»™i nghị quốc tế lá»›n, ngang hà ng vá»›i tứ cÆ°á»ng Mỹ, Nga, Anh, Pháp. (Vá»›i tâm cảm của má»™t nÆ°á»›c lần đầu ra mắt thế giá»›i, tháºm chà phái Ä‘oà n Trung Quốc còn mang cả… chuá»™t bạch theo để thá» thức ăn. Chuyện nà y được tà i liệu của chÃnh phÃa Trung Quốc ghi lại).
Anthony Eden cÅ©ng xa hoa không kém khi thuê Reposoir, biệt thá»± thế ká»· 18, nằm trong công viên. Nga thuê má»™t biệt thá»± khá lá»›n bên hồ là Village Blange. Trưởng Ä‘oà n Pháp Georges Bidault ngụ tại biệt thá»± Joli-Port, kế bên nÆ¡i ở của Phó Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng. Äoà n Việt Nam DCCH thuê má»™t villa nhá» xinh là Le Cèdres.
Nhưng “74 ngà y ở gần nhau trong cái thà nh phố Thụy Sĩ yên ả nà y không là m cho các nhà ngoại giao phá bỠđược không khà căng thẳng và nghi kỵ lẫn nhau†– Stanley Karnow viết. (*)
Ông Karnow còn chÆ°a Ä‘á» cáºp tá»›i khÃa cạnh ngược lại, đó là sá»± tin cáºy và phụ thuá»™c quá mức đối vá»›i đồng minh, trong má»™t số trÆ°á»ng hợp.
* Kỳ sau: Hy sinh lợi Ãch nÆ°á»›c nhá»
*
Äoan Trang
(*) TrÃch dịch từ cuốn Vietnam: A History, Stanley Karnow, 1983
Ngoà i ra, tác giả có tham khảo tÆ° liệu từ cuốn HIệp định Geneva 50 năm nhìn lại (Nhà xuất bản ChÃnh trị Quốc gia ).