Không có gì là m cho tôi sợ hÆ¡n là cÆ¡n mÆ°a lúc ná»a đêm, vì vá»›i tiếng tôi, nhìn giá»t mÆ°a rÆ¡i long lanh, nghe tiếng mÆ°a rì rà o, tà tách, chẳng khác nà o những lá»i thì thầm bên tai, nhắc nhở lại quá nhiá»u ná»—i buồn, của cuá»™c Ä‘á»i đã qua. Ai có tá»›i má»™t chợ quê, trong cảnh tha phÆ°Æ¡ng cầu thá»±c vá»›i các gánh hát nghèo má»›i biết, mÆ°a cầm chân ngÆ°á»i mua vui ở nhà , mÆ°a là m cho sân khấu phông mà n buông rủ buồn hiu. Con hát đói lạnh, không biết ngà y mai sẽ ra sao, mà vốn liếng nà o có gì cho cam, ngoà i má»™t giá»ng hát, hay má»™t trò xiếc, trên hai bà n tay trắng.
MÆ°a rÆ¡i lá»™p Ä‘á»™p trên mái lá nhà lồng chợ vắng tanh, chợ không ngÆ°á»i, sân khấu không ánh đèn, không khán giả, buồn ai oán, chung quanh má» mịt gió nÆ°á»›c, tiếng ếch nhái ồm á»™p, má»™t lúc vang vang, má»™t lúc lặng thinh. Tiếng mÆ°a rÆ¡i hoà i, não ruá»™t suốt canh thâu, tôi thao thức mòn má»i cho tá»›i khi thiếp Ä‘i, bà n tay lạnh vô tình Ä‘Æ°a lên khuôn mặt không thể nà o gá»™t sạch dấu phấn trắng, chì Ä‘en, son Ä‘á». Äôi mắt sâu thăm thẳm lấy đêm là m ngà y, trong mÆ°a, từ cõi nà o vảng lại tiếng cầu kinh hoang mang, dà n đồng ca của kiếp côn trùng nÆ¡i bùn lầy nÆ°á»›c Ä‘á»ng không khác gì cuá»™c Ä‘á»i những ngÆ°á»i hát rong!
Tôi chợt thúc dáºy ngu ngÆ¡, phải má»™t lúc má»›i nhá»› mình Ä‘ang ở đâu, tôi Ä‘ang ngồi trên cái giÆ°á»ng của tôi, má»™t tấm ván đầy vết dao, những vết thÆ°Æ¡ng không bao giá» là nh, Ä‘au Ä‘á»›n, ẩm Æ°á»›t. Ngoà i kia, má»™t khoảng không gian u ám, bá»—ng có và i ánh đèn dầu tù mù, tiếng ngÆ°á»i thì thầm, chợ quê nhóm lúc nà o, ngÆ°á»i ta gá»i là chợ ma, trá»i chÆ°a sáng chợ đã vá»™i tan, còn má»™t mình tôi trÆ¡ trá»i ngÆ¡ ngác, má»™ng du ná»a thức ná»a ngủ, tôi Ä‘i, mÆ¡ hồ giữa trá»i đêm, đứng nhìn vá» phÃa nhà lồng chợ, nÆ¡i gánh hát rong của gia đình tôi má»›i tá»›i chiá»u nay. CÆ¡n mÆ°a là m cho tấm bảng quảng cáo hình nhân nhạt nhoà , loang lổ, mÆ°a cÅ©ng là m cho tấm bảng hiệu Nghệ Tinh, tên gánh hát nghèo của cha tôi hoen úa Ä‘i, mà cÅ©ng mÆ°a khiến cho cả nhà đói meo nhÆ° vầy đây, cha mẹ tôi cứ mãi lang bang, chúng tôi không có tÆ°Æ¡ng lai, sống rà y đây mai đó, biết khi nà o có má»™t mái nhà , được vá» nhà . Cuối trá»i má»™t mà u mây biếc, mà u tÃm pha chút xanh lam lạnh nhạt, lúc sau ủng hồng má»™t ngà y má»›i, trên những chiếc lá non còn long lanh giá»t nÆ°á»›c mÆ°a khuya, còn ngà y hôm qua Æ°, đã chết Ä‘i rồi.
Tôi rất thÃch những buổi sáng tinh sÆ°Æ¡ng, má»i váºt nhÆ° ngÆ°ng lại, hay là chÆ°a bắt đầu cho những xôn xao, tâm hồn con ngÆ°á»i ta cÅ©ng chá»t bâng khuâng yêu mến cuá»™c sống hÆ¡n, yêu ngÆ°á»i và má»i váºt chung quanh hÆ¡n.
Buổi sáng nà o, ổ đâu, nÆ¡i tôi ngang qua cÅ©ng đượm buồn, còn hÆ¡n là váºy nÆ¡i đây vắng ngÆ°á»i. Tôi chợt thấy cha tôi, tÆ°á»›ng ông nho nhá» thấp lùn, cái lÆ°ng tôi cÅ©ng gù gù cá»±c nhá»c nhÆ° ông, ông chầm cháºm bÆ°á»›c ra khá»i nhà lồng chợ, Ä‘iếu thuốc Ä‘en trên môi ông cháy Ä‘á» láºp lòe. Ông đứng trÆ°á»›c chợ, buổi sáng hôm đó, nhìn gánh hát rong tá»™i nghiệp của ông, có lẽ từ đầu hôm tá»›i giá», hay là suốt nhiá»u đêm dà i trong cuá»™c Ä‘á»i cha tôi. Ông khó ngủ yên, cha tôi không có gì trong tay ngoà i và i trò ảo thuáºt, và má»™t xác gánh hát tả tÆ¡i. Ông đứng bất Ä‘á»™ng má»™t lúc khá lâu. Äó là má»™t ngÆ°á»i cha hết lòng thÆ°Æ¡ng yêu vợ con, má»™t nghệ sÄ© táºn tuỵ vá»›i nghá», đúng nhìn cÆ¡ ghiệp mong manh của mình, rã rồi sau cÆ¡n mÆ°a lúc ná»a đêm.
Ông xoay ngÆ°á»i lại và nhìn thấy con của ông, cho tá»›i khi nà o tôi ha lìa khá»i cõi Ä‘á»i nầy tôi không bao giá» dám quên giây phút đó, Cha tôi bÆ°á»›c trên con Ä‘Æ°á»ng tháºt đắng, má» má» sáng. Ông tá»›i gần tôi, tôi chợt thấy tóc ông đã nhuốm bạc, chúng tôi cùng bÆ°á»›c Ä‘i bên nhau, từ khi tôi chà o Ä‘á»i cho tá»›i khi tôi lá»›n lên, lần đầu tiên Cha tôi ở gần tôi vuốt tóc tôi. Ông không nói gì vá»›i tôi, Ä‘iêu thuốc lá Ä‘en vẫn ở trên môi ông, cho tá»›i khi trá»i rạng, hai cha con trở vá» nhà lồng chợ. Hon ba chục năm sau, trong má»™t gánh hát khác, tôi có dịp trở lại chợ Sà i Äôi, má»™t sáng tôi bÆ°á»›c trên con Ä‘Æ°á»ng nầy, khung cảnh khác xÆ°a biết là bao, sung túc hÆ¡n, nhà lồng chợ khang trang hÆ¡n, có má»™t nhà hát bá» thế hÆ¡n, tôi nhá»› Cha Mẹ tôi bằng tất cả tấm lòng của ngÆ°á»i con, nhá» Cha con có má»™t nghỠđể sống, là m vui cho nhiá»u ngÆ°á»i nhÆ° Cha.
***
Tôi sinh ra trên má»™t dòng sông, mái nhà của gia đình tôi là mui má»™t chiếc ghe nhá». Cha tôi má»™t ngÆ°á»i hát rong, sống lÆ°u linh lÆ°u địa. Ông có tánh hà o phóng vô lo, lại khá nóng nảy. Nói nhÆ° ông ná»™i tôi thì... nếu trong lu của Cha tôi chiá»u nay còn chút gạo, ngà y mai hẵng tÃnh, gạo chợ nÆ°á»›c sông, trên bến dÆ°á»›i thuyá»n, cá mắm tôm cua vùng lục tỉnh Nam Bá»™ bên cạnh con ngÆ°á»i. Còn Mẹ tôi là má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà bình dân, vui tánh, bà không biết má»™t chữ cái, đổi lại nhiá»u trà tưởng tượng, bà hay kể vá» tôi:
- Thằng nầy ngá»™ lắm, má»›i đẻ nó ra, chút xÃu nó đã cÆ°á»i rồi, chắc mụ bà móc miếng nó dạy nó là m há»?
Mẹ tôi thÃch câu nói hà i hÆ°á»›c nầy, bởi má»—i lần bà nói xong, ai cÅ©ng nhìn tôi lấy là m... lạ, nhÆ° tôi đây là ngÆ°á»i từ cung trăng rá»›t xuống. Tôi quen dần vá»›i những nụ cÆ°á»i chung quanh tôi, từ thá»i thÆ¡ ấu cho tá»›i lúc già , tôi sống khác thÆ°á»ng vá»›i khuôn mặt buồn hiu. Và tôi cÅ©ng quen Ä‘i vá»›i nhiá»u ngá»™ nháºn, vô cùng bất tiện khi quan hệ vá»›i cuá»™c sống, thói thÆ°á»ng vốn vô tâm. Tôi trá»™m nghÄ©: đầu tiên, sau khi tôi là má»™t phôi thai, tôi là má»™t trái tim nhá», lo lắng, hồi há»™p, tá»± thân tôi không thể nghe được nhịp Ä‘áºp của tôi, mà là Mẹ tôi, lần hồi trong má»™t thá»i gian khá dà i tôi má»›i cảm biết được rằng tôi Ä‘ang sống trong má»™t thế giá»›i nà o đó, cháºt hẹp. Rồi... má»™t hôm tôi lắng nghe tiếng thì thầm, tiếng ngÆ°á»i ở má»™t thế giá»›i khác sinh Ä‘á»™ng hÆ¡n, nhÆ°ng tôi không hiểu há» nói gì, cho tá»›i má»™t buổi chiá»u, tôi thoát ra khá»i nÆ¡i đó, ngay láºp tức tôi khóc, vì má»™t vết cắt Ä‘au nhói nÆ¡i nà o trong thân thể tôi, tôi liá»n mang má»™t vết sẹo để Ä‘á»i, có thể gá»i là xấu, mà tôi lại vô tá»™i!
Äúng là má»™t nÆ¡i xôn xao, vô cùng bất tiện cho tôi, nhiá»u tiếng Ä‘á»™ng chung quanh tôi, tôi nghe tiếng tôi khóc và tiếng cÆ°á»i của nhiá»u ngÆ°á»i, rồi tôi bà ng hoà ng mở mắt, lần đầu thiệt là khó nháºn biết hết thảy má»i thứ.
Bá»—ng trÆ°á»›c mắt tôi chợt có má»™t Ä‘iểm sáng ngá»i, ngá»™ nghÄ©nh. Nó rất thu hút, là m cho tôi biểu lá»™ sá»±... ngạc nhiên, vì váºy mà Mẹ tôi má»›i nói tôi “ngá»™â€. Tôi bắt đầu lá»›n lên trong má»™t không gian nho nhá» cÅ©ng lại cháºt hẹp, tôi láºt bò, đứng lên, trên sà n ván ẩm Æ°á»›t của khoang chiếc ghe hát rong, sân khấu đầu tiên của tôi. Bắt đầu cho má»™t cuá»™c phiêu linh dà i. Khi tôi lá»›n hÆ¡n má»™t chút, tôi má»›i biết: Ä‘iểm sáng chiá»u nà o là m tôi quan sát chÃnh là cây đèn bão, cây đèn dầu nầy. Cha tôi vẫn thÆ°á»ng treo trÆ°á»›c mÅ©i ghe. Má»—i khi chiá»u xuống, Mẹ tôi lại đốt lên ngá»n lá»a nhá», trên ná»n những dòng sông tối. Nói những dòng sông, bởi chiếc ghe, mái nhà của gia đình chúng tôi luôn chuyển bên, trong mịt má» khói sóng.
Tôi chà o Ä‘á»i và o má»™t buổi chiá»u tà n, mà buổi chiá»u nà o không buồn, nó là lúc chết của má»™t ngà y, còn sáng hôm sau là má»™t ngà y khác, cÅ©ng ngắn ngủi nhÆ° ngà y hôm qua, khi tôi được 5 tuổi, cái đèn bão Cha tôi bá» quên ở má»™t bến bãi nà o đó. Tôi không thể quên nổi ánh sáng của ngá»n đèn, cÅ©ng nhÆ° không thể nà o quên con chó nhá» còi xÆ°Æ¡ng, bạn hiá»n của tôi, con chó tá»™i nghiệp, lang thang, cùng đói meo nhÆ° tôi trong những ngà y tháng dà i trôi sông lạc chợ. Ở miá»n Nam và o tháng mÆ°á»i, thÆ°á»ng có những cÆ¡n mÆ°a nhÆ° trút hết nÆ°á»›c từ trên trá»i xuống đất, đó là má»™t mùa khắc nghiệt vá»›i dân gánh hát, phiêu bạt trong mÆ°a và đói rã ruá»™t.
Mẹ tôi nhìn mưa nói:
- MÆ°a dữ thần ôn váºy là tại ông tha mà bà không tha, mÆ°a má»™t tráºn mùng ba tháng mÆ°á»i, cái tÃch chuyện NgÆ°u Lang Chức Nữ có bầy quạ sói đầu đó nha.
Äúng là ... mÆ°a, không có gì khác, mÆ°a giăng khắp chốn, mÆ°a sầu mÆ°a thảm, mÆ°a rÆ¡i là m rá»— mặt con sông (thÆ°á»ng thÆ°á»ng có gÆ°Æ¡ng mặt phẳng lặng) sau chợ, trôi nổi những dá» lục bình nghèo nà n chỉ trổ và i búp bông tim tÃm, khi có những cÆ¡n mÆ°a dầm nhÆ° váºy, lôi cuốn ngÆ°á»i lại lo sợ. Nhìn sấm sét chá»›p sáng lòe trên trá»i, nghe những tiếng vang Ä‘á»™ng khủng khiếp, nhÆ° trá»i sáºp, tôi luôn nghÄ© sét sẽ đánh trúng má»—i mình tôi. Không hiểu sao tôi cứ nghÄ© những gì mà con ngÆ°á»i gá»i là tai nạn, là rủi ro, bá»™i phần là để dà nh cho tôi, vì cái cá»› là tôi quá nghèo, mà nghèo là vô cùng táºn của ná»—i khổ, luôn luôn bị ăn hiếp NhÆ°ng khi nà o mÆ°a dứt há»™t, lại khác, trên mặt sông lÄ©nh lặng êm Ä‘á»m, má»i váºt sau cÆ¡n mÆ°a dữ tợn, được gá»™t sạch bụi trần ai, Ä‘á»… rồi bầu trá»i thay cảnh má»›i cho má»™t lá»›p tuồng khác, hữu tình hÆ¡n. Trên ná»n sân khấu lá»™ng lẫy đó, ngÆ°á»i ta sẽ thấy nhiá»u Ä‘iá»u huyá»n diệu, chẳng hạn má»™t chiếc cầu vồng hiện lên từ chân trá»i nầy, bắc qua má»™t chân trá»i xa thăm thẳm, tôi luôn ao Æ°á»›c Ä‘i tá»›i chân trá»i xa diệu vợi nà o, cho biết được nhiá»u Ä‘iá»u hÆ¡n, nhÆ° những cánh chim giang hồ.
Mẹ tôi lại nói, bà là ngÆ°á»i hay nói:
- Mống chuồng, chắc mèm là bữa nay có nắng hát được.
Trong nhà ai cÅ©ng mừng, chú Tà i “say†ngÆ°á»i bạn chèo chiếc ghe hát cÅ©ng mừng, bởi vì hết những ngà y mÆ°a gió ế ẩm chỉ có cháo vá»›i “nÆ°á»›c mắm rô tiâ€. Mẹ gá»i món nÆ°á»›c mắm kho quẹt, mặn đắng lưỡi bằng cái tên nầy. Chúng tôi tá»›i má»™t chợ quê, bến sông tấp náºp kẻ mua ngÆ°á»i bán, lúc nầy Cha tôi chÆ°a lên bá», ông há»c của má»™t ngÆ°á»i thầy Quảng Äông nghá» bán thuốc dán, anh tôi trải trên ná»n đất ẩm Æ°á»›t má»™t miếng vải nhá»±a lá»›n, thá»i đó Cha tôi được nhiá»u khán giả biết đến nhÆ° má»™t nghệ sÄ© “sân đất†nổi liếng, bên hông chiếc ghe ông cho vẽ chiếc nón cao, và i lá bà i vá»›i con thá» ngáºm má»™t cây gáºy, biểu tượng của các nhà ảo thuáºt quốc tế, hà ng chữ lá»›n: Sạc lô Trần, nhà ảo thuáºt trứ danh. Äoà n xiếc Nghệ Tinh.
NhÆ°ng mặt đất chÆ°a kịp khô ráo thì chân trá»i đã hiện ra những đám mây Ä‘en, còn có má»™t cá»™t mây lẫn nÆ°á»›c cuốn tròn xoáy trong gió. Mẹ tôi cho má»i ngÆ°á»i biết đó là ông rồng Ä‘ang hút nÆ°á»›c? Có mấy ai coi trá»ng gánh hát bèo bá»t bán thuốc dạo, nhÆ°ng má»i ngÆ°á»i tháºt vui khi có chiếc ghe xáºp xệ hát xiệc của Sạc lô Trần tá»›i. Trên tấm vải nhá»±a Cha tôi bà y đủ trò, tôi đánh trống, em gái tôi ngồi cạnh gõ cái phèng la, anh tôi chuẩn bị những lưỡi dao, vì chÃnh anh là ngÆ°á»i phóng dao.
Äám đông vây tròn chúng tôi, ở hà ng thượng hạng là đám con nÃt, nhiá»u đứa để đầu ba vá, lem luốc, ở truồng, la hét, chen lấn già nh chá»—. Chú Tà i “say†cầm cây roi mây Ä‘i vòng trong sân giữ tráºt tá»±. Khán giả ngÆ°á»i lá»›n cÆ°á»i nói vui vẻ, là mấy bà già trầu xách giá» Ä‘i chợ, là đà n ông trá»ng tuổi đầu búi tó củ hà nh, rồi các cô gái trẻ bên cạnh chà ng trai là ng, chợ quê nhá»™n nhịp đầu trên xóm dÆ°á»›i, bởi tiếng trống của tôi thúc giục, tôi thÃch tiếng vang Ä‘anh giòn của mặt trống da bò, căng thẳng tá»›i ná»—i nhảy tÆ°ng cặp dùi trống bằng gá»— mun, mà u nâu, cầm lâu ngà y lên nÆ°á»›c láng bóng bởi mồ hôi tay.
Em gái tôi nhá» xÃu ngồi gõ nhịp phèng la, cây dùi chạm và o mặt đồng, rất ăn ý vá»›i tiếng trống, rất nhịp nhà ng vá»›i tiếng nói sang sảng của Cha chúng tôi. Ông lá»›n tiếng nhÆ°ng tÆ°á»›ng thấp lùn, ông rất hãnh diện khi khoe vá»›i khán giả bá»™ chân cheo của ông. Ông có thể dlùng ngón chân Ä‘i má»™t bà i quyá»n trên chừng má»™t chục trứng gà mà trứng không bể, ông gá»i đó là thuáºt “khinh côngâ€, những ngÆ°á»i là m nghá» SÆ¡n Äông mãi võ thÆ°á»ng luyện võ nghệ phòng thân, cha tôi cÅ©ng phải nhÆ° váºy. Ông còn là m Sạc lô vá»›i cái nón tròn nhÆ° quả dÆ°a hấu, và cây gáºy mây, búng má»™t cái cặp ngay vô nách, cái nón bay khá»i ót ông là m khán giả khoái chà cÆ°á»i rần, trò vui nhứt ở đâu cÅ©ng thÃch là trò ông tÆ°á»›ng thầy ba biết Ä‘i vô nhà lồng chợ ăn cắp thịt heo.
Cha tôi đứng giữa sân khấu đất, ông rất dạn chuyện ăn nói, tiếng Tây tiếng Tà u, tiếng Miên ông biết má»—i thứ má»™t chút, ngoà i ra còn những chuyện tiếu lâm ngắn là m mấy cô gái nghe nhằm Ä‘á» mặt tÃa tai. Trên sân diá»…n không hiếm chi chuyện ông gây lá»™n vá»›i khán giả, nếu nhÆ° có ai nói sốc ông. Còn đám du thủ du thá»±c, chuyên môn móc túi sợ Cha tôi nhÆ° thần, nếu Cha tôi trông thấy chúng nó móc túi ai, láºp tức ông quên ông Ä‘ang là nghệ sÄ©, ông nhảy tá»›i tóm cổ nó thoi liá»n tại chá»—, ông có ngón đòn “sa bù lu†ra tay là bá»n móc túi lá»— mÅ©i ăn trầu. Nhiá»u lần nhÆ° váºy khiến cho Mẹ tôi lo:
- Tụi nó móc túi ngÆ°á»i ta chá»› nó móc túi ông đâu mà ông lo chuyện ba láp, nó thù vặt chém lén là mệt nha, nó tiểu nhÆ¡n đánh lén lÆ°ng mình phải sợ chá»›.
NhÆ°ng Cha tôi vẫn váºy, nóng nhÆ° TrÆ°Æ¡ng Phi, thấy chuyện bất bình chẳng tha. Khán giả miá»n quê vừa á»›n vừa khoái cha tôi má»›i là vui. Cha tôi rất ghét tay biện chà hống hách, cho nên khi nó nhỠông nhổ cái răng, ông cố ý nhổ cho nó nhảy dá»±ng lên, là m cho ai cÅ©ng hả giáºn, mà tay biện chà khó nói Ä‘iá»u gì. Sạc lô Trần là má»™t phần ká»· niệm của cô bác khán giả, sau nầy khi tôi đã lá»›n tuổi, nhiá»u ngÆ°á»i há»i tôi, có phải là con của Sạc lô Trần không, tôi thÆ°a là phải, láºp tức cô bác gởi lá»i thăm Cha tôi mạnh giá»i, vá»›i nụ cÆ°á»i trên môi. ChÃnh tôi cÅ©ng là má»™t khán giả hâm má»™ Cha tôi nhứt hạng. Trong đêm trÆ°á»ng tÄ©nh mịch, tôi thÆ°á»ng thấy ông cặm cụi má»™t mình chế biến những trò ảo thuáºt vui, lúc đó tôi thÆ°Æ¡ng Cha tôi không kể xiết, ông là má»™t nghệ sÄ© cô Ä‘á»™c, trong con ngÆ°á»i nhá» bé nầy, có má»™t tâm hồn nà o khác hÆ¡n, trá»ng nghÄ©a khinh tà i, khó ai hiểu hết được.
Tôi không quên hình ảnh ông nÆ¡i sân khấu đất, sân khấu nầy quả là khó diá»…n hÆ¡n sân khấu rạp lá»›n, khán giả ngồi rất gần, nhứt là đối vá»›i nghệ sÄ© ảo thuáºt, sân khấu đất, có lẽ là nhÆ° bây giá» ngÆ°á»i ta gá»i là sân khấu nhá».
Cần phải đủ bản lÄ©nh tiếp cáºn ngÆ°á»i xem. Cha tôi là má»™t trong những kịch sÄ© bẩm sinh, Ä‘á»™c diá»…n giá»i, có duyên nói, Ä‘i và o lòng ngÆ°á»i, ông đóng vai của chÃnh ông, vá»›i nhiá»u sáng tạo, và đã Ä‘i và o những giai thoại của khán giả bình dân. NgÆ°á»i ta nói Sạc lô Trần dẫn con trâu qua ống chỉ, Ä‘iá»u đó tôi chÆ°a thấy mà cÅ©ng không có ai thấy, những lá»i đồn đại nầy là m cho Cha tôi nổi tiếng thêm, nÆ¡i những chợ quê, khi đó chÆ°a có nhiá»u trò giải trÃ, nhiá»u nghệ sÄ© tà i năng hÆ¡n nhÆ° hiện nay.
Tôi Ä‘ang nghe tiếng chÃnh tôi cÆ°á»i khi nhá»› lại trò ông tÆ°á»›ng thầy ba. Cha tôi rất tinh nghịch, ông vừa nói giá»…u vừa xé má»™t tá» giấy nhá»±t trình. Ông khéo tạo mảnh giấy vụn thà nh má»™t hình nhân, ông trêu chá»c hình nhân nầy vá»›i nhiá»u lá»i bóng gió tay biện chà , khiến cho bà con đứng ngoà i hả đã, cÆ°á»i ngất ngÆ°..
- Äây là ông tÆ°á»›ng thầy ba Ä‘ui then hồi nhá» khó nuôi, má ổng Ä‘en thui cho nên đặt ổng tên là ông lô xà sá»™, thầy ba Æ¡i nói chuyện chút coi, thầy ba Æ¡i.
- Æ i!
Có tiếng trả lá»i nhÆ° tiếng con nÃt, là m cho khán giả hết hồn, thiệt ra chỉ có mình Cha tôi nói, đó là trò khẩu thuáºt nói tiếng bụng, Cha tôi lại “há»i†thầy ba rằng:
- Thầy Ä‘i vô nhà lồng chợ ăn cắp thịt heo được hông, trả lá»i?
- Äược!
Tiếng thầy ba trả lá»i dẻo nhẹo, nhÆ° bà bóng. Cha tôi há»i:
- Thầy ba nói được là phải là m được nghe chÆ°a. Bây giá» thầy ba chịu khó cho tui để thầy ba vô cái ống nầy, khoan đừng có Ä‘i đâu nha cha ná»™i, mấy bà già để tui lo cho, ngÆ°á»i cõi trên nhÆ° thầy sao mà be he quá váºy?
Biện chà có tiếng dê sòm, nghe váºy khán giả nhìn ông ta cÆ°á»i rá»™ lên. Tá»›i đây Cha tôi bá» hình nhân vô cái ống thiết tròn, cái ống nầy tôi phải lau chùi má»—i ngà y, nó có hai ống, ống lá»›n che ngoà i, ống nhá» chứa sẵn thịt heo.
Má»—i lần diá»…n trò nầy Cha tôi dặn Mẹ tôi Ä‘i chợ sá»›m, mua thịt heo ngon, để sau buổi diá»…n, kho thịt vá»›i há»™t vịt cho cả nhà ăn. Tôi đánh trống theo lá»i nói của Cha tôi, ông thÃch tôi đánh trống, vì tôi hiểu ý ông. Thầy ba đã nằm trong ống thiết, Cha lại là m nhÆ° lắng tai nghe:
- Æ i.
- Thầy ba nói trong nầy giống như đêm ba mươi, đen thui. Chịu khó chút nha thầy ba, chết chưa, cái ông nầy chưa gì đi rồi, thầy ba lặn vô chợ rồi, thầy độn thổ rồi, bà con chỠchút sẽ thấy thầy ba ăn cắp thịt heo vỠcho coi.
Ai cÅ©ng phải chá», vì tò mò vốn là cái tánh chung của con ngÆ°á»i, chá» thầy ba Ä‘em thịt heo vá» cho nhãn tiá»n.
Trong lúc chá», Cha tôi quảng cáo thuốc nhức răng, ông nói không có cái gì khổ cho bằng bệnh nhức răng, vợ hun cÅ©ng đổ quạu, ông nhái Ä‘iệu bá»™ của ngÆ°á»i nhức răng.
Cha tôi diá»…n hay tá»›i mức giống hệt, tuy ông không còn cái răng thiệt nà o. Ông má»i má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà bÆ°á»›c vô sân, lúc đầu bà ta mắc cỡ, nhÆ°ng sau đó không vô không được vì bị những ngÆ°á»i khác đẩy vô:
- Hồi nhỠtới bi giỠbà có nhức răng hông?
Cha tôi há»i, bà kia trả lá»i:
- Dạ có, còn có má»™t cái răng nầy thôi mà nó cÅ©ng nhức thấu trá»i?
NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà nầy chỉ còn má»™t cái răng cá»a.
- Bà có chồng chÆ°a, có chồng rồi thì há miệng ra coi. Hai chuyện, có chồng hay nhức răng hoà n toà n khác nhau, song bà nầy vẫn há miệng. Ai lại không có má»™t và i lần nhức răng, nó vô cùng khó chịu, nhÆ°ng hầu nhÆ° không có thứ thuốc nà o trị dứt, trong dân gian ngÆ°á»i ta lại nói, nhức răng là tại có con sâu ăn răng? Cha tôi nói:
- Tôi để miếng bông gòn trong miệng bà , thuốc nầy bắt được con sâu ăn răng, nghe chưa.
Có hai chuyện bây giá» phải đứng chá», đó là chỠông tÆ°á»›ng thầy ba Ä‘em thịt heo vá», hai là chá» coi con sâu ăn răng cho biết, bà nầy cÅ©ng chịu khó ngáºm miếng bông gòn, vá»›i vẻ mặt tức cÆ°á»i. Lúc nầy Cha tôi giá»›i thiệu những chai thuốc nhức răng, và lấy miếng bông gòn trong miệng bà già ra để trên má»™t cái Ä‘Ä©a, trên đó bò lúc ngúc những con sâu “ăn răngâ€. Cha tôi bán được khá nhiá»u chai thuốc nhá», đó là những chai dầu Nhị Thiên ÄÆ°á»ng xà i rồi trống không, ông pha chút rượu trắng vá»›i nÆ°á»›c rá»… cây, dán nhãn có hình Sạc lô vá»›i cái cằm sÆ°ng vù và cái răng to tÆ°á»›ng, chai thuốc là má»™t món quà cay cay, vô thưởng vô phạt.
Vá» sau nầy khi tôi lá»›n lên tôi má»›i biết khó khi nà o trị được bệnh nhức răng, khán giả mua thuốc nhức răng của Cha tôi, nhÆ° là mua vé coi ông vừa giá»…u vừa diá»…n xiệc ảo thuáºt cho vui, bà con cÅ©ng tha thứ không cằn nhằn gì, coi nhÆ° ăn trầu nhả bã, hút thuốc phà hÆ¡i mấy đồng bạc giây lát cÅ©ng tiêu tan.
- Bên nầy mua bên kia mua, lẹ tay thì còn cháºm tay... cÅ©ng còn, chá» chút bà hai, đợi chút xÃu ông tÆ° Æ¡i, bán má»™t tặng má»™t, mua má»™t chai tÃnh tiá»n hai chai.
Có lẽ sân khấu tấu hà i ăn nên là m ra má»™t thá»i, mấy lúc hiện nay, là ... nhá» Cha tôi chế ra cách nói chuyện vui kiểu chai thuốc bắt con sâu ăn răng. Ông còn là tác giả khuyết danh của khá nhiá»u chuyện tức cÆ°á»i nhÆ° “con vịt ăn gì mà nó kêu cạp cạp†ông giải nghÄ©a rằng, con vịt ăn bắp, chỉ ăn bắp má»›i là cạp, giá»…u bình dân váºy mà ai cÅ©ng khoái.
Cha tôi biết viết và nói tiếng Pháp, nghe đâu ông sinh ra trong má»™t gia đình khá giả nhÆ°ng ông bá» Ä‘i giang hồ. Ông nói và sáng tác miệng thuá»™c loại giá»i. Ông có má»™t cây viết “máy†hiệu Parker thÆ°á»ng giắt trên nắp túi không khi nà o thấy ông viết gì, chỉ dùng để ký tên cho vui, ông có chữ ký kỳ lạ, nó nhÆ° má»™t cái há»™p lá»›n trong đó nhốt lại má»—i chữ “Trầnâ€. Chẳng mấy ai quan tâm thuốc của Sạc lô Trần có chữa khá»i bịnh hay là không, nhiá»u ngÆ°á»i còn cÆ°á»i hả hê mua dùm Cha tôi nhiá»u miếng thuốc dán, Ä‘au đâu dán đó, bịnh gì cÅ©ng hết? Vì Cha tôi hát mà không bán vé và o cá»a cho nên thuốc cÅ©ng nhÆ° tá» vé đứng, dùng để thưởng thức tà i nói “pha trò†của ông mà thôi.
Cha tôi trở lại cái đĩa, ông có vẻ lo lắng cho bà già :
- Trá»i Æ¡i con sâu trong miệng nè, bà không sợ nó cắn đứt lưỡi bà sao bà ? Ban đêm bà ngủ bà có nghe con sâu nhai răng bà kêu cắc cắc không?
Tháºt ra đó cÅ©ng là ảo thuáºt, con sâu là những con mẻ từ há»™t cÆ¡m nguá»™i, vô hại. Rồi nhÆ° má»™t lá»i tạ lá»—i, cám Æ¡n khán giả, Cha tôi láºp tức biểu diá»…n những trò khác rất hay, mà không bán má»™t thứ “thuốc†nà o nữa. Ông lô xà sá»™ ăn cắp thịt trong nhà lồng chợ trở vá», khi mở cái ống thiếc tròn, khán giả ồ lên má»™t tiếng lá»›n, nhÆ° thần thoại, ai cÅ©ng thấy rõ má»™t miếng thịt heo ngon. Ông tÆ°á»›ng thầy ba Ä‘i chợ còn hÆ¡n “nình bà †ông khéo lá»±a miếng thịt tÆ°Æ¡i rói, ai biết Mẹ tôi còn là má»™t ngÆ°á»i ná»™i trợ nấu ăn ngon, nếu nhÆ° trá»i không mÆ°a, món thịt kho há»™t vịt tuyệt cú mèo sẽ thay cho món “nÆ°á»›c mắm rô ti†mặn rát lưỡi.
Tôi lại nghe tiếng tôi cÆ°á»i, nhÆ°ng cuá»™c Ä‘á»i không phải là má»™t chuá»—i cÆ°á»i tháºt sá»± vui, xâu chuá»—i có nhiá»u hạt lá»›n hạt nhá», hạt xấu hạt tốt, hạt cÆ°á»i hạt khóc, hạt hạnh phúc và vô hạnh, nó là xâu chuá»—i vô thÆ°á»ng.
Anh tôi ra sân, chú Tà i “say†thay chỗ tôi đánh trống.
Chú đánh trống khá giá»i, tiếng trống của chú tôi không bắt chÆ°á»›c được, nó có nhiá»u nhịp căng, có khi rá»i rạc, có khi liên hồi, tôi hay lắng nghe tiếng trống của chú Tà i khi chú lia nhẹ chiếc dùi ở rìa trống, không thể giải thÃch được. Gần giống nhÆ° ngÆ°á»i ta nghe nhạc giao hưởng, lạ thÆ°á»ng thay nhiá»u khi những nốt nhạc lại gợi nhá»› hình ảnh nà o đó, có lúc là má»™t dòng sông, có lúc là má»™t áng mây và có lúc là m nhá»› tá»›i má»™t ngÆ°á»i, tôi nà o cho mình là ngÆ°á»i lÆ°Æ¡ng thiện, nhÆ°ng khi nghe tiếng trống tôi chợt nghÄ© vá» Cha tôi. Tôi thấy ông là hai con ngÆ°á»i, má»™t là chÃnh ông, tuyệt đối lÆ°Æ¡ng thiện, còn ngÆ°á»i thứ hai sao mà xa lạ vá»›i tôi tá»›i ná»—i tôi ngạc nhiên và hổ thẹn, vì mình có những ý nghÄ© đó vá»›i báºc sanh thà nh. Chẳng hạn nhÆ° những đồng tiá»n bán thuốc “nhức răng†nằm đầy trên tấm vải nhá»±a buổi sáng hôm nà o, chẳng qua tôi là má»™t kẻ kiêu hãnh, là m dáng, chuyên rÆ°á»›c cho mình ná»—i khổ tâm, dù cho nó là những hạt cát vốn đã bẩn bụi trần gian.
Hình nhÆ° tôi cÅ©ng có ngÆ°á»i thứ hai trong tôi, ai mà biết được, lần hồi tôi cho là có tháºt. Hai con ngÆ°á»i nầy trong tôi không hoà thuáºn, má»™t trầm tÆ° sám hối, còn má»™t có cÆ¡ phá phách, há»—n loạn, bất kham. Chúng nhÆ° má»™t con gà chá»i nhốt chung vá»›i má»™t con vịt, má»™t kẻ hung hăng thÃch xung Ä‘á»™t, kẻ khác ngây thÆ¡ và hoà n toà n thụ Ä‘á»™ng.
Thông thÆ°á»ng, xiệc rong bán thuốc, thá»i đó biểu diá»…n là m quà , nó không có nhiá»u trò lá»›n, váºy mà ghe hát của Cha tôi có mà n phóng dao. Khán giả không chỉ thÃch cÆ°á»i cợt, mà há» con thÃch cảm giác mạnh. Khổ nổi Cha tôi lại là ngÆ°á»i đánh trống cho mà n phóng dao, ông là má»™t nghệ sÄ© cầu toà n. Tất nhiên tiếng trống của Cha tôi không thể nà o chê, vá» sá»± Ä‘iêu luyện, ông phối các âm thanh thÆ°á»ng rất Ä‘Æ¡n Ä‘iệu thà nh má»™t chuá»—i tiếng Ä‘á»™ng thúc giục, hấp dẫn, lôi cuốn, và hồi há»™p. Khi anh tôi xuất hiện ở giữa sân, anh nhÆ° má»™t ông Hoà ng, vá»›i những lưỡi dao, trong tiếng trống tráºn mạc nôn nao. Còn tôi phải lủi thủi vác tấm ván phóng dao từ dÆ°á»›i sông cạnh đó lên bá», chen qua nhiá»u ngÆ°á»i nhÆ° má»i lần. Em gái nhá» của tôi, và cả anh tôi, bÆ°á»›c ra cúi chà o khán giả. Em tôi là ngÆ°á»i đứng trÆ°á»›c tấm ván.
Anh tôi là má»™t ngÆ°á»i mà ai gặp, nếu đó lại là những cô con gái, thì khó thể nà o quên, anh tháºt đẹp, nhứt là khi anh ra sân khấu, mặc cho đó là sân khấu đất tà n tạ.
NhÆ° má»™t Hoà ng tá» bị Ä‘Ã y Ä‘oạ xuống cõi trần gian, vị Hoà ng tá» nầy vừa tôi nghiệp vừa kiêu hãnh biết bao. Anh tôi tá»›i đây từ má»™t lâu Ä‘Ã i trong chuyện cổ tÃch, mái tóc anh Ä‘en nhánh, nuôi dà i chải chuốt, da anh trắng xanh, nụ cÆ°á»i mê hồn.
Còn tôi là ai? Từ trÆ°á»›c khi tôi là má»™t phôi thai chung dòng sữa Mẹ vá»›i anh, chúng tôi không biết nhau trÆ°á»›c, nhÆ°ng bây giá» vị Hoà ng tá» là anh ruá»™t của tôi, tá»™i nghiệp là anh cÅ©ng đói khổ cùng cá»±c nhÆ° má»i ngÆ°á»i trong “Hoà ng gia†chiếc ghe hát của chúng tôi có 6 ngÆ°á»i, Cha tôi, Mẹ tôi, anh em tôi và chú Tà i “sayâ€. Cuá»™c sống trôi giạt, giả tháºt qua nhiá»u năm tháng, Ä‘iá»u tôi khổ nhứt lá trái tim quá Ä‘á»—i nhạy cảm của tôi, nó thổn thức từ khi tôi chÆ°a đủ hình hà i, trôi theo tôi sau chiếc ghe hát, trên những dòng sông là tấm ván phóng dao, đầy thÆ°Æ¡ng tÃch nhÆ° ná»—i Ä‘au của kiếp ngÆ°á»i.
Thá»i thÆ¡ ấu của tôi, của anh em tôi cứ váºy, chầm cháºm trôi theo những dòng sông vui buồn, trong cÆ¡ khổ đói khát vá»›i hoà n cảnh riêng biệt không giống ai. Vì váºy mà tôi trở nên rất Ãt nói, có khi nhiá»u ngà y liá»n tôi không nói má»™t tiếng, là m cho Cha tôi, nhứt là Mẹ tôi cứ tưởng rằng tôi bị ai đó cắt mất lưỡi. Tôi chỉ thầm nói trong cái đầu nhá» của tôi hai chữ “tại sao†rồi cúi đầu nhẫn nhục, chịu Ä‘á»±ng, bởi không Ãt ngÆ°á»i nhìn chúng tôi vá»›i đôi mắt chê trách, khinh miệt bầy xÆ°á»›ng ca vô loà i, mặc dù chúng tôi có ca hát chi đâu? Tôi sống phiêu linh má»™t kiếp lục bình trôi nổi, thá»i tuổi nhá» của tôi Ä‘i và sống qua nhiá»u nÆ¡i, buá»™c lòng tôi phải thấy nhiá»u, suy nghÄ© nhiá»u hÆ¡n những thằng nhá» khác. Äôi khi tôi ngồi cÆ°á»i má»™t mình, Mẹ tôi cứ tưởng tôi bị tâm thần hay ma ám, Mẹ dâu có biết con rÆ¡i nÆ°á»›c mắt vì những Ä‘iá»u khổ tâm quá sức con, ngÆ°á»i Mẹ bình thÆ°á»ng nầy nà o đâu đã biết mình sinh ra má»™t con ngÆ°á»i dị táºt, nó có má»™t trái tim quá lá»›n. MÆ°a vẫn rÆ¡i và o những tháng mÆ°á»i vá»›i tiếng trống, và trò phóng dao, bên bãi sông cuối chợ sáng chiá»u, ná»—i Ä‘au luôn trở lại bất cứ lúc nà o trong cuá»™c Ä‘á»i sau nầy của tôi, má»™t vở bi hà i kịch trúc trắc.
***
Tấm ván dùng để phóng những lưỡi dao, gồm có ba mảnh ván nhá» ghép lại, phÃa sau nó có hai thanh gá»— chặn, má»™t dÆ°á»›i thấp gần bà n chân tôi, còn hai dùng cho tôi giữ nó đứng thẳng. Tấm ván cao khá»i đầu tôi khi tôi đứng sau nó, còn cao hÆ¡n em gái tôi đứng ở phÃa trÆ°á»›c nhiá»u.
Cha tôi nhá» ngÆ°á»i thợ má»™c chuyên đóng hòm đóng tấm ván nầy, đáng lý bằng gá»— thông má»m, nhÆ°ng rồi trại hòm không có loại ván nầy, nó được đóng bằng gồ dầu cứng, khổ ná»—i tấm ván quá cứng, không “ăn†dao, cho nên ngoà i việc đứng là m chú há» con má»—i đêm, phụ diá»…n vá»›i Cha tôi, ban ngà y tôi còn phải tÆ°á»›i nÆ°á»›c cho tấm ván má»m Ä‘i.
Cha quyết định bán chiếc ghe, lên bá» láºp má»™t Ä‘oà n xiệc nhá», trong đó có lý do Ä‘Æ°á»ng sông lúc sau nầy có cÆ°á»›p mà cÆ°á»›p thì không từ ai...
Chúng tôi được Ä‘i xe hÆ¡i, Ä‘i tá»›i đâu chú Tà i “say†tìm mÆ°á»›n xe tá»›i đó, nay chú được lên chức quản lý, Ä‘i xin phép hát. Cha tôi không còn hát sân đất, bán những chai, thuốc nhức tăng nữa, mà là má»™t ông bầu, khá nhiá»u nghệ sÄ© hát rong kéo vá» hợp tác. Cố chú Phi Long trÆ°á»›c đây là nghệ sÄ© phóng dao, nay chuyên Ä‘i dây thép trên cao, đặc biệt là chú Ä‘i guốc, Ä‘i xe đạp má»™t bánh trên dây, có bác hai Äại Bà ng chuyên xiệc trên chiếc xe đạp kiểu, bác hai cÅ©ng diá»…n ảo thuáºt, chú Lê Bân là ngÆ°á»i miá»n Bắc chuyên vá» trò đạp chiếc thang cao, vá»›i đứa con gái, nhá» leo lên uốn dẻo. Má»™t ban nhạc đệm nữa chá»›, gồm tay Ä‘Ã n măng- đô-lin, ông tên là Bà Kim CÆ°Æ¡ng, ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông mù hết sức sạch sẽ, vui tỉnh, ngÆ°á»i vợ suốt ngà y cằn nhằn, vá»›i đứa con gái không là m gì ráo, chỉ biết khóc, chú Bảy HÆ¡n má»™t ngÆ°á»i trÆ°á»›c kia thổi kèn đám ma, và má»™t tay trống, chú tên là Thà nh cái thùng trống là gia tà i lá»›n của chú, chú Bê ốm nhách, hoạ sÄ© vẽ quảng cáo, vá»›i bà vợ ho lao.
Ngoà i ra còn có gia đình má»™t ngÆ°á»i Hoa Miến Äiện, gồm ngÆ°á»i chồng chuyên vá» trò chồng ngÆ°á»i, bốn ngÆ°á»i con, hai trai hai gái biểu diá»…n trò khéo, má»™t gia đình ngÆ°á»i Hoa Chợ Lá»›n khác, ngÆ°á»i cha là m há» xiệc, cô con gái khá đẹp tung hứng. Cha tôi là m Sạc lô, má»™t tiết mục khác, ông giả trang thà nh ngÆ°á»i Ấn Äá»™ nuốt lá»a và trò tà ng hình, chú ChÃn Chim là m há» ngoà i cá»a, anh tôi là nghệ sÄ© phóng dao. Äoà n xiệc duy nhứt lúc đó trong miá»n Nam là đoà n Nghệ Tinh của ông bầu Trần, chúng tôi hát ở những rạp khá lá»›n, nhiá»u nÆ¡i.
Mẹ tôi không biết chữ, nhÆ°ng nhá» Ä‘i đây Ä‘i đó quá nhiá»u, cho nên nói chuyện rất hay, bà hay Ä‘i coi bói, sau đó thuá»™c tuồng, lại bói cho ngÆ°á»i khác. Những buổi trÆ°a trong rạp hát vắng ngÆ°á»i, bà coi bói cho ngÆ°á»i trong Ä‘oà n. Còn tôi lúc nà o cÅ©ng kê tấm ván phóng dao trên má»™t hà ng ghế nằm nhìn lên trần rạp: Mẹ tôi là ngÆ°á»i tằn tiện, chÃnh bà dà nh dụm được má»™t số tiá»n trong thá»i gian Cha tôi là m nghá» bán thuốc để cho Cha láºp gánh hát.
Mẹ tôi có khách ngoà i tá»›i coi bói lúc nà o tôi không biết, nhÆ°ng khi tá»›i má»™t rạp hát nà o, bên cạnh phòng vé bà cÅ©ng cho dán má»™t bảng hiệu riêng, do chú Bê vẽ, trên đó có má»™t bà n tay, vá»›i những lá bà i tây, lâu dần khán giả tá»›i coi bói khá đông. Thu nháºp của Mẹ tôi có vẻ tức cÆ°á»i, nhÆ°ng Cha tôi không có ý kiến, riêng ông thỉnh thoảng cÅ©ng có ngÆ°á»i bệnh... Ä‘au răng tá»›i mua chai thuốc, hay nhỠông nhổ dùm cái răng Ä‘au, ông còn có nghá» cắt mây hay lá»™t cÆ°á»m trong mắt, má»™t Äông Y sÄ© bẩm sinh, khá mát tay.
Anh tôi Ãt khi có mặt trong rạp, chỉ có khi tá»›i mà n biểu diá»…n của anh, và o ban đêm, tá»›i đâu, lúc nà o anh cÅ©ng hay ngồi ngoà i quán nÆ°á»›c vá»›i những ngÆ°á»i bạn, anh luôn luôn có bạn, há» ngồi rất lâu, có khi là cả ngà y trong quán nÆ°á»›c hay quán cà phê giống nhÆ° anh, những ngÆ°á»i bạn lạ mặt nầy trầm tÃnh, nhÆ°ng khó biết há» từ đâu tá»›i, là m nghá» gì, nói chuyện gì. Cha tôi thì luôn Ä‘i đâu đó vá»›i chú Tà i “sayâ€, còn em gái tôi lúc nà o cÅ©ng nằm trong má»™t góc tối vá»›i xâu chuá»—i và quyển kinh.
Giữa trÆ°a, tôi nằm trên tấm ván phóng dao nghe Mẹ tôi bói bà i cho má»™t bà khách, má»™t Ä‘iá»u tôi phải công nháºn là Mẹ tôi có năng khiếu coi bói... bẩm sinh, bà lại Æ°a quan sát, có thói quen bắt chÆ°á»›c giá»i, lại nhiá»u tưởng tượng, bà còn thuá»™c lòng nhiá»u chuyện Ä‘á»i xÆ°a, số vốn nầy vô tình khiến cho Mẹ tôi dẫn dắt câu chuyện bói toán trÆ¡n tru:
- Theo như lá bà i nầy, con đầm chuồng nầy cho tui biết thì... hồi nhỠbà bị bịnh nặng lắm.
Mẹ tôi trang bà i, láºt ra má»™t con nói vá»›i bà khách, tôi thầm nghÄ©, có ngÆ°á»i nà o lúc còn nhá» lại không bịnh nầy bịnh kia, chà Ãt cÅ©ng nóng ho. Bà khách giáºt mình:
- Dạ có tui đau ban khỉ, sém chết.
- Thấy chưa, tui nói không sai, bà còn té nữa phải không, té xuống nước, cái mạng bà lớn lắm đó nha...
- Dạ có tui té xuống giếng, may là má tui hay kịp vá»›t lên, không thì tui chết rồi, rồi cái, tui bịnh ban cua tóc rụng hết ráo, còn nữa, hồi hai tuổi tui nghe má tui nói lại, tui té xuống sông, chìm lỉm, vá»›t lên chết luôn mấy ngà y, không biết sao bá» vô hòm rồi tá»± nhiên tui sống dáºy, rồi cái tá»± nhiên bây giá» tánh tui hÆ¡i tÆ°ng tÆ°ng.
- Ông bà khuất mà y khuất mặt quở, biết sao hông, tại song thân của bà đặt tên bà quá đẹp, kỵ huý. Nhá» kiếp trÆ°á»›c bà ăn ở nhÆ¡n đức hay giúp ngÆ°á»i cho nên quá»›i nhÆ¡n Ä‘á»™ mạng, cứu bà đó nghen.
- Ờ tui nhá»› rồi, má tui nói hồi bốn năm tuổi tui đẹp mà dá»… thÆ°Æ¡ng lắm, rồi cái ba má tui đặt tên tui là Má»™ng Hoa, hèn chi ông bà quở, bây giá» là m sao đây ba. Tui cÅ©ng hiá»n nhÆ° cục bá»™t, đứa con nÃt trong xóm, tui cÅ©ng không dám mÃch lòng, mà sao kỳ, tui... khổ triá»n miên.
- Tôi nói cái nầy bà đừng sợ, có ngÆ°á»i ghen ghét bà muốn hại bà .
- Trá»i Æ¡i ai mà ác nhÆ¡n sát đức váºy không biết?
Tôi ngẫm nghÄ© đây không phải là coi bói thông thÆ°Æ¡ng mà hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà tâm sá»± vá»›i nhau, ai cÅ©ng đã qua thá»i con gái, giở nuối tiếc kiếm cá»› nhắc lại, đôi khi chỉ để khen mình. Mẹ tôi xà o bá»™ bà i tây:
- Con đầm rô nầy, ngÆ°á»i nữ nầy hại bà chá»› ai vô đây, còn thằng tây già nầy là chồng hiện tại của bà , bà có tá»›i bốn Ä‘á»i chồng, mà không lần nà o trá»n chuyện tình ngãi. Chồng bà lá»›n tuổi hÆ¡n bà phải không, bà phải có ngÆ°á»i chồng nhá» tuổi hÆ¡n, bà má»›i có hạnh phúc.
Tôi lại nghÄ©, tất nhiên là váºy rồi, bao giá» thì trong các cuá»™c hôn nhân ngÆ°á»i chồng luôn lá»›n tuổi hÆ¡n ngÆ°á»i vợ. Bà khách có vẻ hối tiếc, số pháºn ngÆ°á»i phụ nữ tháºt truân chuyên.
Vẻ hối tiếc hiện rõ trên khuôn mặt ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà nầy, nó đã có quá nhiá»u nếp nhăn theo thá»i gian. Mẹ tôi chỉ má»™t con bà i:
- Hồi còn trẻ bà hết lòng thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i trai nầy, tức là ở kế bên nhà bà , nhÆ°ng hai bên gia đình không đồng ý, trắc trở cho tá»›i bây giá», đúng chÆ°a.
Bà khách báºt khóc, bây giá» chỉ còn má»™t mình bà nói, còn Mẹ tôi lắng nghe, câu chuyện tháºt dà i, cho tá»›i trá»i xẩm tối. Bà khách trả tiá»n công coi bói cho Mẹ tôi, Mẹ tôi tiá»…n chân ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà đáng thÆ°Æ¡ng nầy ra cá»a rạp.
Tôi còn nghe vẳng lại lá»i khuyên chà tình của Mẹ tôi:
- Tánh bà khổ vì thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i, không phải ai cÅ©ng má»™t bụng nhÆ° mình đâu, nhứt là đà n ông, cái bụng bà tốt, nhÆ°ng mà bà còn phải trả nợ trần ai nhiá»u. Kiếp trÆ°á»›c bà là đà n ông, bá» bê, hất hủi nhiá»u ngÆ°á»i, phụ tình nhiá»u ngÆ°á»i, phụ tình thì tình phụ, cái số của bà là váºy.
Äoạn nầy tôi nghe nhÆ° trong chuyện cổ tÃch nà o đó, mà Mẹ tôi hay kể cho má»i ngÆ°á»i nghe. Không sao, Mẹ tôi và bà khách không có gì giáºn nhau trong chuyện coi bói, chỉ có má»™t chuyện, có lẽ ngÆ°á»i khách còn phải lo, là con đầm.
NgÆ°á»i nữ rắp tâm hại bà , nhÆ°ng theo tôi sá»± lo lắng đó vô Ãch, bởi vì kẻ thủ ác đó vẫn nằm trong bá»™ bà i, nghÄ© váºy vì tôi chÆ°a biết câu chuyện vá» sau nầy của Cha tôi vá»›i những quân bà i ác liệt.
Mẹ tôi coi bói nhÆ° nói chuyện Ä‘á»i, việc nầy giúp bà có chút tiá»n má»n, lai rai bá» vô con heo đất. Con heo đất nầy Mẹ tôi mua đã lâu, để khá»i mua con heo đất khác, bà có má»™t cách riêng, khi con heo đất “ăn no†bà đáºp má»™t lá»— nhá» dÆ°á»›i bụng nó moi lấy tiá»n ra, bà tiện tặn dán cái bụng nó lại bằng giấy báo, khi nà o heo lại “ăn no†bà chỉ có việc xé mảnh giấy báo đó, không Ä‘áºp con heo.
Tôi thấy con heo đất nầy từ hồi tôi còn nhá» xÃu cho tá»›i khi tôi trở thà nh má»™t ông già , nó vẫn ở cạnh Mẹ tôi nhÆ°ng bà vẫn nghèo, tôi nghẹn ngà o biết rằng bao năm Mẹ vẫn dà nh dụm bằng cách đó trong khi Cha tôi phóng túng vô lo, ông không có chút khái niệm nà o vá»... ngà y mai. Mẹ tôi coi con heo đất nầy là quá»›i nhÆ¡n há»™ mạng cho đủ thứ việc trên Ä‘á»i, Ä‘au ốm, hoạn nạn mÆ°a gió, bà còn má»™t cái bùa há»™ mệnh khác là con bồi rô trong bá»™ bà i tây, vá»›i tháºt nhiá»u ảo ảnh.
Má»™t đêm vắng lặng sau khi vãn hát, tôi nằm thao thức trên tấm ván phóng dao. Suất diá»…n tối rồi em gái tôi suýt chút gặp nạn. Không phải chỉ lần nầy mà nhiá»u lần khác, khi tôi đứng vịn ngoà i sau tấm ván, tôi nhìn qua kẽ hở, tôi nghiệm rằng sá»± nguy hiểm không lÆ°á»ng trÆ°á»›c được, không biết nó sẽ xảy ra lúc nà y. Trò phóng dao, theo tôi nó không xuất phát từ xứ sở hiá»n hoà nầy, mà nó du nháºp và o đây từ má»™t nÆ¡i ngÆ°á»i ta ăn thịt ngÆ°á»i, nÆ¡i mà ngÆ°á»i ta quen việc phóng mÅ©i dao tiêu diệt con mồi.
Biết bao nhiêu đêm tôi cứ suy nghÄ© vá» cái sá»± vô lý của trò diá»…n đầy bạo lá»±c nầy, má»™t ngÆ°á»i đứng im cam chịu hà ng chục lưỡi dao bén ném vá» phÃa mình, buồn nhứt ngÆ°á»i đó lại là em gái tá»™i nghiệp của tôi, nó nhÆ° bị đóng Ä‘inh lúc còn sống. Sao chỉ má»—i má»™t mình tôi thấy Ä‘iá»u đó, mà nà o phải tôi đây là báºc cứu nhân Ä‘á»™ thế cho cam, tôi cÅ©ng là má»™t con ngÆ°á»i nhá» bé tá»™i nghiệp, má»™t con kiến bò quanh miệng chén. Kẻ thủ ác vô hình nà o đó tinh nghịch tạo nên hoà n cảnh nầy chăng, tôi nghiệm ra trong đó có đồng tiá»n là thống soái, còn thói vô tâm nữa, nó là câu chuyện của muôn Ä‘á»i.
Không có gì buồn hơn cái rạp hát lúc đêm khuya, Cha tôi nằm chèo queo, trong cái mùng rách, còn Mẹ tôi ngồi trước bộ bà i tây. Bà tự coi bói cho mình, bà nói với bà :
- Bà sinh ra đã quá nghèo rồi, còn gặp ông chồng giang hồ lãng tá» cÅ©ng nghèo rá»›t mồng tÆ¡i. Phải trên sáu mÆ°Æ¡i tuổi gia đình bà cÆ¡ may má»›i có nhà có cá»a nhÆ° ngÆ°á»i ta, má»›i cất đầu lên nổi nghe chÆ°a.
Mẹ tôi nhìn Cha tôi, len lén cháºm nÆ°á»›c mắt, bà ao Æ°á»›c trong tưởng tượng, má»™t cuá»™c sống khác cho cả gia đình. Hà ng đêm Mẹ ky cóp bá» chút tiá»n lẻ và o con heo đất. Tôi thầm xin lá»—i Mẹ, tôi cứ tưởng bà không thÆ°Æ¡ng yêu gì tôi, không phải nhÆ° váºy, chỉ vì tôi khó hiểu, mà bà là ngÆ°á»i má»™c mạc.
***
Lạ thay tuy là con ông, tôi lại không biết nhiá»u vá» Cha tôi, ông Ãt khi tá»›i gần hay nói chuyện vá»›i tôi. Còn Mẹ tôi là má»™t ngÆ°á»i Miến Äiện lai Hoa, bà nói tiếng Hoa pha tiếng Miến Äiện vá»›i nhiá»u thổ ngữ lạ kỳ. Tôi khó biết tôi là ngÆ°á»i... gì. Tháºt lòng đôi khi tôi vẫn thấy nhÆ° mình sống nÆ¡i đất khách, mặc dù nÆ¡i tôi sinh ra là đây. Trong tôi há»—n mang nhiá»u thứ cá»™i nguồn pha tạp, khó biết gốc rá»… ngá»n ngà nh. Những là ng quê miá»n Nam, nÆ¡i gánh hát rong chúng tôi Ä‘i qua, có nhiá»u cô bác đồng hÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i Hoa vá»›i Mẹ tôi sinh sống bằng nhiá»u thứ nghá» bán tạp hoá, thợ thổi ve chai, là m thủ công, may dệt, thầy thuốc Bắc, bán hủ tiếu, nhiá»u gia đình an cÆ° lạc nghiệp, già u có, sống yên vui trong lòng bà con ngÆ°á»i Việt hiếu khách hiá»n hoà . Lần hồi lá»›n lên theo sông nÆ°á»›c, tâm trạng “đất khách†trong tôi mất hút, tôi sống vui trong cá»™ng đồng không chút kỳ thị. Tôi biết Æ¡n vùng đất Nam Bá»™ gạo trắng nÆ°á»›c trong đã cÆ°u mang chúng tôi. Tôi vô cùng lÆ°u luyến nÆ¡i tôi sinh ra, nuôi tôi lá»›n lên, còn quê ngoại xa tÃt mù khÆ¡i chỉ là nÆ¡i mÆ¡ mà ng trong giấc chiêm bao, hình nhÆ° là má»™t bức tranh thuá»· mạc, chốn nà o không tháºt.
Từ ngà y lên bá» tôi cá»±c hÆ¡n vá»›i tấm ván phóng dao, gánh hát tá»›i nÆ¡i nà o rạp ở xa bến sông, từ rạp tôi phải lôi tấm ván nặng đó xuống sông để ngâm nÆ°á»›c, mà lúc nà o lượt vá» nó cÅ©ng nặng hÆ¡n gấp bá»™i. Tôi lá»›n không nổi vì đói và mất sức. Nhiá»u năm ròng rã trôi qua, khi tôi cố lá»›n được má»™t chút, tôi vác nó, tôi cõng nó nhÆ° má»™t món nợ Ä‘á»i, đôi khi vá»›i tấm ván còng lÆ°ng, tôi chợt nghÄ© hay là mình thỠán, phải khổ sai bởi má»™t tá»™i lá»—i nà o ở kiếp trÆ°á»›c? Tuy váºy cÅ©ng có thể nói, tấm ván nầy Ä‘em lại cho tôi những giây phút êm Ä‘á»m, nặng ná» trên bá», nó lại nổi trên mặt nÆ°á»›c, tôi Ä‘eo bám nó táºp bÆ¡i, khi đã bÆ¡i giá»i, tôi nằm trên tấm ván thả nổi phiêu linh. Có khi từ bến chợ, tôi vá»›i tấm ván xuôi dòng tá»›i tÃt mù khÆ¡i, cho tá»›i chiá»u, con nÆ°á»›c chảy ngược lại, tôi vá»›i nó trôi vá» bến cÅ©, luôn luôn có những trái bần ổi xanh chua mà em gái tôi rất thÃch, và i nhánh bông lục bình mà u tÃm buồn buồn.
Mẹ tôi nhìn thấy tôi vác tấm ván phóng dao vá» rạp hát, nặng là váºy mà vẫn không sao, bà khen:
- Thằng nầy coi ốm nhom váºy mà mạnh dữ hén.
Cha tôi thì vô tÆ°, còn anh tôi nhìn tôi nhÆ° không có, không phải là anh thiếu lấm lòng, nhÆ°ng anh là má»™t ngÆ°á»i trầm tÃnh, tỉnh táo bởi ná»—i khổ của riêng anh, và quen chịu Ä‘á»±ng... khi nhìn thấy nổi khổ của ngÆ°á»i khác. Em gái tôi thở dà i khi nà o thấy tôi má»—i năm tôi thêm má»™t tuổi mà vóc hình vẫn váºy, gần nhÆ° ngÆ°á»i lùn, cằn cá»™i xác xÆ¡. Tôi ốm nhom, cổ tay đầy gân xanh, nhá» xÃu, ngÆ°á»i ngợm trÆ¡ xÆ°Æ¡ng sÆ°á»n. Mẹ đâu có biết má»—i lần con vác tấm ván qua mắt Mẹ, con cố gắng là m nhÆ° không khổ cá»±c nặng ná» gì, để Mẹ khá»i lo âu cho con. Cà ng thÆ°Æ¡ng Cha bao nhiêu tôi cà ng thÆ°Æ¡ng Mẹ tôi gấp ngà n lần, bá»™ bà i tây và con bồi rô không giải mã hết những Æ°u tÆ°.
Và o mùa hanh nắng, sau Tết, gánh hát báºn rá»™n hÆ¡n, má»™t hai đêm nÆ¡i nầy, sáng lại ở nÆ¡i khác, qua nhiá»u thị trấn, là ng xã nhá»™n nhịp. Miá»n Äông, Miá»n Tây, nhÆ°ng nhiá»u nhứt vẫn là Miá»n Tây. Từ Tân An, Bến Lức, Chợ Äệm, Rạch Kiến, Chợ Äà o, Sà i Äôi, Cái Bè, Cai Láºy, trở lại miệt Cần ÄÆ°á»›c, Cần Giuá»™c, Tân Trụ, Tân HÆ°Æ¡ng, Tân Hiệp. Tấm ván phóng dao giỠđây phÆ¡i mình trên mui xe, trá»i không mÆ°a, sông luôn xa rạp hát, tấm ván lúc nà o cÅ©ng khô cứng, khiến cho công việc của tôi nặng nhá»c hÆ¡n, tấm ván không má»m, những lưỡi dao có cÆ¡ báºt ra, trò diá»…n không hấp dẫn, tôi lo cho tá»›i ná»—i ai nhìn mắt tôi cÅ©ng biết, nhÆ°ng rồi há» cÅ©ng khó biết thằng nhá» nầy lo cái gì, lo cái gì mà lo.
Tôi lo cả ngà y lẫn đêm, tôi muốn tấm ván oan nghiệt nầy biến mất Ä‘i cho rồi, tôi lo cho em gái tôi. Cà ng lo hÆ¡n, và o má»™t buổi trÆ°a trong nhà lồng chợ vắng ngÆ°á»i, tôi thấy anh tôi ngồi tỉ mỉ chùi tháºt bóng bá»™ dao bén, gia tà i của anh. Buổi trÆ°a nÆ¡i nầy tháºt hiu hoạnh, các cà nh cây đứng gió, nắng và ng rá»±c ngoà i sân chợ, bá»—ng có tiếng gà trÆ°a gáy vang lạ kỳ. Thị trấn Tân Hiệp nằm rải rác hai bên con Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»™c đạo vá» lục tỉnh, còn chút dấu vết nhà ga xe lá»a, chiếc cổng và đoạn Ä‘Æ°á»ng sắt trÆ¡ trá»i.
Trong nhà lồng chợ có má»™t xác chiếc xe hÆ¡i nhá», bánh xe xì hết hÆ¡i, sÆ°á»n xe xiêu vẹo, ngÆ°á»i ở chợ nói vá»›i nhau chiếc xe đó bị tai nạn, nhiá»u ngÆ°á»i chết chủ xe kéo vá» bỠđó, má»—i đêm thÆ°á»ng nghe tiếng khóc văng vẳng của cô gái nà o đó đã chết. NhÆ°ng khi tan hát anh tôi vẫn nằm ngủ tỉnh queo trên mui xe, bây giá» anh ngồi trên đó chùi những lưỡi dao.
TẤM VÃN PHÓNG DAO
Tiểu thuyết của Mạc Can
Giải A cuộc thi tiểu thuyết Hội nhà văn 2005
Nhà xuất bản Hội nhà văn (2005)
65 Nguyá»…n Du - HÃ Ná»™i Tel & Fax: 8222135
Chịu trách nhiệm xuất bản: Nguyễn Phan Hách
Chịu trách nhiệm bản thảo: Nguyá»…n Khắc TrÆ°á»ng
Biên táºp: Lê Minh Khuê
Vẽ bìa: Trần Äại Thắng
Sá»a bản in: Minh PhÆ°á»›c