(TuanVietNam) - “Tôi chưa từng biết tá»›i má»™t há»™i nghị nà o như thế. Các bên tham gia Ä‘á»u không liên hệ trá»±c tiếp, và tất cả chúng tôi Ä‘á»u luôn luôn ở trong tình trạng có thể má»™t bên nà o đó sẽ sáºp cá»a bá» vá»â€ - cá»±u Ngoại trưởng Anh Anthony Eden, chá»§ tá»a các phiên há»p tại Há»™i nghị Geneva 1954, hồi tưởng vá» má»™t trong những há»™i nghị lịch sá» cá»§a thế ká»· 20.
LTS: Không có gì phải bà n cãi, Hiệp định Geneva là má»™t thắng lợi bước đầu trong cuá»™c đấu tranh già nh độc láºp dân tá»™c. Mặc dù 55 năm đã trôi qua, nhiá»u ngưá»i vẫn muốn quan tâm tìm hiểu sâu sắc hÆ¡n vá» giai Ä‘oạn lịch sá» bi hùng nà y cá»§a dân tá»™c. Äã có rất nhiá»u những bà i viết, há»™i thảo vá» Hiệp định Geneva.
Nhiá»u quan Ä‘iểm trong các bà i viết có thể gây tranh cãi hoặc cần được thảo luáºn thêm. Tuy nhiên, việc đăng tải chuyên đỠnà y cá»§a Tuần Việt Nam không ngoà i mục Ä‘Ãch cung cấp cho bạn Ä‘á»c má»™t số chi tiết lịch sá» có thể còn Ãt ngưá»i biết, đồng thá»i, cÅ©ng để khẳng định rằng: Chỉ có huy động được tinh thần dân tá»™c và lòng yêu nước trong má»—i ngưá»i Việt Nam, Ä‘oà n kết má»™t lòng, chúng ta má»›i có thể táºp trung được sức mạnh cá»§a cả dân tá»™c để tiến lên, đặc biệt trong những giai Ä‘oạn khó khăn cá»§a đất nước.
Ông Eden không nói quá, vì há»™i nghị mà ông là m Chá»§ tịch đó tháºt sá»± là má»™t há»™i nghị “ba bè bảy mốiâ€, diá»…n ra trong má»™t bối cảnh quốc tế hết sức phức tạp: Chiến tranh Lạnh Ä‘ang ở thá»i kỳ đầu, chiến tranh Triá»u Tiên - hay là cuá»™c đụng đầu trá»±c tiếp giữa Mỹ và Trung Quốc trên bán đảo nà y - vừa kết thúc. Thế giá»›i đã thá»±c sá»± chia thà nh hai phe, và bản thân má»—i phe cÅ©ng không đồng nhất.
Các nhà ngoại giao và chÃnh trị Mỹ được lệnh phải giữ khoảng cách vá»›i Trung Quốc, đỠphòng má»™t nụ cưá»i cÅ©ng có thể bị diá»…n giải thà nh má»™t sá»± thừa nháºn chÃnh thức. Ngoại trưởng Mỹ Foster Dulles tháºm chà còn từ chối bắt tay vá»›i Thá»§ tướng Chu Ân Lai, và giá»…u cợt rằng há» có thể gặp nhau khi chẳng may đụng xe ngoà i đưá»ng.
Nhà báo Mỹ Stanley Karnow, ngưá»i từng có mặt ở miá»n Nam Việt Nam từ tháng 7/1959, cÅ©ng nháºn xét rằng “phái Ä‘oà n cá»§a Việt Nam DCCH tránh gặp các đại diện cá»§a Bảo Äại†(tức phái Ä‘oà n Quốc gia Việt Nam - TVN), và tá» thái độ tẩy chay Pháp.
Không khà đó khiến Há»™i nghị được Stanley Karnow mô tả như “má»™t căn nhà xây bằng các lá bà iâ€, và khiến cá»±u Ngoại trưởng Anh Anthony Dulles phải thốt lên rằng ông “chưa từng biết tá»›i má»™t há»™i nghị nà o như thếâ€.
Äể mô tả sá»± căng thẳng trong cuá»™c đà m phán lịch sá» nà y, xin trÃch lá»i ông Trần Văn Tuyên - má»™t trong những ngưá»i từng tham gia Há»™i nghị, thà nh viên phái Ä‘oà n cá»§a chÃnh quyá»n Bảo Äại: “16h chiá»u ngà y 8/5, Há»™i nghị chÃnh thức khai mạc. Bầu không khà nặng ná» tang tóc vì Äiện Biên Phá»§ vừa thất thá»§ được 24 giá». Những phái Ä‘oà n các nước tá»± do lục tục tá»›i, há»—n độn tá»›i. Kẻ đến trước, ngưá»i đến sau, không có tráºt tá»±, không có hà ng ngÅ©, không có thể thức.
Giá» há»p đã sắp tá»›i, dãy ghế khu cá»™ng sản vẫn trống, không thấy má»™t bóng ngưá»i nà o. Äúng 4 giá» kém 2 phút, ngưá»i ta thấy Ngoại trưởng Liên Xô Molotov bước và o phòng há»p, sau ông là phái Ä‘oà n Nga trịnh trá»ng nghiêm trang… 4 giỠđúng, Chá»§ tịch phiên há»p là Ngoại trưởng Eden tuyên bố khai mạcâ€.
Chuyện ăn ở và ý đồ chÃnh trị
Sá»± căng thẳng đã bắt đầu từ trước khi Há»™i nghị bắt đầu. Tại Há»™i nghị Geneva, má»—i nước lá»›n Ä‘á»u coi trá»ng từng hà nh vi ứng xá» cá»§a mình, xem đó như thông Ä‘iệp ngầm gá»i tá»›i đối phương và công luáºn.
Äiá»u nà y thể hiện ngay trong chuyện ăn ở. Trong khi tất cả các Ä‘oà n đến dá»± Há»™i nghị Geneva Ä‘á»u thuê biệt thá»±, thì phái Ä‘oà n Mỹ lại thuê khách sạn (L’Hôtel du Rhône) và đăng ký ở chỉ má»™t tuần. Hà nh động cá»§a cá»§a Ngoại trưởng Foster Dulles tất nhiên không nhằm “chÆ¡i trá»™iâ€, mà nó cho thấy thái độ mà há» muốn thể hiện: không cam kết gì vá»›i Há»™i nghị, sẵn sà ng đến và đi bất cứ lúc nà o.
Ngược vá»›i tâm thế đó cá»§a Mỹ, phái Ä‘oà n Trung Quốc do Chu Ân Lai là m trưởng Ä‘oà n, kéo tá»›i Geneva vá»›i hÆ¡n 200 ngưá»i, gồm cả đầu bếp riêng. Há» ngụ tại má»™t biệt thá»± lá»›n, cá»±c kỳ sang trá»ng, Grand Mont-Fleuri, và mang theo đến đây cả đèn lồng, thảm, đồ cổ Trung Hoa để trang trÃ.
Äiá»u gì nằm sau sá»± lá»±a chá»n xa hoa ấy? Äó là hà m ý: Trung Quốc sẵn sà ng ở lại Geneva tháºt lâu để theo Ä‘uổi há»™i nghị đến cùng. Thêm nữa, dẫu sao đây cÅ©ng là lần đầu tiên những đại diện cho chÃnh quyá»n Trung Hoa cá»§a Mao Trạch Äông xuất hiện tại má»™t há»™i nghị quốc tế lá»›n, ngang hà ng vá»›i tứ cưá»ng Mỹ, Nga, Anh, Pháp. (Vá»›i tâm cảm cá»§a má»™t nước lần đầu ra mắt thế giá»›i, tháºm chà phái Ä‘oà n Trung Quốc còn mang cả… chuá»™t bạch theo để thá» thức ăn. Chuyện nà y được tà i liệu cá»§a chÃnh phÃa Trung Quốc ghi lại).
Anthony Eden cÅ©ng xa hoa không kém khi thuê Reposoir, biệt thá»± thế ká»· 18, nằm trong công viên. Nga thuê má»™t biệt thá»± khá lá»›n bên hồ là Village Blange. Trưởng Ä‘oà n Pháp Georges Bidault ngụ tại biệt thá»± Joli-Port, kế bên nÆ¡i ở cá»§a Phó Thá»§ tướng Phạm Văn Äồng. Äoà n Việt Nam DCCH thuê má»™t villa nhá» xinh là Le Cèdres.
Nhưng “74 ngà y ở gần nhau trong cái thà nh phố Thụy Sĩ yên ả nà y không là m cho các nhà ngoại giao phá bỠđược không khà căng thẳng và nghi kỵ lẫn nhau†– Stanley Karnow viết. (*)
Ông Karnow còn chưa đỠcáºp tá»›i khÃa cạnh ngược lại, đó là sá»± tin cáºy và phụ thuá»™c quá mức đối vá»›i đồng minh, trong má»™t số trưá»ng hợp.
* Kỳ sau: Hy sinh lợi Ãch nước nhá»
*
Äoan Trang
(*) TrÃch dịch từ cuốn Vietnam: A History, Stanley Karnow, 1983
Ngoà i ra, tác giả có tham khảo tư liệu từ cuốn HIệp định Geneva 50 năm nhìn lại (Nhà xuất bản ChÃnh trị Quốc gia ).