|
|
10-09-2008, 05:05 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Hồi thứ năm lăm
Thêm bốn khách thuáºt trÆ°á»›c nghÄ© sau
Äà n má»™t khúc cao sÆ¡n lÆ°u thủy
Và o năm Vạn Lịch thứ 23 các danh sÄ© nổi tiếng ở Nam Kinh dần dần tiêu mòn hết. Những kẻ đồng thá»i vá»›i Ngu bác sÄ©, ngÆ°á»i thì đã già , ngÆ°á»i thì đã chết, ngÆ°á»i thì tản mát bốn phÆ°Æ¡ng, ngÆ°á»i thì đóng cá»a không lo gì đến thế sá»±. Những nÆ¡i uống rượu, dạo chÆ¡i không còn có những ngÆ°á»i tà i cao há»c rá»™ng. Những ngÆ°á»i quân tá» không còn ai lo đến lá»… nhạc, văn chÆ°Æ¡ng. Ai thi Ä‘á»— là m quan là giá»i, ai thi há»ng là dốt. Những ngÆ°á»i già u lại cà ng xa hoa, những ngÆ°á»i nghèo lại cà ng cá»±c khổ. Dù văn có hay nhÆ° Lý Bạch, Äá»— Phủ, phẩm hạnh có cao nhÆ° Tăng Sâm, Nhan Uyên cÅ©ng không ai thèm đếm xỉa đến. Ở trong các nhà những buổi lá»… gia quan(Lá»… gia quan: ở Trung Quốc ngà y xÆ°a, khi con trai lên hai mÆ°Æ¡i tuổi thì là m lá»… gia quan. NgÆ°á»i cha trao mÅ© cho con ý nói từ nay con đã thà nh ngÆ°á»i lá»›n), đám cÆ°á»›i, đám tang, tế lá»…, bá»n hÆ°Æ¡ng thân không bà n chuyện gì ngoà i chuyện ai được thăng, ai đổi Ä‘i, ai bị gá»i vá», ai bị giáng chức. Bá»n nhà nho bần tiện tìm má»i cách để là m vừa ý các quan chấm thi. Tuy váºy ở trong đám thÆ°á»ng dân cÅ©ng có mấy ngÆ°á»i kì lạ.
Má»™t ngÆ°á»i là m nghá» viết chữ tên là Quý Hà Niên. Từ nhá», anh ta không nhà không cá»a, không nghá» nghiệp gì, phải và o chùa ở. Thấy Hòa thượng đánh mõ gá»i các sÆ° và o ăn, anh ta cÅ©ng xách má»™t cái bát, đứng bên cạnh. Hòa thượng cÅ©ng không Ä‘uổi. Chữ anh ta viết rất đẹp. Anh ta không chịu há»c lối viết của ngÆ°á»i xÆ°a, tá»± đặt ra má»™t lối riêng, cứ viết theo hoa tay. Ai đến nhá» anh ta viết, thì từ ba ngà y trÆ°á»›c, anh ta ăn chay má»™t ngà y, rồi mà i má»±c má»™t ngà y, và không để cho ngÆ°á»i khác mà i há»™. Chỉ viết mÆ°á»i bốn chữ câu đối thôi, anh ta cÅ©ng mà i mất ná»a bát má»±c. Bút anh ta dùng là thứ bút đã há»ng; ngÆ°á»i ta bá» Ä‘i. Không những thế, lúc anh ta viết, phải có bốn ngÆ°á»i giữ giấy. Há»… há» giữ giấy không nên hồn là anh ta mắng và đánh. Lại phải đợi khi nà o cao hứng, anh ta má»›i viết, nếu đã không có hứng, thì dù có vÆ°Æ¡ng hầu, tể tÆ°á»›ng, dù có chồng tiá»n hà ng đống cho anh ta, anh ta cÅ©ng không thèm nhìn. TÃnh anh ta không lo chải chuốt bên ngoà i, chỉ mặc má»™t cái áo rách Ä‘i đôi già y rách. Má»—i khi viết chữ có tiá»n thì anh ta mua đồ ăn. Còn thừa lại bao nhiêu, anh ta Ä‘em cho những ngÆ°á»i nghèo chÆ°a há» quen biết, không giữ lấy má»™t đồng nà o. Hôm ấy, tuyết xuống rất nhiá»u. Quý Ä‘i thăm má»™t ngÆ°á»i bạn, lê đôi già y rách và o là m bẩn cả thÆ° phòng. Chủ nhà biết tÃnh anh ta bÆ°á»›ng bỉnh, trong lòng không dám tá» vẻ khó chịu, chỉ nói:
- Ông Quý, già y của ông rách rồi, sao không mua một đôi già y mới?
- Tôi không có tiá»n.
- Nếu ông viết cho tôi một đôi câu đối, tôi sẽ mua cho ông một đôi già y.
- Tôi có già y của tôi rồi, lấy của ông là m gì?
Chủ nhà bực mình vì anh ta bẩn thỉu, chạy và o nhà lấy ra một đôi già y nói:
- Má»i ông Ä‘i tạm đôi già y nà y kẻo chân lạnh.
Quý Hà Niên tức giáºn, không từ biệt Ä‘i thẳng ra cá»a nói:
- Nhà anh là nơi thế nà o? Ta không được mang già y và o nhà à ? Ta và o ngồi nhà anh là là m cho nhà anh thêm danh tiếng, chứ ta cần quái gì đến đôi già y của anh.
Anh ta Ä‘i thẳng má»™t mạch đến chùa Thiên Giá»›i, ra vẻ tức giáºn. Anh ta cùng ăn cÆ¡m vá»›i vị tăng ở đấy. Ä‚n xong thấy trong phòng hòa thượng có má»™t há»™p má»±c rất thÆ¡m. Quý Hà Niên há»i:
- Mực nà y ông định dùng để viết phải không? Hòa thượng nói:
- NgÆ°á»i cháu của Thi ngá»± sá» hôm qua Ä‘Æ°a đến cho tôi, tôi giữ đấy để cho má»™t thà chủ khác chứ tôi không viết.
- Äể tôi viết cho má»™t đôi câu đối.
Và chẳng nói, chẳng rằng, anh ta Ä‘i thẳng và o phòng lấy ra má»™t cái nghiên lá»›n, chá»n má»™t thá»i má»±c, đổ má»™t Ãt nÆ°á»›c rồi ngồi trên giÆ°á»ng của hòa thượng mà mà i má»±c. Hòa thượng vốn hiểu tÃnh của anh ta nên cÅ©ng cố ý khÃch để anh ta viết. Äang lúc anh ta mà i má»±c cao hứng thì má»™t ngÆ°á»i đầy tá»› và o báo:
- Có ông Thi ở cầu Hạ Phù đến chơi.
Hòa thượng ra đón tiếp. NgÆ°á»i cháu của Thi ngá»± sá» bÆ°á»›c và o sảnh, nhìn thấy Quý Hà Niên, nhÆ°ng hai ngÆ°á»i không chà o nhau, trái lại ngÆ°á»i kia lại nói chuyện riêng vá»›i Hòa thượng. Quý Hà Niên mà i má»±c xong, lấy ra má»™t tá» giấy, trải trên bà n, gá»i bốn chú tiểu ra giữ giấy. Anh ta cầm má»™t cái bút đã há»ng chấm đầy má»±c, nhìn đằng sau tá» giấy má»™t hồi rồi viết ngay má»™t hà ng.
Chú tiểu ở mé bên phải Ä‘á»™ng Ä‘áºy má»™t cái, Quý cầm cái bút dà và o ngÆ°á»i là m chú tiểu cúi gáºp ngÆ°á»i xuống kêu la. Hòa thượng thấy váºy vá»™i và ng đến. Thấy Quý rất giáºn dữ, hòa thượng khuyên giải và tá»± mình giữ giấy để anh ta viết cho xong. NgÆ°á»i cháu của Thi ngá»± sá» cÅ©ng đến xem, sau đó từ biệt hòa thượng. Hôm sau, má»™t ngÆ°á»i đầy tá»› nhà há» Thi đến chùa Thiên Giá»›i gặp Quý và há»i:
- Ở đây có ông Quý là m nghỠviết chữ không?
- Ông muốn há»i ông ta để là m gì?
- Ông chủ tôi muốn má»i ông ta ngà y mai đến viết. Quý nghe váºy nói:
- Äược, hôm nay ông ta Ä‘i vắng ngà y mai tôi nói ông ta đến.
Hôm sau Quý đến nhà Thi ở cầu Hạ Phù. Anh ta vừa và o cá»a thì bị ngÆ°á»i giữ cá»a giữ lại há»i:
- Ông là ai lại muốn và o đây?
- Tôi đến đây để viết.
NgÆ°á»i đầy tá»› ở trong nhà chạy ra thấy anh ta liá»n nói:
- Té ra anh! Anh cũng biết viết à ?
Rồi đưa anh ta và o phòng khách. Cháu Thi ngự sỠở sau bình phong đi ra, Quý Hà Niên nhìn và mắng:
- Anh là ai mà dám gá»i ta đến viết. Ta không tham tiá»n của anh, không tham thế lá»±c của anh, cÅ©ng không mong nhá» gì anh, tại sao anh dám gá»i ta đến viết?
Anh ta mắng nhiếc má»™t tráºn là m cho ngÆ°á»i cháu của Thi ngá»± sá» cứng há»ng không nói nên lá»i, cúi đầu bÆ°á»›c và o. Quý mắng, má»™t hồi nữa rồi lại trở vá» chùa Thiên Giá»›i.
*
* * Lại có má»™t ngÆ°á»i bán giấy cuốn tên là VÆ°Æ¡ng Thái. Ông cha ngà y trÆ°á»›c bán rau ở Tam Bà i Lâu, nhÆ°ng vì ngÆ°á»i cha nghèo quá nên phải bán cả vÆ°á»n Ä‘i. Từ bé, anh ta rất thÃch đánh cá». Khi ngÆ°á»i cha mất Ä‘i, không có gì sinh nhai, anh ta ngà y ngà y đến cá»a Hồ Cứ bán giấy cuốn để sinh sống. Hôm ấy, ở am Diệu Ã, gần đầm Ô Long, có cuá»™c há»™i há»p. Bấy giá» Ä‘ang lúc đầu mùa hạ những lá sen má»›i nở xoè trên mặt nÆ°á»›c. Trong am có nhiá»u con Ä‘Æ°á»ng quanh co, có nhiá»u đình, tạ. Du khách kéo nhau và o xem. VÆ°Æ¡ng Thái Ä‘i quanh các nÆ¡i đến dÆ°á»›i gốc liá»…u, có má»™t cái bà n đá hai bên có bốn cái ghế đá. Ở đấy có ba bốn ông quan to đứng nhìn hai ngÆ°á»i đánh cá». Má»™t ngÆ°á»i mặc áo mà u lam nói:
- Ông Mã của chúng ta ngà y thà nh ở DÆ°Æ¡ng Châu, đánh cá» vá»›i những ngÆ°á»i buôn muối, má»—i ván má»™t trăm mÆ°á»i lạng. Ông ta được hÆ¡n hai ngà n lạng bạc.
Má»™t ngÆ°á»i trẻ tuổi mặc áo mà u ngá»c thạch nói:
- Ông Mã là tay cao cá» nhất nÆ°á»›c, chỉ có ông Biện là có thể địch nổi, nhÆ°ng cÅ©ng phải bá»›t Ä‘i hai quân. Còn chúng ta thì già đá»i cÅ©ng không sao theo kịp ông Biện được.
VÆ°Æ¡ng Thái cÅ©ng lách và o nhìn trá»™m. NgÆ°á»i đầy tá»› thấy anh ta áo quần rách rÆ°á»›i, lôi thôi lếch thếch, nên không cho và o. Vị quan ngồi ghế chủ nói:
- Má»™t ngÆ°á»i nhÆ° mà y thì hiểu cá» sao được.
- Tôi cÅ©ng biết chút Ãt.
VÆ°Æ¡ng Thái đứng nhìn má»™t lát rồi cÆ°á»i hì hì. Mã nói:
- Anh dám cÆ°á»i à ! Anh có giá»i cá» hÆ¡n chúng tôi không?
- Có lẽ hÆ¡n. NgÆ°á»i chủ nói:
- Anh là ngÆ°á»i thế nà o mà dám Ä‘á» cá» vá»›i ông Mã? Biện nói:
- Hắn đã to gan, ăn nói láo lếu, nhÆ° váºy, ta phải cho hắn má»™t bà i há»c, để sau nà y đừng có chõ mồm và o khi thấy các cụ nó Ä‘ang chÆ¡i cá».
VÆ°Æ¡ng Thái không từ chối, bà y các con cá» ra, má»i Mã Ä‘i trÆ°á»›c. Những ngÆ°á»i đứng bên cạnh Ä‘á»u báºt cÆ°á»i. Hai ngÆ°á»i vừa Ä‘i được và i nÆ°á»›c thì Mã biết anh ta không phải tay vừa. Äi được ná»a ván, Mã đứng dáºy nói:
- Tôi thua.
Tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u không hiểu gì. Biện nói:
- Cứ xem thế cá» thì ông Mã hÆ¡i kém má»™t Ãt.
Má»i ngÆ°á»i kinh ngạc, giữ VÆ°Æ¡ng Thái lại uống rượu, VÆ°Æ¡ng Thái cÆ°á»i vang nói:
- Trong Ä‘á»i có gì sÆ°á»›ng hÆ¡n là đánh cá» mà được. Tôi đánh thắng, trong lòng sung sÆ°á»›ng quá, không muốn uống rượu nữa.
Nói xong cÆ°á»i khanh khách đứng dáºy ra Ä‘i không quay lại nhìn.
*
* *
Má»™t ngÆ°á»i khác là m chủ má»™t tiệm trà tên là Cái Khoan. XÆ°a kia anh ta là m chủ má»™t hiệu cầm đồ. Năm hai mÆ°Æ¡i tuổi, gia đình già u có mở hiệu cầm đồ, lại có ruá»™ng đất và hồ ao. Bà con thân thÃch Ä‘á»u già u có, nhÆ°ng anh ta cho há» là tục, cả ngà y chỉ ngồi trong phòng xem sách, là m thÆ¡, anh ta lại thÃch vẽ. Anh vẽ rất đẹp cho nên có nhiá»u há»a sÄ© và nhiá»u nhà thÆ¡ đến thăm.
Mặc dầu tranh của há» vẽ không đẹp bằng tranh của mình, thÆ¡ là m không hay bằng thÆ¡ của mình. Cái Khoan vốn là ngÆ°á»i yêu quý tà i năng, cho nên có ai đến thăm cÅ©ng giữ lại uống rượu. Nhà nà o có lá»… gia quan, cÆ°á»›i xin, đám ma hay có tế tá»± gì mà không có tiá»n đến mượn thì Cái Khoan không bao giá» chối từ, sẵn sà ng cho hà ng trăm, hà ng chục lạng bạc. Những ngÆ°á»i là m công trong hiệu cầm đồ thấy váºy cho anh ta là má»™t ngÆ°á»i ngốc, tìm cách lừa dối, vì váºy chẳng bao lâu gia tà i hết sạch. Ruá»™ng vÆ°á»n mấy năm liá»n bị nạn lụt, mùa mà ng không ra gì. Có những ngÆ°á»i đến khuyên anh ta bán Ä‘i. NgÆ°á»i mua ruá»™ng lại cho là ruá»™ng xấu nên chỉ trả năm sáu trăm lạng, mặc dầu ruá»™ng kia đáng giá má»™t ngà n lạng. Cái Khoan không biết là m sao cÅ©ng Ä‘Ã nh phải bán nốt. Bán được bao nhiêu tiá»n anh ta không biết dùng để buôn bán cứ Ä‘em ra tiêu dùng trong nhà . Chẳng được bao lâu, số tiá»n hết sạch. Cái Khoan không còn gì nữa chỉ sống nhá» số hoa lợi ở đám đất bồi bên sông, không ngá» có nhiá»u kẻ không có lÆ°Æ¡ng tâm phóng há»a và o những đống củi của anh ta để ở ngoà i sân.
Lại bị váºn mệnh không may, bị mấy lần há»a tai liên tiếp, mấy vạn bó củi ở ngoà i sân Ä‘á»u bị thiêu hết. Những bó củi bị đốt dÃnh và o nhau là m thà nh từng tảng giống nhÆ° đá ở Thái Hồ, sáng ngá»i, lóng lánh. Những ngÆ°á»i đầy tá»› Ä‘em và i cục cho anh ta xem. Thấy nó hay hay anh ta giữ ở trong nhà . NgÆ°á»i nhà nói:
- Äó là cái váºt rủi ro, giữ nó là m gì!
Anh ta cÅ©ng không chịu tin, giữ ở trong nhà chÆ¡i. Äầy tá»› thấy không có đám đất bồi, cÅ©ng từ giã ra Ä‘i. Ná»a năm sau, việc kiếm ăn hà ng ngà y khó khăn... Cái Khoan Ä‘Ã nh phải bán cái nhà lá»›n để sống trong má»™t cái nhà nhá». Lại được ná»a năm, ngÆ°á»i vợ chết. Anh ta lại Ä‘em bán nốt cái nhà nhá» Ä‘i kiếm tiá»n chôn cất vợ. Bấy giá», Cái Khoan Ä‘Ã nh phải Ä‘em má»™t đứa con trai và má»™t đứa con gái đến ở hai gian nhà trong má»™t cái ngõ hẻo lánh và mở hiệu bán trà . Anh ta dà nh gian phòng trong cho hai con ở, phòng ngoà i bà y mấy cái bà n trà , ở mái hiên để cái há»a lò nấu nÆ°á»›c trà . PhÃa bên phải là quầy hà ng, đằng sau là hai vại Ä‘á»±ng đầy nÆ°á»›c mÆ°a. Sáng nà o Cái Khoan cÅ©ng dáºy tháºt sá»›m, nhóm lá»a, quạt than, đổ nÆ°á»›c và o lò rồi lại đến quầy hà ng ngồi xem thÆ¡, ngắm tranh. Trên quầy hà ng để má»™t cái bình cắm mấy bông hoa má»›i nở, bên cạnh bình hoa là mấy quyển sách cÅ©. Bao nhiêu đồ đạc trong nhà đá»u bán hết cả, chỉ còn lại mấy quyển sách cổ nà y không nỡ bán. Khi nà o khách và o uống trà thì Cái Khoan đặt sách xuống, bÆ°ng ấm và chén trà đến. Tiá»n kiếm được chẳng bao nhiêu, cứ má»—i ấm trà được má»™t đồng tiá»n. Má»—i ngà y bán được dá»™ năm sáu mÆ°Æ¡i ấm trà kiếm được năm sáu chục đồng tiá»n vừa đủ tiá»n mua gạo và mua củi.
Má»™t hôm, Cái Khoan ngồi trong quầy hà ng, có má»™t ngÆ°á»i láng giá»ng và o nói chuyện. NgÆ°á»i láng giá»ng thấy đến tháng mÆ°á»i mà Cái Khoan vẫn còn mặc áo mùa hạ, bèn há»i:
- Tôi thấy ông túng thiếu quá chừng. Ngà y xÆ°a bao nhiêu ngÆ°á»i chịu ân huệ của ông nhÆ°ng ngà y nay không có ai đến đây. Bà con của ông Ä‘á»u già u có cả. Tại sao, ông không đến bà n vá»›i há», vay má»™t số vốn kha khá để kiếm kế sinh nhai?
- ThÆ°a cụ “thế tình ấm lạnh, lòng ngÆ°á»i đổi thayâ€. Ngà y xÆ°a tôi có tiá»n, tôi ăn mặc sang trá»ng, ngay đến bá»n đầy tá»› cÅ©ng ăn mặc chỉnh tá». Bà con đến thăm tôi, không bao giá» tôi lạnh nhạt. NhÆ°ng ngà y nay tình cảnh tôi nhÆ° thế nà y, nếu tôi đến thăm há», dù há» không kÃnh tôi thì bản thân tôi cÅ©ng thấy chán. Còn nhÆ° cụ nói ngà y xÆ°a tôi có giúp đỡ nhiá»u ngÆ°á»i thì những ngÆ°á»i ấy Ä‘á»u nghèo cả, há» là m gì có tiá»n để trả lại tôi. Hiện nay há» cÅ©ng Ä‘i tìm những nÆ¡i nà o có tiá»n chứ hỠđến đây để là m gì? Nếu tôi Ä‘i tìm há» thì tôi chỉ là m phiá»n há» mà thôi, không ăn thua gì.
NgÆ°á»i hà ng xóm thấy anh ta nói chua chát nhÆ° váºy bèn nói:
- Hôm nay trá»i mát mẻ, quán lại vắng khách, chúng ta cùng ra cá»a nam chÆ¡i Ä‘i.
- NhÆ° thế thì hay lắm. NhÆ°ng tôi không có tiá»n.
- Tôi có mang theo Ãt tiá»n đây, đủ ăn má»™t bữa cÆ¡m.
- NhÆ° thế thì là m phiá»n cụ nhiá»u quá!
Cái Khoan bảo con ra coi hà ng rồi cùng Ä‘i vá»›i ngÆ°á»i láng giá»ng ra ngoà i cá»a nam. Hai ngÆ°á»i ăn má»™t bữa cÆ¡m rau trong má»™t hiệu ăn Hồi giáo mất năm phân bạc. Sau khi trả tiá»n ăn, hai ngÆ°á»i Ä‘i đến chùa Báo Ân. Há» nhìn Ä‘iện chÃnh, hà nh lang phÃa Nam Ä‘iện thá» Tam Tạng. Sau đó há» Ä‘i và o cá»a mua má»™t gói kẹo rồi và o trong má»™t quán trà ở sau tháp để uống trà . NgÆ°á»i láng giá»ng nói:
- Ngà y nay khác hẳn ngà y xÆ°a, ngÆ°á»i Ä‘i chÆ¡i chùa Báo Ân Ãt hÆ¡n trÆ°á»›c, há» cÅ©ng mua kẹo Ãt hÆ¡n cách đây mÆ°á»i năm.
- Cụ năm nay đã bảy mÆ°Æ¡i tuổi, chắc đã thấy nhiá»u việc. Ngà y nay không phải nhÆ° ngà y xÆ°a. Ngà y xÆ°a nếu má»™t ngÆ°á»i biết vẽ nhÆ° tôi sống trong thá»i Ngu bác sÄ©, lúc còn những ngÆ°á»i danh sÄ© thi đâu đến ná»—i phải lo lắng bữa ăn. Có ai ngỠđâu việc Ä‘á»i đến nông ná»—i nà y!
- Ông không nói thì tôi cÅ©ng quên mất. Ở bên trà VÅ© Hoa Äà i là đỠthá» Thái Bá, ngà y xÆ°a do ông Trì Hà nh SÆ¡n ở Câu Dung là m. Bấy giá» có má»i Ngu bác sÄ© đến tế, tháºt là náo nhiệt. Lúc ấy tôi hÆ¡n hai mÆ°Æ¡i tuổi, có chen và o xem, rách cả mÅ©. NhÆ°ng ngà y nay Ä‘á»n thá» nà y không có ai Ä‘oái hoà i đến. Nhà cá»a đổ nát. Chúng ta uống trà xong cùng đến đấy xem má»™t chút Ä‘i.
Ä‚n má»™t Ä‘Ä©a Ä‘áºu phụ khô, trả tiá»n xong, hai ngÆ°á»i ra Ä‘i. Há» trèo lên phÃa bên trái VÅ© Hoa Äà i. Xa xa, nhìn thấy Ä‘á» thá» Thái Bá. Há» bÆ°á»›c đến cá»a trÆ°á»›c thấy năm sáu đứa trẻ con đá cầu ở đấy. Hai cánh cá»a lá»›n đã đổ mất má»™t, nằm lăn xuống đất. BÆ°á»›c và o thấy ba bốn ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà già đang nhặt rau ở ngoà i sân. Cá»a Ä‘iện không còn nữa. Tất cả năm gian lầu phÃa sau Ä‘á»u trống trải, bao nhiêu tấm ván Ä‘á»u mất hết. Hai ngÆ°á»i Ä‘i má»™t vòng. Cái Khoan thở dà i nói:
- Má»™t nÆ¡i danh thắng nhÆ° thế nà y mà nay đổ nát đến thế, không ai chịu sá»a chữa. Những ngÆ°á»i có tiá»n chịu tốn hà ng ngà n lạng bạc để là m nhà tăng, nhà đạo, thế mà nay chẳng ai đứng ra sá»a chữa Ä‘á»n thá» thánh hiá»n cả.
- Ngà y xÆ°a Trì tiên sinh mua rất nhiá»u, đồ dùng Ä‘á»u là m theo kiểu Ä‘á»i xÆ°a để và o trong mấy cái tủ lá»›n ở dÆ°á»›i lầu. NhÆ°ng ngà y nay cả đến cái tủ cÅ©ng không còn!
- Cụ nhắc đến việc xÆ°a chỉ là m ngÆ°á»i ta thêm thÆ°Æ¡ng tâm. Chúng ta trở vá» nhà thì hÆ¡n.
Hai ngÆ°á»i chầm cháºm trở vá». NgÆ°á»i hà ng xóm của Cái Khoan nói:
- Chúng ta cùng lên đỉnh VÅ© Hoa Äà i xem Ä‘i.
Hai ngÆ°á»i ngắm núi bên kia sông, mà u xanh cánh trả, nhìn những chiếc thuyá»n qua lại, cá»™t buồm hiện lên rõ từng chiếc má»™t. Mặt trá»i dần dần lặn sau núi. Hai ngÆ°á»i cháºm rãi bÆ°á»›c xuống núi trở vá» thà nh. Cái Khoan lại bán trà được ná»a năm. Tháng ba năm sau có ngÆ°á»i má»i Cái Khoan dạy há»c tiá»n lÆ°Æ¡ng tám lạng.
*
* *
Má»™t ngÆ°á»i khác là m thợ may tên là Kinh Nguyên, đã ngoà i năm mÆ°Æ¡i tuổi, mở hiệu may ở Ä‘Æ°á»ng Tam SÆ¡n. Má»—i ngà y, sau khi công việc xong, còn bao nhiêu thì giá» thì anh ta đánh Ä‘Ã n, viết chữ. TÃnh rất thÃch là m thÆ¡. Bạn bè và những ngÆ°á»i quen biết há»i anh ta rằng:
- Ông đã là ngÆ°á»i phong nhã nhÆ° váºy, tại sao vẫn còn là m cái nghá» nà y? Tại sao ông không chÆ¡i vá»›i những ngÆ°á»i ở trong trÆ°á»ng há»c?
Anh ta đáp:
- Không phải tôi muốn là m ngÆ°á»i phong nhã đâu. Chỉ vì tôi thÃch cho nên tôi thÆ°á»ng là m. Còn nghá» má»n của tôi là do cha ông truyá»n lại, có lẽ nà o là m nghá» may áo quần lại là m nhÆ¡ bẩn đến việc Ä‘á»c sách hay sao? Vả chăng những ngÆ°á»i ở trong trÆ°á»ng há»c không nhÆ° chúng ta đâu, Ä‘á»i nà o há» lại chÆ¡i bá»i vá»›i chúng ta! Nay má»—i ngà y tôi kiếm được sáu bảy phân bạc, sau khi ăn no, tôi muốn đánh Ä‘Ã n hay viết chữ là tùy ý tôi. Tôi không muốn già u có, phú quý, cÅ©ng không muốn phải luồn luỵ ai. Cứ sống nhÆ° thế nà y, ung dung ngất ngưởng há chẳng sÆ°á»›ng sao?
Khi những ngÆ°á»i bạn nghe váºy, há» bắt đầu đối đãi vá»›i anh ta má»™t cách lạnh nhạt.
Má»™t hôm Kinh Nguyên ăn cÆ¡m xong không có việc gì là m, đến núi Thanh LÆ°Æ¡ng chÆ¡i. Núi Thanh LÆ°Æ¡ng là nÆ¡i yên tÄ©nh nhất ở trong thà nh Nam Kinh. Anh ta có má»™t ngÆ°á»i bạn già há» Vu ở sau núi. Cụ Vu không Ä‘á»c sách, cÅ©ng không buôn bán, nuôi năm ngÆ°á»i con, ngÆ°á»i con đầu bốn mÆ°Æ¡i tuổi, ngÆ°á»i con út hÆ¡n hai mÆ°Æ¡i tuổi. Cụ Vu Ä‘ang bảo các con tÆ°á»›i vÆ°á»n. VÆ°á»n rá»™ng hai ba trăm mẫu, chá»— ở giữa để trống để trồng hoa, trồng cây và đắp má»™t hòn núi giả. Ở đấy cụ Vu dá»±ng mấy gian nhà tranh tá»± tay mình trồng mấy cây ngô đồng to đến bốn mÆ°Æ¡i vòng ôm. Sau khi bảo các con tÆ°á»›i vÆ°á»n xong, cụ Vu và o nhà , nhóm lá»a, uống trà , nhìn cảnh vÆ°á»n xanh mát. Hôm ấy Kinh Nguyên đến chÆ¡i. Cụ Vu nói:
- Äã lâu tôi không gặp ông. Việc là m ăn báºn rá»™n lắm phải không?
- Vâng! Hôm nay tôi mới có thì giỠrảnh đến đây thăm cụ!
- Tôi vừa Ä‘un má»™t ấm trà , má»i ông uống má»™t chén.
Bèn rót một chén trà . Kinh Nguyên đỡ lấy ngồi uống, nói:
- Trà nà y sắc, hÆ°Æ¡ng, mùi vị Ä‘á»u tốt. Cụ lấy nÆ°á»›c ở đâu mà ngon thế?
- Chúng tôi ở phÃa tây thà nh sÆ°á»›ng hÆ¡n ở phÃa nam thà nh. Giếng nà o ở đây cÅ©ng uống được.
- NgÆ°á»i xÆ°a nói đến Nguồn Äà o, thoát khá»i nợ trần! Cứ theo ý tôi, cần gì có Nguồn Äà o. Cứ sống nhÆ° cụ đây, yên tÄ©nh, tá»± tại thì ở ngay thà nh thị, sÆ¡n lâm, cÅ©ng là vị tiên sống hiện nay rồi!
- Phải! NhÆ°ng có má»™t việc tôi không là m được là là m thế nà y gẩy được Ä‘Ã n cầm nhÆ° ông cho tiêu khiển đôi chút. Äá»™ nà y chắc ông chÆ¡i Ä‘Ã n hay hÆ¡n trÆ°á»›c chứ! Có khi nà o ông gẩy cho tôi nghe được không?
- Cái đó dá»… lắm. Nếu cụ không sợ rác tai, ngà y mai tôi sẽ Ä‘em Ä‘Ã n cầm đến. Nói chuyện má»™t hồi Kinh Nguyên từ biệt ra vá».
Hôm sau, Kinh Nguyên thân hà nh mang Ä‘Ã n cầm đến vÆ°á»n. Cụ Vu đã đốt sẵn má»™t lò hÆ°Æ¡ng thÆ¡m ngồi đợi ở đấy. Hai ngÆ°á»i gặp nhau, nói mấy câu chuyện, cụ Vu đặt Ä‘Ã n cầm của Kinh Nguyên lên ghế đá. Kinh Nguyên ngồi trên chiếu trải dÆ°á»›i đất, cụ Vu ngồi cạnh Kinh Nguyên dần dần lên dây và bắt đầu gẩy Ä‘Ã n. Tiếng Ä‘Ã n thánh thót rung Ä‘á»™ng ngà n cây. Chim chóc Ä‘á»u Ä‘á»— trên cà nh lắng nghe. Äà n má»™t hồi, âm thanh rung chuyển, tiếng nghe não nuá»™t. Nghe đến chá»— sâu xa, bà ẩn, cụ Vu không ngá» thấy buồn bã nÆ°á»›c mắt đầm đìa. Kinh Nguyên từ biệt ra vá». Từ đấy hai ngÆ°á»i thÆ°á»ng đến nhà nhau chÆ¡i.
*
* *
Các bạn! Có lẽ nà o từ nay vá» sau không còn có vị hiá»n nhân quân tá» nà o có thể và o quyển “Sá» của Rừng nho†nữa chăng?
Có bà i từ nói:
Nhá»› lúc năm xÆ°a, ta yêu Tần Hoà i(1) bèn lìa cố hÆ°Æ¡ng Tá»›i sau lò Mai Căn(2) mấy phen ngâm ngợi Trong là ng Hoa Hạnh, nhiá»u lúc thênh thang!
Phượng Ä‘áºu cây cao, Dế ngâm bụi nhá»,
Vá»›i ngÆ°á»i Ä‘á»i cÅ©ng chút vênh vang
Nay thôi hẳn! Lá»™t trần áo mÅ©, chân rá»a sông ThÆ°Æ¡ng(3)
Ngồi buồn rót chén quỳnh tương!
Gá»i mấy ngÆ°á»i bạn má»›i chén má»™t trà ng
Ôi trăm năm mấy chốc! Cần gì buồn bực.
Ngà n thu việc lá»›n, cần chi lo lÆ°á»ng.
Giang Tả khói mây
Hoà i Nam kỳ cựu(4)
Chép lại thà nh thÆ¡, thảy Ä‘oạn trÆ°á»ng
Từ nay vỠsau,
Lò thuốc, quyển kinh,
Cá»a pháºt tá»±a nÆ°Æ¡ng.
(1) Sông Tần Hoà i ở Nam Kinh.
(2) Lò Mai Căn: má»™t nÆ¡i đẹp ở Nam Kinh, ngà y xÆ°a Ä‘á»i Lục triá»u đúc sắt ở đây. Lò Mai Căn và là ng Hoa Hạnh là cổ tÃch ở huyện Quý Từ tỉnh An Huy.
(3) Sông Thương, tức là sông Hán Thuỷ ở Hoa Nam.
(4) Kỳ cựu: bạn cũ
HẾT
Last edited by quykiemtu; 17-12-2008 at 02:57 PM.
|
17-12-2008, 02:59 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Phụ lục
Chế độ khoa cỠvà những chức tước nhắc đến trong quyển sách nà y
Trong sách nà y có nói đến má»™t số danh từ chuyên môn khoa cá» và chức tÆ°á»›c Ä‘á»i Minh, nếu để nguyên sợ khó hiểu. Mặt khác chế Ä‘á»™ thi cá» và chức tÆ°á»›c Ä‘á»i Minh giống hệt nhÆ° triá»u Nguyá»…n trÆ°á»›c nên cÅ©ng cần trình bà y những Ä‘iểm chÃnh má»™t cách có hệ thống để tiện việc theo dõi.
Nói chung chế Ä‘á»™ thi cá» và hệ thống quan lại Ä‘á»i Minh cÅ©ng nhÆ° Ä‘á»i Thanh, lúc tác giả sống. Giữa hai triá»u đại có sá»± khác nhau nhÆ°ng không đáng kể.
Việc thi cá» gồm ba bá»±c: Viện thÃ, HÆ°Æ¡ng thÃ, và những kỳ thi cao nhất ở kinh gồm Há»™i thÃ, Phúc thÃ, Äiện thÃ.
Viện thà là kỳ thi mở ở huyện. TrÆ°á»›c khi mở Viện thà có hai kỳ thi thá». Kỳ thi đầu gá»i là Huyện thà do quan huyện chủ tá»a. Ai được thi thì gá»i là đồng sinh. Ai thi phủ Ä‘á»— thì gá»i là tú tà i. Quan há»c đạo phụ trách việc thi cá» ba năm má»™t lần và phải Ä‘i các nÆ¡i trong địa hạt của mình để tổ chức hai kỳ thi huyện thà và phủ thÃ.
Mục Ä‘Ãch của Viện thà là chá»n những ngÆ°á»i tú tà i. Ai giá»i được thưởng, ai kém bị phạt, có thể bị đòn. Số tú tà i lấy từ tám đến hai mÆ°Æ¡i tùy theo. Má»™t số tú tà i má»—i năm được chá»n là m lẫm sinh. Những ngÆ°á»i nà y được Æ°u đãi hÆ¡n vì há» có há»c bổng của chÃnh phủ. Có những kỳ thi riêng của triá»u đình để chá»n má»™t số cống sinh. Những ngÆ°á»i Ä‘á»— cống sinh sau má»™t kỳ thi những có thể ra là m quan.
Nói chung, những ngÆ°á»i Ä‘á»— tú tà i không cần phải giá»i lắm. Cốt nhất là biết viết văn bát cổ là có hy vá»ng Ä‘á»—. Có những ngÆ°á»i không thi lại nhá» ngÆ°á»i khác thi thay mình hay đút lót tiá»n cho quan chấm thi để lấy Ä‘á»— tú tà i.
Äịa vị xã há»™i má»™t anh tú tà i không phải cao lắm, nhÆ°ng vẫn còn hÆ¡n địa vị dân thÆ°á»ng. Äó là vì há» có thể giao thiệp trá»±c tiếp vá»›i các quan. Há» không phải quỳ lạy quan phủ, huyện và có khi có thể xem các quan phủ huyện cùng ngang vai vế vá»›i mình. Nhá» váºy há» thÆ°á»ng dá»±a và o đấy để áp bức ngÆ°á»i khác. Sau khi Ä‘á»— tú tà i, há» có thể kiếm cách sinh nhai bằng việc dạy há»c.
HÆ°Æ¡ng thà thi ở tỉnh má»™t năm sau phú thi, và nhÆ° váºy là cứ ba năm má»™t lần. Kỳ thi tổ chức ở các tỉnh lỵ cÅ©ng nhÆ° ở Bắc Kinh và Nam Kinh. Thà sinh thi Ä‘á»— gá»i là cá» nhân. Muốn thi hÆ°Æ¡ng phải là tú tà i, hay cống sinh hay nếu thi há»ng tú tà i thì phải có tiá»n mua chức giám sinh má»›i được thi hÆ°Æ¡ng.
TrÆ°á»ng Quốc tá» giám ở Bắc Kinh và ở Nam Kinh là tổ chức giáo dục cao nhất ở Ä‘á»i Minh và đá»i Thanh. Theo lệ thì phải cống sinh hay con các quan to má»›i được và o Quốc tá» giám. NhÆ°ng ở Ä‘á»i Thanh, miá»…n là trả má»™t số tiá»n là được và o, cách nà y rõ rệt là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện bệnh vá»±c con nhà già u và quyá»n thế vì há» có thể Ä‘i thẳng lên công danh và tiá»n tà i không phải qua nhiá»u báºc thi cá».
Quan chủ khảo chủ tá»a kỳ thi hÆ°Æ¡ng, có những quan phó chủ khảo giúp việc. Lại có những ngÆ°á»i thÆ° ký gá»i là mạc khách để Ä‘á»c các bà i trÆ°á»›c. Số cá» nhân thay đổi tùy tỉnh, từ năm mÆ°Æ¡i đến hÆ¡n má»™t trăm. Äá»— thi hÆ°Æ¡ng là má»™t sá»± kiện quan trá»ng. Nó có nghÄ©a rằng thà sinh có thể thi há»™i và nếu thi há»™i có há»ng cÅ©ng có thể là m quan.
Thi há»™i do bá»™ Lá»… tổ chức. Phúc thà do má»™t ông quan đại thần được nhà vua chỉ định là m chủ khảo. Còn Äiện thà thì chÃnh nhà vua là m chủ khảo. Trong ba kỳ thi cuối cùng nà y thì quan trá»ng nhất vẫn là há»™i thÃ. Há»™i thà ba năm má»™t lần ở Bắc Kinh. Cá» nhân ở tất cả các tỉnh Ä‘á»u đến thi. Ai Ä‘á»— thì gá»i là cống sÄ© được chá»n để thi Phúc thÃ. ThÆ°á»ng đã thi Phúc thà thì Ãt ai há»ng. Phúc thú và Äiện thà gá»i là tiến sÄ© chia là m ba giáp là đệ nhất giáp, đệ nhị giáp, đệ tam giáp tiến sÄ©. Ba ngÆ°á»i ở trong đệ nhất giáp là Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa. Äệ nhị giáp gồm từ sáu mÆ°Æ¡i đến bảy mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i.
*
* *
Thi dá»— xong các ông tân khoa được bổ là m quan. Những ngÆ°á»i Ä‘á»— đệ nhất giáp thì được và o Hà n lâm biên tu. Có ngÆ°á»i thi Ä‘á»— Äiện thà nhÆ°ng không chịu là m quan. Äịa vị xã há»™i của há» tuy váºy cÅ©ng rất cao.
Hệ thống quan lại Ä‘á»i Minh gồm chÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng và chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng ở tỉnh, phủ, huyện.
ChÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng gồm có những cÆ¡ quan trung Æ°Æ¡ng nhÆ° là Ná»™i các, Lục bá»™, Äô sát viên, Thông ChÃnh sứ tÆ°, Hà n Lâm viện, Quốc tá» giám.
Vị quan cao nhất ở trong chÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng là Äại há»c sÄ© tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i chức tể tÆ°á»›ng. DÆ°á»›i Äại há»c sÄ© có các thị Ä‘á»™c há»c sÄ© và Thị giảng lo vá» việc giấy tá» và các Trung thÆ° để là m các giấy tá», sắc lệnh. Chức vụ Trung thÆ° là má»™t chức vụ có thể mua được.
Lục bá»™ là sáu bá»™: bá»™ Lại, bá»™ Lá»…, bá»™ Há»™, bá»™ Binh, bá»™ Hình và bá»™ Công. Äó là những cÆ¡ quan cai trị chÃnh.
Äô sát viên lo việc kiểm soát và giám sát các quan lại. Trong Äô sát viện có Tả, hữu đô ngá»± sá» và má»™t số ngá»± sá» có thể để ở kinh hay gá»i Ä‘i các nÆ¡i để Ä‘iá»u tra.
Thông ChÃnh tÆ° là chức quan lo việc giấy tá» công văn ở các địa phÆ°Æ¡ng gá»i vá» trung Æ°Æ¡ng. Viện Hà n lâm gồm má»™t số há»c giả do Chưởng viện há»c sÄ© cầm đầu. Những ngÆ°á»i khác gá»i là Thị Ä‘á»™c há»c sÄ© hay Thị giảng há»c sÄ©. Há» có nhiệm vụ thảo các đạo dụ, sắc, luáºt và các Tu soạn và Biên tu để soạn các bá»™ sá».
Từ trung diệp Ä‘á»i Minh trở Ä‘i, hầu hết những ngÆ°á»i ở trong Ná»™i các Ä‘á»u xuất thân ở Hà n lâm ra. Vì váºy, má»™t ngÆ°á»i và o Hà n lâm là có hy vá»ng sau nà y là m tể tÆ°á»›ng. Từ thế ká»· XVIII các quan chủ khảo các tỉnh Ä‘á»u lấy trong những ngÆ°á»i là m Tu soạn hay Biên tu ở Viện hà n lâm. Quốc tá» giám là cÆ¡ quan giáo dục cao nhất. Äứng đầu Quốc tá» giám là Tế tá»u rồi đến TÆ° nghiệp.
Ngoà i các chức vụ có thá»±c quyá»n lại có những chức phong. Những ngÆ°á»i là m thượng thÆ° được phong là m Thái bảo hay Thiếu bảo, Trung tân đại phu cÅ©ng là má»™t chức phong rất cao.
Ở địa phÆ°Æ¡ng chia ra các tỉnh, các đạo, các phủ hay châu và huyện. Ở tỉnh có quan Tổng đốc và quan Tuần vÅ© cầm đầu. DÆ°á»›i quan Tuần vÅ© có quan Bố chánh và quan Ãn sát. Quan Bố chánh lo việc tà i chÃnh và dân sá»±, quan Ãn sát lo việc tÆ° pháp. Cứ hai hay ba phủ thì có ông Äạo Ä‘Ã i kiểm soát. Cầm đầu má»™t phủ là Tri phủ, cầm đầu má»™t huyện là Tri huyện. Ở là ng cầm đầu má»™t là ng gá»i là Bảo giáp.
Vá» việc há»c, ở phủ, châu, huyện có những há»c quan lo việc sổ sách há»c sinh, và các quan khác lo các đạo sÄ© và nhà sÆ°.
Vá» việc buôn muối ở tỉnh nà o sản xuất muối thì cÆ¡ quan Diêm vân sứ thu thuế muối và giữ Ä‘á»™c quyá»n vá» muối. Việc chuyên chở thì do những nhà buôn phụ trách dÆ°á»›i sá»± kiểm soát của chÃnh phủ. Äiá»u nà y khiến cho nhiá»u nhà buôn muối thà nh triệu phú.
VỠviệc binh, cầm đầu những vị trà quân sự là quan đỠđốc ở dưới đỠđốc có Tham tướng, Thủ bị, Thiên tổng, Bá tổng.
Những danh từ nà y thÆ°á»ng được nhắc luôn trong sách. Các bạn Ä‘á»c nên xem lại ở trong bảng phụ lục nà y thì đỡ lẫn lá»™n và có thể có Ãch cho việc hiểu tổ chức xã há»™i Ä‘á»i Minh Thanh hÆ¡n.
|
|
|
| |