Lão Hạc thổi cái mồi rÆ¡m, châm đóm. Tôi đã thông Ä‘iếu và bá» thuốc rồi. Tôi má»i lão hút trÆ°á»›c. NhÆ°ng lão không nghe...
- Ông giáo hút trước đi
Lão đưa đóm cho tôi...
- Tôi xin cụ...
Và tôi cầm lấy đóm, vo viên má»™t Ä‘iếu. Tôi rÃt má»™t hÆ¡i xong, thông Ä‘iếu rồi má»›i đặt và o lòng lão. Lão bá» thuốc, nhÆ°ng chÆ°a hút vá»™i. Lão cầm lấy đóm, gạt tà n, và bảo:
- Có lẽ tôi bán con chó đấy ông giáo ạ!
Lão đặt xe Ä‘iếu, hút. Tôi vừa thở khói, vừa gà gà đôi mắt của ngÆ°á»i say, nhìn lão, nhìn để là m ra vẻ chú ý đến câu nói của lão đó thôi. Tháºt ra thì trong lòng tôi rất dá»ng dÆ°ng. Tôi nghe câu ấy đã nhà m rồi. Tôi lại biết rằng: lão nói là nói để có đấy thôi; chẳng bao giá» lão bán đâu. Vả lại, có bán tháºt nữa thì đã sao? Là m quái gì má»™t con chó mà lão có vẻ băn khoăn quá thế!...
Lão hút xong, đặt xe Ä‘iếu cuống, quay ra ngoà i, thở khói. Sau má»™t Ä‘iếu thuốc là o, óc ngÆ°á»i ta tê dại Ä‘i trong má»™t ná»—i đê mê nhẹ nhõm. Lão Hạc ngồi lặng lẽ, hưởng chút khoái lạc cá»n con ấy. Tôi cÅ©ng ngồi lặng lẽ. Tôi nghÄ© đến mấy quyển sách quý của tôi. Hồi bị ốm nặng ở Sà i Gòn tôi bán gần hết cả áo quần, nhÆ°ng vẫn không chịu bán cho ai má»™t quyển. ốm dáºy, tôi vá» quê, hà nh lý chỉ vẻn vẹn có má»™t cái va-ly Ä‘á»±ng toà n những sách. Ôi những quyển sách rất nâng niu! Tôi đã nguyện giữ chúng suốt Ä‘á»i, để lÆ°u lại cái ká»· niệm má»™t thá»i chăm chỉ, hăng hái và tin tưởng đầy những say mê đẹp và cao vá»ng: má»—i lần mở má»™t quyển ra, chÆ°a kịp Ä‘á»c dòng nà o, tôi đã thấy bừng lên trong lòng tôi nhÆ° má»™t rạng đông, cái hình ảnh tuổi hai mÆ°Æ¡i trong trẻo, biết yêu và biết ghét... NhÆ°ng Ä‘á»i ngÆ°á»i ta không chỉ khổ má»™t lần. Má»—i lần cùng Ä‘Æ°á»ng đất sinh nhai, và bán hết má»i thức rồi, tôi lại phải bán Ä‘i má»™t Ãt sách của tôi. Sau cùng chỉ còn có năm quyển, tôi nhất định, dù có phải chết cÅ©ng không chịu bán. ấy thế mà tôi cÅ©ng bán! Má»›i cách đây có hÆ¡n má»™t tháng thôi, đứa con nhá» của tôi bị chứng lỵ gần kiệt sức... Không! Lão hạc Æ¡i! Ta có quyá»n giữ cho ta má»™t tý gì đâu? Lão quý con chó và ng của lão đã thấm và o đâu vá»›i tôi quý năm quyển sách của tôi...
Tôi nghÄ© thầm trong bụng thế. Còn lão Hạc, lão nghÄ© gì? Äá»™t nhiên lão bảo tôi:
- Nà y! Thằng cháu nhà tôi, đến một năm nay, chẳng có giấy má gì đấy, ông giáo ạ!
À ! Thì ra lão Ä‘ang nghÄ© đến thằng con lão. Nó Ä‘i cao su năm sáu năm rồi. Hồi tôi má»›i vá», nó đã hết má»™t hạn công-ta. Lão Hạc, Ä‘em thÆ° của nó sang, mượn tôi xem. NhÆ°ng nó xin đăng thêm má»™t hạn nữa... Lão vá»™i cắt nghÄ©a cho tôi hiểu tại sao lão Ä‘ang nói chuyện con chó, lại nhảy vá»t sang chuyện thằng con nhÆ° váºy:
- Con chó là của cháu nó mua đấy chứ!... Nó mua vỠnuôi, định để đến lúc cưới vợ thì giết thịt...
Ấy! Sá»± Ä‘á»i lại cứ thÆ°á»ng nhÆ° váºy đấy. NgÆ°á»i ta đã định rồi chẳng bao giá» ngÆ°á»i ta là m được. Hai đứa mê nhau lắm. Bố mẹ đứa con gái biết váºy, nên cÅ©ng bằng lòng gả. NhÆ°ng há» thách nặng quá: nguyên tiá»n mặt phải má»™t trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu... cả cÆ°á»›i nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. Lão Hạc không lo được. ý thằng con lão, thì nó muốn bán vÆ°á»n, cố lo cho bằng được. NhÆ°ng lão không cho bán. Ai lại bán vÆ°á»n Ä‘i mà lấy vợ? Vả lại bán vÆ°á»n Ä‘i, thì cÆ°á»›i vợ vá», ở đâu? Vá»›i lại, nói cho cùng nữa, nếu đằng nhà gái há» cứ khăng khăng đòi nhÆ° váºy, thì dẫu có bán vÆ°á»n Ä‘i cÅ©ng không đủ cÆ°á»›i. Lão Hạc biết váºy đấy, nhÆ°ng cÅ©ng không dám xẵng. Lão tìm lá»i lẽ giảng giải cho con trai hiểu. Lão khuyên nó hãy dằn lòng bỠđám nà y, để rồi gắng lại Ãt lâu, xem có đám nà o khác mà nhẹ tiá»n hÆ¡n sẽ liệu: chẳng lấy đứa nà y thì lấy đứa khác; là ng nà y đã chết hết con gái đâu mà sợ?... Lạy trá»i lạy đất! Nó cÅ©ng là thằng khá, nó thấy bố nói thế thì nó thôi ngay, nó không đả Ä‘á»™ng đến việc cÆ°á»›i xin nữa. NhÆ°ng nó có vẻ buồn. Và lão biết nó vẫn theo Ä‘uổi con kia mãi. Lão thÆ°Æ¡ng con lắm. NhÆ°ng biết là m sao được?... Tháng mÆ°á»i năm ấy, con kia Ä‘i lấy chồng; nó lấy con trai má»™t ông phó lý, nhà có của. Thằng con lão sinh phẫn chÃ. Ngay, hôm sau, nó ra tỉnh đến sở má»™ phu, Ä‘Æ°a thẻ, ký giấy xin Ä‘i là m đồn Ä‘iá»n cao su...
Lão rân rấn nước mắt, bảo tôi:
- TrÆ°á»›c khi Ä‘i, nó còn cho tôi ba đồng bạc, ông giáo ạ! Chả biết nó gá»i thẻ xong, vay trÆ°á»›c được mấy đồng, mà đưa vá» cho tôi ba đồng. Nó Ä‘Æ°a cho tôi ba đồng mà bảo: "Con biếu thầy ba đồng để thỉnh thoảng thầy ăn quà : xÆ°a nay con ở nhà mãi cÅ©ng không nuôi được bữa nà o, thì con Ä‘i cÅ©ng chẳng phải lo, thầy bòn vÆ°á»n đất vá»›i là m thuê là m mÆ°á»›n thêm cho ngÆ°á»i ta thế nà o cÅ©ng đủ ăn; con Ä‘i chuyến nà y cố chà là m ăn, bao giá» có bạc trăm con má»›i vá», không có tiá»n, sống khổ sống sở ở cái là ng nà y, nhục lắm!...". Tôi chỉ còn biết khóc, chứ còn biết là m sao được nữa? Thẻ của nó, ngÆ°á»i ta giữ. Hình của nó, ngÆ°á»i ta đã chụp rồi. Nó lại đã lấy tiá»n của ngÆ°á»i ta. Nó là ngÆ°á»i của ngÆ°á»i ta rồi, chứ đâu còn là con tôi?...
***
Lão Hạc Æ¡i! Bây giá» thì tôi hiểu sao lão không muốn bán con chó và ng của lão. Lão chỉ còn má»™t mình nó để là m khuây. Vợ lão chết rồi. Con lão Ä‘i bằn bặt. Già rồi mà ngà y cÅ©ng nhÆ° đêm, chỉ thui thủi má»™t mình thì ai mà chả phải buồn? Những lúc buồn, có con chó là m bạn thì cÅ©ng đỡ buồn má»™t chút. Lão gá»i nó là cáºu Và ng nhÆ° má»™t bà hiếm hoi gá»i đứa con cầu tá»±. Thỉnh thoảng không có việc gì là m, lão lại bắt ráºn cho nó, hay Ä‘em nó ra ao tắm. Lão cho nó ăn cÆ¡m trong má»™t cái bát nhÆ° má»™t nhà già u. Lão ăn gì cÅ©ng chia cho nó cùng ăn. Những buổi tối, khi lão uống rượu, thì nó ngồi ở dÆ°á»›i chân, Lão cứ nhắm và i miếng lại gắp cho nó má»™t miếng, nhÆ° ngÆ°á»i ta gắp thức ăn cho con trẻ. Rồi lão chá»i yêu nó, lão nói vá»›i nó nhÆ° vá»›i má»™t đứa cháu bé vá» bố nó. Lão bảo nó thế nà y:
- Cáºu có nhá»› bố cáºu không? Hả cáºu Và ng? Bố cáºu lâu lắm không có thÆ° vá». Bố cáºu Ä‘i có lẽ được đến ba năm rồi đấy... HÆ¡n ba năm... Có đến ngót bốn năm... Không biết cuối năm nay bố cáºu có vá» không? Nó mà vá», nó cÆ°á»›i vợ, thì nó giết cáºu. Liệu hồn cáºu đấy!
Con chó vẫn hếch mõm lên nhìn, chẳng lá»™ má»™t vẻ gì: lão lừ mắt nhìn trừng trừng và o mắt nó, to tiếng dá»a:
- Nó giết mà y đấy! Mà y có biết không? Ông cho thì bỠbố!
Con chó tưởng chủ mắng, vẫy đuôi mừng, để lấy lại lòng chủ. Lão Hạc nạt to hơn nữa:
- Mừng à ? Vẫy Ä‘uôi à ? Vẫy Ä‘uôi thì cÅ©ng giết! Cho cáºu chết!
Thấy lão sừng sá»™ quá, con chó vừa vẫy Ä‘uôi, vừa chá»±c lảng. NhÆ°ng lão vá»™i nắm lấy nó, ôm đầu nó, Ä‘áºp nhè nhẹ và o lÆ°ng nó và dấu dÃ:
- À không! à không! Không giết cáºu Và ng đâu nhỉ!... Cáºu Và ng của ông ngoan lắm! Ông không cho giết... Ông để cáºu Và ng ông nuôi...
Lão buông nó ra để nhấc chén, ghé lên môi uống. Lão ngẩn mặt ra má»™t chút, rồi bá»—ng nhiên thở dà i. Rồi lão lẩm bẩm tÃnh. Äấy là lão tÃnh tiá»n bòn vÆ°á»n của con...
Sau khi thằng con Ä‘i, lão tá»± bảo rằng: "Cái vÆ°á»n là của con ta. Hồi còn mồ ma mẹ nó, mẹ nó cố thắt lÆ°ng buá»™c bụng, dè sẻn mãi, má»›i để ra được năm mÆ°Æ¡i đồng bạc táºu. Hồi ấy, má»i thức còn rẻ cả... Của mẹ nó táºu, thì nó hưởng. Lá»›p trÆ°á»›c nó đòi bán, ta không cho bán là ta cố ý giữ cho nó, chứ có phải giữ để ta ăn đâu? Nó không có tiá»n cÆ°á»›i vợ, phẫn chà bÆ°á»›c ra Ä‘i, thì đến lúc có tiá»n để lấy vợ, má»›i chịu vá». Ta bòn vÆ°á»n của nó, cÅ©ng nên để ra cho nó: đến lúc nó vá», nếu nó không đủ tiá»n cÆ°á»›i vợ thì ta thêm và o vá»›i nó, nếu nó có đủ tiá»n cÆ°á»›i vợ, thì ta cho vợ chồng nó để có chút vốn mà là m ăn...". Lão tá»± bảo lão nhÆ° thế, và lão là m đúng nhÆ° thế. Lão là m thuê để kiếm ăn. Hoa lợi của khu vÆ°á»n được bao nhiêu lão để riêng ra. Lão chắc mẩm thế nà o đến lúc con lão vá», lão cÅ©ng có được má»™t trăm đồng bạc...
Lão lắc đầu chán nản bảo tôi:
- Ấy thế mà bây giá» hết nhẵn, ông giáo ạ! Tôi chỉ ốm có má»™t tráºn đấy thôi. Má»™t tráºn đúng hai tháng mÆ°á»i tám ngà y, ông giáo ạ! Hai tháng mÆ°á»i tám ngà y đã không là m được má»™t xu, lại còn thuốc, lại còn ăn... Ông thá» tÃnh ra xem bao nhiêu tiá»n và o đấy?...
Sau tráºn ốm, lão yếu ngÆ°á»i Ä‘i ghê lắm. Những công việc nặng không là m được nữa. Là ng mất vê sợi, nghá» vải Ä‘Ã nh phải bá». Äà n bà rá»—i rãi nhiá»u. Còn tà việc nhẹ nà o, há» tranh nhau là m mất cả. Lão Hạc không có việc. Rồi lại bão. Hoa mà u bị phá sạch sà nh sanh. Từ ngà y bão đến nay, vÆ°á»n lão chÆ°a có má»™t tà gì bán. Gạo thì cứ kém mãi Ä‘i. Má»™t lão vá»›i má»™t con chó, má»—i ngà y ba hà o gạo, mà gia sá»± vẫn còn đói deo đói dắt...
- Thì ra cáºu Và ng cáºu ấy ăn khá»e hÆ¡n cả tôi ông giáo ạ. Má»—i ngà y cáºu ấy ăn thế, bá» rẻ cÅ©ng mất hà o rưỡi, hai hà o đấy. Cứ mãi thế nà y thì tôi lấy tiá»n đâu mà nuôi được? Mà cho cáºu ấy ăn Ãt thì cáºu ấy gà y Ä‘i, bán hụt tiá»n, có phải hoà i không? Bây giá» cáºu ấy béo trùng trục, mua đắt, ngÆ°á»i ta cÅ©ng thÃch...
Lão ngắt lại một chút, rồi tắc lưỡi:
- Thôi thì bán phắt Ä‘i! Äỡ được đồng nà o, hay đồng ấy. Bây giá» tiêu má»™t xu cÅ©ng là tiêu và o tiá»n của cháu. Tiêu lắm chỉ chết nó. Tôi bây giá» có là m gì được đâu?
***
Hôm sau, lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:
- Cáºu Và ng Ä‘i Ä‘á»i rồi, ông giáo ạ!
- Cụ bán rồi?
- Bán rồi? HỠvừa bắt xong.
Lão cố là m ra vẻ vui vẻ. NhÆ°ng trông lão cÆ°á»i nhÆ° mếu và đôi mắt lão ẩng áºng nÆ°á»›c, tôi muốn ôm choà ng lấy lão mà òa lên khóc. Bây giá» thì tôi không xót xa năm quyển sách của tôi quá nhÆ° trÆ°á»›c nữa. Tôi chỉ ái ngại cho lão Hạc. Tôi há»i cho có chuyện:
- Thế nó cho bắt à ?
Mặt lão Ä‘á»™t nhiên co dúm lại. Những vết nhăn xô lại vá»›i nhau, ép cho nÆ°á»›c mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo vá» má»™t bên và cái miệng móm mém của lão mếu nhÆ° con nÃt. Lão hu hu khóc...
- Khốn nạn... Ông giáo Æ¡i! Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gá»i thì chạy ngay vá», vẫy Ä‘uôi mừng. Tôi cho nó ăn cÆ¡m. Nó Ä‘ang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà , ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên. Cứ thế là thằng Mục vá»›i thằng Xiển, hai thằng chúng nó chỉ loay hoay má»™t lúc đã trói chặt cả bốn chân nó lại. Bấy giá» cu cáºu má»›i biết là cu cáºu chết! Nà y! Ông giáo ạ! Cái giống nó cÅ©ng khôn! Nó cứ là m in nhÆ° nó trách tôi: nó kêu Æ° á», nhìn tôi nhÆ° muốn bảo tôi rằng: "A! Lão già tệ lắm! Tôi ăn ở vá»›i lão nhÆ° thế mà lão xá» vá»›i tôi nhÆ° thế nà y?". Thì ra tôi già bằng nà y tuổi đầu rồi còn đánh lừa má»™t con chó, nó không ngá» tôi nỡ tâm lừa nó!
Tôi an ủi lão:
- Cụ cứ tưởng thế đấy chứ nó chả hiểu đâu! Vả lại ai nuôi chó mà chả bán hay giết thịt? Ta giết nó chÃnh là hóa kiếp cho nó đấy, hóa kiếp để cho nó là m kiếp khác.
Lão chua chát bảo:
- Ông giáo nói phải! Kiếp con chó là kiếp khổ thì ta hóa kiếp cho nó để nó là m kiếp ngÆ°á»i, may ra có sung sÆ°á»›ng hÆ¡n má»™t chút... kiếp ngÆ°á»i nhÆ° kiếp tôi chẳng hạn!...
Tôi bùi ngùi nhìn lão, bảo:
- Kiếp ai cũng thế thôi, cụ ạ! Cụ tưởng tôi sung sướng hơn chăng?
- Thế thì không biết nếu kiếp ngÆ°á»i cÅ©ng khổ nốt thì ta nên là m kiếp gì cho tháºt sÆ°á»›ng?
Lão cÆ°á»i và ho sòng sá»c. Tôi nắm lấy vai gầy của lão, ôn tồn bảo:
- Chẳng kiếp gì sung sÆ°á»›ng tháºt, nhÆ°ng có cái nà y là sung sÆ°á»›ng: bây giá» cụ ngồi xuống phản nà y chÆ¡i, tôi Ä‘i luá»™c mấy củ khoai lang, nấu má»™t ấm nÆ°á»›c chè tÆ°Æ¡i tháºt đặc; ông con mình ăn khoai, uống nÆ°á»›c chè, rồi hút thuốc là o... Thế là sÆ°á»›ng.
- Vâng! Ông giáo dạy phải! Äối vá»›i chúng mình thì thế là sung sÆ°á»›ng.
Lão nói xong lại cÆ°á»i Ä‘Æ°a Ä‘Ã . Tiếng cÆ°á»i gượng nhÆ°ng nghe đã hiá»n háºu lại. Tôi vui vẻ bảo:
- Thế là được, chứ gì? Váºy cụ ngồi xuống đây, tôi Ä‘i luá»™c khoai, nấu nÆ°á»›c.
- Nói đùa thế, chứ ông giáo cho để khi khác?...
- Việc gì còn phải chỠkhi khác?... Không bao giỠnên hoãn sự sung sướng lại. Cụ cứ ngồi xuống đây! Tôi là m nhanh lắm..
- Äã biết, nhÆ°ng tôi còn muốn nhỠông má»™t việc...
Mặt lão nghiêm trang lại...
- Việc gì thế, cụ?
- Ông giáo để tôi nói... Nó hÆ¡i dà i dòng má»™t tÃ.
- Vâng, cụ nói.
- Nó thế nà y, ông giáo ạ!
Và lão kể. Lão kể nhá» nhẹ và dà i dòng tháºt. NhÆ°ng đại khái có thể rút và o hai việc. Việc thứ nhất: Lão thì già , con Ä‘i vắng, vả lại nó cÅ©ng còn dại lắm, nếu không có ngÆ°á»i trông nom cho thì khó mà giữ được vÆ°á»n đất để là m ăn ở là ng nà y. Tôi là ngÆ°á»i nhiá»u chữ nghÄ©a, nhiá»u lý luáºn, ngÆ°á»i ta kiêng nể, váºy lão muốn nhá» tôi cho lão gá»i ba sà o vÆ°á»n của thằng con lão, lão viết văn tá»± nhượng cho tôi để không ai còn tÆ¡ tưởng dòm ngó đến; khi nà o con lão vá» thì nó sẽ nháºn vÆ°á»n là m, nhÆ°ng văn tá»± cứ để tên tôi cÅ©ng được, để thế để tôi trông coi cho nó... Việc thứ hai: Lão già yếu lắm rồi, không biết sống chết lúc nà o; con không có nhà , lỡ chết không biết ai đứng ra lo cho được; để phiá»n cho hà ng xóm thì chết không nhắm mắt: lão còn được hăm nhăm đồng bạc vá»›i năm đồng vừa bán chó là ba mÆ°Æ¡i đồng bạc, muốn gá»i tôi để lỡ có chết thì tôi Ä‘em ra, nói vá»›i hà ng xóm giúp, gá»i là của lão có tà chút, còn bao nhiêu Ä‘Ã nh nhá» hà ng xóm cả.
Tôi báºt cÆ°á»i bảo lão:
- Sao cụ lo xa quá thế? Cụ còn khá»e lắm, chÆ°a chết đâu mà sợ! Cụ cứ để tiá»n ấy mà ăn, lúc chết hãy hay! Tá»™i gì bây giá» nhịn đói mà tiá»n để lại?
- Không, ông giáo ạ! Ăn mãi hết đi thì đến lúc chết lấy gì mà lo liệu?
- Äã Ä‘Ã nh rằng là thế, nhÆ°ng tôi bòn vÆ°á»n của nó bao nhiêu, tiêu hết cả. Nó vợ con chÆ°a có. Ngá»™ nó không lấy gì lo được, lại bán vÆ°á»n thì sao?... Tôi cắn rÆ¡m, cắn cá» tôi lạy ông giáo! Ông giáo có nghÄ© cái tình tôi già nua tuổi tác mà thÆ°Æ¡ng thì ông giáo cứ cho tôi gá»i.
Thấy lão nằn nì mãi, tôi Ä‘Ã nh nháºn váºy. Lúc lão ra vá», tôi còn há»i:
- Có đồng nà o, cụ nhặt nhạnh đưa cho tôi cả thì cụ lấy gì mà ăn?
Lão cÆ°á»i nhạt bảo:
- Äược ạ! Tôi đã liệu đâu và o đấy... Thế nà o rồi cÅ©ng xong.
Luôn mấy hôm, tôi thấy lão Hạc chỉ ăn khoai, rồi thì khoai cũng hết. Bắt đầu từ đấy, lão chế tạo được món gì, ăn món ấy... Hôm thì lão ăn củ chuối, hôm thì lão ăn sung luộc, hôm thì ăn rau má, với thỉnh thoảng một và i của ráy, hay bữa trai, bữa ốc. Tôi nói chuyện lão với vợ tôi. Thị gạt phắt đi:
- Cho lão chết! Ai bảo lão có tiá»n mà chịu khổ! Lão là m lão khổ chứ ai là m lão khổ! Nhà mình sung sÆ°á»›ng gì mà giúp lão? ChÃnh con mình cÅ©ng đói...
Chao ôi! Äối vá»›i những ngÆ°á»i ở quanh ta, nếu ta không cố tìm mà hiểu há»,thì ta chỉ thấy há» gà n dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi... toà n những cá»› để cho ta tà n nhẫn; không bao giá» ta thấy há» là những ngÆ°á»i đáng thÆ°Æ¡ng: không bao giá» ta thÆ°Æ¡ng... Vợ tôi không ác, nhÆ°ng thị khổ quá rồi. Má»™t ngÆ°á»i Ä‘au chân có lúc nà o quên được cái chân Ä‘au của mình để nghÄ© đến má»™t cái gì khác đâu? Khi ngÆ°á»i ta khổ quá thì ngÆ°á»i ta chẳng còn nghÄ© gì đến ai được nữa. Cái bản tÃnh tốt của ngÆ°á»i ta bị những ná»—i lo lắng, buồn Ä‘au Ãch ká»· che lấp mất. Tôi biết váºy, nên tôi chỉ buồn chứ không nỡ giáºn. Tôi giấu giếm vợ tôi, thỉnh thoảng giúp ngấm ngầm lão Hạc. NhÆ°ng hình nhÆ° lão cÅ©ng biết vợ tôi không Æ°ng giúp lão. Lão từ chối tất cả những cái gì tôi cho lão. Lão từ chối má»™t cách gần nhÆ° là hách dịch. Và lão cứ xa tôi dần dần...
Lão không hiểu tôi, tôi nghÄ© váºy, và tôi cà ng buồn lắm. Những ngÆ°á»i nghèo nhiá»u tá»± ái vẫn thÆ°á»ng nhÆ° thế. Há» dá»… tủi thân nên rất hay chạnh lòng. Ta khó mà ở cho vừa ý há»... Má»™t hôm, tôi phà n nà n vá» việc ấy vá»›i binh TÆ°. Binh TÆ° là má»™t ngÆ°á»i láng giá»ng khác của tôi. Hắn là m nghỠăn trá»™m nên vốn không Æ°a lão hạc bởi vì lão lÆ°Æ¡ng thiện quá. Hắn bÄ©u môi và bảo:
- Lão là m bá»™ đấy! Tháºt ra thì lão chỉ tâm ngẩm thế, nhÆ°ng cÅ©ng ra phết chứ chả vừa đâu. Lão vừa xin tôi má»™t Ãt bả chó...
Tôi trố to đôi mắt, ngạc nhiên. Hắn thì thầm:
- Lão bảo có con chó nhà nà o cứ đến vÆ°á»n nhà lão... Lão định cho nó xÆ¡i má»™t bữa. Nếu trúng, lão vá»›i tôi uống rượu.
Hỡi Æ¡i lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cÅ©ng có thể là m liá»u nhÆ° ai hết... Má»™t ngÆ°á»i nhÆ° thế ấy!... Má»™t ngÆ°á»i đã khóc vì trót lừa má»™t con chó!... Má»™t ngÆ°á»i nhịn ăn để tiá»n lại là m ma, bởi không muốn liên lụy đến hà ng xóm, láng giá»ng... Con ngÆ°á»i đáng kÃnh ấy bây giá» cÅ©ng theo gót binh TÆ° để có ăn Æ°? Cuá»™c Ä‘á»i quả tháºt cứ má»™t ngà y má»™t thêm đáng buồn...
***
Không! Cuá»™c Ä‘á»i chÆ°a hẳn đã đáng buồn, hay vẫn đáng buồn nhÆ°ng lại đáng buồn theo má»™t nghÄ©a khác. Tôi ở nhà binh TÆ° vỠđược má»™t lúc lâu thì thấy những tiếng nhốn nháo ở bên nhà lão Hạc. Tôi mải mốt chạy sang. Mấy ngÆ°á»i hà ng xóm đến trÆ°á»›c tôi Ä‘ang xôn xao ở trong nhà . Tôi xồng xá»™c chạy và o. Lão Hạc Ä‘ang váºt vã ở trên giÆ°á»ng, đầu tóc rÅ© rượi, quần áo xá»™c xệch, hai mắt long sòng sá»c. Lão tru tréo, bá»t mép sùi ra, khắp ngÆ°á»i chốc chốc lại bị giáºt mạnh má»™t cái, nảy lên. Hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông lá»±c lưỡng phải ngồi đè lên ngÆ°á»i lão. Lão váºt vã đến hai giỠđồng hồ rồi má»›i chết. Cái chết tháºt là dữ dá»™i. Chẳng ai hiểu lão chết vì bệnh gì mà đau Ä‘á»›n và bất thình lình nhÆ° váºy. Chỉ có tôi vá»›i binh TÆ° hiểu. NhÆ°ng nói ra là m gì nữa! Lão Hạc Æ¡i! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo gì cho cái vÆ°á»n của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn cho lão. Äến khi con trai lão vá», tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn: "Äây là cái vÆ°á»n mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trá»n vẹn; cụ thà chết! chứ không chịu bán Ä‘i má»™t sà o...".
Nam Cao