Một hôm Đô Khôcrô đang ngồi trên đụn cát và lôi cái gai ở gót chân ra. Biển hôm đó xanh, phẳng lì, những con sóng nhỏ trộn cát với những thứ trôi lềnh bềnh ven bờ. Bầu trời không mây hiện ra như bức tường màu xanh nhưng gió thì lạnh buốt. Đoạn bờ từ biển vào đến sát thị trấn vắng ngắt. Chỉ có một kẻ điên khùng đang tắm và đầu một con hải cẩu tò mò nhấp nhô trên mặt nước. Bỗng đằng sau con hải cẩu có một vật gì rất to và đen chũi nổi lên, nước rẽ ra hai bên, và một chiếc tàu ngầm phun ra những dòng nước trắng, khẽ lắc lư, sau đó dừng hẳn lại ngay gần bờ. Con hải cẩu biến mất. Đô Khôcrô ngạc nhiên khi thấy người khách lạ đến gần và ngồi xuống cạnh lão. Chân đi giầy, anh ta len lỏi vào giữa các bụi dã tường vi gai góc và đã hái được một xô những quả ngon nhất, còn Đô Khôcrô thì đi đất nên chỉ dám men theo rìa đụn cát và gặp gì thì hái nấy cho vào túi lưới.
Người khách lạ và ông lão im lặng ngồi nhìn con tàu rất lâu. Trên chiếc tầu ngầm xuất hiện một người. Anh ta chậm rãi đi đến sát đuôi tàu - như đi trên cái thân cây dài - rồi quay lại mũi tàu. Đến mũi tàu anh ta dừng lại, châm thuốc hút, và có thể nhìn thấy rõ khói thuốc lá hiện ra rồi tan đi bên cạnh đầu anh ta. Sau đó người ấy ném mẩu thuốc xuống nước và chui vào trong, từ lúc ấy không thấy ai ở trong tàu chui ra nữa.
Đô Khôcrô suy nghĩ về những công việc bí ẩn đang được tiến hành trên trái đất này, nhưng ý nghĩ của lão bỗng bị người khách lạ cắt đứt. Anh ta nói cái gì rất nhiều và nhanh, vừa nói vừa chỉ vào chiếc tàu ngầm, mắt và miệng anh ta tròn lại một cách giận dữ. Giọng nói anh ta có một vẻ gì xúc động nghẹn ngào khác thường mà Đô Khôcrô không sao hiểu nổi. Con người đó dang hai tay ra, rồi lại ghì vào ngực thở hổn hển. Và ông lão không hiểu gì cả, trừ một điều : anh ta đang tức tối chiếc tàu ngầm kia vì chuyện gì đó, hoặc với anh lính thủy vừa bước ra hút thuốc. Và cái bí ẩn của cuộc sống chung quanh lại càng có vẻ khó hiểu hơn, Đô Khôcrô bỗng thấy đau nhói trong tim. Mọi người ai cũng hiểu biết được điều này điều nọ, và trong cuộc sống họ phân biệt được tất cả, duy có lão, Đô Khôcrô, sống đến bạc đầu mà vẫn hiểu biết rất ít những chuyện xung quanh. Chẳng hạn những chiếc máy bay đang bay sát trên trời kia - những vị thần táo tợn nào dám bay cao như vậy ? Mà chúng cứ nhả khói ra khắp trời như thế làm gì - để chơi thế thôi hay vì bắt buộc phải làm như vậy ? Hay như con người này nữa - anh ta có liên quan gì đến cái tàu ngầm kia ?
Còn lúc này con người đó vẫn nói, nói rất nhiều, và Đô Khôcrô cố suy nghĩ nhưng vẫn không hiểu nổi anh ta. Đang đứng trên đụn cát, người lạ mặt bỗng chạy xuống biển, đến chỗ cát ẩm, đào đào một lúc, rồi lại chạy đến chìa cho ông lão xem con bọ biển anh ta vừa bắt được. Con bọ ngọ nguậy những cái cẳng trong suốt, người đó đặt nó vào một lòng bàn tay, rồi giơ lòng bàn tay kia lên đập đánh bốp vào nó. Con bọ bị vỡ óc chết ngay, người khách lạ mới đưa ngón tay chỉ vào nó, rồi chỉ vào ngực mình - và nhắm mắt lại. Đô Khôcrô đã hiểu : những lời nói và điệu bộ của người đó muốn bảo rằng : khi nào tôi chết … Người khách lạ đào một cái hố trong cát, đặt con bọ vào đấy, rồi lấp đi, sau đó anh ta lấy ngón tay dí vào vai Đô Khôcrô, rồi lại chỉ vào mình - như thế có nghĩa là : : lão hãy chôn tôi.
Đô Khôcrô im lặng, lão nghĩ là lão sẽ không làm được chuyện đó, nếu quả thực người bệnh kia sắp chết. "Lấy đâu ra quan tài, xe ngựa để đưa anh ra nghĩa địa ?" - ông lão nhìn bộ ngực xanh rớt và gầy giơ xương của người khách lạ đang thở phập phồng sau cái áo sơ mi mở phanh ngực và nghĩ như vậy. Có lẽ hiểu ông lão đang nghĩ gì, người đó đứng dậy và đi rất xa khoảng ba mươi bước. Anh ta dừng lại trên một khoảnh đất nhỏ bằng phẳng bên cạnh đụn cát, nơi mọc toàn thứ cỏ mềm, nhỏ, không có bụi. Đoạn cứ đứng từ đó, anh ta nhìn về phía Đô Khôcrô, tay chỉ chỉ xuống dưới chân, như muốn bảo lão hãy chôn tôi ở chỗ này này.
Ừ, Đô Khôcrô thầm khen : cái chỗ anh chọn được lắm … Ở đó cát lúc nào cũng khô, và xương sẽ được thở, chúng không bị đen đi như trong chỗ đất chắc và ẩm, mà mãi mãi sẽ hồng hào, sạch sẽ và không bị rữa. Phải, được nằm ở một chỗ như thế thì không có người chết nào lại không muốn cả. Nhưng đến lượt lão, Đô Khôcrô, lão biết nhờ ai ?
Biển, xanh và lạnh, đang trải ra rất xa phía trước bờ - đến mãi tận cái mép rõ nét của nó - một sự im lặng mông mênh. Dọc theo chiều ngang của biển thấp thoáng bóng đen của chiếc tàu ngầm dài ngoẵng - nơi cất dấu điều bí ẩn của người khách lạ, và chính nó - cũng là một điều bí ẩn. Thường thường trong một ngày ông lão chỉ thoáng nhìn người khách lạ độ vài ba lần, lúc hai người đi dọc bờ biển, hay trên núi, nhưng lúc này, lão nhìn anh ta rất lâu với vẻ tò mò rụt rè. Đô Khôcrô cảm thấy ngay đến cái bóng đen đen của con hải cẩu bên cạnh chiếc tàu ngầm, hình như cũng là một bộ phận nhỏ bé của điều bí ẩn to lớn đang bao quanh số phận người khách lạ kia. Con hải cẩu cứ ngụp xuống rồi lại nhô lên trên biển, như những câu hỏi cứ hiện lên rồi lại biến đi rất khó hiểu trong đầu ông lão.
Anh ta là ai vậy, cái con người đó ấy ? Anh ta ở đâu đến ? Tại sao lại chịu ở trong túp nhà hoang, ngủ trên tấm phản cứng, và ăn thức ăn của người khác ? Cái sức mạnh hắc ám nào đang hành hạ anh ta, bệnh cả anh ta là bệnh gì vậy ? Tại sao anh ta lại không muốn gặp bác sĩ, nếu như anh ta mắc bệnh ? Và anh ta có lỗi gì trước Thượng đế ?
Con tàu đen dài ngoẵng nằm trên mặt nước phẳng lặng như một điều bí ẩn của tất cả mọi bí ẩn. Người kia đã lại đang sột soạt quần áo và loảng xoảng cái xô trong bụi tường vi rậm rạp để hái những quả rừng sạch bóng đang bắt đầu chín đỏ.
Chiếc tàu ngầm cứ đỗ trên biển mãi đến tận chiều. Lúc về đến nhà, ông lão bước vào trong nhà rồi không biết có việc gì lại đi ra ngoài và lúc nào cũng nhìn thấy cái phần thân hiện ra rất thấp trên mặt nước của nó với một chỗ lồi ra gần một bên mép tàu. Người hút thuốc không thấy chui ra khỏi tàu, còn người khách lạ vẫn nằm chỗ cũ, hai tay để dưới gáy, và không đi ra xem tàu ngầm nữa. Đô Khôcrô đi vòng quanh nhà, tìm dưới đất xem có sợi dây nào để buộc cái để ủng bị long, và khi quành ra góc nhà, nhìn ra biển lão thấy con tàu không còn đấy nữa. Bấy giờ Đô Khôcrô mới cho rằng có lẽ con tàu đến đây để đón người khách lạ kia …chắc hẳn anh ta và cái người trên tàu kia trước đây có cái nhau, hay thậm chí còn đánh nhau nữa. Anh khách lạ này lúc đó giận quá, bỏ đi nơi khác sống xa lánh mọi người và sau đó bị ốm một trận nguy kịch. Anh kia biết tin đó và quyết định làm lành. Nhưng lòng tự ái không cho phép anh ta nói trước lời giảng hòa, vì thế anh ta chỉ đi lại trên con tàu, chỉ ló mặt ra thôi, ý muốn bảo : đấy, tôi đã đến đây này, anh thấy chưa ? Nhưng anh này không muốn giảng hòa - sự căm giận của anh ta chắc phải lớn lắm - Phải, Đô Khôcrô thế là đã hiểu được một điều : lòng hận thù quả thực còn đáng sợ hơn cái chết.
Một lần khác, vào một buổi trưa oi bức, Đô Khôcrô và người khách lạ đang đi trên núi, vai khoác những bao cỏ vừa hái được. Trời nắng chang chang, cỏ tốc lên một mùi hăng hắc. Đô Khôcrô đi trước, nắng quá, lão cố đi thật nhanh. Vì vách núi dựng đứng, đến dê cũng không dám đi, nên cả hai phải đi theo đường vòng, qua nghĩa địa, mặc dù Camarôn nằm rất gần, ngay dưới chân núi. Trên bờ biển thấp thoáng những đống lửa, có mùi khói bốc lên tận đỉnh núi và cao hơn nữa, nhưng còn phải đi lâu mới tới những đống lửa đó. May là ở dưới kia, gần thị trấn, nơi sườn núi bắt đầu thoai thoải dần đến chân, có một giếng nước mát đang chờ họ. Trên lưng ông lão, dưới cái bao, mồ hôi chảy ướt đẫm chiếc áo vét, cái mũ cát trên đầu lão cũng ướt sũng phía vành trán. Đứng trên cao trông xuống biển, trông xuống cái mép trắng uốn khúc của con sóng vỗ bờ, ông lão tưởng tượng ra cái chất muối nóng bỏng chứa đầy trong khắp cả khối nước mênh mông ấy, và vì thế càng thấy khát cháy họng. Và khi nhìn thấy những người thợ rừng ngồi giữa đám mộ chơi bài, lão cũng chả buồn đi đến chỗ họ.
Nhưng đám thợ rừng đã cất tiếng gọi lão :
-Ê ! Khôcrô ! Lại đây. Lại đây ngồi với chúng tớ, Khôcrô ! - Lão Pagê béo phị cứ khua khua lòng bàn tay trên đầu hét lên re ré.
Đô Khôcrô đành phải rẽ vào chỗ họ. May ra họ có nước cũng nên. Té ra, ông già Yu, cuối cùng đã chết vì bệnh ho và những người thợ rừng bỏ việc, kéo nhau vào thị trấn để đi đưa đám ông già. Nghe tin ấy, Đô Khôcrô lần ngay ra cạnh ngôi mộ mới đắp, tay đấm đấm xuống đất than khóc. Vì lão chịu ơn ông già Yu này rất nhiều ! Sau đó Đô Khôcrô hỏi xin nước uống. Pagê rót rượu vôtca vào cốc cho lão, vì họ không có thứ nước uống nào khác, và ông lão uống hết cốc rượu. Một phút sau lão đã bắt đầu say.
Đám thợ rừng lại tiếp tục chơi bài. Lão Pagê béo ị ăn gian và ông đội trưởng Khê giơ cái lòng bàn tay hộ pháp đập đập vào chỗ hói sau gáy lão ta. Pagê giơ những quân bài lên che gáy, cái bụng phệ ẩn sau chiếc may ô màu xanh của lão cứ rung lên vì cười. Bên cạnh đó, trên đám cỏ mềm, Trêsan đang nằm, chân đi đôi ủng mới dạng ra hai bên, một tay đặt trên bụng. Anh ta đang ngủ - cái mũi bóng lên như quả ớt đỏ, miệng há hốc, từ miệng phát ra tiếng khò khò, như tiếng xúp đang sôi. Anh chàng Trêsan này uống rượu như trẻ con, cái bụng anh ta chỉ bằng cái chén bé xíu, những người thợ rừng nói đùa như vậy. Trong bóng râm của một ngôi mộ lớn không biết của ai, Ivômôtô đang ngồi, anh ta mặc bộ comlê màu tím sẫm may cách đây bốn năm nhưng hãy còn mới. Mặt anh ta cạo nhẵn nhụi, chiếc mũ lưỡi trai có núm trên đỉnh nằm ngay ngắn trên cái đầu bé choắt của anh ta.
-Đô Khôcrô - lão Pagê chơi bài gian lận nói - lão kiếm đâu ra ông bạn như vậy thế ? - Pagê muốn ám chỉ người lạ mặt đang ngồi cách Ivamôtô không xa.
-Ồ, đó là một con người không bình thường đâu - Đô Khôcrô vừa gật đầu với mình, vừa làm ra vẻ quan trọng bảo : - Anh ta bị ốm, đang nghỉ phép … Anh ta đến đây để hít khí biển … chữa bệnh.
-Lão rót rượu cho anh ta uống đi. Khôcrô - Pagê nói - Trông biết ngay là một thủ trưởng lớn - Rồi lão ta lại há ngoác cái miệng rộng vui vẻ ra, cười rung hết cả bụng.
-Tôi sẽ rót … nếu các vị trong đội … - Đô Khôcrô đang định nói tiếp thì ông đội trưởng Khê đã bảo :
-Rót đi ! Rót đi ! Hôm nay người chết đãi tất cả, mà ông cụ giàu lắm. Bây giờ tất cả chúng ta đều là người thừa kế của ông ấy.
-Không hiểu sao tôi đen quá - Pagê nói - Tôi phải ra khấn ông cụ mới được.
Nói rồi Pagê bò bốn chân đến ngôi mộ nhỏ tôi tối, rồi cứ thế đập đầu vào đấy - Lão ta khấn :
-Ông Yu ơi, xin ông phù hộ cho tôi thắng mấy cái tên già gian giảo này - Lão khấn một cách bông đùa như vậy rồi lại bò về chỗ cũ.
Đô Khôcrô rót rượu vào cốc tràn cả ra ngoài, rồi gật gật đầu, nháy một mắt ra hiệu gọi người bạn đường lại. Người đó nghĩ ngợi một chút, rồi đứng dậy đi đến. Anh ta uống như một người rất có ý tứ - ngồi xuống đất và khiêm tốn xoay người khỏi phía những người nhiều tuổi.
-Khá lắm, anh bạn trẻ - ông đội trưởng Khê khẽ liếc mắt theo dõi người lạ mặt, khen - Ăn đi, ăn đi ! - ông ta dịu dàng mời bằng cái giọng ồm ồm rất khỏe, hất đầu chỉ những bát thức ăn bầy ngay trên cỏ. Trong bát có thịt và cá.
Đô Khôcrô đã chuếnh choáng bỗng cao hứng muốn hát. Dường như đoán được ý định của lão, một người trong bọn thợ rừng cất tiếng hát trước :
"Chiếc áo khoác trắng, chiếc quần dài trắng - tôi là người nông dân tốt bụng hay hát"
"Chiếc váy dài vàng, chiếc áo cánh đỏ - tôi là người đàn bà nông dân tốt bụng hay hát" - Đô Khôcrô vừa họa theo, vừa lắc lư đầu đánh nhịp.
-Thôi im lặng nào ! Này, Đô Khôcrô ! - ông đội trưởng bỗng kêu - Hãy tưởng nhớ đến người đã khuất cho phải đạo. Không có gì đáng ầm ĩ cả, chúng ta không phải là trẻ con !
Mọi người lặng đi một phút. Trên đầu họ một con chim cánh lốm đốm lặng lẽ bay qua một cách rất lạ - cứ nhảy hai bước một. Trêsan vẫn đang ngáy khò khò. Đô Khôcrô ngồi trên một ngôi mộ hoang không biết của ai, cây thánh giá đổ gục xuống : mặc dù say, lão vẫn sợ cái ông Khê lực lưỡng và nghiêm khắc ấy. Người lạ mặt mỉm cười nhìn mọi người.
-Có người chết, chúng tôi đem chôn - ông đội trưởng chỉ vào ngôi mộ, giải thích.
-Thế sao các bác lại vui ? Lại chơi bài ? - người khách lạ hỏi.
-Ê, mọi người ơi ! - bỗng Đô Khôcrô kêu lên - Tôi biết anh ta từ lâu rồi ! Anh ta không phải là người bình thường đâu … Các bạn cứ tin tôi !
-Đánh thức Trêsan dậy đi, để hắn nói chuyện với anh ta - ông đội trưởng ra lệnh. Anh chàng Trêsan nói tiếng Nga tốt hơn những người khác, nên không phải ngẫu nhiên anh ta đã cưới rất nhiều người đàn bà góa Nga.
Một người trong bọn họ bèn nhoài người lay lay chân chàng thanh niên đang ngủ - cái chân anh ta xoạc trên đất dài như cái sào, một chiếc giày mới tuột khỏi chân Trêsan nằm lại trong tay người kia, và lập tức mọi người nhìn thấy đôi tất đã sờn hết, thủng hai chỗ ở gót chân anh ta.
-Hô ! Bây giờ thì Trêsan chả cần đến cả đàn bà nữa. Pagê cười hô hố.
-Người già chết - tốt. Người già hơn chết - càng tốt hơn - ông đội trưởng cố tìm cách giải thích.
-Tôi hiểu - người khách lạ nói - Thế người trẻ chết thì sao ?
-Người trẻ chết rất xấu - ông Khê đáp, ông là một người lúc nào cũng bình tĩnh và tốt bụng bởi ông có một sức lực mạnh mẽ ẩn chứa trong thân hình cao lớn chưa từng thấy của ông, cái sức mạnh mà chưa có ai đo được.
Đô Khôcrô đang bắt đầu gà gật bỗng cảm thấy như sắp ngã. Và thực ra thân lão đã ngã rồi, chỉ có cái đầu vẫn bướng bỉnh chưa chịu gục xuống, và rán nhìn ra biển như muốn hiểu điều gì đó. Mà kể cũng kỳ quặc thật : chiếc tàu thủy đen ngòm đang bò từ biển xanh lên trời xanh hệt như một con ruồi. Đô Khôcrô dang hai tay ra phía trước - lão muốn giơ ngón tay hất chiếc tàu bé đó trở lại biển - nhưng lão đứng không nổi và ngã sấp vào giấc mơ.
Lúc tỉnh dậy lão thấy khát cháy họng, lão mở mắt ra và nhìn thấy từng chùm, từng chùm nhiều vô kể các đốm lửa đang cháy sáng và nhấp nhánh. A, các vì sao, lão đoán, nhưng sao lão nhìn thấy nhiều sao như vậy ? Chưa bao giờ lão nghĩ là trên thế giới này có nhiều sao đến thế. A, té ra lão đang nằm ngửa, và mặt lão ngẩng lên bầu trời đêm. Nhưng tại sao lão lại nằm quay mặt lên trời nhỉ ? Đô Khôcrô ngồi nhỏm dậy, ngó xung quanh - cha mẹ ôi, hình như lão đang nằm trong nghĩa địa. Đằng sau lão mặt trăng tròn nặng đang chiếu sáng.
Bỗng Đô Khôcrô nhìn thấy trước mặt một con quỷ. Nó đang lắc lư người bên cạnh ngôi mộ, mũi khịt khịt nghe rất quen thuộc, và hình như đang khóc. Ôi, ngay từ lúc đầu ông lão đã nghi ngờ hắn là một con quỷ dữ được phái đến tìm lão và đưa lão đến nghĩa địa. Cái điều bí ẩn hóa ra nằm trong con quỷ được phái đến này và cuối cùng, bây giờ, đã được phát hiện ra - ở đây, trong đêm khuya, giữa những nấm mộ. Con quỷ đứng dậy tiến về phía lão, mắt lóe lên ánh lửa đỏ, và Đô Khôcrô không cần lấy tay che mặt nữa, vì có sợ lão cũng chẳng làm gì được nữa rồi - Thôi cứ mặc nó muốn giở trò gì thì làm nhanh cho xong. Nhưng bóng người lạ mặt chỉ khẽ sột soạt đi qua, nó mang sau lưng cái bao và cái bao quệt vào mặt lão. Bấy giờ Đô Khôcrô cũng xách cái bao cỏ để cạnh chân lên và vội vã đi theo người lạ mặt - ngồi lại một mình trong nghĩa địa còn sợ hơn là đi theo hắn, dù hắn là ai đi nữa.
Nhưng lát sau ông lão nhận ra cái bóng đó không dẫn lão đi về phía kia - mà đi sâu vào trong núi, nơi không có lối nào ra cả. Vậy nó đúng là con quỷ rồi. Thôi, mặc kệ, Đô Khôcrô vừa nghĩ vừa lẳng lặng đi theo bóng đen, muốn ra sao thì ra, vì đằng nào cũng không chạy thoát được nó, nó muốn thì nó đuổi được ngay. Lão cứ đi theo bóng đó một lúc, bỗng người lạ mặt dừng lại và chửi đổng một câu trong bóng tối. Người đó quay lại và đi ngang qua mặt Đô Khôcrô. Lão thở phào nhẹ nhõm - bây giờ thì họ đã đi đúng đường, đi về phía con đường dẫn xuống chân núi, nơi có giếng nước trong mát.
Lúc này Đô Khôcrô mới tỉnh hẳn khỏi mê và say, và nhớ lại việc ông già Yu đã chết, người ta đem chôn ông ta, và lão, Đô Khôcrô, đã uống rượu say rồi thiếp đi trên nghĩa địa. Đám thợ rừng có chín người cả thảy, nghĩa là bây giờ còn lại tám. Ông già Yu đã chết, căn buồng của ông ấy chắc người ta sẽ đưa người khác đến ở, vậy thì mùa đông này lão Đô Khôcrô sẽ chui vào đâu bây giờ ? Có thể đám thợ rừng nhận lão vào đội của họ chăng ? Nếu thế thì ban lãnh đạo sẽ phải thu xếp chỗ ở cho cả lão. Nhưng liệu những người thợ rừng có nhận không ? Vì nhận lão vào cũng chả được việc gì, sức lão yếu lắm rồi. Và nếu bọn họ còn giữ ông già ốm yếu Yu trong đội thì chẳng qua cũng vì ông già một hồi đã là đội trưởng của họ, cách đây chừng mười năm, mà thôi !
Đô Khôcrô nhìn cái bóng người đang đi phía trước, chân kêu lạo xạo trên đường - "Sẽ ra sao đây - ông lão lo lắng - mùa đông tới mình sẽ ra sao đây ?" Nhưng nghĩ tới mùa đông làm gì - ngay đêm nay đây, cái đêm đang ngưng đọng trên biển và đất, dưới những tia sáng vàng của các vì sao kia, cũng còn chưa biết điều gì sẽ xảy ra với lão.