à niệm vá» mẹ thÆ°á»ng không thể tách rá»i vá»›i tình thÆ°Æ¡ng. Mà tình thÆ°Æ¡ng là má»™t chất liệu ngá»t ngà o êm dịu và cố nhiên là ngon là nh. Con trẻ thiếu tình thÆ°Æ¡ng thì không thể lá»›n lên được. NgÆ°á»i lá»›n thiếu tình thÆ°Æ¡ng thì cÅ©ng không "lá»›n" lên được. Cằn cá»—i, héo mòn.
Ngà y mẹ tôi mất, tôi viết trong nháºt ký: "Tai nạn lá»›n nhất đã xảy ra cho tôi rồi !" Lá»›n cách mấy mà mất mẹ, thì cÅ©ng nhÆ° không lá»›n, cÅ©ng cảm thấy bÆ¡ vÆ¡, lạc lõng, cÅ©ng không hÆ¡n gì kẻ mồ côi.
Những bà i hát, những bà i thÆ¡ ca tụng tình mẹ, bà i nà o cÅ©ng dá»… thấy hay. NgÆ°á»i viết dù không có tà i ba, cÅ©ng có rung cảm chân thà nh; ngÆ°á»i hát ca, trừ là kẻ không có mẹ ngay từ thuở chÆ°a có ý niệm, ai cÅ©ng cảm Ä‘á»™ng khi nghe nói đến tình mẹ. Những bà i hát ca ngợi tình mẹ đâu cÅ©ng có, thá»i nà o cÅ©ng có. Bà i thÆ¡ mất mẹ mà tôi thÃch nhất từ hồi nhá» là má»™t bà i thÆ¡ giản dị. Mẹ Ä‘ang còn sống, nhÆ°ng má»—i khi Ä‘á»c bà i thÆ¡ ấy thì sợ sệt, âu lo... sợ sệt lo âu cho má»™t cái gì còn xa, chÆ°a đến nhÆ°ng chắc chắn phải đến:
Năm xÆ°a tôi còn nhá»
Mẹ tôi đã qua Ä‘á»i!
Lần đầu tiên tôi hiểu
Thân pháºn kẻ mồ côi.
Quanh tôi ai cũng khóc
Im lặng tôi sầu thôi
Äể dòng nÆ°á»›c mắt chảy
Là bớt khổ đi rồi...
Hoà ng hôn phủ trên mộ
Chuông chùa nhẹ rơi rơi
Tôi thấy tôi mất mẹ
Mất cả má»™t bầu trá»i
Má»™t bầu trá»i thÆ°Æ¡ng yêu dịu ngá»t, lâu quá mình đã bÆ¡i lá»™i trong đó, sung sÆ°á»›ng mà không hay, để hôm nay bừng tỉnh thì đã mất rồi. NgÆ°á»i nhà quê Việt Nam không Æ°a nói cách cao kỳ. Nói rằng bà mẹ già là má»™t kho tà ng của yêu thÆ°Æ¡ng, của hạnh phúc thì cÅ©ng đã là cao kỳ rồi. Nói mẹ già là má»™t thứ chuối, má»™t thứ xôi, má»™t thứ Ä‘Æ°á»ng ngá»t dịu, ngÆ°á»i dân quê đã diá»…n tả được tình mẹ vừa giản dị, vừa đúng mức:
Mẹ già như chuối ba hương
NhÆ° xôi nếp má»™t, nhÆ° Ä‘Æ°á»ng mÃa lau
Ngon biết bao nhiêu! Những lúc miệng vừa đắng vừa nhạt sau má»™t cÆ¡n sốt, những lúc nhÆ° thế thì không có món ăn gì có thể gợi được khẩu vị của ta. Chỉ khi nà o mẹ đến, kéo chăn đắp lại ngá»±c cho ta, đặt bà n tay trên trán nóng ta và than thở "Khổ chÆ°a, con tôi," ta má»›i cảm thấy đầy đủ, ấm áp, thấm nhuần chất ngá»t của tình mẹ, ngá»t thÆ¡m nhÆ° chuối ba hÆ°Æ¡ng, dịu nhÆ° xôi nếp má»™t và đáºm Ä‘Ã dịm cả cổ há»ng nhÆ° Ä‘Æ°á»ng mÃa lau.
Tình mẹ thì trÆ°á»ng cá»u, bất tuyệt; những chuối ba hÆ°Æ¡ng, Ä‘Æ°á»ng mÃa lau, xôi nếp má»™t ấy không bao giá» cùng táºn. "Công cha nhÆ° núi Thái SÆ¡n, nghÄ©a mẹ nhÆ° nÆ°á»›c trong nguồn chảy ra". NÆ°á»›c trong nguồn chảy ra thì bất tuyệt. Tình mẹ là gốc của má»i tình cảm thÆ°Æ¡ng yêu. Mẹ là giáo sÆ° dạy vá» thuÆ¡ng yêu, má»™t phân khoa quan trá»ng nhất trong trÆ°á»ng đại há»c cuá»™c Ä‘á»i.
Không có mẹ, tôi sẽ không biết thÆ°Æ¡ng yêu. Nhá» mẹ mà tôi biết được thế nà o là tình nhân loại, tình chúng sinh; nhá» mẹ mà tôi có được chút ý niệm vỠđức từ bi. Vì mẹ là gốc của tình thÆ°Æ¡ng, nên ý niệm mẹ lấn trùm ý niệm thÆ°Æ¡ng yêu của tôn giáo vốn cÅ©ng dạy vá» tình thÆ°Æ¡ng. Äạo Pháºt có đức Quan Thế Âm, tôn sùng dÆ°á»›i hình thức mẹ. Em bé vừa mở miệng khóc thì mẹ đã chạy tá»›i bên nôi. Mẹ hiện ra nhÆ° má»™t thiên thần dịu hiá»n là m tiêu tan khổ Ä‘au lo âu. Äạo Chúa có Äức Mẹ, thánh nữ đồng trinh Maria. Trong tÃn ngưỡng bình dân Việt có thánh mẫu Liá»…u Hạnh, cÅ©ng dÆ°á»›i hình thức mẹ.
Bởi vì chỉ cần nghe đến danh từ "mẹ" là ta đã thấy lòng trà n ngáºp yêu thÆ°Æ¡ng rồi. Mà từ yêu thÆ°Æ¡ng Ä‘i tá»›i tÃn ngưỡng và hà nh Ä‘á»™ng thì không xa mấy.
Tây phÆ°Æ¡ng không có ngà y Vu Lan nhÆ°ng cÅ©ng có Mother's Day, mồng 10 tháng 5. Tôi nhà quê không biết cái tục ấy. Có má»™t ngà y, tôi Ä‘i vá»›i thầy Thiên Ân tá»›i nhà sách ở khu Ginza, Äông Kinh, ná»a Ä‘Æ°á»ng gặp mấy ngÆ°á»i sinh viên Nháºt, bạn của thầy Thiên Ân. Có má»™t cô sinh viên há»i nhá» thầy Thiên Ân má»™t câu, rồi lấy trong sắc ra má»™t bông hoa cẩm chÆ°á»›ng mà u trắng cà i và o khuy áo áo trà ng của tôi. Tôi lạ lùng, bỡ ngỡ, không biết cô là m gì, nhÆ°ng không dám há»i, cố giữ vẻ tá»± nhiên nghÄ© rằng có má»™t tục lệ chi đó.
Sau khi hỠnói chuyện xong, chúng tôi và o nhà sách, thầy Thiên Ân mới giảng cho tôi biết đó là ngà y Mother's Day, theo tục Tây Phương. Nếu anh còn mẹ, anh sẽ được cà i hoa hồng trên áo, và anh sẽ tự hà o được còn mẹ. Nếu anh mất mẹ, anh sẽ được cà i trên áo một bông hoa mà u trắng. Tôi nhìn lại bông hoa trắng trên áo mà cảm thấy tủi thân. Tôi cũng mồ côi như bất cứ đứa trẻ vô phúc khốn nạn nà o, chúng tôi không có được cái tự hà o cà i trên áo một bông hoa mà u hồng.
NgÆ°á»i được hoa trắng sẽ thấy xót xa, nhá»› thÆ°Æ¡ng không quên mẹ dù NgÆ°á»i đã khuất. NgÆ°á»i được hoa hồng sẽ thấy sung sÆ°á»›ng nhá»› rằng mình còn mẹ và sẽ cố gắng để là m vui lòng mẹ kẻo má»™t mai ngÆ°á»i khuất núi có khóc than cÅ©ng không còn kịp nữa. Tôi thấy cái tục cà i hoa đó đẹp và nghÄ© rằng mình có thể bắt chÆ°á»›c áp dụng trong ngà y báo hiếu Vu Lan!
Mẹ là má»™t dòng suối, má»™t kho tà ng vô táºn, váºy mà lắm lúc ta không biết, để lãng phà má»™t cách oan uổng. Mẹ là má»™t món quà lá»›n nhất mà cuá»™c Ä‘á»i tặng cho ta. Những kẻ đã và đang có mẹ, đừng có đợi đến khi mẹ chết rồi má»›i nói : "Trá»i Æ¡i, tôi sống bên mẹ suốt mấy mÆ°Æ¡i năm trá»i mà chÆ°a có lúc nà o nhìn kỹ được mặt mẹ". Lúc nà o cÅ©ng chỉ nhìn thoáng qua. Trao đổi và i câu ngắn ngủi. Xin tiá»n ăn quà . Äòi há»i má»i chuyện. Ôm mẹ mà ngủ cho ấm. Giáºn dá»—i. Há»n lẫy. Gây bao nhiêu chuyện rắc rối cho mẹ phải lo lắng, ốm mòn, thức khuya, dáºy sá»›m vì con. Chết sá»›m cÅ©ng vì con. Äể mẹ phải suốt Ä‘á»i bếp núc vá may, giặt rá»a, dá»n dẹp... Và để mình suốt Ä‘á»i báºn rá»™n lên xuống ra và o lợi danh. Mẹ không có thì giá» nhìn kỹ con. Và con không có thì giá» nhìn kỹ mẹ. Äể khi mẹ mất, mình có cảm nghÄ© "nhÆ° là mình chÆ°a bao giá» có ý thức rằng mình có mẹ" Chiá»u nay khi Ä‘i há»c vá» hoặc khi Ä‘i là m việc ở sở vá», em hãy và o trong phòng mẹ vá»›i má»™t nụ cÆ°á»i tháºt trầm lặng và tháºt bá»n. Em hãy ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi em sẽ nhìn mẹ tháºt lâu, tháºt kỹ để trông thấy mẹ và để biết rằng mẹ Ä‘ang sống và đang ngồi bên em. Cầm tay mẹ, em sẽ há»i má»™t câu ngắn là m mẹ chú ý.
Em há»i: "Mẹ ơị mẹ có biết không ?" Mẹ sẽ hÆ¡i ngạc nhiên và sẽ há»i em, vừa há»i vừa cÆ°á»i: "Biết gì?" Vẫn nhìn và o mắt mẹ, vẫn giữ nụ cÆ°á»i trầm lặng và bá»n, em sẽ nói: "Mẹ có biết là con thÆ°Æ¡ng mẹ không ?
Câu há»i sẽ không cần được trả lá»i. Cho dù ngÆ°á»i lá»›n ba bốn mÆ°Æ¡i tuổi cÅ©ng có thể há»i má»™t câu nhÆ° thế vì ngÆ°á»i là con của mẹ. Mẹ và em sẽ sung sÆ°á»›ng, sẽ sống trong ý thức tình thÆ°Æ¡ng bất diệt và ngà y mai mẹ mất, em sẽ không hối háºn Ä‘au lòng.
Ngà y Vu Lan ta nghe giảng và đá»c sách nói nhiá»u vá» ngà i Mục Kiá»n Liên và vá» sá»± hiếu Ä‘á»…. Công cha, nghÄ©a mẹ. Bổn pháºn là m con. Ta lạy Pháºt cầu cho mẹ sống lâu. Hoặc lạy mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng tăng chú nguyện cho mẹ được tiêu diêu nÆ¡i cá»±c lạc, nếu mẹ đã mất. Con mà không có hiếu là con bá» Ä‘i. NhÆ°ng hiếu cÅ©ng do tình thÆ°Æ¡ng mà có; không có tình thÆ°Æ¡ng, hiếu chỉ là giả tạo, khô khan, vụng vá», cố gắng, mệt nhá»c - mà có tình thÆ°Æ¡ng là có đủ hết rồi. Cần chi nói đến bổn pháºn. ThÆ°Æ¡ng mẹ nhÆ° váºy là đủ.
Mà thÆ°Æ¡ng mẹ không chỉ là má»™t bổn pháºn, thÆ°Æ¡ng mẹ là má»™t cái gì rất tá»± nhiên, nhÆ° khát thì uống nÆ°á»›c, con thì phải có mẹ, phải thÆ°Æ¡ng mẹ. Chữ "phải" đây không phải là luân lý, là bổn pháºn. "Phải" đây là lẽ Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên. Con thì Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên thÆ°Æ¡ng mẹ, mẹ thì Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên thÆ°Æ¡ng con. Nếu mẹ không cần con và con không cần mẹ thì đó không phải là mẹ con. Äó là lạm dụng danh từ mẹ con.
Ngà y xÆ°a, thầy giáo há»i rằng, con mà thÆ°Æ¡ng mẹ thì cần phải là m nhÆ° thế nà o ? Tôi trả lá»i: vâng lá»i cố gắng, giúp đỡ, phụng dưỡng lúc mẹ vá» già và thá» phụng khi mẹ khuất núi. Bây giá» thì tôi biết rằng con thÆ°Æ¡ng mẹ thì không phải "là m thế nà o" gì hết. Cứ thÆ°Æ¡ng mẹ, thế là đủ lắm rồi, cần chi phải há»i "là m nhÆ° thế nà o".
ThÆ°Æ¡ng mẹ không phải là má»™t vấn Ä‘á» luân lý, đạo đức. Anh mà nghÄ© rằng tôi viết bà i nà y để khuyên anh vá» luân lý đạo đức là anh lầm. ThÆ°Æ¡ng mẹ là má»™t vấn Ä‘á» hưởng thụ. Mẹ nhÆ° chuối ngá»t, nhÆ° Ä‘Æ°á»ng mÃa lau, nhÆ° xôi nếp má»™t. Anh không hưởng thụ thì uổng cho anh. Chị không hưởng thụ thì uổng cho chị. Tôi chỉ cảnh cáo cho anh chị biết mà thôi. Äể mai nà y, anh chị đừng có than thở rằng Ä‘á»i ta không còn gì cả. Má»™t món quà nhÆ° mẹ mà còn không vừa ý thì há»a chăng có là m Ngá»c Hoà ng Thượng Äế má»›i vừa ý, má»›i bằng lòng, má»›i sung sÆ°á»›ng. NhÆ°ng tôi biết được Ngá»c Hoà ng không sung sÆ°á»›ng đâu, bởi Ngá»c Hoà ng là đấng tá»± sinh không bao giá» có diá»…m phúc có được má»™t bà mẹ.
Tôi kể chuyện nà y, anh đừng nói tôi khá» dại. Äáng lẽ chị tôi không nên Ä‘i lấy chồng và tôi không nên Ä‘i tu má»›i phải. Chúng tôi bá» mẹ mà đi, ngÆ°á»i thì theo cuá»™c Ä‘á»i má»›i bên cạnh ngÆ°á»i con trai thÆ°Æ¡ng yêu, ngÆ°á»i thì Ä‘i theo lý tưởng đạo đức mình say mê và tôn thá».
Ngà y chị tôi Ä‘i lấy chồng, mẹ tôi lo lắng, lăng xăng, không tá» vẻ buồn bã chi. NhÆ°ng đến khi chúng tôi ăn qua loa để đợi rÆ°á»›c dâu thì mẹ tôi không nuốt được miếng nà o. Mẹ nói: "MÆ°á»i tám năm trá»i nó ngồi ăn cÆ¡m vá»›i mình, bây giá» nó ăn bữa cuối cùng rồi nó Ä‘i ăn ở má»™t nhà khác". Chị tôi gục đầu xuống mâm cÆ¡m, khóc. Chị nói "Thôi con không Ä‘i lấy chồng nữa". NhÆ°ng rốt cuá»™c rồi chị cÅ©ng Ä‘i lấy chồng, còn tôi thì bá» mẹ Ä‘i tu. "Các, ái, từ, sở, thân" là lá»i khen ngợi ngÆ°á»i có chà xuất gia. Tôi không tá»± hà o chi vá» lá»i khen đó cả. Tôi thÆ°Æ¡ng mẹ nhÆ°ng tôi có lý tưởng, vì váºy phải xa mẹ. Thiệt thòi cho tôi, có thế thôi. Ở trên Ä‘á»i, có nhiá»u khi ta phải chá»n lá»±a mà không có sá»± lá»±a chá»n nà o là không khổ Ä‘au. Anh không thể bắt cá hai tay. Chỉ khổ là vì muốn là m ngÆ°á»i nên anh phải khổ Ä‘au. Tôi không hối háºn vì bá» mẹ Ä‘i tu nhÆ°ng tôi tiếc thÆ°Æ¡ng cho tôi vô phúc thiệt thòi nên không được hưởng thụ tất cả kho tà ng quý báu đó. Má»—i buổi chiá»u lạy Pháºt, tôi cầu nguyện cho mẹ. NhÆ°ng tôi không được ăn chuối ba hÆ°Æ¡ng, xôi nếp má»™t và đưá»ng mÃa lau.
Anh cÅ©ng đừng tưởng tôi khuyên anh không nên Ä‘uổi theo sá»± nghiệp mà chỉ nên ở nhà vá»›i mẹ. Tôi đã nói là tôi không khuyên răn ai hết - tôi không giảng luân lý đạo đức. Tôi chỉ nhắc nhở anh "mẹ là chuối, là xôi, là đưá»ng, là máºt ngá»t ngà o, là tình thÆ°Æ¡ng". Äể anh đừng quên. Äể chị đừng quên. Äể em đừng quên. Quên là má»™t lá»—i lá»›n. CÅ©ng không phải là lá»—i nữa mà là má»™t sá»± thiệt thòi. Mà tôi không muốn anh chị thiệt thòi, vô tình mà thiệt thòi. Tôi xin cà i và o túi áo anh má»™t hoa hồng để anh sung sÆ°á»›ng, thế thôi.
Nếu có khuyên, thì tôi sẽ khuyên nhÆ° thế nà y. Chiá»u nay khi Ä‘i há»c vá», hoặc khi Ä‘i là m việc vá», anh hãy và o trong phòng mẹ vá»›i má»™t nụ cÆ°á»i tháºt trầm lặng và tháºt bá»n. Anh sẽ ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi anh sẽ nhìn mẹ tháºt lâu, tháºt kỹ để trông thấy mẹ và để biết rằng mẹ Ä‘ang sống và đang ngồi bên anh. Cầm tay mẹ, anh sẽ há»i má»™t câu ngắn là m mẹ chú ý. Anh há»i: "Mẹ ơị mẹ có biết không ?". Mẹ sẽ hÆ¡i ngạc nhiên và sẽ há»i anh, vừa há»i vừa cÆ°á»i: "Biết gì?" Vẫn nhìn và o mắt mẹ, vẫn giữ nụ cÆ°á»i trầm lặng và bá»n, anh sẽ nói: "Mẹ có biết là con thÆ°Æ¡ng mẹ không ?". Câu há»i sẽ không cần được trả lá»i. Cho dù ngÆ°á»i lá»›n ba bốn mÆ°Æ¡i tuổi cÅ©ng có thể há»i má»™t câu nhÆ° thế vì ngÆ°Æ¡i là con của mẹ. Mẹ và anh sẽ sung sÆ°á»›ng, sẽ sống trong ý thức tình thÆ°Æ¡ng bất diệt và ngà y maị mẹ mất anh, anh sẽ không hối háºn Ä‘au lòng tiếc rằng anh không có mẹ.
Äó là điệp khúc mà tôi muốn ca hát cho anh nghe hôm nay. Và anh hãy ca, chị hãy ca, em hãy ca cho cuá»™c Ä‘á»i đừng chìm trong vô tâm, quên lãng. Äóa hoa mà u hồng tôi cà i trên áo anh rồi đó. Anh hãy sung sÆ°á»›ng Ä‘i !
(Äể dâng mẹ và để là m quà Vu Lan cho những ngÆ°á»i nà o có diá»…m phúc còn mẹ).