Pie Đệ Nhất - Aleksey Nicolaievich Tolstoy

[ngudoc]

Chương 70

- Đi đi thúc lên, lấy khuỷu tay mà huých…

- Những người nầy chạy đi đâu thế?

- Đi xem một người bị thiêu…

- Một vụ hành hình à?

- Cố nhiên không phải hắn muốn…

- Có những người tự thiêu đấy.

- Những người đó là vì đạo, đó là bọn giáo phái ly khai…

- Thế còn người nầy sao lại bị thiêu?

- Hắn là người Đức…

- Ơn Chúa, cuối cùng đến lượt chúng nó…

- Cũng chẳng sớm gì cho cam! Cái bọn hút thuốc lá chết tiệt ấy? Chúng phát phì béo quay nhờ mồ hôi chúng ta đấy.

- Trông kìa, đã bốc khói rồi…

Digan cũng đi về phía bờ sông nơi đông đảo dân chúng ở xloboda đứng chen chúc nhau trên những đống tro. Từ nãy gã đã chú ý đến hai người, hai tên du đãng cũng như gã. Gã cố tìm cách đứng gần họ: chưa biết chừng may ra vớ được cái gì bỏ vào miệng. Rõ ràng là hai người nầy đã từng bị thẩm vấn, tra tấn. Một người mặt rỗ, má quấn mảnh vải để che vết thích ấn, tên là Yuda. Người kia gù gập lưng xuống chống đôi nạng ngắn nhưng đi rất nhanh, vểnh cao chòm râu cằm, cặp mắt tươi tỉnh. Trên tấm áo bằng len thô, y khoác một cái chiếu gai. Tên y là Opdokim. Digan rất thích y. Và Opdokim đã sớm để ý đến gã da ngăm ngăm đen, chột mắt, mồm sưng vếu, đứng sát vào họ. Y tì nạng nghểnh lên, khẽ bảo:

- Nầy chú mình, chú mình sán lại gần bọn tớ chẳng ăn thua gì đâu. Chính chúng tớ cũng là kẻ cắp đây.

Yuda mím môi, nói qua kẽ răng sang một bên:

- Có một thằng cha mật vụ đứng sát thế nầy, chúng tớ đã dìm nó xuống một hố nước đấy…

"A, Digan tự nghĩ, ra họ là những tay anh chị cả…".

Và gã càng thích đi theo họ…

- Cái chết đáng nguyền rủa lại không ưa tớ, - gã nói, hàng lông mi bám đầy sương giá chớp chớp. - Thế là đành phải sống vậy, chứ sao… Các cậu nên để tớ nhập bọn với… Đông người, càng dễ làm ăn!

Yuda vẫn rít răng nói với Opdokim:

- Nó là một tên "hắc nhỡn" phải không?

- Không phải, không phải, chắc chắn thế, - gã kia trả lời, giọng ngân nga. Rồi y ngoái cổ người nhìn từ dưới lên trên, nhìn thẳng vào con mắt độc nhất của Digan…

Họ không nói gì nữa. Phía dưới, trên mặt băng, bọn xtreletz lạnh cóng, giậm chân đi giầy và vỗ tay đeo bao cho ấm. Họ đứng quanh giàn củi cao ngất. Cạnh đó dựng cái giá nhục hình để hành tội nơi công chúng. Một đám khói trắng bốc lên từ đống lửa người ta đương nung ấn thích. Đám đông đợi đã lâu, lạnh cóng.

- Bọn họ kia kìa, bọn họ kia kìa… Chen vào, huých mạnh khuỷu tay vào?

Ở phía thành phố, hiện ra những long kỵ binh: Họ thúc ngựa đi trên mặt sông đóng băng. Theo sau là một xe trượt tuyết thường có một người Đức và một cô gái đội chiếc mũ đàn ông, ngồi quay lưng về phía ngựa.

Rồi đến một vị đại thần, nhiều tên dapife và một viên lục sự, tất cả đều cưỡi ngựa. Sau nữa đến một xe trượt tuyết lớn bằng da đen có mui.

Quân xtreletz dẹp ra cho đoàn người đi. Viên lục sự nhảy xuống đất. Cái xe trượt tuyết có mui lại gần, rẽ sang một bên, nhưng không thấy có ai xuống… Mọi người đều nhìn chiếc xe: một tiếng rì rầm ngạc nhiên lan trong đám đông.

Từ sau giàn củi, Emelian Xvezev hiện ra, đội mũ đỏ vai vác roi. Thủ hạ của y nắm lấy cô gái ngồi trong xe trượt tuyết và đá túi bụi cô gái về phía giá nhục hình; chúng lột chiếc áo bông tồi tàn của cô ra, bắt cô ôm lấy chiếc cột rồi trói tay cô vào đó. Viên lục sự đọc to một tờ giấy bằng da thuộc mở rộng lủng lẳng những con dấu xi. Nhưng trời rét như cắt ruột nên nghe không rõ. Người ta chỉ biết cô gái tên là Maska Xelifontova và người Đức là Kunkin gì đó hoặc đại khái như vậy… Đôi vai nhô cao và cái gáy hói của hắn nhô ra khỏi xe.

Bộ mặt ngựa của Emelian thản nhiên nhếch mép. Y thong thả lại gần cột, cầm lấy cái roi. Chỉ nghe đánh vút một cái rồi thấy ngay một lằn đỏ bắt chéo trên lưng trần của cô gái… Cô gái rống lên như lợn. Tên đao phủ chỉ đánh có năm roi và còn nhẹ tay. Họ cởi trói cho cô, kéo cô loạng choạng đến gần đống củi đang cháy và Emelian rút chiếc ấn sát đỏ trong than hồng ra áp vào má cô: cô kêu thét lên, ngã chúi xuống, dãy dụa. Họ xốc cô lên, mặc áo vào cho cô, đặt cô lên một chiếc xe trượt tuyết. Chiếc xe thong thả lượn đi trên mặt sông Moskva đóng băng, dẫn cô vào nhà tu kín.

Viên lục sự vẫn đọc tờ giấy bằng da thuộc. Giờ đến lượt tên người Đức. Hắn thấp lùn, đẫy đà, bước xuống xe và tự đi về phía giàn củi. Bỗng hắn chắp hai bàn tay run rẩy lại, ngẩng khuôn mặt béo phị gần lấp kín dưới bộ râu đen xồm xoàm và cái tên chó má người Đức ấy lẩm bấm ấp a ấp úng rồi bất thình lình oà lên khóc nức nở… Họ túm lấy hắn kéo lên giàn củi. Trên đó Emelian lột hết quần áo hắn ra, đẩy hắn ngã sấp xuống, đặt các thứ sách vở tà thuyết lên cái lưng béo tốt đỏ hồng rồi cầm lấy thanh củi cháy ở dưới đưa lên châm lửa đất… Đạo dụ ghi rõ ràng là phải đem sách vở đốt trên lưng hắn…

Từ phía bờ sông (nơi Digan đứng), một gã môi dầy kêu lên:

- Kunkin, sưởi đi cho ấm…

Nhưng mọi người phản đối:

- Câm đi, đồ vô sỉ… Mầy đi mà sưởi cho ấm có được không…

Gã bị mắng liền lủi ngay. Từ giàn củi nhóm lửa tứ phía, một đám khói dày đặc bốc lên. Đám xtreletz chống giáo đứng. Tất cả im phăng phắt. Ngọn khói từ từ bốc lên cao.

- Nó sẽ chết ngạt trước vì củi ẩm…

- Người Đức thì người Đức, chứ thiêu sống như vậy ôi lạy Chúa…

- Nó có học, nó viết vào những quyển vở rồi thế đấy!

Qua khung cửa sổ nhỏ của chiếc xe trượt tuyết căng mui - mọi người bây giờ đều thấy rõ - một bộ mặt xám ngoét, trông tưởng như từ một bức tranh liệt thánh cũ bước xuống, nhìn đám khói, nhìn ngọn lửa cháy lem lém trên giàn củi.

- Trông kìa, mắt lão ta quắc lên dễ sợ quá?

- Đâu phải việc một giáo trưởng đi xem những vụ hành hình…

- Đấy, họ đem thiêu người ta chỉ vì tín ngưỡng. Ê, thôi đi, đồ thầy tu tồi…

Chính Opdokim cứ bô bô lên nói như vậy, chẳng sợ gì hết. Tất cả những người đứng gần y đều lảng đi, chỉ còn trơ lại có Yuda và Digan. Nện đôi nạng xuống đất Opdokim nói tiếp:

- Hắn theo tà đạo à? Thế thì đã sao? Hắn tin đạo nào là tuỳ ý hắn… Cứ cho là hắn không thích theo đạo mình đi nữa… Thì chỉ có vậy mà bị thiêu à? Con người ta đang sống trong đày đoạ, nhục hình…

Giàn củi to tướng nổ lép bép, khói lửa cuồn cuộn bốc lên như hình chiếc phễu. Có người nói trông qua đám lửa thấy tên người Đức vẫn còn cựa quậy. Chiếc xe trượt tuyết căng mui chạy nước kiệu bỏ đi. Đám đông từ từ giải tán. Yuda nhắc:

- Ta đi thôi, Opdokim.

- Không, không, các cậu ạ… - Cặp mắt y cười, nhưng khuôn mặt y đỏ bừng bừng, sạch bong như mới ở buồng tắm ra, lại khóc, chòm râu dê rung rung - Tìm sự thật làm gì vô ích… Bọn thầy tu và bọn cầm đầu chúng ta toàn là đồ đi hành tội, túi đầy vàng rủng rỉnh, bọn chúng đều khoác những chiếc áo chầu của thói tàn bạo… Hãy trốn đi thôi, các trẻ em, các người bị tra tấn, những kẻ bị thích ấn, bị hành tội, hãy mau mau trốn vào rừng sau…

Mãi một lúc sau họ mới kéo nổi Opdokim đi, - cả ba chuồn vào một ngõ hẻm và bước vào một quán rượu.

[ngudoc]

Chương 71

Cuối cùng, Digan cầm lấy cái thìa, - bàn tay gã run run đưa lên miệng nước súp bắp cải nấu suông rớt xuống mẩu bánh. Gã rất lo họ không dẫn gã vào quán rượu và khi đi đường gã đã than thở về cuộc đời mình, đưa bao tay lên lau mắt Opdokim nín lặng, chống nạng chạy nhanh như một con gián. Đến cửa quán, bỗng nhiên y hỏi:

- Cậu có biết ăn cắp không?

- Có bọn thì tớ sẵn sàng vác một quả chuỳ đi vào rừng…

- Ồ ồ, can trường đấy…

- Cậu cho bọn tớ là hạng người thế nào? - Yuda hỏi.

Digan chột dạ: "Họ định bỏ rơi mình chắc". Gã rầu rầu nhìn cái cổng đổ nát, đống tuyết phủ váng nước rửa bát đã đóng băng ở ngoài sân, cánh cửa quán đệm chiếu, mùi thức ăn lọt ra làm gã chóng cả mặt. Gã khẽ nói:

- Các cậu là những người hoàn toàn công bằng… Ăn cắp là vì đói khổ, chứ đâu phải lỗi tại các cậu… Ngày nay có đến nửa số dân chúng trốn vào rừng… Các cậu đừng đuổi tớ, cho tớ cái gì ăn…

- Có lúc bọn tớ cũng thương người, ông bạn ạ, nhưng cũng có lúc bọn tớ rất tàn nhẫn, Opdokim nói - Coi chừng đấy! - Và y cầm đôi nạng sang tay trái doạ - Cậu đã bám lấy chúng tớ, giờ thì đừng có lùi.

- Yuda, có vớ được gì không?

Yuda rút trong bọc ra một cái túi dốc vào lòng bàn tay một đồng xu đồng. Cả ba cùng đếm số tiền ăn cắp được. Opdokim vui vẻ nói:

- Giống chim chẳng gặt mà cũng chẳng gieo, chính Chúa cấp mồi cho nó. Bọn tớ chẳng đòi hỏi gì nhiều, chỉ cần vừa đủ ăn thôi… Cậu chột, vào đây với chúng tớ!

Ba người ngồi vào góc trong cùng chỉ còn lờ mờ, ánh ngọn nến mỡ bò gắn trên quầy. Có nhiều khách, - vài ba người ngà ngà say cởi khuy áo lông cừu ướt đẫm mồ hôi, đang làm ầm ỹ, một số khác ngủ lăn ra trên các ghế dài. Opdokim gọi nửa chai vodka và một liễn súp bắp cải. Khi hầu bàn đã mang các thứ lại, Opdokim gõ thìa:

- Cậu chột, ăn đi, lộc Chúa đấy! - Y tu một ngụm rượu ở chai. Y nhai nhỏ nhẻ như thỏ. Cặp mắt y long lanh, vui vẻ. - Tớ sẽ kể hai cậu nghe một chuyện ngụ ngôn… Thế nào các cậu có nghe không? Ngày xưa có hai anh chàng, một vui và một buồn… Anh vui nghèo; bọn quý tộc bọn thầy cò và bọn quan toà đã lấy mất hết của cải của anh ta. Họ làm tình làm tội anh vì những chuyện không đâu, họ bắt anh chịu điếu hình(1) thành ra anh ta gãy lưng, đi gập người lại làm đôi… Thế nhé… Còn anh buồn là con một vị quý tộc giàu nhưng bủn xỉn… Các nông nô bị hắn để đói mèm bỏ trốn cả. Sân nhà hắn, có mọc đầy… Suốt ngày hắn ngồi một mình trên cái hòm đựng đầy vàng bạc… Cả hai sống như vậy. Anh vui chẳng có gì: anh lấy giọt sương rửa mặt và nhìn vào một gốc cây mà làm dấu. Đói thì anh ăn trộm hoặc ăn xin nhân danh Chúa… người nghèo bao giờ cũng bố thí vì họ hiểu thế nào là đói khổ. Anh vui đi đây đi đó, bông đùa, sống lần hồi qua ngày. Anh buồn đầu óc chỉ luẩn quẩn mỗi một điều: làm thế nào để khỏi mất tiền. Các cậu ạ hắn còn sợ một điều nữa lả chết… Hắn cúng vào Nhà thờ những cây nến nặng một pud và đồ trang trí cho các tranh liệt thánh: lúc nào hắn cũng cầu mong Chúa lùi cái giờ chót của hắn lại…

Opdokim cười, dụi chòm râu vào bàn. Y giơ cánh tay dài nghêu ra cầm thìa, múc súp nhai như thỏ và nói tiếp:

- Thì chính cái anh giàu ấy đã hành hạ anh vui, làm anh ta phải đi ăn xin… Một đêm, anh vui lẻn vào nhà hắn để ăn trộm. Anh ta đem theo một cái dùi cui… Anh ta lần mò qua các gian buồng, cuối cùng anh trông thấy anh giàu ngủ trên một chiếc ghế dài. Dưới ghế để cái hòm. Anh vui không nhìn thấy cái hòm, liền túm tóc anh giàu bảo: Xưa kia mầy tước đoạt của tao, bây giờ mầy phải đưa tao cái gì cho tao khỏi chết đói… Anh giàu sợ chết, nhưng đồng thời lại không muốn mất tiền. Hắn nói: tôi không có tiền, tôi không có… Anh vui liền cầm dùi cui nện anh giàu vào mạng sườn, vào mồm…

Yuda khoái trá nhe răng cười ngất.

- Anh ta cứ đánh mãi cho đến lúc chính anh ta cũng phải buồn cười…

- Thôi được rồi, anh ta bảo, đêm khác tao lại đến mầy cứ để sẵn một mũ đầy tiền đấy cho tao…

Anh giàu chẳng ngu gì liền làm đơn thưa lên Sa hoàng. Sa hoàng cho lính đến gác. Nhưng anh nông dân vui rất khôn khéo… Anh ta đánh lừa lính gác, lẻn vào buồng anh giàu và túm lấy tóc hắn: mầy để sẵn tiền ra chưa? Anh giàu run lập cập thề sống thề chết: tôi không có tiền, tôi không có. Thế là anh vui lại lấy dùi cui nện, anh giàu suýt bỏ mạng… Được rồi, anh vui bảo, tao lại đến một đêm thứ ba nữa; lần nầy mầy phải để sẵn một hòm đầy tiền cho tao…

- Thế là công bằng, - Digan nói.

- Anh ta đã đánh hắn rồi, - Yuda cười nói.

- Thế nhé… Lần nầy, Sa hoàng cho cả một trung đoàn đến gác quanh nhà anh giàu… Làm thế nào?

- Nhưng anh nông dân vui láu cá… Anh giả trang làm lính xtreletz, đến nhà anh giàu bảo: "Nầy anh em lính gác, anh em canh cổng cho ai thế"…" Bọn kia đáp: "Cho một người nhà giàu, theo lệnh Sa hoàng" - "Anh em canh thế nầy được trả lương hậu chứ?". Bọn kia nín lặng - "Thế thì anh em ngốc lắm, - anh nông dân nghèo nói - anh em đi canh của không công cho kẻ khác tên nhà giàu sẽ chết trên đống của như con chó, anh em sẽ chẳng được gì, anh em sẽ xỉ mũi ra mà ăn, có thế thôi". Anh ta khích động bọn lính khéo đến nỗi họ bẻ khoá kho rượu và tầng hầm để đánh chén. Say rồi, lòng thù oán tự nhiên đến với họ. Đêm tối họ phá cửa vào. Họ trông thấy gì? Anh nhà giàu bị đánh nhừ từ mình bê bết nhơ bẩn, run cầm cập trên cái hòm.

Lúc ấy anh chàng tinh khôn mới túm lấy tóc hắn: "Tao hỏi mầy món nợ của tao, mầy đã chẳng chịu đưa tao tí gì, - anh nói, - giờ thì mầy phải đưa tao hết". Rồi anh ta quẳng gã nhà giàu cho bọn lính xé xác thu lấy số của cải đủ sống rồi lòng nhẹ lâng lâng ra đi…

Nhiều người đến ngồi vào bàn Opdokim đương kể chuyện. Họ nghe coi bộ đồng tình. Một người trong bọn họ say rượu hoặc có lê không còn tỉnh táo nữa, khóc nức nở, dang hai tay ôm lấy cái đầu hói… Khi mọi người để cho y nói, y nói nhanh đến nỗi phì cả nước bọt ra tứ phía: không tài nào hiểu nổi y nói gì… Mọi người phá ra cười.

- Kuzma đã từng đi lại với bọn quý tộc… Chẳng biết bọn chúng tuồn cho hắn cái món thông minh gì đằng cửa hậu thế…

Người ta gạt bấc ngọn nến trên quầy để nhìn cho rõ hơn và cười cho thoả thích hơn… Bộ mặt phèn phẹt điểm chòm râu rối của anh chàng Kuzma nầy sưng húp; rõ ràng là y uống rượu say liên miên. Trên người y chỉ có mỗi một chiếc quần chẽn ống tồi tàn và một chiếc sơ-mi rách bươm không có thắt lưng.

- Hắn uống đến cả cây thập tự rửa tội cho hắn…

- Hắn la cà ở đây từ một tuần nay…

- Cậu bảo hắn còn đi đâu được, chân đất mà trời thì rét thế nầy?

Kuzma hai tay túm lấy quần, gào lên.

- Cái khổ của tớ là cái khổ của toàn dân? Các cậu hãy xem đây! Thằng quý tộc Troekurov đã nhúng tay vào! - Y cởi phăng ngay quần ra, chìa cho mọi người xem đôi mông sưng vù chi chít những sẹo xanh và vết tím bầm. Mọi người cười phá lên. Cả bác chủ quán cùng lấy ngón tay gạt bấc ngọn nến và cúi xuống trên quầy Kuzma kéo quần lên.

- Các cậu có biết anh thợ rèn Kuzma Zemov mở lò gần nhà thờ đức Thánh bà Barber tử vì đạo không? Tớ làm ở đấy mười lăm năm… Anh thợ rèn Zemov! Chưa có một thằng trộm nào mở nổi những khoá tớ làm… Liềm của tớ đem bán tận Ryazan… Cái liềm nầy ai làm? Zemov… Đạn bắn cùng không xuyên thủng được những áo giáp do tay tớ rèn… Ai đóng móng ngựa? Ai nhổ răng cho các bà phụ nữ và bọn đàn ông? Zemov! Các cậu đã biết những chuyện ấy chưa?

- Biết rồi, biết rồi, - mọi người vừa kêu lên vừa cười. Kể tiếp đi…

- Nhưng có điều nầy các cậu chưa biết, là Zemov đêm không ngủ - Y giơ hai tay ôm lấy cái đầu hói. - Zemov đầu óc rất táo bạo. Giá ở nước khác thì tớ đã nên danh nên giá rồi… Nhưng ở đây thì cái thông minh của tớ cũng chỉ đến dùng để nuôi lợn thôi… A, rồi các cậu sẽ nhớ đến tớ! - Y nắm quả đấm to sù vung lên hăm doạ về phía khuôn cửa sổ nước chảy ròng ròng, có bốn miếng kính nhỏ, bên ngoài là đêm đông mịt mùng. - Gai góc sẽ phủ kín mộ các cậu… Nhưng người ta sẽ tưởng nhớ đến Zemov…

- Khoan đã, Kuzma, cậu hãy kể cho chúng tớ biết tại sao tụi nó đánh cậu? Kể đi, không ai cười nữa đâu…

Kuzma ngạc nhiên dường như đến bây giờ y mới trông thấy mọi người, y ngắm nhìn các bộ mặt xúm lại sát quanh y: những cái mũi bóng loáng, những bộ râu xồm xoàm, những cái mồm há hốc chỉ chực cười rộ lên, hàng chục con mắt hau háu xem làm trò. Mọi vật chung quanh y có vẻ như lềnh bềnh, lẫn lộn…

- Nhưng các cậu ạ… Với điều kiện là các cậu không được cười. Tớ đau lòng lắm, các cậu ạ…

Y lục trong túi thuốc lá mãi mới moi ra được một mảnh giấy gấp lại. Y trải tờ giấy lên bàn, lấy móng tay giữ mảnh giấy có vẽ hai cái cánh giống như cánh dơi với nhiều vòng và đòn bẫy. Đôi má sưng vù của Kuzma phồng lên.

- Đây là một cái máy cừ khôi và tuyệt diệu, - y kiêu hãnh nói. - Cánh bằng mica, mỗi cái dài ba arsin, rộng một arsin mười hai versok. Nó đập như cánh dơi nhờ các đòn bẫy, chỉ cần đập chân và vẫy tay nữa… - Y nói giọng tin tưởng - Người ta có thể bay được! Tớ sẽ trốn sang Anh… Ở đấy tớ sẽ làm những cái cánh nầy… Tớ sẽ nhảy từ một gác chuông xuống, chẳng sao cả… Người ta sẽ bay như sếu? - Y lại phát khùng hăm doạ khuôn cửa sổ nhỏ ẩm ướt. - Cái thằng đại thần Troekurov lầm rồi… Chúa làm cho loài người thành con sâu bò trên mặt đất. Còn tớ, tớ sẽ dạy cho người ta cách bay lên không(2).

Opdokim thò tay ra khẽ vỗ vai y:

- Cậu ơi, cậu phải kể có đầu có đuôi chứ. Người ta hại cậu như thế nào?

Kuzma cau mặt, thở ra đằng mũi:

- Tớ làm cánh nặng quá, tớ tính lầm mất một tí… Tớ nghèo… Đôi cánh nhỏ quá, làm bằng bất cứ thứ gì, bằng ván mỏng, bằng da. Trong sân nhả tớ, tớ nhảy từ trên nóc nhà xuống, ngược chiều gió. Đôi cánh đưa tớ đi xa được năm mươi bước… Và thế là tớ bốc đồng… Họ mách tớ cách làm… Tớ liền tìm đến Bộ cấm binh, kêu cứu ầm lên. Họ bắt bớ và cố nhiên là định choảng tớ. Tớ mới bảo họ rằng: đừng, đừng đánh tôi, cứ đưa tôi lên quan, tôi có việc quốc sự cần trình ngài… Họ dẫn tớ đi. Cái thằng ác quỷ Troekurov đương ngồi, mặt mũi khó đăm đăm đến kem cũng phải chua… Tớ bảo nó: Con có thể bay như sếu được, xin ngài cho con hai mươi lăm rúp, ít mica và sáu tuần nữa con sẽ bay lên không! Nó không tin. Tớ bảo nó: "Xin ngài cử một viên lục sự đến nhà con, con sẽ cho xem đôi cánh nhỏ của con. Nhưng dùng đôi cánh nhỏ đó mà bay trước mặt hoàng thượng thì bất kính". Thằng đại thần không biết làm thế nào, nó do dự, nhưng nó không sao tống khứ được tớ đi - là vì mọi người đều đã nghe thấy tiếng tớ kêu cứu… Nó chửi tớ, túm tóc tớ, bắt tớ hôn Kinh Phúc âm, thề rằng tớ sẽ không lừa nó. Nó cho tớ mười tám rúp… Và tớ làm xong đôi cánh trước ngày tớ hẹn… Đôi cánh nặng quá. Đến đây, tại quán rượu nầy, tớ mới nghĩ ra. Tớ say, nhưng tớ đã hiểu! Mica chẳng được cái tích sự gì, phải có giấy bằng da thuộc căng trên một khung gỗ! Tớ mang đôi cánh đến điện Kreml để thử… Nhưng tớ đã không bay được, tớ bị ngã vỡ mặt… Tớ bảo thằng Troekurov: chuyến bay thử không thành công, xin ngài cấp thêm năm rúp nữa thì con sẽ bay được nếu không xin cứ chặt cổ con đi… Thằng đại thần không muốn nghe nữa. Nó thét lên: quân kẻ cướp! quân đi lừa! quân tà đạo! Mầy đòi khôn hơn Chúa à? Thế là nó sai nện tớ hai trăm gậy trước mặt nó. Các anh em, tớ phải ăn hai trăm gậy, tớ chỉ nghiến răng chịu. Và có lệnh bắt tớ hoàn lại số tiền mười tám rúp đã chót tiêu mất. Chúng đem bán cái lò rèn, đồ nghề và túp nhà của tớ. Bây giờ trần như nhộng thế nầy thì tớ làm gì được? Trừ phi vác một quả chuỳ mà vào rừng?

- Giờ cũng chỉ còn có nước ấy thôi, tội nghiệp cho cậu - Opdokim nói tuy khẽ nhưng rành rọt.

Kuzma Zemov liền nhập bọn với Opdokim. Họ ra chợ giời sắm cho y một đôi ủng dạ và một chiếc áo nẹp tồi tàn. Từ đó, cả bốn lang thang khắp Moskva, lảng vảng tại các chợ, chung quanh các nhà tắm công cộng, trong các ngõ hẻm ở khu Kitai-gorod. Yuda móc túi. Họ dạy Digan cách đảo con mắt độc nhất thế nào cho lồi hẳn ra ngoài trông rất ghê sợ và ăn xin một cách thảm thiết. Opdokim quàng một chiếc thừng vào cổ Kuzma kéo đi như một thằng rồ, một gã động kinh: "Các ông, các bà hãy rủ lòng thương người điên mà bố thí cho hắn, tránh ra, tránh ra, các ông các bà, hắn có thể chồm vào người đấy…". Hết ngày, bốn anh chàng kiếm được cũng đủ ăn và thỉnh thoảng còn có tiền mua một chai vodka. Nhưng họ rất vất vả và lo ngay ngáy vì chiểu theo một đạo dụ của Sa hoàng, người ta đang lùng bắt bọn đồng nghiệp của họ điệu về Bộ Hình.

Tuần chay vừa hết. Mặt trời mùa xuân lên ngày càng cao bên trên Moskva. Nơi nào nắng to thì nước nhỏ giọt từ các mái nhà xuống, tuyết tan, một mùi hôi thối lộn mửa tỏa ra. Tuyết lẫn với phân chẳng còn kêu lạo xạo dưới xe trượt nữa. Một tối, Opdokim tuyên bố trong quán rượu:

- Nầy các cậu, giờ chưa phải lúc đi sao? Ta chẳng có gì phải tiếc rẻ ở đây hết… Đợi khi nào đất khô là ta ra đi tới nơi thoáng đãng…

Yuda muốn bàn:

- Ta còn ít người quá, lại không có khí giới, vào rừng chết đói mất…

- Thế thì trước khi ra đi chuyến nầy, - Opdokim nói, - ta sẽ làm một mẻ lớn…

Ba gã kia sợ hãi nhìn y.

- Ta sẽ có mọi thứ cần dùng… Thêm một tội nữa cùng chẳng làm chúng ta đau khổ hơn đâu… Nếu đau khổ hơn thì quả thật chẳng có công bằng gì hết, dù là trong Kinh Thánh đi nữa… Anh em đừng ngại, tớ chịu trách nhiệm cả.

Chú thích:

(1) Cực hình trói quặt tay ra sau lưng treo lên cao rồi thả cho rơi tõm xuống gần đất.

(2) Thời kỳ tả ở đây là vào năm 1694, ở Moskva. (Ghi chú của tác giả).

[ngudoc]

Chương 72

Câu chuyện bắt đầu vào mùa xuân: mèo thì cười, chuột thì khóc… Hai ông vua khai chiến với nhau: vua Ba Lan và vua đô thành Prexburg. Các trung đoàn cận vệ trẻ, trung đoàn Butyrski và trung đoàn Lơfo được cử đến giúp vua thành Prexburg. Vua Ba Lan nhận được các đơn vị xtreletz mạnh nhất, các trung đoàn xtreletz, Xukharev, Txykle Kropkov, Netsaev, Durov, Normatski và Ryazanov. Fedor Yurevich Romodanovski, biệt danh là Fridiriquyx, được phong làm vua thành Prexburg. Vua Ba Lan Ivan Ivanovich Buturlin rượu chè, xấu miệng và hay ăn hối lộ, nhưng rất thạo món ăn chơi quấy phá. Thủ đô quy định cho nhà vua là Nhà chim ưng ở quảng trường Xemionovski.

Mới đầu người ta tưởng đó là những trò du hí thường lệ của vua Piotr. Nhưng ngày nào nhà vua cũng ban hành những đạo dụ, đạo nào cung đáng lo ngại. Bọn quý tộc, bọn đại thần của triều đình và các quan thị vệ được đem chia cho hai ông vua, kèm theo bằng sắc chứng thực. Vua Piotr bắt đầu chơi đùa một cách khiếm nhã.

Nhiều vị đại thần lấy làm uất ức: trong biên niên sử chưa bao giờ có ghi chuyện đó - đem các bảng sắc ra mà đùa nghịch! Họ tìm đến bái yết Natalia Kirilovna và dùng lời lẽ thận trọng phàn nàn về con trai của thái hậu. Thái hậu dang hai cánh tay mập mạp ra, chẳng hiểu chuyện gì. Lev Kirilovich nói dỗi: "Chúng tôi làm thế nào được. Chúng tôi nhận được dụ đóng đủ ấn tín của hoàng thượng. Các vị cứ việc tự tìm đến bái yết Người, xin Người huỷ bỏ đạo dụ đi". Họ không dám đến chỗ vua Piotr. Họ cho rằng bằng cách nầy hay cách khác rồi ra mọi việc cũng sẽ thu xếp ổn thoả. Nhưng với vua Piotr mọi việc lại không được thu xếp ổn thoả.

Bất chợt quân lính ập vào nhà một số vị đại thần, buộc họ phải bận triều phục vào và đưa đi Preobrazenskoe để làm tròn nghĩa vụ những đình thần giúp vui.

Vị vương hầu già Primkov Rostovski đã vì vậy mà bị liệt cẳng. Có vài người định cáo ốm nhưng cũng chẳng. Mà trốn đi đâu cho được. Thế là đành phải tuân lệnh, đi chuốc lấy cái nhục nhã.

Ở Prexburg, - từ xa đã trông thấy những tháp bát giác dựng bằng gỗ cửa để cả cây, những bờ dốc cỏ mọc trên đặt những cỗ pháo, chung quanh căng nhiều lều trắng - có đủ thứ làm một người Nga có thể phát điên lên được. Tưởng chừng như một cơn ác mộng vô lý; đây chẳng còn là một trò du hí nữa; mọi việc xảy ra như thật. Trong một cái lều sặc sỡ, vua Fridriquyx ngả mình trên một chiếc ngai thếp vàng, trên có long đình màu quả dâu: đầu đội mũ miện bằng đồng; áo nẹp xa tanh trắng thêu đầy sao, ngoài phủ một chiếc áo lót lông thỏ rừng; đôi ủng to mang bộ đinh thúc ngựa kêu cồm cộp; miệng ngậm tẩu. Vua quắc mắt không đùa. Nhìn kỹ thì đúng là Fedor Yurievich. Nhổ nước bọt ư? Cấm. Zinoviev, một vị quý tộc ở Duma, phát chán, - nhổ một bãi - ngay hôm đó ông ta liền bị lột hết chức tước; vứt lên trên một chiếc xe ngựa nông dân và đem đi đày… Natalia Kirilovna phải thân hành đến Preobrazenskoe để xin tha cho ông, người ta mới gọi ông về.

Còn Sa hoàng Piotr, - thật chỉ còn biết dang hai tay ra mà chịu nhà vua thôi - nhà vua chỉ bận mỗi chiếc áo nẹp của lính, chẳng có cấp bậc gì hết. Khi lại gần ngai Fridriquyx, vua Piotr cũng xuống gối và nếu có xảy ra việc gì, ông vua quỷ quái nầy liền chửi mắng Sa hoàng như một gã lê dân vậy. Các vị quý tộc và đại thần của Triều đình thẹn đỏ mặt, ngồi trong Duma của những kẻ làm trò vui mà nghênh tiếp các sứ thần phê chuẩn các đạo dụ của Prexburg… Đêm đến mọi người tiệc tùng say khướt ở toà lâu đài của Lơfo, tại đây còn có một ông vua thứ hai, vua về ban đêm, vô đạo, chỉ nhìn cũng đủ thấy xấu hổ là gã nông dân Nikita Zotov, đại vương - trùm đạo của bọn rồ ở Kukui.

Ngoài ra chắc là để cho được hoàn toàn sa đoạ, do sự xúi giục của bọn ngoại quốc chết tiệt, người ta lấy ở các Bộ ở Moskva một nghìn thơ lại trong số ít tuổi nhất, cấp cho khí giới, bắt cưỡi ngựa và thẳng tay dạy họ nghề quân sự. Fridriquyx tuyên bố tại viện Duma:

- Rồi ai nấy cũng sẽ phải làm như vậy tuốt… Có thể chúng mới không như con gián rúc trong khe nữa. Ở ta, mọi người đều sẽ phải nếm món súp lính.

Nghe câu đó, Sa hoàng Piotr đang đứng canh cửa (có mặt ông vua, Sa hoàng Piotr không dám ngồi) phá lên cười. Fridriquyx nổi nóng doạ vua Piotr, giậm chân, đinh thúc ngựa kêu choang choang, - Sa hoàng phải ngậm miệng… lẽ ra các vị đại thần phải khóc lên và vừa cầu nguyện vừa nhắc đến hết thảy mọi tội lỗi của mình và cùng nhau phủ phục xuống chân Sa hoàng mà van nài: "Xin hoàng thượng hãy chặt cổ các thần đi bắt các thần chịu cực hình, nổi giận lôi đình, nếu hoàng thượng không thể bỏ được các trò du hí ấy. Nhưng hoàng thượng là thái tử của các đức hoàng đế trị vì Byzanxơ, hoàng thượng sẽ đưa nước Nga xuống vực thẳm nào đây? Phải chăng bóng dáng Quỷ vương đứng ở đằng sau Người?". Nhưng không, họ không đủ can đảm, họ chẳng dám nói gì hết.

Vua Ba Lan Vanka Buturlin cũng có một triều đình như vậy ở quảng trường Xemionovski. Nhưng ở đây ít ra thì cũng không cần phải làm hề, công việc lại yên ổn: các vị quý tộc và các quan đại thần của triều đình ngồi trên những chiếc ghế dài kê dọc tường trong Duma của những kẻ làm trò vui, giơ tay áo lên che miệng để ngáp cho đến lúc hoàng hôn nhuộm xanh các khung cửa sổ nhỏ, sau đó họ trở về Moskva ngủ đêm.

Ông vua nầy, một gã Cain, do ác ý muốn chơi khăm, đã định bắt họ phải nói tiếng Ba Lan tuốt, nhưng đã không thắng nổi thái độ bướng bỉnh của đám đại thần; vả chăng chính vua cũng chán không buồn đùa với họ nữa và để mặc họ ngủ gà ngủ gật tuỳ thích.

Mọi người chưa kịp làm quen với những chuyện đó thì lại có tin mới: rừng vừa mới phủ sắc xanh thấp thoáng thì Buturlin đã phái sứ thần sang bên vua Fridriquyx để tuyên chiến; Buturlin dẫn các trung đoàn, các đoàn xe quân lương và đám đại thần tiến về Prexburg. Quân xtreletz bực tức hành quân ra trận, - lúc ấy đương vụ gieo hạt, một ngày là quý, ấy thế mà ma quỷ lại xúi bẩy Sa hoàng bày trò.

Có lệnh phải vây thành theo đúng quy tắc, đào công sự, tiến dần lên, phá hoại, xung phong. Trò chơi trở nên khó khăn. Người ta không dè xẻn thuốc súng. Người ta nạp nhưng vò đất vào súng cối bắn nổ như tiếng bom. Từ trên luỹ của toà thành quân bị bao vây trút bùn, nước hoà phân súc vật xuống đầu quân đi bao vây; họ dùng những cây sào buộc bùi nhùi vào đầu đốt lên để đánh lại. Hai bên vác gươm cùn choảng nhau, đốt cháy mặt nhau, chọc mù mắt nhau, nện gãy xương nhau. Thiệt hại chẳng kém gì một trận giao tranh thật sự. Và cứ thế kéo dài hàng tuần, suốt mùa xuân. Trong những lúc ngừng chiến, hai ông vua lại tiệc tùng linh đình với Sa hoàng Piotr và các sủng thần của Sa hoàng.

Mùa hạ trôi qua, Buturlin không chiếm nổi Prexburg bèn lui quân ba mươi dặm vào rừng đóng trại. Đến lượt Fridriquyx tiến quân đánh lại. Bọn xtreletz phát khùng vì cái cảnh đó, đâm ra đánh nhau thật. Đã có hàng chục người chết. Một vò đất từ súng cối bắn ra trúng đầu tướng Gorden làm ông ta suýt chết. Vua Piotr bị cháy xém cả mặt mày: nhà vua phải dán thuốc cao đầy mình. Một nửa quân số ỉa tháo tỏng ra máu. Mãi đến khi đốt hết thuốc súng, gãy hết khí giới, quân phục của lính tráng và quân xtreletz rách bươm, Lev Kirilovich cầm thư của vị thái hậu tuổi tác tìm đến nơi hạ trại và khóc lóc xin đừng đòi cấp thêm tiền nữa vì Ngân khố đã sạch nhẵn từ lâu, - bấy giờ Sa hoàng Piotr mới thôi và các ông vua mới ban lệnh cho quân rút về các xloboda.

Dân chúng xôn xao bàn tán về cái chiến dịch trò đùa đó: "Chẳng lẽ lại tiêu phí ngần ấy tiền của chỉ để mua vui. Hẳn là phải có mưu đồ ngấm ngầm gì đây. Vua Piotr còn ít tuổi, khờ khạo, ai bảo gì cũng nghe. Không khỏi có kẻ muốn làm giàu về sự lụn bại nầy!"

[ngudoc]

Chương 73

Đời sống khốn khó, chật vật. Thời Sofia tuy vậy cũng còn có chừng mực, chứ bây giờ quan lớn quan bé đều moi ruột móc gan người ta… Xử kiện thì bất công; người ta trắng trợn ăn của đút, hà lạm của công. Nhiều người bỏ vào rừng sinh nhai bằng nghề lạc thảo. Một số trốn tránh cuộc sống chết tiệt ấy, lánh nạn đến các vùng hẻo lánh, vùng sông ngòi miền Bắc, để khỏi phải đổ mồ hôi nuôi béo một đám những quan tổng trấn, lãnh chúa, thơ lại, lý trưởng, thẩm phán của Bộ Hình, toàn một bọn khát máu không biết luật pháp và thương xót là cái gì ở miền Bắc, họ sống ẩn dật không ai biết tới; sông và rừng nuôi họ. Họ đơn cây ở các khu rừng thưa và gieo lúa mạch. Họ ngã những cây thông cổ thụ về dựng những ngôi nhà kiểu thôn ổ, rộng thênh thang, có nhiều cột chống cách xa nhau. Họ vĩnh viễn từ bỏ chốn cũ chỉ mang theo lên nơi heo hút nầy những câu chuyện cổ tích, những bài anh hùng ca dân gian và những điệu hát buồn. Họ tin có thần giữ nhà và thần rừng. Họ tìm đến cầu nguyện ở nhà các cụ già razkonic khắc khổ, các cụ dùng bột và nham lê đỏ làm lễ ban thánh thể cho họ. "Quỷ vương ngự trị trên thế gian, - các cụ bảo họ, - chỉ riêng những người trốn tránh Sa hoàng và giáo trưởng mới tìm được con đường siêu thoát…".

Nhưng thỉnh thoảng bọn tay sai của Quỷ vương phái đi lùng những kẻ không quy phục và bọn chống đối sục vào tận các xó xỉnh hẻo lánh, nơi sơn cùng thuỷ tận nầy. Thế là các nông dân bèn bỏ cả nhà cửa, gia súc đem vợ con tụ tập trong sân nhà một cụ già hoặc ở nhà thờ và bắn vào quân lính; nếu không có gì để bắn thì họ chửi rủa bọn chúng và không chịu tuân lệnh; để khỏi bị bắt, họ tự thiêu sống trong căn nhà gỗ hoặc trong nhà thờ, kêu thét ầm ĩ và gào to các bài thánh ca…

Những kẻ vô tâm, trốn tránh cảnh nghèo đói và áp bức để vào rừng sinh sống bằng cướp bóc, dần dần đi tới các vùng sông Volga và sông Đông ấm áp, phì nhiêu. Nhưng ở đấy vẫn còn mùi vẻ Nga, các đạo dụ của Sa hoàng vẫn tới được, các giáo sĩ đạo chính thống vẫn hoành hành, và nhiều người tụ tập thành những đội vũ trang bỏ đi xa hơn nữa - đến xứ Dagestan, miền Kabarda, bên kia sông Terek; hoặc giả họ nhập bọn với dân Tarta xứ Krym và trở thành thần dân của vua Thổ Nhĩ Kỳ. Ở các dải đất mênh mông phương Nam, người ta không tin ở vị thần giữ nhà tăm tối, người ta tin hơn vào thanh gươm và một con ngựa tốt.

Đất Nga tàn tệ hơn cả chốn ngục thất cực nhục nhất: cấm cười, không hiếu khách, đã hàng ngàn năm nay những đôi ủng gai dẫm lên mảnh đất ấy, lưỡi cày hờn giận cào lên mảnh đất ấy, phủ đầy tro tàn của những làng mạc bị tàn phá, đó đây rải rác những nấm mồ vô chủ một nước man rợ, bất hạnh.

[ngudoc]

Chương 74

- Bố ơi, cái gì thế. Họ kéo chuông lạ lắm?

- Sao, họ kéo chuông lạ lắm à?

- Ồ đúng thế bố ạ… Vào giờ nầy, người ta không hay kéo chuông, mà cái lối kéo chuông nầy… Bố ơi, có lẽ có tai biến gì đây, ta đi về thôi…

- Khoan đã, ngốc ạ…

Ivan Artemiev Brovkin (mọi người đã quên cái thời gọi lão là Ivaska) đứng trên thềm một ngôi nhà thờ nhỏ rất cổ ở phố Miaxnitskaia. Cái áo lông cừu bọc dạ màu lam mới tinh căng phồng trên mình lão, đôi ủng dạ mới, cái khăn len cũng mới nốt quấn chặt lấy cổ lão khiến lão phải ngửa đầu ra phía sau. Một cơn gió lạnh thấu xương rít lên quất vào mặt. Gió thổi trận mưa đá nhỏ rào rào qua đường phố tối như mực, lấp đầy các ổ gà đã đóng băng. Nhiều người dừng chân trước các cửa hàng nghe ngóng: tất cả các nhà thờ đều đánh chuông, tiếng chuông rời rạc, lủng củng có vẻ như người ta phát khùng đánh bậy đánh bạ…

Xanka Brovkin (cô đương tuổi mười tám), ăn bận lịch sự, xinh đẹp, béo tốt, đúng thì gả chồng, lại giật tay áo bố. Xanka ít khi đến Moskva, mỗi lần đến trống ngực cô lại đập thình thịch: cô vẫn sợ bị chẹt xe.

Hôm ấy, cô đi với bố ra kinh thành để mua lông tơ nhồi nệm cưới. Các bà mối đi lại nhà Brovkin không ngớt, nhưng làm ăn càng khấm khá, Ivan Artemiev càng nhằm cao. Con trai lão là Aliosa đã lên đến cấp đội trưởng pháo thủ và được lòng Sa hoàng. Viên quản lý nhà Volkov đến thảm vợ chồng Brovkin trong ngôi dinh cơ mới, sang trọng của lão. Ivan Artemiev lĩnh canh của nhà Volkov nhiều đồng có và ruộng. Lão còn buôn gỗ nữa. Lão cung cấp gà vịt cho Preobrazenskoe dùng nấu ăn cho Sa hoàng. Cả làng chào lão sát đất vì người nào cũng nợ lão; lão sinh phúc cho một số, còn đối với một số khác thì không: có mười hai nông dân nợ tiền phải đến ở nhà lão làm chứ.

- Thế nào, ta còn đợi gì nữa? - Xanka hỏi.

Lúc đó, giáo sĩ Finka, râu hung hung đỏ, lại gần thềm, (mới mười năm mà hắn phát phì thì đến nỗi cái áo thầy tu lót lông gần như nứt ra). Hắn đẩy một gã giữ kho đồ thánh, gầy gò, có cái mũi rầu rĩ:

- Đi lên, đồ vịt chết tiệt, đi lên chứ, Benzebut(1)!

Gã coi kho ngã giúi, bíu vào chiếc khoá và mở cửa nhà thờ. Finka thụi vào sườn gã:

- Sao tay mầy run thế, đồ nát rượu… Tao đã dặn mầy lúc nãy rồi kia mà (hắn đánh vào cái lưng còng của gã coi kho), tao đã dặn mầy lúc nãy là: đi kéo chuông… Tại mầy rồi tao lại phải chịu lỗi…

Gã coi kho lách qua cánh cửa sắt hé mở và trèo lên gác chuông. Finka đứng lại ở thềm. Ivan Artemiev giơ cả hai tay lên ngả mủ, - lão đeo đôi bao tay bằng da mới, - trịnh trọng cúi chào:

- Hôm nay dường như có hội thì phải? Bố con tôi đương tự hỏi… Xin Cha làm phúc cho chúng tôi được biết chuyện.

Finka chớp chớp mắt, liếc nhìn đường phố dưới cơn gió đương thối bạt trận mưa đá nhỏ làm rối tung bộ râu của hắn; hắn dằn giọng nói to để mọi người nghe thấy:

- Đó là Quỷ vương lên ngôi. Ivan Artemiev liền ngồi thụp xuống ngay. Xanka đưa hai tay lên ngực, mặt tái mét, cuống cuồng làm dấu; cô chỉ hiểu được rằng đó là một điều gì ghê gớm lắm. Từ cửa ô Miaxniskie, dân chúng hò hét đổ đến.

Có tiếng huýt còi và tiếng cười man rợ. Những kẻ hiểu kỳ nín lặng nhìn. Người ta đóng các cửa hàng lại. Có những kẻ ăn mầy quần áo rách tơi tả, mình trần trùng trục, những người động kinh, những gã mất mũi không biết từ đâu hiện ra… Một lão dở người tóc bạc trắng, lắc cái dây xích và khoá đeo ở ngực loảng xoảng, hô vang: "Nabukodonovo, Nabukodonovo!"(2).

Ivan Artemiev cảm thấy tim mình như muốn rụng xuống gót ủng. Xanka khẽ rên rĩ ngã người vào khuôn cửa sổ có chấn song của nhà thờ, bên dưới một ngọn đèn chong suốt đêm ngày. Cô gái nầy quả thật dễ xúc cảm.

Và đây là cảnh họ mục kích… Trải dài suốt dọc phố, từ từ tiến lên một đoàn những cổ xe bốn bánh, mỗi xe đóng sáu con lợn, những chiếc xe trượt tuyết đóng bò cái phết hắc ín và phủ lông chim; những xe hai bánh nhỏ, thấp, do dê, chó kéo. Trên các cỗ xe, có những người đội mũ gai, mặc áo khoác bằng chiếu gói hàng, đi ủng bằng rơm bện, và đeo bao tay da chuột.

Một vài người mặc áo nẹp ghép bằng những mụn vải sặc sỡ, có đính đuôi và chân mèo.

Roi vụt đen đét, lợn kêu eng éc, chó sủa ăng ẳng và đám người hoá trang, say mèm khắp lượt, mặt đỏ gay, kêu meo meo be be. Giữa đoàn xe, mấy con ngựa khoang còm, cổ buộc những chiếc chổi nhỏ bằng cành phong, kéo cỗ xe bốn bánh thếp vàng của Sa hoàng.

Qua cửa kính, người ta trông thấy giáo sĩ Bitka trẻ tuổi, bạn lưu linh của vua Piotr, ngồi trên ghế trước đang ngủ, đầu rù xuống ngực. Hai người nằm sóng soài trên ghế sau. Một người đàn ông mũi to, áo khoác sang trọng, mũ cắm, lông công và bên cạnh là một người đàn bà mập mạp, mũm mĩm, mặt bự phấn, lông mày kẻ, tai đeo hoa, mình khoác đầy lông hắc điêu thử, tay cầm một chai vodka. Đó là Yakov Turgenev, thằng hề mới của Sa hoàng, nguyên là dapife của Sofia, đã đổi cái cảnh thất sủng lấy chiếc mũ hề và mụ Surera, vợ goá một người coi kho đồ lễ. Người ta vừa làm lễ cưới cho họ trước đó hai hôm rồi đưa đi thăm viếng liên miên hết nơi nầy đến nơi khác.

Đi sau cỗ xe là hai ông vua - Romodanovski và Buturlin - và đi giữa hai người là đại vương trùm đạo, "vị hoàng đế rất thần thánh YAnikita ở Prexburg", đội mũ chủ giáo bằng sắt tây, khoác áo đỏ, tay cầm hai chiếc tẩu bắt chéo. Rồi lũ lượt đến các vị quý tộc và đại thần của hai triều đình. Người ta nhận ra bọn Seremoetiev, Trubetxkoi, Dolgoruki, Zinoviev, Boborykin… Từ ngày thành lập đến nay, Moskva chưa hề chứng kiến một cảnh nào nhục nhã đến thế bao giờ. Trong đám đông, người ta chỉ trỏ cho nhau xem, người ta ngạc nhiên, người ta thốt ra những tiếng "à" kinh hãi… Một vài người lại gần để chào xỏ các vị quý tộc Sau đám quý tộc là một chiếc tàu thuỷ lắp bánh xe; gió thổi như bão làm lay chuyển các cột buồm. Vua Piotr mặc áo nẹp của lính pháo thủ, đi trước hàng ngựa.

Nhà vua vênh mặt lên, trợn cặp mắt tròn xoe vừa nhìn mọi người vừa đánh trống. Dân chủng sợ hãi không dám chào lạy Sa hoàng, điều đó có lẽ bị cấm chăng?

Nhìn thấy Sa hoàng đeo trống, lão dở người lại hô: "Nabukodonoxo!". Nhưng người ta lôi ngay lão ra phía sau, để lão lẫn vào đám đông. Đứng trên boong tàu, mặc giả thuỷ thủ Hà Lan có Lơfo, Gorden, Pambur để ria mép, Timmecman, và các đại tá mới được đề bạt. Vaidơ, Manden, Kragio, Bruxơ, Livinxton, Xam, Slipenbac. Họ vừa cười vừa nhìn xuống, vừa phì phèo chiếc tẩu, vừa giậm chân.

Khi vua Piotr tới ngang ngôi nhà thở nhỏ, Ivan Artemist liền kéo tay áo Xanka đang sợ chết khiếp và quỳ xuống. "Cúi lạy đi, đồ ngốc, - lão vội thì thào, - bố con mình không hiểu được chuyện nầy đâu". Giáo sĩ Finka ngoạc cái miệng rộng ra cười ha hả giọng ồm ồm (đến Sa hoàng cũng phải quay lại nhìn hắn). Hắn vẫn cười, giơ hai tay lên, quay đi và để hai tay giơ lên mà bước và nhà thờ.

Đoàn người đã đi khỏi. Ivan Artemist đứng dậy, ấn sụp mũ xuống mắt.

- Hừ, - lão nói, vẻ tư lự, - quả thật… Hừ… Dù sao… Chà, chà… Thôi được? - Rồi lão nghiêm giọng bảo Xanka - Thôi, tỉnh lại… Ta đi mua lông tơ…

Chú thích:

(1) Tên của Quỷ vương.

(2) Một bạo chúa thời cổ, vua xứ Cande: theo truyền thuyết. Do Thái, đã bị Chúa trời trừng phạt vì tội bạo người, vì vậy phát điên.