Trời gần tối thì một cơn giông sắp sửa ập tới. Một đám mây hung hung đỏ hiện ra lù lù bên trên thôn xóm. Gió xé mặt sông Đông nát ra như xơ mướp, và liên tiếp xô vào bờ những đợt sóng bạc đầu. Sau những khoảng rừng ở lề thôn, một ánh chớp ráo hoảnh đốt loáng bầu trời, rồi vài đợt sấm rền thưa thớt ầm ầm dội xuống mặt đất. Dưới những đám mây đen, một con diều hâu giương cánh lượn vòng, phía sau có một đàn quạ quang quác đuổi theo. Mây đen từ phía trời tây dồn tới, bay cuồn cuộn dọc theo sông Đông, mang theo khí lạnh.
Mảnh trời sau bãi cỏ hoang ven sông u ám đến ghê người, đồng cỏ nín hơi chờ đợi. Trong thôn, các cửa chớp đã đóng cả mà vẫn bị gió đập rầm rầm. Vài bà già nguyện kinh chiều xong hối hả ra về, vừa đi vừa luôn tay làm dấu phép. Một cột bụi xám quay lộn trên thao trường. Những hạt mưa đầu tiên bắt đầu rơi lác đác xuống mảnh đất đang khổ vì khí nóng.
Dunhiaska lúc lắc hai cái đuôi sam nhỏ xíu, chạy thoăn thoắt trong sân gia súc. Đóng xong cửa chuồng gà, cô bé đứng lại giữa sân, cánh mũi phập phồng như con ngựa bị ngáng đường. Ngoài phố, bọn trẻ con đang té nước nghịch. Miska, cậu láng giềng tám tuổi của Dunhiaska, đang ngồi xổm trên một chân, cho người quay tròn như chong chóng, cái mũ cát két của cha, đội quá rộng, tụt xuống mắt, cũng xoay theo. Miska kêu the thé đến chói tai:
Mưa đổ cho to
Để ta vào bụi,
Cầu đức Chúa trời.
Cầu Chúa Giê-su.
Dunhiaska ghen tị nhìn hai bàn chân sần sùi không giày không dép của Miska đang dận văng mạng xuống đất. Dunhiaska cũng muốn được nhảy cỡn dưới trời mưa, mặc cho đầu ướt, để tóc mọc tha hồ rậm, tha hồ xoăn. Dunhiaska cũng muốn bắt chước thằng bạn của Miska trồng cây chuối trên lớp bụi ven đường, không khéo một chút là ngã dúi vào bụi gai ngay. Nhưng bà mẹ đang mím môi mím lợi đứng trong cửa sổ nhìn ra, mặt giận hầm hầm. Dunhiaska đành thở dài chạy vào trong nhà. Mưa rơi lộp độp những giọt rất to, rất mau. Một tiếng sấm nổ ngay bên trên mái nhà, tiếng rền lan tới bên kia sông Đông.
Trong phòng ngoài, Grigori đang cùng cha lôi trong chái nhà ra một cái lưới đánh cá cuộn tròn.
- Chỉ thô và kim sào đâu, mang ra đây. Mau lên! - Grigori quát Dunhiaska.
Trong bếp đã nhóm lửa. Daria ngồi vá lưới. Bà già vừa ru thằng cháu, vừa lầu bầu:
- Cái ông lão nầy, xưa nay chỉ được cái nghĩ ra hết trò nọ đến trò kia. Đi mà ngủ cho béo mắt có hơn không? Dầu mỗi ngày một đắt mà cứ đốt phí đốt hoài. Đi hôm nay thì đánh bắt được cái gì? Không biết ma dẫn lối quỷ đưa đường mấy bố con nhà ông đến đâu bây giờ. Đất ngoài sân mưa đã nát như tương mà còn dẫm loạn cả lên. Xem kìa, xem kìa, chớp lóe lên có ghê không! Lạy Chúa Giê-su cứu thế, lạy Nữ hoàng trên trời…
Trong một giây, gian bếp bỗng lóe lên một thứ ánh sáng xanh lè loá mắt. Tất cả chết lặng đi, có thể nghe thấy cả tiếng nước mưa đập vào cửa chớp. Rồi sấm nổ đánh rầm. Dunhiaska rú lên, rúc đầu vào cái lưới. Daria làm dấu phép lia lịa về phía cửa sổ và cửa ra vào.
Bà già hốt hoảng nhìn con mèo con nũng nịu cọ mình vào chân bà.
- Dunhiaska! Đuổi cổ nó đi cho tao, cái con mèo chết tiệt nầy… Lạy Nữ hoàng trên trời, xin người xá tội cho con, kẻ tội lỗi nầy. Dunhiaska, ném con mèo ra sân cho tao. Xéo ngay, đồ quỷ quái! Mày…
Grigori cười không ra tiếng, người rung bắn lên, để rơi cả miếng gỗ trên cái lưới.
Ông Panteley Prokofievich quát lên:
- Thôi đi làm gì tru tréo lên như thế hử? Có im ngay đi không? Cánh đàn bà vá lưới mau tay lên nào! Đã bảo mấy ngày nay là ngó xem cái lưới một chút mà vẫn…
- Cá với kiếc, hôm nay thì đánh được cái gì! - Bà già lẩm bẩm.
- Không biết thì im cái mồm đi! Cá nó vốn sợ giông bão, sẽ kéo nhau vào sát bờ. Có lẽ nước đục ngầu rồi đấy. Nào, Dunhiaska, mày thử chạy ra xem nước sông lên to chưa?
Dunhiaska miễn cưỡng nghiêng nghiêng người đi ra cửa.
Bà già vẫn không chịu yên:
- Thế những ai đi kéo lưới bây giờ? Con Daria thì không cho đi được đâu ra ngoài ấy có thể lạnh vú ráo sữa mất.
- Tôi đi với thằng Griska. Còn một cái lưới nữa thì chúng ta sẽ gọi Acxinhia và thêm một người nào đó trong cánh đàn bà.
Dunhiaska hổn hển chạy vào, người nặc mùi đất đen ẩm, trên hai hàng mi còn rung rung mấy giọt mưa.
- Nước sông réo ầm ầm ghê quá!
- Mày có đi kéo lưới với chúng tao không?
- Thế còn những ai đi nữa?
- Chúng ta sẽ gọi vài chị bên láng giềng.
- Thế thì con sẽ đi.
- Được mày khoác áo choàng vào rồi chạy sang nhà chị Acxinhia. Nếu chị ấy có đi thì gọi thêm cả chị Malaska Frolova nữa.
- Của ấy thì không chết cóng được đâu. - Grigori mỉm cười. – Mỡ trên người mụ ấy chẳng thua gì mỡ một con lợn thiến loại tốt.
Bà mẹ khuyên:
- Griska nầy, có lẽ mày nên lấy rơm khô mà lót vào ngực con ạ. Nếu không lạnh tim lạnh phổi mất đấy.
- Grigori, chạy ra lấy rơm đi. Bà lão nói đúng đấy.
Chẳng mấy chốc Dunhiaska đã dẫn hai người đàn bà vào.
Acxinhia mặc chiếc áo rách và cái váy lót màu xanh da trời, nơi lưng ong buộc sợi dây. Nom nàng thấp hơn ngày thường, người thon hẳn đi. Nàng cười với Daria, tháo mảnh khăn trên đầu, búi tóc lại cho chặt. Rồi nàng ngửa đầu ra sau, buộc lại khăn, và đưa mắt nhìn Grigori một cách lãnh đạm. Mụ Malaska béo núng nính còn đứng bên ngưỡng cửa để thắt lại bít tất cho chắc. Mụ nói giọng khàn khàn như phải cảm:
- Có mang túi đi đựng không thế? Lạy Chúa tôi, hôm nay sẽ đánh được cá đấy!
Mọi người kéo nhau ra sân gia súc. Mưa rơi rất dày trên mặt đất nhão nhoét như tương. Những vũng nước ngầu bọt tràn ra sông Đông thành những con suối nhỏ.
Grigori đi đầu, trong lòng không hiểu sao thấy vui lạ.
- Cha ơi, cẩn thận chỗ nầy có cái rãnh đấy.
- Tối ơi là tối!
- Nắm lấy mình nầy, Acxinhia, phen nầy chị em nhà mình cùng sa địa ngục, - Malaska cười, giọng khàn khàn.
- Grigori xem kìa, có phải là bến Maidanikov rồi không?
- Đúng nó đấy.
- Nào ta bắt đầu… từ chỗ nầy… - Ông Panteley Prokofievich cố quát to hơn tiếng gió quật tới tấp.
- Bác ơi, cháu chẳng nghe thấy gì cả! - Malaska kêu khàn khàn.
- Bắt đầu kéo đi, cầu Chúa cứu giúp… Tôi bắt đầu từ chỗ sâu đây. Bắt đầu từ chỗ sâu, tôi bảo kìa… Malaska, cái con quỷ tai lòi nầy, kéo đi đâu thế nầy? Tôi bắt đầu từ chỗ sâu! Grigori, Griska! Acxinhia đứng trên bờ mà thả lưới xuống!
Tiếng gầm rú vang khắp sông Đông. Gió xé làn nước mưa tạt chéo làm trăm mảnh.
Grigori khoả chân dò đáy sông. Chàng ngâm mình xuống nước tới ngang thắt lưng. Nước lạnh lầy nhầy trườn dần lên ngực, bó chặt lấy tim chàng như cái đai sắt. Một đợt sóng quật như ngọn roi vào mặt, hai con mắt nhắm nghiền. Cái lưới phồng lên tròn xoay xoay, rồi chìm dần. Chân Grigori đi bít-tất len, dẫm trên đáy sông toàn cát cứ trơn tuột. Miếng gỗ trên lưới rời khỏi tay… Nước mỗi lúc sâu hơn. Chân Grigori bước bỗng hẫng một cái. Có cái hố. Dòng nước cuồn cuộn lôi Grigori ra giữa sông và cứ hút chàng theo. Grigori cố hết sức bơi bằng tay phải để quay vào bờ. Chỗ nước sâu đen ngòm chao đảo, làm anh chàng sợ hơn bao giờ hết. Grigori sung sướng đặt được một chân vào chỗ đất mềm mềm. Không biết có con cá gì bơi chạm vào đầu gối chàng.
- Đi vòng sâu vào nữa, - Tiếng ông bố vẳng tới từ một chỗ nào đó trong bóng tối nhớp nhúa.
Cái lưới nghiêng sang một bên rồi lại trôi xuống chỗ nước sâu.
Dòng nước đã cuốn mất mô đất dưới chân Grigori. Chàng cố ngoi đầu lên bơi, miệng nhổ phì phì.
- Acxinhia, còn sống không đấy?
- Còn sống hẳn đi chứ.
- Hình như hết mưa rồi đấy nhỉ?
- Cơn nhỏ đã qua, nhưng cơn lớn lại sắp ập tới rồi đấy.
- Nói khẽ khẽ chứ. Kẻo bố tôi nghe thấy lại chửi rầm lên.
- Cũng biết sợ bố cơ à…
Hai người lặng thinh kéo lưới. Nước dính như bột bánh, chân tay làm gì cũng thấy vướng.
- Anh Griska nầy, hình như bờ sông có cái cây chìm thì phải. Phải đi vòng mới được.
Một ngọn nước khủng khiếp xô mạnh Grigori ra xa. Nước bắn tung tóe trong những tiếng ầm ầm ghê gớm, tựa như có tảng đất khổng lồ vừa lở trên bờ xuống nước.
- A-a-a-a! - Không biết từ chỗ nào trên bờ có tiếng Acxinhia rú lên.
Grigori sợ hết hồn, vội ngoi lên, bơi về phía tiếng kêu.
- Acxinhia!
Chỉ có tiếng gió ào ào và tiếng nước réo như thác.
- Acxinhia! Grigori sợ lạnh cả gáy, vội kêu to.
- Ô-ôi! Grigori! - Tiếng ông bố vẳng tới từ xa nghe yếu đi.
Grigori bơi vài sải. Chàng thấy có cái gì vướng chân, bèn đưa tay ra nắm lấy, thì ra cái lưới.
- Griska, anh ở đâu thế?… - Giọng Acxinhia mếu máo.
- Làm sao mà gọi từ nãy cứ câm như hến thế?… - Grigori giận dữ quát lên rồi lổm ngổm bò lên bờ.
Hai người ngồi xổm, lẩy bẩy gỡ cái lưới rối tung, vo tròn thành một đám.
Trăng đã ló qua kẽ một đám mây đen rách mướp. Tiếng sấm chỉ còn ầm ì sau bãi cỏ hoang ven sông. Mặt đất chưa hút hết nước còn loang loáng. Bầu trời được trận mưa rửa sạch bong, trang nghiêm và sáng sủa.
Grigori vừa gỡ cái lưới vừa nhìn Acxinhia. Mặt nàng trắng nhợt như đá phấn, nhưng cặp môi hơi đỏ hơn hớt đã bắt đầu có nét cười.
- Lúc bị đánh giạt vào bờ, tôi thật chẳng còn hồn vía gì nữa, - Acxinhia thở hổn hển kể lại. - Sợ chết đi được ấy! Cứ tưởng anh đã chìm nghỉm rồi.
Tay hai người chạm vào nhau. Acxinhia thử luồn bàn tay mình vào trong tay áo Grigori.
- Trong tay áo anh sao mà ấm thế nầy, - Giọng Acxinhia than vãn, còn tôi thì lạnh ơi là lạnh. Khắp người cứ như kim châm.
- À ra chỗ con cá nheo chết tiệt xọc vào là chỗ nầy đây!
Grigori căng chỗ thủng ở giữa cái lưới ra xem, thấy rộng có lẽ đến một ác-sin rưỡi.
Có tiếng người chạy từ chỗ di cát lại. Grigori đoán là Dunhiaska, bèn từ xa đã gọi:
- Mày có chỉ to không đấy?
- Em có đây.
Dunhiaska hổn hển chạy tới.
- Anh và chị Acxinhia ngồi đây làm gì thế? Cha bảo em đi gọi về chỗ con bơn ngay. Đằng ấy đánh được một túi cá chiên rồi đấy! - Giọng cô bé không giấu nổi vẻ đắc ý.
Acxinhia bắt đầu nối lại chỗ lưới thủng, hai hàm răng nàng đánh vào nhau lập cập. Để cho người nóng lên, ba người cùng chạy tế về phía con bơn.
Ông Panteley Prokofievich đang cuộn điếu thuốc bằng những ngón tay nhăn nhúm, sưng phồng như tay người chết trôi. Ông nhảy cỡn lên khoe:
- Mới một mẻ mà đã vớ ngay được tám chú, thêm một mẻ nữa… - Rồi ông ngừng lời, châm thuốc hút rồi lặng lẽ đưa chân chỉ cái túi.
Acxinhia tò mò ghé mắt nhìn. Trong túi có những tiếng lọc xọc loạt xoạt: một con cá chiên còn sống đang giãy.
- Hai người đi đâu mà biệt tăm thế?
- Có con cá nheo làm thủng mất lưới.
- Vá lại chưa?
- Mới nối qua loa vài mắt…
- Thôi được chúng ta chờ nước xuống đến đầu gối rồi sẽ về nhà. Thả lưới thôi, Grigori, mày còn định làm gì thế?
Hai chân tê dại. Grigori phải liên tiếp giậm hết chân nọ đến chân kia. Acxinhia run ghê quá, đến nỗi Grigori cầm đầu lưới bên kia cũng cảm thấy nàng đang run.
- Đừng run nữa!
- Ai muốn run làm gì, nhưng rét không thở được nữa đây nầy.
- Lại còn trò gì thế nầy?… Kéo mau tay lên. Thật là một con cá chết tiệt.
Một con cá chép lớn tướng nhảy qua cái lưới. Grigori rảo bước lôi miếng gỗ trên lưới, làm cái lưới cong lại. Acxinhia khom lưng chạy vào bờ. Trên mặt cát, nước chảy lui ào ào, con cá quẫy như choi choi.
- Chúng ta về qua bãi cỏ hoang ven sông nhé?
- Qua rừng thì gần hơn. Nầy, bên kia thế nào, sắp xong chưa đấy?
- Cứ về trước đi, bên nầy sẽ đuổi theo sau. Còn giũ lại lưới đã.
Acxinhia cau mày, vắt bớt nước trên váy, rồi đặt cái túi đựng mẻ lưới lên vai, và gần như chạy nước kiệu dọc theo con bơn. Grigori khiêng lưới. Chạy được chừng trăm xa-gien, Acxinhia bắt đầu rên rỉ:
- Tôi không còn sức nào mà đi nữa đâu! Hai chân tê cứng rồi!
- Có đống cỏ năm ngoái đây nầy. Vào ngồi cho ấm một chút nhé?
- Đúng đấy. Không nghỉ một lát thì chưa dẫn được xác về tới nhà đã bỏ mạng rồi.
Grigori kéo cái chóp đậy đống cỏ sang một bên rồi bới một cái ổ. Cỏ bị nén lâu xông lên nồng nặc một mùi mục rữa nóng hổi.
- Bò vào giữa đi. Ở đây có khác gì trên bếp lò không nào?
Acxinhia hất cái túi xuống, rồi chui vào trong đống cỏ, chỉ để hở đầu và cổ.
- Đúng là thiên đường đây rồi!
Grigori rét run bần bật, nằm xuống bên cạnh. Tóc Acxinhia còn ướt đẫm toả ra một mùi hương dịu dịu nhưng ngây ngất. Nàng nằm ngửa đầu ra sau, hé môi thở đều đều.
Grigori cúi xuống khẽ nói:
- Mùi tóc Acxinhia dễ say như men rượu ấy. Acxinhia có biết không, cứ như thứ hoa nho nhỏ, trăng trắng…
Acxinhia không nói gì cả. Nàng đăm đăm nhìn vầng trăng khuyết, cặp mắt xa xôi như phủ một làn sương.
Grigori rút tay trong túi ra và bất thình lình kéo đầu Acxinhia vào sát mình. Acxinhia giằng mạnh ra, nhỏm dậy.
- Buông tôi ra!
- Đừng làm rầm lên thế.
- Buông tôi ra, không tôi làm rầm lên bây giờ!
- Hượm đã nào, Acxinhia…
- Bác Panteley!
- Sao thế, lạc đường à? - Tiếng ông Panteley Prokofievich trả lời ngay gần đấy, trong những lùm sơn trà.
Grigori mắm môi, nhảy từ trên đống cỏ xuống.
- Làm sao mà chị kêu rầm lên thế? Lạc đường à? - Ông già đi tới gần, hỏi lại.
Acxinhia đứng bên đống cỏ, sửa lại cái khăn bịt đầu tụt ra sau gáy. Người nàng bốc hơi ngùn ngụt.
- Lạc đường thì không lạc đường, nhưng mà chết cóng đi được.
- Chà thật là đàn bà, xem có đống cỏ ngay đây nầy. Thế mà không biết vào nằm một lát cho ấm.
Acxinhia mỉm cười, cúi xuống nhấc cái túi lên.