Pie Đệ Nhất - Aleksey Nicolaievich Tolstoy

[ngudoc]

Chương 90

Suốt tuần sau, cho tới khi đoàn sứ thần đến, vua Piotr sống ở ngoài thành phố và đi bắn đại bác vào bia. Xtaitne Fon Xtecfen, kỹ sư trưởng pháo binh cấp cho nhà vua một tấm bằng chứng nhận như sau:

"Ông Piotr Mikhailov phải được công nhận và coi trọng với tư cách một người bắn đại bác giỏi cả trên lý thuyết học lẫn cả trong thực hành, một nghệ sĩ thận trọng và khéo léo trong việc sử dụng súng ống, và căn cứ vào các kiến thức xuất sắc của ông, yêu cầu mọi người giúp ông mọi sự cần thiết và quan tâm biệt đãi…".

Các sứ thần đến Koenigsberg với một nghi lễ huy hoàng chưa từng thấy. Đi đầu đoàn xe, người ta dắt những con tuấn mã mình phủ vải choàng và đồ mã sức lộng lẫy; theo sau là các vệ binh người Phổ, các thị đồng, kỵ sĩ công tử. Kèn đồng kiểu Nga thổi lên đinh tai nhức óc. Rồi đến ba mươi dũng sĩ bận áo nẹp xanh lục thêu chỉ bạc. Đám tuỳ tùng của các sứ thần cưỡi ngựa, bận áo nẹp màu đỏ tía có thêu huy hiệu vàng trước ngực và sau lưng. Ba viên sứ thần - Lơfo, Golovin và Voznixyn ngồi trên một cỗ xe ngựa lớn bốn bánh hoàn toàn bọc kính; họ bận áo khoác xa tanh trắng lót lông hắc điêu thử, đội mũ bằng lông hải ly cao như những ống khói, có đính những con chim ưng hai đầu bằng kim cương.

Họ ngồi, mình ngửa ra sau, ngay đơ như phỗng, các hạt châu ngọc đeo kín ngón tay họ và ở tay cầm của chiếc gậy chống, lóe lên lấp lánh. Sau cỗ xe ngựa đen các nhà quý tộc của Moskva, mặc trên người tất cả những thứ quý giá đắt tiền nhất của họ.

Trong khi diễn ra các cuộc đón tiếp và hội đàm với vị Đại Tuyển hầu, vua Piotr đi thuyền buồm du ngoạn trên vũng Friste Hai. Ở đây không thể làm được việc gì hết: dù cho Tuyển hầu có khôn ngoan đến đâu đi nữa thì một sự liên minh với Ba Lan vẫn cần thiết hơn là với ông ta. Trái lại thời xưa, các viên sứ thần không nệ lời từ và chữ nghĩa, tư thế của họ đứng đắn, nhưng họ đã từ chối không quỳ gối và hôn tay Tuyển hầu vì, như họ nói, dù sao ông ta cũng không phải là một vị vua.

Họ đề nghị không phải là một liên minh quân sự mà là một liên minh hữu nghị và khăng khăng giữ ý kiến đó.

Tuyển hầu cố nài. Các sứ thần tuyên bố: ừ thì đồng ý một liên minh quân sự nhưng đôi bên sẽ khởi chiến đánh các cường quốc nào đình chỉ chiến sự với Thổ Nhĩ Kỳ. Quyết định đó cũng không vừa ý Tuyển hầu. Ông ta đến tìm vua Piotr trên du thuyền và nói chuyện suốt đêm với Sa hoàng. Nhưng chàng thanh niên chỉ ngồi gặm móng tay bẩn. Cuối cùng vua Piotr nói:

- Thôi được… Nhưng chúng ta sẽ không viết thành văn bản… Nếu ngài cần, Tuyển hầu ạ, thì chúng ta sẽ giúp ngài. Tôi xin thề trên thánh giá… Ngài tin lời tôi chứ?

Sau khi thoả thuận bằng miệng một liên minh bí mật (dẫu sao vẫn phải xác nhận bằng giấy tờ), đoàn sứ thần sửa soạn ra đi nhưng một tin hết sức quan trọng đã giữ họ lại trong ba tuần ở Pilo; cuộc tuyển lựa một vị vua mới đã bắt đầu tiến hành ở Ba Lan. Trong những buổi họp của các đại và tiểu nghị hội, các nhà quý tộc Ba Lan đã đấu gươm đọ súng với nhau để bênh vực ứng cử viên của mình. Có tất cả đến mười ứng cử viên nhưng những người chủ yếu và có triển vọng nhất là Auguste, Tuyển hầu xứ Xăcxơ và hoàng thân Conti, em vua Pháp.

Một người Pháp lên ngôi vua Ba Lan có nghĩa Ba Lan sẽ rút lui khỏi liên minh chống Thổ Nhĩ Kỳ và tuyên chiến với Moskovi. Chỉ có tới đây, trên bờ biển phía châu Âu nầy, vua Piotr mới hiểu hết ý nghĩa của vai trò chính trị. Từ Pilo, nhà vua sai người về ra lệnh cho vua Viniux thảo một bức thư gửi cho người Ba Lan để hăm doạ uy hiếp phe ông hoàng người Pháp. Ở Moskva, người ta viết một bức thông điệp cho vị hồng y giáo chủ, giáo trưởng thảnh Gơnede. Trong đó nói: "Nếu một người Pháp lên ngôi vua Ba Lan, thì khi đó không những khối liên minh thần thánh chống kẻ thù mà cả quan hệ hoà hảo muôn thuở với nước Ba Lan cũng sẽ bị tổn thương nghiêm trọng… Vì vậy cho nên trẫm, luôn luôn muốn duy trì mối tình hữu hảo với các vua Ba Lan, cũng như với các nhà quý tộc Ba Lan, viện Rada và viện Riexzơ Poxpolita(l), không muốn có một vị vua đứng về phía người Pháp hoặc Thổ Nhĩ Kỳ…".

Nhiều tấm lông hắc điêu thử và tiền vàng kèm theo bức thông điệp để làm hậu thuẫn. Từ Paris, người ta cũng gửi vàng đến. Dân Ba Lan kiêu căng bầu cả Auguste và Conti lên ngai vàng. Những vụ rối loạn bất đầu nổ ra. Các nhà quý tộc Ba Lan võ trang cho gia nhân và tá điền của mình rồi tàn phá ấp trại của nhau, đốt phá các làng mạc. Vua Piotr lo lắng, viết thư về Moskva để điều một đội quân đến biên giới xứ Lituyani để cứu viện Auguste. Nhưng Auguste dẫn đầu một đạo quân mười hai nghìn người, đích thân đến Ba Lan để lên ngôi. Phái thân Pháp bị đánh bại. Các nhà đại quý tộc Ba Lan trở về lâu đài của họ, bọn quý tộc nhỏ thì trở về các quán rượu. Hoàng thân Conti, cả châu Âu đều biết rõ, chỉ đi tới Boulogne; ông ta nhún vai rồi quay về với các thú vui ăn chơi của mình. Vua Auguste tuyên thệ với viên công sứ Nga ở Warsawa rằng nhà vua sẽ đứng về phe vua Piotr.

Việc lớn đó đã kết thúc ổn thoả. Các sứ thần cùng Piotr có các dũng sĩ hộ vệ, rời khỏi Pilo.

Chú thích:

(1) Nghị hội Ba Lan.

[ngudoc]

Chương 91

Vua Piotr dùng xe trạm đi trước đoàn sứ thần; không hề ghé lại nơi nào, nhà vua đi qua Berlin, Brandeburg, Hanbestat. Nhà vua chỉ tạt ngang một lần để thăm các xí nghiệp luyện thép nổi tiếng của Inxenbua. Tại đó, người ta cho nhà vua Piotr xem một mẻ gang đổ từ lò cao ra, xem cách luyện sắt trong các nồi nấu, cách rèn luyện các nòng súng với nhưng tấm tôn mỏng, cách khoan, tiện trên các máy cái chạy bằng bánh xe cối xay nước. Thợ cả, thợ bạn làm ra để tại các lò rèn và phân xuởng của họ. Các mặt hàng làm ra để tại lâu đài Inxenbua: súng trường, súng ngắn, gươm, khoá, vành móng ngựa. Vua Piotr tìm cách thuyết phục được hai người thợ cả khéo tay đi sang Moskva, song phường nghề của họ từ chối không để cho họ đi.

Du khách đi xe trên những con đường có lê và táo mọc hai bên; không một người dân nào ăn cắp trái cây. Chung quanh là những khu rừng sồi, những cánh đồng hình chữ nhật có gieo lúa mì; bên kia những bức tường đá là vườn tược và ở giữa đám lá xanh rì là những mái ngói, chuồng chim bồ câu. Trong những khoảng rừng thưa có những con bò cái béo tốt, những dòng suối lóng lánh giữa đôi bờ, những cây sồi cổ thụ, những cối xay nước. Cứ cách hai ba dặm lại có một thị trấn nhỏ: một ngôi nhà thợ cạo. Đàn ông đội mũ vải bận áo khoác ngắn và đi tất trắng, tươi cười hoà nhã. Nước Đức cổ kính, tốt lành

Vào một buổi tối tháng bảy ấm áp, vua Piotr cùng Alexaska đi cỗ xe đi đầu có chỗ nằm tiến vào thị trấn Kopenburg cách Ivanovre không xa. Chó sủa ầm ĩ, ánh đèn rọi qua các cửa sổ chiếu sáng con đường: các nhà đang ngồi vào bàn làm bữa tối. Một người đàn ông đeo tạp dề hiện ra ở khung của một quán ăn có đèn sáng, treo tấm biển "Quán lợn vàng" và gọi người xà ích.

Người nầy hãm những con ngựa mệt mỏi lại và quay về phía vua Piotr:

- Tâu Điện hạ, chủ quán vừa giết lợn và hôm nay có món dồi lợn… Không thể tìm được nơi nào nghỉ đêm tốt hơn nơi nầy đâu!

Vua Piotr và Alexaska xuống xe, đi đi lại lại cho khỏi chồn chân.

- Alexaska nầy, ngươi hãy nói cho ta xem bao giờ chúng ta mới có được một cuộc sống như thế nầy ở bên nước chúng ta?

- Thần không rõ, Myn Herz, thần nghĩ chắc cũng còn lâu!

- Cuộc sống nầy mới đẹp đẽ làm sao chứ… Ngươi nghe kìa, ngay cả đến chó ở đây cắn sủa cũng không dữ tợn… Thật là một thiên đàng. Nghĩ đến Moskva, chà, ta chỉ muốn đốt nó đi!

- Đó là một cái chuồng ngựa, quả vậy!

- Chúng nó cứ khư khư bám lấy quá khứ, trôn chúng nó thối ra rồi. Cả khoảng thời gian một nghìn năm mà chúng vẫn không học được cách cày đất… Tại sao lại như thế? Tuyển hầu Frederich là một người thông minh: chúng ta cần phải đánh thông một đường ra biển Baltic, đó là chân lý… Và ở đó phải xây lên một thành phố mới, một thiên đường thực sự… Hãy nhìn xem kìa, ở đây sao trên trời cũng chói hơn ở xứ mình.

- Nhưng ở xứ mình, Myn Herz, chẳng mấy chốc thiên hạ sẽ làm ô uế mọi thứ chung quanh ngay thôi!

- Hãy kiên nhẫn, Alexaska, về đến nước nhà, ta sẽ lay tỉnh Moskva, cho đến kỳ nó hồn lìa khỏi xác mới thôi! Đấy là biện pháp duy nhất

Họ vào quán. Những đùi lợn ướp và dồi thịt treo lủng lẳng ở một chiếc xà nhà bằng gỗ sồi bên trên cái lò sưởi to. Củi cháy bùng bùng làm đồ xoong cháo bằng đồng sáng loáng lên. Chủ quán cúi rạp mình chào khách, khuôn mặt đỏ như đồng điếu nở một nụ cười. Khách mới đến gọi lấy bia; họ vừa ngồi vào bàn ăn thì một trang công tử từ ngoài bước vào.

Gã đội cái mũ hình nón, rộng vành và bận chiếc áo khoác bằng nỉ lòe xòe vướng cả vào đinh thúc ngựa. Gã ra hiệu cho chủ quán đi ra, rồi gã nhún nhẩy, cầm lấy vành mũ và bắt đầu chào lia lịa, quay cuồng khắp gian bếp, áo khoác bị thanh gươm nâng lên. Vua Piotr và Alexaska há hốc miệng ra nhìn gã công tử nói, giọng ngọt ngào êm ái:

- Điện hạ Sofia, nữ Tuyển hầu xứ Hanovre cùng lệnh nữ Sofia-Saclot, nữ Tuyển hầu thành Brandeburg và lệnh nam, Kronprinz (Thái tử - tiếng Đức) George-Louis, người thừa kế chí tôn của ngai vàng Anh Cát Lợi, cùng quận công Zenski cũng như các vị phu nhân, vương tôn công tử trong triều triều nữ Tuyển hầu, đã rời Hanovre, không quản hành trình mệt nhọc và những điều bất tiện về nơi ăn chốn ở để hết sức khẩn trương đến nghênh tiếp đức Sa hoàng với mục đích duy nhất là được làm quen với đức Sa hoàng vinh quang, vô song của đô thành Moskva

Koppenxten, đó là tên gã công tử, mời vua Piotr vui lòng đến dùng bữa ăn tối: nữ Tuyển hầu cùng ái nữ của Người đang đợi quý khách để ngồi vào bàn… Vua Piotr chỉ hiểu lõm bõm khoảng một nửa lời nói của gã và nhà vua sợ hãi đến nổi suýt nữa thì ù té bỏ chạy

- Ta không thể đến được, - nhà vua lắp bắp nói, - ta rất vội… Vả lại cũng khuya rồi. Khi nào ta ở Hà Lan về thì có lẽ…

Áo choàng và mũ Koppenxten lại bay lượn khắp bếp. Gã không hề bối rối cứ khẩn khoản mời. Alexaska thì thầm nói bằng tiếng Nga:

- Hắn sẽ không chịu buông tha chúng ta đâu… Bệ hạ nên đến đấy chừng một tiếng đồng hồ thì hơn, Myn Herz, người Đức hay mếch lòng lắm đấy!

Vua Piotr bực bội, dứt đứt mất chiếc khuy áo. Nhà vua bằng lòng với điều kiện là họ phải bí mật dẫn nhà vua cùng Alekxaska qua cổng sau, và trong bữa tiệc chỉ có một mình nữ Tuyển hầu thôi, cùng lắm thì có thêm cô con gái bà ta. Nhà vua chụp cái mũ ba cạnh đầy bụi đường xuống tận mắt và buồn bã nhìn những khúc thịt dồi treo bên trên lò sưởi.

Một cỗ xe ngựa đang đợi ở bên ngoài.

[ngudoc]

Chương 92

Nữ tuyển hầu Sofia và ái nữ Sofia Saclôt ngồi cạnh một chiếc bàn bày thức ăn kê trước cái lò sưởi có phủ một tấm gấm Trung Quốc để che lấp vẻ xấu xí.

Hai mẹ con bà dũng cảm chịu đựng mọi sự bất tiện của toà lâu đài trung cổ nầy mà chủ nhân đã để cho họ sử dụng. Những tấm thảm tân thời treo tường và trải sàn không che lấp nổi những bức tường tróc vôi nham nhở. Trên vòm mái cao chắc hẳn có nhiều chú cú trú ngụ. Những chiếc ghế bành nhỏ bọc lụa do chủ nhân vội vã kiếm được, đặt trên sàn gạch đã mòn đi vì ủng của các chàng kỵ sĩ có bộ râu đỏ hoe và vó những con ngựa nòi của họ. Chỗ nào cũng xông lên mùi chuột và bụi bặm.

Các vị nữ khách rùng mình nhớ đến những phong tục man rợ ấy, nhìn trời nay đã vĩnh viễn qua đi. Họ đành tự an ủi bằng cách nhìn một bức tranh lớn treo vào một cái móc sắt đã gỉ dùng để treo khiên, mộc và áo giáp. Bức tranh vẽ một cảnh tượng phong phú sung túc trên một quầy hàng có bày một đống cá biển và tôm hùm, hàng xâu chim muông, rau cỏ, hoa quả, những con lợn lòi bị giáo xiên ngang người. Màu sắc các bức tranh toả ánh sáng rực rỡ.

Hội hoạ, âm nhạc, thi ca, những hoạt động của một trí tuệ lanh lợi hướng về những cái gì tế nhị, thanh lịch, đó là nội dung duy nhất xứng đáng với đời người ngắn ngủi sớm nở tối tàn: nữ Tuyển hầu và con gái bà nghĩ như vậy. Họ là những phụ nữ thông thái nhất nước Đức. Cả hai đều có quan hệ thư từ với Laibnix(1) ông nầy đã nói về họ: "Trí tuệ của những phụ nữ đó khao khát hiểu biết đến nỗi có lúc tôi phải đầu hàng trước những câu hỏi xuất sắc của họ. Họ khuyến khích nghệ thuật và văn học. Sofia Saclot đã thành lập một viện Hàn lâm khoa học ở Berlin. Mới đây, Tuyển hầu Frederich trong một bức thư dí dỏm và đôn hậu đã trao đổi với họ cảm tưởng của ông về vị Sa hoàng của dân man rợ đang mượn lốt lột người thợ mộc để chu du thiên hạ. "Xứ Moskovi như tôi thấy, đang thức dậy khỏi giấc ngủ Á đông của nó. Điều cần thiết là phải dẫn dắt những bước đi đầu tiên của xứ ấy theo một hướng tốt". Hai mẹ con nữ Tuyển hầu không ưa thích chính trị; họ đến Kopenburg chỉ vì một lòng ham muốn hiểu biết cao quý.

Những ngón tay gầy của nữ Tuyển hầu Sofia nằm lấy đôi tay vịn của chiếc ghế bành. Bà lắng tai nghe: qua cửa sổ mở ngỏ trông ra khu vườn chìm trong đêm tối qua tiếng lá rì rào, bà nghe hình như có tiếng bánh xe lăn. Những hàng ngọc trai tô điểm bộ tóc giả màu trắng rung rinh; bộ tóc giả căng trên một bộ khung cao đến nỗi dù có giơ tay lên bà cũng không thể với được chỏm. Nữ Tuyển hầu, người gầy gò, nhăn nheo: những kẽ chân răng hàm dưới của bà đều có sáp bịt kín. Lớp đăng ten quanh cổ áo hở ngực màu hoa cà che lấp những gì không còn sức quyến rũ nữa. Chỉ có cặp mắt đen láy mở to là long lanh một ánh sáng ngời hóm hỉnh.

Sofia Saclot có cặp mắt đen láy như mẹ nhưng cái nhìn điềm đạm hơn, nàng đẹp, đường bệ và trắng trẻo.

Một vầng trán thông minh dưới bộ tóc giả rắc phấn, đôi vai trắng ngần và cái cổ để hở gần đến đầu vú, cặp mông mỏng, một cái cằm rắn rỏi… Cái mũi hơi hớt của nàng buộc người ta phải chăm chú nhìn, để tìm kiếm một nét phù phiếm ẩn giấu đâu đó.

- Đây rồi - Sofia Saclot vừa nói vừa đứng dậy - Họ đến rồi.

Mẹ nàng đi lên trước. Trong tiếng lụa sột soạt, hai người đến gần cửa sổ xây thành một cái ổ trong bề dày của tường nhà. Một bóng người cao lênh khênh, vung vẩy cánh tay như bơi chèo rảo bước trên lối đi trong vườn. Theo sau là một bóng khác, tất tả, mặc áo choàng, đội mũ hình nón và xa hơn một chút là một bóng thứ ba.

- Ông ta đấy, - nữ Tuyển hầu nói, - Trời ơi, một người khổng lồ!

Koppenxten mở cửa:

- Đức Sa hoàng!

Một bàn chân vòng kiềng đi giầy đầy bụi và đi tất len hiện ra: vua Piotr nghiêng người bước vào. Trông thấy hai vị phu nhân đứng dưới ánh nến, nhà vua ấp úng: "Guten Abend"(2). Nhà vua giơ tay lên như để xoa trán, rồi đâm ra bối rối thật sự và lấy tay che mặt.

Nữ Tuyển hầu Sofia tiến đến cách nhà vua ba bước, nhón tay nâng xiêm lên, rồi với một cử chỉ lanh lẹn khác thường so với tuổi bà, bà cúi chào.

- Thưa đức Sa hoàng, tôi xin kính chào hoàng thượng.

Sofia Saclot cũng tiến lại gần, nàng dang đôi tay đẹp nõn nà như thiên nga, nâng tấm xiêm rộng lên, cúi chào.

- Cúi xin đức Sa hoàng tha thứ cho sự nóng lòng chính đáng của chúng tôi mong muốn được gặp vị anh hùng trẻ tuổi, chúa tể của những dân tộc đông vô kể và người Nga đầu tiên đã phá vỡ những thành kiến tai hại của tổ tiên mình.

Vua Piotr giật tay ra khỏi mặt và chào, người cúi gập làm đôi, cứng đơ như một cây sào; nhà vua tưởng mình lố bịch đến mức hai người đàn bà sẽ phá lên cười khinh miệt ngay bây giờ. Nhà vua lúng túng đến cực độ chẳng còn nhớ được tiếng Đức nào.

- Ich hann nicht sprechen(3)… Tôi không thể nói được nhà vua ấp úng, giọng lạc hẳn đi… Nhưng nhà vua không cần phải nói. Nữ Tuyển hầu Sofia hỏi nhà vua Piotr hàng trăm câu hỏi mà không chờ trả lời: về thời tiết, về đường sá, về nước Nga, về chiến tranh, về cảm tưởng của nhà vua trong cuộc sống hành trình. Bà luồn tay vào khuỷu tay vua Piotr dẫn đến bàn ăn. Cả ba người ngồi xuống, đối diện với gian phòng ảm đạm, vòm trần chìm trong bóng tối. Bà mẹ mời vua Piotr ăn một con chim quay nhỏ, cô con gái rót rượu. Hai người đàn bà ngào ngạt hương thơm. Vừa nói chuyện, vị nữ Tuyển hầu tuổi tác trìu mến như một người mẹ, đặt mấy ngón tay nhỏ nhắn, khô đét lên bàn tay vẫn nắm chặt của vua Piotr, nhà vua xấu hổ vì móng tay của mình đặt lên trên tấm khăn bàn trắng muốt giữa hoa bầy và đồ dùng bằng pha lê. Sofia Saclot tiếp thức ăn với một thái độ lễ phép thanh lịch, đứng dậy để với lấy một bình rượu, một món ăn và quay về phía nhà vua mỉm một nụ cười quyến rũ:

- Mời hoàng thượng xơi món nầy… Cái nầy thật quả là đáng để hoàng thượng nếm thử!

Nếu nàng không đẹp lộng lẫy và ăn mặc hở hang như vậy nếu bộ áo thơm của nàng không sột soạt thì có lẽ nàng đã khiến nhà vua nhớ đến em gái mình và giọng nói của những phụ nữ đó giống như giọng nói của những người bà con thân thiết. Vua Piotr không cứng người nữa và bắt đầu trả lời các câu hỏi. Hai nữ Tuyển hầu nói chuyện với nhà vua về các hoạ sĩ trứ danh của xứ Flandre, của Hà Lan, về các tác gia kịch lớn của triều đình Pháp, về triết học, về cái đẹp. Nhiều điều hoàn toàn mới lạ đối với nhà vua, khiến nhà vua phải hỏi lại, và rất ngạc nhiên

- Ở Moskva, khoa học và nghệ thuật ấy à? - vua Piotr nói và lấy chân đá vào một cái dưới gầm bàn - Chính tôi cũng chỉ mới thấy những cái đó ở đây thôi. Ở bên nước tôi, người ta không coi trọng mà còn sợ những cái đó. Các đại thần, các nhà quý tộc nước tôi là quân phàm phu tục tử thực sự: họ ngủ, ních cho chặt bụng, rồi cầu kinh… Nước chúng tôi thật là tăm tối ở đó quý phu nhân sẽ khiếp sợ và không thể sống nổi được lấy một ngày. Chỉ quanh Moskva không thôi đã có ba vạn tên kẻ cướp. Người ta viết trong các bài vè rằng tôi làm đổ máu nhiều, rằng tự tay tôi tra khảo phạm nhân.

Miệng vua Piotr méo xệch đi, má giật xếch lên, cặp mắt lồi mờ đi trong chốc lát dường như trước mắt nhà vua không phải là một bàn ăn dọn đầy thức ăn ngon của lạ mà là căn nhà gỗ lụp xụp không có cửa sổ, tanh hôi mùi máu ở xloboda Preobrazenskoe. Nhà vua lắc mạnh vai để xua đuổi hình ảnh đó… Hai người đàn bà tò mò và sợ hãi quan sát những đổi thay trên vẻ mặt vua Piotr.

- Thế nhưng xin các quý phu nhân đừng tin những chuyện đó. Điều mà tôi yêu thích hơn hết là đóng tàu. Chiếc thuyền chèo bằng tay Prinxipium từ cột buồm cho đến cốt thuyền đều do bàn tay làm nên (lúc ấy nhà vua mới xòe bàn tay ra cho xem lòng bàn tay đầy chai sạn). Tôi yêu thích biển và tôi mê pháo hoa. Tôi đã học đã học được mười bốn nghề nhưng chưa thành thạo. Chính vì vậy mà tôi đã tìm đến đây… Còn những kẻ nói rằng tôi tàn ác, thích đổ máu, chúng nói láo cả. Tôi không phải là người ác. Nhưng cứ sống mãi với người nước tôi, ở Moskva, người ta có thể phát điên phát rồ lên được… Ở nước Nga, phải phá vỡ tất cả xây dựng lại tất cả… Mà dân nước tôi thì bướng bỉnh hết sức! Có kẻ thà chịu roi quất nát da nát thịt. - Nhà vua ngừng bặt giữa câu, nhìn vào ở nước các phu nhân thật là một lạc thú - Còn như tôi đây, thưa lệnh bà - vua Piotr nắm lấy cánh tay nữ Tuyển hầu Sofia - trước hết, bản thân tôi phải học lấy nghề thợ mộc đã.

Các nữ Tuyển hầu vô cùng thích thú. Họ tha thứ cho nhà vua về móng tay cáu bẩn, và thói quen chùi tay vào khăn bàn, ăn uống ồn ào, dùng những tiếng của thuỷ thủ để nói về phong tục Moskva, thói quen nháy cặp mắt tròn xoe và để tăng thêm ý nghĩa câu nói của mình, nhà vua đã nhiều lần còn lấy khuỷu tay huých Sofia Saclot.

Tất thảy, kể cả tính tàn bạo họ cảm thấy có trong con người vua Piotr và sự ngây thơ không hiểu biết tí gì về một vài biểu hiện của lòng người, khiến họ vừa sợ hãi lại vừa thích thú. Vua Piotr như một con dã thú của núi rừng, toả ra một vẻ tươi tắn nguyên thuỷ. (Về sau nữ Tuyển hầu Sofia viết trong nhật ký của mình: "Người nầy có lẽ rất tốt mà cũng rất ác. Về phương diện tinh thần, ông ta là người đại diện chân chính của nước ông").

Uống rượu nho bọt và ngồi gần những phụ nữ rất mực thông minh hồn hậu ấy, vua Piotr trở nên vui vẻ.

Sofia-Saclot muốn giới thiệu người cậu em trai của mình cùng các triều thần. Vua Piotr lục trong túi lấy cái tẩu và đồng ý, cái miệng nhỏ nhắn nở một nụ cười kỳ dị: "Được, xin cứ giới thiệu đi…". Bắt đầu là quận công Zenski, một lão già khô đét có bộ râu cằm bạc trắng xén tỉa theo kiểu Tây Ban Nha mà thời nay không ai còn theo nữa, và bộ ria mép xoăn của gã đàn ông trai lơ và hay đấu kiếm; gã Kronprinz - một thanh niên ẻo lả có bộ mặt gầy dài ngoằng, mặc toàn nhung đen; các phu nhân và vương tôn công tử ăn bận lộng lẫy và sặc sỡ; rồi đến anh chàng Alexaska điển trai với đôi vai nở nang, có các bà các cô xúm xít vây xung quanh - hắn thì ở đâu cũng ung dung tự nhiên - và các sứ thần Lơfo và lão Golovin béo phệ, tổng trấn Siberi. (Đến Kopenburg, họ đã đuổi kịp cỗ xe có đệm để ngủ của Sa hoàng; khi biết nhà vua đang ở đâu họ sợ toát mồ hôi, không kịp ăn uống, thay quần áo, hối hả chạy ngay đến lâu đài).

Vua Piotr ôm hôn quận công, xốc nách nâng vị vua tương lai của nước Anh lên mà hôn vào má, rồi khuynh tròn cánh tay lại, niềm nở chào các triều thần. Các phu nhân đều nhất loạt cúi lạy, các vương tôn công tử nhón chân nhảy chào, lia mũ quét sàn nhà.

Sa hoàng nói tiếng Nga bảo Melsikov:

- Alexaska, đóng cửa thật chặt lại.

Nhà vua rót đầy rượu vào một cái cốc đựng chừng một phần tư lít, hất đầu gọi vị công tử đứng gần nhất rồi vẫn mỉm cười một cách kỳ dị, cất tiếng nói:

- Theo tục lệ Nga, không ai có thể từ chối một cốc rượu Sa hoàng mời. Tất cả mọi người, các quý phu nhân, các công tử đều phải uống một cốc đầy.

Nói tóm lại đây là một cuộc hoan lạc như ở Kukui. Các ca sĩ người Ý xuất hiện đem theo đàn măngđôlin. Vua Piotr muốn khiêu vũ. Nhưng cách đánh đàn của các nhạc công Ý mềm yếu quá, chậm rãi quá. Đám nhạc công thổi địch, thổi kèn của Preobrazenskoe đến, toàn bận áo màu đỏ tươi, tóc xén tròn quanh đầu; họ đứng xếp hàng, người cứng đơ dọc theo tường và cử một bản nhạc náo nhiệt bằng thìa, đĩa sừng bò, còi gỗ, sáo đồng… Vòm nhà trung cổ nầy chưa từng vang dội một thứ âm nhạc như vậy bao giờ. Vua Piotr dậm gót chân, mắt trợn tròn.

- Alexaska, nhảy đi!

Melsikov lắc lư đôi vai, nhíu lông mày, tạo một vẻ mặt lạnh lùng, nhảy một điệu dồn dập. Sofia muốn xem vua Piotr nhảy thế nào. Sa hoàng nhẹ nhàng nhón đầu ngón tay đỡ vị nữ Tuyển hầu và dẫn bà ta lướt đi như một con thiên nga. Rồi sau khi đã mời bà ngồi xuống nhà vua chọn một cô gái trẻ, mũm mĩm và đập hai chân vào với nhau mà nhảy múa. Lơfo tự đứng ra điều khiển các điệu nhảy. Sofia Saclot chọn Golovin béo phệ. Các dũng sĩ tuỳ tùng của Sa hoàng ở ngoài vườn vào, cũng ngồi xổm xuống vừa tung chân đá ra tứ phía vừa la hét dữ tợn như dân Tarta. Các bộ xiêm quay tròn, các bộ tóc giả rối bù. Các phu nhân người Đức được một mẻ vã mồ hôi. Đám người Nga ngạc nhiên: tại sao xương sườn các phu nhân lại cứng rắn như vậy.

Vua Piotr bèn hỏi Sofia Saclot. Thoạt đầu vị nữ Tuyển hầu không hiểu; rồi nàng cười đến chảy cả nước mắt:

- Đấy không phải là xương sườn của chúng tôi đâu mà là dây lò xo và gọng khung áo nịt của chúng tôi đấy.

Đến Kopenburg mọi người chia tay nhau. Các sứ thần đi một đường vòng rộng để đến Amsterdam. Vua Piotr và một số ít tuỳ tùng thì đi thẳng về phía sông Ranh; đến cách Xanten một chút họ xuống thuyền và xuôi theo dòng sông. Quá Senkenzsanx là bắt đầu nước Hà Lan mà họ hằng ao ước. Đoàn thuyền đi vào nhánh sông bên phải của sông Ranh và đến ngang làng Fo, nó đi qua các cửa ngăn nước vào sông đào.

Hai con ngựa màu nâu hồng, mông to, cổ cao, đầu lắc lư một cách nghiêm trang, kéo chiếc sà lan đáy bằng; chúng ta đi dọc theo một con đường cát mòn, trên bờ sông cỏ mọc xanh um. Con sông đào vạch dài một đường thẳng đứng tắp giữa vùng đồng bằng trông giống như tấm bản đồ, với những khu vườn trồng rau, những cánh đồng cỏ, những luống hoa và màng lưới kênh đào mương máng. Ngày hôm đó, trời nóng, phảng phất sương mù hoa thập tự, hoa dạ hương lan, hoa thuỷ tiên đã qua mùa. Người ta cắt và xếp vào làn những những bông hoa còn sót lại đây đó trên những luống đất đen sì. Những hoa uất kim cương - màu hoa cà, đen hay đỏ như lửa, nhiều màu sặc sỡ hay màu vàng ối phủ kín mặt đất như một tấm thảm mượt. Khắp nơi chỗ nào cũng trông thấy những cối xay, cánh quạt uể oải quay theo gió, những vườn có tường vây quanh, những trại ấp, những ngôi nhà nhỏ mái nghiêng lợp ngói với những tổ cò ở trên, những hàng liễu nhỏ ven các bờ kênh. Các thành phố, nhà:thờ, tháp in bóng lên màn sương mù màu lam, rồi lại đến những cối xay, chỗ nào cũng thấy cối xay.

Một con đò chở đầy cỏ khô lướt trên kênh dọc các vườn rau. Sau mái một khu vườn có tường vây quanh, một cánh buồm nhô lên, lướt nhẹ giữa đám hoa uất kim cương… Trước một cửa cống xanh rì những rêu, vài người Hà Lan mặc quần ống rộng thùng thình, áo chẽn và đi guốc gỗ (các con đò chở đầy rau xanh của họ đậu trên con kênh chạy tít tắp đến tận chân trời, nơi mặt trời đang chiếu sáng trong sương mù) ung dung hút tẩu thuốc đợi mở cửa kênh. Đôi lúc chiếc xà lan dập dềnh cao hơn cả cánh đồng và nhà cửa. Có thể trông thấy ở bên dưới, quả lúc lĩu trên các cây trồng dựa vào giàn, dọc theo những bức tường gạch, quần áo phơi trên dây, những con công dạo chơi trên một cái sân rải cát sạch sẽ. Nhìn những con chim đó, các du khách người Nga ngạc nhiên mãi. Xứ sở nầy người ta dành chiếm được của biển cả nhờ công sức lao động kỳ diệu, đối với họ như là một giấc mơ thực. Ở đây, người ta quý trọng, chăm sóc từng tấc đất… Đâu có như ở nước Nga, trong thảo nguyên hoang dã! Vua Piotr ngồi ở mũi sà lan, rít từng hơi thuốc qua cái tẩu bằng đất nung nói với các dũng sĩ tuỳ tùng:

- Bên chúng ta, ở Moskva, có nhiều nhà có sân rộng hơn… Nhưng động đến cái chổi, quét cái sân, trồng một vườn hoa đẹp mắt và có ích thì chẳng ai nghĩ tới… Ngay cả khi nhà mình có sắp sập đến nơi, các ngươi cũng chẳng buồn bước chân xuống khỏi lò để chống giữ nữa, ta biết các ngươi lắm, đồ quỷ thọt ạ! Các ngươi lười chảy thây ra đến nỗi các ngươi cũng không buồn ỉa đái vào chỗ thích hợp mà bĩnh ngay ra trước cửa ngõ nhà mình… Vì sao lại như vậy? Chúng ta có những vùng đất dai rộng mênh mông mà chúng ta vẫn nghèo xơ xác… Điều đó làm ta rất buồn phiền. Các ngươi xem, ở đây dân người ta đã lôi đất đai ra khỏi đáy biển, họ đã phải đem đến từng gốc cây một mà trồng. Và họ đã sáng tạo ra một thiên đàng thật sự.

Chiếc xà lan đi qua các cửa cống của con kênh lớn, rẽ vào các kênh nhỏ. Người ta đẩy thuyền bằng sào và luôn luôn gặp những chiếc thuyền chở nặng hàng hoá về phía Đông, chạy dài một dải màu xám đục nhờ nhờ, đó là biển Zuyderze, biển của Hà Lan. Những cánh buồm hiện ra mỗi lúc một nhiều trên mặt biển.

Càng đi càng thấy dân cư đông đúc. Chập tối thì tới gần Amsterdam. Thuyền bè, một đám đông thuyền bè trên mặt biển phẳng lì như cánh đồng đang nhuốm ánh hồng. Buồm, cột buồm đỏ rực lên trong ánh chiếu tà những mái nhà thờ nhọn hoắc và các toà nhà lớn. Từng đám mây đỏ ối dựng sừng sững như những quả núi bên kia mặt biển: nhưng đêm tối đổ xuống nhanh và mây chuyển sang màu xám tro. Đèn lửa sáng lên trên cánh đồng và lướt trên các kênh.

Du khách của chúng ta dừng chân để ăn tối trong một quán trọ trên bờ kênh có ánh sáng niềm nở đón mời. Họ uống rượu gin(4) và rượu alơ(5) của Anh. Từ nơi đó, vua Piotr phái tất cả các công tử tuỳ tùng cùng với những người thông ngôn và hành lý đi Amsterdam, bản thân nhà vua cùng Melsikov, Aliosa Brovkin và giáo sĩ Bitka lên một chiếc xuồng và tiếp tục cuộc hành trình tránh không vào thủ đô, Sa hoàng đến thẳng Zaandam.

Nhà vua nóng lòng được thấy nơi mình đem lòng yêu mến từ thuở thơ ấu. Người bạn già của vua Piotr, lão thợ rèn Gerit Kixt đã kể chuyện cho nhà vua nghe về nơi nầy (khi đóng những thuyền du hý trên hồ Pereiaslav). Kixt sau khi kiếm được một món tiền kha khá đã trở về quê hương. Nhưng có nhiều thợ rèn và thợ mộc đóng tàu đã từ Zaandam sang thêm (đến Arkhagensk rồi Voronez). Họ nói: "Tâu hoàng thượng Piotr Alekseevich, tàu đóng ở đó vừa nhẹ, chạy nhanh lại vừa chắc chắn, tóm lại, đó là những tàu tốt nhất tất cả".

Cách Amsterdam khoảng muời cây số về phía Bắc, tại các làng Zaandam, Kooc, Oxzaan, Zaandijic ít ra cũng có đến năm mươi xưởng đóng tàu. Ở những nơi đó người ta làm việc đêm ngày, khẩn trương đến nỗi chỉ năm sáu tuần lễ là đóng xong xuôi một chiếc tàu.

Chung quanh có khá nhiều công xưởng và nhà máy chạy bằng cối xay gió, sản xuất tất cả mọi thứ cần thiết cho các xưởng đóng tàu: các bộ phận đã tiện sẵn, đinh, móc sắt, dây thừng, buồm và đồ dùng. Các xưởng tư nhân đó đóng tàu buôn lớn đi đến các xứ thuộc địa thì đóng ở Amsterdam tại hai công trường của Bộ tư lệnh hải quân.

Ngồi trên xuồng đi trong cái vịnh hẹp và sâu, du khách của chúng ta có thể nhìn thấy ánh lửa suốt đêm trên bờ; họ nghe thấy tiếng rìu bổ, các xà gô rít ken két, tiếng sắt kêu loảng xoảng. Nhờ ánh lửa một đống củi họ nhìn thấy các gọng sườn tàu, phần lái của một chiếc tàu đang đóng dở, bóng dáng một cỗ máy bằng gỗ dùng ròng rọc nhấc lên từng chồng ván, từng đống xà gồ nặng. Những con đò có treo đèn lồng nhỏ vun vút người xuôi, nhưng giọng nói khàn khàn vang lên, không khí phảng phất mùi vỏ bào gỗ thông, mùi hắc ín, mùi hơi ẩm của con sông… Bốn người Hà Lan lực lưỡng vừa chèo, mái chèo kêu cót két, vừa hút những tẩu thuốc dài uốn cong trễ xuống.

Khoảng nửa đêm, du khách lên một quán trọ nghỉ ngơi. Người ta thay tay chèo. Buổi sáng, trời xám xịt và ẩm ướt. Nhà cửa, cối xay gió, xà lan, những lán gỗ dài, tất cả mọi thứ ban đêm có vẻ đồ sộ là vậy, sáng ra thấp bè hẳn lại, trên đôi bờ phủ một lớp sương mù màu lam nhạt. Những hàng liễu cúi mình xuống dòng nước mù mịt sương. Làng Zaandam được ca tụng hết lời đâu nhỉ?

- Làng Zaandam ấy à? Kia kìa, - một người chèo thuyền vừa nói vừa bắt đầu trỏ những ngôi nhà nho nhỏ bằng gỗ và, bằng gạch đen sạm, mái dốc và mặt nhà phẳng lì. Con đò lướt trên nước kênh ngầu bùn như trên đường phố. Làng Zaandam đang tỉnh giấc, đây đó lửa đã nhóm trong bếp lò. Phụ nữ đang lau rửa khung cửa sổ có lắp những miếng kính nhỏ lấp loáng ánh ngũ sắc vì lâu đời, đánh bóng các nắm đấm và móc đồng của những cánh cửa cong oằn. Một con gà trống gáy te te trên nóc một gian nhà kho đầy cỏ mọc.

Trời bắt đầu sáng rõ, nước bốc hơi trên kênh, nhiều sợi dây phơi quần áo chăng ngang qua kênh: những cái quần rộng thùng thình, áo lót bằng vải thô, tất len kéo dài. Khi đi thuyền qua bên dưới phải cúi đầu xuống.

Con đò rẽ vào một cái ngòi ngang và đi qua những dãy cột mục nát, chuồng gà, những mái lều có nhà xí tựa lưng vào, trước những cây liễu thân rỗng. Con ngòi chảy vào một cái vũng nhỏ; ở giữa vũng, trên một con đò một người đàn ông đội mũ vải, đầu rụt vào giữa hai vai đang câu lươn. Vua Piotr chăm chú nhìn người đó rồi vùng đứng dậy kêu to:

- Gerit Kixt, bác thợ rèn, bác đấy à?

Người đàn ông nhắc cần câu lên rồi sau đó mới nhìn lên. Vốn là người trầm tĩnh lạ lùng song rõ ràng lão cũng phải ngạc nhiên: đứng trên con đò đang đi đến là một chàng thanh niên ăn mặc như thợ Hà Lan: mũ vải dầu, áo khoác đỏ và quần chèn ống bằng vải thô. Nhưng lão không hề hay biết có một khuôn mặt nào khác giống như khuôn mặt nầy: một khuôn mặt độc đoán, cởi mở và đôi mắt điên dại. Gerit Kixt hoảng sợ: vị Sa hoàng xứ Moskovi đã hiện ra trên kênh, trên một con đò tầm thường vào buổi sáng mù sương nầy. Gerit Kixt chớp lia lịa cặp lông mi đỏ hoe: đích thị là Sa hoàng rồi. Lão bèn gọi

- Ô hê, hoàng thượng Pite đấy à?

- Chào bác!

- Xin chào hoàng thượng Pite!

Những ngón tay thô cứng của Gerit Kixt thận trọng nắm lấy bàn tay vua Piotr. Lão nhìn thấy Alexaska:

- Ơ nầy, ngài đấy à? Thần cũng đương tự nhủ: ai như họ đấy mà… Các ngài sang Hà Lan thật là hay lắm!

- Sang đây cả mùa rét kia, bác Kixt ạ. Bọn ta sẽ làm thợ mộc tại các công trường đóng tàu. Ngay hôm nay ta sẽ đi mua dụng cụ

- Có thể mua dụng cụ tốt mà không đắt, ở nhà mụ goá Yakov Ohm. Thần sẽ nói với mụ ta một tiếng.

- Ngay hồi còn ở Moskva, ta cũng nghĩ là sẽ đến ở nhà bác đấy.

- Nhà thần chật chội quá, hoàng thượng Pite ạ! Thần nghèo, cái nhà kho của thần nát lắm.

- Nhưng chắc chắn là ở công trường, họ cũng sẽ không trả tiền công cho ta nhiều đâu.

- Thần thấy hoàng thượng vẫn hay đùa giỡn như xưa.

- Không, giờ không phải lúc đùa cợt nữa. Trong hai năm bọn ta phải đóng cả một hạm đội và từ những ngu xuẩn, chúng ta phải trở thành những người thông minh! Để cho trong nước ta không còn có những người nghèo xác xơ nữa.

- Pite, hoàng thượng dự định làm một việc tốt đấy!

Con đò cập bờ cỏ mọc tốt tươi, ở đó có một ngôi nhà gỗ nhỏ có hai cửa sổ, mái nhà bằng ngói đã sụt. Từ ống khói cao một làn khói nhỏ bay lên qua cành một cây phong cổ thụ. Dưới đất, trước cánh cửa vênh bên trên mầy cửa có đục một khung cửa sổ lắp chấn sông, là một tấm rơm bện sạch sẽ để đặt guốc vì ở Hà Lan người ta chỉ đi tất vào nhà. Một bà cụ già gầy gò đứng ở ngưỡng cửa, hai bàn tay thu trong cái tạp dề sạch sẽ, nhìn khách mới đến. Khi Gerit Kixt vừa vứt mái chèo xuống cỏ vừa gọi to bà ta: "Ô-hê, khách của nhà ta đấy, họ từ Moskva đến", thì bà cụ nghiêm trang cúi cái mũ hồ cứng xuống mà chào.

Ngôi nhà rất vừa ý vua Piotr: nhà vua ở gian buồng có hai cửa sổ, một gian nhà nhỏ tối tăm có một ổ rơm để nằm (cho nhà vua và Alexaska) và chọn cái kho để lúa dưới mái (cho Alioskavà Bitka); từ gian buồng leo lên đó bằng thang. Ngay hôm ấy Sa hoàng mua của mụ goá Yakov Ohm những dụng cụ tốt. Khi đẩy xe cút kít đựng đồ lề về nhà, vua Piotr gặp bác thợ mộc Renxen, một người đã làm việc ở Voronez một mùa đông. Lão Renxen béo phệ và hiền lành đứng sững lại, há hốc miệng ra rồi bỗng dưng tái mét mặt đi: cái anh chàng hồi tưởng lại một cảnh tượng khủng khiếp và tim lão đau nhói… Một hình ảnh sống lại trong ký ức lão: tuyết rơi, một ánh lửa cháy bập bùng và xác những người thợ Nga đung đưa theo chiều gió.

- Chào bác Renxen, - vua Piotr đặt xe xuống, lấy tay áo quệt mồ hôi trên mặt rồi chìa tay ra bắt - thế nào, ừ, ta đây mà… Bác khỏe mạnh chứ? Bác trốn khỏi Voronez là sai đấy… Bất đầu từ thứ hai ta sẽ làm việc ở công trường Lynx Roge… Hãy giữ mồm giữ miệng đấy nghe không! Ở đây, ta là Piotr Mikhailov.

Và ánh lửa cháy bập bùng ở Voronez lại lóe lên trong đôi mắt lồi của nhà vua đang nhìn chằm chặp.

Chú thích:

(1) Triết gia Đức nổi tiếng kiêm nhà toán học vật lý học, sử học và nhà ngoại giao (Chú thích của tác giả).

(2) Tiếng chào buổi tối (tiếng Đức)

(3) Tôi không biết nói (tiếng Đức)

(4) Rượu mạnh cất bằng lúa mì, lúa mạch.

(5) Một thứ bia.

[ngudoc]

Chương 93

"Myn Herr Koning. Các thuỷ thủ được phái đi học theo lệnh của hoàng thượng đã có công việc đâu vào đấy cả rồi. Ivan Golovin, Pletseev, Krapotkin, Vaxili Volkov, Veretsaghin Alekxandr Melsikov, Aleksey Brovkin, cả giáo sĩ Bitka say bí tỉ suốt ngày - hiện đang cùng ở với thần, đã được xếp đặt công việc, người ở Zaadam, kẻ ở các công trường của công ty Đông Âu để học nghề đóng tàu… Alekxandr Kilin, Xtepan Vaxiliep sẽ học làm cột buồm: anh thợ sơn Iakim và viên trợ tế Krivoxykhin học đóng các cối xay nước đá đủ các kiểu; Borisov, Uvarov học đóng xuồng; Lukhin và Kobylin học cách làm ròng rọc; Kosin, Xkvortxov, Mukhanov và Xiniavin đã xuống tàu làm thuỷ thủ và họ đã đi nhiều nơi khác nhau; Artsilov đã đến La Hay học nghề pháo thủ… Các dapife được phái đến đây trước chúng thần, sau khi học được cách dùng la bàn, muốn trở về Moskva tưởng thế là xong rồi. Nhưng chúng thần đã làm cho họ thay đổi ý kiến. Chúng thần đã ra lệnh cho họ phải làm thợ phụ tại công trường dóng tàu ở Oxtzaan - để họ học thêm cho mửa mật ra. Ngài Yakov Brux đến đây đã đưa cho chúng thần bức thư của hoàng thượng. Ông ta đã vạch cho chúng thần xem các thương tích còn mới, ông ta phàn nàn là đã bị thương ở nhà hoàng thượng trong một bữa tiệc… "Đồ súc vật hung bạo, liệu mi còn hành hạ mọi người mãi hay thôi, hử? Có những người bị đánh què từ chỗ mi đến đây. Đây có đi lại thân thiết với tên Ivaska Khmenitski nữa. Vì hắn mi sẽ có ngày vỡ mặt đấy… Pite.". Trong bức thư viết cho hạ thần, chúa thượng có nói là hạ thần chơi thân với Ivaska Khmenitski. Điều đó tâu chúa thượng là sai… Tên Yakov đã say bí tỉ đi thẳng Moskva đến chỗ chúa thượng và ăn nói trong một tình trạng mê sảng. Hạ thần không có thì giờ đâu mà lại đi chơi bời với tên Ivaska - toàn là những lời chửi rủa, những chuyện cãi lộn, chúng thần đang chìm trong bể máu đây. Chính chúa thượng mới là người chơi bời thân thiết với Ivaska Khmenitski những lúc rỗi rãi. Còn chúng thần thì không có thì giờ… Như hạ thần đã viết trình chúa thượng, tám tên cướp cùng một bọn mà hạ thần đã tâu với chúa thượng đã bị bắt. Chúng là những thương nhân thị trấn, những tên hàng thịt, đánh xe bò và gia nhân các nhà quý tộc - Petruska Xelezen, Mitka Pitsuga, Popugai, Kuxka Zaika là con trai một gia đình quý tộc Miska Tyktov… sào huyệt nơi chúng cất giấu của ăn cướp được ở phía bên kia cửa ô Tverskoe. Còn tên Brux hay những tên khác có đến than phiền về hạ thần thì chẳng qua là chúng nói năng trong lúc say đấy thôi… hạ thần xin cúi rạp đầu sát đất cúi lạy chúa thượng, Fetka Romodanovski".

"Myn Herr Koning. Thần đã nhận được thư của hoàng thượng nói về tên ngoại quốc Thomax Fadenbras, hoàng thượng có hỏi thần trong tương lai ta sẽ bắt hắn phải buôn bán thuốc lá như thế nào. Có một sắc chỉ đã được ban bố về vấn đề nầy vào mùa đông vừa qua, nói rõ rằng trong năm thứ nhất hắn sẽ hoàn toàn hưởng lời lãi về buôn bán thuốc lá, đến năm thứ hai hắn vẫn hưởng lời lãi nhưng phải nộp thuế; đến năm thứ ba sẽ tổ chức đấu thầu: người nào trả nhiều tiền nhất sẽ được quyền buôn bán thuốc lá. Thần rất đỗi ngạc nhiên: Các triều thần của hoàng thượng không thể tự giải quyết được việc ấy hay sao? Việc ấy nào có rắc rối gì đâu! Chúng thần đã đặt mua 15.000 khẩu súng trường và còn đặt mua thêm 10.000 khẩu nữa vào công việc của hoàng thượng. Chúng thần cũng đặt mua cho công vụ tám khẩu đại bác ngắn nòng và mười bốn khẩu súng trái phá. Thần đã nói nhiều về thợ rèn lành nghề nhưng chưa tìm được ai cả. Thợ giỏi thì không muốn bỏ công việc của họ, còn thợ vụng thì ta chẳng cần đến… Thần cúi xin hoàng thượng chuyển lời chào ngài đại tướng, vị chủ tướng của thần, cúi rạp đầu xin ngài đừng bỏ mặc ngôi nhà nhỏ của thần… (Phần tiếp theo viết bằng mực bí mật). Dưới đây là tin tức: vua Pháp đang trang bị một hạm đội lớn ở Brext, nhưng để đi đâu thì chưa ai rõ… Hôm qua, từ Viên người ta cho biết là vua Tây Ban Nha đã tạ thế… Và chuyện gì sẽ xảy ra sau khi ông ta mất thì chính ngươi cùng biết đấy(1)! Ngươi có nói với ta về các trận mưa lớn hiện nay ở trong nước. Ta lấy làm lạ thấy nói rằng trong các cung điện ở Moskva có nhiều bùn đến thế… Còn ở đây sống thấp hơn mặt biển mà lại vẫn khô ráo… Pite"

Theo lệnh của vua Piotr, Vaxili Volkov ghi nhật ký; trong đó hắn viết như sau:

"Ở Amsterdam, tôi đã thấy một đứa bé gái mới sinh được một năm rưỡi, mình mẩy đầy lông lá và to béo, mặt nó đo được một phần tư arsin chiều ngang; người ta đem nó đến hội chợ. Tôi cũng đã thấy một con voi chơi những bản nhạc nhảy nhịp ba thổi kèn đồng Thổ Nhĩ Kỳ, bắn súng và đùa giỡn thân mật với một con chó sống cùng với nó - tất cả những điều đó thật là kỳ lạ.

"Tôi đã thấy một cái đầu người tạc bằng gỗ mà biết nói? Người ta lên dây nó như đồng hồ và tất cả những điều người ta nói ra cái đầu đều nhắc lại. Tôi còn thấy hai con ngựa gỗ đặt trên một bánh xe. Cứ ngồi lên trên là sẽ đi rất nhanh, qua các phố xá, đến đâu cũng được… Tôi thấy một cái kính người ta dùng soi chảy được cả bạc và chì; trước mắt chúng tôi, người ta đốt một thanh gỗ ngâm dưới một lớp nước dày bốn ngón tay, - nước sôi lên sùng sục, thanh gỗ thì cháy.

"Tôi đã thấy ở nhà một bác sĩ một xác người đã được giải phẫu, tất cả lục phủ ngũ tạng được moi ra ngoài: tim, phổi thận và tôi đã thấy những hạt sỏi thành hình như thế nào trong thận. Mạch máu nuôi buồng phổi giống như một cái giẻ rách. Các mạch máu trong óc trông như những sợi chỉ li ti… Tất cả những cái đó thật kỳ lạ hết sức

"Thành phố Amsterdam ở gần bờ biển, trong miền đất trũng; những con kênh chảy qua khắp các phố và rộng đến nỗi tàu biển có thể đi vào được; hai bên bờ kênh, phố xá rộng rãi, có nơi hai cỗ xe ngựa có thể đi song song. Hai bên bờ kênh có trồng cây to và ở giữa các cây có treo đèn lồng. Tất cả các đường phố đều có đèn lồng. Tối đến mỗi người dân có nhiệm vụ thắp cây đèn ở trước nhà mình. Trong các phố xá đó, người đi dạo chơi tấp nập.

"Các thương nhân ở đây có tiếng là giàu nhất châu Âu Họ ăn mặc khác hẳn mọi nơi… Sở hối đoái chứng khoán xây hoàn toàn bằng đá trắng, bên trong lát đá hoa trắng, trông rất kỳ lạ… Sàn nhà lát đá trông tựa một bàn cờ, mỗi thương nhân đứng vào ô của mình.

Vì ở đây ngày nào cũng có những tay tai to mặt lớn đến, cho nên nơi công cộng nầy luôn luôn đông nghịt những người… Và tiếng ồn ào thật ầm ĩ… Những người Do Thái nghèo đi đi lại lại giữa đám thương nhân, họ đưa một mồi thuốc lá hít cho những ai cần dùng trong cơn bực tức, và họ sống bằng cách đó".

Yakov Nomen, một người Hà Lan có tính tò mò viết trong nhật ký của mình:

"Sa hoàng không giấu nổi tên mình quá một tuần lễ, những người đã từng Moskovi đã nhận ra nhà vua. Tiếng đồn chẳng bao lâu lan ra khắp nước. Tại Sớ hối đoái chứng khoán Amsterdam người ta đánh cuộc rất lớn: có phải thực là Sa hoàng không hay chỉ là một sứ thần của nhà vua thôi? Ông Hotman là người có buôn bán ở Moskovi và đã nhiều lần khoản đãi Sa hoàng ở Moskva đã đến Zaandam để bái yết Sa hoàng ông ta nói: "Muôn tâu thánh thượng, có phải bệ hạ đấy không?". Sa hoàng trả lời khá nghiêm khắc: "Như ngươi thấy đấy thôi".

Sau đó họ đã nói chuyện với nhau rất lâu về những nỗi khó khăn của con đường phương Bắc đi Moskovi và thuận lợi của các hải cảng trên bờ biển Bantic. Hotman không dám nhìn thẳng vào mặt Sa hoàng vì biết rằng điều đó có thể mếch lòng nhà vua: nhà vua không chịu đựng được người khác nhìn thắng vào mắt mình.

Đây là một ví dụ. Một hôm ở ngoài phố, một tên Anderxton Bloc nào đó cũng nhìn chòng chọc vào mặt Sa hoàng một cách khá hỗn xược, tóm lại như thể trước mặt hắn là một cái gì rất ngộ nghĩnh và kỳ lạ.

Sa hoàng bèn tát bốp vào mặt hắn: Anderton Bloc đau điếng người và xấu hổ bỏ chạy trong lúc khách qua đường chế giễu hắn: "Hoan hô Anderxton Bloc, thế là ngươi đã được tấn phong hiệp sĩ rồi đấy".

Một thương nhân khác muốn được trông thấy Sa hoàng làm việc bèn yêu cầu một người thợ cả của công trường thoả mãn sự tò mò của hắn. Người thợ cả dặn hắn là hễ ông ta bảo với người nào: "Pite, anh thợ mộc làng Zaadam, hãy làm cái nầy, cái nọ" thì người đó chính là ông vua của dân xứ Moskovi… Người thương nhân tò mò vào công trường và thấy một số thợ đang khiêng một khúc gỗ nặng. Người thợ cả bèn gọi: "Pite, anh thợ mộc làng Zaadam, tại sao anh không giúp họ một tay?". Tức thì một anh chàng thợ mộc cao đến gần bảy bộ(2), quần áo nhem nhuốc hắc ín, tóc loăn xoăn dính bết vào trán, bèn cắm chiếc rìu vào khúc gỗ đang đẽo rồi vâng lời chạy lại; anh ta ghé vai vào thanh xà và cùng khiêng với mọi người khiến người thương nhân rất ngạc nhiên

Sau giờ làm việc, Sa hoàng hay lui tới một quán rượu tồi tàn ở bến cảng, ngồi trước một cốc bia; hút tẩu và vui vẻ chuyện trò với những hạng người bình thường nhất, nhà vua cười khi họ pha trò và những khi ấy không hề mảy may để ý đến cương vị của mình, đến sự kính trọng của mọi người đối với mình. Nhà vua thường hay đến thăm vợ con của đám thợ thuyền hiện đang làm việc tại Moskovi cùng họ uống rượu đỗ tùng, vỗ vai họ, đùa cợt với họ. Trường hợp sau đây chứng thực một vài tính nết kỳ lạ của nhà vua… Sa hoàng mua mận bỏ vào mũ ôm ở cánh tay rồi vừa ăn mận vừa đi men theo con đê dẫn đến Zuidijic. Một đám trẻ con đi theo sau. Nhà vua thấy thích một vài đứa bé bèn nói với chúng: "Các chú bé, các chú có muốn ăn mận không?". Rồi nhà vua cho chúng mấy quả. Tức thì mấy đứa trẻ khác kéo đến và nói: "Cho chúng cháu mận với, hay cái gì khác cũng được". Nhưng nhà vua nhăn mặt, nhổ một hột mận vào chúng và vui thích trước vẻ thất vọng của chúng. Vài đứa bé nổi giận đến nỗi chúng ném táo, lê thối, cỏ và đủ mọi thứ rác rưởi vào người nhà vua. Nhà vua vừa bỏ đi vừa cười. Một thằng bé ném một hòn đá trúng lưng nhà vua rất đau. Sa hoàng mất bình tĩnh… Cuối cùng đến gần cống nước, một cục đất ném trúng đầu nhà vua. Nhà vua bực tức hét tướng lên: "Thế nầy nghĩa là thế nào? Ở đây không có xã trưởng để giữ trật tự nữa à?" Nhưng bọn trẻ cũng chẳng sợ hãi gì.

Những ngày lễ nhà vua đi thuyền buồm - mua lại của anh thợ quét vôi Hacmenxen với giá bốn mươi florin(3) và một cốc bia - dong chơi trên vịnh. Một hôm nhà vua đang dạo chơi trên vịnh Kerkrak, một tàu chở khách lại gần thuyền nhà vua; nhiều hành khách tò mò muốn nhìn thấy rõ Sa hoàng đã túm tụm cả lại trên boong. Con tàu lại gần sát chiếc thuyền, và để đuổi bọn người quấy rối kia, Sa hoàng đã vớ hai cái vỏ chai ném vào hành khách. May không trúng ai.

Nhà vua rất ham hiểu biết. Bất cứ việc gì nhà vua cũng hỏi: "Cái nầy là cái gì?" Và khi người ta đã trả lời nhà vua lại nói: "Tôi muốn xem cái đó". Nhà vua xem xét, hỏi han cho kỳ hiểu mới thôi. Ở Utrest, nơi nhà vua và một số người tuỳ tùng đến để hội kiến với vua Anh là Guiom xứ Orange, Stathouder (4) của nước Hà Lan, người ta phải đưa Sa hoàng đi xem các cô nhi viện, nhà thương, đủ các loại nhà máy, công xưởng. Sa Hoàng đặc biệt thích thú phòng giải phẫu của giáo sư Ruse. Nhà vua thích thú khi xem thi hài một đứa trẻ được ướp rất khéo, đang mỉm cười trông như sống thật đến nỗi nhà vua đã hôn cái xác. Khi giáo sư Ruse kéo tấm khăn phủ một cái xác khác đã được chuẩn bị để nghiên cứu về giải phẫu, Sa hoàng nhận thấy vẻ kinh tởm trên nét mặt đám tuỳ tùng Nga của nhà vua. Nhà vua đã giận mắng họ và ra lệnh cho họ phải lấy răng mà cắn xé thịt cái xác.

Những điều nói trên, tôi đã ghi lại theo lời chứng thực của nhiều người. Nhưng hôm qua tôi đã được chính mắt trông thấy Sa hoàng. Nhà vua vừa ra khỏi cửa hàng của mụ goá Yakov Ohm. Nhà vua đi rất nhanh, cánh tay vung vẩy, mỗi tay cầm một cái rìu mới. Nhà vua cao lớn, thân hình cân đối khỏe mạnh, nhanh nhẹn và khéo léo, khuôn mặt tròn, lộ vẻ nghiêm nghị, đôi lông mày màu nâu, tóc ngắn và quăn, màu sẫm. Nhà vua mặc áo nẹp bằng nỉ, áo sơ mi đỏ và đội mũ dạ. Hàng trăm người đứng tụm lại ở ngoài phố cũng trông thấy nhà vua, cả vợ và con gái tôi cũng trông thấy…".

"Myn Herr Koning… Hôm qua các sứ thần của Hoàng đế Áo đã từ Viên cử một vị quý tộc đến nơi ở của các sứ thần ta loan tin rằng Chúa đã ban cho quân đội của đức hoàng Leopol một thắng lợi đánh bại quân Thổ Nhĩ Kỳ đến nỗi chúng không chống cự nổi trong ba dãy chiến hào. Chúng đã bị đánh bật ra và bại trận; phải vượt cầu bỏ chạy nhưng quân đội của Hoàng đế Áo nã trọng pháo vào chúng. Quân Thổ Nhĩ Kỳ bèn nhảy xuống sông, binh lính của Hoàng đế đã dùng gươm chém xả vào chúng; họ đã đánh bại hoàn toàn quân Thổ Nhĩ Kỳ và chiếm được các xe quân dụng. Trong trận đó quân Thổ Nhĩ Kỳ chết 12.000 người kể cả tên tổng lý đại thần Thổ Nhĩ Kỳ và người ta bảo là có lẽ cả quốc vương Thổ Nhĩ Kỳ cũng thiệt mạng.

"Vị tổng tư lệnh quân đội của hoàng đế là Ogien, em quận công xứ Xavoa, một thanh niên 27 tuổi theo như mọi người nói, và đây là trận đánh đầu tiên của ông ta

"Khi báo tin chiến thắng nầy cho hoàng thượng và có lời chúc mừng hoàng thượng, thần cúi xin hoàng thượng hãy tổ chức hội hè ăn mừng lớn có bắn đại bác và súng hoả mai… Viết tại Amsterdam ngày thứ 13 của tháng chín… Pite…".

Chú thích:

(1) Cuộc chiến tranh dành ngôi báu Tây Ban Nha (chú thích của tác giả).

(2) Đơn vị đo lường thời xưa mỗi bộ bằng 0,324 mét.

(3) Tiền Hà Lan.

(4) Tước vị của các vương hầu dòng họ Orange-Naxo, trị vì Hà Lan ở thế kỷ 16, 17, 18.

[ngudoc]

Chương 94

Qua tháng giêng, vua Piotr sang Anh và ở cách London ba dặm, tại một công trường của một thành phố nhỏ, Depfo, nơi đây nhà vua đã thấy được điều mình hoài công tìm kiếm ở Hà Lan: kỹ thuật đóng tàu theo mọi quy tắc khoa học hay các tỷ lệ hình học của tàu. Trong hai tháng rưỡi, nhà vua học toán và cách vẽ bản thiết kế tàu. Nhà vua thuê nhà bác học Andreax Fergarxon, giáo sư môn toán học, để thành lập một trường hàng hải ở Moskva và viên đại uý Jon Pery, một chuyên gia về xây cửa cống, để khơi con kênh giữa sông Volga và sông Đông. Nhà vua không mộ được thuỷ thủ Anh: họ đòi giá quá cao mà ngân quỹ của đoàn sứ thần thì đã gần cạn. Moskva liên tiếp gửi đến lông hắc diêu thử, gấm vóc và cả những báu vật lấy trong kho tàng riêng của Sa hoàng: lọ chóe, vòng xuyến, đồ sứ Trung Quốc. Nhưng tất cả những thứ đó vẫn không đủ để trang trải những đơn đặt hàng lớn và mộ nhân công.

Một người Anh tốt bụng lord (1) Peregrin, hầu tước xứ Camacten đã giúp Sa hoàng thoát khỏi bước khó khăn: ông ta yêu cầu được độc quyền kinh doanh về thuốc lá ở Moskovi và được quyền xuất khẩu sang Moskovi ba nghìn thùng thứ cỏ đó, mỗi thùng nặng chừng năm trăm livrơ(2), ông tạm ứng trước hai mươi nghìn bảng Anh. Khi đó mới đủ tiền mộ viên thuyền trưởng Hà Lan trứ danh Corneliux Cruyx, một người cương nghị, ương bướng nhưng là một thuỷ thủ tài giỏi. Người ta định mức lương cho Cruyx là 9.000 florin hoặc 36.000 ecus(3), lại được một ngôi nhà ở Moskva, đồ ăn thức uống được cung cấp hoàn toàn, chức phó thuỷ sư đô đốc và quyền hưởng 3% trị giá của cải cướp được của quân địch. Trong trường hợp ông ta bị bắt làm tù binh thì phải được chuộc lại bằng tiền của Ngân khố.

Nhiều người ngoại quốc đến Moskva bằng đường Arkhagensk và Novgorod: thuyền trưởng, hoa tiêu thuỷ thủ trưởng, thầy thuốc, thuỷ thủ, đầu bếp, thợ đóng tàu, thợ chế tạo vũ khí. Chiểu theo một sắc chỉ của Sa hoàng, họ được sắp xếp ở nhà các vị quý tộc và thương gia. Ở Moskva, người ta bắt đầu cảm thấy chật chội. Các triều thần không còn biết dùng đám người ngoại quốc ấy vào việc gì nữa.

Từng đoàn xe tải đến nào vũ khí, nào vải buồm, đủ các thứ dụng cụ để chế biến gỗ, sắt, những bộ gọng, bìa cứng để làm túi thuốc súng nạp đạn đại bác, gỗ bấc, neo tàu, gỗ tần bì, đá cẩm thạch, từng thùng chai lọ đựng cồn ngâm xác trẻ sơ sinh và các quái vật, cá sấu phơi khô và chim nhồi rơm… Dân chúng kiệt quệ chỉ còn có bánh mì và nước kvas, Moskva lúc nhúc ăn mầy, ngay bọn trộm cướp cũng phù nề cả người vì đói thế mà người ta nhập khẩu những của ấy đấy? Lại còn bọn người ngoại quốc hống hách ngông nghênh, béo quay, cứ kéo đến mãi… Sa hoàng điên rồi chăng?

Ít lâu nay, có tin đồn khắp các chợ Moskva rằng Sa hoàng Piotr đã chết đuổi ở ngoài biển (có kẻ còn nói nhà vua đã bị nhốt vào một cái thùng rượu) và Lơfo đã kiếm được một người Đức giống hệt vua Piotr, cho tên đó giả danh Sa hoàng đã quá cố, rồi dùng tên Đức đó để trị vì nước Nga, hành hạ dân và huỷ diệt đức tin cổ xưa. Cảnh sát bắt những kẻ phao tin và lôi cổ chúng tới Preobrajeoskoe. Romodanovski đích thân hỏi cung chúng trong khi người ta tra khảo chúng bằng roi và lửa. Nhưng không sao biết được những tin đồn đại đó từ cái ổ nào tung ra. Việc canh gác tu viện Novodevichi được tăng cường để công chúa Sofia không truyền gì ra ngoài được.

Romodanovski mời các quan đại thần, các nhà đại quý tộc tới nhà dự những bữa yến tiệc, rượu rót ra như suối ở nơi ra vào có lính ngự lâm canh gác không cho khách về. Người ta chè chén la bù suốt hai mươi bốn tiếng đồng hồ liền, có khi hơn nữa; những tên lùn, tên hề bò dưới gầm bàn để rình nghe khách trò chuyện; một con gấu đã được luyện tập thuần thục đi lại giữa đám người say rượu. Nó đưa cho họ một cốc rượu và nếu khách từ chối, con gấu ném cốc rượu đi, chồm vào anh chàng bướng bỉnh đó, tìm cách cắn xé mặt anh ta. Lão vương hầu - chấp chính bụng phệ, mệt mỏi, lừ đừ nửa say nửa tỉnh, vừa ngủ gà ngủ gật trên ngai vừa chăm chú nghe ngóng, con mắt sắc sảo của lão nhìn thấy hết thảy. Tuy nhiên khách dự tiệc ngay lúc say tuý luý cũng không nói một lời gì thừa. Nhưng lão vương hầu - chấp chính biết rõ nhiều người trong bọn họ đang rình cái ngày đất sẽ rung chuyển dưới chân vua Piotr và phe cánh nhà vua

Chẳng bao lâu kẻ thù đã tự lộ mặt. Ở Moskva xuất hiện một bọn xtreletz, khoảng chừng một trăm rưởi tên, đã rời bỏ hàng ngũ quân đội, từ biên giới xứ Lidva trốn về. Trước đây, bốn trung đoàn xtreletz do các đại tá Hundermac, Tsubarov, Konzakov và Tsermony chỉ huy, đã được phái đến đó để cứu viện viên tổng trấn, vương hầu Mikhail Romodanovski. Đó là các trung đoàn đã xây đồn đắp luỹ ở Azop và Taganrok sau chiến thắng Azop và mùa thu năm kia đã nổi loạn cùng với quân Cô-dắc và đe doạ sẽ hành động như Xtenka Razin. Chúng đã chán ngấy công việc nặng nhọc; chúng muốn trở về Moskva với vợ con để tiếp tục công việc làm ăn, buôn bán nhỏ yên tĩnh của chúng. Nhưng đáng lẽ được nghỉ ngơi, chúng lại bị đưa đi như lính thường tới biên giới xứ Lidva, tại một vùng ẩm ướt và chịu đói khát khổ sở.

Hiển nhiên là có kẻ chờ đợi quân xtreletz ở Moskva. Chỉ ít lâu sau, thư thỉnh nguyện của chúng được đưa tới điện Kreml (qua tay một mụ hầu hạ trong cung), vào cung các thiếu nữ, nơi cựu hoàng hậu Marfa(1) chị dâu Sofia, bị giam lỏng song không lấy gì làm nghiêm ngặt lắm. Cũng qua môi giới của mụ nọ, chẳng bao lâu đã có thư trả lời của Marfa gửi ra.

"Ở trên chỗ ta, tình thế rất rối loạn: một quan đại thần lui tới Kukui và chơi bời thân thiết với bọn ngoại quốc muốn bóp chết thái tử Aleksey. Nhưng chúng ta đã đánh tráo đứa bé. Họ bèn nổi giận tát vị hoàng hậu trẻ tuổi… Việc gì sẽ xảy ra, ta không thể biết được… Còn Sa hoàng thì không hiểu còn sống hay chết rồi… Nếu quân xtreletz các ngươi không mau chóng tiến vào Moskva thì các ngươi sẽ không bao giờ còn được nhìn thấy kinh thành nữa, đã có một đạo dụ về các ngươi rồi đó…".

Quân xtreletz chạy rông trên các quảng trường với bức thư ấy và nơi nào thấy cần là chúng hét lên: "Công chúa Sofia cho ba trăm người ăn, tám lần một năm và chị em bà ta, các công chúa khác cũng cho dân ăn: vào những ngày được ăn mặn các vị ấy cho dân đen ăn lưỡi bò, thịt bò nấu đông, từng nửa con ngỗng một, gà nấu bột và bánh nướng nhồi thịt, trứng, rồi lại còn phân phát thịt lợn muối luộc, bụng cá, cá đối, rất nhiều rượu, rượu mật ong… Vua chúa của chúng ta ngày xưa là như thế đấy… Còn bây giờ thì chỉ có bọn ngoại quốc được ăn no nê thôi. Còn mọi người thì sẽ chết đói hết. Với suất ăn của các người, người ta đem đi mua cá sấu ở bên kia bờ biển". Chúng đến phá phách ầm ì ở Bộ cấm quân, đến ngay viên đại thần Ivan Borisovich Troekurov chúng cũng chẳng sợ và khi người ta bắt mấy tên to mồm để giải vào tù thì bè bạn của chúng lại đánh tháo chúng.

Vương hầu chấp chính cho đòi các tướng Gorden và Artamon Golovin tới và họ quyết định trục xuất lập tức bọn xtreletz đào ngũ ra khỏi Moskva. Fedor Yurievich lo sợ, đi kiểm tra các trung đoàn cận vệ và các trung đoàn khác. Nhưng khắp nơi đều yên tĩnh, im lặng. Họ chọn một trăm người của trung đoàn Xemionovski và gọi người tình nguyện trong các xloboda của bọn thương nhân. Ban đêm họ im lặng lẻn vào xloboda của bọn xtreletz, phá cửa nhà chúng, bắt từng tên một. Nhưng không tên nào kháng cự: "Ái chà! Các cậu lính trung đoàn Xemionovski đấy à? Tại sao lại làm ồn lên vậy? Chúng tớ sẽ tự đi thôi mà!". Chúng lấy một túi đầy bánh nướng nhồi thịt, bọc súng vào miếng giẻ rồi vừa ra đi vừa cười gằn, dường như chúng đã làm xong xuôi công việc của chúng ở Moskva rồi.

Quân xtreletz đem đến biên giới xứ Lidva một bức thư của công chúa Sofia, Marfa đã sai một mụ lùn mang đến cho công chúa Sofia ở tu viện Novodevichi một cái bánh nướng chay trong đó có nhét lá đơn thỉnh nguyện của bọn xtreletz. Cũng qua mụ lùn đó, Sofia đã gửi thư trả lời.

"Hỡi quân xtreletz… Ta được biết một số nhỏ các ngươi đã về Moskva… Phải là cả bốn trung đoàn của chúng ta đến Moskva, lập doanh trại ở chân tường tu viện Devichi và các ngươi sẽ cúi đầu sát đất van xin ta về Moskva để trị vì… Nếu lính tráng canh gác tu viện từ chối không cho ta đi Moskva thì các ngươi phải đánh cho chúng thua, giết chúng đi rồi chúng ta sẽ kéo về Moskva… Và nếu có ai. lính tráng hay thường dân, cản trở chúng ta thì các ngươi phải giao chiến với họ".

Đó là lệnh tấn công chiếm lấy Moskva. Khi bọn đào ngũ trở về biên giới xứ Lidva cùng với bức thư của công chúa các trung đoàn bắt đầu nổi loạn.

Chú thích:

(1) Tước vị quý tộc ở Anh.

(2) Đơn vị trọng lượng Anh khoảng 0,450 kg.

(3) Đơn vị tiền xưa ở Pháp.

(4) vợ cố Sa hoàng Fedor Alekseevich.