Đầu năm 1999, tại một ngôi làng Tây Bắc Campuchia, một người đàn ông đứng tuổi nói chuyện với một phóng viên người Anh. Tên ông ta là Hong Pen, một cựu giáo viên đến từ Thủ đô Phnom Penh.
Người này nói tiếng Anh trôi chảy, mặc áo phông có in hình một tổ chức cứu trợ của Mỹ. Nhưng nhà báo nọ chợt nhận ra khuôn mặt ông ta đúng trong bức ảnh anh vẫn mang theo vài tháng nay. Đó là ảnh của Duch, người đứng đầu nhà tù Tuol Sleng khét tiếng. Hành trình trốn chạy của Duch kết thúc, y bị bắt giữ.
Duch là ai?
Duch, tên khai sinh là Kaing Guek Eav, sinh năm 1943, tại tỉnh Kampong Thom. Từ nhỏ, Kaing Guek Eav đã rất giỏi Toán và luôn đứng đầu lớp. Thời kỳ làm giáo viên trung học 1960, Kaing Guek Eav bị bắt tạm giam vài tháng do hoạt động chính trị.
Ngày 17-4-1975, đội quân Khmer Đỏ chiếm được Phnom Penh, bắt đầu chế độ diệt chủng ở Campuchia. Tuol Sleng, nhà tù do Duch cai quản trở thành nhân tố chính của cỗ máy giết người ấy. Biệt danh của nhà tù này là S21, cải tạo từ một trường trung học ở trung tâm thành phố. Hàng nghìn người đến Tuol Sleng tức là đã bị kết tội. Họ được cân, chụp ảnh, sau đó thẩm vấn. Họ phải viết lời thú tội về những gì gọi là “sự phản bội” đối với Khmer Đỏ. Tù nhân quan trọng sống lâu hơn để đảm bảo nhận tội. Những người khác có số phận ngắn ngủi hơn nhưng điểm cuối của cuộc hành trình là như nhau.
Tù nhân bị đưa ra cánh đồng chết ở Choeung Ek, cách thành phố Phnom Penh vài kilômet. Trẻ em cũng không ngoại lệ. Hiện nay, ngay cạnh một cái cây ở Choeung Ek có tấm biển đề: “Đây là cây đao phủ dùng để tra tấn trẻ con”. Khi quân tình nguyện Việt Nam tiến vào giải phóng khu vực này, một nhà nhiếp ảnh đã chứng kiến xác người nằm la liệt bên trong. Tuol Sleng hiện đã trở thành bảo tàng về chế độ diệt chủng.
Khmer Đỏ bỏ chạy về hướng tây bắc, trong đó có Duch. Người này sống nhiều năm tại biên giới giáp Thái Lan. Ông ta học tiếng Anh, đôi khi có làm cho các tổ chức cứu trợ, rồi trở lại làm giáo viên. Khi nhà báo Nic Dunlop nhận dạng Duch tháng 4-1999, Duch định cư cùng gia đình ở Battambang. Tháng 7-2007, Duch chính thức bị cáo buộc tội diệt chủng, chống lại loài người.
Không thể tha thứ
Trong phiên tòa xử cựu thủ lĩnh Khmer Đỏ đầu tiên do Liên hợp quốc bảo trợ hôm 17-2, Duch nói ông ta chỉ nhận lệnh cấp trên và có thể bị giết nếu bất tuân lệnh. Nhưng điều đó cũng không thể nhận được sự tha thứ bởi Tuol Sleng đã trở thành một trong những biểu tượng về sự tàn ác dưới thời Khmer Đỏ ở Campuchia.
Ngày 18-2, tòa án đặc biệt xử cựu thủ lĩnh Khmer Đỏ tiếp tục với việc chốt danh sách nhân chứng và những chứng cứ bổ sung quan trọng. Duch mặc áo trắng ngồi yên lặng khi tòa án chuẩn bị các bước sơ bộ cho phiên tòa chính thức diễn ra vào tháng 3 tới. Thẩm phán đã quyết định cho phép 20 nhân chứng phát biểu, thay vì con số 30 người như dự kiến để giảm bớt sự rườm rà.
Trên khắp phố phường ở Thủ đô Phnom Penh hôm qua 18-2, các tờ báo trên trang nhất đăng bài và ảnh về ngày đầu tiên của phiên tòa đã nhanh chóng bán hết. “Chúng tôi không thể tha thứ cho họ”, ông Seng Hy, 48 tuổi nói. “Nếu bị buộc tội, họ có thể nhận án tử hình”. Hiện Campuchia không áp dụng án tử hình nên 5 cựu thủ lĩnh Khmer Đỏ có thể lĩnh án chung thân.
Tuy nhiên, tiến trình xử án còn khá chậm bởi Kaing Guek Eav là người đầu tiên bị xét xử nhưng phiên chính thức vào tháng 3 chưa được quyết định. Việc xét xử các đối tượng khác như Nuon Chea, Khieu Samphan, Ieng Sary, Ieng Thirith cũng chưa định ngày xử.
Theo Hải Yến