Hồi gần Tết Giáp Thìn, đâu tối hăm ba Tết thì phải, anh Äịnh phụ trách tòa soạn tá» báo tỉnh bảo tôi:
- Nè, hay là cáºu Ä‘i Xẻo ÄÆ°á»›c má»™t chuyến Ä‘i. ấp chiến lược Xẻo ÄÆ°á»›c đã bị phá dứt Ä‘iểm rồi. Cáºu viết má»™t bà i nói vá» cái Tết đầu tiên của bà con má»›i thoát vòng ká»m kẹp ở đó thì hay lắm. Nhân tiện cáºu giải quyết luôn chuyện chiếc xuồng...
Tôi nói:
- Ờ được, để tôi đi!
Và hôm sau tôi sá»a soạn lên Ä‘Æ°á»ng, vá»›i ná»—i vui xen lẫn hồi há»™p. Trở lại Xẻo ÄÆ°á»›c giải phóng, tôi sẽ gặp lại những bà con quen suốt mấy năm ròng lăn lá»™n đấu tranh. Thế là , vá»›i thói quen thÆ°á»ng có, trong đầu tôi chÆ°a chi đã phác ra những tình tiết: bà con nông dân trở vỠôm chầm lấy những gốc cây bị giặc đốn mà khóc, những bá» lÅ©y ấp chiến lược bị san bằng, từng đống dây thép gai bị vo cuá»™n lại, và tôi còn mÆ°á»ng tượng ra cả tiếng mái chèo vá»— nhịp trên sông v.v... Theo tôi, trong má»™t thiên phóng sá»± nói vá» sá»± tá»± do của đất thì không thể nà o không đả Ä‘á»™ng đến má»i thứ ấy.
NhÆ°ng mà , hỡi các bạn Ä‘á»c thân mến của tôi Æ¡i, còn má»™t Ä‘iá»u tôi chÆ°a nói rõ vá»›i các bạn. Äấy là câu chuyện vá» chiếc xuồng mà Äịnh vừa căn dặn tôi giải quyết trong chuyến Ä‘i nà y. Nguyên do thế nà o mà Äịnh dặn tôi nhÆ° váºy? ThÆ°a các bạn, vì chiếc xuồng ấy mà bấy nay lòng tôi cứ thấp thá»m không yên. CÅ©ng chẳng phải chỉ riêng tôi, cả anh phụ trách tòa soạn nói trên, phải chÃnh Äịnh đấy, anh ta đã cùng tôi mượn má»™t chiếc xuồng của bà con Xẻo ÄÆ°á»›c Ä‘i mấy năm nay mà chÆ°a có dịp Ä‘em trả.
Xẻo ÄÆ°á»›c và o năm ấy tình hình tháºt sức khó khăn. Ban đầu chúng tôi còn ở ngoà i xóm, vá» sau bá»n giặc tổ chức "tá»± vệ hÆ°Æ¡ng thôn" lùng riết quá, chúng tôi không ở xóm được nữa. Và o ở trong cứ rừng, vá»›i má»™t cái "raÄ‘iô" cổ lá»— sÄ© và cái máy quay "rônêô" lâu Ä‘á»i, chúng tôi vừa bắt vá»p ăn vừa chép tin, in tin. Là m công việc đó được năm sáu tháng, tá»›i cuối tháng chạp ta năm 59, chúng tôi nháºn được lệnh cấp ủy bảo phải cấp tốc di chuyển vá» má»™t vùng khác để xây dá»±ng công tác in ấn. ThÆ° cấp ủy dặn chúng tôi tối hôm ấy ra bá» sông sẽ có xuồng đón. Hai chúng tôi vác máy lá»™i từ trong cứ rừng ra bá» sông. Quần áo hai đứa Ä‘á»u Æ°á»›t hết cả. Chúng tôi chui và o má»™t lùm ráng ngồi đợi. NhÆ°ng đợi mãi mà chẳng có xuồng bá»™ng nà o đến đón. Má»™t tiếng đồng hồ trôi qua... Rồi hai tiếng. CÅ©ng chẳng thấy bóng xuồng. Tôi và Äịnh sốt ruá»™t quá. ở đây không thể Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bá»™ được. Mà thÆ° thì dặn phải Ä‘i gấp. Bấy giá» giữa đêm hai mÆ°Æ¡i tám Tết, chúng tôi cứ lom khom bò ngược bò xuôi trên bá» sông, ngóng đợi, Äịnh nói:
- Tôi e anh em đi đón mình gặp chuyện không hay rồi!
Tôi lưỡng lự đáp:
- Có thể... Nhưng rán đợi một chút nữa coi!
SÆ°Æ¡ng đêm cuối năm xuống má»›i lạnh lẽo là m sao. Bá» sông quạnh vắng. Äêm tối ngá»a bà n tay không thấy. Trá»i lạnh, nhÆ°ng chúng tôi không dám đốt thuốc hút. Muá»—i cắn cÅ©ng không dám Ä‘áºp mạnh. Tôi và Äịnh ngồi trong lùm ráng dõi mắt nhìn ra sông. Vẫn không thấy gì cả. Äịnh khẽ nói:
- Hết hy vá»ng rồi Bảy à . Có lẽ phải vô xóm kiếm mượn má»™t chiếc xuồng thôi!
Tôi tán thà nh ý kiến đó của Äịnh và xung phong Ä‘i. Äịnh dặn tôi:
- Phải cẩn tháºn nghe. Lúc nà y không phải là lúc chúng ta hy sinh hoặc để bị bắt đâu!
Tôi cầm trái lá»±u đạn, nhón bÆ°á»›c ra khá»i lùm ráng. Cái nhà trÆ°á»›c tiên tôi nghÄ© tá»›i chuyện mượn xuồng là nhà ông Tám, má»™t gia đình quyết không rá»i bá» Äảng và Cách mạng những ngà y Ä‘en tối nhất. Ông Tám là má»™t ông già trạc ngót bảy mÆ°Æ¡i, hãy còn gân guốc, và là ngÆ°á»i duy nhất ở Xẻo ÄÆ°á»›c hồi thuở heo rừng còn vô ỉa trong chòi, lúc cá»p còn rình ráºp những ngÆ°á»i tá»›i khẩn đất, và con chim Ä‘i theo cá»p đêm đêm cứ kêu nghe "boong boong... krá»i... krá»i". Nói không ngoa, ông Tám chÃnh là má»™t cuốn trong bá»™ sá» biên niên của xứ U Minh Hạ nà y đó váºy. Ông là má»™t tay bẫy heo rừng và chồn cái tháºt kỳ tà i. Trá»i ban cho ông má»™t cái mÅ©i tinh nhạy đến ná»—i chỉ cần ngá»i nÆ°á»›c rạch buổi sáng ông cÅ©ng biết ngay là có heo rừng hay là chồn đến đây uống nÆ°á»›c hồi đêm. Äứng gần ngÆ°á»i ông, lắm lúc tôi cứ nghe nhÆ° toát ra mùi hÆ°Æ¡ng vị của rừng nê địa, của cây Ä‘Æ°á»›c, dòng kinh biển, ngá»n lá»a không bao giá» tắt dÆ°á»›i đất xốp mỡ mà u.
... Khi tôi lần đến cái ụ xuống nhà ông thì thấy có xuồng Ä‘áºu trong ụ. DÆ°á»›i xuồng có cả chèo nữa. Tôi định lên nhà . Thình lình nghe tiếng chó sủa ran. Tôi dừng lại. Từ trong nhà có tiếng chân hấp tấp Ä‘i ra. Tiếng ông Tám quát:
- Ai đó?
Tôi khẽ đáp:
- Tôi...
Ông Tám ôm chầm lấy tôi trong bóng tối. Ông cho tôi biết vừa rồi tụi tá»± vệ hÆ°Æ¡ng thôn má»›i Ä‘i tuần ngang. Tôi liá»n trình bà y tình cảnh chúng tôi và há»i mượn xuồng. Ông Tám nói ngay:
- Äược, được, cứ việc lấy Ä‘i!
Tôi quay trở lại lấy xuồng. Rủi cho tôi, dây buá»™c xuồng là dây xÃch sắt. Lúc tay tôi vá»›i lấy, sợi xÃch báºt kêu rủng rẻng. Kế đó lại có tiếng chân thình thịch Ä‘i tá»›i. Ông Tám đằng hắng. Tôi biết ngay là có Ä‘á»™ng. Chắc bá»n tá»± vệ hÆ°Æ¡ng thôn Ä‘i tuần đã trở lại. Ghìm sợi dây xÃch trong tay, tôi nÃn thở, hồi há»™p. Bá»n tá»± vệ hÆ°Æ¡ng thôn Ä‘i qua, tôi nhè nhẹ tháo từng mắt xÃch má»™t. Xong rồi, tôi kéo chiếc xuồng ra khá»i ụ, dong vá» phÃa bá» sông mà Äịnh Ä‘ang ngồi đợi.
Giữa đêm trừ tịch đó, tôi vá»›i Äịnh vượt khá»i Xẻo ÄÆ°á»›c trên chiếc xuồng của ông Tám. Dá»c Ä‘Æ°á»ng, trong lúc tìm quai chèo, tôi phát hiện ra sau lái xuồng còn có bốn đòn bánh tét lá»›n và hai gói trà "Thiết La Hán" giấu kỹ dÆ°á»›i sạp. Tôi cầm đòn bánh lên, thấy vẫn còn ấm. Tháºt là lạ. Chẳng biết ông Tám để bánh và trà dÆ°á»›i xuồng là m gì. Chúng tôi Ä‘oán chắc ông Tám tÃnh Ä‘em cho bà con.
Sau khi rá»i Xẻo ÄÆ°á»›c, chúng tôi không Ä‘em trả chiếc xuồng ngay được. Má»™t phần vì công việc ngà y đồng khởi dồn dáºp quá nhiá»u. Lẽ khác là sau đó Ãt lâu Xẻo ÄÆ°á»›c bị đóng thêm bốt, đồng bà o bị giặc vây ép gắt gao hÆ¡n. Cho tá»›i lúc Xẻo ÄÆ°á»›c trở thà nh ấp chiến lược, tôi chẳng biết sá»± thể đó ra sao nữa.
Mãi đến hôm nay, tôi má»›i vá» lại Xẻo ÄÆ°á»›c. CÆ¡ quan xuất cho tôi má»™t số tiá»n tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i chiếc xuồng để tôi hoà n lại ông Tám.
Tôi vỠđến Xẻo ÄÆ°á»›c và o hôm hai mÆ°Æ¡i Tám Tết. Xóm là ng ở ven sông có vẻ huyên náo hẳn lên. DÆ°á»›i các bến, mấy thÃm mấy chị Ä‘ang kỳ cá» tách Ä‘Ä©a, cÆ°á»i cÆ°á»i nói nói. Trên bá» các em túm tụm múa hát. Má»™t cái lò bún Ä‘ang ồn à o. Trong buổi chạng vạng, tôi nhìn thấy những cá»ng bún trắng nõn thòng xuống miệng ảng. Trên các mái nhà , khói ấm bốc lên. Quả nhiên, tôi nhìn thấy cả dây thép gai. NhÆ°ng dây thép gai không vo cuá»™n lại, mà dà n ra, vây kÃn lấy xóm ấp. Cả những bá» lÅ©y cÅ©ng còn sá» sá» trÆ°á»›c mặt. Má»™t tấm biển cắm sát ven sông, tôi chèo sát, và nhìn thấy dòng chữ "Quyết tá» giữ là ng". Tôi tá»± nhủ: "Váºy là ấp chiến lược đã xoay ngược chiá»u lại rồi!".
Äêm xuống dần. ánh đèn bắt đầu nhảy nhót trên các nhà . Tôi thấm Ä‘oán: "Có lẽ những trã bánh tét muá»™n mà ng nhứt giá» nà y cÅ©ng bắc lên rồi!"
Cho dù trá»i tối, tôi vẫn không quên cái bến nhà ông Tám, chá»— tôi đã rón rén kéo chiếc xuồng dạo ná». Bây giá» trên bỠán ngữ má»™t bức thà nh đất dà y, cao có tá»›i bốn lá»— châu mai sâu hun hút. Bên ngoà i ụ xuồng, dây thép gai rà ng rịt sát mặt nÆ°á»›c, chỉ còn để hở má»™t lối nhá» vừa đủ chen lá»t mÅ©i xuồng.
Tôi lách xuồng và o ụ, buá»™c dây. Sợi xÃch sắt nay cÅ©ng rủng rẻng khua lên trong tay tôi. NhÆ°ng tôi không hồi há»™p nÃn thở nhÆ° trÆ°á»›c nữa. GiỠđây, giá tôi có vung sợi dây xÃch xuồng lên, cho nó tha hồ kêu thì việc gì ấy chỉ có nghÄ©a là báo cho ông Tám biết là có khách tá»›i mà thôi. ChÃnh bây giá» cái ý niệm vá» hai chữ tá»± do trong tôi má»›i tháºt rõ, tháºt cụ thể. Tá»± do nhÆ° có thể sá» nắn được trong tiếng Ä‘á»™ng thoải mái của má»™t sợi dây xÃch. Tá»± do ở bÆ°á»›c chân tôi đặt lên con Ä‘Æ°á»ng đất. Và tá»± do được đánh dấu chá»— cổng nhà ngà y trÆ°á»›c bá»n giặc vẫn thÆ°á»ng ráºm rịch kéo qua.
NgÆ°á»i tôi gặp đầu tiên trong nhà không phải là ông Tám mà là anh Hai Cần, con của ông, và má»™t số anh em du kÃch. Há» Ä‘ang ngồi quây quần trên bá»™ ván giữa, ăn uống, súng ống để bên cạnh.
Tôi bÆ°á»›c và o. Má»i ngÆ°á»i ngẩng lên. NhÆ°ng há» chÆ°a nháºn ra được tôi. Mãi má»™t lúc sau, anh Hai Cần vụt kêu "a" lên má»™t tiếng rồi nhảy từ trên bá»™ ván xuống, vồ lấy hai vai tôi. Anh ngó tôi vá»›i đôi con mắt nhÆ° bị chóa đèn và la:
- Trá»i Æ¡i, chú Bảy...
- Phải, tôi đây anh Hai!
- Trá»i đất, chú Ä‘i đâu mà đi biệt Xẻo ÄÆ°á»›c mấy năm nay váºy chú Bảy?
- Äi công tác chá»› Ä‘i đâu... Sao, cả nhà mạnh giá»i bình yên hết hả? Bác Tám đâu rồi?
- Ba tôi?
Anh Hai Cần chỉ nói thế, rồi đứng sá»ng. Äoạn anh nói tiếp giá»ng buông thõng:
- Ba tôi chết rồi!
Ông Tám chết. Tôi chÆ°ng há»ng đứng lặng. Anh Hai Cần không nói thêm tiếng nà o nữa. Anh nắm tay tôi kéo lại bá»™ ván, ra ý bảo tôi ngồi xuống. Má»™t anh ngồi phÃa trong nói:
- Thôi, chuyện cÅ© để rồi nói sau... Bây giá» chú Bảy ngồi đây nháºu chÆ¡i vá»›i tụi tôi và i ly đã...
Tôi ngồi ghé xuống. Giá» tôi má»›i nháºn ra từng ngÆ°á»i. NgÆ°á»i vừa nói là chú TÆ° ÄÆ°Æ¡ng. Chú nà y hồi đó cÅ©ng ở trong Ä‘á»™i tá»± vệ của địch, có lần bị xua Ä‘i lùng "cứ", chÃnh chú đã bÆ°á»›c giẫm lên ngÆ°á»i tôi, kéo ráng phủ kÃn cho tôi và nói: "Nằm cho kỹ má»™t chút nghe!". Tất cả mấy anh em ngồi nháºu tôi Ä‘á»u biết cả. Hầu hết anh nà o trÆ°á»›c kia cÅ©ng bị bắt ép và o Ä‘á»™i tá»± vệ hÆ°Æ¡ng thôn, anh nà o cÅ©ng từng vác gáºy rượt chúng tôi, nhÆ°ng cÅ©ng chÃnh há» là những ngÆ°á»i bảo vệ chúng tôi tÃch cá»±c nhất. Há» là những ngÆ°á»i trải qua cái thá»i kỳ xóm là ng bị chìm ngáºp trong tăm tối, bị vây bá»c bởi dây thép gai, và bây giá» thì há» là những ngÆ°á»i du kÃch đứng sau lÅ©y chiến đấu. Khi há» nâng ly rượu trao cho tôi, tôi nháºn ra rượu Xẻo ÄÆ°á»›c vẫn trong vắt nhÆ° xÆ°a. Nhìn những tăm rượu trà o lên trong ly, tôi thẫn thá» nghÄ© tá»›i ông Tám. Ông Tám chết trong trÆ°á»ng hợp nà o, tôi chÆ°a được rõ. Anh Hai Cần vẫn chÆ°a nói cho tôi biết. Má»™t anh nà o đó lại cất tiếng giục tôi:
- Là m đi, chú Bảy!
Tôi uống ly rượu là m nhiá»u lần, uống từng há»›p má»™t. Cái chai lÃt sau đó lại ghé và o miệng ly tôi, rót nữa. Tôi giÆ¡ tay ngăn lại:
- Nói thiệt với mấy anh, tôi còn phải đi...
- Äi đâu, Tết nhứt mà còn lặn lá»™i Ä‘i đâu?
Anh Hai Cần thì nà i nỉ thà nh thực:
- Ở lại chơi chú Bảy. ở ngủ với tôi một đêm, rồi tôi nói chuyện cho nghe...
Tiệc rượu nhỠđêm cuối năm kéo dà i không lâu. Anh em du kÃch lần lượt xách súng Ä‘i hết, ngÆ°á»i Ä‘i bám lá»™, kẻ Ä‘i gác. Chị Hai Cần dá»n cÆ¡m cho tôi ăn và nói vá»›i chồng:
- Ở nhà chÆ¡i vá»›i chú Bảy, tôi Ä‘i há»p phụ nữ tÃnh chuyện ngà y mai Ä‘em bánh trái ủy lạo anh em bá»™ Ä‘á»™i coi...
Chị Hai Cần Ä‘i rồi, chỉ còn lại có tôi vá»›i anh Hai. Tôi há»i chuyện vá» cái chết của bác Tám. Anh Hai Cần lặng thinh. Lát sau anh cháºm rãi bảo tôi:
- Chú Bảy à , tối đó ba tôi tÃnh Ä‘em bánh, trà vô "cứ" cho mấy chú. Ba tôi ổng lo lắm, sợ Tết nhứt mấy chú ở trong "cứ" buồn. Chiá»u đó vợ tôi luá»™c bánh chÃn rồi, ba tôi liá»n lấy bốn đòn Ä‘em ém dÆ°á»›i sạp xuồng... ổng sợ tụi nó thấy. TÃnh khuya là chống xuồng vô mấy chú. Ai ngá» khuya tụi nó cứ Ä‘i rá»n hoà i.
Tôi nói:
- Hèn chi tôi rá» mấy đòn bánh tét thấ còn nóng. Anh Hai Æ¡i, váºy là tụi tôi có lá»—i vá»›i bác Tám lắm. Bữa nay chẳng giấu gì anh, tôi Ä‘em hoà n lại gia đình má»™t số tiá»n. Chiếc xuồng dạo ná»...
Anh Hai Cần im lặng, không nói gì hết. Hồi sau, anh ngước lên, mắt đỠhoe. Anh không nhắc nhở gì tới chuyện chiếc xuồng nữa:
- Ba tôi mất hồi năm ngoái, chú Bảy à . Lúc đó tụi nó ráo riết dồn bà con vô ấp. Không ai chịu Ä‘i. Chú biết nhà tôi thì ở ngay đầu xóm nên má»—i lần tụi nó kéo vô là ghé trÆ°á»›c. Năm lần bảy lượt o ép, ông già tôi Ä‘á»u kiếm cách lÆ°á»›t qua hết. Ba tôi nói: "Nhà mình ở đầu xóm mà núng thế thì không là m gÆ°Æ¡ng được cho lối xóm!". Tháºt, nhà tôi không Ä‘á»™ng Ä‘áºy, cả xóm cÅ©ng không nhúc nhÃch. LÃnh tráng gặp ba tôi thảy Ä‘á»u ngán. Ban đầu ba tôi nói: "Nhà tôi cÅ©ng nhÆ° nhà mấy chú, đừng có nghe lá»i ngÆ°á»i ta tá»›i đây đòi dá»n đòi dá»i, tôi không Ä‘i đâu!". Lượt sau chúng lại vô, hùng hổ dỡ nhà , ba tôi Ä‘em cây mác mà i bén ngót ra phóng cắm giữa nhà , nói:
- Tôi nói thiệt chá»› không phải giỡn đâu. Chú nà o leo lên rút má»™t cá»ng lá tôi chém cho coi! - Ba tôi nói tỉnh khô vẫn gá»i tụi lÃnh bằng "chú". Không thằng nà o dám leo lên dỡ nhà hết. Tụi nó nhắm không êm, bá» nhà tôi kéo qua nhà thÃm Sáu Æ n, tưởng đâu Ä‘Ã n bà góa thì dá»… ăn hiếp. Nà o ngá» thÃm Sáu Æ n cÅ©ng không chịu Ä‘i. Tụi nó báºt lá»a đòi đốt nhà . ThÃm Sáu bồng bế kêu hết mấy đứa con ra ngồi giữa nhà nói:
- Äốt cho mẹ con tôi chết luôn thể!
Thằng lÃnh sắp đốt nhà nghe thÃm nói thì buông mồi lá»a, ngẩn ngÆ¡. Váºy là lần đó, tụi nó cÅ©ng bó tay kéo vá». Thằng quáºn trưởng Sông Äốc tức lắm. Nó cách chức thằng đồn trưởng Xẻo ÄÆ°á»›c, đổi thằng khác tá»›i. Thằng đồn trưởng má»›i nà y tên là thằng Äởm, chánh cống ác ôn. Má»›i vá», nó tuyên bố:
- Tôi không lùa được dân Xẻo ÄÆ°á»›c thì tôi chết sao?
Rồi má»›i tá»›i ngà y hôm trÆ°á»›c, hôm sau nó đã dắt lÃnh vô. Hay tin, ba tôi vẫn Ä‘iá»m tÄ©nh ngồi tại bá»™ ván giữa nà y. Cá» chỉ ba tôi lúc đó coi khác lắm chú Bảy à . Phần tôi, tôi biết lần nà y gay go, vì thằng Äởm là thằng gian ác có tiếng. Cho nên, tôi luôn ở sát bên ba tôi, mắt không rá»i cây búa bá»a củi giấu sau cánh cá»a. Tất nhiên nhà tôi là cái nhà đầu tiên tụi nó ghé. ChÆ°a vô tá»›i sân, thằng đồn trưởng Äởm đã nổ súng. Sau phát súng, nó ká» miệng thổi phù phù vô nòng cây "côn 12" rồi thét:
- Ai là chủ nhà đây?
- Tôi!
Ba tôi đáp gá»n.
Tên đồn trưởng xộc vô. Nó ngó quanh quất, ngó tôi và ba tôi, đoạn vẫy súng nói:
- Ê, ông là chủ nhà hả? Ông biết tôi tới đây có chuyện gì không?
Ba tôi từ trên ván bước xuống đất:
- Äược, chuyện chi cÅ©ng được. NhÆ°ng mấy ngÆ°á»i đình đãi cho tôi má»™t chút...
Tên đồn trưởng nghe nói, tưởng đâu ba tôi ngán nó rồi, nên nó đắc chà ngó mấy tên lÃnh, nháy mắt. Äoạn nó ngồi lên ván, trẻo ngoảy chân, đốt thuốc thÆ¡m hút:
- Äược, ông già lo cụ bị đồ đạc Ä‘i. Có ghe chá»›?
Ba tôi đáp:
- Có, tôi có ghe!
NhÆ°ng ba tôi không Ä‘i cụ bị đồ đạc, cÅ©ng không Ä‘i lấy ghe. Ba tôi mở tủ thá» lấy cái áo dà i bằng xuyến Ä‘en ra. Äây là chiếc áo ba tôi chỉ báºn khi có giá»— kỵ. Bấy giá» ba tôi thong thả báºn vô. Ba tôi báºn áo rất kỹ lưỡng, vuốt từng nếp nhăn trên áo. Xong rồi ba tôi Ä‘Æ°a tay xổ đầu tóc, xõa ra. Tụi nó không biết ba tôi là m cái gì. Mà ba tôi cÅ©ng chẳng ngó ngà ng để ý gì tá»›i tụi nó. Hình nhÆ° bấy giá» ba tôi chỉ biết có việc ba tôi là m. Sau khi báºn áo và xõa tóc, ba tôi rút mấy nén nhang, bảo tôi:
- Hai, con đốt đèn lên!
Tôi rùng mình quẹt lá»a đốt đèn. Cái ống quẹt cứ run lên trong tay tôi. Ba tôi đốt nhang quỳ xuống trÆ°á»›c bà n thá», lầm rầm khấn:
- ThÆ°a ông bà , cha mẹ, thÆ°a các hÆ°Æ¡ng hồn liệt sÄ©, nhà cá»a đất Ä‘ai đây là của ông bà , cha mẹ và cách mạng đã tạo láºp cho con. Bữa nay ngÆ°á»i ta tá»›i ép buá»™c con phải bá» Ä‘i. Con không thể phụ bạc công Æ¡n cha mẹ, công Æ¡n cách mạng. Váºy con xin chết cho cha mẹ và các vị liệt sÄ© ngó thấy. Khấu đầu xin cha mẹ và các vị chứng miệng cho...
- Ông già câm miệng!
Thằng đồn trưởng la lên. Nó không chịu nổi những giây phút rùng rợn ấy nữa. Cũng vừa lúc ba tôi khấn vái xong. Bước tới góc nhà chụp cây mác, ba tôi quay phắt tới trước mặt tên đồn trưởng:
- Việc của tôi đã xong, bây giá» mấy ngÆ°á»i muốn gì?
Thằng đồn trưởng xanh mặt. Nó không nói rằng nó muốn gì cả. Nó Ä‘Æ°a khẩu súng "côn 12" lên, chÄ©a vô ngá»±c ba tôi. Tức khắc ba tôi cÅ©ng chÄ©a mÅ©i mác nhá»n hoắt vá» phÃa nó. Và tôi, không chần chá», láºp tức vá»› ngay cây búa bá»a củi giấu sau cánh cá»a. Bá»n lÃnh lên đạn rốp rốp. Ba tôi nhÃch mÅ©i mác tá»›i. Thằng đồn trưởng lùi lại. Tay súng nó run lẩy bẩy. Thình lình tôi thấy lòng súng trong tay nó gặc mạnh má»™t cái. Phát súng nổ "đùng". Ba tôi Ä‘Æ°a tay lên mặt. Má»™t dòng máu chảy xuống mặt ba tôi. NhÆ°ng ba tôi vẫn Ä‘i tá»›i. Thằng đồn trưởng cứ lùi. Bá»—ng nhiên, nó buông rÆ¡i khẩu súng, hoảng hốt rú lên quay ngÆ°á»i bá» chạy. NhÆ°ng tôi đâu để nó chạy. Cây búa trong tay tôi đã bay theo. Lưỡi búa cắm ngáºp vô gáy thằng đồn trưởng. Nó kêu "trá»i Æ¡i" rồi té sấp, hai tay vã xuống ná»n nhà ...
Kể tá»›i đây, anh Hai Cần dừng lại. Anh chụp hai rượu rót vô ly. Anh rót rượu trà n cả ra ngoà i. Nhắc ly rượu uống cạn, anh dằn cái ly không đánh cốp xuống ván, ngó chằm chằm ra đêm tối. Bóng anh in trên vách, bất Ä‘á»™ng. Tôi khẽ há»i:
- Còn tụi lÃnh, nó không bắn à ?
Anh Hai Cần lắc đầu:
- Không, há» không bắn tôi. Khi đó, tôi cÅ©ng không chém há». Tôi vứt búa, bÆ°á»›c tá»›i đỡ lấy ba tôi, ba tôi đã tắt thở. Chợt má»™t ngÆ°á»i lÃnh cầm ngá»n mác của ba tôi Ä‘Æ°a cho tôi và bảo:
- Chạy trốn Ä‘i, để đây tụi tôi tÃnh.
Tôi sá»ng sốt nhìn anh ta. NhÆ°ng hai anh lÃnh khác cÅ©ng giục tôi:
- Chạy mau đi!
Nói rồi há» khiêng ba tôi đặt dá»±a vô vách. Má»™t anh Ä‘i lượm cây búa tôi chém thằng đồn trưởng ban nãy, Ä‘em lại đặt kế bên ba tôi. Tôi hiểu, liá»n cầm cây mác vá»t ra vÆ°á»n. Lúc chạy má»™t Ä‘á»—i, tôi nghe há» la:
- Tụi bây ơi, thằng già nó chém chết ông trung úy rồi!
Anh Hai Cần đưa tay lên quà o quà o ngực:
- Sau đó cả tháng tôi má»›i bị bắt. NhÆ°ng không có đứa nà o nghi tôi đã chém chết thằng đồn trưởng, trừ mấy ngÆ°á»i lÃnh kia. Lúc tôi được thả, vá» tá»›i nhà thì tất cả xóm ấp Ä‘á»u bị nó dùng dây thép gai bủa chặt lại rồi. Sau cái chết của ba tôi, cÅ©ng không có ai chịu dá»i Ä‘i. Lùa bà con không được, tụi nó má»›i Ä‘em dây thép gai tá»›i rà o thà nh ấp chiến lược luôn. Gần má»™t năm, bà con bứt nà i tháo ống cả chục lần. Có lần tụi nó cho cả đại Ä‘á»™i vá» ká»m giữ. Rốt cuá»™c...
Anh Hai Cần dừng lại, há»i tôi:
- Chú có biết tụi tôi phá ấp ra sao không?
- Chỉ nghe nói sơ sơ chớ không rõ lắm!
Anh Hai Cần cÆ°á»i hà hà :
- Nè, phá khác hÆ¡n má»i chá»— hết thảy, nghe, phá ban ngà y!
- Phá ban ngà y? - Tôi há»i lại.
Anh Hai Cần gáºt đầu:
- Ừ, váºy má»›i "đã chá»›". Tụi tôi tÃnh nếu là m ban đêm thì khó ém anh em lá»±c lượng.
- Anh em lực lượng nà o?
- Anh em bá»™ Ä‘á»™i vô tiếp chá»› lá»±c lượng nà o. Chú nên biết, sá»± phá ấp ở đây không phải phá "ên" mà được, phải Ä‘i đôi vá»›i sá»± đánh bót. Tụi tôi móc nối vá»›i anh em địa phÆ°Æ¡ng quáºn huyện. Gay nhứt là là m sao Ä‘Æ°a anh em lá»t vô ấp.
- Ém quân ngay trong ấp?
- Chá»› sao. Coi váºy mà cÅ©ng không khó lắm đâu. Nhà nà o tụi tôi thÆ°Æ¡ng lượng thu xếp để ém quân cÅ©ng Ä‘á»u đồng ý. Bà con nói: "Xin miá»…n là phải đánh cho dứt má»›i được". Tôi nói: "Äã đánh là phải đánh dứt, bà con đừng lo!" Há» nói: "Nếu là m thiệt thì tụi tôi xin chứa ngay anh em ở trong mùng, để anh em bắt chết mẹ tụi nó, rồi mình tháp tùng phá ấp luôn!". Äêm đó, tụi tôi Ä‘Æ°a anh em vô ém. Sáng ngà y, bá»n lÃnh thả ra khá»i bót Ä‘i nghá»…u nghện bị anh em tốc mùng nổ súng. Tụi nó bị bắn gục trong các ngõ, có thằng vừa kêu "trá»i" vừa chạy vá» bót mà chạy không kịp. Tụi tôi réo mấy thằng trong bót ra hà ng. Bà con áp phá bót tanh banh, nhÆ°ng không phá ấp. ấp chiến lược vá» mình thì mình xà i, không thèm phá...
Anh Hai Cần thôi nói.
Anh thôi nói đã lâu. ấy thế mà trong đêm tối, tôi vẫn còn nghe. Tôi nghe đây là nghe tiếng súng nổ giữa ban ngà y, tiếng rú của lũ giặc, và tiếng của ông Tám, tiếng nói của ông già nông dân ngót bảy mươi tuổi ấy cất lên vang rợn:
- ThÆ°a ông bà , cha mẹ, thÆ°a các hÆ°Æ¡ng hồn liệt sÄ©, nhà cá»a đất Ä‘ai đây là của ông bà , cha mẹ và cách mạng tạo láºp cho con...
Cứ thế, tôi nghe tiếng nói ấy. Và thÆ°a các bạn Ä‘á»c, tôi xin nói ra cái Ä‘iá»u kỳ lạ là cÅ©ng ngay bấy giá» tôi cảm thấy nhÆ° đất ná»n nhà dÆ°á»›i chân tôi nóng hâm hấp, cÆ¡ hồ nhÆ° đất Ä‘ang Ä‘á»™ng cá»±a, tái hiện lại những vÅ©ng máu tÆ°Æ¡i. Thế rồi, khi tôi quay lại, tôi không thấy anh Hai Cần ngồi cạnh tôi nữa. Anh Ä‘ang quỳ trÆ°á»›c bà n thá». Cái bà n thá» mà cha anh đã quỳ dạo đó. Mùi nhang lại tá»a lên.
Giữa lúc năm cũ đi qua. Và một năm mới đến.
Tháng 3-1964