Xem bài viết đơn
  #1  
Old 01-06-2008, 11:40 AM
donkihotexuthanh's Avatar
donkihotexuthanh donkihotexuthanh is offline
Phá Quan Hạ Sơn
 
Tham gia: Apr 2008
Bài gởi: 293
Thá»i gian online: 0
Xu: 0
Thanks: 0
Thanked 11 Times in 5 Posts
Kinh nghiệm giải quyết vấn đỠruộng đất trong cách mạng Việt Nam

TrÆ°á»›c khi thá»±c dân Pháp xâm lược, xã há»™i Việt Nam trải qua hàng ngàn nÇŽm dÆ°á»›i chế Ä‘á»™ phong kiến, vá»›i ná»n kinh tế nông nghiệp lạc hậu, ruá»™ng đất thuá»™c quyá»n chiếm Ä‘oạt và chi phối của giai cấp địa chủ phong kiến. Những hình thức bóc lá»™t phổ biến trong xã há»™i phong kiến là địa tô, nợ lãi và thuế. Trong đó, hình thức đặc trÆ°ng là địa tô phong kiến, nó đã kìm hãm phát triển lá»±c lượng sản xuất và là nguồn gốc khổ cá»±c của ngÆ°á»i nông dân. Mâu thuẫn cÆ¡ bản của xã há»™i Việt Nam lúc bấy giá» là mâu thuẫn giữa toàn thể dân tá»™c Việt Nam vá»›i chủ nghÄ©a đế quốc xâm lược Pháp và bá»n tay sai; mâu thuẫn giữa nhân dân Việt Nam, chủ yếu là giai cấp nông dân, vá»›i giai cấp địa chủ phong kiến.

Cuối thế ká»· XIX, vua quan phong kiến triá»u Nguyá»…n đầu hàng và bán rẻ nÆ°á»›c ta cho thá»±c dân Pháp. Trong quá trình khai thác thuá»™c địa của thá»±c dân Pháp, quan hệ sản xuất tÆ° bản chủ nghÄ©a đã hình thành ở nÆ°á»›c ta. Thá»±c dân Pháp đã đặt hết thảy ná»n kinh tế nÆ°á»›c ta vào tay các tổ chức tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n, đứng đầu là tập Ä‘oàn tÆ° bản tài chính "Ngân hàng Äông DÆ°Æ¡ng". Sá»± thống trị của tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n không có nghÄ©a là quan hệ sản xuất phong kiến bị loại trừ; trái lại, chúng duy trì nó để kìm hãm sá»± phát triển và làm cÆ¡ sở kinh tế, chính trị, xã há»™i của chế Ä‘á»™ thuá»™c địa.

Vá» chính trị, thá»±c dân Pháp sá»­ dụng bá»™ máy chính quyá»n phong kiến làm tay sai cho chế Ä‘á»™ thá»±c dân; mặt khác, chế Ä‘á»™ thá»±c dân làm chá»— dá»±a tồn tại của giai cấp địa chủ phong kiến, nhằm bóc lá»™t, đàn áp nhân dân Việt Nam.

Xã há»™i Việt Nam lúc này tồn tại hai mâu thuẫn cÆ¡ bản: mâu thuẫn giữa dân tá»™c Việt Nam vá»›i đế quốc xâm lược và mâu thuẫn giữa nông dân vá»›i địa chủ phong kiến. Xã há»™i Việt Nam từ chá»— là xã há»™i phong kiến chuyển thành xã há»™i thuá»™c địa ná»­a phong kiến. Tính chất này được thể hiện trong ná»n kinh tế là chế Ä‘á»™ chiếm hữu ruá»™ng đất và Ä‘á»i sống nông dân.

I. ÄẶC ÄIỂM SỞ Há»®U RUỘNG ÄẤT VÀ ÄỜI Sá»NG NHÂN DÂN VIỆT NAM DƯỚI CHẾ ÄỘ THá»°C DÂN PHONG KIẾN

1. Ruộng đất bị địa chủ phong kiến chiếm hữu

TrÆ°á»›c Cách mạng tháng Tám 1945, ở nÆ°á»›c ta đất trồng trá»t chỉ có 4,3 triệu hécta, trong đó, khoảng 54,5% diện tích do giai cấp địa chủ phong kiến và các thế lá»±c nhà thá» chiếm hữu. Số còn lại thuá»™c 37,8% số há»™ nông dân, 62,2% số há»™ nông dân không có ruá»™ng.

Äặc biệt ở Nam Bá»™, ruá»™ng đất tập trung trong tay giai cấp địa chủ phong kiến vá»›i mức Ä‘á»™ cao hÆ¡n. Trong tổng số 2,3 triệu hécta ruá»™ng đất ở Nam Bá»™, địa chủ chiếm hữu khoảng 56,9%. 6300 địa chủ lá»›n (tổng số toàn quốc là 6530) đã chiếm hữu 45% tổng số ruá»™ng đất ở Nam Bá»™, 67,6% số há»™ nông dân không có ruá»™ng.

ở Bắc Bá»™ và Trung Bá»™, nÆ¡i đất hẹp ngÆ°á»i đông, mức chiếm hữu ruá»™ng đất của địa chủ tuy thấp hÆ¡n Nam Bá»™, nhÆ°ng tá»· lệ tập trung ruá»™ng đất trong tay giai cấp địa chủ khá lá»›n. Theo thống kê của ủy ban cải cách ruá»™ng đất trung Æ°Æ¡ng (sau sá»­a sai) tại 3653 xã thuá»™c vùng đồng bằng và trung du miá»n Bắc nÇŽm 1945 địa chủ chỉ có 4% dân số đã chiếm hữu tá»›i 24,5% tổng số ruá»™ng đất. Phần lá»›n ruá»™ng đất công do địa chủ lÅ©ng Ä‘oạn, thao túng. Thá»±c chất ruá»™ng công thuá»™c quyá»n chi phối của giai cấp địa chủ.

Tóm lại, những số liệu trên đã phản ánh má»™t thá»±c tế là dÆ°á»›i chế Ä‘á»™ thá»±c dân phong kiến, giai cấp địa chủ chiếm hữu trên 50% tổng số ruá»™ng đất ở nÆ°á»›c ta, chúng áp bức, bóc lá»™t nông dân hết sức nặng ná». DÆ°á»›i đây là tình hình phân phối ruá»™ng đất ở miá»n Bắc nÇŽm 1945.

b) Chiếm hữu ruộng đất của tư bản Pháp.

Thá»±c dân Pháp xâm chiếm nÆ°á»›c ta, duy trì quan hệ sản xuất phong kiến, đồng thá»i cho phép tÆ° bản Pháp chiếm hữu và khai thác ruá»™ng đất ở nÆ°á»›c ta trên quy mô lá»›n.

Äến nÇŽm 1890, ở Việt Nam đã có 126 đồn Ä‘iá»n, hầu hết là của bá»n cố đạo, bá»n võ quan và thá»±c dân ngÆ°á»i Pháp. Số ruá»™ng đất mà chúng khai thác ở Trung Kỳ là 3484 hécta, Bắc Kỳ là 3068 hécta và Nam Kỳ là 4346 hécta.

Trong khoảng thá»i gian từ nÇŽm 1890 đến nÇŽm 1900, tÆ° bản Pháp chiếm 320.000 hécta ruá»™ng đất trồng lúa và cao su. Äặc biệt từ nÇŽm 1907 trở Ä‘i, thá»±c dân Pháp đổ xô vào khai thác vùng đất Ä‘á» Nam Bá»™, và Nam Trung Bá»™, đồng thá»i mở rá»™ng các đồn Ä‘iá»n ở SÆ¡n Tây, Bắc Giang, Thái Nguyên. Sau Chiến tranh thế giá»›i lần thứ nhất, thá»±c dân Pháp đẩy mạnh khai thác thuá»™c địa bằng việc mở rá»™ng các đồn Ä‘iá»n. Từ nÇŽm 1921 đến nÇŽm 1926, chúng chiếm trên 100.000 hécta đồn Ä‘iá»n cao su, từ nÇŽm 1926 đến nÇŽm 1928 chúng chiếm 215.000 hécta.

NhÆ° vậy, từ khi trở thành thuá»™c địa của Pháp cho đến nÇŽm 1930, ruá»™ng đất ở Việt Nam tập trung trong tay tÆ° bản Pháp lên tá»›i 1.025.000 hécta (riêng đồn Ä‘iá»n cao su là 706.000 hécta).

Ngoài ra ruá»™ng đất còn tập trung trong tay bá»n tÆ° bản tài chính (Äông Pháp ngân hàng, Äịa ốc ngân hàng và các chi nhánh của nó). Nông khố ngân hàng có ở hầu khắp các tỉnh bằng hình thức cho vay rồi chiếm Ä‘oạt ruá»™ng đất của cả địa chủ và nông dân.

Qua nghiên cứu chế Ä‘á»™ ruá»™ng đất thá»i kỳ thá»±c dân, phong kiến, có thể rút ra mấy kết luận:

- Äế quốc Pháp xâm lược nÆ°á»›c ta đã duy trì chế Ä‘á»™ chiếm hữu ruá»™ng đất của giai cấp địa chủ phong kiến trong việc chiếm Ä‘oạt ruá»™ng đất của nông dân, đã tạo ra cÆ¡ sở kinh tế - xã há»™i cho sá»± tồn tại của chế Ä‘á»™ thá»±c dân ở Việt Nam.

- Äịa chủ và tÆ° bản thá»±c dân nắm trong tay khoảng 70% ruá»™ng đất, trong khi nông dân chiếm trên 90% số dân chỉ có khoảng gần 30% ruá»™ng đất. Mức chiếm hữu ruá»™ng đất nhÆ° trên tạo cho giai cấp thống trị có đầy đủ phÆ°Æ¡ng tiện vật chất để áp bức bóc lá»™t nông dân, làm tuyệt đại Ä‘a số nông dân ta sống trong cảnh bần cùng, đói rách và dân tá»™c ta bị kìm hãm trong vòng nghèo nàn, lạc hậu.

2- Äá»i sống nông dân Việt Nam dÆ°á»›i thá»i Pháp thống trị

a) Sự bóc lột của giai cấp địa chủ phong kiến.

Dựa vào sự chiếm hữu ruộng đất, giai cấp địa chủ phong kiến bóc lột nông dân dưới hình thức địa tô, nợ lãi và thuê mướn bóc lột nhân công.

Äịa tô là hình thức bóc lá»™t phổ biến của giai cấp địa chủ phong kiến Việt Nam (chủ yếu là tô hiện vật). Có ba hình thức địa tô sau đây:

Tô đóng: tuỳ theo từng loại ruá»™ng đất thuá»™c hạng nào (tốt hay xấu, xa hay gần, dá»… làm hay khó làm...), địa chủ ấn định trÆ°á»›c số lượng thóc mà tá Ä‘iá»n phải ná»™p tô trên má»—i mẫu bất kể vụ đó tá Ä‘iá»n có thu hoạch được hay không. Hình thức này thÆ°á»ng được bá»n địa chủ lá»›n áp dụng. Vá»›i hình thức tô đóng, địa chủ có hai cái lợi: má»™t là, nắm chắc phần sản phẩm trong tay; hai là, không phải bá» công quản lý. Còn đối vá»›i nông dân, được mùa đã vậy, chẳng may mất mùa, há» chỉ còn cách Ä‘i vay lãi ná»™p tô cho địa chủ.

Tô rẽ: trên cÆ¡ sở thu hoạch cụ thể của vụ trÆ°á»›c, địa chủ chia vá»›i nông dân theo má»™t tá»· lệ ấn định trÆ°á»›c (thÆ°á»ng là 50%- rẽ đôi cho má»—i bên). Chi phí ruá»™ng đất hoàn toàn do nông dân bá» ra, sản lượng càng cao thì mức tô rẽ càng tÇŽng, do vậy địa chủ bóc lá»™t được nhiá»u. Hình thức này đã kìm hãm sá»± phát triển của sức sản xuất trong nông nghiệp. Tô rẽ thÆ°á»ng được bá»n địa chủ nhỠáp dụng.

Tô lao dịch: địa chủ lấy vụ chính, má»i việc làm trong vụ này Ä‘á»u do nông dân, còn địa chủ quản lý. Bằng hình thức này, địa chủ vắt kiệt sức lao Ä‘á»™ng của nông dân.

Ngoài địa tô chính, nông dân còn phải ná»™p cái gá»i là "địa tô phụ" dÆ°á»›i hình thức lá»… lạt, quà cáp, biếu xén...

Bóc lá»™t bằng nợ lãi là hình thức bóc lá»™t phổ biến của địa chủ và là gánh nặng đổ lên đầu nông dân. Sau khi ná»™p tô cho địa chủ, ngÆ°á»i nông dân không còn đủ sản phẩm để nuôi sống gia đình, phải Ä‘i vay lãi. Äây là dịp để địa chủ thá»±c hiện việc tÆ°á»›c Ä‘oạt nốt ruá»™ng đất và tài sản cuối cùng của nông dân.

Bóc lá»™t bằng chế Ä‘á»™ làm công nô lệ là hình thức bóc lá»™t phổ biến của địa chủ vừa và nhá». Quan hệ giữa nông dân và địa chủ là quan hệ lệ thuá»™c giữa tá Ä‘iá»n vá»›i chúa đất.

b) Sự bóc lột của tư bản Pháp

Trong số hÆ¡n má»™t triệu hécta ruá»™ng đất mà bá»n tÆ° bản Pháp chiếm Ä‘oạt, gồm má»™t phần ba là ruá»™ng lúa. Khai thác loại ruá»™ng đất này, vá» cÆ¡ bản tÆ° bản cÅ©ng áp dụng phÆ°Æ¡ng thức bóc lá»™t phong kiến. Äiểm khác ở đây là bá»™ máy chính quyá»n thá»±c dân trá»±c tiếp bảo vệ quyá»n lợi của các chủ đồn Ä‘iá»n.

Số đồn Ä‘iá»n trồng cây công nghiệp, tÆ° bản Pháp trá»±c tiếp kinh doanh và thuê mÆ°á»›n nhân công. Äồn Ä‘iá»n trồng cây công nghiệp nằm tại những vùng đất má»›i khai phá (đất rá»™ng, ngÆ°á»i thÆ°a). Chủ đồn Ä‘iá»n Pháp má»™ phu phần lá»›n ở Bắc Bá»™ và Trung Bá»™. NgÆ°á»i nông dân bị dồn vào thế cùng quẫn bởi sÆ°u cao, thuế nặng, địa tô, nợ lãi... cuối cùng phải rá»i bá» quê quán vào làm thuê cho các chủ đồn Ä‘iá»n. Tại đây, bá»n tÆ° bản thá»±c dân bóc lá»™t lao Ä‘á»™ng làm thuê má»™t cách tàn bạo, thân phận ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng trở thành thân phận ngÆ°á»i nô lệ.

Ngoài các hình thức bóc lá»™t trên đây, địa chủ và thá»±c dân Pháp còn bóc lá»™t nông dân bằng sÆ°u cao, thuế nặng nhÆ°: thuế Ä‘inh, thuế Ä‘iá»n, thuế ngoại phụ. Thuế Ä‘inh bổ vào ngÆ°á»i nam giá»›i từ 18 tuổi đến 60 tuổi, thuế Ä‘iá»n đánh vào các loại ruá»™ng, thuế phụ thu lạm bổ đánh vào ngÆ°á»i dân cày... Chính quyá»n thá»±c dân dùng thuế quan nhằm bảo há»™ công thÆ°Æ¡ng nghiệp chính quốc, kìm hãm sá»± phát triển kinh tế thuá»™c địa, triệt tiêu các nghá» truyá»n thống của dân tá»™c Việt Nam.

DÆ°á»›i ách thống trị của thá»±c dân Pháp, vá»›i toàn bá»™ thiết chế chính trị của chúng, chính quyá»n thá»±c dân cùng vua quan phong kiến và địa chủ đã kìm hãm ná»n kinh tế Việt Nam trong phÆ°Æ¡ng thức sản xuất lá»—i thá»i, lạc hậu. Thân phận ngÆ°á»i nông dân Việt Nam chỉ là nô lệ. Vì vậy, đánh đổ chế Ä‘á»™ thá»±c dân, phong kiến giành Ä‘á»™c lập dân tá»™c và ruá»™ng đất cho dân cày là yêu cầu khách quan, hợp quy luật của xã há»™i Việt Nam, là nguyện vá»ng tha thiết của nông dân.

II- QUà TRÃŒNH GIẢI QUYẾT CÃC VẤN ÄỀ RUỘNG ÄẤT TRONG CÃCH MẠNG VIỆT NAM

1- Thá»i kỳ 1930-1945

TrÆ°á»›c khi Äảng cá»™ng sản Việt Nam ra Ä‘á»i, trong hÆ¡n ná»­a thế ká»·, nhiá»u giai cấp và tầng lá»›p đã đứng lên lãnh đạo nhân dân ta chống xâm lược. NhÆ°ng do hạn chế vá» mặt giai cấp, ở nÆ°á»›c ta, chÆ°a có má»™t tầng lá»›p hay má»™t giai cấp nào nhận thức được tính bức thiết của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cÅ©ng nhÆ° mối quan hệ khÇŽng khít của nó vá»›i vấn Ä‘á» giải phóng dân tá»™c. Äó chính là nguyên nhân khiến cho há» không lôi kéo được đông đảo nông dân tiến hành giải phóng dân tá»™c và không tránh khá»i thất bại.

Chỉ đến khi giai cấp công nhân Việt Nam vá»›i Ä‘á»™i tiên phong của mình là Äảng cá»™ng sản Việt Nam bÆ°á»›c lên vÅ© đài chính trị thì vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và vấn Ä‘á» nông dân má»›i được nhận thức đúng vị trí quan trá»ng của nó và được đặt thành má»™t trong hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam.

Trong Chính cÆ°Æ¡ng vắn tắt và Äiá»u lệ vắn tắt do đồng chí Nguyá»…n ái Quốc khởi thảo được thông qua tại Há»™i nghị thành lập Äảng cá»™ng sản Việt Nam (3-2-1930) đã chỉ rõ: "Cách mạng Việt Nam là tÆ° sản dân quyá»n cách mạng và thổ địa cách mạng để tiến tá»›i xã há»™i cá»™ng sản".

Luận cÆ°Æ¡ng chính trị tháng 10-1930 khẳng định tính chất của cách mạng Việt Nam là "cách mạng tÆ° sản dân quyá»n, nó phải giải quyết hai nhiệm vụ chiến lược là đánh đế quốc giành Ä‘á»™c lập dân tá»™c và đánh đổ phong kiến giành ruá»™ng đất cho nông dân. Vì có đánh đổ đế quốc chủ nghÄ©a má»›i phá được các giai cấp địa chủ và làm cách mạng thổ địa được thắng lợi, mà có phá tan được chế Ä‘á»™ phong kiến thì má»›i đánh đổ được đế quốc chủ nghÄ©a".

NhÆ° vậy, lần đầu tiên trong lịch sá»­, đồng chí Nguyá»…n ái Quốc và Äảng ta đã nhận thức đúng vị trí của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và vấn Ä‘á» nông dân ở má»™t nÆ°á»›c thuá»™c địa ná»­a phong kiến và đặt thành má»™t nhiệm vụ chiến lược gắn liá»n vá»›i nhiệm vụ giải phóng dân tá»™c. CÆ°Æ¡ng lÄ©nh của Äảng đã định hÆ°á»›ng đúng cho sá»± vận Ä‘á»™ng phát triển của cách mạng Việt Nam.

Giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cho nông dân chính là bảo đảm quyá»n dân chủ cÆ¡ bản vá» mặt kinh tế của nông dân. Nó không chỉ được thá»±c hiện trong cách mạng dân tá»™c dân chủ, mà còn được định hÆ°á»›ng cho sá»± phát triển tiếp theo trong giai Ä‘oạn cách mạng xã há»™i chủ nghÄ©a.

Ngay sau khi Äảng ta ra Ä‘á»i, theo phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng mà CÆ°Æ¡ng lÄ©nh vạch ra, má»™t phong trào cách mạng của công - nông dÆ°á»›i sá»± lãnh đạo của Äảng diá»…n ra hết sức sôi nổi, đỉnh cao là Xôviết Nghệ TÄ©nh. Lần đầu tiên nhân dân ta đã nắm quyá»n ở má»™t số địa phÆ°Æ¡ng, thá»±c hiện ngay những quyá»n dân chủ đối vá»›i nông dân, trong đó có vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cho dân cày.

Trong thá»i kỳ Mặt trận dân chủ (1936-1939), Äảng lợi dụng những hình thức hợp pháp, mở rá»™ng hoạt Ä‘á»™ng và ảnh hưởng của mình ở cả thành thị và nông thôn. Äảng đặc biệt quan tâm đến vấn Ä‘á» nông dân. Tác phẩm Vấn Ä‘á» dân cày của các đồng chí TrÆ°á»ng - Chinh và Võ Nguyên Giáp xuất bản nÇŽm 1937-1938 đã phản ánh tình cảnh giai cấp nông dân Việt Nam, sá»± bóc lá»™t tàn bạo của đế quốc và phong kiến đối vá»›i nông dân và chỉ rõ: Chỉ có đánh đổ đế quốc và phong kiến thì ngÆ°á»i nông dân má»›i chấm dứt được tình cảnh khổ cá»±c của mình.

Từ nÇŽm 1939 đến nÇŽm 1945, mục tiêu trá»±c tiếp của cách mạng Việt Nam là giành Ä‘á»™c lập dân tá»™c. Äảng ta chỉ rõ: Äứng trên lập trÆ°á»ng giải phóng dân tá»™c, lấy quyá»n lợi dân tá»™c làm tối cao, tất cả má»i vấn Ä‘á» của cách mệnh, cả vấn Ä‘á» Ä‘iá»n địa cÅ©ng phải nhằm vào mục đích ấy mà giải quyết. Vì vậy, Äảng chủ trÆ°Æ¡ng tạm gác khẩu hiệu cách mạng thổ địa để tập hợp lá»±c lượng toàn dân tá»™c chống đế quốc, phátxít. Äảng ta chỉ rõ: Trong giai Ä‘oạn hiện tại ai cÅ©ng biết rằng, nếu không đánh Ä‘uổi được giặc Pháp - Nhật thì vận mệnh của dân tá»™c phải chịu kiếp ngá»±a trâu muôn Ä‘á»i mà vấn Ä‘á» ruá»™ng đất cÅ©ng không làm sao giải quyết được.

Vá» vấn Ä‘á» ruá»™ng đất trong thá»i kỳ này, Äảng nêu khẩu hiệu tịch thu tài sản của bá»n phátxít Nhật - Pháp và bá»n việt gian, thi hành giảm tô, chia lại công Ä‘iá»n theo chÆ°Æ¡ng trình của Mặt trận Việt Minh.

Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được Äảng ta đặt ra ở đây tuy má»›i chỉ là chủ trÆ°Æ¡ng, chính sách, song nói có ý nghÄ©a thá»±c tiá»…n là: chủ trÆ°Æ¡ng, chính sách đó đã phù hợp vá»›i lợi ích của giai cấp nông dân nên đã sá»›m phát huy tác dụng, phát triển phong trào cách mạng của quần chúng, tạo nên sức mạnh vật chất, góp phần cùng toàn dân tiến hành cuá»™c Cách mạng tháng Tám 1945 thành công, lập nên nhà nÆ°á»›c Việt Nam dân chủ cá»™ng hoà.

2- Thá»i kỳ 1945-1953

Sau khi giành chính quyá»n, Äảng lãnh đạo nhân dân ta tiến hành cuá»™c kháng chiến chống thá»±c dân Pháp để giữ vững ná»n Ä‘á»™c lập dân tá»™c. Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được Äảng Ä‘á» ra thành má»™t hệ thống các chính sách và từng bÆ°á»›c giải quyết ruá»™ng đất cho nông dân, cụ thể là:

Tịch thu ruộng đất của thực dân Pháp để chia cấp cho nông dân. Tính đến trước cải cách ruộng đất, đã tịch thu 81,3% ruộng đất từ tay thực dân Pháp chia cho nông dân.

Chia cấp lại công Ä‘iá»n, công thổ cho nông dân. Tính đến nÇŽm 1953 đã chia cấp 77,8% ruá»™ng công Ä‘iá»n cho nông dân.

Tạm giao ruộng đất của địa chủ, việt gian và địa chủ vắng mặt cho nông dân, 84,7% loại ruộng đất này đã được chia cho nông dân.

Nhà nước đã ban hành sắc lệnh giảm tô 25%, cho nông dân lĩnh canh ruộng đất của địa chủ, thu thuế nông nghiệp (nǎm 1952).

Tính chung lại, đến nÇŽm 1953 đã có 58,3% tổng số ruá»™ng đất của tÆ° bản Pháp, địa chủ, cùng ruá»™ng công được chia cho nông dân. Kết quả trên đây có ý nghÄ©a thá»±c tiá»…n to lá»›n đối vá»›i sá»± nghiệp cách mạng nÆ°á»›c ta, quyá»n sở hữu ruá»™ng đất đã thay đổi, từng bÆ°á»›c chuyển từ tay giai cấp địa chủ phong kiến và đế quốc sang tay nông dân, thu hẹp thế lá»±c kinh tế và chính trị của chúng, tÇŽng cÆ°á»ng thế và lá»±c của chính quyá»n cách mạng. Trên cÆ¡ sở đó, từng bÆ°á»›c cải thiện Ä‘á»i sống nhân dân, củng cố liên minh công - nông - nòng cốt của mặt trận dân tá»™c thống nhất, đẩy mạnh cuá»™c kháng chiến chống Pháp đến thắng lợi.

3- Thá»i kỳ 1953-1957

Việc thá»±c hiện từng bÆ°á»›c chính sách ruá»™ng đất của Äảng từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 đến đầu nÇŽm 1953 đã tạo ra những chuyển biến sâu sắc vá» sở hữu ruá»™ng đất và quan hệ giai cấp ở nông thôn. Tuy vậy, chế Ä‘á»™ chiếm hữu và bóc lá»™t phong kiến chÆ°a bị thủ tiêu, khẩu hiệu "NgÆ°á»i cày có ruá»™ng" chÆ°a được giải quyết cÇŽn bản, giai cấp địa chủ vẫn tồn tại. Trên cÆ¡ sở những thành tá»±u đã đạt được, Äảng ta tiếp tục tiến hành cải cách ruá»™ng đất, hoàn thành nhiệm vụ chống phong kiến. HÆ¡n thế nữa, sá»± phát triển của cuá»™c kháng chiến đến nÇŽm 1953 đã Ä‘i vào giai Ä‘oạn quyết định, đòi há»i cấp thiết phải thá»±c hiện triệt để nhiệm vụ chống phong kiến để bồi dưỡng lá»±c lượng kháng chiến.

Tháng 1-1953, Ban chấp hành trung Æ°Æ¡ng Äảng há»p Há»™i nghị lần thứ 4 kiểm Ä‘iểm chính sách ruá»™ng đất trong kháng chiến và phát Ä‘á»™ng triệt để giảm tô nhằm bÆ°á»›c đầu thá»±c hiện yêu cầu vá» kinh tế của nông dân.

Tháng 11-1953, Há»™i nghị Ban chấp hành trung Æ°Æ¡ng Äảng lần thứ 5 quyết định cải cách ruá»™ng đất, Ä‘á» ra chủ trÆ°Æ¡ng, biện pháp tiến hành cải cách ruá»™ng đất...

Cải cách ruá»™ng đất được thá»±c hiện ngay trong lúc cuá»™c kháng chiến Ä‘ang trên thế Ä‘i tá»›i thắng lợi. Äó là má»™t chủ trÆ°Æ¡ng đúng đắn của Äảng, đã kết hợp đúng đắn hai nhiệm vụ cÆ¡ bản của cách mạng dân tá»™c dân chủ nhân dân. Thành quả của nó đã góp phần quan trá»ng vào thắng lợi của chiến cuá»™c Äông Xuân 1953-1954 và chiến dịch Äiện Biên Phủ.

Hoà bình lập lại, miá»n Bắc bÆ°á»›c vào giai Ä‘oạn má»›i, Äảng tiếp tục đẩy mạnh cải cách ruá»™ng đất, hoàn thành nhiệm vụ cách mạng dân tá»™c dân chủ nhân dân, tạo Ä‘iá»u kiện cho việc khôi phục và phát triển kinh tế để củng cố miá»n Bắc làm cÆ¡ sở cho cuá»™c đấu tranh thống nhất nÆ°á»›c nhà.

Kết quả đã phát Ä‘á»™ng quần chúng giảm tô trong tám đợt bao gồm 1875 xã vá»›i 1.106.955 hécta ruá»™ng đất, tiến hành cải cách ruá»™ng đất trong 5 đợt bao gồm 3653 xã (toàn bá»™ vùng đồng bằng và trung du miá»n Bắc), đã chia 810.000 hécta ruá»™ng đất cho hÆ¡n 2 triệu há»™ nông dân, tức 72,8% tổng số há»™ nông dân ở miá»n Bắc.

ở miá»n núi, do những Ä‘iá»u kiện đặc thù vá» kinh tế và xã há»™i không nằm trong diện cải cách ruá»™ng đất. ở đây, việc hoàn thành cải cách dân chủ được thá»±c hiện kết hợp vá»›i cuá»™c vận Ä‘á»™ng hợp tác hoá nông nghiệp vào những nÇŽm 1959-1961.

NhÆ° vậy, thá»±c hiện cải cách ruá»™ng đất, đã xoá bá» chế Ä‘á»™ chiếm hữu ruá»™ng đất và bóc lá»™t của giai cấp địa chủ phong kiến, xác lập quyá»n sở hữu ruá»™ng đất của nông dân, bÆ°á»›c đầu thá»±c hiện dân chủ hoá vá» mặt kinh tế đối vá»›i nông dân - cÆ¡ sở của dân chủ vá» mặt chính trị ở nông thôn. Trên cÆ¡ sở đó, nÇŽng lá»±c sản xuất trong nông nghiệp được giải phóng, sức lao Ä‘á»™ng và ruá»™ng đất của nông dân được gắn vá»›i nhau trong quá trình sản xuất.

Trong khi tiến hành cải cách ruá»™ng đất, bên cạnh những thắng lợi cÇŽn bản, Äảng ta đã phạm má»™t số sai lầm nghiêm trá»ng trong chỉ đạo thá»±c hiện mà sau má»™t thá»i gian má»›i phát hiện được. Do chủ quan, giáo Ä‘iá»u, không xuất phát đầy đủ từ thá»±c tiá»…n nÆ°á»›c ta, nên không thấy rõ được những thay đổi quan trá»ng vá» sở hữu ruá»™ng đất ở nông thôn Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám, nhất là trong 9 nÇŽm kháng chiến. Từ đó, trong chỉ đạo tiến hành cải cách ruá»™ng đất đã cÆ°á»ng Ä‘iệu tính chất đấu tranh giai cấp ở nông thôn, dẫn đến mở rá»™ng quá mức đối tượng đấu tranh, gây ra tình trạng đánh nhầm vào ná»™i bá»™ nông dân, nhất là trung nông lá»›p trên. Trong chỉnh đốn tổ chức, đã nhận định sai vá» tổ chức cÆ¡ sở đảng ở nông thôn, cho là bị địch lÅ©ng Ä‘oạn. Từ đó, trong chỉnh đốn Äảng đã dẫn đến việc xá»­ lý oan những cán bá»™, đảng viên tốt. Sai lầm này đã gây ra má»™t số tổn thất cho Äảng.

Việc tổ chức ra má»™t hệ thống tổ chức chỉ đạo cải cách ruá»™ng đất từ Trung Æ°Æ¡ng đến cÆ¡ sở tách rá»i sá»± chỉ đạo và kiểm soát của các cấp uá»· đảng ở khu, tỉnh, huyện; hệ thống này được giao quyá»n hạn quá rá»™ng, dẫn đến mệnh lệnh, Ä‘á»™c Ä‘oán, hạ thấp vai trò lãnh đạo của các cấp bá»™ đảng, nhiá»u cán bá»™ theo Ä‘uôi quần chúng, theo lập trÆ°á»ng tÆ° tưởng của giai cấp nông dân để giải quyết những vấn Ä‘á» kinh tế - xã há»™i nông thôn.

Há»™i nghị lần thứ 10 (khoá II) của Ban chấp hành Trung Æ°Æ¡ng Äảng đã nghiêm khắc kiểm Ä‘iểm những sai lầm trong thá»±c hiện cải cách ruá»™ng đất và chỉnh đốn tổ chức. Äảng ta, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã công khai tá»± phê bình và kên quyết sá»­a chữa sai lầm. Thái Ä‘á»™ chân thành của Äảng được nhân dân đồng tình ủng há»™, mặc dù có khó khÇŽn nhÆ°ng chỉ sau hai nÇŽm việc sá»­a sai đã hoàn thành, uy tín của Äảng được nâng cao.

Cùng vá»›i việc xác lập quyá»n làm chủ ruá»™ng đất của nông dân, tháng 5-1955, Quốc há»™i đã ban hành các chính sách kinh tế quan trá»ng nhằm khuyến khích khôi phục và phát triển kinh tế há»™ nông dân, ná»™i dung cÆ¡ bản là bảo đảm quyá»n sở hữu ruá»™ng đất, bảo vệ tài sản của nông dân và các tầng lá»›p khác, khuyến khích khai hoang phục hoá (khai hoang được miá»…n thuế 5 nÇŽm, phục hoá được miá»…n thuế 3 nÇŽm), tÇŽng vụ, tÇŽng nÇŽng suất, tá»± do thuê mÆ°á»›n nhân công, tá»± do thuê mÆ°á»›n trâu bò, tá»± do vay mượn, khuyến khích các hình thức đổi công tÆ°Æ¡ng trợ, khuyến khích khôi phục các nghá» thủ công truyá»n thống, bảo há»™, khuyến khích, khen thưởng nông dân sản xuất giá»i, nghiêm cấm phá hoại sản xuất...

Vụ chiêm nÇŽm 1955, Chính phủ ban hành chính sách thuế sá»­a đổi, giảm bá»›t mức đóng góp của nông dân, đồng thá»i miá»…n thuế cho há»™ quá nghèo.

Chính phủ vận Ä‘á»™ng nông dân phát triển chÇŽn nuôi trâu bò, sá»­a chữa đê Ä‘iá»u, làm thuá»· lợi, khôi phục các hệ thống thuá»· nông.

NhÆ° vậy, sau khi được giải phóng khá»i phÆ°Æ¡ng thức sản xuất phong kiến, nguyện vá»ng phát triển kinh tế của nông dân được Äảng và Nhà nÆ°á»›c hết sức quan tâm bằng các chính sách phù hợp và được pháp luật bảo há»™, đã làm cho sức sản xuất ở nông thôn nÆ°á»›c ta cuối thập ká»· 50 có bÆ°á»›c tiến bá»™ rõ rệt. ở vào thá»i Ä‘iểm đất nÆ°á»›c vừa trải qua chiến tranh, kinh tế còn nghèo nàn, kỹ thuật còn lạc hậu, quan hệ hợp tác giúp đỡ quốc tế chÆ°a có gì đáng kể, nhÆ°ng vá»›i hệ thống chính sách đúng đắn, đã Ä‘Æ°a lại quyá»n làm chủ ruá»™ng đất cho nông dân, giải phóng má»i nÇŽng lá»±c sản xuất trong nông nghiệp, đã tạo ra Ä‘á»™ng lá»±c má»›i phát triển sản xuất góp phần khôi phục kinh tế và ổn định Ä‘á»i sống nhân dân.

Vá» kinh tế, tổng sản lượng và thu nhập bình quân đầu ngÆ°á»i vá» lÆ°Æ¡ng thá»±c đã vượt nÇŽm 1939 (nÇŽm cao nhất dÆ°á»›i thá»i kỳ thá»±c dân Pháp). Äá»™ng lá»±c của kinh tế há»™ nông nghiệp đã được phát huy trong những nÇŽm trÆ°á»›c tập thể hoá nông nghiệp.

4- Thá»i kỳ 1958-1980

a) ở miá»n Bắc

Sau thá»i kỳ khôi phục kinh tế, Äảng chủ trÆ°Æ¡ng cải tạo xã há»™i chủ nghÄ©a đối vá»›i nông nghiệp bằng hình thức hợp tác xã. Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được đặt ra và giải quyết thông qua phong trào hợp tác hoá là má»™t ná»™i dung cÆ¡ bản của hợp tác xã nông nghiệp. Xác lập chế Ä‘á»™ sở hữu tập thể vá» ruá»™ng đất gắn liá»n vá»›i tổ chức lao Ä‘á»™ng tập thể trong các hợp tác xã nông nghiệp từ thấp đến cao, từ nhỠđến lá»›n. Từ đây, kinh tế há»™ nông dân bị coi là kinh tế phụ.

Tập thể hoá nông nghiệp được nhân thức là nhằm ngÇŽn chặn khuynh hÆ°á»›ng tá»± phát tÆ° bản chủ nghÄ©a ở nông thôn, tạo ra sá»± thuần nhất của kinh tế xã há»™i chủ nghÄ©a vá»›i hai hình thức sở hữu toàn dân và tập thể. Äảng nhận định: "Chế Ä‘á»™ tiểu nông hàng ngày hàng giá» sinh ra chủ nghÄ©a tÆ° bản" . "Còn chế Ä‘á»™ sở hữu tÆ° nhân vá» tÆ° liệu sản xuất và lối làm ÇŽn riêng lẻ thì vẫn còn cÆ¡ sở vật chất và Ä‘iá»u kiện xã há»™i cho khuynh hÆ°á»›ng tÆ° bản chủ nghÄ©a tá»± phát nảy nở" . Do đó, phải tiến hành tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất, tổ chức lại sản xuất theo hình thức lao Ä‘á»™ng tập thể, chặn đứng con Ä‘Æ°á»ng tÆ° bản chủ nghÄ©a ở nông thôn, góp phần củng cố liên minh công nông. HÆ¡n nữa, phải tập trung sức lao Ä‘á»™ng, tÆ° liệu sản xuất của bần nông và trung nông lại để xây dá»±ng má»™t phÆ°Æ¡ng thức sản xuất má»›i, má»™t sá»± phân công lao Ä‘á»™ng má»›i.

Từ nhận thức trên đây, Äảng đã Ä‘á» ra Ä‘Æ°á»ng lối giai cấp ở nông thôn: "Dá»±a hẳn vào bần nông và trung nông lá»›p dÆ°á»›i, Ä‘oàn kết chặt chẽ vá»›i trung nông, hạn chế Ä‘i đến xoá bá» sá»± bóc lá»™t kinh tế của phú nông, cải tạo tÆ° tưởng phú hông, ngÇŽn ngừa địa chủ ngóc đầu dậy ...".

Ná»™i dung công hữu hoá tÆ° liệu sản xuất trÆ°á»›c hết là tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất, theo đó là sức lao Ä‘á»™ng và các tÆ° liệu sản xuất khác của nông dân. Ruá»™ng đất tập thể hoá được đặt dÆ°á»›i sá»± quản lý và sá»­ dụng của ban quản trị hợp tác xã, mà ban quản trị chủ yếu được chá»n từ những thành phần bần cố nông.

Thá»±c hiện chủ trÆ°Æ¡ng trên đây, Äảng đã phát Ä‘á»™ng má»™t phong trào quần chúng nhằm giải quyết vấn Ä‘á» "ai thắng ai" giữa lối làm ÇŽn tập thể và lối làm ÇŽn cá thể ở nông thôn.

Kết quả, trong hÆ¡n má»™t nÇŽm, từ tháng 4-1959 đến mùa thu 1960, đã tập thể hoá 76% diện tích ruá»™ng đất canh tác của 2,4 triệu há»™ nông dân, chiếm 84,8% tổng số há»™ nông dân miá»n Bắc.

Vào thá»i Ä‘iểm nông dân Ä‘ang phấn khởi vá»›i các chính sách khuyến nông của Äảng và Chính phủ, lợi ích kinh tế của há»™ nông dân gắn vá»›i đất Ä‘ai Ä‘ang trở thành Ä‘á»™ng lá»±c kích thích phát triển sản xuất thì chúng ta tiến hành tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất, sức lao Ä‘á»™ng, đồng thá»i đặt trong má»™t cÆ¡ chế tổ chức quản lý và Ä‘iá»u hành tập trung. Vì vậy, mô hình sở hữu tập thể ngay từ đầu đã mang trong lòng nó những yếu kém, sá»± gò ép trái nguyên tắc, đã dẫn đến tan vỡ hàng loạt hợp tác xã, hàng vạn nông dân xin ra hợp tác xã , sản lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c nÇŽm 1960 giảm má»™t triệu tấn, nÇŽng suất lúa giảm 200 kg/hécta, lÆ°Æ¡ng thá»±c bình quân đầu ngÆ°á»i giảm từ 333 kg/nÇŽm 1959 xuống 261 kg/nÇŽm 1960.

Những yếu kém của mô hình tập thể hoá trên đây trÆ°á»›c hết là do vi phạm các nguyên tắc vá» hợp tác hoá, đã bá» qua ná»™i dung kinh tế của các nguyên tắc này. CÆ¡ sở kinh tế của nguyên tắc tá»± nguyện chính là sá»± xã há»™i hoá sức sản xuất, trên cÆ¡ sở đó xuất hiện nhu cầu hợp tác hoá các há»™ nông dân, hợp tác ở những khâu nào có lợi nhất cho phát triển sản xuất. Song, trên thá»±c tế là không nhận thức và cÅ©ng không dá»±a trên tất yếu kinh tế mà chủ yếu là xuất phát từ những tiá»n Ä‘á» chính trị, lấy tất yếu chính trị thay cho tất yếu kinh tế để nhanh chóng tạo ra quan hệ sản xuất mà ta cho đó là chủ nghÄ©a xã há»™i, đồng nhất hợp tác hoá vá»›i tập thể hoá.

CÆ¡ sở kinh tế cÇŽn bản nhất của nông dân là quyá»n làm chủ sá»­ dụng ruá»™ng đất. Trong tập thể hoá, chúng ta đã xoá bá» ngay từ đầu cÆ¡ sở kinh tế này.

Do phân phối bình quân, lợi ích kinh tế của nông dân bị vi phạm đã dẫn đến thủ tiêu Ä‘á»™ng lá»±c sản xuất của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng.

Mặt khác, do "quản lý là khâu yếu kém nhất, ruộng đất được tập thể hoá nhưng sử dụng không có kế hoạch, dẫn đến cày sâu cấy muộn, bỠsót ruộng, nǎng suất và sản lượng thấp. Cán bộ quản lý thiếu nǎng lực do trình độ vǎn hoá thấp, không đủ kinh nghiệm quản lý sản xuất, từ đó dẫn đến hiệu quả kinh tế giảm sút, không hơn sản xuất cá thể".

Mô hình sở hữu tập thể có nhiá»u sai trái, yếu kém, chậm được phát hiện, sá»­a chữa. Vì vậy, sau ba nÇŽm xác lập mô hình sở hữu tập thể cho thấy: việc tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất tất yếu dẫn đến tập thể hoá triệt để sức lao Ä‘á»™ng và các tÆ° liệu sản xuất khác của nông dân. Cách làm đó đã biến nông dân từ ngÆ°á»i làm chủ ruá»™ng đất trở thành ngÆ°á»i làm công cho ban quản trị hợp tác xã - những ngÆ°á»i chÆ°a đủ khả nÇŽng và kinh nghiệm quản lý. Trong phÆ°Æ¡ng pháp tiến hành tập thể hoá, nông dân từ chá»— là má»™t lá»±c lượng sản xuất xã há»™i, má»™t tiá»m nÇŽng kinh tế to lá»›n trở thành đối tượng cải tạo, vì vậy đã triệt tiêu tính nÇŽng Ä‘á»™ng, sáng tạo của há» trong sản xuất.

Từ nÇŽm 1961 trở Ä‘i, Äảng tập trung củng cố, tÇŽng cÆ°á»ng và mở rá»™ng mô hình sở hữu tập thể, bằng má»™t loạt cuá»™c vận Ä‘á»™ng ở nông thôn .

Nội dung cơ bản của các cuộc vận động thể hiện trên mấy điểm sau đây:

Một là, mở rộng quy mô sở hữu tập thể vỠruộng đất từ thôn lên liên thôn, đỉnh cao là quy mô toàn xã sau Hội nghị nông nghiệp ở Thái Bình tháng 8-1974.

Hai là, xác lập và thực hiện cơ chế quản lý tập trung trong kinh tế nông nghiệp từ vi mô đến vĩ mô.

Vá» tổ chức sản xuất, chia cắt quá trình sản xuất nông nghiệp ra nhiá»u công Ä‘oạn, đỉnh cao là thành lập các Ä‘á»™i chuyên (1976-1980), tiến hành tổ chức lại sản xuất trên phạm vi toàn huyện.

Quản lý và sá»­ dụng ruá»™ng đất tập trung thống nhất theo chế Ä‘á»™ sở hữu tập thể. Má»i phân biệt vá» lợi ích kinh tế trên đất Ä‘ai Ä‘á»u bị xoá bá».

Vá» phân phối, thá»±c hiện nguyên tắc "trừ lùi" (thuế, quỹ, chi phí sản xuất, các khoản Ä‘iá»u hoà...), còn lại chia theo ngày công, bằng hiện vật.

Ba là, cÆ¡ chế vận hành của mô hình tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất, sức lao Ä‘á»™ng và các tÆ° liệu sản xuất khác của nông dân bằng má»™t bá»™ máy hành chính hoá, qua nhiá»u tầng nấc trung gian từ Trung Æ°Æ¡ng xuống tỉnh, huyện, xã và hợp tác xã.

Việc Ä‘iá»u hành và quyết định trá»±c tiếp quá trình sản xuất và phân phối sản phẩm sản phẩm là bá»™ máy quản lý gồm đủ các phòng, ban, Ä‘á»™i, tổ... bá»™ máy này thoát ly sản xuất trở thành quan liêu hoá, song quyá»n lá»±c rất lá»›n, quyết định toàn bá»™ Ä‘á»i sống kinh tế, chính trị, xã há»™i ở nông thôn.

Những chủ trÆ°Æ¡ng và biện pháp trên đây được triển khai trong Ä‘á»i sống kinh tế xã há»™i nông thôn miá»n Bắc suốt 20 nÇŽm (1960-1980). Tuy nhiên, trong Ä‘iá»u kiện lịch sá»­ cụ thể lúc bấy giá», mô hình sở hữu tập thể cÅ©ng đã Ä‘Æ°a lại những kết quả nhất định.

Vá»›i ná»n nông nghiệp lạc hậu, thoát thai từ phÆ°Æ¡ng thức sản xuất phong kiến, sau nhiá»u nÇŽm tập thể hoá, vá»›i nguồn vốn của Nhà nÆ°á»›c đầu tÆ°, vốn của tập thể và công sức của nông dân, đã xây dá»±ng được má»™t hệ thống cÆ¡ sở vật chất, kỹ thuật bÆ°á»›c đầu rất quan trá»ng, đặc biệt là hệ thống thuá»· lợi, cải tạo đồng ruá»™ng, phát triển giao thông nông thôn, khai hoang, phục hoá, cảnh quan nông thôn đã có bÆ°á»›c thay đổi. Nhiá»u tiến bá»™ khoa há»c - kỹ thuật được áp dụng trong nông nghiệp, làm thay đổi tập quán và phÆ°Æ¡ng pháp canh tác cổ truyá»n, Ä‘Æ°a lại nÇŽng suất cao, nhất là nÇŽng suất lúa. Trong thá»i kỳ cả nÆ°á»›c có chiến tranh, mô hình tập thể hoá triệt để này đã trở thành má»™t kết cấu kinh tế - xã há»™i cần thiết góp phần vào ổn định Ä‘á»i sống chính trị, kinh tế, xã há»™i nông thôn, góp phần to lá»›n vào việc cung cấp sức ngÆ°á»i, sức của cho kháng chiến chống Mỹ cứu nÆ°á»›c, thá»±c hiện có hiệu quả chính sách hậu phÆ°Æ¡ng quân Ä‘á»™i. Sá»± Ä‘oàn kết tÆ°Æ¡ng trợ, tình làng nghÄ©a xóm trong nông thôn đã thiết thá»±c cổ vÅ©, Ä‘á»™ng viên bá»™ Ä‘á»™i trên các chiến trÆ°á»ng hoàn thành sá»± nghiệp vẻ vang giải phóng miá»n Nam, thống nhất Tổ quốc.

Tuy vậy, xét vá» bản chất kinh tế, mô hình tập trung cao vá»›i các đặc trÆ°ng nêu trên có những khuyết Ä‘iểm nghiêm trá»ng:

- Quá trình củng cố mô hình này chính là quá trình tách lao Ä‘á»™ng nông nghiệp ra khá»i ruá»™ng đất và sản phẩm cuối cùng, đỉnh cao là thá»i kỳ 1976-1980 mà hệ quả trá»±c tiếp là làm tha hoá ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng. Há» chỉ còn cách quay vá» làm chủ thá»±c sá»± mảnh đất 5% vá»›i kinh tế gia đình.

- Kinh tế há»™ nông dân bị hoà tan vào kinh tế tập thể. Các thành viên lao Ä‘á»™ng trong gia đình nông dân bị xé lẻ, phân công vào các Ä‘á»™i chuyên hoặc Ä‘á»™i cÆ¡ bản đặt dÆ°á»›i sá»± Ä‘iá»u hành của bá»™ máy quản lý tập trung. Chức nÇŽng kinh tế của há»™ gia đình cÆ¡ bản bị thủ tiêu, chỉ còn lại chức nÇŽng xã há»™i. Lợi ích kinh tế trá»±c tiếp của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng bị vi phạm đã làm mất Ä‘i sá»± thiết tha vá»›i ruá»™ng đất, làm mất Ä‘i bản chất cần cù má»™t nắng hai sÆ°Æ¡ng của ngÆ°á»i nông dân Việt Nam.

- Do cÆ¡ chế quản lý tập trung quan liêu, ruá»™ng đất thuá»™c sở hữu và sá»­ dụng tập thể theo kiểu "cha chung không ai khóc" đã dẫn đến tình trạng vô chủ trong quản lý và sá»­ dụng đất Ä‘ai, gây ra lãng phí và mất đất Ä‘ai nghiêm trá»ng. ở Nam Hà, Thanh Hoá và Hải HÆ°ng má»—i tỉnh mất 2 vạn hécta. Trong 10 nÇŽm (1961-1971), má»—i tỉnh mất Ä‘i diện tích canh tác bằng diện tích hai huyện, còn đất gieo trồng ở miá»n Bắc mất Ä‘i bằng diện tích hai tỉnh .

Tại Há»™i nghị nông nghiệp ở Thái Bình (tháng 8-1974), đồng chí Lê Duẩn nhận định: Trong thá»i kỳ 1964-1974, "Ä‘iá»u đáng lÆ°u ý là ruá»™ng đất canh tác bị sụt Ä‘i khoảng vài chục vạn hécta do xây dá»±ng cÆ¡ bản, làm thuá»· lợi, đắp Ä‘Æ°á»ng. .. Cho nên, dù nÇŽng suất có tÇŽng khá, nhÆ°ng tổng sản lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c cÅ©ng chỉ xoay quanh má»™t mức nhất định, không tÇŽng lên được nhiá»u, trong lúc đó dân số tÇŽng hÆ¡n 4 triệu ngÆ°á»i".

Theo số liệu của cục quản lý ruá»™ng đất, nÇŽm 1978 cả nÆ°á»›c có 1,4 triệu hécta đất chuyên dùng (dành cho thuá»· lợi, xây dá»±ng cÆ¡ bản) chiếm 24% diện tích canh tác. ở các tỉnh phía bắc, đất thuá»· lợi chiếm 9% diện tích canh tác. Má»™t số tỉnh đất hẹp, ngÆ°á»i đông, diện tích đất loại này lên đến 12% (Thái Bình, Hà Nam Ninh). Song, hiệu quả sá»­ dụng đất làm thuá»· lợi rất thấp, 1 hécta đất làm thuá»· lợi bình quân chỉ tÆ°á»›i được 4,2 hécta diện tích canh tác.

Nếu tính cả những nÇŽm sau này, do quản lý và sá»­ dụng ruá»™ng đất vô trách nhiệm, trong 5 nÇŽm (1981-1985), diện tích đất canh tác cả nÆ°á»›c mất Ä‘i 350.000 hécta (riêng đồng bằng sông Cá»­u Long 250.000 hécta), tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i diện tích trồng lúa của ba tỉnh miá»n Trung (Thanh Hoá, Nghệ TÄ©nh và Bình Trị Thiên cá»™ng lại). Äây là chÆ°a tính việc biến đất thổ canh thành thổ cÆ° ở địa phÆ°Æ¡ng nào cÅ©ng có. Riêng nÇŽm 1978 gần 7 vạn hécta đất "bá» xôi ruá»™ng mật" biến thành thổ cÆ°.

Những khuyết Ä‘iểm trên đây đã làm cho sản xuất nông nghiệp phát triển chậm, không ổn định, kéo dài tình trạng tá»± cấp tá»± túc. Tiá»m nÇŽng lao Ä‘á»™ng và đất Ä‘ai khai thác kém hiệu quả. Nhất là những nÇŽm 1976-1980, Ä‘Æ°a nông nghiệp lên sản xuất lá»›n má»™t cách duy ý chí đã dẫn đến khủng hoảng kinh tế nông nghiệp: sản lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c suốt những nÇŽm 1960-1980 trên miá»n Bắc chỉ đạt bình quân trên dÆ°á»›i 5 triệu tấn/nÇŽm. Trong những nÇŽm 1976-1980 sản lượng lÆ°Æ¡ng thá»±c cả nÆ°á»›c chỉ đạt 13 triệu tấn/nÇŽm (miá»n Bắc trên 5 triệu tấn), trong khi đó Äại há»™i Äảng toàn quốc lần thứ IV định ra chỉ tiêu phấn đấu đạt 21 triệu tấn lÆ°Æ¡ng thá»±c vào nÇŽm 1980.

Sản xuất nông nghiệp suy thoái nhÆ° trên đã Ä‘Æ°a đến hệ quả kinh tế là: tập thể quản lý và sá»­ dụng 95% diện tích ruá»™ng đất chỉ đáp ứng được dÆ°á»›i 50% thu nhập của há»™ xã viên, còn trên 50% thu nhập của há» phải dá»±a vào mảnh đất 5% và kinh tế gia đình. Mảnh đất 5% trở thành "mảnh đất thần kỳ". NÇŽng suất lúa trên mảnh đất 5% phổ biến đạt 90 đến 100 tạ/hécta, trong khi ruá»™ng đất thuá»™c sở hữu tập thể thì tối Ä‘a má»›i đạt 50-60 tạ/hécta. Äất 5% có thá»i kỳ chỉ coi là kinh tế phụ, thậm chí còn hạn chế sá»± phát triển của nó. Song, trên mảnh đất 5% đã tá» rõ sức phát triển. ở đây, ngÆ°á»i nông dân đã kết hợp được những kinh nghiệm ngàn nÇŽm của ông cha vá»›i những tri thức và kỹ thuật má»›i mà há» có thể sá»­ dụng cùng vá»›i sức lá»±c, tâm huyết gắn bó vá»›i đất Ä‘ai. Äất đã không phụ công ngÆ°á»i, Ä‘em lại trên 50% thu nhập cho gia đình há».

Nguyên nhân ra Ä‘á»i và tồn tại của mô hình tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất thể hiện trên mấy Ä‘iểm sau đây:

TrÆ°á»›c hết, do nhận thức Ä‘Æ¡n giản, giáo Ä‘iá»u, duy ý chí vá» chế Ä‘á»™ kinh tế xã há»™i chủ nghÄ©a. Cụ thể là: quan niệm thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i chỉ tồn tại hai hình thức sở hữu: toàn dân và tập thể, và sau này đồng nghÄ©a vá»›i sở hữu nhà nÆ°á»›c, từ đó đã nóng vá»™i muốn nhanh chóng xoá bá» các loại hình sở hữu khác, coi đó là Ä‘iá»u kiện tiên quyết để xây dá»±ng chế Ä‘á»™ kinh tế má»›i trong khi chÆ°a có đủ các tiá»n Ä‘á» cần thiết.

Trong xây dá»±ng kinh tế nông thôn, chỉ tuyệt đối hoá má»™t hình thức tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất, theo nó là sức lao Ä‘á»™ng nông nghiệp. Äiá»u này đã làm nghèo Ä‘i nguyên lý của chủ nghÄ©a cá»™ng sản khoa há»c và sá»± liên minh tá»± nguyện giữa những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng tá»± do thành các hiệp há»™i.

Từ nhận thức giản Ä‘Æ¡n nhÆ° vậy nên đã vận dụng má»™t cách giáo Ä‘iá»u há»c thuyết ba giai Ä‘oạn phát triển của chủ nghÄ©a tÆ° bản trong công nghiệp và nông nghiệp, vá»›i mong muốn tạo ra quan hệ sản xuất mở Ä‘Æ°á»ng cho lá»±c lượng sản xuất phát triển, Ä‘i ngược lại quy luật phát triển lịch sá»­ tá»± nhiên của xã há»™i và không phù hợp vá»›i đặc Ä‘iểm sản xuất nông nghiệp, má»™t lÄ©nh vá»±c sản xuất đòi há»i phải tuân thủ nghiêm ngặt quy luật sinh há»c.

Thứ hai, mô hình tập thể hoá tập trung cao được xây dá»±ng và củng cố, phần nào do ảnh hưởng của nhân tố quốc tế. Những chÆ°Æ¡ng trình đồ sá»™ của Liên Xô chuẩn bị "Ä‘i vào chủ nghÄ©a cá»™ng sản", rồi "đại nhảy vá»t" của Trung Quốc và "Thiên lý mã" của Triá»u Tiên... đã tác Ä‘á»™ng không nhỠđến nÆ°á»›c ta trong việc hoạch định những chiến lược kinh tế lá»›n, muốn Ä‘i nhanh lên chủ nghÄ©a xã há»™i, trong đó có nông nghiệp. Những hình thức kinh tế tập thể ở những nÆ°á»›c này, trên thá»±c tế cho thấy là kém hiệu quả, khó đứng vững trÆ°á»›c những thách thức, biến Ä‘á»™ng vá» kinh tế, chính trị, xã há»™i.

Thứ ba, mô hình sở hữu tập thể vá»›i việc tập thể hoá triệt để, tập trung là con đẻ của cÆ¡ chế tập trung quan liêu của cả ná»n kinh tế. Hiện nay, việc xoá bá» cÆ¡ chế này tất yếu phải thay đổi mô hình cÅ© cả vá» tổ chức và phÆ°Æ¡ng thức hoạt Ä‘á»™ng.

Sau cùng, phải kể đến quy luật chiến tranh. Trong chiến tranh không trực tiếp tạo nên mô hình này, song đã góp phần củng cố nó.

b) ở miá»n Nam

- Äặc Ä‘iểm vá» sở hữu ruá»™ng đất, nông nghiệp, nông thôn miá»n Nam sau giải phóng 1975.

Trải qua chiến tranh lâu dài và ác liệt, do tác Ä‘á»™ng của chính sách ruá»™ng đất của chính quyá»n cách mạng và do sá»± xâm nhập ở mức Ä‘á»™ khác nhau của chủ nghÄ©a thá»±c dân má»›i từ thá»i Mỹ - ngụy, vấn Ä‘á» ruá»™ng đất, nông nghiệp và nông thôn miá»n Nam sau giải phóng (1975) rất Ä‘a dạng và khác nhau giữa các vùng.

Miá»n Trung là dải đất hẹp, bình quân ruá»™ng đất thấp, trong chiến tranh trở thành vùng tranh chấp ác liệt, nông thôn bị tàn phá nặng ná», nông dân bị đồn xúc, phân tán. Ruá»™ng đất nhiá»u nÆ¡i trở thành vành Ä‘ai trắng.

Tây Nguyên là vùng núi cao, phần lá»›n là dân tá»™c ít ngÆ°á»i. Cho đến ngày giải phóng, trên vùng đất này tồn tại hai bá»™ phận kinh tế chủ yếu: kinh tế tá»± nhiên và ná»­a tá»± nhiên mang dấu ấn của cá»™ng đồng các thị tá»™c mà Ä‘Æ¡n vị sản xuất chính là các đại gia đình theo chế Ä‘á»™ "nhà dài". Kinh tế đồn Ä‘iá»n vá»›i các vùng cây công nghiệp của tÆ° bản nÆ°á»›c ngoài và Việt Nam kinh doanh theo phÆ°Æ¡ng thức tÆ° bản chủ nghÄ©a.

Nam Bá»™ sau giải phóng có những đặc Ä‘iểm khác miá»n Bắc sau hoà bình (1954), khác miá»n Trung và Tây Nguyên ở cùng thá»i Ä‘iểm. ở đây, phÆ°Æ¡ng thức sản xuất phong kiến vá» cÆ¡ bản đã bị xoá bá», 70% số há»™ nông dân là trung nông, chiếm 80% diện tích canh tác. Há» Ä‘ang trở thành lá»±c lượng trung tâm của sản xuất nông nghiệp ở Nam Bá»™. Phú nông và tÆ° sản nông thôn chiếm khoảng từ 1 đến 4% số há»™, sở hữu khoảng 4 đến 7% ruá»™ng đất canh tác, há» vừa kinh doanh trên ruá»™ng đất, vừa kinh doanh dịch vụ. NÇŽng lá»±c cÆ¡ khí của há» rất lá»›n và Ä‘ang trở thành trung tâm dịch vụ kinh tế, kỹ thuật ở nông thôn. Còn lại khoảng 20% số há»™ thiếu ruá»™ng hoặc không có ruá»™ng, cá»™ng vá»›i hàng triệu nông dân bị chiến tranh xô đẩy vào các khu tập trung, các đô thị sau giải phóng trở vá» quê cÅ©. Tình hình đó đặt ra yêu cầu khách quan phải giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất ở nông thôn sau chiến tranh.

Trung nông hoá phổ biến ở nông thôn Nam Bá»™ đã mở Ä‘Æ°á»ng cho sá»± tiếp thu tiến bá»™ kỹ thuật . Nhiá»u vùng nông thôn sức sản xuất phát triển, hình thành sá»± phân công lao Ä‘á»™ng Ä‘a dạng: sản xuất nông nghiệp, kinh doanh dịch vụ, chế biến nông sản, thÆ°Æ¡ng nghiệp và lao Ä‘á»™ng tá»± do. Hệ thống dịch vụ nông nghiệp, sản xuất lÆ°u thông hàng hoá - tiá»n tệ đã hình thành thông suốt từ thành thị đến thôn ấp và há»™ nông dân. Hệ thống này bÆ°á»›c đầu đã gắn được nông nghiệp vá»›i công nghiệp, sản xuất vá»›i chế biến và tiêu thụ sản phẩm, thúc đẩy sản xuất phát triển.

Xét vá» mặt xã há»™i hoá sản xuất thì đây là bÆ°á»›c tiến bá»™ trong lịch sá»­ sản xuất nông nghiệp ở nÆ°á»›c ta, là tiá»n Ä‘á» kinh tế hết sức cÆ¡ bản để từng bÆ°á»›c chuyển ná»n nông nghiệp Nam Bá»™ sang sản xuất hàng hoá theo hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a. Những đặc Ä‘iểm trên đây mang tính khách quan quy định chính sách của Äảng và Nhà nÆ°á»›c đối vá»›i nông nghiệp, nông dân và nông thôn Nam Bá»™ trÆ°á»›c hết và cÇŽn bản là vấn Ä‘á» ruá»™ng đất.

Chủ trÆ°Æ¡ng của Äảng vá» ruá»™ng đất trong những nÇŽm 1975-1980.

Sau giải phóng (1975), Äảng chủ trÆ°Æ¡ng "xác lập quan hệ sản xuất xã há»™i chủ nghÄ©a đồng nhất trong cả nÆ°á»›c dÆ°á»›i hai hình thức sở hữu toàn dân và tập thể để phát triển sản xuất nông nghiệp theo hÆ°á»›ng sản xuất lá»›n" . Vá» vấn Ä‘á» ruá»™ng đất, Äảng chủ trÆ°Æ¡ng triệt để xoá bá» tàn dÆ° bóc lá»™t ruá»™ng đất của địa chủ, phong kiến, tịch thu ruá»™ng đất của bá»n phản Ä‘á»™ng ác ôn có nợ máu chia cho nông dân không ruá»™ng và thiếu ruá»™ng; Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất trong ná»™i bá»™ nông dân gắn vá»›i cải tạo nông nghiệp theo hình thức hợp tác xã; tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất và các tÆ° liệu sản xuất của nông dân.

Thực hiện chủ trương trên, kết quả đưa lại ở các vùng không giống nhau.

ở các tỉnh duyên hải miá»n Trung, đến cuối nÇŽm 1975 đã thu hồi 125.527 hécta ruá»™ng đất chia cho 2 triệu nông dân. Mức chênh lệch ruá»™ng đất giữa các há»™ không đáng kể. Vì vậy, tạo thuận lợi cho quá trình Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất và tập thể hoá.

ở Tây Nguyên, ruá»™ng đất chủ yếu là quốc gia công thổ và đồn Ä‘iá»n. Việc tịch thu đất Ä‘ai và quốc hữu hoá đồn Ä‘iá»n từ tay giai cấp tÆ° sản khá thuận lợi. Sau khi chuyển các đồn Ä‘iá»n cây công nghiệp thành nông trÆ°á»ng quốc doanh, còn lại má»™t số ruá»™ng được chia cấp tập thể, lập các hợp tác xã và tập Ä‘oàn sản xuất.

ở Nam Bá»™, trÆ°á»›c hết, là tịch thu ruá»™ng đất của địa chủ, việt gian phản Ä‘á»™ng chia cho nông dân. Vấn Ä‘á» má»›i đặt ra là ruá»™ng đất tịch thu được của địa chủ còn lại không nhiá»u trong khi gần hai triệu ngÆ°á»i, vốn Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng trong các lÄ©nh vá»±c công thÆ°Æ¡ng nghiệp (phi nông nghiệp) được coi là đối tượng cải tạo công thÆ°Æ¡ng nghiệp phải trở vá» nông thôn, đòi há»i có ruá»™ng đất canh tác. Äể có ruá»™ng đất cấp cho đối tượng này, phải tiến hành Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất bằng cuá»™c vận Ä‘á»™ng "nhÆ°á»ng áo sẻ cÆ¡m" theo tinh thần Chỉ thị 57 của Bá»™ Chính trị (tháng 1-1978). Thá»±c chất là cắt đất của 10% số há»™ trung nông khá giả để chia bình quân cho ngÆ°á»i không có ruá»™ng.

Tiếp theo, thá»±c hiện Chỉ thị 100 vá» khoán sản phẩm trong nông nghiệp (tháng 1-1981) và Chỉ thị 19 (tháng 5-1993) vá» Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất và cải tạo nông nghiệp Nam Bá»™ của Ban Bí thÆ° trung Æ°Æ¡ng, tiếp tục Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất của 40% số há»™ trung nông có ruá»™ng đất cao hÆ¡n mức bình quân ở địa phÆ°Æ¡ng.

Trong quá trình tập thể hoá, đã coi việc phân biệt lợi ích kinh tế trên đất đai của hộ nông dân là không cần thiết, nên dẫn đến tình trạng cắt đất xâm canh và xáo canh diễn ra hết sức phức tạp ở nông thôn Nam Bộ.

NhÆ° vậy, sau giải phóng, giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất ở miá»n Nam đã Ä‘Æ°a lại kết quả nhất định là hoàn thành cách mạng ruá»™ng đất, xoá bá» chế Ä‘á»™ chiếm hữu và bóc lá»™t của đế quốc và địa chủ phong kiến trên phạm vi cả nÆ°á»›c.

NhÆ°ng bên cạnh thắng lợi đó, trong Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất gắn liá»n vá»›i tập thể hoá, chúng ta đã mắc những sai lầm, khuyết Ä‘iểm nghiêm trá»ng:

TrÆ°á»›c hết, việc Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất theo cách làm trên, đã vi phạm lợi ích của nông dân, đặc biệt là trung nông - nhân vật trung tâm của sản xuất nông sản hàng hoá ở Nam Bá»™, những ngÆ°á»i có vốn, lao Ä‘á»™ng và kinh nghiệm sản xuất, đại biểu cho lá»±c lượng sản xuất Ä‘ang phát triển ở nông thôn.

Thứ hai, việc Ä‘iá»u chỉnh ruá»™ng đất nhiá»u lần dẫn đến bình quân, xoá xâm canh, gây ra xáo canh, làm cho quá trình sản xuất hàng hoá và phân công lao Ä‘á»™ng bị biến Ä‘á»™ng lá»›n. Trên thá»±c chất là Ä‘i ngược lại quá trình tích tụ và tập trung ruá»™ng đất, vốn là tÆ° liệu sản xuất theo hÆ°á»›ng sản xuất hàng hoá. Nhiá»u nÆ¡i còn chia ruá»™ng đất cho cả những ngÆ°á»i hoạt Ä‘á»™ng trong các lÄ©nh vá»±c phi nông nghiệp, mà việc há» tách ra khá»i sản xuất nông nghiệp lại chính là kết quả tiến bá»™ của quá trình phân công lao Ä‘á»™ng xã há»™i. Dù không tá»± giác, chúng ta làm lại cái đã qua vá» mặt lịch sá»­ phát triển.

5. Thá»i kỳ từ nÇŽm 1981 đến nay.

a) Từng bước khôi phục kinh tế hộ nông dân.

Kinh tế há»™ nông dân được khôi phục bằng khoán sản phẩm đến nhóm và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, thá»±c chất là khoán há»™.

Khoán há»™ trải qua những bÆ°á»›c thÇŽng trầm. Từ nÇŽm 1962, khoán há»™ đã xuất hiện trên đồng đất Äồ sÆ¡n (Hải Phòng) và sau đó ở VÄ©nh Phú (1966). Do nhận thức chÆ°a đổi má»›i nên khoán há»™ không được thừa nhận, phải đến những nÇŽm 1977-1980, khi ná»n nông nghiệp lâm vào tình trạng khủng hoảng thì "khoán chui" xuất hiện phổ biến ở nhiá»u địa phÆ°Æ¡ng trên miá»n Bắc.

Qua tổng kết thá»±c tiá»…n trên, ngày 13-1-1981, Ban Bí thÆ° ban hành Chỉ thị 100 vá» khoán sản phẩm đến nhóm và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, thÆ°á»ng gá»i tắt là khoán 100.

"Khoán chui", má»™t mặt, phản ánh sá»± bắt đầu đổ vỡ khó tránh khá»i của mô hình tập thể hoá triệt để ruá»™ng đất, sức lao Ä‘á»™ng và tÆ° liệu sản xuất khác của nông dân; mặt khác, phản ánh tính tất yếu kinh tế - khôi phục lại chức nÇŽng kinh tế há»™ nông dân. Khoán 100 bÆ°á»›c đầu đáp ứng được yêu cầu khách quan này.

Nội dung cơ bản của khoán 100 thể hiện trên mấy điểm:

Mục đích: phát triển sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế, nÇŽng suất lao Ä‘á»™ng, nâng cao thu nhập của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng.

Nguyên tắc: quản lý và sá»­ dụng có hiệu quả tÆ° liệu sản xuất, trÆ°á»›c hết là ruá»™ng đất, quản lý và Ä‘iá»u hành lao Ä‘á»™ng phải trên cÆ¡ sở gắn vá»›i kết quả cuối cùng của sản xuất, thá»±c hiện khoán theo 5 khâu và 3 khâu; trong phân phối giải quyết hài hoà mối quan hệ lợi ích ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng.

Phạm vi: áp dụng đối vá»›i má»i loại cây trồng và vật nuôi.

Khoán 100 đã Ä‘Æ°a lại tác dụng phân chia lại chức nÇŽng kinh tế giữa tập thể và há»™ gia đình cả vá» quan hệ sở hữu, quan hệ quản lý và phân phối, mở đầu cho quá trình dân chủ hoá vá» mặt kinh tế, bằng việc gắn bó trở lại lao Ä‘á»™ng vá»›i ruá»™ng đất, mang lại lợi ích thiết thá»±c cho nông dân, tạo ra Ä‘á»™ng lá»±c kích thích phát triển sản xuất. Xét vá» mặt cÆ¡ chế quản lý kinh tế, khoán 100 đã phá vỡ cÆ¡ chế tập trung quan liêu trong sản xuất nông nghiệp. Trong thá»i gian đầu, khoán 100 đã có tác dụng làm sống Ä‘á»™ng ná»n kinh tế nông thôn và tạo ra má»™t khối lượng nông sản lá»›n hÆ¡n so vá»›i thá»i kỳ trÆ°á»›c.

Tuy vậy, khoán 100 cÅ©ng chỉ có tác dụng trong má»™t thá»i gian, sau đó giảm dần vì cÆ¡ chế tập trung quan liêu vẫn còn được duy trì trong hợp tác xã, cÅ©ng nhÆ° toàn bá»™ hệ thống tái sản xuất xã há»™i trong nông nghiệp. Hệ thống này cùng tính chất mệnh lệnh hành chính, mà hậu quả của nó đè lên vai ngÆ°á»i nông dân, trÆ°á»›c hết là há»™ nhận khoán. Há»™ nông dân không đủ khả nÇŽng bảo đảm tái sản xuất và nhu cầu Ä‘á»i sống nên đã phải trả lại bá»›t ruá»™ng đất.

TrÆ°á»›c đòi há»i của cuá»™c sống, nhiá»u cấp uá»· đảng ở địa phÆ°Æ¡ng đã chủ Ä‘á»™ng chuyển sang khoán gá»n và sau đó được Nghị quyết 10 của Bá»™ Chính trị (tháng 4-1988) xác nhận và thÆ°á»ng gá»i là khoán 10. Cùng vá»›i việc thá»±c hiện khoán 10 là sá»± đổi má»›i toàn bá»™ cÆ¡ chế quản lý kinh tế nông nghiệp, đổi má»›i hoạt Ä‘á»™ng kinh tế - xã há»™i ở nông thôn. Từ đây, chức nÇŽng kinh tế của há»™ nông dân được xác lập trở lại. Há»™i nghị Ban chấp hành trung Æ°Æ¡ng Äảng lần thứ 6 (khoá VI) tháng 3-1989 và Äại hôi đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Äảng khẳng định há»™ nông dân là má»™t Ä‘Æ¡n vị kinh tế tá»± chủ sản xuất hàng hoá. Äổi má»›i hình thức và ná»™i dung hoạt Ä‘á»™ng của các hợp tác xã nhằm khai thác có hiệu quả các tiá»m nÇŽng kinh tế há»™ nông dân và nông nghiệp, từng bÆ°á»›c chuyển ná»n kinh tế tá»± cấp tá»± túc sang sản xuất hàng hoá theo định hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a.

III. MẤY KINH NGHIỆM GIẢI QUYẾT VẤN ÄỀ RUỘNG ÄẤT

1- Vấn đỠruộng đất cần được giải quyết từng bước phù hợp với sự phát triển của cách mạng và lợi ích của nông dân

a) Nhận thức đúng vị trí của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và lợi ích của ngÆ°á»i nông dân trong từng thá»i kỳ cách mạng để Ä‘á» ra chính sách ruá»™ng đất phù hợp vá»›i thá»±c tiá»…n.

Ruá»™ng đất là tÆ° liệu sản xuất đặc biệt không thay thế được đối vá»›i sản xuất nông nghiệp, là yêu cầu cÆ¡ bản và cấp thiết của nông dân trong má»i thá»i kỳ cách mạng. Giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và nông dân không chỉ mang ý nghÄ©a chính trị, mà còn mang ý nghÄ©a kinh tế - xã há»™i quan trá»ng đối vá»›i sá»± phát triển của cách mạng.

Trong cách mạng giải phóng dân tá»™c, Äảng giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và nông dân nhằm tập hợp lá»±c lượng chính trị, tạo nên sức mạnh Ä‘oàn kết toàn dân, nòng cốt là liên minh công - nông, để tiến hành đấu tranh giành Ä‘á»™c lập dân tá»™c. Mặt chính trị của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và nông dân được đặt lên hàng đầu. Chủ trÆ°Æ¡ng của Äảng ta trong thá»i kỳ này là tịch thu ruá»™ng đất của đế quốc, địa chủ và việt gian chia cho dân cày. TÆ° tưởng cÆ¡ bản của chủ trÆ°Æ¡ng trên là nhằm Ä‘oàn kết các tầng lá»›p, các giai cấp trong xã há»™i, Ä‘oàn kết vá»›i cả má»™t bá»™ phận địa chủ có tinh thần yêu nÆ°á»›c. NhỠđó, Äảng đã tập hợp xung quanh mình má»™t lá»±c lượng chính trị, xã há»™i rá»™ng lá»›n, nhân sức mạnh của giai cấp công nhân lên gấp bá»™i, thá»±c hiện thắng lợi nhiệm vụ giải phóng dân tá»™c.

Mặt kinh tế của vấn Ä‘á» ruá»™ng đất và nông dân được giải quyết thành công ở chá»— gắn liá»n vá»›i nhiệm vụ chính trị. Khẩu hiệu "NgÆ°á»i cày có ruá»™ng" và chính sách cải cách ruá»™ng đất thá»±c chất mang ná»™i dung kinh tế, đáp ứng nguyện vá»ng tha thiết của nông dân, đồng thá»i có ý nghÄ©a chính trị sâu sắc. Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất đã có sức lôi cuốn, Ä‘á»™ng viên nông dân tham gia kháng chiến, tÇŽng cÆ°á»ng và củng cố liên minh công - nông và mặt trận dân tá»™c thống nhất. Trên cÆ¡ sở đó, Äảng lãnh đạo toàn dân hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ cách mạng.

Trong xây dựng đất nước, giải quyết vấn đỠruộng đất trước hết phải đáp ứng được lợi ích kinh tế của nông dân, phải đặt lợi ích kinh tế của nông dân lên hàng đầu. Chính trị phải thể hiện được yêu cầu kinh tế ấy, và chỉ khi đó chính trị mới có sức mạnh to lớn. Mối quan hệ biện chứng này được thể hiện trong tư tưởng Hồ Chí Minh: nếu nước độc lập mà dân không được hưởng hạnh phúc, tự do thì độc lập cũng chẳng có ý nghĩa gì.

Vá» vấn Ä‘á» ruá»™ng đất, chủ trÆ°Æ¡ng của Äảng là nhằm giải phóng toàn bá»™ nÇŽng lá»±c sản xuất trong nông nghiệp bằng việc thá»±c hiện chính sách kinh tế nhiá»u thành phần, coi đó là vấn Ä‘á» chiến lược có ý nghÄ©a lâu dài và là quy luật chuyển ná»n kinh tế tá»± cấp tá»± túc sang kinh tế hàng hoá. Phải xuất phát từ lợi ích của nông dân và quyá»n làm chủ thá»±c sá»± của nông dân giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất. Nếu trong đấu tranh giải phóng dân tá»c, nông dân là má»™t lá»±c lượng chính trị - xã há»™i hùng hậu, thì trong xây dá»±ng đất nÆ°á»›c, nông dân là má»™t lá»±c lượng kinh tế to lá»›n góp phần quyết định vào việc thá»±c hiện chiến lược kinh tế trong chặng đầu thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i ở nÆ°á»›c ta.

b) Cách mạng phát triển đến đâu thì vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được giải quyết đến đó, tạo Ä‘iá»u kiện cho bÆ°á»›c phát triển má»›i của cách mạng.

Vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được Äảng ta coi là yêu cầu cÆ¡ bản của nông dân. Ngay các vÇŽn kiện của Äảng trong thá»i kỳ giải phóng dân tá»™c (1930 - 1945), Äảng chủ trÆ°Æ¡ng thá»±c hiện má»™t bÆ°á»›c yêu cầu đó là tịch thu ruá»™ng đất của đế quốc, phátxít và địa chủ phản đông chia cho nông dân. Trong kháng chiến chống Pháp, vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được thá»±c hiện ngày càng nhiá»u hÆ¡n nhằm thu hẹp thế lá»±c của đế quốc, phong kiến, bồi dưỡng lá»±c lượng kháng chiến. Khi kháng chiến đã giành được thắng lợi quyết định, vấn Ä‘á» ruá»™ng đất được giải quyết má»™t cách triệt để bằng cải cách ruá»™ng đất, Ä‘Æ°a lại quyá»n làm chủ ruá»™ng đất cho nông dân và giải phóng sức sản xuất trong nông nghiệp.

Äảng giải quyết thành công nhất vấn Ä‘á» ruá»™ng đất trong thá»i kỳ giải phóng dân tá»™c và thá»i kỳ kết thúc cuá»™c kháng chiến chống Pháp. NhÆ°ng trong thá»i kỳ cải tạo xã há»™i chủ nghÄ©a (1958-1980), đã phạm má»™t số sai lầm vá» chỉ đạo chiến lược. Cụ thể là chủ quan, nóng vá»™i trong cải tạo nông nghiệp, tiến hành công hữu hoá và tập thể hoá ruá»™ng đất má»™t cách triệt để, tách ruá»™ng đất ra khá»i lao Ä‘á»™ng và quyá»n làm chủ của ngÆ°á»i nông dân, triệt tiêu Ä‘á»™ng lá»±c sản xuất, dẫn đến khủng hoảng kinh tế nông nghiệp trong những nÇŽm 1976-1980.

Từ nÇŽm 1981 đến nay, trở lại tiếp cận thá»±c tiá»…n, tiếp cận quy luật khách quan, Äảng lãnh đạo từng bÆ°á»›c đổi má»›i chính sách kinh tế nông nghiệp, trÆ°á»›c hết là chính sách khuyến khích phát triển kinh tế há»™ nông dân, nên đã tạo ra bÆ°á»›c phát triển má»›i trong sản xuất nông nghiệp.

2- Giải quyết vấn đỠruộng đất phải nhằm mục tiêu giải phóng sức sản xuất, phát triển sản xuất hàng hoá theo định hướng xã hội chủ nghĩa

Giải quyết vấn Ä‘á» ruá»™ng đất phải nhằm khai thác có hiệu quả tiá»m nÇŽng kinh tế trong nông nghiệp, trÆ°á»›c hết phải gắn được lao Ä‘á»™ng vá»›i đất Ä‘ai trong tất cả các thành phần kinh tế. Muốn làm được nhÆ° vậy phải thá»±c hiện dân chủ hoá vá» kinh tế đối vá»›i nông dân, xác lập và thể hiện được trong thá»±c tiá»…n quyá»n làm chủ của nông dân đối vá»›i ruá»™ng đất.

Trên cÆ¡ sở dân chủ hoá vá» kinh tế, há»™ nông dân là má»™t Ä‘Æ¡n vị kinh tế tá»± chủ để xây dá»±ng chế Ä‘á»™ hợp tác vÇŽn minh. ở đây, cần hiểu chế Ä‘á»™ hợp tác má»›i trong nông nghiệp bao hàm các loại hình, trình Ä‘á»™ tổ chức, liên kết giữa các há»™ nông dân, các thành phần kinh tế trên cÆ¡ sở tá»± nguyện, dân chủ, cùng có lợi và nhằm phát triển sản xuất hàng hoá, nâng cao hiệu quả kinh tế và không ngừng cải thiện Ä‘á»i sống nhân dân lao Ä‘á»™ng ở nông thôn. Nói má»™t cách khác, chế Ä‘á»™ hợp tác má»›i mang tính Ä‘a dạng vá» hình thức, vá» quan hệ sở hữu, quản lý và phân phối, phù hợp vá»›i tính chất và trình Ä‘á»™ của lá»±c lượng sản xuất. Trong Chiến lược ổn định và phát triển kinh tế - xã há»™i đến nÇŽm 2000, Äảng ta đã khẳng định: "Kinh tế tập thể, vá»›i hình thức phổ biến là hợp tác xã, đổi má»›i tổ chức và phÆ°Æ¡ng thức hoạt Ä‘á»™ng, phát triển rá»™ng rãi và Ä‘a dạng trong các ngành, nghá» vá»›i quy mô và mức Ä‘á»™ tập thể hoá khác nhau, trên cÆ¡ sở tá»± nguyện góp vốn, góp sức của những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng. Tổ chức và hoạt Ä‘á»™ng của các hợp tác xã không phụ thuá»™c vào địa giá»›i hành chính. Má»™t há»™ gia đình có thể tham gia các hợp tác xã khác nhau và có quyá»n rút ra khá»i hợp tác xã theo Ä‘iá»u lệ".

Trong chế Ä‘á»™ hợp tác, kinh tế há»™ là tế bào của kinh tế hợp tác, ở đây kinh tế há»™ không hoà tan vào kinh tế hợp tác nhÆ° trÆ°á»›c đây mà là má»™t Ä‘Æ¡n vị kinh tế tá»± chủ được phát huy sở trÆ°á»ng và khả nÇŽng của mình trong sản xuất - kinh doanh. Sá»± phát triển của kinh tế há»™ là Ä‘iá»u kiện tồn tại cho kinh tế hợp tác. Ngược lại, kinh tế hợp tác chỉ có giá trị đích thá»±c trên cÆ¡ sở những tất yếu kinh tế đòi há»i phải có sá»± phân công và hợp tác của nhiá»u há»™ má»›i có hiệu quả. Kinh tế hợp tác không bao trùm lên kinh tế há»™, mà hợp tác ở những khâu nào đó đòi há»i phải có sức mạnh của kinh tế tập thể kinh doanh chung má»›i Ä‘em lại hiệu quả. Äây là mối quan hệ biện chứng tác Ä‘á»™ng qua lại lẫn nhau của quá trình phát triển lá»±c lượng sản xuất và xây dá»±ng, củng cố quan hệ sản xuất định hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a, từng bÆ°á»›c thúc đẩy sản xuất hàng hoá phát triển, nâng cao Ä‘á»i sống nông dân và xây dá»±ng nông thôn má»›i, Äại há»™i đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Äảng khẳng định: "ở nông thôn, trên cÆ¡ sở tÇŽng cÆ°á»ng vai trò Ä‘Æ¡n vị kinh tế tá»± chủ của há»™ xã viên, các hợp tác xã hÆ°á»›ng hoạt Ä‘á»™ng vào những khâu và lÄ©nh vá»±c mà há»™ xã viên không có Ä‘iá»u kiện tá»± làm hoặc làm kém hiệu quả hÆ¡n kinh doanh tập thể. Cùng vá»›i chính quyá»n và các Ä‘oàn thể chÇŽm lo các vấn Ä‘á» xã há»™i và xây dá»±ng nông thôn má»›i".

Muốn làm nhÆ° vậy, kinh tế há»™ gia đình phải trở thành kinh tế hàng hoá, khác vá» chất so vá»›i kinh tế cá thể tá»± cung tá»± cấp trÆ°á»›c đây. Vì vậy, vấn Ä‘á» ruá»™ng đất đặt ra phải tuân theo quy luật tích tụ và tập trung ruá»™ng đất vào tay những ngÆ°á»i làm ruá»™ng giá»i má»›i giải quyết được mâu thuẫn giữa việc phân phối và sá»­ dụng ruá»™ng đất manh mún, bình quân, vá»›i yêu cầu phát triển sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp. Trong Ä‘iá»u kiện ruá»™ng đất thuá»™c sở hữu toàn dân được Nhà nÆ°á»›c giao cho há»™ nông dân sá»­ dụng lâu dài thì việc thá»±c hiện chuyển nhượng quyá»n sá»­ dụng ruá»™ng đất có thể hiểu ra là lấy hiệu quả sản xuất kinh doanh làm chính. Äây là má»™t quá trình lịch sá»­ tá»± nhiên dá»±a trên cÆ¡ sở phát triển của lá»±c lượng sản xuất và sá»± tiến bá»™ của phân công lao Ä‘á»™ng xã há»™i trong lÄ©nh vá»±c nông nghiệp. Äại há»™i đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Äảng chỉ rõ: "Äất Ä‘ai thuá»™c sở hữu toàn dân. Các há»™ nông dân được Nhà nÆ°á»›c giao quyá»n sá»­ dụng ruá»™ng đất lâu dài và cấp giấy chứng nhận. Luật pháp quy định cụ thể việc thừa kế và chuyển quyá»n sá»­ dụng ruá»™ng đất".

3- Äổi má»›i quản lý vÄ© mô của Nhà nÆ°á»›c trong quá trình phát triển kinh tế há»™ nông dân thành Ä‘Æ¡n vị sản xuất hàng hoá.

Bản thân ná»n kinh tế nông nghiệp, trong đó kinh tế há»™ nông dân là cÆ¡ bản, tá»± nó không thể chuyển sang sản xuất hàng hoá được mà phải có sá»± quan hệ thúc đẩy, há»— trợ của các ngành kinh tế kỹ thuật khác. Phải đặt vấn Ä‘á» nông nghiệp, nông dân và nông thôn trong chiến lược tổng thể phát triển kinh tế - xã há»™i, trên cÆ¡ sở đó, Nhà nÆ°á»›c vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i quản lý và Ä‘iá»u hành vÄ© mô gắn phát triển nông nghiệp vá»›i phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thÆ°Æ¡ng nghiệp và dịch vụ ở nông thôn. Äây là nhiệm vụ có tầm quan trá»ng đặc biệt trong quá trình thúc đẩy sá»± ra Ä‘á»i và phát triển phân công lao Ä‘á»™ng trong nông nghiệp, công nghiệp hoá nông thôn và xây dá»±ng nông thôn má»›i theo hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a. Äại há»™i đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Äảng chỉ rõ: "Phát triển nông, lâm, ngÆ° nghiệp gắn vá»›i công nghiệp chế biến, phát triển toàn diện kinh tế nông thôn và xây dá»±ng nông thôn má»›i là má»™t nhiệm vụ quan trá»ng hàng đầu để ổn định tình hình kinh tế - xã há»™i".

Äể thúc đẩy quá trình này, trÆ°á»›c hết cần quan tâm hình thành các Ä‘iểm kinh tế - kỹ thuật, các thị trấn, thị tứ ở nông thôn theo quy hoạch hợp lý. Các Ä‘iểm kinh tế, kỹ thuật sẽ là môi trÆ°á»ng và Ä‘iá»u kiện kích thích sản xuất hàng hoá và phân công lại lao Ä‘á»™ng nông nghiệp, trở thành "Ä‘á»™ng lá»±c" thúc đẩy kinh tế, vÇŽn hoá, xã há»™i nông thôn phát triển.

Sá»± phát triển sản xuất hàng hoá trong nông nghiệp đối vá»›i kinh tế há»™ nông dân trÆ°á»›c hết cần phải có sá»± đầu tÆ° của Nhà nÆ°á»›c trong việc xây dá»±ng kết cấu hạ tầng để mở mang giao lÆ°u kinh tế, tạo Ä‘iá»u kiện kích thích sản xuất hàng hoá phát triển. Sá»± tài trợ của Nhà nÆ°á»›c là Ä‘iá»u kiện hết sức cÆ¡ bản trong quá trình chuyển kinh tế há»™ tá»± cấp tá»± túc sang kinh tế hàng hoá. Vì vậy, cần có hệ thống ngân hàng tín dụng nông nghiệp vá»›i cÆ¡ chế kinh doanh má»›i theo hÆ°á»›ng thúc đẩy sá»± phân công lao Ä‘á»™ng ở nông thôn, phù hợp vá»›i đặc Ä‘iểm sản xuất nông nghiệp. Nhà nÆ°á»›c phải đổi má»›i cÆ¡ chế chính sách để tạo ra môi trÆ°á»ng và Ä‘iá»u kiện cho kinh tế há»™ và kinh tế hợp tác phát triển.

(Theo báo Ä‘iện tá»­ Äảng Cá»™ng Sản Việt Nam)
Tài sản của donkihotexuthanh

Trả Lá»i Vá»›i Trích Dẫn