4vn.eu - Xem bài viết đơn - Những chuyện chưa kể về nhà lao thiếu nhi Đà Lạt

**donkihotexuthanh** · #1 25-12-2008, 11:39 AM

Tự mổ bụng uy hiếp kẻ thù

TP- Những ngôi nhà có im ắng, mái ngói tường vôi nằm trong thành phố hoa Đà Lạt gợi một cảm giác êm đềm. Ít ai ngờ hơn 30 năm trước, nơi này đã từng là nhà lao có lẽ là duy nhất ở Việt Nam và trên thế giới dùng để cầm tù hơn 600 chiến sĩ cách mạng nhỏ tuổi.

Tại đây nhiều chuyện khó tin về những người tù thiếu niên đã diễn ra như: Tự mổ bụng để uy hiếp kẻ thù, tiêu diệt ác ôn, nổi đậy, vượt ngục khiến cho Mỹ và chính quyền Sài Gòn hoảng sợ phải tự giải tán nhà lao.

PV Tiền phong đã tìm gặp những người tù thiếu niên Đà Lạt ngày ấy và nhiều bí mật đã được hé lộ...

Nhà lao tàn bạo ở thành phố mộng mơ

Sau khi bị dư luận trong nước và thế giới lên án vì giam giữ tù nhân nhỏ tuổi trong các địa ngục trần gian như khám Chí Hòa, Côn Đảo… Mỹ ngụy đã nhân cơ hội này thực hiện một chủ trương cách ly các chiến sĩ cách mạng nhỏ tuổi khỏi sự dìu dắt của các chiến sĩ cách mạng thuộc thế hệ cha anh.

Chính vì thế nhà lao thiếu nhi Đà Lạt đã ra đời để tập trung giam giữ đặc biệt các chiến sĩ nhỏ tuổi trong hệ thống nhà tù toàn miền Nam và trực thuộc Nha cảnh sát đô thành Sài Gòn.

Thật trớ trêu, nhà tù hà khắc để giam giữ những thiếu niên nhỏ tuổi lại được đặt không phải Côn Đảo giá lạnh xa xôi, không phải là một Sài Gòn chật chội oi bức, cũng chẳng phải một tỉnh miền Trung bỏng rát nào mà tại Đà Lạt mộng mơ, ngay cạnh hồ Than Thở.

Đà Lạt khí hậu mát mẻ, hoa cỏ khoe sắc bốn mùa, có vẻ phù hợp với tên gọi “Trung tâm giáo huấn thiếu nhi”, để chứng minh với dư luận rằng đây chỉ là nơi tập trung học tập. Thế nhưng ngay từ những ngày đầu tiên, những người tù thiếu niên đã phải nếm mùi của cái gọi là “trung tâm cải huấn”: Ăn đói, mặc rét, thường xuyên bị đánh đập tra tấn, bắt chào cờ ba que của chính quyền Sài Gòn.

Mái tóc để dài gần tới vai, gương mặt chữ điền phảng phất những nét phong trần, anh Mai Bốn (Mai Thanh Minh) từng là một trong những nhân vật “nổi tiếng” ở nhà lao Đà Lạt và khiến các cai ngục phải e sợ nhất.

Mai Bốn dường như không quên bất cứ chi tiết nào về những năm tháng ở nhà lao đặc biệt ấy: “Địch muốn đè bẹp tinh thần phản kháng của anh em chúng tôi, nhưng chúng tôi không khuất phục.

Biết không dễ gì bắt nạt chúng định đưa một số người “cứng đầu” nhất trở lại nhà lao Chí Hòa và chuẩn bị mở một cuộc đàn áp. Sau khi còng tay sẽ xé lẻ, đánh đập và đưa vào các nhà lim. Biết trước ý đồ đó, chúng tôi đã đưa ra một cách đấu tranh mới có vẻ rất rùng rợn: Tự mổ bụng để uy hiếp kẻ thù”.

Mới nghe qua tôi đã rùng mình nhưng nét mặt ông Mai Bốn hết sức bình thản: “ Chủ trương mổ bụng để uy hiếp kẻ thù đã có từ nhiều nhà tù khác. Tôi và các anh em khác đã từng trực tiếp đăng kí tham gia vào việc mổ bụng khi còn nằm ở Chí Hòa, Côn Đảo… Ở nhà lao Đà Lạt, ngay trong đợt đầu phát động rất nhiều người xung phong mổ bụng.

Danh sách tạm thời gút lại có 3 đồng chí được chấp nhận thực hiện trước, đó là các anh Nguyễn Văn Thu, Thái Bá Tro và tôi. Được hướng dẫn từ Côn Đảo, Chí Hòa, chúng tôi đều thống nhất phải mổ nhanh về phía phải vì phía bên phải là ruột già. Khi mổ, sẽ gây ra thương tích nhưng khó bị chết vì nếu chết là thất bại”.

Anh Mai Bốn vạch áo để lộ vết sẹo do mổ bụng để uy hiếp kẻ thù

Khoảng 15 giờ chiều 21/11/1971, theo thông báo, địch sẽ chuyển anh em về lại Chí Hòa với lí do đây là trại giáo huấn không dung thứ những đứa trẻ không chấp hành nội quy và chống chào cờ.

Biết địch lên kế hoạch đàn áp, tất cả đã chuẩn bị sẵn sàng. Những người mổ bụng mặc đồ trắng vì màu trắng khi ra máu nhiều sẽ tạo nên hình ảnh ghê sợ, dễ áp đảo kẻ thù.

Trước khi mổ bụng, 3 người tù sẽ uống nhiều sữa bò để máu loãng ra. Những người được lựa chọn phải tìm cách ghép vào nhau sao cho địch chỉ còng tay trái của mình trước khi đưa ra ngoài. Tay phải còn lại chính là tay để mổ bụng.

Xung phong … tự mổ bụng

Nhưng một vấn đề nảy sinh: Chỉ 3 người “được” mổ bụng trong khi có rất nhiều người xung phong. Thế rồi anh em nghĩ ra một cách là: “bốc thăm”. Hình thức “bốc thăm” mổ bụng để phản đối sự đàn áp tàn bạo của cai ngục ở các nhà lao thời Mỹ và chính quyền Sài Gòn đã có tiền lệ từ khám Chí Hòa.

Tại nhà lao thiếu niên Đà Lạt, “chỉ tiêu” đưa ra là 3 người mổ bụng, nhưng tùy tình hình mà con số ấy có thể là 6,9…Những người được... mổ bụng là Lê Văn Hiệp, Nguyễn Văn Thu, Lê Mai, Mai Bốn, Thái Mười, Thái Bá Tro.

Khi các tù nhân được tập hợp ra sân, lính Bảo an và lực lượng Giám thị đã chuẩn bị tấn công phủ đầu. Bọn địch đẩy một số anh em qua khu nữ. Mai Bốn cùng nhiều người hô to: “Phản đối nhà cầm quyền Sài Gòn đàn áp tù nhân, nếu đàn áp, chúng tôi sẽ mổ bụng”.

Tiếng hô của Mai Bốn được nhiều anh chị em ủng hộ lan thành đợt sóng. Địch bắt đầu xông vào đánh. Không khí nóng bỏng bởi tiếng la ó phản đối của anh em tù nhân, tiếng ủng hộ của chị em trong nhà lao, tiếng roi vọt của kẻ thù. Nguyễn Văn Thu mổ bụng đầu tiên. Lưỡi dao lam xắn ngọt da thịt, máu tuôn đỏ cả bộ đồ trắng. Mọi người nắm chặt tay, liên kết lại, không để cho kẻ thù xé lẻ và che chắn cho Mai Bốn và Thái Bá Tro hành động.

Mai Bốn cười, kể tiếp: “Đến lượt tôi rạch bụng, do ấn mạnh, lưỡi lam bị gãy phải rạch nhiều lần. Tê dại. Máu vọt ra. Nhìn sang thấy các anh mổ bụng lênh láng máu, ruột đổ ra ngoài. Máu, tiếng la hét, roi vọt… kéo dài đến xế chiều trong sự kiệt sức của đôi bên. Bọn địch hoảng sợ giãn ra. Đêm đó, các tù nhân mổ bụng được đưa đi bệnh viện, số còn lại bị còng chéo vào nhau và bị tra tấn dã man.

Nguyễn Văn Thu, Thái Bá Tro và Mai Bốn mỗi người một nơi được đưa đi băng bó và khâu lại vết thương. Sau đó, họ tiếp tục tuyệt thực 3 ngày 4 đêm.

Riêng Thái Bá Tro, do vết thương quá nặng, địch có ý định chuyển vào bệnh viện để điều trị. Thái Bá Tro phản đối và yêu cầu địch: “Nếu các ông muốn đưa tôi vào bệnh viện thì phải thực hiện yêu cầu của tôi là để tôi gặp tỉnh trưởng tỉnh Tuyên Đức. Nếu yêu cầu này không được chấp nhận thì tôi thà chết”.

10 phút sau, tỉnh trưởng Tuyên Đức Nguyễn Hợp Đoàn đến, Thái Bá Tro được anh em giao cho nhiệm vụ đưa ra 5 yêu sách: “1. Không được đàn áp tù nhân. 2. Không bắt buộc, cưỡng ép tù nhân chiêu hồi. 3. Không được dùng người tù cai trị người tù. 4. Được tự do gặp gỡ, liên hệ với anh em bạn tù. 5. Phải trả tự do cho những người hết án và mãn hạn tù”.

Năm yêu sách trên tạm thời được chấp nhận trong thế buộc phải khoan nhượng. Nhưng để trả thù thất bại này, địch càng ngày càng tăng cường các biện pháp dã man, một chặng đường phức tạp với nhiều thử thách mới bắt đầu…

Sau khi đẩy hơn 60 chiến sĩ nhỏ xuống xà lim, cai tù thu hết đồ đạc, áo quần gom lại không cho mặc, trên người chỉ một bộ quần áo mỏng. Đà Lạt mùa đông, khí hậu lạnh như kim châm, dao cắt vò da thịt.

Các bức tường xi măng xỉn nước và nhớp nháp. Không thể nào nói hết được sự chịu đựng của những người tù đang ở độ tuổi thiếu nhi trong hoàn cảnh bi đát này.

Mỗi ngày hai vắt cơm nhỏ và một ít muối hạt. Cơm và muối thì ít nhưng roi vọt thì nhiều. Roi vọt và máu. Cơm lẫn trong trong máu và nước tiểu, phòng giam chật chội không đi lại được. Bốn người bị còng dính vào nhau vòng tròn, không thể nằm sấp bình thường được mà phải nằm chéo lên nhau. Hai người nằm sấp chéo, hai người nằm ngửa chéo, rất khó ngủ. Ốm đau, đói rét, chân tay bị liệt trong cái lạnh thấu xương và những đợt tra tấn liên tục.

Địch đánh thành lệ tại tất cả các xà lim, mỗi ngày 3 đợt vào buổi sáng, trưa, tối. Riêng khoảng 9-10 giờ đêm, khi nhiệt độ bắt đầu xuống thấp nhất trong ngày, chúng dùng nước lạnh dội vào từng người. Mỗi lần đánh 5 roi, từng đòn một, vết roi ngày sau chồng lên vết roi ngày trước. Những thiếu niên nhỏ tuổi trong nhà lao dựa vào nhau để sưởi ấm trong đêm lạnh, tay nắm lấy bàn tay.

Tôi đã đọc nhiều và nghe nhiều chuyện kể về chế độ nhà tù khắc nghiệt dã man trước năm 1975. Điều mà tôi không ngờ và chắc ít người biết là trong thế giới địa ngục trần gian ấy lại có một loại nhà lao dành cho thiếu nhi.

Điều tôi không ngờ thứ hai, thật xúc động và cũng thật tự hào chính là tinh thần đấu tranh bất khuất, táo bạo và khôn ngoan của tập thể thiếu nhi anh hùng trong nhà lao thiếu nhi Đà Lạt để bảo vệ khí tiết cách mạng chống lại chế độ hà khắc trong nhà tù và cuối cùng chính quyền phải nhượng bộ hoàn toàn”.(Nhà nghiên cứu Trần Bạch Đằng)

Diệt ác ôn và nổi dậy

TP- Những người tù thiếu niên nhỏ tuổi đã buộc tên ác ôn hung hãn nhất nhà lao Đà Lạt phải đền tội và kẻ thù phải nhượng bộ. Kế hoạch diệt ác ôn của họ đã khiến kẻ địch phải chùn tay...

Mai Bốn (Mai Thanh Minh) kể lại chuyện diệt ác trong nhà lao
Mai Bốn vẫn là nhân vật chính tham gia diệt ác ôn ở nhà lao Đà Lạt. Lúc ấy, vết mổ ở bụng Mai Bốn vẫn chưa lành sẹo nhưng những gì diễn ra trước mắt khiến người tù này không thể khoanh tay đứng nhìn.

Mai Bốn kể: “Thất bại đau đớn sau sự kiện mổ bụng, địch gia tăng đàn áp. Để tránh đối đầu trực tiếp, bọn cai tù đã dùng âm mưu hết sức thâm độc: Dùng tù nhân để tra tấn tù nhân. Chúng cho tù thường phạm len lỏi vào nắm bắt các hoạt động của những người tù thiếu niên, rồi đánh đập, đàn áp dã man.

Những tên cai tù đã thoái hóa biến chất, bị nhồi nhét tư tưởng phản động nhanh chóng bị biến thành “chó săn” dưới cái tên: “ban trật tự nhà lao”. Ban trật tự này được tăng cường thêm những kẻ hung hãn như Long đầu bò, Nguyễn Cương, Phạm Hà. Trong đó, tên Nguyễn Cương, trưởng ban trật tự là kẻ cầm đầu với bản chất tàn ác, táo tợn...

Nhận thấy nếu không có kế hoạch chống đàn áp sẽ bị tiếp tục đàn áp, chúng tôi đã bàn bạc thống nhất phải diệt cho được một vài tên trật tự phản động nhất, ác ôn nhất...Tên “chó săn” bị đưa vào tầm ngắm là Nguyễn Cương”.

Nguyễn Cương từng là du kích Điện Ngọc, Điện Bàn, Quảng Nam. Tham gia du kích nhưng không có lý tưởng, trước hoàn cảnh khắc nghiệt của chiến tranh, tên này chiêu hồi, bỏ sang hàng ngũ của địch chống lại ta. Nguyễn Cương phải vào tù vì liên quan đến cái chết của một thông dịch viên.

Ngay sau khi vào tù Nguyễn Cương đã bắt tay với địch để tố cáo anh chị em tù tại đây và tham gia đàn áp, tra tấn tù nhân. Việc Nguyễn Cương đàn áp anh em là chuyện thường ngày nhưng sự kiện Cương cùng đồng bọn tra tấn anh Võ Diệt được coi như giọt nước tràn ly.
Mài sắt, diệt ác

Nhân một hôm người nhà chuyển cho anh Diệt một ít tiền thăm nuôi, Cương đòi chặn ăn. Anh Diệt phản đối vì số tiền này được dùng để mua bánh mì, cá hộp, kem bót, khăn mặt cho cả phòng cùng dùng. Một hôm anh Diệt tìm được vài loại vỏ cây có thể nhuộm quần áo.

Anh mang về phòng nấu, khói bay ra nhiều. Cơ hội trả thù đã đến, Nguyễn Cương cùng mấy tên trật tự mở cửa phòng C vào đánh đập anh Diệt. Cùi chỏ, đầu gối, hai trật tự đánh một người tù, máu mồm, máu mũi anh Diệt trào ra. Anh em trong phòng không thể chịu nổi cảnh tượng ấy, nhưng đành cắn răng cam chịu.

Ngay đêm hôm đó, toàn bộ anh em sục sôi bàn kế hoạch tiêu diệt Nguyễn Cương. Kế hoạch này phải chuẩn bị kỹ, cả tháng trời. Trước mắt phải tìm được vũ khí tốt nhằm tiêu diệt Nguyễn Cương và một vài tên khác để cảnh cáo bọn trật tự và chúa ngục.

Trong kho chứa các công cụ lao động có một máng xối chạy dài song song với phòng giam nhà C, hai vành hai bên máng xối có 2 cọc thép từ 4 đến 5 ly. Anh em rút cọng thép, chặt khúc, gấp đôi mỗi cọng khoảng 20cm. Các cọng thép ấy được mài rất kỹ, mỗi ngày một ít cho đến lúc bén nhọn, có thể buộc giẻ cầm tay. Lúc mài phải mở nước chảy to để át tiếng, cứ thế bền bỉ đêm ngày, cọng thép đã bén nhọn, sáng loáng.

Thời điểm đó, Long đầu bò, trật tự viên khét tiếng về các ngón đòn tra tấn anh em tù đã được điều về Chí Hòa, khoảng trống hắn để lại được Nguyễn Cương lấp vào. Để theo dõi các tù nhân chặt chẽ hơn, địch bố trí tìm cớ đưa Cương vào phòng C để nắm tình hình. Thời cơ diệt ác đã đến...

Đêm 23/1/1973 theo phân công, anh Cồ, người khỏe nhất sẽ siết cổ Cương. Anh Huệ và anh Được sẽ hỗ trợ nhau, nắm chân tay Cương để đè chặt người. Việc xử Cương sẽ do anh Mẹo và Mai Bốn thực hiện. Trước khi hành động, Lê Doãn Dũng được dặn dò khi nào thanh toán xong Cương thì hô to để báo cho giám thị biết.

Đêm đó, như có linh tính báo trước, Cương dè dặt và thức khuya hơn mọi ngày. Hắn đem giấy ra viết thư, bồn chồn đi lại trong phòng. Không chờ đợi lâu, khi Cương đi đến cạnh lối cầu tiêu, anh Cồ xông vào theo đúng kế hoạch. Năm người, mỗi người một vị trí, khống chế tên Cương và đâm liên tiếp vào người.

Vốn to khỏe, Cương chống trả quyết liệt. Nhà lao quá chật chội nên mọi người hành động trong tư thế không thuận lợi. May mắn cho tên trật tự khét tiếng tàn ác này, anh Lê Doãn Dũng, do nghĩ rằng mọi việc đã kết thúc bèn la lớn lên: “Sếp ơi sếp, phòng C có đánh nhau”.

Bọn giám thị túa vào, Nguyễn Cương được đưa ra ngoài. Mặt cổ và bụng của Cương bị đâm nhiều nhát, 6 khúc ruột bị thủng, phổi bị hai vết đâm. Cương phải nằm viện 3 tháng trời với mức thương tật trên 60%. Sau đó như đã tiên liệu, một trận đòn thù của địch đã giáng xuống năm người tù thiếu niên.

Địch đánh rất tàn bạo. Năm anh em máu me khắp người. Liên tục sau đó là hỏi cung. Năm người thống nhất lời khai, quyết không để liên luỵ đến một ai trong đội ngũ của mình. Suốt quá trình hỏi cung, địch luôn hướng lời khai của năm người tù thiếu niên này vào lý do duy nhất cho hành động tiêu diệt Cương vì tên ác ôn này giành bớt phần ăn và lấy đồ tiếp tế của anh em.

Bản cung đã bị năm người tù không chấp nhận ký cho đến khi địch phải nhượng bộ xác định đây là hành động diệt ác, diệt kẻ phản bội để cảnh cáo, răn đe những đối tượng khác, chống đàn áp, kêu gọi thực hiện dân sinh dân chủ.

Mai Bốn nhớ lại: “Tên trung úy Trần Diên rất tàn ác, sau khi tra tấn anh em đã liên tục tra vấn nguyên nhân dẫn đến hành động này. Tôi đại diện cho năm anh em bình tĩnh trả lời: “Nếu kẻ thù tìm cách giết ông thì ông chịu nhưng nếu đồng đội phản bội lại ông thì ông có làm như chúng tôi không?”.

“Thằng này hay” - Trần Diên nói và cho hai gói mì tôm kèm theo lời đe dọa: “Ăn cho đàng hoàng rồi đi ra chốn tử hình”. “Tụi tôi xác định rồi, chấp nhận hết” - Mai Bốn nói.

Sáng hôm sau, Lê Văn Dẹt, quản đốc trại giam vào. Với cây gậy hướng đạo trong tay, hắn đánh Mai Bốn đến gãy gậy. Sau đó, hắn cùng với tên Lặn trật tự, tập trung đánh anh Trần Cồ. “Tôi căm hờn nói: Chúng mày cứ đánh đi, trại giam này có hơn 600 người, không phải chúng tao thì cũng có người đâm bọn mày như đâm thằng Cương. Khi nào thua thì tao chịu, bây giờ bọn tao chưa thua đâu!”- Mai Bốn kể.

Rồi chúng cũng không đánh nữa. Chúng gọi tôi lên ban an ninh. Không có áo quần đủ ấm, tôi lạnh run cả người. Chúng hỏi: “Mày mà cũng sợ à”. Tôi đáp: “Không sợ, tao lạnh”. “Mày hút thuốc đi, từ nay bọn mày sẽ có quần áo, có chiếu nằm” – Chúng nói.

Địch từng bước nhượng bộ. Chủ trương diệt ác của anh em chúng tôi đã giành thắng lợi”.

Tình yêu sau song sắt

TP- Đói rét, xiềng xích, đòn roi và những bức tường cao phủ đầy dây thép gai của nhà lao Đà Lạt vẫn không ngăn được tình yêu giữa những người tù đang độ tuổi xuân thì.

Chuyện tình yêu, tình đồng chí phía sau song sắt đã từng làm cảm động cả viên giám thị nhà lao…
Yêu nhau qua tiếng nói

Chị em hai phòng G và H nghe tiếng kẻng thông báo giờ ăn là trật tự đi về phía nhà hỏa thực. Đoạn đường tuy ngắn nhưng chị em luôn “chuẩn bị” chu đáo.

Chốn lao tù ngay cả gương lược cũng chẳng có, nói gì đến phấn son, nhưng chị em vẫn luôn dành thời gian để làm đẹp từ mái tóc, quần áo đến đi vì phải đi qua trước hơn trăm cặp mắt đổ dồn của anh em ở bốn phòng A, B, C, D.

Con gái ở cái tuổi mười lăm, mười bảy hợp với khí trời Đà Lạt, dù có kham khổ đến mấy đi nữa nhiều chị em vẫn toát lên vẻ đẹp đầy sức sống của cái thì xuân sắc: da trắng hồng, mắt long lanh, mái tóc vẫn đen mượt, khó mà “hững hờ”…

Nhà lao với hơn sáu trăm người tù cả trai lẫn gái đang độ tuổi lớn và tuổi yêu, chẳng biết bao nhiêu anh để ý tìm được bóng hồng riêng cho mình và cũng không biết có bao nhiêu chị bị “trúng tên” của thần tình ái?

Con số đó có trời mới biết chăng!? Chỉ biết khi ra tù, những tình yêu bí mật sau song sắt mới chịu lộ diện. Anh Phong - chị Nhân, anh Hòa, chị Yến, anh Phấn chị Kim, anh Mười chị Kim… đã có những mối tình đẹp trong khung cảnh tù ngục tối tăm.

Hồi ở phòng B, sau khi từ xà lim lên, cả hai chân anh Phong đều bại liệt, phải đi lại bằng hai tay. Vậy mà Phong là người có mặt sớm nhất trong “hàng rào danh dự” trước cửa phòng B khi “phái đoàn” chị em diễu qua bậc tam cấp.

Luôn có một sự trùng hợp ngẫu nhiên, cứ khi nào dưới này chị Nhân bị ốm phải ra trạm xá hoặc nhập viện thì trên đó anh Phong cũng “trái gió trở trời”… Họ cùng đến một điểm hẹn khá lý tưởng: Trạm xá. Họ gặp nhau trò chuyện, chăm sóc đỡ đần. Nhân là đôi chân cho Phong và Phong trở thành chỗ dựa về tinh thần cho người yêu.

Một phút gặp nhau ở nhà tù Đà Lạt thật hiếm hoi. Phong và Nhân cũng như nhiều đôi khác, đã yêu nhau qua tiếng nói, rồi hình dung ra người. Càng như thế, niềm ao ước mong đợi càng lớn. Những tình yêu qua tiếng nói ấy đã diễn ra trong nhiều năm tháng, đã đi qua những nhà lao như Hội An, Kho Đạn, Côn Đảo, Chí Hòa, rồi Tân Hiệp và cuối cùng là Đà Lạt.

Về Đà Lạt họ như cá gặp nước, ong gặp hoa, mỗi ngày bốn bận họ nhìn thấy nhau trong cảnh “anh ở trong song sắt; em ở ngoài song sắt”…Bóng hình qua rồi đọng lại, rồi nhớ, rồi thương
Đường đi của những bức thư tình

Nhưng tình yêu dù ở nhà lao vẫn luôn tìm được đường để đến với nhau. Những bức thư tình được vo viên nhét kĩ dưới đáy lon Guigo cơm cháy, được ngụy trang khéo léo trong con chỉ thêu, cuộn len nhỏ, được cột vào mảnh gạch đôi qua lỗ thông hơi từ nhà vệ sinh ra phía sau khu trạm xá…

Những con đường giao lưu “huyết mạch” ấy dù bọn giám thị, trật tự có tinh quái mấy cũng đành bó tay. Ai mà lường hết được. Sức mạnh tình yêu làm cho các đôi trai gái đã “sáng tạo” ra nhiều hình thức đưa thư, cộng với kinh nghiệm trong hoạt động nội thành nhiều năm nên những mảnh giấy tràn ngập yêu thương ấy đi về an toàn, bảo mật. Chỉ vài lần do sơ sẩy, những “bức thư tình” được nuốt vội, tang chứng không còn, cùng lắm gắng chịu một trận đòn để bảo vệ người mình yêu…

Có những lần tiếng khóc gần như đồng thanh vang lên trong phòng của chị em khi họ chứng kiến cảnh người yêu mình bị tra tấn tàn nhẫn ở chân cột cờ, trước cửa phòng G&H. Những lọ dầu Nhị thiên đường, những hạt muối sống được ném ra từ song sắt, khi các vết tím bầm sưng tấy trên thân thể người yêu hiện rõ dưới làn roi của bọn giám thị…

Bên cạnh những nồng cháy, thăng hoa của tình yêu thì tình bạn trong tù ở nhà lao Đà Lạt giống như ngọn lửa nồng đượm ở chốn xà lim giá lạnh…

Những “bữa tiệc” trong “trường ca đói”

Ông Mai Bốn bồi hồi tâm sự: “Trong cuộc sống, ai cũng có nhiều loại bạn: bạn học, bạn đồng hương, bạn đồng nghiệp, bạn chiến đấu, nhưng với tôi còn có “bạn tù”. Nếu ai đã từng bị tù đày, dù chỉ “nhất nhật tại tù”, đã cùng chung song sắt cùm gông thì mới thấu hiểu hết cái tình của những người bạn tù.

Tôi không thể quên được hình ảnh anh Thái Bá Tro mặt mày đầy máu vẫn cố choàng người lên đỡ đòn cho ba anh Thắng, Toàn, Phong khi họ bị giám thị, trật tự đánh dã man”.

“Một đêm giá lạnh – Ông Mai Bốn kể - anh Huỳnh Ngọc Huệ và tôi bị giam ở cùng xà lim không phải cùng buồng mà chỉ chung vách. Sợ không chịu nổi cái lạnh buốt đến tận xương tủy, anh Huệ “chia sẻ” với tôi bằng cách đánh moóc vào tường: “Huệ lạnh quá, Bốn ơi!” Tôi đánh lại bằng moóc động viên bạn: “Hãy quay lưng sát vào tường đá”.

Hồi lâu nghe tiếng moóc lại vọng sang: “Đã hết lạnh chưa?”. “Đỡ rồi, có đồng đội bên cạnh thấy hết cả lạnh”. Sau lời anh Huệ, tôi cảm thấy ấm lên rất nhiều.

Ở nhà lao Đà Lạt, không tồn tại khái niệm giàu- nghèo, dư dả - thiếu thốn bởi tất cả các khoản sinh hoạt phí đều dùng chung, bất kỳ anh em nào nhận được tiền quà của người nhà thăm nuôi, việc đầu tiên là tổ chức một bữa liên hoan bánh mì – cá hộp” sau đó mua khăn mặt, áo lót, bàn chải đánh răng để cả phòng cùng dùng.

Anh nào có hai bộ đồ kha khá thì chia cho bạn một bộ, anh Huệ nhường cho anh Hiệp, anh Toàn chia cho anh Mười, còn anh Lâu được anh Tro san sẻ.

Bữa cơm trong tù ít đến mức có thể… đếm được từng hạt nhưng Cồ và Ánh đã chấp nhận cơn đói rát cả ruột để nhường phần cơm cho Đặng Bảo Xi đang nằm ở xà lim thêm sức chiến đấu.

Cái đói ở nhà lao Đà Lạt lúc bấy giờ như một bản “trường ca” ngân dài. Nhưng những người tù đang độ tuổi thiếu niên ấy vẫn tìm thấy niềm vui và hơi ấm tình người trong cái đói, để cho bản “trường ca” bớt phần tủi cực…

Tại phòng B, một buổi chiều tháng 4/1973, khoảng hơn 4 giờ, ba anh em đang ngồi co ro, bụng đói cồn cào, bỗng nghe giọng nói vui vui của anh Khanh – một bạn tù vừa đi hành dịch về: “Tôi sẽ chiêu đãi các bạn một món rất đặc biệt”.

Vừa nói, anh vừa đưa tay vào túi áo lấy ra một hộp diêm cây còn tay kia xòe ra, khoe bốn con mối cánh… Anh bảo: Nói khẽ thôi, chỉ đủ mỗi người một con”. Que diêm cháy sáng, con mối được hơ lên ngọn lửa, mùi thơm lan tỏa thật nhanh…

Đưa con mối lên miệng, cắn một nửa, trời ơi, sao mà thơm, mà béo, mà ngọt đến mê cả người. Cảm giác ấy cả đời không quên. Cho đến bây giờ, anh Khanh - người tạo ra buổi “tiệc mối” ấy vẫn có thói quen lẩn thẩn: cứ vào những ngày đầu mùa mưa anh vẫn nhặt vài con mối cánh hơ lên que diêm để thưởng thức mùi thơm độc đáo và tưởng tượng lại cái cảm giác tuyệt vời lúc ở phòng B trong nhà lao thiếu nhi Đà Lạt ngày ấy.

Phong trào “dạy và học” ở nhà lao Đà Lạt sôi nổi, đều khắp và hiệu quả nhất. Học sinh có trình độ đa dạng: từ chưa biết chữ, rồi lớp Một, lớp Hai, lớp Năm, lớp Sáu… Dụng cụ dành cho “thầy” và “trò” cũng đơn giản: than bếp, vôi tường trộn với cháo loãng thay phấn viết.

Tường nhà sàn xi măng thay cho giấy vở. Và lúc ra tù, cũng đồng nghĩa với “ra trường” hầu như ai cũng biết đọc biết viết, biết làm toán, thuộc dăm ba bài thơ… Đặng Ngọc Chúng là một “học trò” tiêu biểu. Vào tù, anh chưa hề biết chữ. Vậy mà sau mấy năm ở tù ra, giải phóng về anh thi vào lớp 6! Chị Huỳnh Yên Trầm My, Võ Thị Huyền Nga đang học lớp 6 thì bị địch bắt, năm 1973 ra tù, vào lớp 9 mà vẫn theo kịp chương trình.

Cuộc vượt ngục lúc nửa đêm và những khoảnh khắc “thót tim”

TP - Kế hoạch vượt ngục được giấu trong ổ bánh mì, nhưng mọi chuyện diễn ra ngoài dự kiến... Trải qua những tình huống gay cấn, cuối cùng những người tù thiếu niên đã tìm được tự do.

Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết chụp ảnh kỷ niệm với đoàn cựu tù thiếu nhi Đà Lạt ở Phủ Chủ tịch
Sau đó, nhà cầm quyền đã buộc phải giải tán nhà lao thiếu niên Đà Lạt. Một ngày thu Hà Nội, những người tù thiếu niên ngày ấy đã được gặp Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết ở Phủ Chủ tịch.

Vượt ngục, vượt ngục và vượt ngục… Hai từ đó luôn thường trực trong đầu những người tù thiếu niên.Kế hoạch vượt ngục càng được họ cấp bách chuẩn bị. Đã có năm đợt vượt ngục riêng lẻ diễn ra, có đợt thành công, có đợt bị bắt lại, những tất cả đều để lại nhiều kinh nghiệm xương máu.

Riêng cuộc vượt ngục của Nguyễn Ảnh (tức Nguyễn Đình Chỉ) thì có ý nghĩa cực kỳ quan trọng đối với cuộc đào thoát khỏi nhà lao Đà Lạt mang tính lịch sử tối ngày 7/5/1973.

Sau khi thoát khỏi nhà giam, Nguyễn Ảnh ra ngoài liên lạc được với cô Đặng Thị Dung – Bí thư chi bộ Thái Phiên, và qua cô Dung báo cáo với đồng chí Huỳnh Đôn (tức Sáu Đen) lúc ấy là thường vụ thị ủy Đà Lạt về ý định vượt ngục của anh em trong nhà lao thiếu nhi Đà Lạt.

Một kế hoạch quy mô được chuẩn bị. Câu chuyện này liên quan đến một người phụ nữ tên Đặng Thị Chính. Chị Chính tham gia hoạt động cách mạng ở địa bàn Đa Cô, Đơn Dương, sau bị lộ, được tổ chức đưa lên Đà Lạt… Tại đây chị được phân công liên lạc với anh em tù qua phương thức giả làm người thăm nuôi…

Thư được viết trên giấy xi măng và giấu trong ổ ruột bánh mì. Kế hoạch vượt ngục được triển khai chi tiết như trong bản chỉ dẫn.

Đó là đêm mùng 6/5/1973. Bên ngoài cơ sở đã ém sẵn chờ đợi. Nhưng bên trong vì địch canh gác quá nghiêm ngặt, dù đã chuẩn bị trước nhưng mọi kế hoạch đều phải nán lại. Đêm 7/5 không thể đợi lâu hơn nữa, 13 anh em trong phòng C quyết tâm phải vượt ngục bằng được.

Cuộc vượt ngục táo bạo

12 giờ đêm. Im lặng như tờ. Nguyễn Chay bắt đầu đục trần nhà ngục...

Anh Trương Công Nhân, một trong 13 người tham gia cuộc vượt ngục, kể cho tôi nghe về cái đêm không thể nào quên ấy: “Đục trần xong, 13 người lần lượt leo lên. Bên trên có thêm một lớp kẽm gai bảo vệ dày đặc, kẽm gai lại nối với đường điện cao thế. Để đối phó, chúng tôi đã xé quần áo trên người, dùng giẻ buộc vào chân tay để cách điện, tiếp tục dỡ ngói để leo lên trên nóc.
Tại đó, áo quần ngoài lại được cởi ra kết thành dây để từng người một thay nhau leo xuống. Việc di chuyển xuống đất diễn ra suôn sẻ giữa hai bót gác của địch ở hai đầu dãy nhà.

Theo tính toán, khi mọi người vừa xuống, dây sẽ được kéo lên. Đợi cho lính đi tuần qua một lượt thì tới phiên người sau, phải hành động chính xác tới từng chi tiết. 13 đợt di chuyển kết thúc là lúc trời bắt đầu sáng.

Chúng tôi đến điểm hẹn thứ nhất theo quy ước là hàng rào cuối cùng của trại giam, nhưng không thấy ai ra đón. Thì ra, do đêm trước vỡ kế hoạch, đêm nay lại quá trễ so với giờ hẹn, nên lực lượng bộ đội ém chờ tại đó đã rút đi.

Chúng tôi bò qua đường bê tông, nghe ngóng tình hình, tiếp tục băng qua hồ Than Thở để chuyển dần sang ấp Sào Nam, nơi có cơ sở của ta. Trong lúc di chuyển, vì tối trời và phụ thuộc vào sự cơ động của từng cá nhân nên 2 anh Ngô Bê và Trần Công Khanh bị lạc đường, sau đó bị địch bắt lại. 11 anh em còn lại bám nhau trở lại hồ Than Thở để vượt lên con đường đất nhỏ nơi giáp với đường xe lửa…

Dọc đường xe lửa là điểm hẹn thứ 2, nơi quy ước có mấy nhánh thông nhỏ nằm giữa đường ray. Đến đấy, như đã bàn trong thư khi gửi vào nhà lao, anh em ném vào chòi chứa phân bón 3 viên đá nhỏ, chờ đợi mãi không thấy ai ra đón. Thì ra người cơ sở đã chờ đến quá giờ quy định, nên nghĩ cuộc vượt ngục bất thành”.

Nhớ về cái buổi sáng tự do đầu tiên ấy, giọng ông Trương Công Nhân trở nên thảng thốt: “Đói và rét. Chúng tôi chỉ độc mỗi cái quần đùi rách rưới trên người, chia từng nhóm nhỏ xuống suối ngâm mình trong mưa, trong cái lạnh dưới 10 độ C.

Một ngày trôi qua, chưa bao giờ thời gian trôi chậm như vậy, kể cả khi ở trong tù. Ngoài cái lạnh thấu xương, lại thêm nỗi sợ luôn túc trực: nằm dưới suối nhìn lên đường ray xe lửa thấy bọn lính tới lui, lùng sục kiếm tìm. Vị trí của chúng tôi trốn lại không xa trường Sĩ quan võ bị Đà Lạt, Trung tâm cảnh sát dã chiến là mấy, lại còn cả đồn lính Trại Mát, Sào Nam.

Đêm buông xuống, chúng tôi dìu nhau ra vườn rau, nhai ngấu nghiến mấy củ cà rốt, su hào… cho qua cơn đói, tiếp tục lợi dụng bóng đêm đi tìm cơ sở cách mạng”.

9 giờ tối, đêm mồng 8/5, những tù nhân vượt ngục tìm được cơ sở. Người phụ nữ chủ căn nhà đầu tiên mà anh em tiếp cận được là má Phan Thị Tịch, quê Ái Nghĩa (Đại Lộc, Quảng Nam). Má lo chuẩn bị cơm nước cho mọi người ăn và đi thông báo cho các cơ sở khác biết để tổ chức che giấu bảo vệ họ.

Đó là những ngày thực sự hạnh phúc khi họ cảm nhận được sự cưu mang của đồng bào, những khoảnh khắc không thể nào quên trong những năm tháng tuổi thơ đầy biến động.

Bức tranh thêu trong tù tặng Chủ tịch nước
Một ngày thu Hà Nội. Sáu mươi người cựu tù của nhà lao thiếu nhi Đà Lạt ngày ấy đã về thăm Thủ đô và được gặp Chủ tịch nước. Mới năm nào còn độ tuổi thiếu niên mà giờ đây đã vào độ lục tuần, nhiều mái đầu đã bạc nhưng những kỷ niệm về nhà tù vẫn còn tươi rói như mới vừa diễn ra...

Sau năm 1975, miền Nam hoàn toàn giải phóng, những người tù thiếu niên trở về đời thường và họ đều thể hiện được chất “thép” đã tôi luyện trong cái “lò” nhà lao Đà Lạt. Có lẽ nhờ chất thép ấy mà họ đều đã vượt qua được những thiệt thòi mất mát để vươn lên...

Nhiều người đã thành đạt như ông Huỳnh Đức Hoà, Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng, ông Ngô Tùng Chinh (Ngô Văn Kỳ) - Vụ trưởng phụ trách phía Nam của Ban thi đua và khen thưởng T.Ư; ông Trương Công Nhân, giám đốc doanh nghiệp lớn kinh doanh về lĩnh vực khoáng sản và du lịch ở Đà Lạt...

Cô bé Huỳnh Yên Trầm My, nữ tù thiếu niên nhỏ nhất ở nhà lao Đà Lạt ngày ấy (12 tuổi), sau khi ra tù đã trải qua rất nhiều gian nan nhưng đã tốt nghiệp khoa Văn trường Đại học Tổng hợp Huế và giờ đây đang là Trưởng Ban Biên tập của NXB Đà Nẵng.

Ông Mai Bốn (Mai Thanh Minh) người đã tham gia diệt ác và tự mổ bụng mình ở nhà lao hiện công tác ở Sở Tư pháp tỉnh Lâm Đồng. Tôi đã gai người khi ông kéo áo để lộ một vết sẹo ở bụng. Vết sẹo ấy như một tấm huấn chương cho lòng dũng cảm chẳng ai có thể tước đi được.

Phủ Chủ tịch, một chiều thu. Trong không khí thân tình, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết xúc động lắng nghe các cựu tù thiếu nhi kể về những năm tháng tù đày. Chuyện mổ bụng, chuyện diệt ác, chuyện học tập và tình đồng chí ở chốn lao tù...

Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã bày tỏ sự khâm phục đối với những người tù nhỏ tuổi và khẳng định đó là những tấm gương sáng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau. Chủ tịch nước cho rằng: nhà tù thiếu nhi Đà Lạt cần được sớm công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia.

Ông Ngô Tùng Chinh trân trọng tặng Chủ tịch nước một kỷ vật quý nhất của đời mình: bức tranh thêu cảnh con chim bị tù ngục đang hướng về ánh trăng thanh, diễn tả khát vọng tự do của những người tù thiếu niên ngày ấy. Ngô Tùng Chinh âm thầm thêu bức tranh ấy trong những đêm dài ở nhà lao. Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết nói: “Tôi sẽ treo bức tranh này vào một vị trí trang trọng trong phòng làm việc”.

Ông Ngô Tùng Chinh, Trưởng ban liên lạc cựu tù thiếu nhi Đà Lạt cho biết: Không thể nào phải hiện được âm mưu đã đề ra, nhà cầm quyền đã phải chuyển các chiến sĩ cách mạng nhỏ tuổi còn lại về các nhà lao địa phương, nhập vào đội ngũ các chiến sĩ cách mạng lớn tuổi để tiếp tục thực hiện cam kết trao trả tù nhân theo tinh thần của hiệp định Paris.

Tháng 6/1973, nhà lao thiếu nhi Đà Lạt bị xóa sổ thay vì kết thúc cùng thời điểm với các nhà lao khác như Côn Đảo, Chí Hòa, Tân Hiệp… vào ngày 30/4/1975.

Lần đầu tiên và duy nhất một nhà tù chính trị do các chiến sĩ cách mạng nhỏ tuổi đấu tranh và thắng lợi, buộc nhà cầm quyền phải giải tán nhà lao.

* Loạt bài “Chuyện chưa kể về nhà lao thiếu nhi có một không hai” báo có sử dụng tư liệu trong cuốn sách “Tuổi trẻ bất khuất” của NXB Đà Nẵng và Tài liệu trong cuộc Hội thảo “Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt”.

Phùng Nguyên