CÆ¡ ngÆ¡i nhà Melekhov ở ngay rìa thôn. PhÃa sân nuôi gia súc có cái cổng nhá» mở vá» hÆ°á»›ng bắc, hÆ°á»›ng sông Äông. Chỉ xuống má»™t Ä‘oạn dốc đứng dà i tám xa-gien(1) nằm giữa những tảng đá phấn đầy rêu xanh là tá»›i ngay khoảng bá» sông lấm tấm những vá» trai ốc óng ánh nhÆ° xà cừ. Những đợt sóng âu yếm hôn hÃt dải đất ngoằn ngoèo đầy những hòn đá trứng ngá»—ng mà u xám xám. Nhìn ra xa nữa là thấy Ä‘oạn sông Äông chảy xiết, sôi sục dÆ°á»›i là n gió, vá»›i những vệt sóng gợn mà u thép biếc. Vá» phÃa đông, sau những rặng liá»…u Ä‘á» trồng là m hà ng rà o quanh sân Ä‘áºp lúa là con Ä‘Æ°á»ng của các ghết-man(2), những đám ngải cứu lốm đốm trắng nhÆ° những là n tóc hoa râm, những bụi cá» xa tiá»n um tùm mà u hung hung bị vó ngá»±a dẫm nát.
Chá»— ngã ba có ngôi nhà thá» nhá», và sau nhà thá» là những đồng cá» chìm trong là n sÆ°Æ¡ng mù uyển chuyển. Vá» phÃa nam, tráºp trùng những sống núi đá phấn. PhÃa tây, có má»™t dãy phố xuyên qua má»™t cái bãi rồi chạy thẳng ra bãi cá» hoang bên sông.
Trong chiến dịch Thổ nhÄ© kỳ lần trÆ°á»›c(3), chà ng Cô-dắc Prokofi há» Melekhov lại trở vá» thôn. Ở đất nÆ°á»›c Thổ nhÄ© kỳ vá», Prokofi mang theo ngÆ°á»i vợ, má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà nhá» bé, từ đầu đến chân trùm khăn choà ng. NgÆ°á»i ấy luôn luôn giấu mặt, năm thì mÆ°á»i hoạ má»›i để lá»™ hai con mắt âu sầu và man rợ. Tấm khăn choà ng lụa toả ra những mùi hÆ°Æ¡ng xa xôi huyá»n bÃ, và những Ä‘Æ°á»ng hoa thêu ngÅ© sắc trên lụa đã là m đám Ä‘Ã n bà trong thôn phải ghen tị. NgÆ°á»i Ä‘Ã n bà Thổ nhÄ© kỳ bị bắt trong chiến tráºn hết sức lảng tránh há» hà ng của Prokofi, vì thế chẳng bao lâu ông già Melekhov đã phải cho con trai ra ở riêng. Ông không sao nguôi được giáºn, cho nên đến chết cÅ©ng không bÆ°á»›c chân đến nhà Prokofi nữa.
Chẳng bao lâu Prokofi đã thu xếp xong nÆ¡i ăn cnốn ở: căn nhà đã có những ngÆ°á»i thợ má»™c dá»±ng cho, còn sân nuôi gia súc thì Prokofi tá»± tay quây lấy, và đến khi trá»i sắp sang thu thì anh chà ng Ä‘Æ°a ngÆ°á»i vợ dị chủng có cái lÆ°ng gù gù vá» cÆ¡ ngÆ¡i má»›i. Khi hai vợ chồng Ä‘i theo chiếc xe bò chở gia tà i vốn liếng qua thôn, tất cả già trẻ lá»›n bé Ä‘á»u ùa ra phố xem. Bá»n Ä‘Ã n ông Cô-dắc chỉ cÆ°á»i mỉa mai má»™t cách kÃn đáo sau những chòm râu, nhÆ°ng bá»n Ä‘Ã n bà thì cứ gá»i nhau Æ¡i á»›i, và má»™t bầy lóc nhóc những thằng Cô-dắc con nhá»›p nhúa cứ lẵng nhẵng chạy theo Prokofi mà "lêu lêu". Tuy váºy Prokofi vẫn hiên ngang ngẩng cao cái đầu cạo dà nh má»™t bá»m tóc mà u nhạt trÆ°á»›c trán, phanh tà áo trermen(4), bÆ°á»›c lững thững nhÆ° Ä‘ang Ä‘i trên luống cà y. Bà n tay Ä‘en thủi của anh nắm chắc bà n tay mảnh dẻ của vợ. Chỉ thấy những hòn tròn tròn lồi lên, chạy Ä‘i chạy lại dÆ°á»›i hai gò má và những giá»t mồ hôi toát ra giữa hai hà ng lông mà y bao giá» cÅ©ng y nguyên, bất Ä‘á»™ng nhÆ° tạc đá.
Từ ngà y ấy, Ãt khi có ai gặp Prokofi trong thôn, và ngay đến bãi há»p việc là ng, anh cÅ©ng không bÆ°á»›c chân ra nữa. Prokofi sống cô Ä‘á»™c nhÆ° má»™t con sói Ä‘á»±c bá» Ä‘Ã n, trong ngôi nhà của anh ven sông Äông. Xóm là ng đồn đại tháºt nhiá»u Ä‘iá»u kỳ quặc vá» Prokofi.
Những đứa trẻ chăn bê rong trên đồng cá» kể lại rằng ngà y ngà y, há»… ráng chiá»u sắp bạc mà u là chúng lại thấy Prokofi bế vợ đến nấm kurgan(5) Tatarsky. Anh ta đặt vợ ngồi trên đỉnh nấm kurgan, lÆ°ng quay vá» tấm đá đã bị bao thế ká»· mà i mòn và ăn thủng lá»— chá»—, rồi ngồi xuống bên cạnh, và hai ngÆ°á»i cứ thế đăm đăm nhìn ra đồng cá» rất lâu. Há» nhìn cho tá»›i khi ráng chiá»u tắt hẳn, rồi Prokofi lại bá»c vợ bằng tấm áo choà ng và bế vá» nhà . Cả thôn moi óc tìm duyên cá»› của những hà nh Ä‘á»™ng quái dị ấy, nhÆ°ng không là m thế nà o Ä‘oán được. Bá»n Ä‘Ã n bà báºn bà n ra tán và o vá» chuyện vợ chồng nhà nầy nên chẳng còn đâu thì giá» bá»›i lông tìm vết lẫn nhau nữa. Vá» ngÆ°á»i vợ của Prokofi thì má»—i ngÆ°á»i nói má»™t phách: có ngÆ°á»i nói chắc chắn rằng ngÆ°á»i ấy có sắc đẹp khác thÆ°á»ng, có ngÆ°á»i lại nói khác hẳn. Tất cả chỉ vỡ lẽ sau khi Mavra, má»™t ả vợ lÃnh vắng chồng liá»u lÄ©nh không ai bằng đã mượn cá»› xin men rượn má»›i để đến nhà Prokofi. Trong khi Prokofi xuống nhà hầm để lấy men rượn, ả đã kịp nhìn kỹ và thấy ngÆ°á»i vợ Thổ nhÄ© kỳ mà Prokofi vá»› được là má»™t ả xấu đến mức không ai có thể xấu hÆ¡n.
Chỉ một lát sau ả Mavra đã quang quác trong ngõ với một đám đà n bà , mặt ả đỠbừng bừng, chiếc khăn bịt đầu xệch hẳn sang bên.
- Các bà các chị yêu quý ạ, chẳng hiểu thằng cha ấy thấy được nó đẹp nó ròn ở chá»— nà o? Äà n bà thì Ãt nhất cÅ©ng phải có đủ lệ bá»™ của Ä‘Ã n bà má»›i được, nhÆ°ng đằng nầy… ngá»±c chẳng có, mông thì không, thẳng Ä‘uồn Ä‘uá»—n. Bá»n con gái vùng chúng ta còn có da có thịt hÆ¡n nhiá»u. NgÆ°á»i cứ thắt lại nhÆ° con ong búng cái là gãy. Hai con mắt thì Ä‘en ngòm ngòm, to đến là to, trợn lên cứ nhÆ° quá»· dữ Xa-tăng, lạy Chúa tha tá»™i cho. À, mà đúng là nó Ä‘ang có mang, tháºt đấy!
- Có mang à ? - Bá»n Ä‘Ã n bà ngạc nhiên.
- Nà o tôi có còn con gái con đứa gì nữa đâu, má»™t nách nuôi ba đứa con chứ còn Ãt á»i gì!
- Thế mặt mũi nó ra sao?
- Mặt nó ấy à ? Và ng nhÆ° nghệ ấy, hai con mắt nom tháºt thảm, xem ra sống nÆ¡i đất khách quê ngÆ°á»i thì còn sung sÆ°á»›ng ná»—i gì? à , mà các bà , các chị ạ, tôi quên không nói rằng nó lại còn… còn mặc quần của Prokofi nữa.
- Sao? Tháºt thế à ?… - Bá»n Ä‘Ã n bà kinh ngạc đồng thanh kêu lên.
- ChÃnh mắt tôi trông thấy mà ! Nó mặc quần tháºt đấy, chỉ có Ä‘iá»u là quần không có nẹp thôi(6). Có lẽ nó đã vá»› được cái quần Prokofi mặc ngà y thÆ°á»ng. Nó mặc má»™t cái áo sÆ¡ mi dà i, quần bên trong áo, ống quần lại luồn và o trong bÃt tất. Tôi cứ nhìn nó mà lạnh cả gáy.
Trong thôn bắt đầu có những lá»i rầm rì nói rằng vợ Prokofi là phù thuá»·. Con dâu nhà Astakhov (nhà Astakhov ở gần nhà Prokofi nhất) thá» sống thá» chết rằng ngà y thứ hai của lá»… Ba Ngôi(7), trÆ°á»›c lúc trá»i rạng, ả có thấy vợ Prokofi tóc trần, chân không, sang vắt sữa má»™t con bò trong sân nuôi gia súc nhà ả. Từ ngà y ấy, vú con bò teo lại chỉ còn bằng nắm tay trẻ con rồi cạn sữa dần và chẳng bao lâu con bò đã chết.
Năm ấy đã phát ra má»™t nạn dịch gia súc tai hại chÆ°a từng thấy. Trên khoảng đất chăn bò bên sông Äông, ngà y nà o bãi cát cÅ©ng ngổn ngang những xác bò lá»›n bò con. Rồi nạn dịch lan sang cả ngá»±a. Các Ä‘Ã n ngá»±a nuôi rong trên bãi cá» thuá»™c địa pháºn củạ trấn má»—i ngà y thÆ°a Ä‘i. Vì váºy, trong ngõ và ngoà i phố bắt đầu lÆ°u truyá»n má»™t tin đồn ma quái…
Sau cuá»™c há»p toà n thôn, bá»n Ä‘Ã n ông Cô-dắc kéo nhau đến ngay nhà Prokofi.
Chủ nhà bÆ°á»›c ra thá»m, cúi chà o:
- ThÆ°a các cụ bô lão, các cụ có việc gì mà báºn tâm quá bÆ°á»›c đến nhà tôi thế?
Äám ngÆ°á»i lặng thinh lừ lừ tiến tá»›i bên thá»m.
Cuối cùng một lão già chếnh choáng hơi men quát lên đầu tiên:
- Lôi cổ con mụ phù thuỷ nhà anh ra đây cho chúng tôi! Bà con sẽ đem nó ra xỠđây!
Prokofi chạy bổ và o trong nhà , nhÆ°ng vừa tá»›i phòng ngoà i đã bị Ä‘uổi kịp. Gã pháo thủ lá»±c lưỡng, biệt hiệu là Liusnhia(8), nắm lấy đầu Prokofi Ä‘áºp và o tÆ°á»ng mà bảo:
- Äừng là m rầm lên, có gì mà là m rầm lên nhÆ° thế? Bà con không Ä‘á»™ng đến anh đâu, nhÆ°ng con vợ anh thì chúng tôi sẽ cho nó ăn đất. Hoá kiếp nó Ä‘i còn hÆ¡n để cả thôn phải chết vì không có bò ngá»±a. Nầy cẩn tháºn không có thằng nầy ghè đầu anh vỡ toang ra bây giá»!
- Con chó cái ấy đâu, lôi cổ nó ra ngoà i sân nầy! - Äám ngÆ°á»i ngoà i thá»m gà o lên.
Má»™t gã Cô-dắc trÆ°á»›c kia cùng Ä‘Æ¡n vị vá»›i Prokofi Ä‘Æ°a má»™t tay xoắn lấy tóc ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà Thổ nhÄ© kỳ, còn tay kia bịt chặt cái miệng Ä‘ang mở hoác ra trong má»™t tiếng gà o. Gã vừa chạy vừa lôi sá»nh sệch vợ Prokofi ra phòng ngoà i rồi ném váºt xuống chân đám ngÆ°á»i. Má»™t tiếng rú xé mà ng tai át cả tiếng đám ngÆ°á»i gầm thét.
Prokofi hất ngã được sáu gã Cô-dắc rồi nhảy và o buồng trong, giáºt thanh gÆ°Æ¡m treo trên tÆ°á»ng. Bá»n Cô-dắc xéo lên nhau chạy dạt ra khá»i phòng ngoà i. Prokofi lao mình trên thá»m xuống, thanh gÆ°Æ¡m múa loang loáng, quay vù vù trên đầu. Äám ngÆ°á»i rung chuyển, chạy tản ra khắp sân.
Gã pháo thủ Liusnhia cháºm chân chỉ chạy được đến bên nhà thóc thì bị Prokofi Ä‘uổi kịp, cho luôn má»™t nhát xả đôi ngÆ°á»i, chếch từ vai trái xuống tá»›i thắt lÆ°ng. Bá»n Cô-dắc đã bắt đầu nhổ cá»c hà ng rà o, thấy thế bèn chạy xối qua sân Ä‘áºp lúa ra đồng cá».
Ná»a giá» sau, đám ngÆ°á»i lấy lại được can đảm, lại mon men đến nhà Prokofi. Hai tên được phái Ä‘i thăm dò, rón rén lẻn và o phòng ngoà i. Vợ Prokofi Ä‘ang nằm trên vÅ©ng máu bên ngưỡng cá»a nhà bếp, đầu ngoặt sang bên vá»›i má»™t dáng rất lạ lùng, cái lưỡi bị cắn thè lè giữa hai hà m răng nhe ra nom hết sức Ä‘au khổ. Còn Prokofi thì bế đứa bé đẻ non, má»™t cục thịt nhá» bá»c trong cái áo lông cừu, chốc chốc lại oe oe khóc. Äầu anh ta lắc lÆ°, hai con mắt đỠđẫn.
NgÆ°á»i vợ của Prokofi tắt thở ngay tối hôm ấy. Bà của đứa bé, tức là mẹ của Prokofi, thÆ°Æ¡ng hại đứa cháu đẻ non, Ä‘em nó vá» nuôi.
Thằng bé được ủ bằng cám hấp hÆ¡i nÆ°á»›c, nuôi bằng sữa ngá»±a, và má»™t tháng sau, khi đã chắc rằng thằng bé da bánh máºt, mặt hÆ¡i mang nét Thổ nhÄ© kỳ nầy có thể sống được, ngÆ°á»i ta Ä‘em nó đến nhà thá» là m lá»… rá»a tá»™i sÆ¡ sinh và lấy tên ngÆ°á»i ông là Panteley đặt cho nó.
Sau mÆ°á»i hai năm khổ sai, Prokofi lại trở vá». Vá»›i chòm râu hung hung xén tỉa ngay ngắn đã Ä‘iểm và i sợi bạc và bá»™ quần áo kiểu Nga, nom Prokofi khác hẳn, không còn ra má»™t anh chà ng Cô-dắc nữa. Prokofi Ä‘em con vá» nuôi và bắt tay và o xây dá»±ng cÆ¡ nghiệp.
Panteley lá»›n lên, thà nh má»™t thằng bé Ä‘en thui thủi, liá»u lÄ©nh, nghịch ngợm. Nó hao hao giống mẹ ở khuôn mặt và dáng ngÆ°á»i dong dá»ng. Prokofi cÆ°á»›i cho con má»™t cô gái Cô-dắc, con nhà láng giá»ng.
Từ ngà y ấy, dòng máu Thổ nhÄ© kỳ tiếp tục hoà lẫn vá»›i dòng máu Cô-dắc, Ä‘em lại cho thôn xóm những tay Cô-dắc há» Melekhov mÅ©i khoằm, có má»™t vẻ đẹp hÆ¡i man rợ, mà ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng gá»i bằng cái biệt hiệu "Thổ nhÄ© kỳ".
Sau khi chôn cất cho bố xong, Panteley tá»± tay quán xuyến công việc là m ăn: ông lợp lại nhà , mua thêm cho dinh cÆ¡ ná»a đê-xi-a-chin(9) đất hoang, xây những nhà kho và má»™t nhà thóc lợp tôn. Theo ý ông chủ, ngÆ°á»i thợ lợp mái tôn đã lấy những mảnh tôn thừa cắt thà nh cặp gà trống, mắc lên mái nhà kho. Cái dáng vô tÆ° lá»± của hai con gà đã là m cho cÆ¡ ngÆ¡i nhà Melekhov nom vui vui, tháºm chà dÆ°Æ¡ng dÆ°Æ¡ng tá»± đắc, ra vẻ có của ăn của để.
Năm tháng qua lúc nà o không biết. Cà ng có tuổi, Panteley Prokofievich(10) cà ng đẫy Ä‘Ã thêm: ngÆ°á»i ông thêm to ngang, lÆ°ng có gù xuống má»™t chút, nhÆ°ng dù sao nom vẫn là má»™t ông già quắc thÆ°á»›c. Tạng ngÆ°á»i ông vốn to xÆ°Æ¡ng, chân Ä‘i kháºp khiá»…ng (hồi còn trẻ, nhân dịp hoà ng đế duyệt binh, ông dá»± cuá»™c Ä‘ua ngá»±a và bị gãy chân trái). Ông Ä‘eo bên tai trái má»™t chiếc hoa tai bằng bạc hình bán nguyệt, già rồi mà râu tóc vẫn Ä‘en nhÆ° mun, há»… nổi nóng lên là chẳng còn biết trá»i đất phải trái gì nữa. Có lẽ chÃnh vì thế mà ông đã là m cho bà vợ già trÆ°á»›c tuổi. Bà là má»™t ngÆ°á»i béo núng nÃnh, xÆ°a kia rất đẹp gái, nhÆ°ng nay những vết nhăn trên mặt đã nhằng nhịt nhÆ° mạng nhện.
Petro, con cả của Panteley Prokofievich, đã có vợ và hao hao nhÆ° mẹ: vóc ngÆ°á»i anh ta không to lá»›n, mÅ©i hếch, tóc ráºm bù xù và ng nhÆ° lúa chÃn, mắt mà u hạt dẻ. NgÆ°á»i con thứ, Grigori lại giống bố nhÆ° đúc; tuy kém anh sáu tuổi, nhÆ°ng Grigori cao hÆ¡n Petro hẳn ná»a cái đầu. CÅ©ng nhÆ° cha, Grigori có cái mÅ©i nhòm mồm nom nhÆ° má» diá»u hâu, cặp mắt quả trám sáng bừng bừng, hÆ¡i xếch và thoáng có ánh biếc, gò má cao nhá»n nhô lên dÆ°á»›i là n da nâu hồng. Grigori cÅ©ng gù gù nhÆ° cha và cả trong nét cÆ°á»i hai cha con cÅ©ng Ä‘á»u có chung má»™t cái gì hÆ¡i man rợ.
Dunhiaska, con gái yêu của ông Panteley Prokofievich, là má»™t cô bé tay dà i, mắt mênh mông. Ngoà i ra trong nhà còn có Daria, vợ của Petro và má»™t đứa con nhá». Äó là tất cả gia đình Melekhov.
Nguyễn Thụy Ứng dịch
(1) Một xa-gien bằng 2,134m.
(2) Tên gá»i các thủ lÄ©nh quân sá»± thá»i xÆ°a do dân Cô-dắc tá»± bầu ra.
(3) Tức là cuộc chiến tranh Nga-Thổ nổ ra vùng Ban-căng năm 1879.
(4) Một thứ áo mặc ngoà i của dân Kavkaz (Cápcadơ), chẽn lưng.
(5) Tên gá»i những ngôi má»™ cổ đắp rất to ở Ukraina và và i miá»n khác ở Äông Âu.
(6) Äà n ông Cô-dắc mặc quần có những nẹp mà u khác nhau tuỳ theo từng quân khu, Ä‘Ã n bà Cô-dắc thì mặc váy không mặc quần, còn Ä‘Ã n bà Thổ nhÄ© kỳ thì mặc quần không mặc váy
(7) Tức là lễ Thánh thần giáng lâm (Pentecote), ngà y Thánh thần xuống với các thánh tông đồ.
(8) Tên nầy nghÄ©a lả cái gá»ng chữ Ä‘inh mắc ở đầu những chiếc xe kiểu cổ ở Nga để thắng song song hai con bò. (ND)
(9) Một đê-xi-a-chin bằng 1,0925 héc-ta.
(10) NgÆ°á»i Nga không những có há», tên, mà còn có tên theo bố nữa. Panteley Prokofievich nghÄ©a là ông Panteley, có bố là Prokofi. Những ngÆ°á»i nhiá»u tuổi hay có cÆ°Æ¡ng vị xã há»™i, được kÃnh trá»ng thì được gá»i bằng tên riêng kèm theo tên bố