- Äấy công tÆ°á»›c thấy chÆ°a: Genes và Lucque nay chỉ còn là những thái ấp, những Ä‘iá»n trang của dòng há» Buônapáctê(1) mà thôi. Nà y, tôi xin báo trÆ°á»›c: há»… công tÆ°á»›c còn cho rằng hiện nay chúng ta chÆ°a ở trong tình trạng chiến tranh, há»… công tÆ°á»›c còn dám bà o chữa cho những hà nh Ä‘á»™ng nhÆ¡ nhuốc và tà n bạo của tên Ma vÆ°Æ¡ng phản CÆ¡ đốc ấy (quả tình tôi cÅ©ng tin rằng hắn chÃnh là Ma vÆ°Æ¡ng - thì tôi không có quen biết, không có bạn bè gì vá»›i công tÆ°á»›c nữa đâu, công tÆ°á»›c không còn là "kẻ nô lệ trung thà nh" của tôi nhÆ° công tÆ°á»›c vẫn nói. Nà o, thôi, phải há»i thăm sức khoẻ công tÆ°á»›c đã chứ! Tôi là m cho công tÆ°á»›c đâm hoảng sợ thì phải, công tÆ°á»›c ngồi xuống Ä‘i, rồi kể chuyện cho tôi nghe.
Anna Pavlovna Serer, ngá»± tiá»n phu nhân có tiếng, rất thân cáºn vá»›i hoà ng háºu Maria Feodorovna, nói nhÆ° váºy khi phu nhân ra đón công tÆ°á»›c Vaxili, má»™t nhân váºt quan trá»ng và có chức vị cao, và là ngÆ°á»i đầu tiên tối hôm nay đến dá»± buổi tiếp tân của phu nhân. Bấy giá» là và o tháng bảy năm 1805. Anna Pavlovna ho đã mấy hôm nay, phu nhân bị bệnh cúm - phu nhân nói thế (hồi ấy cúm là má»™t danh từ má»›i, rất Ãt ngÆ°á»i dùng). Buổi sáng má»™t gia nhân mặc áo dấu Ä‘á» Ä‘i phân phát những tấm thiếp má»i nhất loạt viết:
"ThÆ°a bá tÆ°á»›c hay (thÆ°a công tÆ°á»›c), nếu bá tÆ°á»›c không có việc gì hay hÆ¡n và không có ý quá lo sợ phải ngồi suốt cả buổi tối vá»›i má»™t ngưòi Ä‘Ã n bà đau ốm tá»™i nghiệp, thì tôi sẽ rất vui sÆ°á»›ng được tiếp bá tÆ°á»›c tại nhà từ 7 đến 10 giá». Annette Scherer".
Lúc nà y công tÆ°á»›c vừa bÆ°á»›c và o phòng, mình mặc phẩm phục thêu kim tuyến, chân Ä‘i già y có bÃt tất cao, ngá»±c Ä‘eo huân chÆ°Æ¡ng, khuôn mặt phẳng đẹp trông rất tÆ°Æ¡i tỉnh. Công tÆ°á»›c đáp, không há» mảy may lúng túng trÆ°á»›c cách tiếp đón của nữ chủ nhân:
- Trá»i, nhiếc móc Ä‘á»™c địa thế!
Công tÆ°á»›c nói má»™t thứ tiếng Pháp cầu kỳ, thứ tiếng mà cha ông chúng ta không nhÅ©ng dùng để nói chuyện, mà còn để suy nghÄ© nữa; công tÆ°á»›c lại có má»™t gióng nói dìu dịu và khoan dung đặc biệt của má»™t ngÆ°á»i quyá»n quà đã lõi Ä‘á»i trong xã há»™i thượng lÆ°u và trong cung đình. Công tÆ°á»›c lại gần Anna Pavlovna, cúi cái đầu hói bóng nhoáng, xức nÆ°á»›c hoa thÆ¡m phức xuống hôn tay phu nhân rồi thoải mãi buông ngÆ°á»i xuống Ä‘i-văng.
- Trước hết, xin bà bạn cho biết sức khoẻ ra sao? - công tước lại nói - Xin phu nhân nói rõ cho tôi được yên lòng?
Công tÆ°á»›c cÅ©ng vẫn nói vá»›i giá»ng nhÆ° trÆ°á»›c nhÆ°ng trong cái giá»ng nhã nhặn và đượm vẻ ái ngại vẫn để lá»™ sá»± thá» Æ¡, tháºm chà cả sá»± mỉa mai.
Anna Pavlova nói:
- Tinh thần đã Ä‘au khổ thì ngÆ°á»i còn mạnh khoẻ sao được? Thá»i buổi nà y, là ngÆ°á»i có tâm huyết ai có thể bình thản được? Công tÆ°á»›c ở lại chÆ¡i cả buổi tối nhé!
- Thế còn buổi dạ hội của đại sứ Anh thì sao? Hôm nay là thứ tư. Tôi cần phải đi đến đấy cho có mặt. Con gái tôi nó sẽ ghé lại đây đưa tôi đi.
- Tôi vẫn tưởng buổi dạ há»™i đã hoãn rồi kia đấy. Tôi xin thú tháºt những trò há»™i hè và bắn pháo hoa ấy đã bắt đầu trở thà nh nhạt thếch.
- Há» mà biết phu nhân muốn thế, thì hỠđã hoãn buổi dạ há»™i rồi - công tÆ°á»›c nói theo thói quen, nhÆ° má»™t chiếc đồng hồ đã lên dây sẵn, nói những Ä‘iá»u mà mình cÅ©ng không muốn ngÆ°á»i ta tin là tháºt.
- Thôi xin ông đừng là m khổ tôi nữa… Nà y, vá» cái tin cấp báo của Novoxilxov ngÆ°á»i ta quyết định gì? Việc gì ngà i cÅ©ng biết kia mà .
Công tÆ°á»›c nói, giá»ng lạnh nhạt và chán chÆ°á»ng:
- Tôi biết nói thế nà o đây? - NgÆ°á»i ta quyết định gì Æ°? NgÆ°á»i ta cho rằng Buônapáctê đã Ä‘i nÆ°á»›c liá»u, và tôi tin ta cÅ©ng là m nhÆ° thế.
Công tÆ°á»›c Vaxili bao giá» cÅ©ng nói giá»ng uể oải nhÆ° má»™t diá»…n viên Ä‘á»c má»™t vai tuồng đã quá cÅ©. Anna Pavlovna Serer thì trái lại, tuy đã tròn bốn mÆ°Æ¡i tuổi, nhÆ°ng văn hăng hái sôi nổi. Tá» ra hăng hái đã thà nh má»™t chức vụ xã há»™i của phu nhân, và đôi khi, mặc dầu không muốn, phu nhân cÅ©ng vẫn là m ra vẻ hăng hái để khá»i phụ lòng mong đợi của những ngÆ°á»i quen biết. Nụ cÆ°á»i ná»a miệng luôn luôn phảng phất trên gÆ°Æ¡ng mặt Anna Pavlovna tuy không ăn khá»›p vá»›i những nét mặt đã tà n phai, nhÆ°ng cÅ©ng nói lên rằng phu nhân chẳng khác gì đứa trẻ được nuông chiá»u, vẫn có ý thức vá» cái táºt đáng yêu của mình, má»™t cái táºt mà phu nhân không muốn, không thể và không thấy cần phải sá»a chữa.
Giữa chừng câu chuyện vá» lình hình chÃnh trị, Anna Pavlovna bá»—ng hăng lên:
- á»’, thôi đừng nói tá»›i cái nÆ°á»›c Ão ấy vá»›i tôi nữa! Có thể là tôi chẳng hiểu tà gì, nhÆ°ng nÆ°á»›c Ão xÆ°a nay không há» muốn có chiến tranh. Nó phản bá»™i chúng ta. Má»™t mình nÆ°á»›c Nga sẽ phải cứu châu âu. Äấng ân chủ của chúng ta biết rõ sứ mệnh cao cả của ngÆ°á»i và sẽ trung thà nh vá»›i sứ mệnh đó. Tôi chỉ tin có thế mà thôi. Äức vua nhân từ và kỳ diệu của ta sẽ phải lÄ©nh lấy cái trách nhiệm trá»ng đại nhất trên thế giá»›i; ngÆ°á»i nhân từ và quà hoá nhÆ° váºy nên Thượng đế sẽ không bá» ngÆ°á»i đâu, và NgÆ°á»i sẽ là m tròn sá»± phó thác của Trá»i là bóp chết con quái xà cách mạng nay đã trở nên ghê tởm hÆ¡n bao giá» hết vì hiện thân của nó là cái tên sát nhân kiêm đạo tặc kia. Chúng ta sẽ phải má»™t mình trả thù cho máu của chÃnh nghÄ©a đã đổ. Còn biết hy vá»ng và o ai nữa, thÆ°a ngà i? NÆ°á»›c Anh vá»›i cái đầu óc con buôn của nó sẽ không bao giá» hiểu nổi cái Ä‘á»™ lượng nhÆ° trá»i bể của hoà ng đế Alecxandr. Nó đã từ chối không chịu rút khá»i đảo Malta. Nó muốn tìm xem phÃa sau các hà nh Ä‘á»™ng của chúng ta có thâm ý gì. NgÆ°á»i Anh đã nói gì vá»›i Novoxilxov?… Chẳng nói gì cả. Há» không hiểu, mà cÅ©ng không thể hiểu nổi cái lòng vị tha cao cả của Äức hoà ng thượng, là ngÆ°á»i không bao giá» là m gì cho bản thân mình, mà sẵn lòng là m tất cả cho hạnh phúc của thiên hạ. Há» hứa những gì nà o? Không hứa gì cả. Mà dù có hứa thì há» cÅ©ng chẳng là m gì đâu! NÆ°á»›c Phổ đã tuyên bố rằng Bonaparte là vô địch và toà n thể châu Âu không còn có cách gì chống lại hắn nữa… Tôi không tin má»™t lá»i nà o của Hardenberg hay của Haugevits. Cái ná»n trung láºp trứ danh của nÆ°á»›c Phổ chẳng qua là má»™t cái bẫy. Tôi chỉ tin ở Thượng đế và tin và o sá»± thụ mệnh thiêng liêng của vị hoà ng đế kÃnh yêu của chúng ta. NgÆ°á»i ta sẽ cứu được châu Âu…
Anna Pavlovna bá»—ng dừng lại, mỉm cÆ°á»i nhÆ° để tá»± chế giá»…u cái thái Ä‘á»™ bồng bá»™t của mình.
Công tÆ°á»›c mỉm cÆ°á»i nói:
- Tôi trá»™m nghÄ© giá phu nhân được cá» là m sứ giả thay ông Vin Vintxengherod thân mến của chúng ta thì phu nhân đã bắt vua Phổ Æ°ng thuáºn đứt Ä‘i rồi. Phu nhân hùng biện thế kia mà . Phu nhân cho tôi chén Ä‘Ã chứ?
- Sắp có đấy ạ- Anna Pavlovna bấy giỠđã bình tĩnh lại. Phu nhân nói thêm:
- À nà y, trong các vị tân khách của tôi hôm nay sẽ có hai nhân váºt rất thú vị; đó là tá» tÆ°á»›c Mortenmar, ông ta là thông gia vá»›i há» Montmorency qua há» Rohans, má»™t trong những dòng dõi quý phái báºc nhất ở Pháp. Äó là má»™t ngÆ°á»i Pháp lÆ°u vong hạng chân chÃnh đấy(2). Sau nữa là giáo sÄ© Moriot, chắc ngà i cÅ©ng có biết con ngÆ°á»i trà tuệ uyên thâm ấy chứ? Moriot đã được hoà ng thượng tiếp, chắc ngà i có biết?
- Ô tôi sẽ rất lấy là m hân hạnh. - Rồi công tÆ°á»›c nói thêm, giá»ng đặc biệt lÆ¡ Ä‘á»…nh nhÆ° vừa sá»±c nhá»› ra Ä‘iá»u gì, nhÆ°ng thá»±c ra công tÆ°á»›c đến đây hôm nay mục Ä‘Ãch chÃnh cÅ©ng chỉ là để há»i việc ấy. - Có phải Hoà ng thái háºu muốn bổ nhiệm nam tÆ°á»›c Funke là m bà thÆ° thứ nhất ở Viên không? Hình nhÆ° cái ông nam tÆ°á»›c ấy đục lắm thì phải.
Số là công tÆ°á»›c Vaxili muốn tiến cá» con mình nhÆ°ng lúc bấy giá» trong triá»u ngÆ°á»i ta lại Ä‘ang xin Hoà ng thái háºu lo chức ấy cho nam tÆ°á»›c.
Anna Pavlovna lim dim đôi mắt, ý muốn nói phu nhân hay ai cÅ©ng Ä‘á»u có quyá»n phê phán những Ä‘iá»u mà đủc Hoà ng thái háºu đã thÃch là m hay muốn là m. Phu nhân chỉ nói gá»n má»™t câu, giá»ng buồn và xẵng:
- Nam tÆ°á»›c Funke là do bà chị của Hoà ng thái háºu gá»i gắm đấy!
Khi Anna Pavlovna nói đến Hoà ng thái háºu, gÆ°Æ¡ng mặt của phu nhân chợt lá»™ vẻ sùng kÃnh và ngưỡng má»™ chân thà nh, pha lẫn vá»›i vẻ buồn rầu: cứ má»—i lần nhắc đến Hoà ng thái háºu là phu nhân nhÆ° váºy.
Phu nhân nói rằng đức Hoà ng thái háºu có lòng trá»ng nể nam tÆ°á»›c Funke lắm, - rồi khoé mắt của phu nhân lại đượm vẻ buồn rầu nhÆ° cÅ©.
Công tÆ°á»›c lặng thinh, vẻ thản nhiên, Anna Pavlovna vốn có đủ cái khéo léo tế nhị và nhạy bén của má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà và má»™t nữ quan quen ra và o chốn cung đình; phu nhân muốn châm chÃch công tÆ°á»›c má»™t tÃ, vì ông ta đã dám nghÄ© nhÆ° váºy vá» má»™t nhân váºt được tiến cá» vá»›i Hoà ng thái háºu, nhÆ°ng đồng thá»i phu nhân cÅ©ng muốn an ủi công tÆ°á»›c. Phu nhân nói:
- À nà y, để nói đến việc cá»a nhà công tÆ°á»›c má»™t thể, chắc công tÆ°á»›c cÅ©ng biết là quý tiểu thÆ°, từ khi bÆ°á»›c chân và o cuá»™c Ä‘á»i giao tế, được má»i ngÆ°á»i rất yêu chuá»™ng. Ai cÅ©ng bảo là tiểu thÆ° đẹp nhÆ° ánh thái dÆ°Æ¡ng.
Công tÆ°á»›c nghiêm mình để tỠý kÃch cẩn và cảm kÃch.
Sau má»™t phút yên lặng, Anna Pavlovna nhÃch đến gần công tÆ°á»›c và dịu dà ng mỉm cÆ°á»i, dÆ°á»ng nhÆ° để tá» rằng câu chuyện vá» chÃnh trị và xã giao đã chấm dứt, và bây giỠđến lượt những mẩu chuyện tâm tình:
- Tôi thÆ°á»ng nghÄ© rằng đôi khi hạnh phúc trên Ä‘á»i được phân phối tháºt bất công. Tại sao số pháºn lại cho ngà i hai ngÆ°á»i con đáng yêu nhÆ° váºy. Trừ Anatol, cáºu con út của ngà i, mà tôi không Æ°a - phu nhân nói thêm, lông mà y nhÆ°á»›n cao lên, giá»ng quyá»n hà nh và dứt khoát - Mà công tÆ°á»›c lại là ngÆ°á»i Ãt biết giá trị của con mình hÆ¡n cả, vì váºy công tÆ°á»›c quả không đáng được hai ngÆ°á»i con nhÆ° thế.
Và phu nhân mỉm cÆ°á»i, nụ cÆ°á»i phấn khởi.
Công tước nói:
- Phu nhân bảo tôi là m thế nà o được? Nếu có Lavater ở đây thì ông ta sẽ bảo tôi không có cái u là m cha(3).
- Thôi đừng đùa nữa. Tôi Ä‘ang nói chuyện đứng đắn kia mà . Công tÆ°á»›c ạ, tôi không vừa lòng vá» cáºu con trai út của ngà i cho lắm. Cái nà y ta cÅ©ng nói riêng vá»›i nhau thôi (gÆ°Æ¡ng mặt của phu nhân lại lá»™ vẻ buồn rầu), trong cung đức hoà ng thái háºu há» có nói đến cáºu ta đấy, và lấy là m ái ngại cho công tÆ°á»›c.
Công tÆ°á»›c không đáp lại, nhÆ°ng phu nhân vẫn lặng thinh nhìn công tÆ°á»›c, vẻ tÆ° lá»±, chỠđợi công tÆ°á»›c trả lá»i. Công tÆ°á»›c Vaxili cau mà y. Cuối cùng, công tÆ°á»›c nói:
- Tôi còn biết là m thế nà o được? Phu nhân biết đấy, tôi đã là m tất cả những gì mà má»™t ngÆ°á»i cha có thể là m để dạy dá»— chúng nó, thế mà rốt cục cả hai đứa lá»›n lên vẫn thà nh hai thằng ngốc nhÆ° thÆ°á»ng. Thằng Ippolit thì Ãt nhất cÅ©ng còn là má»™t thằng ngốc hiá»n là nh, chứ thằng Anatol thì tháºt là má»™t thừng ngốc ngá»— ngược. Äấy chỉ là khác nhau có thế.
Trong khi nói, công tÆ°á»›c mỉm cÆ°á»i không được tá»± nhiên nhÆ° thÆ°á»ng ngà y, nhÆ°ng lại có vẻ phấn khởi hÆ¡n, rồi Ä‘á»™t nhiên hai bên mép nhăn lại để lá»™ cái gì thô bỉ và khả ố.
- Những ngưởi nhÆ° công tÆ°á»›c thì có con là m gì? Giá công tÆ°á»›c không là m cha, thì tôi tháºt không thể có Ä‘iá»u gì chê bai công tÆ°á»›c được nữa, - Anna Pavlovna nói, mắt ngÆ°á»›c nhìn lên có vẻ đăm chiêu suy nghÄ©.
- Tôi là kẻ nô lệ trung thà nh của phu nhân, và chỉ vá»›i phu nhân tôi má»›i có thế thú nháºn Ä‘iá»u nà y, con tôi - nó là mối luỵ của Ä‘á»i tôi - nó quả là cây tháºp tá»± mà tôi phải vác lên vai. Tôi tá»± cắt nghÄ©a cho mình nhÆ° váºy đấy. Biết là m thế nà o được?
Công tước ngừng nói và khoát tay một cái, ngụ ý là mình đà nh cam chịu phục tùng số mệnh ác nghiệt.
Anna Pavlovna trầm ngâm một lúc rồi nói:
- Ngà i chắc chÆ°a bao giá» nghÄ© đến việc cÆ°á»›i vợ cho cáºu Anatol phá gia chi tá» của ngà i nhỉ. NgÆ°á»i ta thÆ°á»ng bảo là gái quá thá»i thì hay có cái thói là m mai mối. Tôi chÆ°a cảm thấy mình có cái thói ấy, nhÆ°ng tôi có biết má»™t tiểu thÆ° phải chịu khổ sở nhiá»u vì ông bố, đó là má»™t ngÆ°á»i há» hà ng của chúng tôi, má»™t công tÆ°á»›c tiểu thÆ° há» Bonkonxki.
Công tÆ°á»›c Vaxili không đáp, nhÆ°ng vá»›i cái trà xét Ä‘oán và cái ký ức rất nhạy của những ngÆ°á»i thuá»™c giá»›i xã giao, công tÆ°á»›c liá»n khẽ nghiêng đầu để chứng tá» mình đã lãnh há»™i và đã quan tâm đến những Ä‘iá»u mách bảo của phu nhân.
- Phu nhân có hiết không, cái thằng Anatol ấy tiêu của tôi mỗi năm đến bốn vạn rúp, - công tước nói, hẳn là ông ta không đủ sức kìm hãm dòng tâm tư buồn bã của mình. Công tước im lặng một lúc:
- Cứ như thế nà y, rồi năm năm nữa không biết sẽ ra sao đây?
- À là m cha thì hÆ¡n ngÆ°á»i ta ở chá»— đấy.
- Thế công tước tiểu thư của phu nhân có già u không?
- Ông bố cô ta rất già u nhÆ°ng rất hà tiện. Ông cụ hiện nay ở thôn quê. Äó chÃnh là công tÆ°á»›c Bolkonxki nổi tiếng, đã vá» hÆ°u từ thá»i tiên đế, mà ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng gá»i đùa là ông vua nÆ°á»›c Phổ. Ông ta là ngÆ°á»i rất thông minh, nhÆ°ng có nhiá»u cái gà n dở rất kỳ quặc, lại rất khó tÃnh. Tá»™i nghiệp cho con bé, nó tháºt đến khổ, công tÆ°á»›c tiểu thÆ° có má»™t ngÆ°á»i anh cách đây Ãt lâu vừa kết hôn vá»›i cô Liza Mainen, và là m sÄ© quan phụ tá cho Kutuzov. Hôm nay ngÆ°á»i anh cÅ©ng đến đây.
Công tước bỗng dưng cầm lấy tay Anna Pavlovna và không hiểu tại sao kéo phu nhân cúi thấp xuống, rồi nói:
- Nà y, bạn Annet thân mến, bạn dà n xếp há»™ tôi việc ấy, tôi sẽ suốt Ä‘á»i là kẻ nô lệ trung thà nh của bạn, là kẻ nô lệ, nhÆ° lão trưởng thôn của tôi thÆ°á»ng viết trong báo cáo, cô ấy con nhà thế gia, cô ấy già u: tôi chỉ cần có thế.
Vá»›i những cá» chỉ thoải mái, thân máºt và đẹp mắt mà ông vẫn có, công tÆ°á»›c cầm bà n tay của ngá»± tiá»n phu nhân Ä‘Æ°a lên môi hôn, và lắc lắc, rồi ngồi ngÆ°á»i trên ghế bà nh, Ä‘Æ°a mắt nhìn phÃa khác.
Anna Pavlovna nghĩ ngợi một lát rồi nói:
- Äược, để tôi sẽ nói chuyện vá»›i Liza (vợ công tÆ°á»›c Bolkonxki trẻ tuổi) ngay hôm nay. Có lẽ rồi việc nà y sẽ thà nh. Gia đình nhà ông sẽ là nÆ¡i tôi táºp sá»± là m gái già .
Chú thÃch:
(1) Há» của Napoleon Bonaparte phát âm theo giá»ng Corse để tỠý khinh miệt.
(2) Sau cuá»™c cách mạng Pháp 1789, má»™t số quà tá»™c phản cách mạng trốn hoặc bị trục xuất ra nÆ°á»›c ngoà i. Số ngÆ°á»i đó gá»i là những ngÆ°á»i lÆ°u vong (emigré)
(3) Lavater (1741-1801) Nhà văn và giáo sÄ© Thuỵ Sỹ đã láºp ra má»™t thuyết cho rằng năng khiếu của con ngÆ°á»i là do hình dáng và đặc biệt là cái u ở trên đầu quy định. Thà nh ngữ, có nghÄ©a là "đó là má»™t tai ách mà số phải chịu".