11-09-2008, 02:54 PM
Bất Diệt Ma Tôn
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
Hồi thứ sáu (phần 1)
Chúa Tây Sơn lẻn rút quân vỠnước
Quân Äông Giang mÆ°u khởi nghÄ©a phò vÆ°Æ¡ng.
Lại nói, khi Thuáºn Hoá má»›i vỡ, vua Tây SÆ¡n nháºn được thÆ° báo tin thắng tráºn của Bình. Äại ý bức thÆ° viết nhÆ° sau: "LÅ© thần vâng theo mÆ°u mô của miếu Ä‘Æ°á»ng, lại kÃnh nhá» vá» oai trá»i thiêng liêng, Thuáºn Hoá, đã dẹp yên, thiên hạ Ä‘á»u rung Ä‘á»™ng. Nay ở Bắc Hà quân kiêu tÆ°á»›ng lÆ°á»i, thế có thể lấy được. Thần cúi xin mạn phép tuỳ tiện, đã uá»· cho hữu quân Nguyá»…n Chỉnh Ä‘em tiá»n bá»™ thuá»· binh Ä‘i trÆ°á»›c, thẳng tá»›i SÆ¡n Nam. Riêng thần hiện Ä‘ang chiêu má»™ nhân dân các vùng ven biển, chá»n lấy Ä‘inh tráng để tăng thêm thế lá»±c cho quân ta. Hẹn trong Ãt ngà y sẽ dẹp yên xứ Bắc Hà . Còn quan ải, thà nh quách xứ Thuáºn Hoá, hiện đã giao cho Äông định công (tức Nguyá»…n Lữ, em thứ ba của Nguyá»…n Nhạc) coi giữ. Váºy xin bá» trên ban cho chiếu chỉ để thần tuân theo".
Vua Tây SÆ¡n xem thÆ°, mừng rằng việc đã thà nh công, nhÆ°ng lại ghét cái chá»— tá»± chuyện của Bình. Vả lại, vua Tây SÆ¡n vốn đã biết Bình là ngÆ°á»i khôn ngoan, giảo quyệt, sợ Bình lấy được Bắc Hà , lúc trở vỠắt sinh ra kiêu căng, khó kiá»m chế. Vua Tây SÆ¡n lại còn nghÄ© rằng: "Nhà mình Ä‘á»i Ä‘á»i vẫn ở Nam Hà , được xứ Thuáºn Hoá là nÆ¡i bá» cõi cÅ©, đủ rồi; không cần lấy thêm má»™t nÆ°á»›c lá»›n nữa là m gì. Và dụ có lấy được, chÆ°a chắc đã giữ được, vạn nhất vấp ngã má»™t cái, thì sá»± tai hại không phải là nhá»". Do đó, vua Tây SÆ¡n liá»n sai ngÆ°á»i hoả tốc mang thÆ° ra ngăn Bình. NhÆ°ng khi ngÆ°á»i Ä‘Æ°a thÆ° tá»›i nÆ¡i, thì Bình đã thân hà nh Ä‘em đại quân, thuáºn theo gió nồm trẩy ra Bắc rồi. Tiếp được tin nà y, vua Tây SÆ¡n cà ng không hà i lòng.
Qua ngà y hai mÆ°Æ¡i sáu tháng sáu khi kinh sÆ° bị vỡ, Bình lại gá»i thÆ° báo tin thắng tráºn vá» Tây SÆ¡n. Trong thÆ° đại khái nói rằng: "TrÆ°á»›c đây thần vâng mệnh cho phép tuỳ tiện Ä‘em quân ra dẹp Bắc Hà , trông nhá» và o oai danh của vÆ°Æ¡ng huynh, chỉ đánh má»™t tráºn mà thắng. Nay nhà Trịnh đã diệt, thiên hạ thu vá» má»™t mối, thần thể theo lòng Æ°á»›c muốn của ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c, phò láºp nhà Lê, cho há» yên lòng. Bây giá» trong nÆ°á»›c má»›i tạm yên, thần xin để cho quân lÃnh được nghỉ ngÆ¡i, tạm đóng tại kinh đô nÆ°á»›c há», để vá»— yên dân chúng và cắt đặt má»i việc cho đâu và o đấy. ChỠđến dịp thu đông thuáºn gió, thần lại xin kÃnh cẩn Ä‘em quân vá» nÆ°á»›c".
Bức thÆ° đến Tây SÆ¡n và o ngà y mÆ°á»i bốn tháng bảy. Vua Tây SÆ¡n tiếp được thÆ°, hết sức lo ngại, nghÄ© bụng: "Bình luôn luôn láºp được chiến công, đã là m cho hắn thêm kiêu ngạo. Huống hồ trong tay hắn lại nắm giữ đạo quân lá»›n, chuyên chế ở ngoà i muôn dặm. Rồi Võ Văn Nháºm, Nguyá»…n Hữu Chỉnh, những viên tÆ°á»›ng dÅ©ng mãnh, mÆ°u trà lại Ä‘á»u thuá»™c quyá»n sai khiến của hắn. Nếu cứ buông lá»ng cho hắn bay nhảy ở ngoà i, lâu dần ắt phải sinh ra những việc không hay. NhÆ°ng khà thế của hắn nhÆ° thế, không thể dùng má»™t lá thÆ° mà gá»i vỠđược. Nếu mình không thân hà nh ra Bắc, bắt hắn phải vá», ấy là thả hùm ra khá»i cÅ©i, không bao giá» còn có thể nuôi dạy được nữa váºy. Thế rồi, luôn trong bữa đó, vua Tây SÆ¡n tá»± Ä‘em năm trăm tên lÃnh thị vệ ra thẳng Phú Xuân. Tá»›i nÆ¡i, lại lấy thêm hÆ¡n hai ngà n quân Phú Xuân Ä‘i gấp ra kinh sÆ°. Äoà n quân tất tưởi kéo Ä‘i, dáng dấp tiá»u tuỵ, ngÆ°á»i ta không còn nháºn ra đó là đám quan quân nà o nữa.
Lúc vua Tây SÆ¡n tá»›i cá»a biển Há»™i Thống ở trấn Nghệ An, có ngÆ°á»i dân quê Ä‘em Ãt đồ biển xin ra mắt, nói rằng:
- Chúng tôi thấy quan lá»›n Ä‘i qua, nhân có chút quà má»n, gá»i là tá» tấc lòng thà nh kÃnh.
Vua Tây SÆ¡n tÃnh vốn tháºt thà , không quen ăn nói văn hoa, thấy váºy, liá»n đáp:
- Tôi không phải là quan lá»›n, tôi là há» ngoại của chúa Nam Hà (Chúa Nam Hà chỉ và o há» Nguyá»…n, vì Nhạc gả con gái cho thế tá» DÆ°Æ¡ng của chúa Nguyá»…n, nên tá»± xÆ°ng là há» ngoại), vẫn quen gá»i là biện Nhạc ấy mà ! Các ngÆ°á»i háºu tình, thấy tôi Ä‘i xa, lÆ°Æ¡ng khô, ăn nhạt, mà đem cho những món ngon là nh thế nà y, cám Æ¡n lắm, cám Æ¡n lắm!
Rồi lại hối hả đi luôn.
Thình lình thấy má»™t bá»n chừng và i chục ngÆ°á»i, kẻ nà o cÅ©ng lÆ°ng đóng khố, tay cầm đòn ống, mình trần trùng trục đứng ở ven Ä‘Æ°á»ng. Chá» cho vua Tây SÆ¡n Ä‘i qua, bá»n đó liá»n kêu lá»›n lên rằng:
- Chúng tôi vá» Nam, bị Chưởng Tiến (má»™t lục lâm hảo hán ở Nghệ An hồi ấy) đòi tiá»n mãi lá»™, lấy hết của cải rồi.
Vua Tây SÆ¡n há»i:
- Nó đâu?
Bá»n đó đáp:
- Nó lấy được của xong, vội và ng chạy và o trong dãy núi kia!
Vua Tây SÆ¡n liá»n sai má»™t tốp lÃnh Ä‘uổi bắt. Vừa đến má»™t chá»— núi hiểm, mấy chục ngÆ°á»i đó Ä‘á»u rút dao kiếm trong đòn ống ra và reo lên:
- Chúng bay đã biết bá»n tao hay chÆ°a; bá»n tao Ä‘á»u là các báºc Ä‘Ã n anh trong đám thủ hạ của Chưởng Tiến. Hôm nay đến để chặt cái đầu của lÅ© "lông Ä‘á»" (không hiểu sao lại gá»i Tây SÆ¡n là "lông Ä‘á»" (hồng mao), chÆ°a tra cứu ra. Trong Äại nam quốc sá» diá»…n ca thấy có câu tả cách ăn mặc của quân Tây SÆ¡n nhÆ° sau: "Quân dung đâu má»›i lạ nhÆ°á»ng; Mão mao áo Ä‘á» cháºt Ä‘Æ°á»ng kéo ra". Có lẽ tác giả đã căn cứ và o cách ăn mặc đó (mÅ© lông áo Ä‘á») mà gá»i Tây SÆ¡n là "hồng mao" chăng?) chúng bay đây.
Vừa reo há» vừa xông và o đâm chém, dao kiếm vung lên tua tủa, quân Nam bị đánh bất ngá», thua chạy liểng xiểng.
Vua Tây SÆ¡n cả sợ, từ đó, trên Ä‘Æ°á»ng hà nh quân không dám và o ngủ trong nhà dân nữa; tối đâu giăng mà n ra giữa đồng ruá»™ng ở đó mà ngủ, còn các quân sÄ© thì Ä‘á»u ngủ ngoà i trá»i.
Bởi lẽ đó, khi tá»›i kinh sÆ°, cả Ä‘oà n quân chỉ còn là má»™t lÅ© ná»a ngÆ°á»i ná»a ngợm, mặt mÅ©i hốc hác, coi không ra bá»™ quân của vua chúa nữa.
Thấy váºy, thiên hạ Ä‘á»u đồn đại lung tung. Kẻ thì bảo thà nh Tây SÆ¡n đã bị nhà Nguyá»…n phá vỡ, vua Tây SÆ¡n vì không giữ được nữa nên phải chuồn ra đây. NgÆ°á»i thì nói Bình dùng mÆ°u chÆ°á»›c gian dối, mượn má»™t kẻ khác giả là m vua anh để thêm thanh thế cho mình. Hà o kiệt thiên hạ và những kẻ coi giữ châu quáºn ngầm nuôi binh mã, Ä‘á»u muốn dò xem thá»±c hÆ° thế nà o, để tìm cách bắt lấy; nhÆ°ng rốt cuá»™c cÅ©ng không ai biết rõ tình hình.
Lúc vua Tây SÆ¡n má»›i đến kinh, Bình ra táºn ngoà i ô đón tiếp và tạ cái tá»™i tá»± chuyên của mình. Vua Tây SÆ¡n nói:
- TÆ°á»›ng ở bên ngoà i, nếu gặp việc có Ãch lợi cho nÆ°á»›c nhà thì cứ tá»± ý mà là m cÅ©ng được. Bắc Hà có thể lấy, mà ông lấy ngay được, đó là chá»— thần diệu trong phép dùng binh. Vả lại, ông trèo đèo lá»™i suối Ä‘i hà ng muôn dặm để mở mang bá» cõi cho đất nÆ°á»›c rá»™ng thêm; thủ Ä‘oạn anh hùng nhÆ° váºy, anh thá»±c không thể nà o sánh kịp. NhÆ°ng mà , mình Ä‘i đánh nÆ°á»›c khác, kéo quân và o sâu trong xứ sở của ngÆ°á»i ta, má»™t chốc là m thay đổi hết ná»n nếp cÅ© của há» nhÆ° thế; tránh sao khá»i sá»± thù oán của muôn há». Anh luôn luôn lo ngại đến những việc bất ngá» có thể xảy ra, vì váºy phải láºt Ä‘áºt ra ngay đây để nghÄ© kế đỡ ông.
Rồi hai anh em cùng gióng ngựa đi và o thà nh.
Tá»›i phủ, Bình dắt công chúa Ngá»c Hân ra chà o và nói hết cả sá»± tháºt vá»›i anh. Vua Tây SÆ¡n khen:
- Chà , em vua Tây SÆ¡n là m rể vua nÆ°á»›c Nam, "môn Ä‘Æ°Æ¡ng há»™ đối" mối nhân duyên đẹp tháºt!
Rồi lại bảo công chúa rằng:
- NgÆ°á»i quà giá nhÆ° thế nà y, thá»±c không hổ là cô em dâu của nhà ta.
Hai ngÆ°á»i ôn tồn trò chuyện thân máºt nhÆ° anh em nhà thÆ°á»ng dân váºy.
Hồi lâu, công chúa cáo từ lui ra. Bình sai quây mà n ở cung chÃnh tẩm, má»i anh và o nghỉ; còn tá»± mình thì chuyển ra ngủ ở gác Kỳ-lân.
Quân lÃnh của Bình Ä‘em Ä‘i trÆ°á»›c đây, các Ä‘á»™i ngÅ© Ä‘á»u đã thay đổi má»™t lượt. Äến lúc nà y, Bình Ä‘em binh phù ná»™p cả cho anh. Vua Tây SÆ¡n nắm được binh quyá»n trong tay rồi, bèn bố trà lại Ä‘á»™i ngÅ© y nhÆ° cÅ©, còn sá»± thay đổi má»›i đây của Bình thì vá» nhÆ° không hay biết gì cả. Thế là từ đó, bao nhiêu tÆ°á»›ng sÄ© lại Ä‘á»u chỉ nghe theo mệnh lệnh của "ông vua lá»›n".
Äược Ãt bữa, vua Tây SÆ¡n liá»n bà máºt cùng vá»›i Bình bà n chuyện rút vá». Bình Ä‘Ã nh phải vâng theo. Các tÆ°á»›ng tá chỉ riêng có Võ Văn Nháºm được biết việc kÃn nà y, còn Chỉnh thì không được dá»± nghe.
Lại nói, lúc má»›i tá»›i kinh, Chỉnh và Nháºm Ä‘á»u đóng ở lầu NgÅ©-long. Nháºm đóng trÆ°á»›c lầu, Chỉnh đóng sau lầu.
Chỉnh vốn là ngÆ°á»i bản quốc, nhiá»u kẻ quen thuá»™c, nên ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c chỉ biết có Chỉnh. Quan lại, dân chúng, ai đến ra mắt Ä‘á»u và o cá»a Chỉnh. Sau lầu thÆ°á»ng đông nhÆ° chợ; mà trÆ°á»›c lầu nÆ¡i Nháºm ở thì chẳng có lấy má»™t ma nà o lui tá»›i. Việc ấy là m cho Nháºm có vẻ không thÃch. Thấy váºy, Chỉnh phải sai má»™t tên thÆ° lại má»›i và o là m việc, ngà y ngà y ngồi chá»±c ở cá»a Nháºm để má»i khách đến chá»— Nháºm, nhÆ°ng khách vẫn không đến, Chỉnh bất đắc dÄ© lại phải xoay cách khác. Há»… khách nà o tá»›i thăm Chỉnh, sau khi đã thù tiếp xong. Chỉnh lại sai Ä‘Æ°a ngÆ°á»i khách kèm theo đồ lá»… đến cá»a Nháºm. NhÆ°ng rốt cuá»™c Nháºm vẫn không bằng lòng. Chỉnh bèn dá»i chá»— ở sang chùa Tiên TÃch (ở xóm Nam NgÆ°, huyện Thá» XÆ°Æ¡ng. Nay là đưá»ng Nam Bá»™, Hà Ná»™i).
Sau chuyện nà y, Nháºm bèn Ä‘em những lá»i gièm pha Chỉnh mà nói vá»›i Bình rằng:
- Hắn là má»™t kẻ bầy tôi Ä‘i trốn, chạy vá» vá»›i mình, muốn mượn sức của mình trả thù cho thầy, để hả cái lòng căm tức vá»›i nÆ°á»›c cÅ©. Nay mình rong ruổi hà ng muôn dặm, Ä‘Æ°a hắn vá» nÆ°á»›c, vẽ mà y vẽ mặt cho hắn. Thế mà khi hắn đã đạt được chà nguyện, những ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c và o hùa vá»›i hắn, có kẻ lại Ä‘em hai câu đối: "Hổ tá»± Tây SÆ¡n xuất, Long tòng Äông-hải lai" (hổ từ non Tây ra; rồng ở biển Äông lại) ở tháp chùa Thiên Mụ của nhà Nguyá»…n, để bảo ông là hổ, hắn là rồng. ý nói: "Hổ lìa khá»i núi thì thất thế, rồng ra khá»i biển vẫn vẫy vùng". Thế là chẳng những hắn không chịu để mình dùng, mà lại còn có chà ngang tà ng nữa. Bây giá» mình giam mấy vạn ngÆ°á»i ngồi ăn không ở đây, để giúp cho hắn gây nên thế lá»±c, nghÄ© cÅ©ng khá» dại quá! Tôi nghe ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c nà y oán hắn rất sâu sắc, sở dÄ© há» chÆ°a nổi dáºy là vì còn sợ mình đó thôi. Nếu mình bá» hắn mà vá», ngÆ°á»i nÆ°á»›c nà y hẳn sẽ tranh nhau nhai thịt hắn. Và hắn thÆ°á»ng nói: "Nhân tà i Bắc Hà chỉ có mình hắn". Äể cho hắn chết, mình lấy Bắc Hà sẽ cà ng yên ổn.
Bình tin lá»i Nháºm, nên từ đó đối vá»›i Chỉnh tuy ngoà i mặt vẫn nhÆ° thÆ°á»ng, nhÆ°ng trong lòng thì rất ngá» vá»±c.
Quân Nam vì Ä‘i xa cÅ©ng rất oán Chỉnh, ngà y đêm mong cho Bình giết Chỉnh. Rồi há» biết thế nà o Bình cÅ©ng Ä‘Æ°a Chỉnh đến chá»— chết, nên há» khinh Chỉnh ra miệng. Má»™t hôm, bá»n ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c và o hùa vá»›i Chỉnh, có kẻ mang binh phù của Chỉnh cấp băng qua khu đất cấm; khi bị quân Nam gạn há»i, ngÆ°á»i ấy đáp:
- Tôi có binh phù của quan hữu quân cấp cho đây!
Quân Nam bèn nói:
- Hữu quân là ai? Có phải Hữu Chỉnh không? Äược, cứ đợi đấy ná»a tháng nữa mà xem hữu quân của các anh!
Chỉnh nghe được chuyện đó, bèn sinh ra hai lòng vá»›i Bình. Vả Chỉnh cÅ©ng đã tÃnh toán, biết rằng sá»›m muá»™n thế nà o rồi Bình cÅ©ng phải Ä‘i, mình sẽ không thể ở lại kinh sÆ° má»™t mình được. Vì váºy, Chỉnh ngầm có ý muốn chiếm cứ Nghệ An, bèn máºt tâu vá»›i hoà ng thượng rằng:
Thần Ä‘em hắn ra, chỉ vì việc tôn phù. Bây giá» việc đã xong, thần quyết không theo hắn nữa. Chắc thế nà o hắn cÅ©ng rút vá», mà khi hắn đã vá» rồi, thì trấn Nghệ An tức là má»™t bức phên giáºu ở bên cạnh giống sà i lang. Váºy xin bệ hạ cho thần và o đấy trấn thủ, má»™t mặt Nam Hà thần xin Ä‘Æ°Æ¡ng cả!
Kịp đến khi nghe tin vua Tây SÆ¡n ra. Chỉnh lại Ä‘oán là vua Tây SÆ¡n sẽ cÆ°á»›p ngôi của hoà ng thượng và chiếm cứ đất nÆ°á»›c. Rồi muốn dá»±a và o vua Tây SÆ¡n để tránh tai vạ, Chỉnh bèn khuyên hoà ng thượng nên sắp sẵn ngá»c tá»· mà ra hà ng, lại giục các quan trong triá»u thảo gấp má»™t tá» biểu xin hà ng. Triá»u đình bà n bạc mấy ngà y liá»n chÆ°a quyết không ai dám hạ bút trÆ°á»›c. Lúc vua Tây SÆ¡n tá»›i nÆ¡i hoà ng thượng thân hà nh ra đón ở cá»a ô phÃa Nam. Ngà i đứng ở trong cá»a ô, sai hoà ng thân là Thanh nguyên hầu quỳ ở mé bên trái Ä‘Æ°á»ng Ä‘i, để chà o và nói thay hoà ng thượng. Vua Tây SÆ¡n khi qua cá»a ô không đáp lá»…, cứ giục ngá»±a Ä‘i thẳng và cho má»™t ngÆ°á»i quay lại nói rằng:
- Quả quân thấy nhà vua lá»… Ä‘á»™ quá, sợ rằng nếu xa giá ở lại cháºm trá»…, hoặc giả là m phiá»n cho quý thể phải quỳ lạy mệt nhá»c, rồi quả quân lại mang tiếng là thất lá»…. Bởi thế, quả quân phải vá»™i vã Ä‘i ngay. Xin ngá»± giá hãy cứ vá» cung, ngà y khác thong thả sẽ cùng gặp nhau.
Hoà ng thượng thấy váºy, biết vua Tây SÆ¡n còn Æ°u đãi mình, nên khi vá» cung không bà n đến việc đầu hà ng nữa.
Hôm sau vua Tây SÆ¡n sai bà y ở phủ Ä‘Æ°á»ng ba chá»— ngồi. Chiếc sáºp của vau Tây SÆ¡n kê ở chÃnh giữa, bên trái là ghế của hoà ng thượng, bên phải là ghế của Bình. Hai bên có hai hà ng giáp sÄ© đứng hầu cá»±c kỳ nghiêm chỉnh.
Cuá»™c há»™i kiến nà y dùng lá»… "hai vua gặp nhau", không ai phải lạy ai. Khi hoà ng thượng ngá»± giá đến cá»a phủ, vua Tây SÆ¡n sai viên quan hầu ra đón. Hoà ng thượng Ä‘i bá»™ và o trÆ°á»›c thá»m; vua Tây SÆ¡n Ä‘ang ngồi vá»™i bÆ°á»›c xuống đất và đứng sang bên cạnh sáºp để tỠý kÃnh lá»…; rồi sai Bình xuống dÆ°á»›i thá»m đón tiếp và má»i hoà ng thượng và o ghế. Má»i ngÆ°á»i đã ngồi yên chá»—, vua Tây SÆ¡n liá»n há»i:
- Hoà ng thượng năm nay xuân thu độ bao nhiêu?
Viên quan đi theo đáp thay hoà ng thượng, rồi nhân đó nói tiếp rằng:
- Quốc quân há» Lê chúng tôi gặp phải há» Trịnh lấn quyá»n lá»™ng thế, mÅ© dép đảo lá»™n đã lâu. May nhá» thánh thượng là báºc chà nhân đại nghÄ©a, sai tÆ°á»›ng ra quân, vì quốc quân chúng tôi mà chỉnh đốn lại cÆ¡ đồ. Hiện nay đất Ä‘ai cùng dân chúng nÆ°á»›c Nam Ä‘á»u là do thánh thượng gây dá»±ng lại. Nếu nhÆ° thánh thượng muốn thu nháºn má»™t và i quáºn ấp của nÆ°á»›c tôi để là m quà khao thưởng quân sÄ©, thì quốc quân chúng tôi xin nhất nhất vâng mệnh.
Vua Tây Sơn đáp:
- Tôi nghe ngà y xÆ°a đức Thái tổ mở mang ra nÆ°á»›c Nam Việt, công đức nhÆ° trá»i. Tôi tuy ở xa khuất tại miá»n biển phÆ°Æ¡ng Nam, song cÅ©ng là đất của đức Thái tổ khai thác. Tôi vì giáºn kẻ cÆ°á»ng thần hiếp chế nhà vua, nên phải là m việc tôn phò. Nếu là đất của há» Trịnh, má»™t tấc tôi cÅ©ng không để; còn đất của nhà Lê, thì má»™t tấc tôi cÅ©ng không dám lấy. Tôi nghÄ© rằng nÆ°á»›c ta đây má»›i dẹp yên, còn có nhiá»u việc cần phải sá»a sang, vì váºy tôi phải ra để giúp đỡ nhà vua. Sau khi bốn phÆ°Æ¡ng đã phẳng lặng, anh em tôi lại xin rút vá» nÆ°á»›c. Bây giá» chỉ mong nhà vua chấn chỉnh giÆ°á»ng mối triá»u đình, giữ yên bá» cõi, cùng nÆ°á»›c tôi Ä‘á»i Ä‘á»i kết nghÄ©a láng giá»ng, nhÆ° thế là phúc cho cả hai nÆ°á»›c váºy.
Viên quan theo hầu hoà ng thượng lại thay lá»i mà rằng:
- Thánh thượng nghÄ© đến công đức của tiên hoà ng đế, ra Æ¡n nối lại dòng dõi, khiến cho cÆ¡ đồ của tiên hoà ng đế không đến ná»—i tuyệt diệt; Æ¡n ấy của thánh thượng tháºt là vô cùng. Quốc quân chúng tôi và các bá» tôi xin Ä‘á»i Ä‘á»i giữ tình láng giá»ng hoà hiếu, không dám sai trái.
Vua Tây SÆ¡n sai trà đồng pha trà đệ lên các ghế. Hoà ng thượng uống trà xong, ung dung cáo từ ra vá».
Vua Tây SÆ¡n đứng dáºy từ biệt. Bình tiá»…n hoà ng thượng xuống thá»m, vua Tây SÆ¡n Ä‘i theo má»™t quãng, rồi né mình bÆ°á»›c giáºt lùi vá» chá»—, sai viên quan hầu Ä‘i há»™ vệ hoà ng thượng ra khá»i cá»a phủ.
Hoà ng thượng lên kiệu vá» cung, rồi sai các quan trong triá»u tá»›i ra mắt vua Tây SÆ¡n. Vua Tây SÆ¡n lần lượt há»i hết quan chức, há» tên từng ngÆ°á»i. Các quan trả lá»i xong, vua Tây SÆ¡n liá»n nói rằng:
- Tôi nghe nói ở nÆ°á»›c An Nam, tiến sÄ© là quà nhất. Thế các ông có phải là tiến sÄ© không? Tôi sẽ nói vá»›i nhà vua cho xin may ông Ä‘em vỠđể dạy dá»— ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c. Váºy các ông có chịu Ä‘i theo tôi không?
Các viên quan trong triá»u Ä‘á»u thÆ°a:
- Quốc quân chúng tôi bảo sao chúng tôi phải nghe là m váºy. Dẫu rằng sang đông, sang tây, sang nam, sang bắc, Ä‘i đâu chúng tôi cÅ©ng không dám chối.
Vua Tây SÆ¡n lại há»i:
- Các ông lúc mới thấy tôi đột ngột ra đây như thế, có ngỠtôi không?
Các viên quan đáp:
- Thánh thượng đã sai thượng công ra phò láºp nhà Lê, việc ấy rõ rà ng lắm rồi, lÅ© chúng tôi đâu còn dám ngá».
Vua Tây Sơn nói:
- Ai ngá» tôi, kẻ ấy là ngÆ°á»i ngu! Chúa Trịnh bắt quân Ä‘i hà ng muôn dặm, cố chiếm lấy đất Thuáºn Hoá, lấy nÆ°á»›c lá»›n là m hại nÆ°á»›c nhá», nên má»›i dẫn đến cái vạ ngà y nay. GÆ°Æ¡ng ấy há có xa đâu? Tôi nếu tham đất nÆ°á»›c Nam, nhÆ° váºy là lấy nÆ°á»›c nhá» mà hại nÆ°á»›c lá»›n, còn mong lâu bá»n sao được? Giả sá» Ä‘á»i tôi giữ được Ä‘i nữa, thì đến Ä‘á»i con cháu tôi cÅ©ng không thể nà o giữ nổi. Tôi có ngu gì mà lại nuôi cái mầm vạ ấy? Chẳng bao lâu nữa anh em tôi sẽ vá», các ông nên giúp ráºp nhà vua cho yên thiên hạ. Hai nÆ°á»›c chúng ta sẽ kết nghÄ©a láng giá»ng, giữ vững tình hoà hiếu, để cùng hưởng phúc thái bình!
Các quan Ä‘á»u ca ngợi:
- Sách có nói rằng: "Báºc thánh nhân không chăm lo đến việc láºp công ở phÆ°Æ¡ng xa". Thánh thượng nghÄ© tá»›i chá»— đó, tháºt là vượt quá ngÆ°á»i thÆ°á»ng đến muôn vạn lần. NhÆ°ng quốc quân chúng tôi hiện còn trẻ tuổi, nhiá»u việc chÆ°a quen thạo, lÅ© chúng tôi lại Ä‘á»u là những kẻ tà i hèn; thánh thượng nếu đã giúp cho nÆ°á»›c tôi được còn, xin hãy tạm lÆ°u lại đây, để vua tôi nÆ°á»›c chúng tôi nhá» cáºy và o oai linh của thánh thượng. Bao giá» bốn phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u yên, giÆ°á»ng mối đã dá»±ng lại, bấy giá» ngá»± giá hãy vá» cÅ©ng chÆ°a muá»™n.
Vua Tây Sơn nói:
- Có vỠcũng còn hà ng năm hà ng tháng, há phải đâu là chuyện ngà y một ngà y hai? Các ông chớ vội lo!
Các quan lạy tạ lui ra, rồi cùng bà n riêng vá»›i nhau: kẻ thì cho lá»i vua Tây SÆ¡n nói là tháºt, ngÆ°á»i thì bảo lá»i vua Tây SÆ¡n nói là giả; đại để cÅ©ng chỉ Ä‘oán có hai việc là ông ta Ä‘i hay ở lại, mà cứ hÆ° hÆ° thá»±c thá»±c, chẳng ai biết Ä‘Ãch xác nhÆ° thế nà o cả.
NhÆ°ng ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c biết rõ hay không biết rõ, vua Tây SÆ¡n cÅ©ng chẳng cần. Chỉ riêng có Nguyá»…n Hữu Chỉnh là ngÆ°á»i trong bá»n, lại là tay quá»· quyệt, nên vua Tây SÆ¡n má»›i phải tìm đủ má»i cách để kiá»m chế mà thôi.
Lúc nà y, trong bụng vua Tây SÆ¡n rất nôn nóng muốn vá», nhÆ°ng bá» ngoà i vẫn tá» ra vẻ ung dung, thÆ° thái. Sau lá»… tiếp kiến, vua Tây SÆ¡n sai Chỉnh chá»n ngà y tốt, để và o là m lá»… ra mắt ở nhà Thái-miếu. Chỉnh xin chỠđến sau tết Trung thu, vua Tây SÆ¡n cÅ©ng bằng lòng. Rồi nhân nói đến chuyện hôn nhân của Bình, vua Tây SÆ¡n bảo Chỉnh:
- Chú hai ra đây, được ngươi là m mối cho cô vợ đẹp; riêng ta lại không ư?
Chỉnh thưa:
- Chỉ sợ thánh thượng chê gái Bắc Hà quê mùa mà thôi. Nếu như thánh thượng rộng lượng bao dong, thì sự đó cũng chẳng phải là khó!
Vua Tây SÆ¡n cÆ°á»i mà rằng:
- Thế thì ngươi còn nợ ta đấy, phải trả mau đi nhé!
Chỉnh thấy lá»i lẽ của vua Tây SÆ¡n có vẻ ung dung thong thả, do đó cÅ©ng yên lòng, bèn xin lui vá».
Ngà y 17 tháng ấy, vua Tây SÆ¡n bà máºt hạ lệnh cho tất cả các quân thuá»·, bá»™ Ä‘á»u phải sá»a soạn hà nh trang nai nịt gá»n gà ng. Rồi sợ Chỉnh ở ngoà i thấy rõ tình hình sinh nghi, vua Tây SÆ¡n bèn cho đòi Chỉnh và o hầu, giữ chân Chỉnh từ sáng đến tối, ngÆ°á»i ngoà i không được và o, tin ngoà i không cho tá»›i. Vì thế nên má»i việc xảy ra ở bên ngoà i, Chỉnh Ä‘á»u không biết gì hết. Äến khuya, vua Tây SÆ¡n má»›i thả cho Chỉnh ra. Kịp đến khi Chỉnh vá» nhà , ngÆ°á»i nhà có kẻ báo cho Chỉnh biết việc vua Tây SÆ¡n sắp vá», thì Chỉnh còn ná»a tin ná»a ngá» nói:
- Ta suốt ngà y ngồi hầu, chuyện trò rất thÆ° thái, là m sao lại có sá»± láºt Ä‘áºt nhÆ° váºy được?
Äến canh hai đêm ấy, vua Tây SÆ¡n cho ngÆ°á»i và o gõ cá»a Ä‘iện, ngá» lá»i từ biệt hoà ng thượng, nói là sá»›m mai rút quân vá» Nam. Váºy mà Chỉnh cÅ©ng vẫn không biết gì cả.
TrÆ°á»›c đó hÆ¡n mÆ°á»i ngà y, đêm nà o ở trại quân Nam cÅ©ng nổi chiêng trống vang trá»i, nhÆ°ng sang đến đầu canh hai thì chỉ còn thÆ°a thá»›t và i tiếng, rồi từ canh ba trở Ä‘i thì lặng nhÆ° tá», không còn tiếng nà o nữa. Vì thế, má»—i hôm cứ và o quãng ná»a đêm, ngÆ°á»i trong kinh lại tưởng là quân Tây SÆ¡n ngầm rút Ä‘i rồi; nhÆ°ng đến sáng ngà y mai thì lại thấy doanh trại vẫn y nguyên. Từ đó vá» sau ai cÅ©ng cho là thÆ°á»ng, không hỠđể ý. Mà tiếng trống canh cÅ©ng không còn lấy gì là m chuẩn xác nữa.
Phép quân Tây SÆ¡n, lệnh cấm ban đêm rất ngặt. Thám tá» của Chỉnh má»i đêm Ä‘á»u không được ra ngoà i. Äêm ấy, khoảng đầu canh năm, bá»n thám tá» của Chỉnh liá»u mạng xông ra Ä‘Æ°á»ng không kể gì lệnh cấm; khi vượt qua mấy Ä‘iếm canh, vừa Ä‘i vừa nghe ngóng thì thấy tất cả Ä‘á»u vắng lặng không có tiếng ngÆ°á»i. Chúng Ä‘i vòng đến cá»a phủ, ngó khắp bốn phÃa cÅ©ng không thấy có ngÆ°á»i nà o, mà chỉ thấy gáo mẻ nồi vỡ vứt bừa bãi trên Ä‘Æ°á»ng. Chúng vá»™i và ng Ä‘i ra bến sông, thì ở đó chỉ có trá»i nÆ°á»›c mênh mông, hà ng trăm vạn lâu thuyá»n trÆ°á»›c đấy, không biết Ä‘i đâu hết cả. Láºp tức chúng chạy vá» báo vá»›i Chỉnh.
Chỉnh được tin ấy, trong bụng cá»±c kỳ hoang mang, tá»± biết mình đã thất thế, ở lại thì không dám, mà bá» Ä‘i thì cÅ©ng dở: Ä‘Æ°á»ng thuá»· không có thuyá»n, Ä‘Æ°á»ng bá»™ không có quân, muốn trốn không có chá»— trốn, không biết nên Ä‘i Ä‘Æ°á»ng nà o.
NgÆ°á»i nhà Chỉnh khi ấy cÅ©ng rất sợ hãi. NhÆ°ng Chỉnh trong lúc sống chết nguy cấp nhÆ° váºy, vẫn còn dở giá»ng bông đùa mà rằng:
- Ta đã Ä‘i khắp bốn biển chÃn châu, chẳng lẽ khi trở vá» xó bếp, lại bị chuá»™t chù gặm chân Æ°? Không sợ! Không sợ! Ta cứ ở đây xem sao?
Bấy giá» bá»n ngÆ°á»i nhà má»›i hÆ¡i vững dạ. Chỉnh bèn bà máºt sai ngÆ°á»i chạy gấp ra bến CÆ¡ Xá tìm thuyá»n. Tảng sáng, kiếm được má»™t chiếc thuyá»n buôn. Chỉnh cùng bá»n tay chân Ä‘á»™ và i chục ngÆ°á»i Ä‘i đến cá»a ô Tây Long thì bị dân chúng ở kinh kỳ từ tứ phÃa kéo ra Ä‘uổi bắt. Chỉnh má»™t mình má»™t Ä‘ao quay lại đón đánh, má»i ngÆ°á»i phải chạy tán loạn. Thừa cÆ¡, Chỉnh liá»n cÆ°á»›p Ä‘Æ°á»ng chạy xuống bến sông, nhổ neo buông thuyá»n, thuáºn dòng xuôi thẳng ra cá»a biển để theo quân Nam. Còn ngá»±a xe, khà giá»›i, đồ đạc, của cải của Chỉnh Ä‘á»u bá» lại ở chùa Tiên-tÃch, không biết bao nhiêu mà kể.
Khi trá»i sáng rõ, có ngÆ°á»i Ä‘em chuyện đó tâu vÆ¡Ã hoà ng thượng, hoà ng thượng vẫn không tin. Sau cho ngÆ°á»i Ä‘i tra xét, má»›i biết là tháºt, hoà ng thượng hết sức kinh ngạc, vá»™i cho đòi các quan và o triá»u há»i rằng:
- Anh em hắn cướp hết của nước ta mà đi, để cái nước rỗng không lại đây cho ta, nếu như có việc nguy cấp thì lấy gì mà chống chế?
Các quan ngÆ¡ ngác nhìn nhau, chÆ°a biết nên nói thế nà o. Chợt viên quan hầu cáºn tâu rằng:
- Hôm qua vâng chỉ truyá»n sá»›m nay thiết triá»u. Bây giá» ngá»± giá đã cá»™t ngá»±a rồi, dám xin tâu lại.
Hoà ng thượng bèn há»i các quan:
- Phiên chầu nà y hãy thôi chăng?
Các quan Ä‘á»u nói:
Hoà ng thượng ra triá»u để ban chiếu chỉ đổi niên hiệu, đó là việc lá»›n, sao lại thôi?
Hoà ng thượng bèn ra ngá»± triá»u, rồi ban tá» sắc công bố việc đổi niên hiệu, lấy năm sau tức năm Äinh mùi (1787) là m năm đầu niên hiệu Chiêu-thống. Trong tá» sắc đó, chá»— nà o cÅ©ng má»™t rằng nhỠđức vua của quý quốc, hai rằng nhá» thượng công của quý quốc, giá»ng văn đại để Ä‘á»u là những câu viết trong lúc vua Tây SÆ¡n còn ở kinh sÆ°; vả lại, những chá»— kể tá»™i của há» Trịnh cÅ©ng hÆ¡i nhiá»u. Vì thế có ngÆ°á»i bà n rằng: Nay hỠđã vá» rồi, nên đổi lại hết cả Ä‘i! Song trong khi vá»™i và ng không là m kịp, nên lại cứ để nhÆ° cÅ© không sá»a đổi gì.
Tan chầu, hoà ng thượng bảo các quan ở lại triá»u Ä‘Æ°á»ng há»p thêm để bà n việc.
Nguyên hoà ng thượng là ngÆ°á»i anh minh, quả quyết, từ lâu vẫn căm tức vá» việc bị nhà Trịnh chèn ép. Vả hoà ng thượng vá»›i Thịnh vÆ°Æ¡ng lại có mối thù không Ä‘á»™i trá»i chung (đây chỉ và o việc Trịnh Sâm giết Lê Duy Vỹ, tức là cha Lê Duy Kỳ), nên khi được Tây SÆ¡n ra diệt Trịnh, hoà ng thượng rất mừng. Lúc Äoan nam vÆ°Æ¡ng chết, hoà ng thượng Ä‘ang còn là hoà ng tá»± tôn; tiên đế sai hoà ng thượng Ä‘em các hoà ng tỠđến chá»— Bình ở tá» lá»i chúc mừng, hoà ng thượng đã nói vá»›i Bình rằng:
- Tôi có thù cha chÆ°a trả, nay ông trả thù thay cho tôi, Ä‘á»i tôi không còn mong gì hÆ¡n thế. Nếu thân nà y có phải chết ở quý quốc, tôi cÅ©ng không há» phà n nà n. Huống chi ông còn phò dá»±ng há» Lê, khiến cho được thá» phụng tôn xã lâu dà i, công đức ấy tháºt không nói sao cho xiết.
Bình đáp:
- Äạo trá»i vẫn hay Ä‘á»n bù. Äấng thái tá» xÆ°a bị hại, thì nay hoà ng tá»± tôn cố nhiên là phải được hưởng phúc thái bình, thống nhất.
Kịp đến khi tiên đế băng, hoà ng thượng lên nối ngôi, liá»n hăng hái tá»± gánh lấy việc nhất thống. Lại muốn nhân dịp quân Nam tôn phò, tá»± mình gây lấy uy thế, cho nên trong khi quân Nam chÆ°a vá», hoà ng thượng đã nuôi ngầm vây cánh. Ngoà i việc sai các hoà ng thân ai vá» quê ngoại của nấy, để chiêu táºp binh mã phòng khi dùng đến, hoà ng thượng còn cho ngÆ°á»i tìm kiếm các nho sÄ©, má»i và o giúp việc cho mình. Vá» mặt quan văn, lúc ấy đã thu dùng được bá»n Ngô Vi Quý, VÅ© Trinh, Nguyá»…n Ná»…. Hoà ng thượng ngà y đêm cùng há» trù tÃnh má»i công việc, ngay cả những mÆ°u kế phải dùng đến trong lúc bối rối bất ngá», cÅ©ng được lo toan chu đáo.
Bấy giá», danh tÆ°á»›ng trong thiên hạ thì có Thạc quáºn công Hoà ng Phùng CÆ¡, Liá»…n quáºn công Äinh TÃch Nhưỡng. Còn văn thần mà có binh lá»±c mạnh mẽ thì có DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế (còn có tên là Trá»ng Khiêm, ngÆ°á»i xã Lạc Äạo, huyện Gia Lâm, Ä‘á»— tiến sÄ©).
Hoà ng Phùng CÆ¡ từ khi thua tráºn ở Thuý ái, phải chạy vá» SÆ¡n Tây, vẫn còn nấp náu chÆ°a dám ra.
Nhưỡng từ khi bị tan đạo quân ở SÆ¡n Nam, liá»n vá» Cẩm Già ng, Ä‘em hết cả há» hà ng ra chiếm luôn lấy trấn Hải DÆ°Æ¡ng. Trấn nà y lúc trÆ°á»›c chÆ°a bị binh Ä‘ao, trong thà nh còn có năm vá»±a thóc công, Nhưỡng bèn Ä‘em số thóc ấy ra nuôi quân. NhỠđó Nhưỡng chiêu má»™ được hÆ¡n má»™t ngà n dÅ©ng sÄ©, thanh thế lẫy lừng. Lúc ấy lại có má»™t tên cÆ°á»›p biển là Thiêm Liên, nghe tiếng Nhưỡng cÅ©ng Ä‘em đồ đảng xin theo, thà nh ra Nhưỡng có trong tay cả thảy tá»›i và i vạn quân.
Hồi Chỉnh má»›i vá» kinh sÆ°, đã có viết thÆ° gá»i Nhưỡng. Nguyên Nhưỡng vá»›i Chỉnh Ä‘á»u là môn hạ của quáºn Việp, hai ngÆ°á»i vốn ăn ý vá»›i nhau. NhÆ°ng khi viết thÆ° trả lá»i Chỉnh, thì Nhưỡng lại kiếm cá»› từ chối không đến, Chỉnh cÅ©ng chÆ°a có thì giá» há»i đến việc ấy. Do đó, Nhưỡng được chuyên giữ má»™t lá»™, ngà y đêm ra sức luyện táºp quân lÃnh.
Còn viên văn thần DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế thì vốn không biết việc binh. NhÆ°ng Tế có DÆ°Æ¡ng Vân là con trai ngÆ°á»i anh ruá»™t, tÃnh rất hung tợn, vẫn thÆ°á»ng tụ táºp những phÆ°á»ng vô loại, hoà nh hà nh ở các là ng xóm, ai cÅ©ng phải khiếp sợ. Lúc quân Nam ra, Vân ngầm cho gá»i thợ rèn đến rèn đúc khà giá»›i. Bình sai ngÆ°á»i tìm thợ rèn, nhân biết việc đó, bèn cho tróc nã bá»n Vân. Vân đóng cổng là ng, bắt hết những ngÆ°á»i của Bình Ä‘em giết Ä‘i. Trá»ng Tế cả sợ, bất đắc dÄ© má»›i phải khởi binh, kéo cá», chiếm cứ huyện Gia Lâm. Chỉ trong mÆ°á»i ngà y, quân của Tế đã lên trên má»™t vạn. Quân tuần tiá»…n của Tây SÆ¡n sang đánh không hạ nổi.
Lúc quân Tây SÆ¡n còn ở kinh thà nh, ngÆ°á»i trong kinh đồn rằng: hai đạo đông tây đã hợp quân là m má»™t chẳng bao lâu sẽ tá»›i dÆ°á»›i thà nh. Äến lúc quân Nam lén rút Ä‘i, trong thà nh trống rá»—ng, các quan bà n nên gá»i các hà o kiệt và o giữ hoà ng thà nh. Bấy giá» ai có ngÆ°á»i nà o quen biết, Ä‘á»u xin nhà vua ban chỉ Ä‘i vá»i. Trong má»™t ngà y, chỉ dụ Ä‘Æ°a Ä‘i đến hÆ¡n mÆ°á»i đạo. Nhưỡng và Tế cÅ©ng Ä‘á»u ở trong số những ngÆ°á»i bị gá»i.
Hoà ng thượng cho rằng Tế là quan văn, nghe mệnh nhà vua tất phải đến ngay; còn Nhưỡng là quan võ, lại có chút tiếng tăm, nếu má»i má»c không trịnh trá»ng, chÆ°a chắc Nhưỡng đã chịu đến. Bởi váºy, hoà ng thượng má»›i sai thảo má»™t tá» sắc, lá»i lẽ cá»±c kỳ ôn tồn, và trong sắc lại có các lá»i hứa nhÆ° "nguyên huân" "đồng hÆ°u", v.v... ("Nguyên huân" là ngÆ°á»i có công lao cao cả trên hết, "Äồng hÆ°u" là hưởng chung má»i sá»± tốt là nh) Rồi sai ngÆ°á»i Ä‘em sắc Ä‘Æ°a cho Nhưỡng.
Nhưỡng Ä‘á»c tá» sắc vừa khóc vừa nói:
- Nhà tôi mÆ°á»i tám Ä‘á»i quáºn công, Æ¡n nÆ°á»›c tháºt cao dà y, Ä‘á»™i trá»i đạp đất há dám quên Æ¡n? Nay tôi còn có dăm ba ngÆ°á»i theo, cÅ©ng là nhá» vá» oai đức của nhà vua. Bây giỠđã có chiếu mệnh ra đòi, đáng lý tôi phải láºp tức đến ngay trÆ°á»›c cá»a khuyết. NhÆ°ng vì tôi còn Ä‘ang báºn kiểm Ä‘iểm binh mã, sắm sá»a hà nh trang chÆ°a thể Ä‘i được; váºy xin hãy hoãn cho tôi chừng năm ba ngà y nữa, tôi sẽ và o triá»u sau.
Äoạn Nhưỡng thảo tá» tâu và sai ngÆ°á»i theo sứ giả vá» kinh dâng vua.
Lúc Nhưỡng chÆ°a đến kinh, ngÆ°á»i ở đây đồn rầm lên rằng Nhưỡng Ä‘em thuá»· binh đánh úp quân Nam, bắt được không biết bao nhiêu mà kể. Lại có tin nói rằng Nhưỡng đã tóm được Chỉnh, chặt hết chân tay là m hình "lợn ngÆ°á»i", chỉ trong sá»›m tối sẽ Ä‘Æ°a tá»›i kinh. Chợt lại có tin rằng con "lợn ngÆ°á»i" ấy đã được Ä‘Æ°a đến kinh rồi. Thế là ngÆ°á»i ta tranh nhau Ä‘i xem. Má»™t ngà y có đến bốn năm lần háo hức, ồn à o lên, và cứ nhÆ° váºy luôn trong mấy ngà y liá»n.
Bởi lẽ đó, há»… ai nghe tên Nhưỡng cÅ©ng Ä‘á»u khiếp phục và trông ngóng.
Hoà ng thượng nháºn được tá» tâu của Nhưỡng, thấy lá»i lẽ chan chứa lòng trung vua yêu nÆ°á»›c, thì rất mừng, cho rằng Nhưỡng tất là ngÆ°á»i có thể tin cáºy được, nên trong bụng cÅ©ng đỡ lo.
Lại nói, sau khi há» Trịnh bị diệt, quân Tây SÆ¡n giết chết Äoan nam vÆ°Æ¡ng rồi kéo vá» Nam, những gia đình quan lại cÅ© và những bầy tôi còn sống sót ai nấy Ä‘á»u tiếc cho vÆ°Æ¡ng không khéo lẩn núp để đến ná»—i bị nạn. Lòng há» vẫn còn chÆ°a tuyệt vá»ng đối vá»›i há» Trịnh.
Bấy giá» con đầu lòng của Äoan nam vÆ°Æ¡ng hãy còn nhá», vÆ°Æ¡ng thân Khanh quáºn công Trịnh Kiá»u thì đã già nua; chỉ còn có Côn quáºn công Trịnh Bồng và Thuỵ quáºn công Trịnh Lệ khi ấy Ä‘á»u khoảng bốn mÆ°Æ¡i tuổi, là có thể đảm Ä‘Æ°Æ¡ng được công việc.
Côn quáºn công là con trai Dụ tổ (tức Trịnh Giang), tÃnh nết hiá»n từ khoan háºu, được nhiá»u ngÆ°á»i yêu mến. Cuối Ä‘á»i Thịnh vÆ°Æ¡ng, vì việc con thứ lôi thôi chúa đã muốn cho Thị Huệ nuôi Côn quáºn công Trịnh Bồng là m con, để nếu bệnh của vÆ°Æ¡ng tá» Cán không khá»i, thì sẽ láºp Côn quáºn công là m chúa. NhÆ°ng rốt cuá»™c ý định ấy vẫn chÆ°a thá»±c hiện được. Äến lúc thế tá» Tông lên ngôi, kiêu binh mấy lần muốn phò dá»±ng Côn quáºn công, há» và o táºn nhà để thúc ép và đón rÆ°á»›c ông ta, khiến ông ta phải lẩn và o phủ chúa kể rõ đầu Ä‘uôi vá»›i Äoan nam vÆ°Æ¡ng, rồi má»›i dám vá» nhà .
Còn Thuỵ quáºn công là con trai Nghị tổ (Trịnh Doanh) là em ruá»™t Thánh tổ (Trịnh Sâm), vốn là ngÆ°á»i khôn ngoan và thông minh. Lúc Nghị tổ còn sống, quáºn Thuỵ thÆ°á»ng vẫn có ý muốn cÆ°á»›p quyá»n con cả. Äến khi Nghị tổ mất, Thánh tổ lên là m chúa, quáºn Thuỵ bèn cùng vá»›i má»™t ngÆ°á»i gia thần là Phạm Huy CÆ¡, tiến sÄ© khoa Äinh sá»u (1757) mÆ°u toan việc cÆ°á»›p ngôi. Chẳng may bị DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế phát giác, Thánh tổ lấy tình anh em ruá»™t thịt tha tá»™i chết cho quáºn Thuỵ, và bắt giam và o má»™t nÆ¡i. Kịp khi Äoan nam vÆ°Æ¡ng lên ngôi, vÆ°Æ¡ng nghÄ© nể mẹ quáºn Thuỵ là bà dì mẫu của mình, liá»n thả quáºn Thuỵ ra khá»i ngục. Ãt lâu sau, gặp lúc bá»n kiêu binh oán giáºn vÆ°Æ¡ng, quáºn Thuỵ lại thừa cÆ¡ cùng vá»›i bá»n nà y mÆ°u cÆ°á»›p ngôi
của vÆ°Æ¡ng. NhÆ°ng việc cÅ©ng bị lá»™. Mẹ Äoan nam vÆ°Æ¡ng vì lẽ quáºn Thuỵ là con trai của chị ruá»™t mình, nên phải đứng ra cố xin vá»›i vÆ°Æ¡ng, vÆ°Æ¡ng nể lá»i mẹ, lại tha cho quáºn Thuỵ.
Lúc quân Tây SÆ¡n kéo ra, quáºn Côn chỉ Ä‘em theo má»™t con đòi, má»™t tên Ä‘Ã y tá»›, lánh và o huyện ChÆ°Æ¡ng Äức, lẩn lút trong đám dân gian là m kế ở ẩn lâu dà i. Còn quáºn Thuỵ thì trốn vá» huyện Văn Giang, cùng vá»›i Thần trung hầu (tức TrÆ°Æ¡ng Tuân, ngÆ°á»i xã NhÆ° Quỳnh, huyện Văn Giang) ngầm chiêu táºp binh mã, hòng có dịp là sẽ nổi lên.
Thần trung hầu là con trai của công chúa Quỳnh Anh, đối vá»›i quáºn Thuỵ và chá»— con cô con cáºu. Thần trung hầu Ä‘á»— tạo sÄ©, đã từng coi cấm quân, lại từng là m trấn thủ trấn Kinh Bắc. Khi nghe tin quân Tây SÆ¡n đã rút, Thần trung hầu bèn dá»±ng cá» viết hai chữ "cần vÆ°Æ¡ng", rÆ°á»›c quáºn Thuỵ qua sông, rồi theo bến Thanh Trì Ä‘i thẳng lên cung Tây-long. Lúc nà y, quân của DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế vâng chỉ hoà ng thượng từ Gia Lâm vượt sông sang, tình cá» chạm trán vá»›i quân của quáºn Thuỵ.
Tà i sản của phongvan
Chữ ký của phongvan [CENTER][B][SIZE=6][COLOR=blue]Má»™t lần lầm lỡ nghìn thu háºn.[/COLOR][/SIZE][/B][/CENTER]
[CENTER][B][SIZE=6][COLOR=#0000ff]Má»™t phút sa cÆ¡ trá»n kiếp sầu.[/COLOR][/SIZE][/B] [/CENTER]
[spoiler][CENTER][B][COLOR=red][SIZE=7]Chúa đảng Lưu Manh[/SIZE][/COLOR][/B][/CENTER]
[CENTER][COLOR=blue][B][URL]http://www.4vn.eu/forum/forumdisplay.php?f=349[/URL][/B][/COLOR] [/CENTER]
[CENTER][COLOR=blue]Là m trai thiết nghÄ© phải dê, không dê ngÆ°á»i nói "bê đê" khó xà i. TÃnh dê phát triển dà i dà i, Nhát dê phải chịu những ngà y cô Ä‘Æ¡n. Lỡ dê con gái giáºn há»n, "Anh nà y dê quá... vô duyên hổng thèm". Dê phải giữ vững tinh thần, Trở thà nh dê chúa cuối cùng có đôi. Con trai dê phải dê rồi, Dê không sà m sỡ cho Ä‘á»i thêm tÆ°Æ¡i. Hãy dê mặc kệ ai cÆ°á»i, Cứ dê cố gắng thì trá»i sẽ thÆ°Æ¡ng. Chẳng dê con gái sẽ buồn, Dê theo nghệ thuáºt thẳng Ä‘Æ°á»ng mà đi hey wa' hey wa'!![/COLOR][/CENTER]
[/spoiler]
11-09-2008, 04:29 PM
Bất Diệt Ma Tôn
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
Hồi thứ sáu (phần 2)
Chúa Tây Sơn lẻn rút quân vỠnước
Quân Äông Giang mÆ°u khởi nghÄ©a phò vÆ°Æ¡ng.
Nguyên trÆ°á»›c kia, Tế má»›i Ä‘á»— tiến sÄ© và ra là m quan được Ãt lâu, thì đã phải bãi chức quan hÆ¡n mÆ°á»i năm vì tá»™i ăn của đút; mãi sau nhá» công phát giác việc quáºn Thuỵ mÆ°u phản, má»›i được phục chức. Bấy giá» gặp quáºn Thuỵ, Tế vô cùng sợ hãi, bèn Ä‘em quân xin hà ng để chuá»™c lá»—i xÆ°a. Quáºn Thuỵ tức thì sai luôn Tế và Thần trung hầu đóng quân ở ngoà i thà nh, khua chiêng đánh trống, thanh thế rất là lừng lẫy.
Khi ấy, hoà ng thượng nghe tin Thần trung hầu Ä‘ang lảng vảng ở bên ngoà i, bèn sai ngÆ°á»i ra gá»i và o. Thần trung hầu và o yết kiến, hoà ng thượng liá»n bảo rằng:
- NgÆ°Æ¡i là danh tÆ°á»›ng con nhà dòng, nay dấy quân gìn giữ kinh thà nh, tấm lòng trung nghÄ©a ấy trẫm rất ngợi khen. Váºy ngÆ°Æ¡i cứ mang quân và o, trẫm sẽ tuỳ việc mà dùng.
Thần trung hầu quỳ tâu:
- ở trong bốn biển, ai chẳng là tôi nhà vua. Bệ hạ khoanh tay rủ áo không là m việc gì, thì còn cần chi binh lÃnh bảo vệ? Duy có nhà chúa chẳng may bị lÅ© lÃnh má»i là m hại, thì má»›i cần kÃp phải dùng đến binh lÃnh mà thôi!
Nói đoạn, Thần trung hầu lạy tạ đi ra.
Hoà ng thượng giáºn, sai quan trấn Ä‘iện Ä‘em quân Ä‘uổi chém. Má»i ngÆ°á»i phải cố sức can ngăn, hoà ng thượng má»›i thôi.
Thần trung hầu vá» nói vá»›i Trá»ng Tế rằng:
- XÆ°a nay nhà chúa truyá»n ngôi, nối ngôi, có bao giá» phải xin mệnh lệnh nhà vua đâu? ThÆ°á»ng thÆ°á»ng khi công việc đã là m xong rồi, bấy giá» má»›i đệ tá» tâu và o triá»u. Ngay cả những tá» sắc dụ, sách phong, cÅ©ng Ä‘á»u do nhà chúa thảo sẵn trÆ°á»›c, sau đó đệ lên hoà ng thượng ngá»± lãm qua, rồi Ä‘Æ°a trả vá» phủ chúa để tuyên bố thi hà nh, thế là thà nh mệnh (mệnh lệnh của vua là m thà nh từ trÆ°á»›c), cần gì phải xin phép nhà vua cho thêm rắc rối?
Rồi hai ngÆ°á»i bèn tức tốc chỉnh đốn hà ng ngÅ© binh lÃnh, rÆ°á»›c quáºn Thuỵ và o thà nh. Bấy giá» trá»i đã xẩm tối, chừng đến canh hai má»›i và o tá»›i phủ. Há» bèn thắp đèn sáng trÆ°ng khắp cả phủ, đánh ba hồi chÃn tiếng trống, rồi phò quáºn Thuỵ lên ngôi. Thần trung hầu và Trá»ng Tế tá»± chia là m hai ban đứng ra lạy mừng. Lạy xong, há» lại bảo các quân sÄ© cùng hò reo cho thêm rầm rá»™.
Sau đó, hai ngÆ°á»i chia quân Ä‘i đóng giữ các cá»a thà nh cùng các Ä‘iếm canh trong kinh đúng nhÆ° lệ cÅ©. Äến sá»›m mai, há» má»›i cho ngÆ°á»i Ä‘i gá»i các quan văn võ.
Các quan văn là Hoà ng quáºn công, Tứ xuyên hầu, Thao Ä‘Æ°á»ng hầu, Kiến xuyên hầu, Luyện Ä‘Æ°á»ng hầu, cùng và i ba viên tiến sÄ©, khi ấy Ä‘ang ở trong triá»u, thấy có giấy đòi, liá»n bảo nhau rằng:
"Quáºn Thuỵ từ trÆ°á»›c đến giá», đã từng ba lần gây việc mà đá»u không thà nh. Con ngÆ°á»i mà tâm địa nhÆ° váºy, hẳn không phải là "của quý". Thần trung hầu là hạng công tỠăn chÆ¡i, bình sinh chỉ biết ban đêm uống rượu say má»m, rồi lăn ra ngủ đến khi mặt trá»i sắp xuống núi má»›i dáºy. NhÆ° thế, trong má»™t ngà y còn được mấy giỠđể lo việc nÆ°á»›c mà còn muốn là m đại thần? Trá»ng Tế hồi trÆ°á»›c phản quáºn Thuỵ, nay lại theo quáºn Thuỵ, há cÅ©ng là "đồ váºt ở chốn miếu Ä‘Æ°á»ng" được Æ°? (câu nà y ý nói Trá»ng Tế không phải là ngÆ°á»i xứng đáng là m má»™t vị đại thần ở triá»u đình) Huống chi, má»™t việc lá»›n lao nhÆ° váºy, mà trên không xin mệnh lệnh của nhà vua, dÆ°á»›i không thu góp ý kiến của má»i ngÆ°á»i, chỉ cắm đầu nhắm mắt để tá»± là m vá»›i nhau, lẽ nà o lại thà nh việc được? Hoà ng thượng vốn anh minh, quả quyết, chắc chắn bá»n ấy không thể lấn ép được. Chúng ta chá»› nên hấp tấp, nhẹ dạ mà đến vá»›i há», kẻo sau nà y có hối lại cÅ©ng không kịp!".
Thế rồi, mấy ngÆ°á»i sai viên thÆ° lại trả lá»i cho bá»n Thần trung hầu và Trá»ng Tế, đại để nhÆ° sau: "Các quan trong triá»u vì chÆ°a vâng mệnh của hoà ng thượng, cho nên không dám tá»± tiện tá»›i phủ chúa. Xin hai quan lá»›n trình chúa hãy thảo giấy tâu xin mệnh lệnh của hoà ng thượng, thì các quan sẽ xin vâng mệnh hoà ng thượng sang phủ lạy mừng".
Trá»ng Tế bèn tá»± ý là m má»™t tá» tâu rằng: "Thần là Trịnh Lệ kÃnh tâu: Nhà thần Ä‘á»i Ä‘á»i nối nghiệp chúa, tôn phò nhà vua. Vừa rồi nhân vì quân má»i và o cÆ°á»›p, tôn miếu nghiêng đổ. Mây nhá» trung thần nghÄ©a sÄ© má»™t lòng giúp ráºp, giặc má»i nghe tin, Ä‘ang đêm phải hốt hoảng chạy trốn. Hôm mồng mÆ°á»i tháng nà y, thần đã và o ở trong phủ. Váºy cúi xin ban cho sắc dụ, khiến thần được nối ngôi chúa, Ä‘á»i Ä‘á»i tôn phò, để giữ vững lấy cái cÆ¡ nghiệp vua, chúa trong ngà n vạn năm".
Hoà ng thượng coi tá» tâu, cả giáºn nói:
- Nhà Trịnh là kẻ dÆ°á»›i mà dám lấn ngÆ°á»i trên, nên má»›i chuốc lấy cái nạn bại vong. Thế mà nay nó lại vẫn Ä‘i theo cái vết xe đổ ấy. Nó định khinh trẫm Ãt tuổi hay sao?
Khi ấy, quân của hoà ng thượng chiêu má»™, đã có tá»›i và i ngà n ngÆ°á»i, hiện đã đến ở trÆ°á»›c cá»a khuyết. Các quan tả hữu bèn khuyên hoà ng thượng rằng:
- Chẳng qua hắn cÅ©ng giÆ°Æ¡ng to thanh thế đấy thôi! Ta cứ doạ cho hắn sợ, ắt là có thể nhân đó mà đè bẹp được hắn. Hắn có má»™t vạn thủ hạ, quân ta cÅ©ng hà ng mấy ngà n; nếu nhÆ° hai bên đánh nhau, hắn muốn nuốt ta cÅ©ng chÆ°a dá»… đã nuốt trôi. Vả chăng nhân dân trong nÆ°á»›c tuy nÆ¡i nà o theo sá»± kêu gá»i của hà o kiệt nÆ¡i ấy mà nổi lên, và cố nhiên lại có chia ra đám nỠđám kia khác nhau, nhÆ°ng cái lòng tôn vua thì Ä‘á»u nhÆ° nhau cả. Nếu lấy việc chống lại nhà vua để nổi dáºy, thì quyết không má»™t ngÆ°á»i nà o dám theo. Nay quáºn Thuỵ không chịu và o triá»u để bái yết, lại nghênh ngang ngồi trong phủ, chÆ°a được mệnh vua mà đã xin sắc dụ, nếu ta dá»… dãi cho hắn ngay, sau nà y khà thế của hắn mạnh thêm, sẽ có nhiá»u Ä‘iá»u khiến ta không thể chịu nổi. Váºy xin cứ bắt hắn phải và o lạy trÆ°á»›c đã rồi má»›i được láºp, chắc chắn là hắn sẽ không dám tá»›i. Hắn không tá»›i, thì việc sách láºp sẽ cháºm, mà thế lá»±c của hắn tất nhiên sẽ tan vỡ. Thần trung hầu, DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế hai ngÆ°á»i ngồi suông trong phủ mà đóng vai quan võ, quan văn phÆ°á»ng chèo, thì rốt cuá»™c cÅ©ng chẳng được mấy lúc.
Hoà ng thượng theo lá»i, sai thảo má»™t tá» chỉ, truyá»n dụ cho Trá»ng Tế, nói rõ lệ cÅ© má»—i khi láºp ngôi chúa, thì chúa má»›i phải thân hà nh và o triá»u vâng mệnh nhà vua; rồi nhà vua má»›i háºu đãi bằng cái lệ "và o triá»u không lạy, tá» tâu không xÆ°ng tên". Thảo xong, hoà ng thượng sai viên ná»™i hà n là Lê Hữu Cáo Ä‘em tá»›i phủ Ä‘Æ°á»ng.
Trá»ng Tế xem rồi, tức thì xé tan tá» chỉ dụ ngay trÆ°á»›c mặt sứ giả mà nói:
- Lạ thay, ta chÆ°a từng thấy triá»u nà o, Ä‘á»i nà o láºp ngôi chúa mà vua lại dám ngăn trở nhÆ° váºy! Chắc là mấy thằng rồ dại đã lạy quân má»i hôm ná», sợ rằng sau khi láºp chúa, chúa sẽ há»i tá»™i chúng nó, cho nên chúng nó má»›i xúi bẩy nhà vua đấy thôi. Ta cần gì phải xin xá», cứ việc Ä‘em quân đến bắt hết mấy thằng xúi bẩy ấy Ä‘i, cho trÆ¡ cái ngai gá»— ra. Xem vua có cho láºp hay không cho láºp?
Äoạn, Trá»ng Tế lại bảo sứ giả:
- Ông vá» tâu vá»›i hoà ng thượng, chúa vẫn là m chúa, nhà vua có thiệt hại gì đâu? Xin hãy cứ láºp đã, rồi sẽ và o lạy sau:
Sứ giả vá» triá»u tâu hết đầu Ä‘uôi, hoà ng thượng cà ng tức giáºn mà rằng:
- Nó khinh ta quá lắm! Như thế nó còn phải xin mệnh của ta là m gì? Thôi mặc cho nó tự là m lấy, ta cũng không khiến nó lạy nữa!
Các quan trong triá»u thấy váºy, thảy Ä‘á»u run sợ. Giữa lúc ấy, bá»—ng có tá» tâu của quáºn Côn đệ và o, đại ý nói rằng: "Tổ tiên nhà thần giúp đức tiên đế gây nghiệp trung hÆ°ng, Ä‘á»™i Æ¡n thiên tá» xét công ban thưởng rất háºu, phong cho ngôi chúa. Äến Ä‘á»i gần đây, vì chuyên quyá»n lâu ngà y, đâm ra kiêu lá»™ng, là m những việc trái vá»›i lẽ thÆ°á»ng, đến ná»—i sụp đổ mất cÆ¡ nghiệp của tổ tông. Nay thánh thiên tá» thống nhất thiên hạ, đùm bá»c che chở, tấm lòng rá»™ng mở bao la nhÆ° trá»i đất, chẳng nỡ là m tuyệt diệt tôn miếu nhà thần. Thần may được là dòng trưởng há» Trịnh, lánh nạn nấp ở dân gian, cái bụng mến nhá»› tông miếu, bâng khuâng suốt cả đêm ngà y, chỉ vì chÆ°a được chiếu chỉ, cho nên thần vẫn chÆ°a dám tá»± tiện và o thà nh. Váºy dám đánh bạo tâu lên hoà ng thượng xem xét".
Hoà ng thượng coi hết tỠbiểu, rất hà i lòng, khen:
- Trẫm nghe nói quáºn Côn là ngÆ°á»i hết sức lá»… Ä‘á»™, khiên tốn, quả nhiên không sai!
Rồi ngà i sai giao tá» biểu đó xuống cho triá»u đình bà n bạc. Các viên quan triá»u nghe tin quáºn Côn ở vùng ChÆ°Æ¡ng Äức, hiện có cái thế nổi lên được, ai nấy Ä‘á»u ngầm có bụng ngả theo, nên Ä‘á»u khuyên hoà ng thượng xuống chỉ vá»i và o.
Quáºn Côn tiếp được chiếu chỉ, láºp tức phân chia hà ng ngÅ© ngÆ°á»i ngá»±a, luôn trong bữa ấy lên Ä‘Æ°á»ng vá» kinh. Quan quân lại sÄ© nghe tin, tranh nhau Ä‘i đón.
Thần trung hầu và Trá»ng Tế thấy váºy Ä‘á»u sợ hết hồn hết vÃa, đám ngÆ°á»i Ä‘i theo cÅ©ng hÆ¡i ngã lòng. Cả hai bấy giá» má»›i chịu lép vế cúi mình, sai ngÆ°á»i và o triá»u tâu xin cho quáºn Thuỵ tá»›i lạy. Hoà ng thượng Æ°ng lá»i.
Khi sứ giả ra khá»i, hoà ng thượng bèn sai lÃnh phục sẵn ở bên cầu Cáºn-thiá»m, chá» quáºn Thuỵ và bá»n Thần trung hầu, Trá»ng Tế tá»›i nÆ¡i sẽ bắt lại để há»i tá»™i.
NhÆ°ng quáºn Thuỵ rốt cuá»™c cÅ©ng không dám và o. Trá»ng Tế biết việc không xong, bèn nói vá»›i quáºn Thuỵ, xin để mình và Thần trung hầu chia quân chống chá»i vá»›i quáºn Côn. Quân của Trá»ng Tế ra đóng ở cá»a ô TrÆ°á»ng-bắn (ở và o khoảng Giảng Võ, Voi phục trên Ä‘Æ°á»ng Äại La, Hà Ná»™i bây giá»), còn quân của Thần trung hầu thì đóng ở cá»a ô Xã Äà n [nay ở và o khoảng là ng Xã Äà n và Nam Äồng (Hà Ná»™i)].
Rồi thừa cÆ¡, Trá»ng Tế bèn bà máºt sai Nguyá»…n Máºu Ná»… Ä‘em má»™t cánh quân lẻn Ä‘i xin hà ng.
Ná»… tá»›i là ng Nhân Mục, vừa gặp tiá»n quân của quáºn Côn. Ná»… liá»n sai quân lÃnh cắm ngược gÆ°Æ¡m giáo xuống đất, hai tay chắp lên trán, đứng ở bên trái Ä‘Æ°á»ng. Khi kiệu của quáºn Côn đến nÆ¡i, Ná»… quỳ xuống, thuáºt rõ ý của Trá»ng Tế. Quáºn Côn bằng lòng, sai ngay Ná»… là m tiá»n bá»™ tuyển phong. Äi đến dÆ°á»›i lầu TrÆ°á»ng Thi, gặp quân của Thần trung hầu chÄ©a súng bắn thẳng và o, quân của Ná»… liá»n ngồi thụp cả xuống đất để tránh đạn. Quân của Thần trung hầu kéo ùa tá»›i. Quân của Ná»… bấy giá» má»›i nhất tỠđứng dáºy, xông bừa và o đám quân của Thần trung hầu. Quân Thần trung hầu thấy quân Trá»ng Tế đã đầu hà ng nhÆ° thế, liá»n vất bá» cả gÆ°Æ¡m giáo mà chạy. Quân Ná»… và quân của quáºn Côn thừa thế Ä‘uổi thẳng đến trại Nam Äồng, chém được chừng và i trăm ngÆ°á»i, quân của Thần trung hầu thua to phải chạy và o thà nh. Thế là tất cả Ä‘á»u tan vỡ. Quáºn Thuỵ, Thần trung hầu, Trá»ng Tế không còn dịp nhìn nhau, nhắm thẳng phÃa cá»a ô Ông Mạc, mạnh ai nấy chạy lấy thân mình.
Quáºn Côn kéo quân và o thà nh. Khi ấy đám tà n quân của Trá»ng Tế ở cá»a ô TrÆ°á»ng Bắn, phÃa ngoà i bị quân của quáºn Côn chẹn ngang, phÃa trong bị lÃnh thị vệ của ná»™i Ä‘iện chặn giữ, thà nh ra chúng không còn Ä‘Æ°á»ng nà o mà chạy, phải liá»u chết cố đánh.
Chúng đâm má»™t hoà ng thân ngã ngá»±a chết. Hoà ng thượng cả giáºn, liá»n sai quân bổ vây, bắt hết cả bá»n Ä‘em chém, máu chảy lênh láng, ngáºp đến mắt cá chân. Hôm ấy là ngà y 14 tháng chÃn.
Lại nói, bấy giá» thanh thế của quáºn Côn rất là ghê gá»›m. NhÆ°ng vì thấy y có vẻ cung kÃnh, hoà thuáºn, nên hoà ng thượng định hãy cứ vá»— vá» y, rồi sẽ ngấm ngầm uốn nắn dần.
Äến lúc quáºn Côn đã và o trong thà nh, hoà ng thượng liá»n sai dẫn y tá»›i ra mắt ở Ä‘iện Vạn Thá». Quáºn Côn lạy năm lạy và ráºp đầu vái ba vái. Lá»… xong hoà ng thượng cho ngồi và bảo:
Nhà chúa trải hai trăm năm tôn phò, công lao đối vá»›i nhà vua không phải là nhá». Trẫm muốn Ä‘á»n Æ¡n tháºt háºu. Xét trong há» hà ng nhà chúa, không ai được hiá»n nhÆ° ông, vả ông lại là ngà nh trưởng, nên việc nối dòng tế tá»± trẫm vẫn để dà nh cho ông.
Quáºn Côn tâu rằng:
- Thần vốn là kẻ hèn má»n, tÃnh lại Æ°a sá»± Ä‘iá»m tÄ©nh. Gặp lúc váºn nhà suy bÄ©, thần Ä‘Ã nh cam pháºn bá» Ä‘i, những toan khoác áo cà sa mà sống cho trá»n quãng Ä‘á»i thừa. May sao, nhá» hoà ng thượng sẵn có mÆ°u mô thần thánh, xoay lại váºn há»™i trá»i đất, nên nạn nÆ°á»›c lại yên, thần lại được trông thấy mặt trá»i. Bây giá», hoà ng thượng lại nghÄ© đến tiên tổ nhà thần, mà không nỡ dứt bá» thần, thần kÃnh xin được vá» triá»u để đợi mệnh. Gây dá»±ng cho thần kiếp nà y, Ä‘á»u là ơn của hoà ng thượng váºy!
Hoà ng thượng khen phải, rồi há»i luôn:
- Thế đã chá»n nÆ¡i nà o để đóng quân hay chÆ°a?
Quáºn Côn đáp:
- Toà lượng phủ (phủ cũ của thế tỠhỠTrịnh) còn có thể che mưa che gió, thần xin ở đấy.
ý hoà ng thượng không muốn cho quáºn Côn ở trong phủ, bèn nói:
- Nhà cũ của ông không việc gì chứ?
Quáºn Côn thÆ°a:
- Nhà thần ở chá»— hẻo lánh, lá»a binh không lan tá»›i, nhÆ°ng cÅ©ng bị ngÆ°á»i kẻ chợ cÆ°á»›p bóc, tà n phá, không còn chá»— nà o nguyên là nh.
Hoà ng thượng lại há»i:
- Thái phi và các vÆ°Æ¡ng tá» của Äoan nam vÆ°Æ¡ng bây giỠở đâu?
Quáºn Côn đáp:
- Trong lúc hoảng hốt vá»™i và ng, má»—i ngÆ°á»i chạy Ä‘i má»—i ngả, đến khi tạm yên má»›i kịp dò há»i. Nay vừa được biết, há» Ä‘á»u ở nhà Ngạn lÄ©nh hầu trên trấn SÆ¡n Tây. Nghe đâu ba vị vÆ°Æ¡ng tỠđã chết mất hai, giá» chỉ còn vị con cả mà thôi!
Hoà ng thượng nói:
- Äoan nam vÆ°Æ¡ng xÆ°a cÅ©ng có háºu tình vá»›i trẫm, trẫm rất thÆ°Æ¡ng xót, thÆ°á»ng vẫn cho ngÆ°á»i thăm viếng phần má»™, sá»a lá»… cúng vái, để an uá»· hÆ°Æ¡ng hồn. Trẫm cÅ©ng thÆ°á»ng hay há»i thăm tin tức thái phi và các vÆ°Æ¡ng tá», đến nay má»›i biết Ä‘Ãch xác. Váºy hãy cho ngÆ°á»i đón vỠđây, trẫm sẽ háºu đãi!
Quáºn Côn đáp:
- Dạ!
Hồi lâu, quáºn Côn lạy tạ xin lui. Khi qua cá»a phủ, và o thăm cung miếu, quáºn Côn gà o khóc má»™t chặp, rồi lại sai xe Ä‘Æ°a vá» lượng phủ. NhÆ°ng bá»n tay chân nói:
- Thần dân thiên hạ rÆ°á»›c ngà i đến đây, chỉ muốn ngà i ở phủ là m chúa, để há» láºp chút công danh. Nay ngà i lại nhÆ°á»ng phủ không ở, chắc há» sẽ bảo ngà i là "vÆ°Æ¡ng tá» lại hoà n vÆ°Æ¡ng tá»". Rồi đó lòng ngÆ°á»i chán nản, đại binh sẽ tan, khó mà thu tháºp lại được. Nếu vỠở lượng phủ, thà rằng cứ ở ChÆ°Æ¡ng Äức là m má»™t ngÆ°á»i thanh nhà n, còn phải lôi kéo bao nhiêu ngÆ°á»i tá»›i đây là m gì cho nhá»c?
Quáºn Côn nghe lá»i, bèn lÆ°u lại trong phủ, và o ở tại Trạch Các, rồi là m tá» tâu lên hoà ng thượng, đại ý nói rằng: "Thần và o thăm gia miếu, trông thấy lá»a hÆ°Æ¡ng nguá»™i lạnh, quang cảnh tiêu Ä‘iá»u, lòng bồi hồi không nỡ bá» mà đi. Váºy xin tạm chá»n má»™t ngôi nhà cạnh miếu để ở, cho tiện sá»›m hôm quét dá»n thăm nom, để cho linh hồn tiên tổ được yên". Hoà ng thượng xem tá» tâu, hiểu ý ngay, nhÆ°ng thế chÆ°a ngăn cấm được, liá»n bảo vá»›i các quan tả hữu rằng:
- Nếu muốn ở phủ, tức là lại muốn được là m chúa rồi. NhÆ° thế thì cái nạn quáºn Thuỵ cÅ©ng vẫn chÆ°a trừ được váºy. Cái ổ đã vỡ đó, hết kẻ kia Ä‘i, lại đến kẻ nà y lại, ồn à o bụi báºm là m dÆ¡ bẩn con ngÆ°á»i. Trẫm giáºn mình, lúc Tây SÆ¡n má»›i Ä‘i, đã không kịp cho ngay nó má»™t mồi lá»a cho rảnh!
Hôm sau, hoà ng thượng sai các quan trong triá»u bà n việc sách phong cho quáºn Côn. ý hoà ng thượng chỉ muốn phong là m quốc công rồi cho hưởng lá»™c háºu hÆ¡n mà thôi. NhÆ°ng các quan triá»u thấy quáºn Côn giữ binh ở phủ, chắc y không chịu ngồi suông; vả lại, coi cái thế thiên hạ hùa theo y bây giá», thì có đè nén cho y khá»i to lá»›n cÅ©ng chẳng được nà o. Bởi váºy, không có ngÆ°á»i nà o dám bà n trÆ°á»›c. Chợt có kẻ xin vá»›i vua rằng:
- Nhà chúa từ khi Văn tổ (tức Trịnh Tráng) bắt đầu được phong là chức tiết chế thuá»· bá»™ chÆ° doanh, bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»± và tÆ°á»›c quốc công. Bây giá», xin theo nhÆ° lệ cÅ© ấy má»›i là có căn cứ.
Hoà ng thượng bèn sai lấy quốc sá» xuống để tra xét cho rõ, rồi bắt bá»›t Ä‘i hai chữ "tiết chế". Các quan triá»u Ä‘á»u phân vân chÆ°a dám quyết định.
Giữa lúc ấy, chợt có tin báo Liá»…n trung hầu Äinh TÃch Nhưỡng vâng sắc hoà ng thượng đã tá»›i. Nhưỡng có ba ngà n bá»™ binh đóng ở Bát Trà ng, nói thặng lên là ba vạn, và ba trăm chiến thuyá»n đóng ở bến Thuý ái, nói thặng lên là ba ngà n; lại lấy hiệu quân là Äông-giang. NgÆ°á»i trong nÆ°á»›c bấy giá», nghe thanh thế của Nhưỡng, Ä‘ua nhau Ä‘i theo rất đông.
Nhưỡng đem và i trăm khinh kỵ và o thà nh, dương dương tự đắc có vẻ coi khinh cả thiên hạ.
Hoà ng thượng thấy Nhưỡng đến vừa lúc quáºn Côn cÅ©ng đến, e cuá»™c gặp gỡ ấy là m cho Nhưỡng bất bình, má»›i sai ngÆ°á»i dẫn Nhưỡng và o ra mắt, vá»— vá» an ủi cá»±c kỳ ôn tồn. Nhưỡng cÅ©ng giãi tá» hết tấm lòng trung ái của mình. Hoà ng thượng bảo Nhưỡng:
- Nhà ngươi nay đã đến đây, nên đem hết quân và o thà nh để bảo vệ kinh sư.
Nhưỡng lạy tạ rồi lui ra.
Hoà ng thượng lại bảo Nhưỡng ra triá»u đình để cùng các quan bà n việc.
Các quan đem lệ cũ ở quốc sỠra nói với Nhưỡng. Nhưỡng nói:
- Tôi là kẻ võ biá»n không biết văn há»c; chẳng hay hoà ng thượng đãi nhà chúa nhÆ° thế là háºu hay bạc?
Các quan ngáºp ngừng chÆ°a dám trả lá»i ngay. Chợt có Nguyá»…n Hà n đáp rằng:
- Nhà chúa không thể giữ nổi tôn miếu, hoà ng thượng bảo tồn cho, nhÆ° thế kể cÅ©ng đã là háºu.
Nhưỡng nhìn Hà n chòng chá»c và há»i:
- Ông là tiến sĩ phải không?
HÃ n thÆ°a:
- Phải!
Nhưỡng lại há»i:
- Äá»— khoa nà o?
Hà n trả lá»i:
- Khoa Kỷ hợi (1779).
Nhưỡng nÃn lặng Ä‘i ra.
Các quan cÅ©ng Ä‘á»u lui vá».
Hôm ấy, thủ bạ của quáºn Côn vì muốn dá»±a và o uy thế của Nhưỡng cho chóng thà nh việc, má»›i khuyên quáºn Côn má»i Nhưỡng đến để phó thác công việc.
Nhưỡng từ chối mà rằng:
- Tôi là bá» tôi nhà Lê nhà Trịnh, chỉ biết có nhà Lê nhà Trịnh, há lại có bụng dạ kia khác nà o? Nay ông đến đây, việc phong tÆ°á»›c còn chÆ°a xong, tôi lại vừa má»›i Ä‘em quân tá»›i, nếu tôi và o ra mắt ông, e khi ông được là m chúa, rồi nay mai há»™i bà n ở triá»u đình, tôi có Ä‘iá»u gì không đồng ý kiến vá»›i há», ngÆ°á»i ta sẽ ngá» cho tôi là tÆ° túi vá»›i ông. Váºy xin hãy cứ chỠđến khi nà o có mệnh lệnh nhất định của hoà ng thượng, bấy giá» tôi sẽ đến lạy chà o cÅ©ng chÆ°a muá»™n gì.
Hôm sau, hoà ng thượng xuống chỉ phong Nhưỡng tÆ°á»›c quáºn công, rồi sai ná»™i hà n Lê Hữu Cáo khuyên Nhưỡng má»™t lòng giúp ráºp nhà vua cho thà nh công cuá»™c nhất thống.
Nhưỡng nói:
- Tôi vâng chiếu đến đây, chỉ mong thánh thiên tỠở trên cầm quyá»n, nhất thống bốn biển, ấy là phúc của thiên hạ. Tôi đâu dám chẳng ra sức để là m cho tá» hết lòng ngu của mình? NhÆ°ng trÆ°á»›c kia tôi trót phạm quân luáºt, là m tan vỡ cả má»™t đạo quân, để cho việc nÆ°á»›c đến nông ná»—i nà y; mà nay hoà ng thượng lại tha tá»™i cho, nhÆ° thế cÅ©ng đã là may mắn lắm rồi. Còn bây giá», trong lúc ngôi chúa vẫn chÆ°a định, mà tôi lại Ä‘i nháºn phong tÆ°á»›c trÆ°á»›c, thì dÆ° luáºn của má»i ngÆ°á»i sẽ bảo tôi ra sao? Tôi thá» bệ hạ còn vá» lâu vá» dà i, váºy nay hãy xin trả lại mệnh phong tÆ°á»›c.
Tiện thể, Cáo Ä‘em việc hoà ng thượng muốn phong cho quáºn Côn tÆ°á»›c quốc công để dò ý Nhưỡng. Nhưỡng bèn đáp rằng:
- Thánh thiên thỠchẳng thiếu gì trà tuệ, cứ đãi ngộ thế nà o cho xứng với công đức của nhà chúa là được.
Cáo vá» triá»u, thuáºt lại ý Nhưỡng, và xin theo đúng nhÆ° lệ phong Văn tổ khi trÆ°á»›c. Hoà ng thượng lại sai các quan triá»u bà n bạc rồi phong quáºn Côn là m tiết chế thuá»· bá»™ chÆ° doanh, bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»±, tÆ°á»›c Côn quốc công, cấp ba ngà n tên lÃnh, năm ngà n mẫu ruá»™ng, hai trăm xã dân để cung phụng vá» việc tế tá»± nhà chúa. Sau đó, các quan lại Ä‘em ý của hoà ng thượng nói vá»›i Nhưỡng. Nhưỡng chẳng có ý kiến gì khác. Các quan bèn Ä‘em lá»i bà n của triá»u đình tâu lên hoà ng thượng. Hoà ng thượng nghÄ© rằng: Văn tổ ngà y xÆ°a lúc má»›i phong thì thế, mà rồi vá» sau, lại tiến lên đến ngôi chúa. Bây giá» nếu không nói trÆ°á»›c rõ rà ng, e rằng lâu dần sẽ lại sinh ra những chuyện khác. Bởi váºy, khi đã quyết định việc phong tÆ°á»›c quốc công cho quáºn Côn, hoà ng thượng bèn bắt các quan triá»u là m tá» sắc dụ, nói rõ từ nay vá» sau cứ Ä‘á»i Ä‘á»i nối tiếp tÆ°á»›c công mà thôi. Các quan triá»u vâng mệnh hoà ng thượng là m đúng nhÆ° váºy. Mấy chữ ấy ghi trong sắc dụ. Nhưỡng không được biết gì hết.
Hôm sau, hoà ng thượng, sai quan Ä‘em sắc đến phủ ban cho quáºn Côn, rồi lại sai Ä‘em dán bản sao ra ngoà i cá»a Äại hÆ°ng cho thiên hạ Ä‘á»u biết.
Nhưỡng xem tá» yết thị, thấy có chữ "Ä‘á»i Ä‘á»i nối tiếp tÆ°á»›c công" liá»n hằm hằm mà rằng:
- Lấy tÆ°á»›c công là m cái mệnh lúc đầu, còn có lý. Nay lại nhất quyết hạn định ở tÆ°á»›c công, bắt con cháu nhà chúa Ä‘á»i Ä‘á»i kiếp kiếp cứ phải noi theo nhÆ° thế mãi thì còn có lý nà o nữa? Vừa rồi giặc đến, nhà vua được tôn phò, các quan văn võ không má»™t ngÆ°á»i nà o phải mất tÆ°á»›c vị; riêng nhà chúa thì có tá»™i tình gì mà lại bị thụt chức? Thá» coi những kẻ tai mắt ngồi ở trong triá»u, ai không chịu Æ¡n sâu của nhà chúa? Thế mà bây giá» ngÆ°á»i ta lại dùng những câu văn khéo léo để chiá»u ý nhà vua nhÆ° váºy, tháºt là khinh bạc quá lắm! Äược! HỠđã nổi tiếng vì câu văn khéo léo, thì ta cÅ©ng lại lấy câu văn khéo léo mà chá»i lại, thá» xem ai thắng ai?
Rồi Nhưỡng là m luôn một tỠyết thị như sau:
"Hà m-giang, Äinh má»— kÃnh đạt các quan văn võ quý Ä‘Ã i:
Nay vâng sắc chỉ láºp quốc công để nối dòng dõi nhà chúa. Nếu nhÆ° lòng ngÆ°á»i Ä‘á»u đã thoả thuáºn, thì nên đến phủ lạy mừng. Nhược bằng ai còn nghÄ© đến công đức nhà chúa, riêng có ý tâu xin thế nà o, thì hãy đến cùng há»p ở cung Tây-long, bà n vá»›i má»— vá» việc thảo biểu dâng lên hoà ng thượng, để cúi chá» thánh thượng xét định, cho thoả lòng mong má»i của thiên hạ".
Khi mệnh ban tÆ°á»›c quốc công má»›i ban xuống, ai nấy Ä‘á»u nghÄ© rằng việc đó hẳn chÆ°a hết miệng tiếng. Äến lúc nà y Nhưỡng đã Ä‘i trÆ°á»›c má»i ngÆ°á»i, láºp ra cuá»™c há»p để tranh công đầu. Tuy nhiên, để phòng ngừa vì lá»— mãng thô bạo mà há»ng việc nhÆ° bá»n Thần trung hầu, DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế, nên Nhưỡng cÅ©ng không dám dùng uy thế mà ăn hiếp các viên triá»u thần hiện Ä‘ang theo nhà vua. Ngược lại, các viên triá»u thần khi má»›i gặp Nhưỡng, cÅ©ng chỉ ngồi im để xem Nhưỡng ngả vá» bên nà o mà cân nhắc nặng nhẹ. Lúc thấy Nhưỡng kêu gá»i há»™i há»p, má»i ngÆ°á»i tuy không dám theo Nhưỡng, nhÆ°ng trong bụng lại sợ Nhưỡng, vì thế việc theo phò nhà vua cÅ©ng có phần chểnh mảng. Còn nhà vua, tuy vẫn quyết tâm giữ mệnh cÅ©, không chịu thêm bá»›t ná»a chữ, xong cÅ©ng chỉ xoay xở má»™t mình, không ai là ngÆ°á»i giúp đỡ.
Bấy giá», trong hà ng quan văn đến há»p vá»›i Nhưỡng có Ngô Trá»ng Khuê, Nguyá»…n Gia Lịch (có bản chép Nguyá»…n Văn Lịch), Nguyá»…n Tông Äiển, Nguyá»…n Huy Chiểu, Nguyá»…n Äình Thiá»u, Phan Huy Ãch... cả thảy sáu, bảy ngÆ°á»i.
Các quan đến dá»± cuá»™c há»p, được Nhưỡng đặt tiệc rất to để thết đãi. Tiệc xong, Nhưỡng há»i má»i ngÆ°á»i rằng:
- Cái mệnh "quốc công" các ông cho là thế nà o?
Ngô Trá»ng Khuê đáp:
- Hai trăm năm nay có vua có chúa, công đức nhà chúa không thể vì má»™t lần thất bại mà hết sạch. Nhà vua còn Ãt tuổi, nghÄ© ngợi chÆ°a chu đáo. Phụ hoạ vá»›i ý nhà vua để là m việc vô lý nà y, đó là lá»—i của bá»n chúng tôi. Phen nà y chỉnh đốn lại, phi ông thì không xong.
Nhưỡng nói:
- Tôi há»p các ông cÅ©ng chÃnh vì việc đó. Bây giá» tôi muốn là m tá» tâu để xin vá»›i nhà vua, váºy các ông có hiệp ý không?
Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u đáp:
- Không hiệp ý thì đã chẳng đến đây; đã đến đây tức là không ai không hiệp ý.
Nhưỡng nói:
- Nếu các ông đã hiệp ý, thì nên thảo ngay tỠtâu để tôi đem dâng hoà ng thượng. Hoà ng thượng dẫu muốn chẳng cho, tôi cũng cứ cố xin, đến bao giỠđược mệnh lệnh nhất định thì mới thôi.
Một viên quan võ là Nguyễn Gia Quán nói rằng:
- Thần trung hầu, DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế cÅ©ng có tá» tâu hẳn hoi, váºy mà chỉ đợi xin mệnh, cho nên rốt cuá»™c má»›i há»ng việc. Nay có đủ cả quan văn, quan võ cùng há»™i há»p nhÆ° thế nà y, cứ kéo tuá»™t và o trong phủ là tá»± khắc thà nh triá»u đình. Triá»u đình đã thà nh, thế lá»›n ắt phải trở vá» vá»›i nhà chúa. Kìa hãy thá» nhìn hai Ä‘iếm tả hữu (trÆ°á»›c kia Trịnh CÆ°Æ¡ng đặt tả Ä‘iếm và hữu Ä‘iếm ở ngoà i cá»a phủ Ä‘Æ°á»ng, để là m chá»— trăm quan tra xét kiện tụng), không lại vẫn hoà n không. Äã đến nÆ°á»›c ấy, cần gì còn phải đợi xin mệnh nữa?
Nhưỡng đáp:
- Tôi muốn là m thế, kể cÅ©ng không khó. NhÆ°ng thiết nghÄ© chúa không chịu mệnh của nhà vua, bảo là thuáºn thì chÆ°a lấy gì là m thuáºn. Vả lại tục ngữ đã nói: "Chẳng ai mặc áo qua đầu". Vì váºy, tôi muốn cứ theo con Ä‘Æ°á»ng ngay thẳng cho phải lẽ. Tôi không phải là quân ô hợp nhÆ° bá»n Thần trung hầu và Trá»ng Tế, để đến ná»—i bị ngÆ°á»i ta bá» rÆ¡i. Nếu tôi đã tâu xin, hẳn là mấy ông thầy già ngồi trong triá»u có muốn là m rầy tôi cÅ©ng không thể được.
Sau đó, má»i ngÆ°á»i bèn thảo tá» tâu, đại ý nói rằng:
"Nay kÃnh vâng hoà ng đế bệ hạ Ä‘oái nghÄ© đến nhà chúa, muốn cho được bảo tồn dòng dõi, phong là m tÆ°á»›c công, Ä‘á»i Ä‘á»i giữ việc cúng tế. Thần dân thấy váºy, chẳng ai không cảm kÃch. NhÆ°ng nhà chúa từ đức Thái vÆ°Æ¡ng vá» sau vẫn được thiên tá» ban cho tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng. Má»›i rồi gặp cÆ¡n quốc biến, tiên chúa Äoan nam vÆ°Æ¡ng đã phải Ä‘em thân chết theo nÆ°á»›c. Bây giá» nạn nÆ°á»›c đã qua, vâng được thánh thượng bao dong, các bá» tôi Ä‘á»u không ai bị mất quan tÆ°á»›c, riêng có nhà chúa lại phải giáng phong. NhÆ° thế, thần dân nghÄ© không Ä‘Ã nh lòng. Váºy dám cúi xin cho Côn quốc công được phong lên tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng, cho thoả lòng mong má»i của thần dân".
Hoà ng thượng xem xong tá» tâu liá»n nói:
- Cứ nằng nặc đòi phong vÆ°Æ¡ng để ăn hiếp ta má»›i sÆ°á»›ng hay sao? Nếu yên pháºn là m tôi, thì công vá»›i vÆ°Æ¡ng phá»ng có khác gì? Vả lại, mệnh vừa má»›i ban xuống mà đã muốn đổi, mệnh thiên tỠđâu phải là trò trẻ con?
Các viên quan triá»u thấy váºy, tá»± nghÄ© phò chúa đã không dá»±, giúp vua lại không xong, ai nấy Ä‘á»u muốn tháo thân mà đi. Tứ xuyên hầu và o tâu vá»›i vua:
- Lấy chúa hiếp vua, đó là cái gốc sinh loạn. Loạn đã đến thế, há» vẫn còn noi theo vết cÅ© mà là m, chẳng qua cÅ©ng là lòng trá»i xui khiến ra nhÆ° váºy. Nhưỡng là kẻ vÅ© phu, không thể lấy nghÄ©a lý mà nói cho hiểu. Thần xin vâng chỉ đến nói thẳng vá»›i quáºn Côn, khuyên y hãy từ bá» chuyện xin phong vÆ°Æ¡ng, may ra việc nÆ°á»›c còn có thể là m được. Nếu không, phen nà y mà loạn thì lÅ© thần không sao xoay chuyển nổi. Dám xin hoà ng thượng hãy tha tá»™i cho thần!
Hoà ng thượng bằng lòng, Tứ xuyên hầu bèn đến phủ nói với Côn quốc công rằng:
- Tôi chịu Æ¡n sâu của nhà chúa, không phải là không muốn háºu vá»›i ông. NhÆ°ng mà biến cố của nÆ°á»›c nhà lần nà y, chÃnh là má»™t cÆ¡ khép mở rất lá»›n của trá»i đất; do đó, má»i việc Ä‘á»u không câu nệ và o nếp cÅ©. Nay nếu theo lệ nối ngôi ngà y trÆ°á»›c mà láºp, để ép thiên tá» phải là m cái việc không muốn là m, thì tháºt là quá Æ° vô đạo. LÅ© chúng tôi, nghÄ©a không thể nÃn, cho nên phải nói vá»›i ông. Ông nếu bá» qua lá»i nói của tôi, thì loạn lạc sau nà y, sẽ không thể cứu được nữa. Trong sách đã nói: "NÆ°á»›c có đạo thì là m quan, nÆ°á»›c vô đạo thì ở ẩn." LÅ© chúng tôi Ä‘Ã nh xin Ä‘i từ nay.
Côn quốc công đáp:
- Tôi vẫn tá»± biết là kẻ hèn má»n, đâu dám mong những Ä‘iá»u quá đáng? Việc nà y là do Liá»…n trung hầu gây ra, tôi tháºt không dá»±, xá» trà thế nà o tuỳ lượng bá» trên. Xin ông hãy vì tôi tâu lên hoà ng thượng, soi xét cho tấm lòng ấy của tôi.
Tứ xuyên hầu thấy lá»i lẽ Côn quốc công có ý thoái thác, bèn vá» tâu vá»›i vua rằng:
- Việc nà y thần không thể nà o xoay chuyển được nữa. Hoà ng thượng dùng thần cÅ©ng là vô Ãch!
Rồi Tứ xuyên hầu từ biệt mà đi.
Nhưỡng nghe tin ấy, nói vá»›i má»i ngÆ°á»i:
- Lão ráºm râu sâu mắt bá» Ä‘i rồi, thế là bá»›t được má»™t tên cáo già !
Lúc ấy, hai Ä‘iếm tả hữu Ä‘á»u bá» không. Những kẻ há»™i há»p trÆ°á»›c kia nay vá» ngồi trong triá»u, Ä‘á»u là bè đảng của Nhưỡng. Hoà ng thượng thấy váºy, than thở vá»›i bá»n gia thần rằng:
- Ta nay không còn ai giúp ráºp nữa rồi! Tuy váºy, nó cÅ©ng không thể cáºy đông ngÆ°á»i mà ăn hiếp ta được. Ta cứ không nghe, thá» xem nó là m thế nà o?
Thế rồi, sau khi Tứ xuyên hầu đã Ä‘i khá»i, hoà ng thượng vẫn cứ giữ nguyên mệnh cÅ©, ngay cả số quân dân, cÅ©ng Ä‘á»u không cấp thêm cho Côn quốc công má»™t ngÆ°á»i nà o cả.
Các quan văn trong toà ná»™i hà n ở luôn bên cạnh vua sợ bị Nhưỡng quở trách, nhiá»u ngÆ°á»i khuyên vua nên Æ°ng cho lá»i xin của hắn. NhÆ°ng vua Ä‘á»u không nghe.
Nhưỡng thấy nhà vua cÆ°Æ¡ng quyết, cÅ©ng có ý chá»n, bèn là m má»™t tá» tâu kÃn, xin vua cứ cho Côn quốc công mang danh hiệu tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng, còn các quyá»n bÃnh thì vẫn thuá»™c vá» nhà vua. Trong tá» tâu ấy, lá»i lẽ của Nhưỡng cá»±c kỳ má»m má»ng. Rồi Nhưỡng lại thân và o chầu để xin vá»›i vua. Vì thế, nhà vua má»›i nguôi lòng mà nghe theo, phong cho Côn quốc công là m nguyên soái phụ quốc chÃnh, tÆ°á»›c án đô vÆ°Æ¡ng. Rồi vua sai viên quan trong triá»u là Nguyá»…n Du (Nguyá»…n Du quê ở xã Văn Xá, huyện Thanh Oai, Hà Äông, Ä‘á»— tiến sÄ© khoa ất tỵ (1785) năm Cảnh hÆ°ng) Ä‘em sắc chỉ đến ban cho Côn quốc công.
Côn quốc công vâng mệnh, thân hà nh và o triá»u lạy tạ; Ä‘oạn vá» phủ sai ngÆ°á»i đánh ba hồi chÃn tiếng trống, là m lá»… lên ngôi chúa. Hôm ấy là ngà y mÆ°á»i chÃn tháng chÃn.
Sau khi án đô vÆ°Æ¡ng được láºp, các quan tả hữu khuyên vÆ°Æ¡ng nên theo lệ cÅ©, đặt ra các viên tham tụng, bồi tụng, chưởng phủ, thá»± phủ, để dá»±ng riêng má»™t triá»u đình. Rồi há» lại trông mặt mấy viên đến há»p ở cung Tây-long hôm ná» mà chỉ định ngÆ°á»i nà y là m chức nà y, ngÆ°á»i kia là m chức kia, sắp đặt rõ đâu và o đấy. NhÆ°ng Nhưỡng tá»± nghÄ© hôm trÆ°á»›c mình tâu vá»›i hoà ng thượng nhÆ° thế, mà nay đã vá»™i tá»± ý tráo trở, láºt lá»ng, e rằng nhÆ° váºy là lừa gạt bá» trên quá chừng. Vì váºy, Nhưỡng vẫn còn trù trừ, chÆ°a dám xin vÆ°Æ¡ng ra mệnh.
Còn hoà ng thượng, thì cứ giữ theo mệnh cÅ©, đổi chức tham tụng là m bình chÆ°Æ¡ng, bồi tụng là m tham tri, thiêm sai là m thiêm thÆ°, hai Ä‘iếm tả hữu là m hai nhà nghị sá»±. Rồi bắt Nhưỡng phải kÃp chá»n lá»±a các quan, xin chỉ hoà ng thượng, rồi định ngà y há»p ở nhà nghị sá»± để chia đặt má»i việc. NhÆ°ng ý Nhưỡng chÆ°a quả quyết, thà nh ra công việc cứ dùng dằng, lẩn quẩn luôn trong mấy hôm.
Äang khi ấy, chợt có tin báo Thạc quáºn công ở trấn SÆ¡n Tây đã thu tháºp hết binh lÃnh các huyện, đông đến và i vạn ngÆ°á»i, lại Ä‘em cả thổ binh của bá»n phiên mục đất Phù Sùng ở vùng HÆ°ng Hoá là Äinh Công Hồ và Äinh Công Trinh Ä‘i theo, nay mai sẽ tá»›i kinh sÆ°.
Tháºt là :
Äã mạnh lại còn tay mạnh nữa,
Bất ngỠphòng chuyện bất ngỠhơn.
ChÆ°a biết quáºn Thạc đến kinh sÆ° là m gì? Hãy xem hồi sau phân giải.
Tà i sản của phongvan
11-09-2008, 04:30 PM
Bất Diệt Ma Tôn
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
Hồi thứ bảy
Phò Lê đế, đạo Vũ thà nh lại ra quân
Äốt Trịnh cung, chúa án đô phải bá» nÆ°á»›c.
Lại nói, Thạc quáºn công (Hoà ng Phùng CÆ¡) sau khi thua tráºn ở cá»a Thuý ái, liá»n chạy vá» vùng HÆ°ng Hoá, nÆ°Æ¡ng nhỠở nhà má»™t phiên mục là Äinh Công Hồ. Kịp khi nghe tin quân Tây SÆ¡n đã rút vá» Nam, quáºn Thạc bèn tá»›i trấn SÆ¡n Tây, thu nhặt binh lÃnh để vá» bảo vệ kinh thà nh. Khi ấy hoà ng thượng vẫn thÆ°á»ng cho ngÆ°á»i qua lại chá»— quáºn Thạc, vua tôi rất là ăn ý vá»›i nhau.
Äến lúc nà y được tin quáºn Thạc đã tá»›i, nhà vua liá»n sai ông ta Ä‘em quân và o đóng ở cá»a ô TrÆ°á»ng Bắn để bảo vệ hoà ng thà nh. Lúc và o thà nh, quáºn Thạc đến lạy chà o nhà vua, rồi sau má»›i ra chà o án đô vÆ°Æ¡ng.
Bấy giá», ngÆ°á»i trong kinh nhao nhao đồn rằng: "Thạc và o bè vá»›i vua; Nhưỡng và o bè vá»›i chúa. Hai ngÆ°á»i sẽ có ngà y dà n quân đánh nhau. Cả hai Ä‘á»u là tÆ°á»›ng mạnh chÆ°a biết ai thua ai được?". Hoặc có ngÆ°á»i lại nói rằng: "Vua vá»›i chúa thế lá»±c cÅ©ng ngang nhau, nhÆ°ng vua có phần mạnh hÆ¡n má»™t chút".
án đô vÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng sai ngÆ°á»i đến uý lạo quáºn Thạc, khuyên Thạc nên giúp đỡ nhà chúa. Nhưỡng cÅ©ng hay cho ngÆ°á»i Ä‘i lại biếu xén để liên kết vá»›i quáºn Thạc.
Thủ hạ của quáºn Thạc có ngÆ°á»i tên là Nguyá»…n Liên, thấy thế lá»›n trong thiên hạ Ä‘ang có chiá»u ngả vá» phÃa chúa, nên cho rằng việc Nhưỡng phò chúa khó mà có thể xoay chuyển được. Rồi nhân đó, muốn cho quáºn Thạc hợp và o vá»›i Nhưỡng, Liên bèn cố khuyên quáºn Thạc bá» vua mà theo chúa. Quáºn Thạc trả lá»i:
- NgÆ°á»i ta khó nhá»c má»›i là m được mâm cá»— ngon, mình bá»—ng xông đến, chá»c ngay Ä‘Å©avà o mà ăn, còn ra cái mặt mÅ©i gì nữa?
Liên nói:
- Hiện nay ngôi chúa tuy đã láºp, nhÆ°ng quyá»n chúa chÆ°a định xong. Ông Nhưỡng vì đã trót hứa vá»›i hoà ng thượng là quyá»n bÃnh thuá»™c vá» nhà vua, nên bây giá» không dám hé răng nói lại. Chúa ngồi chồm chá»—m ở trong phủ, mà hoá ra chÃnh phủ chẳng có ngÆ°á»i nà o, dân không biết theo ai. Việc ấy không có ông thì không xong. NgÆ°á»i xÆ°a có câu: "Là m việc thì dá»…; là m cho nên việc má»›i khó". Bây giá» nếu ông gánh lấy cái khó ấy, thì công nghiệp chẳng kém gì ông Nhưỡng đâu!
Quáºn Thạc há»i:
- Thế thì nên là m ra sao?
Liên đáp:
- NgÆ°á»i ta có thể há»p được các quan, sao ông lại không chịu há»p? Nay ông hãy định ngà y há»™i há»p các quan để bà n vá» việc đặt tên các quan chức rồi sau Ä‘em những lá»i bà n ấy mà tâu xin vá»›i nhà vua, hẳn là nhà vua phải nghe theo.
Quáºn Thạc khen phải, rồi sai thảo tá» hiểu thị các quan văn võ, đại ý nói rằng:
"Khi Nguyá»…n Hữu Chỉnh Ä‘Æ°a giặc và o cÆ°á»›p nÆ°á»›c, má»— vâng mệnh dẹp giặc, chẳng may đã sai phạm quân luáºt và là m tan vỡ quân Ä‘á»™i, đến ná»—i kinh thà nh không giữ được, tháºt là đáng chịu tá»™i muôn lần. May nhá» lòng trá»i hối hoạ (má»™t quan niệm cÅ© cho rằng, má»i tai hoạ ở trên Ä‘á»i Ä‘á»u là do trá»i gieo rắc, khi tai hoạ hết, ấy là lúc trá»i đã hối lại), quân giặc phải lẻn trốn vá». Nay non sông lại y nguyên, vua chúa vẫn nhÆ° cÅ©. NhÆ°ng giÆ°á»ng mối đã đổ, triá»u chÃnh lại cà ng rối bá»i. TÆ°á»›ng võ, quan văn, há nên má»™t má»±c im lặng? Váºy xin định đến ngà y nà y tháng nà y, há»™i há»p ở bá»™ Lá»…, cùng nhau bà n định, rồi sẽ tâu lên hoà ng thượng và trình lên vÆ°Æ¡ng thượng biết; sau đó xin giao xuống cho thi hà nh, để chỉnh đốn lại thể thống của triá»u đình".
Má»i ngÆ°á»i thấy tá» hiểu thị đó, Ä‘á»u cho rằng quáºn Thạc vì nhà vua mà mở ra cuá»™c há»p ấy, để báo thù lại cuá»™c há»p của Nhưỡng ở Tây-long trÆ°á»›c đây. Äến ngà y đã định, quáºn Thạc kéo quân từ hoà ng thà nh ra, Nhưỡng dẫn quân từ phủ chúa lại, ngÆ°á»i ta chắc là hai tÆ°á»›ng sắp sá»a đánh nhau, có kẻ sợ vạ lây đã phải lánh Ä‘i nÆ¡i khác. NhÆ°ng đến khi thấy hai tÆ°á»›ng đã gặp nhau mà không xảy ra chuyện gì, thì ngÆ°á»i ta lại đồ rằng quáºn Thạc lừa cho Nhưỡng ngồi và o há»p rồi má»›i bắt, tÆ°á»›ng trẻ tất phải mắc mÆ°u tÆ°á»›ng già . Rút lại, chẳng ai hiểu được ý định của quáºn Thạc nhÆ° thế nà o?
Kịp đến lúc các quan văn võ đến há»p, chà o há»i nhau xong, quáºn Thạc nói:
- Chúa lên ngôi đã hÆ¡n má»™t tuần, mà chÃnh sá»± vẫn chÆ°a ra đầu ra mối gì cả, các ông có ý kiến gì xin cứ bà y tá», rồi cùng lá»±a chá»n những Ä‘iá»u đáng là m để Ä‘em tâu xin vá»›i bá» trên.
Má»i ngÆ°á»i còn chÆ°a biết nói thế nà o. Trong đám có Ninh Tốn là tay lắm mÆ°u mẹo giảo quyệt, định dùng lối nói láºp lá» nÆ°á»›c đôi để dò ý quáºn Thạc, bèn lên tiếng mà rằng:
- Từ khi sáng nghiệp vá» sau, quyá»n ở nhà vua. Từ ngà y trung hÆ°ng lại đây, quyá»n ở phủ chúa...
Tốn vừa mở miệng đến đấy, đã bị Nhưỡng há»i vặn ngay:
- Bây giá» là sau Ä‘á»i sáng ngiệp hay là sau Ä‘á»i trung hÆ°ng? Là m sao lại còn nói đèo thêm Ä‘á»i sáng nghiệp và o nữa? Xem viên ấy là quan chức gì mà nói dốt đến váºy?
Tốn vốn có tà i đối đáp nhanh nhẹn, liá»n nói luôn:
- ấy là tôi cÅ©ng chỉ viện dẫn ra để tá» rằng, từ sau Ä‘á»i trung hÆ°ng thì nhÆ° thế đó mà thôi!
Nhưỡng nói:
- Nếu váºy thì má»i ông ra thảo bản nghị sá»±.
Tốn bèn thảo một bản nháp, đại ý như sau:
"Nhà vua, nhà chúa, vẫn là má»™t thể. Nay tên gá»i các chức quan ở phủ chúa phải theo nhÆ° chỉ ý của nhà vua vừa má»›i định, nhÆ°ng cÅ©ng nên giữ cả tên gá»i cÅ©. Váºy xin để chức bình chÆ°Æ¡ng kiêm chức tham tụng, tham tri kiêm bồi tụng, thiêm thÆ° kiêm thiêm sai, đô cấp sá»± kiêm lục phiên tri phiên. Vá» hà ng quan võ thì những chức chưởng phủ, thá»± phủ, sẽ thêm và o những chữ ngÅ© quân đô đốc phủ, tả hữu đô đốc. Còn nhà nghị sá»± ở ngoà i cá»a phủ đã quen tai mắt thiên hạ, xin cứ để nguyên nhÆ° tên cÅ©. Các việc chÃnh sá»± sau khi bà n xong, trÆ°á»›c hết phải trình cho chúa biết, rồi sau má»›i tâu vua để xin nhà vua quyết định".
Nhưỡng coi bản nháp của tá» nghị sá»±, thấy lá»i văn chứa Ä‘á»±ng những ý từ khôn khéo, tiếng rằng theo vua mà kỳ thá»±c là xem trá»ng ở chúa, bèn đổi ra giá»ng vui mừng mà rằng:
- NgÆ°á»i ta khen ông là tay lão luyện vá» nghá» từ hà n, quả tháºt là không sai! Vừa nãy tôi nói lỡ lá»i, xin ông đừng giáºn.
Rồi Nhưỡng bảo Tốn chép thà nh bản tâu để dâng lên nhà vua. Lúc bản tâu đã chép xong, Nhưỡng tá»± thấy rằng việc là m ấy và lá»i hứa của mình vá»›i nhà vua trÆ°á»›c đây là trái ngược nhau, nên không dám giáp mặt vua, bèn cáo từ các quan mà vá» dinh. Các viên quan võ cùng Ä‘á»u theo Nhưỡng ra vá» hết. Chỉ còn lại quáºn Thạc và mấy viên quan văn và o Ä‘iện để xin mệnh của nhà vua.
Hoà ng thượng lúc đầu tưởng quáºn Thạc hẳn phải thuáºn theo ý mình, nên rất mừng, cho ngÆ°á»i dẫn ông ta và o ra mắt. Äến khi coi hết tá» tâu, hoà ng thượng nổi giáºn mà rằng:
- Tham tụng, bồi tụng cứ việc tham tụng, bồi tụng, hà tất phải đèo thêm bình chÆ°Æ¡ng, tham tri? Chưởng thá»± cứ việc chưởng thá»±, can gì phải đèo thêm ngÅ© quân đô đốc? Bá»n các ngÆ°Æ¡i lấy hÆ° văn mà đánh lừa ta; bịp bợm, xảo trá nhÆ° váºy, há phải là lá»… thá» vua?
Quáºn Thạc nghÄ© xÆ°a nay mình vá»›i nhà vua vốn có ân tình sâu xa, bá»—ng dÆ°ng vô cá»› thay đổi thì tháºt là xấu hổ, vì váºy, không dám hé răng, chỉ cúi ráºp đầu tạ tá»™i mà thôi.
Ninh Tốn quỳ tâu:
- Nay ở ngoà i thà nh Ä‘á»u là bãi chiến trÆ°á»ng, thiên hạ Ä‘ang loạn lá»›n, mà chÃnh sá»± trong triá»u đình thì vẫn còn rối bá»i. LÅ© thần trót phạm oai trá»i, tháºt là sợ hãi khôn xiết. Dám xin hoà ng thượng soi xét.
Hoà ng thượng nói:
- Ngoà i thà nh Ä‘á»u là bãi chiến trÆ°á»ng, vạ ấy há»i tại nhà ai gây ra? Äâu phải là lá»—i ở trẫm? Thôi đừng nói lắm, lÅ© ngÆ°Æ¡i tưởng rằng bè đảng đông, có thể ăn hiếp được trẫm, thì cứ việc là m Ä‘i! Cần gì mà phải xin mãi?
Bá»n quáºn Thạc Ä‘á»u sợ hãi, bồ hôi toát ra khắp lÆ°ng, không dám nà i xin gì nữa; bèn cùng nhau phủ phục ở sân rồng, mãi đến đầu canh má»™t chÆ°a dáºy.
Hoà ng thượng thấy há» cứ nằm lỳ ở sân, nghÄ© rằng ngÆ°á»i ta đã có bụng khác vá»›i mình, không thể trông cáºy được nữa, dầu có cố giữ ý mình cÅ©ng là vô Ãch, bèn Æ°ng cho lá»i tâu của há».
Bá»n quáºn Thạc xin được mệnh lệnh rồi, liá»n lạy tạ mà ra.
Hôm sau, há» cùng và o phủ để lá»±a chá»n các quan. Má»i ngÆ°á»i bà n bạc cho rằng, chúa má»›i được lên ngôi, những ngÆ°á»i mà hoà ng thượng tin dùng nhÆ° loại Tứ xuyên hầu, chÆ°a nên gạt bá» vá»™i. Rồi há» bèn lấy Tứ xuyên hầu (tức Phan Lê Phiên) là m chức bình chÆ°Æ¡ng kiêm tham tụng; Kế liệt hầu (tức Bùi Huy BÃch) và Khuê phong hầu (tức Phan Cáºn) cùng là m chức đồng bình chÆ°Æ¡ng sá»± kiêm hà nh tham tụng; quáºn Thạc là m trung quân đô đốc phủ, tả đô đốc chưởng phủ sá»±, tÆ°á»›c Thạc vÅ© công; Nhưỡng là m đông quân đô đốc phủ, hữu đô đốc thá»± phủ sá»±, tÆ°á»›c Liá»…n quáºn công; Ngô Trá»ng Khuê, Ninh Tốn Ä‘á»u là m tham tri chÃnh sá»± kiêm bồi tụng; Nguyá»…n Huy Chiểu, Phan Huy Ãch, cả bá»n gồm sáu ngÆ°á»i Ä‘á»u là m chức đô cấp sá»± trung, kiêm thiêm sai tri phiên trong sáu khoa.
Mệnh đó được ban xuống. Tứ xuyên hầu từ chối không nháºn. Kế liệt hầu thì tá»± thẹn mình không là m được công trạng gì, nói:
- Ta là m tể tÆ°á»›ng không được tốt là nh (trá» việc Bùi Huy BÃch trÆ°á»›c kia là m tham tụng (tÆ°á»›ng quốc) nhÆ°ng bất lá»±c, để Tây SÆ¡n lấy được Bắc Hà ). Việc trÆ°á»›c hãy còn tấm gÆ°Æ¡ng sá» sá» ra đấy. Má»™t Ä‘á»i lại định mấy lần là m hại nÆ°á»›c ngÆ°á»i ta nữa? (ngÆ°á»i ta đây chỉ và o nhà vua; quan niệm phong kiến cho nÆ°á»›c là của vua).
Rồi Kế liệt hầu cÅ©ng không chịu nháºn chức. Chỉ có Khuê phong hầu má»™t mình gánh vác công việc. NhÆ°ng bấy giá» quyá»n bÃnh trong nÆ°á»›c Ä‘á»u ở tay Nhưỡng. Còn quáºn Thạc thì già nua dốt nát, chẳng biết gì đến chÃnh sá»±, chỉ giữ má»™t chức quan cho đủ số mà thôi:
Quan liêu trong chÃnh phủ đã đầy đủ, há» bèn ngà y ngà y bà n mÆ°u tìm kế để đè nén nhà vua, muốn cho tất cả quyá»n hà nh vá» việc binh, việc dân Ä‘á»u thuá»™c vá» phủ chúa. Riêng có bổng lá»™c của nhà vua, thì há» bà n nhau đãi háºu hÆ¡n các triá»u trÆ°á»›c má»™t chút. NhÆ°ng hoà ng thượng cÅ©ng không chịu lép vế, cứ má»—i việc má»—i giằng giữ co kéo, thà nh ra các việc binh, dân, chÃnh Ä‘á»u rối tung chẳng đâu và o đâu. Rồi đó hoà ng thượng lại ra sức má»™ thêm binh mã để tá»± vệ, và ngấm ngầm láºp mÆ°u chế ngá»± nhà chúa.
Lệ cũ, nội điện nhà vua có một viên quan phụ tá. án đô vương bèn sai một hoà ng thân tin cẩn của mình đến sung và o chức đó. Hoà ng thượng bảo với vị hoà ng thân ấy rằng:
- Ta vừa cho lên là m chúa, sáºp ngồi còn rung rinh, thế mà đã vá»™i sai ngÆ°á»i đến dòm dá», là m nhÆ° ná»n nếp lúc thái bình ấy. Ông vá» bảo chúa án đô rằng, chúa đã sai ông đến là m phụ tá cho trẫm, thì trẫm cÅ©ng khiến ông trở lại là m phụ tá cho chúa.
Vị hoà ng thân ấy lui ra, hoà ng thượng bèn dặn mấy ngÆ°á»i tả hữu:
- Các ngÆ°Æ¡i hãy nhá»› lấy, há»… mà ngÆ°á»i nà y còn lại đây nữa, thì cứ chặt chân hắn Ä‘i cho ta!
Thế là từ đó, vua chúa đâm ra thù nhau.
Hồi án đô vÆ°Æ¡ng má»›i và o kinh thà nh, Trá»ng Tế trốn vá» huyện Gia Lâm. VÆ°Æ¡ng vốn mến tÆ° cách của Trá»ng Tế, lúc nà y bèn cho sứ giả Ä‘i má»i. Khi Tế đến nÆ¡i, vÆ°Æ¡ng nói:
Trong lúc giặc má»i và o cÆ°á»›p kinh kỳ, các quan văn võ hoặc chạy trốn hoặc đầu hà ng, riêng ngÆ°Æ¡i là nho thần lại dám láºp đồn bên cạnh kinh thà nh để chống nhau vá»›i giặc; cái tiếng nghÄ©a khà của ngÆ°Æ¡i đã là m rung Ä‘á»™ng cả nÆ°á»›c, bá»n giặc cà n rỡ sở dÄ© phải trốn Ä‘i, cÅ©ng chÃnh là sợ vá» oai phong của ngÆ°Æ¡i. Äiá»u đó, quáºn Thạc quáºn Liá»…n không thể sánh kịp. Vả lại, ngÆ°Æ¡i má»›i thoạt và o thà nh đã lấy ngay việc láºp chúa là m Ä‘iá»u trÆ°á»›c nhất. Tuy việc quáºn Thuỵ không thà nh, nhÆ°ng thanh thế nhà chúa lại nhen nhúm lên được cÅ©ng là từ đấy. Nay ta má»›i được lên ngôi, nhà vua vá»›i ta lại chÆ°a hoà thuáºn, mà thiên hạ thì Ä‘ang còn rối ren, váºy ngÆ°Æ¡i hãy cố ở lại giúp ta.
Sau đó án đô vÆ°Æ¡ng bèn cho Tế trông nom vá» việc tà i phú. Nguyá»…n Máºu Ná»…, há»c trò của Tế, cÅ©ng được cất nhắc lên là m chức tiến triá»u.
Tế vốn có bụng oán giáºn nhà vua, liá»n nói vá»›i án đô vÆ°Æ¡ng:
- Cái thuyết nhất thống (táºp trung quyá»n bÃnh và o tay nhà vua) do ở giặc Chỉnh xÆ°á»›ng ra, tháºt không nghÄ©a lý gì hết. XÆ°a nay nhà vua vẫn uá»· quyá»n cho nhà chúa, mà nhà chúa thì phò giúp mối giÆ°á»ng của nhà vua; có há» "nhị thống" (quyá»n lá»±c thuá»™c và o cả vua và chúa) bao giá»? Nhà vua đã chẳng chịu chung tai nạn vá»›i nhà chúa, trái lại còn lấy sá»± thất bại của nhà chúa để là m lợi cho mình. Bá»n Tứ xuyên hầu đã cúi mình theo giặc, giá» lại hùa theo nhà vua mà không biết chi đến chúa. Äó Ä‘á»u là những việc mà lẽ trá»i, tình ngÆ°á»i Ä‘á»u không thể dung tha. Dạo ná» vì chúa đến cháºm, thần bất đắc dÄ© mà phải phò Thuỵ quáºn công. Nếu chúa đến sá»›m, thì thần há lại để cho bá»n đầu hà ng giặc tá»›i nay vẫn còn trốn khá»i hình pháp? Tôn thất nhà vua hãy còn nhiá»u, tìm má»™t vị khác là m ngÆ°á»i khoanh tay rủ áo, tưởng cÅ©ng không thiếu gì. Chúa mà đến sá»›m hÆ¡n nữa, ông vua "lông Ä‘á»" hẳn đã phải Ä‘i theo bá»n giặc "lông Ä‘á»" từ lâu rồi!
Äoạn, Tế xui án đô vÆ°Æ¡ng cho quân vây Ä‘iện vua ở, bắt hết bá»n gia thần của vua giết Ä‘i, rồi bá» vua nà y mà láºp vua khác.
MÆ°u mô đã định xong, Tế bèn sai Nguyá»…n Máºu Ná»… Ä‘em quân chẹn ở phÃa trÆ°á»›c Ä‘iện, đồng thá»i ngầm cho Nhuáºn trạch hầu (Bùi Nhuáºn) lẻn và o cá»a Äông Hoa để đánh úp mé sau.
Hoà ng thượng nghe tin có biến, liá»n sai các hoà ng thân Ä‘em hết binh lÃnh đã má»™ ra chống giữ. Ná»… cưỡi voi đến ngoà i cá»a Äại HÆ°ng, khà thế rất mạnh, khiến cho trong Ä‘iện ai nấy Ä‘á»u run sợ, cÆ¡ hồ muốn tan vỡ. Thình lình thấy quáºn Thạc ngồi trên đầu voi từ phÃa sau Ä‘iện xông tá»›i cá»a Äông Hoa, ngăn Ná»… không được và o nữa và quát:
- Mà y muốn sống thì mau mau thu quân vá», bằng không, tao sẽ chặt đầu mà y trÆ°á»›c để bêu ra cho thiên hạ coi, rồi sau sẽ bắt nốt những tên trong đảng nghịch.
Nguyên quáºn Thạc vốn ghen vá»›i danh vá»ng của Tế, vả lại trong bụng cÅ©ng không Æ°ng cái việc đại nghịch ấy; mặt khác, lúc bấy giá», quáºn Thạc Ä‘ang là m chức Ä‘á» lãnh chÃnh hiệu, phải gìn giữ hoà ng thà nh, e rằng trong Ä‘iện có biến thì mình cÅ©ng mang tá»™i, vì váºy quáºn Thạc phải kÃp ngăn cản.
Nghe Thạc quát, Ná»… sợ hãi lùi ngay, Nhuáºn trạch hầu cÅ©ng không dám và o nữa. Thế là trong Ä‘iện được vô sá»±.
Hoà ng thượng giáºn lắm, bảo các quan tả hữu rằng:
- Äảng ác đã đông, gốc hoạ khó mà nhổ nổi. Nếu không có hữu quân (chỉ và o Nguyá»…n Hữu Chỉnh) trở lại, thì việc tất không xong.
Rồi đó, hoà ng thượng bèn bà n tÃnh việc vá»i Nguyá»…n Hữu Chỉnh Ä‘em quân ra bảo vệ kinh sÆ°.
Lại nói, sau khi quân Nam lén lút vá», Chỉnh cÆ°á»›p được chiếc thuyá»n hối hả Ä‘uổi theo, ra đến biển lại bị gió cản lại luôn mấy ngà y, chừng hÆ¡n má»™t tuần má»›i và o đến cá»a biển Há»™i Thống. Lúc thuyá»n của Chỉnh Ä‘áºu ở dÆ°á»›i bến Äá»™ng Hải (tức xã Äông Hải, quê Chỉnh. Nay thuá»™c Nghi Lá»™c, Nghệ TÄ©nh), thì cÅ©ng vừa gặp lúc anh em Tây SÆ¡n Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bá»™ đã và o tá»›i VÄ©nh Doanh (tức vùng thị xã Vinh-Bến Thuá»· bây giá») Bình nghe tin Chỉnh đã trốn thoát và theo vỠđến đó thì cả kinh mà rằng:
- Thằng chết tiệt nà y khéo tìm Ä‘Æ°á»ng sống, tháºt chẳng khác gì mÆ°á»i lăm giống quỉ dạ xoa luân hồi là m hại, cắt cÅ©ng không đứt Ä‘i cho.
Tuy váºy, lúc Chỉnh và o ra mắt, Bình vẫn vá»— vá» yên ủi. Chỉnh xin theo Bình cùng vá», Bình nói:
- Nay quáºn Thạc quáºn Liá»…n chÆ°a trừ xong, nÆ°á»›c An Nam phi ông không ai trị nổi; ông hãy tạm ở đây đã!
Rồi Bình sai ngÆ°á»i san sẻ các thứ súng đồng, súng sắt, cùng những khà giá»›i, đồ lá» thu được ở Bắc Hà , Ä‘em đến Äông Hải cho Chỉnh.
Chỉnh từ chối không nháºn.
Bình lại cho Chỉnh hai mÆ°Æ¡i lạng và ng, hai trăm lạng bạc, và để lại má»™t trăm tên lÃnh để há»™ vệ cho Chỉnh, Chỉnh nghÄ© để số lÃnh ấy cÅ©ng chẳng dùng được bèn nháºn và ng bạc, trả lại lÃnh và nói:
- Tôi xin được tự mộ lấy quân địa phương mà dùng. Nếu như sức tôi không đủ, phải đưa thư cáo cấp, thì bấy giỠmong ông hãy chú ý sai tướng sĩ giúp đỡ tôi.
Bình Æ°ng lá»i, rồi vá» Phú Xuân, lÆ°u Chiêu viá»…n hầu đóng lại ở Kỳ Hoa để hưởng ứng vá»›i Chỉnh. NhÆ°ng Bình vá» rồi thì Chiêu viá»…n hầu cứ đóng lỳ ở Kỳ Hoa không há» liên lạc gì vá»›i Chỉnh.
Chỉnh ở dÆ°á»›i thuyá»n, thủ hạ chỉ có hÆ¡n ba chục ngÆ°á»i, thà nh thá» không dám bá» thuyá»n lên cạn.
NgÆ°á»i xứ Nghệ biết Chỉnh Ä‘ang lúc thân cô thế cùng liá»n bà n nhau định ngà y khởi binh bắt Chỉnh.
Chỉnh được tin, vá»™i gá»i ngÆ°á»i anh rể là Nguyá»…n Kim Khuê xuống thuyá»n để bà n cách đối phó. Chỉnh bảo Khuê:
- Nay trong nÆ°á»›c rối loạn, tôi muốn chiếm cứ lấy trấn nà y để tÃnh việc lấy thiên hạ. ý anh thấy thế nà o? MÆ°u mẹo của anh sắp đặt ra sao?
Kim Khuê ngÆ°á»i là ng Äặng Äiá»n, huyện Chân Phúc, từng là m chức tri huyện, là báºc túc há»c và có mÆ°u trÃ. Thấy Chỉnh há»i váºy, Khuê liá»n bà y mÆ°u rằng:
- Tên tuổi ông, thiên hạ không ai là không sợ! Sức ông lấy Nghệ An, chẳng qua chỉ nhÆ° trở bà n tay. Nay ngÆ°á»i trong trấn nà y tuy biết ông thân cô thế cùng, song há» vẫn chÆ°a biết rõ hÆ° thá»±c thế nà o. Tá» hịch của há» má»›i truyá»n Ä‘i, chỉ là những lá»i Ä‘Æ°a đẩy lẫn nhau, chÆ°a kẻ nà o dám thò đầu ra trÆ°á»›c. Nếu ông là m trÆ°á»›c để chặn há», hẳn há» sẽ trở tay không kịp. Hiện nay ông mà có được má»™t ngà n thủ hạ, thì ông có thể dá»c ngang khắp thiên hạ váºy!
Chỉnh nói:
- Anh nói rất hợp ý tôi.
Rồi đó, Chỉnh bèn là m tá» hịch lông gà (dịch chữ "vÅ© hịch". Thá»i xÆ°a, trên tá» Hịch văn má»™ quân ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng cắm chiếc lông gà , để tỠý phải thi hà nh tháºt mau, phải là m gấp nhÆ° bay) để Ä‘iá»u Ä‘á»™ng quân lÃnh. Hịch phát bắt đầu từ là ng Chỉnh ở. Ra lệnh há»… cháºm má»™t khắc sẽ chém liá»n.
ở là ng bên cạnh có hai tên lÃnh già , nguyên là lÃnh ở các Ä‘á»™i NhÆ°ng, Kiệu mãn vá», thÆ°á»ng vẫn hống hách vá»›i dân là ng, thấy hịch của Chỉnh đến, chúng liá»n ra ngăn dân là ng và bảo hỠđừng nháºn.
Chỉnh được tin, tức thì đêm sai bá»n thủ hạ sang cÆ°á»›p phá là ng đó, đâm chết hai tên lÃnh già , chém lấy đầu, rồi truyá»n hai cái đầu ấy Ä‘i khắp các thôn ấp, rao cho nhân dân biết.
Thế là cả huyện Chân Phúc, không ai dám trái mệnh của Chỉnh. Chỉ trong mÆ°á»i ngà y, Chỉnh đã má»™ được hÆ¡n má»™t ngà n quân.
Các hà o mục ở huyện bên cạnh, thấy Chỉnh dấy binh vá»™i và ng tÃnh việc đánh Chỉnh. Há» tôn viên trấn thủ cÅ© là ÄÆ°Æ¡ng trung hầu (Bùi Thế Toại) lên là m thủ lÄ©nh, rồi ai nấy Ä‘á»u kéo quân Ä‘i theo.
Chỉnh lúc đó bị vây hãm tứ phÃa, tình thế hết sức nguy ngáºp.
Bấy giá», ở kinh đô có Khuê phong hầu là ngÆ°á»i Nghệ An, thÆ°á»ng được ngÆ°á»i là ng cho biết Chỉnh hiện Ä‘ang ở và o tình thế rất dá»… bắt. Khuê phong hầu liá»n Ä‘em việc đó tâu trình vá»›i án đô vÆ°Æ¡ng; rồi xin cho ÄÆ°Æ¡ng trung hầu ra là m trấn thủ nhÆ° cÅ©, lại xin cá» con là Phan Huy Ãch là m chức đốc thị, và viên trấn thủ Thanh Hoa là Mãn trung hầu (tức Lê Trung NghÄ©a, ngÆ°á»i xã An Hoạch, huyện Äông SÆ¡n, Thanh Hoá) sung chức tham lÄ©nh, thu nhặt các tà n binh ở Thanh Hoa Ä‘em và o Nghệ An, rồi lại triệu táºp binh xứ Nghệ và các hà o mục, thổ dân sở tại để đánh Chỉnh. án đô vÆ°Æ¡ng bằng lòng.
Lúc lÄ©nh mệnh lên Ä‘Æ°á»ng, Ãch hung hăn nói vá»›i má»i ngÆ°á»i rằng:
- Các ông hãy chỠđó, để tôi và o xứ Nghệ lấy đầu Hữu Chỉnh vá» cÆ°á»›p ấn quáºn công cho mà coi!
Ãch lại còn sai bá»n thủ hạ là m chiếc trống tráºn và dặn:
- Phải là m cho rõ lá»›n, có thể chứa được ngÆ°á»i và o trong, để khi ta thúc Ä‘á»™i tiá»n quân xông và o bắt được Chỉnh rồi, thì sẽ chá»c thủng mặt trống, nhét hắn và o đó mà khiêng vá» dÆ°á»›i cá»a khuyết.
Ngà y Ãch xuất quân, ai cÅ©ng cho rằng sá»± thà nh công có thể đứng mà chỠđợi.
Hồi Chỉnh ở Nghệ An, lúc nghe tin án đô vÆ°Æ¡ng má»›i lên ngôi, bèn đặt câu nói lái mà đùa rằng: "yến đô là đố yên" (âm Hán Ä‘á»c án đô hay yến đô Ä‘á»u được). ý Chỉnh muốn bảo: nhà chúa có muốn yên cÅ©ng không thể yên được.
Kịp đến lúc nghe tin ở kinh thà nh các tà n quân đã há»p thà nh cÆ¡ ngÅ© nhÆ° cÅ©, lại nghe tin án đô vÆ°Æ¡ng đã sai ngÆ°á»i và o đánh mình; Chỉnh bèn viết thÆ° báo gấp và o Phú Xuân, nói là Thạc, Nhưỡng lại láºp há» Trịnh, định chiếm cứ đất nÆ°á»›c để báo thù xÆ°a, xin cho quân cứu viện ra để chống nhau vá»›i chúng.
Bình được thư ấy, tức thì sai viên tả quân đem binh ra ngay.
Cùng lúc ấy, Chỉnh lại viết thÆ° cho Äinh TÃch Nhưỡng. TrÆ°á»›c hết Chỉnh nhắc lại tình xÆ°a nghÄ©a cÅ©; rồi nói rằng mình hiện đã Ä‘oạn tuyệt vá»›i Tây SÆ¡n, xứ Nghệ An tiếp giáp xứ Thuáºn Hoá, chÆ°a biết quân Nam sẽ ra đánh lúc nà o. Tiếp theo, Chỉnh xin hãy cho ở đó để Ä‘Æ°Æ¡ng lấy má»™t mặt: sau khi bình yên rồi, nếu Nhưỡng có thể bảo toà n cho Chỉnh, thì chẳng bao lâu, Chỉnh cÅ©ng sẽ vá» triá»u.
Nhưỡng coi thÆ° xong, liá»n gá»i con rể của Chỉnh là Siêu VÅ© và o dinh mà bảo rằng:
- Ông anh vá»›i chú trÆ°á»›c đây cùng ở trong cá»a cụ Huy, cụ lá»›n Ä‘á»u coi nhÆ° con đẻ. Chẳng may cụ lá»›n bị nạn, ông anh đã trả thù được cho ngà i; riêng chú chẳng có công trạng gì, chú thẹn vá»›i ông anh nhiá»u lắm. Song ông anh ta, nói vá» nghÄ©a thá»i đã đủ rồi, mà nói vá» trung thá»i hãy còn chÆ°a trá»n. Nay chú phò nhà chúa, dá»±ng lại cÆ¡ đồ; ông anh đã ngỠý muốn đóng giữ trấn Nghệ An lẽ đâu chú dám chẳng chiá»u ý? NhÆ°ng ông anh chá»› có lừa ta, rồi mà bất thình lình nổi dáºy kéo quân vá»... Tuy nhiên, chú cÅ©ng nói thế thôi, chứ chú còn ở đây, thì dù ông anh có muốn vá» chú cÅ©ng chẳng nghe đâu. Anh vá» phải thÆ°a lại ý chú nhÆ° thế nhé!
Từ đó, Nhưỡng không để ý gì đến việc Chỉnh nữa.
Bấy giỠán đô vÆ°Æ¡ng Ä‘ang ngà y ngà y mÆ°u sá»± chuyên quyá»n, không nghÄ© gì đến các việc khác.
Có ngÆ°á»i thấy váºy, nói vá»›i Nhưỡng rằng:
- Hiện nay giặc dữ má»›i Ä‘i, bá» cõi còn chÆ°a yên ổn, mà giặc Chỉnh ở Nghệ An thế lá»±c cà ng ngà y cà ng lá»›n mạnh. Nhân trong lúc nà y lòng ngÆ°á»i Ä‘ang phấn chấn, hãy xin chúa ngá»± giá thân chinh để diệt hữu quân, Ä‘uổi Chiêu Viá»…n, lấy lại bá» cõi cÅ© của đất Nghệ An; thì nhÆ° váºy cÅ©ng chẳng kém gì cái công dá»±ng nghiệp trung hÆ°ng của các báºc tiên vÆ°Æ¡ng. Khi đã láºp công mà vá», quyá»n lá»›n tá»± nhiên sẽ và o tay. Cần gì chúa cứ phải quẩn quanh tranh già nh những chuyện cÅ© rÃch, mà bá» quân giặc không lo nghÄ© đến? Vạn nhất Chỉnh lại Ä‘em binh ra, thì lúc ấy lấy gì mà chống chá»i?
Nhưng Nhưỡng chỉ là m thinh.
Giữa khi ấy Chỉnh lại sai anh ruá»™t là giám sinh Nguyá»…n Ban lẻn ra kinh đô yết kiến hoà ng thượng, để xin mệnh là m trấn thủ Nghệ An. Hoà ng thượng liá»n há»i kÃn Ban vá» tình hình quân lÃnh của Chỉnh. Ban được thể, nói thêm lên để phô trÆ°Æ¡ng thanh thế cho Chỉnh. Hoà ng thượng mừng lắm, bèn nói rằng:
Việc ấy, trÆ°á»›c mặt trẫm hữu quân đã từng tâu xin, mà trẫm cÅ©ng đã hứa cho rồi. Nay lại xin nữa thì sẽ là m cho tá» sắc ban xuống. Váºy ngÆ°Æ¡i hãy ở đó mà đợi mệnh!
Các quan tả hữu thấy thế, khuyên nhà vua rằng:
- Hữu quân ở xa mà chúa thì gần. Chưa biết sau nà y hai bên thua được ra sao? Nếu như mệnh nà y ban ra, mà việc của hữu quân không thà nh, thì chúa sẽ có cớ mà nói.
Hoà ng thượng nghe theo, bèn thôi không dám hạ mệnh cho Chỉnh.
Ban láºt Ä‘áºt ra vá», nói dối là đã có sắc của vua cho Chỉnh là m trấn thủ Nghệ An, được mở dinh quân Trung-hùng, thăng tÆ°á»›c Bằng lÄ©nh hầu, đồng thá»i khiến Chỉnh phải Ä‘em quân vá» bảo vệ kinh sÆ°.
Chỉnh cÅ©ng vá» là m lá»… bái mệnh, rồi truyá»n hịch Ä‘i kêu gá»i các hà o mục và thu tháºp các quân lÃnh tản mát trong vùng.
Do đó, các tay hà o mục Ä‘á»u bảo nhau:
- Hắn dẫu đáng ghét tháºt, nhÆ°ng nay đã chịu mệnh vua, nếu chống lại hắn tức là chống mệnh triá»u đình, hắn sẽ vin và o cá»› đó mà nói, thì mình khó tránh khá»i tá»™i.
Rồi há» bá» ÄÆ°Æ¡ng trung hầu mà theo Chỉnh chỉ trong khoảng mÆ°Æ¡i ngà y, Chỉnh đã thu nhặt được hà ng vạn quân. Chỉnh bèn cho ngÆ°á»i bà con là Nguyá»…n Kim Khuê là m chức thị sÆ°, đặt ra những hiệu quân Tứ Ä‘á»™t, Tứ thà nh, lấy danh nghÄ©a là vâng sắc tôn phò nhà vua mà hẹn ngà y xuất quân. Quân của Chỉnh tuy má»›i má»™, song Ä‘á»™i ngÅ© chỉnh tá», hiệu lệnh nghiêm túc.
Bấy giỠở kinh sÆ° hoà ng thượng Ä‘ang tức vì bị bá»n Nhưỡng ăn hiếp, nên ngà y đêm chỉ mong Chỉnh kéo quân ra. Hoà ng thượng bèn ngầm ban xuống má»™t tá» chiếu giục Chỉnh tức khắc lên Ä‘Æ°á»ng.
Chỉnh nháºn được mệnh, vá»™i há»™i há»p đông đủ quân sÄ©, rồi tuyên cáo vá»›i má»i ngÆ°á»i rằng:
- Bá»n Äinh TÃch Nhưỡng và DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế cầm quân ở kinh sÆ°, ngầm mÆ°u là m việc phản nghịch. Ta nay vâng máºt chỉ Ä‘em quân vá» triá»u, để quét cho sạch lÅ© giặc bên cạnh nhà vua. Váºy các ngÆ°Æ¡i phải nên chung lòng gắng sức để cùng giúp nhà vua trong lúc khó khăn.
Khi quân Chỉnh qua bến Hoà ng Mai ở huyện Quỳnh LÆ°u, thì gặp tham lÄ©nh Mãn trung hầu và đốc thị Phan Huy Ãch, hai ngÆ°á»i vâng mệnh chúa án đô và o má»™ lÃnh Thanh Hoa đánh Chỉnh. Chỉnh láºp tức sai Ä‘á»™i thiết kỵ bất thình lình đón đánh. Hai bên giao chiến ở địa pháºn Ngá»c SÆ¡n (má»™t huyện giáp liá»n vá»›i Quỳnh LÆ°u. Nay là huyện TÄ©nh Gia, Thanh Hoá). Kết quả, Mãn trung hầu bị thua, chết tại tráºn, còn Phan Huy Ãch thì bị bắt sống.
Chỉnh mắng Ãch vá» những tá»™i và o bè vá»›i Nhưỡng là m phản nhà vua, rồi há»i:
- Nghe nói nhà ngÆ°Æ¡i là m cái trống lá»›n lắm, chá»c thủng mặt trống có thể chứa được ngÆ°á»i phải không?
Ãch run sợ mà xin lá»—i.
Nguyá»…n Kim Khuê vì chá»— quen biết nên hết sức cứu gỡ cho Ãch. Chỉnh cÆ°á»i khẩy mà rằng:
- Hừ! Cái bá»™ thầy đồ nói khoác, giết cÅ©ng vô Ãch.
Äoạn Chỉnh tha cho Ãch và bắt phải Ä‘i theo mình.
Sau khi Chỉnh thắng được tráºn ấy, thanh thế cà ng lừng lẫy. Tin báo đến tai án đô vÆ°Æ¡ng, vÆ°Æ¡ng liá»n cho đòi Nhưỡng và o phủ để bà n cách chống cá»±.
Lúc nà y, hoà ng thượng đã hạ máºt chỉ sai các hà o kiệt vùng Hải DÆ°Æ¡ng đánh phá đất Hà m Giang để diệt trừ há» Äinh. Nhưỡng bất đắc dÄ© phải cố xin được lÄ©nh chức trấn thủ hai trấn Hải DÆ°Æ¡ng và Yên Quảng. Rồi Nhưỡng tá»± Ä‘em bá»™ hạ kéo vá» miá»n đông.
Dân chúng các hạt Thượng Hồng, Hạ Hồng, Kinh Môn, Nam Sách vốn ghét Nhưỡng là kẻ tà n bạo, nên khi được máºt chỉ của nhà vua, há» rất mừng. Láºp tức há» há»p nhau thà nh từng Ä‘oà n, Ä‘Æ°a hịch kể tá»™i ác của Nhưỡng, rồi bốn mặt à o à o kéo đến, vây kÃn thà nh trấn.
Nhưỡng liệu sức mình không ngăn nổi, bèn lừa lúc ban đêm, phá vỡ vòng vây, chạy vỠgiữ Hà m Giang.
Khi ấy, ở kinh kỳ ngÆ°á»i ta đồn rằng Nhưỡng đã bị dân xứ đông giết chết, chỉ trong sá»›m tối hữu quân Nguyá»…n Hữu Chỉnh sẽ đến nÆ¡i, kinh sÆ° ắt thà nh bãi chiến trÆ°á»ng. Trong má»™t ngà y, ngÆ°á»i ta nhốn nháo bá» chạy đến ba bốn lần. Lòng ngÆ°á»i nÆ¡m ná»›p lo sợ. Dân chúng trong thà nh khuân chuyển đồ đạc, dắt già bế trẻ, tranh nhau chạy trốn vá» các vùng thôn quê; quan quân ngăn cấm cÅ©ng không được.
Quáºn Thạc biết sá»± thế không thể là m gì được nữa, liá»n bà n riêng vá»›i bá»™ hạ rằng:
- Vua chúa thù ghét nhau, việc nÆ°á»›c không có chủ. Quáºn Liá»…n đã Ä‘i mất rồi mà giặc Chỉnh lại sắp đến, ta đóng mãi ở đây, tháºt là thất sách. Chi bằng rút vá» SÆ¡n Tây, chiếm cứ miá»n thượng du, giữ vững thế căn bản, bảo tồn lấy lá»±c lượng, ung dung xem việc thiên hạ, chá» cÆ¡ há»™i mà nổi dáºy, sau nà y ắt phải ký công. Các ngÆ°Æ¡i Ä‘á»u ở dÆ°á»›i cá» của ta, roi cung giong ruổi, phải nên gắng sức. Trong lúc trẩy quân, cần phải đánh dẹp trá»™m cÆ°á»›p, là m cho dân chúng ăn ở yên ổn, chứ đừng có bắt chÆ°á»›c quáºn Liá»…n, Ä‘i đâu là m việc tà n bạo ở đó, khiến cho dân chúng xứ đông Ä‘á»u phản lại mình.
Bá»n thủ hạ Ä‘á»u nói:
Chúng tôi đâu dám chẳng nghe theo tướng lệnh?
Quáºn Thạc liá»n thu quân trở vá» xứ Äoà i (tức SÆ¡n Tây).
Thế là quáºn Liá»…n Ä‘i, quáºn Thạc lại Ä‘i nốt, kinh sÆ° khi ấy thà nh ra má»™t nÆ¡i trống rá»—ng. Hoà ng thượng truyá»n cho các hoà ng thân đốc thúc những lÃnh đã má»™ được đêm ngà y tuần phòng, canh giữ cung Ä‘iện. Còn ở bên phủ chúa thì chỉ có viên quyá»n phủ sá»± Bùi Nhuáºn, viên hà nh tham tụng Mai Thế Uông và viên bồi tụng DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế, hà ng ngà y ngồi trong phủ Ä‘Æ°á»ng thảo giấy bắt lÃnh, thu lÆ°Æ¡ng. NhÆ°ng các phủ huyện không má»™t ai chịu là m theo. NgÆ°á»i của phủ chúa sai Ä‘i, qua các thôn ấp Ä‘á»u bị dân quê đánh Ä‘áºp, lá»™t quần áo, chỉ còn cái mình trần chạy vá».
Chúa án đô thấy váºy rất lo, nói vá»›i Trá»ng Tế:
- Việc lá»›n há»ng mất rồi! Nếu không phải ngÆ°á»i có tà i nhÆ° Thiếu Khang, Thần My (Thiếu Khang là chắt vua Hạ VÅ©; Thần My là bá» tôi của Thiếu Khang. Lúc nhà Hạ bị bá»n Háºu Nghệ, Hà n Sác cÆ°á»›p mất nÆ°á»›c, Thiếu Khang và Thần My đã khôi phục được) thì không thể cứu vãn được tình thế. Ta không tá»± lượng sức mình, trót đã là m chúa. Nhà ngÆ°Æ¡i quá Ä‘á»—i trung thà nh, trót đã giúp ta. Nay giặc Chỉnh sắp kéo ra, thế lá»±c cá»±c kỳ mạnh mẽ.
Tục ngữ có nói: "ở và o thế cưỡi hổ không thể xuống được". Muốn cho xong việc nà y, phi nhà ngươi không còn ai.
Rồi chúa bèn sai Tế là m chức trấn thủ Thanh Hoa, Ä‘em quân chống nhau vá»›i Chỉnh. Tế bất đắc dÄ© phải xin vâng mệnh. NhÆ°ng khi nghe ngÆ°á»i ta nói đến tên Chỉnh thì Tế đã mất cả hồn vÃa. Kéo quân ra đến ô Cầu Dá»n, Tế còn trùng trình đóng ở đó hai ngà y, chÆ°a chịu lên Ä‘Æ°á»ng. Sau chúa phải cho ngÆ°á»i đến giục, Tế má»›i chịu Ä‘i. Quân Tế vừa má»›i đến là ng Bình Vá»ng (tức là ng Bằng, ThÆ°á»ng TÃn, Hà Äông (Hà SÆ¡n Bình)), thì có tin báo Chỉnh đã vượt sông Thanh Quyết, Tế giáºt mình mà rằng:
Trừ phi có Phù Äổng thiên vÆ°Æ¡ng sống lại, còn ai có thể địch nổi vá»›i hắn? Quáºn Liá»…n, quáºn Thạc tháºt là biết thá»i cÆ¡. Tiếc thay ta là kẻ Ä‘á»c sách biết chữ mà lại không bằng mÆ°u trà của bá»n võ biá»n! Bây giá» nghÄ© lại thì đã muá»™n mất rồi!
Liá»n đó, Tế thu quân qua bến Thanh Trì, không kịp và o gặp án đô vÆ°Æ¡ng nữa. Chạy má»™t mạch thẳng sang vùng Kinh Bắc, rồi Tế má»›i sai ngÆ°á»i vá» dâng tá» khải, xin án đô vÆ°Æ¡ng cho lÄ©nh chức trấn thủ Kinh Bắc, để chiêu má»™ hà o mục ở đó mà mÆ°u đồ cuá»™c nổi dáºy khác.
Chúa án đô thấy tá» khải của Tế, sợ hãi luống cuống nhÆ° mất cả hai cánh tay, láºp tức cho gá»i Bùi Nhuáºn. NhÆ°ng Bùi Nhuáºn đã Ä‘em cả gia quyến trốn Ä‘i từ ban đêm rồi. Chúa lại cho đòi Sỹ Uông. Uông cÅ©ng thác bệnh xin vá» nhà riêng. Chúa khóc mếu nói:
- Ta chẳng may đẻ ra ở nhà chúa, lại bị má»™t lÅ© tiểu nhân là m cho lầm lỡ. Nếu sá»›m biết thế nà y, thà cứ ở ChÆ°Æ¡ng Äức là m ông sÆ° già , chống cây thiá»n trượng (gáºy của nhà sÆ°) ở dÆ°á»›i cá»a chiá»n mà lại hoá hay!
Rồi chúa ngoảnh lại há»i bá»n tả hữu:
- Bây giỠnên đi đâu?
Có ngÆ°á»i trong há» quê ở huyện Quế DÆ°Æ¡ng tâu rằng:
- Xin chúa cứ trấn tÄ©nh, hãy và o nhà Thái-miếu là m lá»… cáo biến, thu xếp thân chủ của tiá»n vÆ°Æ¡ng, để tôi ra sông tìm thuyá»n, chỠđến đêm khuya, tôi xin phò chúa qua sông sang bắc, Ä‘i vá» là ng tôi. Nhà tôi đã trải mấy Ä‘á»i là m tÆ°á»›ng cầm quân, hà o mục vùng Từ SÆ¡n Ä‘á»u ở trong cá»a mà ra, nếu tôi lấy Ä‘iá»u trung nghÄ©a mà kêu gá»i, chắc hẳn không ai là không theo. Äinh TÃch Nhưỡng ở Cẩm Già ng là m cánh tay trái; DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế ở Gia Lâm là m cánh tay phải; Hoà ng Phùng CÆ¡ ở SÆ¡n Tây là m ngoại ứng; còn chúa cứ việc đóng tại huyện Quế DÆ°Æ¡ng mà hiệu triệu quân cần vÆ°Æ¡ng, đồng thá»i dá»±a và o thế hiểm của sông Nhị Hà để cố thủ. Chỉnh tuy hung tợn, há dám sang sông đánh nhau cùng ta? Xin chúa đừng lo!
Chúa mừng rỡ mà rằng:
- Có lẽ trá»i chÆ°a nỡ là m mất há» Trịnh, nên má»›i Ä‘em ngÆ°Æ¡i mà ban cho ta. Nếu quả nhÆ° lá»i ngÆ°Æ¡i nói, tháºt là phúc lá»›n cho xã tắc váºy!
Äồng hồ (đây là đồng hồ ngà y xÆ°a: ngÆ°á»i ta dùng má»™t cái bình Ä‘á»±ng nÆ°á»›c có khắc từng Ä‘á»™, và có lá»— cho nÆ°á»›c nhá» giá»t dần dần, rồi cứ xem má»±c nÆ°á»›c mà biết giá» giấc) nhá» giá»t xuống đến trống canh ba. án đô vÆ°Æ¡ng bèn lẻn sang bắc, quan quân theo hầu chỉ chừng và i chục ngÆ°á»i. Tà n binh Thanh-Nghệ ở trong bốn Ä‘á»™i quân thị vệ không má»™t tên nà o Ä‘i theo.
Sá»›m hôm sau, hoà ng thượng má»›i biết là án đô vÆ°Æ¡ng đã trốn Ä‘i lúc ban đêm tức thì ngầm sai ngÆ°á»i phóng hoả đốt hết phủ chúa. Khi phủ cháy, khói lá»a bốc lên ngút trá»i, hÆ¡n mÆ°á»i ngà y chÆ°a tắt.
Thế là hai trăm năm lâu Ä‘Ã i cung khuyết huy hoà ng bá»—ng chốc đã thà nh ra bãi đất cháy Ä‘en! Xa gần nghe thấy tin đó, ai cÅ©ng thÆ°Æ¡ng chúa và trách vua là m quá đáng. Hôm ấy nhằm ngà y mồng 8 tháng chạp năm BÃnh-ngá» (1786).
Lại nói, khi qua khá»i sông Thanh Quyết, Chỉnh trÆ°á»›c hết cho ngay bá»™ hạ là Lê Giốc Ä‘em biểu tá»›i dâng nhà vua.
Trong biểu đại ý nói rằng: "Thần vâng chỉ kéo quân và o bảo vệ kinh sÆ°, đã kÃnh cẩn xuất quân từ tháng trÆ°á»›c. Khi tá»›i huyện Ngá»c SÆ¡n, Lê Trung NghÄ©a (tức Mãn trung hầu) và Phan Huy Ãch dám ra chống cá»±, thần vẫy toán thiết kỵ tiến đánh, chém chết Trung NghÄ©a, bắt sống Huy Ãch. Nhá» vá» oai trá»i, lòng hăng hái của quân sÄ© tăng lên gấp trăm lần. Từ Thanh Hoá trở ra Bắc, thần Ä‘i tá»›i đâu dân chúng vui mừng đón rÆ°á»›c tá»›i đó. Äến chá»— nà o thần cùng Ä‘á»u kÃnh cẩn tuyên bố oai đức của nhà vua, khiến cho đâu đấy Ä‘á»u yên nghiệp là m ăn. Thần nay thân mang giáp trụ, hồn mÆ¡ tưởng quân thiá»u (khúc nhạc của vua Thuấn. ở đây mượn để chỉ và o nhà vua), tấc lòng khôn xiết nhá»› mong cá»a khuyết.
Hoà ng thượng xem xong tá» biểu, mừng lắm, liá»n há»i thăm vá» tình trạng khi ở trấn Nghệ An, Giốc cứ thá»±c mà tâu. Hoà ng thượng khen Chỉnh đã khéo quyá»n biến; rồi phong cho Giốc là m chức ná»™i hà n viện cung phụng sứ thiêm thÆ° khu máºt viện sá»±, trông coi cÆ¡ Tả oai.
Khi Chỉnh tá»›i là ng Thịnh Liệt, hoà ng thượng sai các quan triá»u ra ngoà i cá»a ô đón tiếp. Lúc Chỉnh và o triá»u hoà ng thượng cho ra mắt ở Ä‘iện Trung Hoà và ân cần an uá»·. Chỉnh tâu rằng:
- Gần đây, kiêu binh là m loạn, đại thần (chỉ quáºn Huy) gặp nạn, thần bấy giá» Ä‘ang cầm quân ở ngoà i, vì chúa Trịnh không dong, nên phải bá» nÆ°á»›c trốn Ä‘i. Thần đã nghÄ© kỹ, nguồn gốc của sá»± rối loạn ấy, là do cÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng sai trái, mÅ© dép đảo lá»™n mà ra. Khoảng năm Canh thân (1740), Tân-dáºu (1741), những kẻ trung nghÄ©a trong nÆ°á»›c Ä‘á»u căm tức vá» chuyện ấy, ngÆ°á»i thì phò hoà ng thân mà nổi dáºy, ngÆ°á»i thì giữ quáºn ấp mà má»™ binh. Công việc của há» tuy không thà nh, nhÆ°ng cái tiếng nghÄ©a khà cÅ©ng đã lan rá»™ng. Coi đó đủ biết, ngÆ°á»i ta ai cÅ©ng chung má»™t bụng ấy, không phải thần vì mÆ°u riêng của thân mình mà gây ra hiá»m khÃch. Vả chăng thần lấy Ä‘iá»u nghÄ©a mà cảm Ä‘á»™ng lòng ngÆ°á»i, là cốt để chỉnh đốn lại cÆ¡ đồ nhà vua, là m sáng tỠđạo quân thần cho hợp vá»›i lẽ trá»i đất. Chá»› còn đối vá»›i chúa Trịnh, thần có thù oán gì đâu? Nay nếu lòng trá»i đã hối việc gieo hoạ, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u biết sá»a lá»—i lầm; đó há chẳng phải là phúc lá»›n của nÆ°á»›c nhà sao? Tiên đế thÆ°Æ¡ng tấm lòng ấy của thần, đã dùng những lá»i lẽ ôn tồn để dụ thần, thần tháºt cảm kÃch khôn xiết. Váºy mà ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c, những kẻ không hiểu thần, lại cho thần là có tá»™i. Há» muốn mÆ°u đồ bÆ°á»›c theo vết xe đã đổ, rắp tâm giết chết thần để quấy rối chÃnh sá»± buổi đầu của bệ hạ. Cúi xin bệ hạ xét kỹ lo xa, không có Ä‘iá»u gì là không soi đến. Thần chẳng dám đổ vạ cho ngÆ°á»i để che lá»—i của mình. NgÆ°á»i xÆ°a đã nói: "Biết tôi là vua". Mong ở lượng trên soi xét.
Hoà ng thượng nói:
- Trẫm đã biết rồi! Ngà y nay giúp trẫm dẹp yên loạn lạc, là m cho nÆ°á»›c được thái bình, chỉ nhá» nhà ngÆ°á»i mà thôi!
Rồi đó, hoà ng thượng thăng cho Chỉnh là m chức bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»±, tÆ°á»›c Bằng trung công. Má»™t ngÆ°á»i thân cáºn vá»›i Chỉnh là Nguyá»…n Kim Khuê và con trai Chỉnh là Nguyá»…n Hữu Du Ä‘á»u được phong tÆ°á»›c hầu, được cầm quân và cùng thuá»™c và o trong tÆ°á»›ng phủ. Ngoà i ra, bao nhiêu bá»™ hạ, tÆ°á»›ng sÄ© của Chỉnh, cÅ©ng Ä‘á»u được theo thứ báºc mà thăng chức tất cả.
Khi Chỉnh má»›i chạy vá» Nghệ An, trong triá»u có viên quan văn là Nguyá»…n Äình Giản, thÆ°á»ng vẫn nói mãi vá» tá»™i Chỉnh dắt quân nÆ°á»›c ngoà i vá» phá nÆ°á»›c nhà ; lại xin gánh vác việc đánh Chỉnh để giết tên giặc của nÆ°á»›c, và thá» không cùng sống vá»›i Chỉnh. Bấy giá» triá»u đình cÅ©ng cho là ngÆ°á»i hăng hái, nhÆ°ng không dám chuẩn y lá»i xin của Giản.
Viên quan Nguyá»…n Äình Giản ấy, ngÆ°á»i là ng VÄ©nh Trị, huyện Hoằng Hoá, Ä‘á»— tiến sÄ© khoa Ká»·-sá»u (1769), là ngÆ°á»i chất phác, cÆ°Æ¡ng trá»±c, hay công kÃch lá»—i lầm của ngÆ°á»i khác. Kẻ có lá»—i dẫu là báºc quyá»n quý, là bạn bè gần gÅ©i hay là bà con thân thuá»™c, Giản cÅ©ng Ä‘á»u vạch lá»—i ngay trÆ°á»›c mặt, không há» kiêng nể. Bởi váºy má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u khen Giản là thẳng thắn.
Äến lúc Chỉnh và o kinh, thì Giản Ä‘ang vâng mệnh Ä‘i chiêu dụ ở trấn SÆ¡n Tây chÆ°a vá». Các quan bà n riêng vá»›i nhau: Giản chắc không vá», mà có vá» chắc cÅ©ng không chịu khuất phục, nhất định Giản sẽ láºp mÆ°u vá»›i Hoà ng Phùng CÆ¡ để diệt Chỉnh. Nếu Giản vá» triá»u, chắc Chỉnh sẽ không dung, thế nà o Chỉnh cÅ©ng ngầm kiếm cá»› để giết Giản. Hai sá»± việc ấy không biết rồi sẽ ra sao?
Kim Khuê nghe được những lá»i bà n ấy, bèn há»i Chỉnh:
- Ông cho Nguyá»…n Äình Giản là hạng ngÆ°á»i nhÆ° thế nà o?
Chỉnh đáp:
- Cuồng trực! (thẳng thắn đến mức cuồng dại)
Khuê lại há»i:
- Có thể dùng được không?
Chỉnh trả lá»i:
- Chẳng những dùng được mà thôi, con ngÆ°á»i ấy còn đáng trá»ng nữa là khác!
Khuê lại há»i tiếp:
- Ông không giáºn Giản, có phải là tháºt tình chăng?
Chỉnh nói:
- Ông chẳng thấy quáºn Hoà n là bố vợ hắn, váºy mà hắn còn ngồi tại giữa triá»u kể tá»™i ông ta rằng quỳ gối theo giặc, huống chi là ngÆ°á»i khác? Nếu mình có lá»—i, hắn nói đúng. Còn nhÆ° mình không có lá»—i mà hắn nói, thì cÅ©ng không hại gì cho mình. Con ngÆ°á»i nhÆ° hắn thá»±c không nên giáºn. Mà có giáºn cÅ©ng không là m gì hắn tốt. Chẳng qua chỉ tổ để cho ngÆ°á»i ta nhòm thấy chá»— nông sâu của mình thôi!
Khuê nhân đó bèn khuyên Chỉnh nên vá»i Giản vá» dùng, để thu phục lòng ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c. Chỉnh nghe theo, liá»n sai ngÆ°á»i Ä‘Æ°a thÆ° cho Giản, trong thÆ° lá»i lẽ hết sức ôn tồn, má»m má»ng.
Giản trở vá», vừa gặp lúc triá»u đình Ä‘ang bà n việc sắp đặt quan chức. Phan Lê Phiên được cá» là m bình chÆ°Æ¡ng sá»±; TrÆ°Æ¡ng Äăng Quỹ, Trần Công Xán là m đồng bình chÆ°Æ¡ng sá»±; Nguyá»…n Huy Trạc, Phạm Äình DÆ° là m tham tri chÃnh sá»±; Nguyá»…n Äình Giản là m phó đô ngá»± sá».
Khi má»i việc đã tạm yên, Chỉnh liá»n sá»a sang dinh thá»± ở toà Lượng phủ để ở.
Năm ngà y Chỉnh má»›i và o chầu má»™t lần, tan buổi chầu, lại ra ngồi ở chÃnh sá»± Ä‘Æ°á»ng để bà n bạc công việc. Còn những ngà y khác, bất kỳ việc quan, việc dân, các quan Ä‘á»u phải tá»›i dinh thá»± riêng của Chỉnh, để xin Chỉnh quyết định.
Từ đó, quyá»n Chỉnh tháºt ngang vá»›i nhà vua, thế của Chỉnh có thể láºt nghiêng cả nÆ°á»›c.
Bấy giá», tiá»n tệ trong nÆ°á»›c phần nhiá»u bị các nhà già u giấu cất, nhân dân Ä‘á»u khốn khổ vá» nạn khan tiá»n, hà ng hoá không lÆ°u thông, váºt giá cao vá»t. Chỉnh bèn xin vá»›i triá»u đình, ra lệnh thu vét hết tượng đồng, chuông đồng ở các chùa, miếu, Ä‘em vá» kinh sÆ°, mở lò đúc tiá»n. Rồi Chỉnh thả cho thủ hạ Ä‘i vá» khắp nÆ¡i, cÆ°á»›p bóc chuông tượng của các thôn ấp. NgÆ°á»i nà o mà dám giấu giếm, tức thì bị chúng tra khảo, trừng trị. Chỉ riêng có pho tượng thần bằng đồng Ä‘en ở quán Trấn VÅ© phÃa bắc kinh thà nh, là chúng không dám lấy mà thôi.
Thấy Chỉnh là m nhÆ° váºy, trăm há» ai cÅ©ng ta thán. Má»™t đêm, có ngÆ°á»i dán ở ngoà i cá»a Äại HÆ°ng hai câu đối nhÆ° sau:
Thiên hạ thất tự chung, chung thất nhi đỉnh an tại?
Hoà ng thượng phần vương phủ, phủ phần tức điện diệc không! (thiên hạ mất chuông chùa, chuông mất, vạc còn đâu nữa? Hoà ng thượng thiêu phủ chúa, phủ thiêu, điện cũng trơ thôi! Chữ "đỉnh" (vạc) ở vế trên, là tượng trưng cho cơ nghiệp của nhà vua)
Chỉnh nghe hai câu đó, lấy là m căm ghét lắm. Vả chăng, Chỉnh cÅ©ng tá»± Ä‘oán biết rằng, những việc mình là m Ä‘á»u không được dÆ° luáºn đồng tình. Bởi váºy, Chỉnh cà ng mượn thế ra oai, để hòng khoá miệng má»i ngÆ°á»i.
Hồi Chỉnh trốn theo quân Nam, có viên quan võ là Hoà ng Äình XÆ°á»›c vâng chỉ đốc lÃnh coi giữ kinh thà nh. Khi đó, XÆ°á»›c gặp ngÆ°á»i nhà Chỉnh Ä‘eo gÆ°Æ¡m chạy ở trên Ä‘Æ°á»ng, liá»n bắt lại há»i. NgÆ°á»i ấy xin ná»™p thanh gÆ°Æ¡m, XÆ°á»›c thu lấy rồi thả cho Ä‘i. Äến khi Chỉnh tá»›i kinh sÆ°, XÆ°á»›c Ä‘ang đóng quân ở trấn Kinh Bắc, liá»n vá» ra mắt Chỉnh để trả lại thanh gÆ°Æ¡m. Chỉnh láºp tức sai bắt XÆ°á»›c bá» ngục. Nghe nói nhà XÆ°á»›c có nhiá»u đồ quý lạ, Chỉnh bèn đòi lấy kỳ hết, rồi má»›i tha.
Những việc là m của Chỉnh đại loại Ä‘á»u nhÆ° thế thá»±c là tà n bạo và không còn kiêng sợ gì cả.
Muốn thêm oai thế, Chỉnh lại tá»± đặt tên quân Ä‘á»™i của mình là đạo VÅ© Thà nh. Trong đạo chia ra năm doanh; ná»™i quân gồm có hai vệ gá»i là Thiết kỵ, Thiết Ä‘á»™t; má»—i vệ chia là m năm Ä‘á»™i; khà giá»›i, mà u sắc quần áo Ä‘á»u trang bị theo hình thức của triá»u nhà Thanh, để cho phân biệt vá»›i các toán quân khác. Tại Lượng-phủ, nÆ¡i ở của Chỉnh, nhà cá»a, lâu Ä‘Ã i, kiệu xe, quần áo hết thảy Ä‘á»u chế theo kiểu má»›i, có ý muốn sánh ngang vá»›i nhà vua. Trong thì nắm giữ quân cÆ¡, ngoà i thì chiếm quyá»n trấn thủ các trấn, phà m những chá»— cÆ¡ máºt, trá»ng yếu, Ä‘á»u do vây cánh của Chỉnh chia nhau lÄ©nh chức. Tất cả má»i việc, Chỉnh Ä‘á»u chuyên quyá»n, là m trÆ°á»›c rồi sau má»›i tâu vua. Tháºm chà có việc đã bà n định tại triá»u mà vua cÅ©ng không được biết.
Uy quyá»n của Chỉnh ngà y cà ng to lá»›n nhÆ° váºy, nên hình tÃch của hắn cÅ©ng lá»™ ra hết. NgÆ°á»i ta bà n tán sôi nổi, ai cÅ©ng bảo rằng Chỉnh sẽ là m chúa, và rồi đây Chỉnh hiếp chế nhà vua sẽ còn tệ hÆ¡n chúa Trịnh ngà y xÆ°a.
Hoà ng thượng thấy thế cÅ©ng hÆ¡i ngá» Chỉnh. Má»™t hôm, hoà ng thượng Ä‘uổi hết tả hữu, rồi nói kÃn vá»›i hai viên ná»™i hà n là Ngô Vi Quý và Lê Xuân Hợp rằng:
- Chỉnh tuy có công bảo vệ, nhÆ°ng dần dà đã thấy hắn có vẻ muốn lấn bức. Giá có thể chặn ngay lúc đầu, khiến hắn không thể cà n rỡ được nữa, thì má»›i đúng vá»›i thuáºt nuôi chim Æ°ng (Ä‘á»i Tam quốc, Trần Äăng nói vá»›i Lã Bố rằng: "Tà o công nói nuôi Lã Bố nhÆ° nuôi chim Æ°ng, cáo thá» chÆ°a hết thì không dám cho ăn no, nếu ăn no Æ°ng sẽ bay Ä‘i mấtv.v...". ở đây dùng ý ấy). Nếu để khi thế lá»±c của hắn đã thà nh, thì hắn sẽ khó trị, e cÅ©ng giống nhÆ° nuôi cá»p để lo vá» sau. Váºy các ngÆ°Æ¡i hãy nên tÃnh há»™ trẫm!
Bá»n Quý, Hợp tâu:
- NhÆ° lÅ© thần đã xem xét, thì Chỉnh là hạng ngÆ°á»i ý nghÄ© cá»±c kỳ hiểm Ä‘á»™c, bụng dạ quá Æ° tà n nhẫn, mÆ°u mô hết sức sâu sắc, giả trá rất Ä‘á»—i khôn ngoan, mà ứng biến thì mau lẹ tuyệt vá»i. Con ngÆ°á»i ấy thá»±c là má»™t kẻ gian hùng ở Ä‘á»i loạn, chÆ°a chắc là má»™t kẻ bầy tôi hiá»n tà i ở Ä‘á»i trị. CÅ©ng và nhÆ° loà i chồn sói, không phải là váºt có thể dạy dá»—; giống yêu ma, không phải là váºt có thể kiá»m chế. Chỉ còn có má»™t cách là giết Ä‘i mà thôi. NhÆ°ng giết hắn cÅ©ng phải có mẹo. Bệ hạ hãy nên coi hắn nhÆ° ngÆ°á»i tâm phúc, đãi hắn vá»›i vẻ lá»… mạo, cho hắn ra và o nÆ¡i cung cấm, không tá» vẻ gì nghi kỵ nà y khác. Rồi đó, thỉnh thoảng lại má»i hắn và o Ä‘iện bà n việc, luôn thể đặt tiệc cho hắn uống rượu tháºt say. Và i lần nhÆ° thế để hắn quen Ä‘i mà coi là thÆ°á»ng, bấy giá» má»›i dùng thuốc Ä‘á»™c mà giết. NhÆ° váºy, việc là m má»›i khá»i lá»™, biến loạn cÅ©ng không thể do đâu mà xảy ra được. Theo ý ngu của lÅ© thần, chỉ có mẹo ấy là hay hÆ¡n cả!
Hoà ng thượng nói:
- Chuyện nà y ra ở miệng các ngÆ°Æ¡i, và o trong tai trẫm, đừng để cho ngÆ°á»i nà o biết. Kinh Dịch có câu rằng: "Là m vua không kÃn chuyện thá»i mất bá» tôi, là m bá» tôi không kÃn chuyện thá»i mất thân mình". Các ngÆ°Æ¡i phải lấy đó là m răn. Bao giá» gặp cÆ¡ há»™i có thể là m được, trẫm sẽ bảo vá»›i các ngÆ°Æ¡i.
Thực là :
Âu quen trên biển chừng không lạ
ThỠmắc trong vòng hẳn khó ra.
Chưa biết việc nà y như thế nà o? Hãy xem hồi sau phân giải.
---------------------------------------------------------------------- ----------
Theo sách Liệt sá»: xÆ°a trên biển có ngÆ°á»i chÆ¡i vá»›i chim âu đã quen thuá»™c. Má»™t hôm anh ta theo ý ngÆ°á»i cha định bắt chim âu vá» cho cha chÆ¡i, chim âu bèn không chịu Ä‘áºu xuống nữa. Câu nà y ý nói việc vua Lê định lừa Nguyá»…n Hữu Chỉnh uống rượu cho quen để đánh thuốc Ä‘á»™c cÅ©ng giống nhÆ° thế.
Kinh Thi có bà i thÆ¡ "Thá» ta" ý nói Ä‘á»i Văn vÆ°Æ¡ng đến những ngÆ°á»i là m nghá» bẫy thá» cÅ©ng có thể dùng là m quan. "Thá» ta" là cái bẫy đánh thá». ở đây tác giả chỉ mượn hai chữ ấy để nói má»™t khi Nguyá»…n Hữu Chỉnh đã mắc và o cạm bẫy thì khó mà trốn khá»i.
Tà i sản của phongvan
11-09-2008, 04:31 PM
Bất Diệt Ma Tôn
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
Hồi thứ tám
DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế bị dâng tù trÆ°á»›c nhà Thái há»c
Hoà ng Phùng Cơ phải tự tỠở ngoà i Tây thà nh.
Lại nói, sau khi vua đã láºp mÆ°u giết Chỉnh, má»™t hôm viên ná»™i hà n là VÅ© Trinh có việc riêng và o yết kiến, vua bèn Ä‘em việc ấy bảo kÃn vá»›i Trinh, Trinh giáºt mình, nói:
- NgÆ°á»i nà o bà y cho bệ hạ cái mÆ°u ấy, thần trá»™m lấy là m nguy hiểm. Hiện nay ở ngoà i có giặc mạnh, tin tức ngoà i biên ải Ä‘ang báo vá» khẩn cấp, ở trong triá»u đình thì má»i ngÆ°á»i còn nghi ngá» nhau. Bệ hạ đã dá»±a và o Chỉnh là m nanh vuốt, thì nên đối đãi bằng cách thà nh thá»±c, để cho y được vui lòng thần phục. Há»… mà biết cách giá ngá»±, thì kẻ loạn thần có thể thà nh kẻ lÆ°Æ¡ng thần. Sao lại đón trÆ°á»›c sá»± dối trá của ngÆ°á»i ta để Ä‘oán chừng má»™t việc chÆ°a chắc đã có? Hình tÃch chÆ°a lá»™ mà nghi kỵ đã sinh. Há» hà ng bè đảng của Chỉnh Ä‘á»u cầm nhiá»u quân và ở nÆ¡i trá»ng yếu, la liệt trong ngoà i, má»™t khi xảy ra biến cố, bá»n ở kinh thà nh sẽ là m việc có hại cho xã tắc, bá»n ở các ngoại trấn sẽ chạy theo quân giặc. ấy là mình tá»± cắt vây cánh của mình để giúp cho kẻ thù váºy.
Vua liá»n đổi sắc mặt mà rằng:
- Nếu nhà ngươi không nói, thì có lẽ trẫm bị lầm rồi.
Tức thì vua đòi Vi Quý, Xuân Hợp và o quở trách và bảo mau mau thôi ngay việc ấy đi.
Vá» sau Chỉnh biết chuyện ấy, rất oán vua bạc bẽo và muốn hại ngầm những ngÆ°á»i bà y ra mÆ°u đó.
Chỉnh bảo với viên tướng bộ hạ là Nguyễn Như Thái rằng:
- Ta Ä‘i khắp bốn biển, không kẻ nà o dám ngó thẳng và o mặt ta. Mấy thằng há»c trò chÆ°a thông hiểu việc Ä‘á»i ấy là cái thá gì mà dám cả gan nhÆ° váºy? Chá» khi nà o ta xuất quân đánh giặc, sẽ Ä‘em chúng để thá» gÆ°Æ¡m xem có sắc không, rồi tống cổ chúng xuống âm ty cho chúng gây chuyện vá»›i Diêm VÆ°Æ¡ng.
Thái há»i ngÆ°á»i nà o, Chỉnh trả lá»i:
- ChÃnh là Ngô Vi Quý và Lê Xuân Hợp, bá»n bá» tôi thân cáºn của nhà vua đấy!
Từ đó, Chỉnh cứ ở luôn trong dinh thá»± riêng, không và o triá»u yết. Má»i việc quân, việc nÆ°á»›c, Ä‘á»u sai ngÆ°á»i và o tâu. Vua có ý kiến nên chăng thì lại sai các đại thần nhÆ° bá»n Phan Lê Phiên, Trần công Xán, VÅ© Trinh đến dinh của Chỉnh để biện bạch cho rõ.
Má»™t hôm, trá»i rất rét, bá»n Phiên ở trong triá»u, cá» Trinh tá»›i nhà Chỉnh.
Trinh ngÆ°á»i là ng Xuân Liên, huyện Lang Tà i, nổi tiếng là ngÆ°á»i có tà i và nhanh nhẹn, Chỉnh cÅ©ng có ý kÃnh mến. Vua thÆ°á»ng dặn Trinh nếu có dịp thuáºn tiện thì nên biện bạch vá»›i Chỉnh vá» chuyện hiá»m nghi trÆ°á»›c đó.
Hôm ấy, Trinh đến nhà Chỉnh là để phúc tư vỠviệc quân, ngồi chỠtrên linh các mãi không được và o. Một viên công sai nói với Trinh.
- Thượng công đang ở nhà trong uống rượu không phải là giỠtiếp khách, quan lớn hãy vỠđã.
Trinh nói to lên rằng:
- Việc quân khẩn cấp, không thể báo cháºm. Thượng công ngồi chÆ¡i, chỉ cách hai tấm cánh cá»a, mà tắc tịt không thông; trên nhà dÆ°á»›i nhà mà xa nhau hÆ¡n hai ngà n dặm, thế là cá»› là m sao? Tôi có việc công đến đây không phải là để gặp riêng, vá» cÅ©ng không được!
Chỉnh nghe tiếng, vá»™i sai ngÆ°á»i dẫn Trinh và o.
Sau khi nói xong. Trinh xin lui, Chỉnh nói:
- Việc ấy đã có bá»n tỳ tÆ°á»›ng của quáºn Thái trông nom, sẽ phát binh phù ngay, không phải phiá»n đến sứ thần nhà vua phục mệnh. Ông hãy ở đây cùng uống chén rượu đã. Rồi Chỉnh rót má»™t chén rượu lá»›n Ä‘Æ°a cho Trinh.
Trinh cố từ không nháºn, Chỉnh nói:
- Quan nội hà n nghi tôi chăng?
Trinh đứng dáºy tạ lá»—i, xin uống, và nói:
Tôi là kẻ bất tà i, được thu dùng đã là quá lắm. Việc gây dá»±ng cho tôi Ä‘á»u là nhỠở nhà vua và quan tể tÆ°á»›ng, dám đâu có bụng nghi ngá» nhÆ° chuyện "cung treo rÆ¡i bóng" Ä‘á»i xÆ°a (theo Tân thÆ°: xÆ°a Nhạc Quảng má»i bạn uống rượu, cái cung treo ở trên tÆ°á»ng soi bóng và o trong chén, ngÆ°á»i bạn tưởng là con rắn, uống xong vá» nhà thà nh bệnh. Sau Quảng phải má»i bạn đến uống rượu má»™t lần nữa ở chá»— ngồi trÆ°á»›c kia và chỉ cho bạn biết rõ là bóng cái cung, soi và o trong chén rượu bấy giá» ngÆ°á»i bạn má»›i khá»i bệnh. - Äây mượn ý để chỉ sá»± nghi ngá»).
Chỉnh im lặng không nói gì. Tan tiệc. Trinh ra bảo với viên thị sư của Chỉnh là Nguyễn Khuê rằng:
- Gần đây lắm kẻ bịa đặt tin nhảm, trăm Ä‘iá»u không có má»™t Ä‘iá»u tháºt. Bá»n gian đó thêu dệt ra những việc không có căn cứ, để gây sá»± nghi hoặc cho cả trong và ngoà i. óc suy xét của ngÆ°á»i tầm thÆ°á»ng có khi không khám phá nổi. NhÆ°ng ngÆ°á»i cao minh nhÆ° ông lá»›n nhà ta, chắc là không để những câu nói ấy và o tai. Tuy váºy, vá» phần hình tÃch, có lẽ ngà i cÅ©ng chÆ°a khá»i lầm lẫn; tôi sợ rằng vì thế mà há» lại bịa ra nhiá»u chuyện. "Cá»p ở chợ" (theo Chiến quốc sách: Bà ng Thống nói vá»›i vua nhà Nguỵ rằng: má»™t ngÆ°á»i nói ở chợ có cá»p thì vua không tin, nhÆ°ng hai ba ngÆ°á»i nói ở chợ có cá»p thì vua sẽ phải tin, - ý nói tuy lá»i gièm pha không tháºt, nhÆ°ng nhiá»u ngÆ°á»i nói thì ngÆ°á»i nghe cÅ©ng phải tin) là việc không thể có, nhÆ°ng đến ba ngÆ°á»i nói thì ngÆ°á»i nghe cÅ©ng không rõ là có hay không. Huống chi những kẻ bịa chuyện, lại không phải chỉ có ba ngÆ°á»i mà thôi. Vì thế, tôi muốn nói rõ sá»± tình ấy, để dứt mối hiá»m nghi từ lúc còn nhá» bé, khiến cho giữa vua và tôi, tình ý thông suốt, trên dÆ°á»›i yên ổn vá»›i nhau, há chẳng hÆ¡n hay sao?
Khuê trả lá»i:
- Vâng! Ông hãy cứ vá».
Sáng mai, nhân lúc rảnh, Khuê Ä‘em lá»i Trinh thuáºt lại vá»›i Chỉnh. Chỉnh nói:
- Lá»i ngÆ°á»i ta nói cố nhiên không thể tin cả, nhÆ°ng cÅ©ng không thể hoà n toà n không tin. Ta đã xem kỹ, nhà vua là ngÆ°á»i nhẫn tâm và đa nghi, việc ấy chắc có. Tuy váºy, dù có dù không, cÅ©ng chẳng là m gì được ta. Vả chăng, trong lúc bốn cõi còn nhiá»u giặc giã, hãy gác chuyện đó lại, khoan nói đến.
Lại nói, DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế từ khi ở là ng Bình Vá»ng rút quân chạy sang Kinh Bắc, liá»n cùng cháu là DÆ°Æ¡ng Vân, há»c trò là Nguyá»…n Máºu Ná»…, đắp đồn luỹ ở huyện Gia Lâm để chống giữ và lo tÃnh việc khởi bÃnh. Vừa lúc ấy, chúa Trịnh chạy đến là ng Quế ổ (nay thuá»™c huyện Quế Võ, Hà Bắc), cho ngÆ°á»i đến gá»i Tế, Tế nói:
- Vừa rồi, việc Ä‘i Thanh Hoá, trong phủ có Bùi Nhuáºn là võ tÆ°á»›ng, Mai Thế Uông là thổ quan, chúa không sai hai ngÆ°á»i ấy mà lại dùng ta trÆ°á»›c để thá» quân giặc. Äó là chúa muốn Ä‘em ta mà cho giặc váºy. Bởi chúa đãi ngÆ°á»i không tháºt cho nên má»›i đến thế nà y. Bây giá» cùng chúa mÆ°u tÃnh việc lá»›n, đã có má»™t lÅ© võ biá»n ở là ng Quế ổ, vá»i ta là m gì?
Rồi Tế chối là việc quân khẩn cấp, không thể đến được. Tế tá»± má»™ lấy và i ngà n ngÆ°á»i tráng Ä‘inh, đắp luỹ từ là ng NhÆ° Kinh đến là ng Phú Thị (NhÆ° Kinh nay thuá»™c Văn Giang, HÆ°ng Yên. Phú Thị thuá»™c Gia Lâm, Hà Ná»™i), dá»±ng lên ba đồn, chia quân đóng giữ. Tế cho Vân là m chức bình địch tÆ°á»›ng quân, Ná»… là m chức tham tán quân vụ. Lại Ä‘Æ°a hịch đến các quáºn bên cạnh, kể cái tá»™i nhà vua dá»±a và o Chỉnh mà đuổi chúa. Lá»i hịch đại lược nhÆ° sau:
"Trong hồi nguỵ Mạc, nhà Lê đã không còn nÆ°á»›c. Nhá» có Thái vÆ°Æ¡ng há» Trịnh giúp cuá»™c trung hÆ°ng, công nghiệp thấu đến trá»i đất, phúc khánh để cho con cháu. Hai trăm năm nay, vua Lê chỉ việc khoanh tay rủ áo, chúa Trịnh coi hết má»i việc chÃnh sá»±; thần dân trong ngoà i cùng tôn phò và kÃnh mến, không ai có lòng nà o khác. Tên Nguyá»…n Hữu Chỉnh vốn là má»™t kẻ vong mạng, thoát chết, mÆ°u đồ là m việc cà n rỡ, Ä‘em giặc ngoà i và o phá phách nÆ°á»›c nhà , giết chủ cÅ© mà là m hại nhân dân, xÆ°á»›ng ra câu "diệt Trịnh", mượn cái tiếng "phò Lê". Vua Chiêu thống là ngÆ°á»i do quân Nam và Chỉnh láºp lên. Nể giặc láºp mình, quên ân nghÄ©a tám Ä‘á»i chủ suý; đốt phủ Ä‘uổi chúa, tá»±a và o sức má»™t lÅ© loạn thần. Äã không xứng đáng là m vua, lấy gì tiêu biểu cho nÆ°á»›c. Tôi là viên Ä‘Ã i thần (chức ngá»± sá») của tiên triá»u, nghÄ©a không thể nÃn. Nay sắp dấy quân giết Chỉnh, tìm lấy ngÆ°á»i hiá»n trong há» vua cháu chúa mà láºp lên để nối cÆ¡ nghiệp vua, chúa thuở trÆ°á»›c. Hẹn đến ngà y mồng má»™t tháng ná» sẽ kéo quân qua sông NhÄ© Hà . Các vị hà o kiệt bốn phÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i nà o đồng chà vá»›i tôi, Ä‘á»u nên đúng hẹn há»p quân, hợp sức tiến đánh, công khôi phục kÃp sá»›m hoà n thà nh, nghÄ©a đồng hÆ°u cùng ghi vÄ©nh viá»…n... "
Các thổ hà o ở vùng Từ SÆ¡n, Thuáºn Thà nh thấy lá»i hịch chỉ trÃch nhà vua, giá»ng nói ngược ngạo, há» bèn nói vá»›i nhau rằng: "Danh đã không chÃnh thì lá»i nói cÅ©ng không thuáºn, mà việc sẽ không thà nh. Chúng mình Ä‘á»u là bá» tôi của nhà vua, không nên theo y để chuốc lấy vạ". Bởi váºy, chẳng má»™t ngÆ°á»i nà o hưởng ứng vá»›i Tế; mà những ngÆ°á»i đã nhóm há»p vá»›i Tế rồi cÅ©ng rút vá» dần dần, thà nh ra ngÆ°á»i giúp Tế cà ng ngà y cà ng Ãt Ä‘i. Vả chăng bá»n Tế, Vân sẵn có tÃnh tà n bạo, hay cÆ°á»›p bóc của nhân dân, Ná»… lại là tên ty bỉ dung tục, không hiểu biết gì, nên ai cÅ©ng chán ghét.
Lúc bấy giá» có ngÆ°á»i giám sinh ở huyện Văn Giang, bắt được tá» hịch của Tế, chạy lên báo vá»›i vua. Vua xem hịch giáºn lắm, vá»™i và ng cho gá»i Chỉnh mà bảo rằng:
- Trá»ng Tế xuất thân ở hà ng tiến sÄ©, sao lại được khinh vua. TrÆ°á»›c đây y đã gá»i trẫm là vua "lông Ä‘á»" (ý nói Chiêu Thống theo Tây SÆ¡n) và xé tá» chỉ dụ của trẫm trÆ°á»›c mặt sứ giả. Nay y lại viết ra tá» hịch, không kiêng sợ gì cả. Thằng giặc ấy mà không giết thì lấy gì để răn kẻ khác. Váºy phải cho quân Ä‘i đánh ngay.
Chỉnh lạy hai lạy, vâng mệnh lui ra, rồi sai Nguyễn Như Thái và Hoà ng Viết Tuyển đem quân đi đánh Tế.
Lúc sắp đi, Chỉnh dặn hỠrằng:
- Trá»ng Tế chiếm giữ vụng trá»™m mấy thôn ấp ở quê mình, chẳng khác con cáo nÆ°Æ¡ng nÆ¡i gò cÅ©. Thứ quân nhà quê của y cÅ©ng nhÆ° bầy dê chăn ở ngoà i đồng, cầm roi mà đuổi là chạy, có cần gì phải đánh! Các ông cứ gióng trống mở cá», đến thẳng dÆ°á»›i luỹ. Chắc hắn chỉ có hai cách: không hà ng thì chạy. Hắn hà ng thì Ä‘iệu ngay vá», không được cÆ°á»›p bóc là ng xóm. Hắn chạy thì không cần Ä‘uổi tá»›i cùng, sợ sinh ra việc rắc rối khác. Ta nghe nói ngÆ°á»i vùng Kinh Bắc oán hắn đến táºn xÆ°Æ¡ng, hắn chạy đến đâu chắc không có ai chứa chấp, sá»›m muá»™n thế nà o há» cÅ©ng bắt hắn đến cá»a quân cho hắn ná»™p đầu mà thôi.
Thái, Tuyển vâng mệnh dẫn quân qua sông.
Tế nghe tin báo, liá»n gá»i bá»n Vân và Ná»… bà n việc chống cá»±. Vân nói:
- Giả sá» Chỉnh tá»± đến đây, cÅ©ng không phải là kẻ đối thủ của cháu, huống chi mấy thằng thiên tỳ (những quan võ giúp việc cho chủ tÆ°á»›ng) kia thì là m được trò trống gì? Cứ cho chúng nó đến để chịu chết. Chém đầu hai đứa ấy trÆ°á»›c, rồi kéo trà n qua sông, bắt Chỉnh và dá»±ng nÆ°á»›c Ä‘á»u ở cả má»™t chuyến nà y. Quan chú không phải lo lắng là m gì!
Tế mừng lắm, cho là phải, rồi cÆ°á»i nói:
- Cá»a chùa đã có thiên thần há»™ pháp, khắp ba ngà n thế giá»›i, mÆ°á»i lăm loà i quá»·, tá»± nhiên Ä‘á»u phải lui bÆ°á»›c nghe theo. Äức Pháºt Thế tôn chỉ việc chắp tay ngồi trên toà sen nháºn lá»… dâng cúng mà thôi.
Máºu Ná»… cÅ©ng nói:
- Tôi xin sắp sẵn trâu rượu, chá» khi tá»›i kinh mở tiệc uống cho tháºt say. Lần nà y quan thầy sẽ là đức Pháºt sống của nÆ°á»›c Nam Việt, trăm nghìn Pháºt La-hán chắc Ä‘á»u phải hiện chân thân để nghe ta chỉ vẽ.
Chú cháu, thầy trò tâng bốc, khoe khoang lẫn nhau, không còn để ý gì đến việc binh nữa. Chợt có tin báo quân của Thái, Tuyển đã đến. Tế bèn lấy thanh gươm trao cho Vân và nói:
- Kinh thÆ° nói rằng: "Nãi ngôn để khả tÃch" (nghÄ©a là : Lá»i ngÆ°Æ¡i Ä‘Æ°a đến thà nh công). Phải nhá»› lấy nhé!
Vân lạy hai lạy, nháºn gÆ°Æ¡m lui ra, rồi dẫn quân lên mặt luỹ, phấp phá»ng dòm ngó. Thấy thế quân của Thái, Tuyển rất mạnh, Vân bắt đầu tá» vẻ lo sợ. Vả chăng, quân của Vân má»›i má»™, Ä‘á»u là hạng ngÆ°á»i ô hợp chÆ°a qua tráºn mạc bao giá», tai mắt chÆ°a quen thuá»™c vá»›i chiêng trống cá» xÃ, há» tưởng đó cÅ©ng nhÆ° những đám rÆ°á»›c thần, cúng Pháºt ở thôn quê mà thôi.
Vân tá»±a và o luỹ mà dà n tráºn. Thái, Tuyển chia quân là m hai Ä‘Æ°á»ng cùng đánh áºp lại. Súng và hoả hổ cùng nổ ran má»™t lúc, xa gần rung Ä‘á»™ng, khói lá»a ngút trá»i. Quân của Vân kinh hãi, tan vỡ, không sao ngăn được. Vân hoảng hốt, cuống quÃt, không biết là m thế nà o, bèn cởi bỠáo tráºn, rồi chạy trốn.
Trá»ng Tế ở trong đồn Lạc Äạo (tên xã, thuá»™c Gia Lâm, Hà Ná»™i) cho ngÆ°á»i đến dò, thì Vân đã bá» Ä‘i đâu mất, chỉ thấy hai đạo quân của Thái, Tuyển Ä‘ang trèo lên luỹ, chém giết tứ tung.
NgÆ°á»i do thám sợ hãi chạy vá» báo tin, Tế nghe nói, vá»™i và ng đứng dáºy, ruá»™t gan rối bá»i, chÆ°a biết tÃnh liệu ra sao? Lại thấy quân lÃnh tan tác, má»—i ngÆ°á»i chạy má»—i ngả, Tế trông trÆ°á»›c, nhìn sau, chẳng biết là m thế nà o, bèn ngá»a mặt lên trá»i, mà kêu rằng:
"Trá»i Æ¡i, chỉ tại trá»i không phù há»™ nhà chúa cho nên má»›i đến thế nà y đây!".
Rồi Tế dẫn và i tên tay chân vượt luỹ chạy trốn. Cháºp tối, Tế chạy đến là ng Ngá»c Xá (sau đổi là Yên Xá, thuá»™c huyện Cẩm Già ng, Hải DÆ°Æ¡ng (Hải HÆ°ng)) thì Vân theo kịp. Äêm ấy chú cháu bà n vá»›i nhau và o ngủ nhỠở nhà má»™t ngÆ°á»i dân trong là ng. Vân nói vá»›i Tế:
- Xin chú trÆ°á»›c hết hãy và o Quế ổ ra mắt chúa, chúa vốn tin và trá»ng chú, thấy chú chắc là mừng. HÆ¡n nữa, ở đó Ä‘á»u là những ngÆ°á»i võ biá»n, được chú là văn thần bà y mÆ°u láºp kế, chỉ huy má»i việc cho, thế nà o chúa cÅ©ng nghe theo. Nhân cÆ¡ há»™i ấy, mình sẽ thu tháºp tà n quân để tÃnh việc vá» sau. Chẳng qua chỉ trong mÆ°Æ¡i ngà y, thanh thế nổi lên là lại có thể là m nên việc.
Tế nói:
- Không được! TrÆ°á»›c đây chúa cho gá»i ta, ta chối không đến. Bây giá» thua tráºn mà đến, thì lấy cá»› gì mà nói! Vả chăng nhÆ° thế thì còn mặt mÅ©i nà o? Mà rồi những ngÆ°á»i ở Quế ổ còn coi ta ra gì? TrÆ°á»›c đây ta đã cá»™ng sá»± vá»›i quáºn Nhưỡng, rất là tÆ°Æ¡ng đắc. Nay nghe ông ta chiếm giữ vùng Hà m Giang, và hiệu triệu nhân dân vùng Hải An, thủ hạ có tá»›i và i vạn, thuyá»n bè đầy sông. Ông ta là tay tÆ°á»›ng giá»i, ta nên đến ngay Hà m Giang, mÆ°u tÃnh vá»›i ông ta, rồi xin chúa dá»i xa giá vỠđó, bá»n ngÆ°á»i ở Quế ổ không thể không theo chúa tá»›i há»p. Nhân đó ta bảo há» nổi lên ở xứ bắc, cháu Ä‘em má»™t cánh quân Ä‘i cùng há»; quáºn Nhưỡng thì nổi lên ở xứ đông; ta thì phò chúa đốc chiến. Các đạo hẹn nhau cùng cất quân trong má»™t ngà y, việc lá»›n chắc có thể thà nh. Không nhÆ° trÆ°á»›c đây, chỉ má»™t toán quân chÆ¡ vÆ¡, đến ná»—i bị giặc uy hiếp.
Vân nói:
- Phải lắm! NhÆ°ng từ Ngá»c Xá đến Hà m Giang, Ä‘Æ°á»ng sá xa xôi, mà mình chỉ có năm sáu ngÆ°á»i lủi thủi Ä‘i Ä‘Æ°á»ng, bá»™ dạng tiá»u tuỵ, trông chẳng ra sao. Vả lại, vạn nhất xảy ra biến cố gì, giữa Ä‘Æ°á»ng tay không, lấy chi mà chống đỡ. Váºy cháu xin má»™ lấy dăm sáu chục tên lÃnh, khà giá»›i sắc bén, mở cá» gióng trống mà đi; sá»›m lên Ä‘Æ°á»ng chiá»u tá»›i nÆ¡i, quáºn Nhưỡng thấy thế cÅ©ng không đến ná»—i khinh mình.
Tế nói:
- ý kiến của cháu cÅ©ng đúng. Cháu nên gấp rút Ä‘i má»™ quân lÃnh, hẹn chiá»u tối hôm nay phải đến đây ngay.
Không ngá» chú cháu y bà n luáºn cả đêm nhÆ° thế, Ä‘á»u bị ngÆ°á»i trong nhà nghe thấy hết và biết rõ chuyện. Ná»a đêm, há» liá»n Ä‘i báo vá»›i viên ấp trưởng. Sáng dáºy, khi Vân đã Ä‘i rồi, viên ấp trưởng liá»n Ä‘em và i chục bá»™ hạ cầm khà giá»›i và khiêng má»™t cái cÅ©i đến, bảo vá»›i Tế rằng:
- Má»i quan lá»›n và o trong nà y! Äã có quân của quáºn Tuyển chỠở gần đây, xin sẵn sà ng há»™ tống ngà i vá» kinh yết kiến cụ Bằng trung công.
Tế vỠthất kinh mà rằng:
- Các ông lầm rồi! Tôi là há»c trò xứ Hải DÆ°Æ¡ng, tá»›i NhÆ° Kinh kiếm nÆ¡i dạy há»c, thình lình gặp việc binh Ä‘ao, nên lại trở vá» xứ đông, có việc gì mà phải yết kiến báºc quý nhân trong triá»u?
NgÆ°á»i ấp trưởng cÆ°á»i mà nói:
- Quan lá»›n đừng có dùng miệng lưỡi nói dối ngÆ°á»i ta! TrÆ°á»›c kia ngà i đã bay lượn ở vùng Thăng Long, gầm hét ở hạt Kinh Bắc, tá»± cho là ngÆ°á»i tà i giá»i Ä‘á»™c nhất trong nÆ°á»›c Nam. Há»c trò Hải DÆ°Æ¡ng đâu có khà thế ấy? Bây giá» xin mau mau và o cÅ©i để há» khiêng Ä‘i cho sá»›m. Äừng nhiá»u lá»i là m gì, mệt sức vô Ãch!
Rồi hỠđẩy Tế và o cÅ©i, giải đến dinh quân của Tuyển. Những nÆ¡i cÅ©i Tế Ä‘i qua, nhân dân Ä‘á»u đổ xô ra hai bên vệ Ä‘Æ°á»ng để xem. Có ngÆ°á»i gá»i Tế mà bảo:
Ông nghè sao lại đến thế; tức thay thằng kẻ cÆ°á»›p vô loại kia sao lại lá»t lÆ°á»›i? (chỉ DÆ°Æ¡ng Vân)
TrÆ°á»›c đó, khi bá»n Tuyển cầm quân ra Ä‘i, Chỉnh đã có lá»i răn bảo. Äến lúc bắt sống được Tế rồi, Tuyển liá»n Ä‘em quân thắng tráºn trở vá», hết thảy đúng nhÆ° lá»i Chỉnh đã dặn.
Các quan trong triá»u đến dinh Chỉnh. Mừng việc thắng tráºn, ai cÅ©ng tấm tắc khen ngợi và khâm phục. Riêng Trần Công Xán lại nói:
- Không phải ông có tà i tÃnh liệu tình hình địch mà chỉ vì Tế vô mÆ°u "Giống váºt thÆ°Æ¡ng tình đồng loại" (dịch câu: "Váºt thÆ°Æ¡ng kỳ loại", câu nà y do ở thà nh ngữ Thố từ hồ bi, váºt thÆ°Æ¡ng kỳ loại, nguyên nghÄ©a là : "Con thá» chết con cáo buồn, giống váºt thÆ°Æ¡ng tình đồng loại". ý nói ngÆ°á»i ta thấy kẻ đồng loại gặp nạn thì cÅ©ng buồn thÆ°Æ¡ng. Äây chỉ và o ý Xán mượn câu nà y để ngầm tỠý nói Tế cÅ©ng là kẻ đáng thÆ°Æ¡ng) tháºt là đáng buồn!
Chữ "vô mÆ°u" ở đây là Trần Công Xán ám chỉ việc Trá»ng Tế viết tá» hịch chỉ trÃch vua Lê trÆ°á»›c kia.
Vua nghe tin đã bắt được Tế, liá»n sai thảo bản kể tá»™i của Tế, để là m cho nghiêm chỉnh pháp Ä‘iển. Chỉnh tâu:
- Xin kéo hắn ra cá»a Bắc mà chém Ä‘i là xong, chẳng cần phải là m bẩn bút má»±c!
Phan Lê Phiên nói:
- Vá»›i tên giặc khác, cố nhiên nên nhÆ° váºy. NhÆ°ng Tế là ngÆ°á»i há»c hà nh thi Ä‘á»—, xuất thân trong hà ng tiến sÄ© mà dám là m việc phản nghịch nhÆ° thế, tháºt là kẻ tá»™i nhân trong danh giáo. Sao được chết má»™t cách im lặng nhÆ° váºy? Bởi thế, cần vâng theo chỉ ý của hoà ng thượng, nêu rõ tá»™i ác của y, để cho ngÆ°á»i khác thấy y mà biết răn mình, thì bá»n ngang ngược kia má»›i dẹp Ä‘i được.
Rồi Phiên cầm bút thảo lá»i "Luáºn tá»™i" dâng lên rằng:
"Là m tôi phản vua, trá»i đất không còn chá»— chứa; mang tên là giặc, ngÆ°á»i nÆ°á»›c cùng được giết Ä‘i. Váºy phải đục bá» tên trong bia tiến sÄ©, dâng tù trÆ°á»›c nhà Thái-há»c, để tá» rõ rằng y đã bị Ä‘uổi ra ngoà i hà ng kẻ sÄ©, khiến cho không là m nhÆ¡ danh của nhà nho".
Vua truyá»n "được", rồi láºp tức sai bá»n Tuyển mặc quần áo tráºn, bắt Tế Ä‘Æ°a đến nhà Thái-há»c phủ phục chịu tá»™i, rồi Ä‘iệu đến TrÆ°á»ng thi võ mà chém.
Sau đó, vua lại thăng thưởng quân công cho bá»n Tuyển, Thái, và theo thứ báºc mà ban cấp tiá»n bạc cho các tÆ°á»›ng sÄ©.
Nhân việc nà y, triá»u thần lại kiến nghị tâu vá»›i vua thăng cho Chỉnh lên tÆ°á»›c công má»™t chữ (theo quan chế Ä‘á»i xÆ°a, tÆ°á»›c "má»™t chữ" (nhất tá»±) là cao quý hÆ¡n tÆ°á»›c có nhiá»u chữ. Và dụ; Bằng công to hÆ¡n Bằng trung công), cho phép mở ra phủ quân VÅ© thà nh, đúc con dấu VÅ© thà nh và để Viện xu máºt thống thuá»™c và o đấy. Chỉnh nhân dịp, liá»n tâu xin cho con trai là Hữu Du là m chức doanh tÆ°á»›ng, coi lÄ©nh toán quân ấy.
Vua Æ°ng cho.
Từ đó, những việc thuá»™c vá» quân sá»±, Chỉnh Ä‘á»u để cho Du Ä‘iá»u khiển lấy. Chỉnh lại xây dá»±ng má»™t toà phủ ở phÃa đông chá»— ở của mình, nhà cá»a rất má»±c lá»™ng lẫy để cho Du ở, theo nhÆ° lệ "thế tá» ra ở phủ riêng" của chúa Trịnh ngà y xÆ°a. Bá»™ hạ của Chỉnh nhân đó cáºy thế là m nhiá»u Ä‘iá»u phi pháp. Bất cứ là nha môn nà o hay việc gì, há»… đã thấy những giấy tá» Ä‘Æ°a đến, có đóng dấu quân VÅ© thà nh, là không ai dám trái lệnh. Vì thế, triá»u đình không còn ká»· cÆ°Æ¡ng gì cả, mà lòng ngÆ°á»i cÅ©ng sinh ra chia lìa. NgÆ°á»i hiểu biết Ä‘á»u cho là thế nà o cÅ©ng có loạn. Có ngÆ°á»i cáo bệnh bá» quan, tìm chốn nhà n tÄ©nh ở nÆ¡i xó rừng, góc biển để tránh tai vạ.
Chỉnh cÅ©ng biết dÆ° luáºn không Æ°a gì mình, muốn mượn con Ä‘Æ°á»ng khoa mục, thu nhặt nhân tà i, để mua chuá»™c lòng ngÆ°á»i là m chÆ°á»›c yên là nh vá» sau. Chỉnh bèn bà n vá»›i Lê Phiên tâu xin theo phép "kén há»c trò theo mÆ°á»i khoa" của TÆ° Mã Quang nhà Tống, đặc cách mở má»™t chế khoa (Chế khoa là khoa thi do nhà vua tá»± ra đầu bà i và tá»± chấm lấy văn. NhÆ°ng Ä‘á»i sau, những khoa thi mở bất thÆ°á»ng cÅ©ng Ä‘á»u gá»i là chế khoa. - Äá»i Tống Triết-tông, TÆ° Mã Quang xin vua cho đặt mÆ°á»i khoa (10 Ä‘iá»u) để là m tiêu chuẩn kén nho sÄ©. MÆ°á»i khoa đó đại để nhÆ° sau: Có nết; có tiết tháo; có mÆ°u trà và sức khoẻ; thông minh; ngay thẳng; thông kinh sá»; há»c rá»™ng biết nhiá»u, v.v...). Các quan văn từ tam phẩm trở lên Ä‘á»u phải tiến cá» những ngÆ°á»i mình biết, rồi cho phép há» và o trong sân Ä‘iện, đối đáp những câu văn sách của nhà vua há»i. Khi ấy, các danh sÄ© trong nÆ°á»›c ai cÅ©ng trau dồi chữ nghÄ©a và đức hạnh để chỠđợi Æ¡n trên. Cả những ngÆ°á»i là m quan rồi cÅ©ng Ä‘á»u hăng hái ứng cá». Bấy giá» là tháng giêng mùa xuân, năm đầu niên hiệu Chiêu-thống (1787).
Lúc đó có viên hiến phó là Ngô Tưởng Äà o được cá» và o khoa "hiá»n lÆ°Æ¡ng phÆ°Æ¡ng chÃnh", dâng biểu cố từ nhÆ° sau:
"Hiện nay, nhân sau khi sụp đổ, những việc đáng cảm đáng than trong nÆ°á»›c, kể không thể xiết. Không phải chỉ có "má»™t Ä‘au, hai khóc, ba thở dà i" (nói theo lá»i của Giả Nghị trong bà i nói vá» tình hình trị an Ä‘á»i Hán Văn-đế) mà thôi. Nếu không có tà i hÆ¡n Ä‘á»i thì sao có thể xoay chuyển được thá»i thế. NhÆ°ng những báºc kỳ tà i, kỳ ngá»™, phải đâu hết thảy Ä‘á»u do khoa cá» mà ra. Äá»i nếu có ngÆ°á»i tà i, bệ hạ nên dùng lá»… mà má»i ra nhÆ° vua Thang má»i Y Doãn ở đất Sằn, vua Văn vÆ°Æ¡ng thăm Lã Thượng ở sông Vị (Y Doãn là công thần Ä‘á»i nhà ThÆ°Æ¡ng, từng cà y ruá»™ng ở đất Sằn, vua Thang ba lần đến má»i ông má»›i chịu ra giúp. - Lã Thượng tức Lã Vá»ng, công thần Ä‘á»i nhà Chu, từng câu cá ở bá» sông Vị, vua Văn vÆ°Æ¡ng Ä‘i săn bắt gặp, hết sức kÃnh trá»ng, đón lên xe má»i vá» triá»u là m quân sÆ°), ngõ hầu má»›i má»i được hỠđến. Còn nhÆ° thần đây lạm giữ má»™t chức còn sợ chÆ°a nổi, dám đâu là m nhÆ¡ đến việc long trá»ng nà y, để thÆ°Æ¡ng tổn đến sá»± sáng suốt trong việc cất nhắc nhân tà i của thánh triá»u".
Lê Phiên nghe bà i biểu ấy nói với Công Xán rằng:
- Ông ta bảo cần phải có ngÆ°á»i có tà i lạ, là muốn nói nÆ°á»›c giặc Ä‘ang nhòm ngó ở bên ngoà i, chẳng bao lâu sẽ có nạn binh Ä‘ao. Mình bá» việc ấy không lo, mà lại Ä‘i mở khoa thi kén há»c trò, để vá» là m ra vẻ thái bình. Sợ khi quân Nam trở lại, không biết dùng chÆ°á»›c gì mà chống đỡ? Äó tháºt là cái lo trÆ°á»›c mắt!
Năm ấy, những kẻ và o Ä‘iện thi để đối đáp văn sách, có đến hai trăm ngÆ°á»i. Chỉnh muốn kén chá»n cả loạt để thu nhặt danh sÄ© trong nÆ°á»›c. NhÆ°ng đến khi xÆ°á»›ng tên, thì hạng đúng tÆ° cách thì Ä‘á»— chỉ có hai ngÆ°á»i là Trần Bá Lãm và Nguyá»…n Gia Cát mà thôi. Chỉnh có ý không bằng lòng, cho nên mùa đông năm ấy, Chỉnh lại xin thi há»™i ở lầu NgÅ© phượng, lấy bá»n Bùi DÆ°Æ¡ng Lịch và o hạng tiến sÄ©, tất cả mÆ°á»i lăm ngÆ°á»i. Nguyá»…n Khuê là ngÆ°á»i bà con của Chỉnh, Ä‘á»— và o thứ tÆ°, dá»± luáºn trong ngoà i có ý chê là tÆ° vị.
Nhắc lại, khi Chỉnh ở Nghệ An vá» triá»u, được vua trá»ng dụng, các thân thần, cá»±u thần của nhà vua chẳng ai được ở trên Chỉnh. Vì váºy, Chỉnh là m việc gì cÅ©ng trôi chảy, không còn lúc nà o nghÄ© đến tình hình nÆ°á»›c địch và công việc ở ngoà i biên cÆ°Æ¡ng nữa.
Lúc ấy, những ngÆ°á»i ở ngoà i đối địch vá»›i Chỉnh, thì phÃa tây có quáºn Thạc, phÃa đông có quáºn Nhưỡng, Chỉnh Ä‘á»u xem khinh. Má»—i khi chuyện trò vá»›i ai, Chỉnh vẫn thÆ°á»ng nói:
- Nhưỡng tuy là dòng nhà tÆ°á»›ng, nhÆ°ng là ngÆ°á»i thô lá»—, không thạo mÆ°u cÆ¡ là m tÆ°á»›ng. XÆ°a kia ở dÆ°á»›i cá»a tiên công (chỉ quáºn Huy), y vẫn coi ta là báºc anh. Vá» sau vì sá»± gặp gỡ khác nhau, thà nh ra má»—i ngÆ°á»i má»™t ngả. Chắc Nhưỡng không dám tranh già nh vá»›i ta, mà ta cÅ©ng không nỡ đánh nhau vá»›i Nhưỡng, hãy để y ra ngoà i đã. Äến nhÆ° quáºn Thạc thì chỉ là ngÆ°á»i dÅ©ng mãnh, mà lúc gặp việc cần ứng biến thì lại không phải là giá»i. Vả nay y đã tuổi già sức yếu, nên cÅ©ng không đáng sợ nữa.
Vừa lúc ấy, có ngÆ°á»i thân của Chỉnh là Lệ VÅ© ở SÆ¡n Tây vá», nói vá»›i Chỉnh rằng:
- Quáºn Thạc trÆ°á»›c Ä‘i HÆ°ng Hoá, chiêu dụ mấy viên quan MÆ°á»ng, mở lò đúc khà giá»›i. Hiện nay đồ đảng ở bốn trấn có đến và i vạn, ông ta Ä‘ang truyá»n hịch cho các thổ hà o trấn SÆ¡n Tây, hẹn ngà y Ä‘em thủ hạ và o kinh. Nghe đâu ông ta có sai ngÆ°á»i Ä‘em tá» biểu bà máºt dâng lên nhà vua, ông có biết không?
Chỉnh nói:
- Ta biết rồi. Trong tá» biểu, quáºn Thạc trình bà y rằng: "TrÆ°á»›c đã trái luáºt là m tan mất quân Ä‘á»™i, sau và o bảo vệ kinh thà nh lại không nên công trạng gì, nhá» hoà ng thượng có lòng bao dong, lại cho là m chức trấn thủ để cho bù lại tá»™i xÆ°a. Ngà y nay có lòng luyến nhá»› cá»a khuyết, lại sợ ý ấy chÆ°a được rõ rà ng, kẻ không Æ°a sẽ được thế chỉ trÃch, đổ cho tiếng xấu, nên còn dùng dằng chÆ°a dám tá»›i ngay...". Hoà ng thượng có Ä‘Æ°a tá» biểu cho ta xem. Ta đã Ä‘oán ngầm được ý của Thạc, chắc y không dám dùng quân sá»± chống cá»± lại ta, mà chỉ muốn giảng hoà . Y ở ngoà i lâu ngà y, tình thế cách trở, đâm ra nghi hoặc, sợ hoà ng thượng không tin dùng. Mà đột ngá»™t vá» kinh, thì lại sợ có ta ở trong triá»u, chÆ°a biết hoạ phúc thế nà o, nên má»›i dâng trÆ°á»›c tá» biểu ấy để dò xem ý tứ của triá»u đình đó thôi. Ta cÅ©ng muốn tâu xin hoà ng thượng giáng chỉ triệu y, nhân tiện ta gá»i cho y má»™t lá thÆ°, nhÆ°ng khó kiếm được ngÆ°á»i xứng đáng để sai Ä‘i. NgÆ°á»i đã biết rõ tình hình thì nên theo sứ giả của nhà vua mang thÆ° cùng Ä‘i.
Lệ VÅ© xin vâng lá»i. Chỉnh bèn viết thÆ° gá»i cho quáºn Thạc, đại lược nhÆ° sau:
"TrÆ°á»›c đây tÆ°á»›ng quân lên miá»n thượng du, xếp đặt công việc ngoà i bá» cõi, trèo đèo vượt suối, tháºt là vất vả. Nếu tÆ°á»›ng quân có ý chuyên giữ má»™t phÆ°Æ¡ng để che chở cho miá»n tây, thì tôi xin đỠđạt ý ấy lên nhà vua, cho phép tÆ°á»›ng quân tuỳ ý mà là m. Nếu tÆ°á»›ng quân cho rằng ở trong quân ngÅ© đã lâu, sức lá»±c suy yếu, muốn nghỉ việc quân cÆ¡, thì tôi dám đâu không giúp đỡ tÆ°á»›ng quân chá»n má»™t địa vị tốt đẹp để cho tÆ°á»›ng quân giữ trá»n công danh, là m báºc túc tÆ°á»›ng (vị tÆ°á»›ng cÅ© Ä‘á»i trÆ°á»›c còn lại) của tiên triá»u? Kẻ đại trượng phu ở Ä‘á»i chỉ có hai con Ä‘Æ°á»ng là "hà nh" và "chỉ", cần phải sÆ¡m sá»›m chá»n lấy má»™t. Mong tÆ°á»›ng quân tÃnh liệu lấy".
Lúc má»›i nghe có mệnh lệnh nhà vua đòi, quáºn Thạc liá»n ra ngoà i sân để bái nháºn và hạ lệnh cho tÆ°á»›ng tá kiểm Ä‘iểm binh mã chá» ngà y lên Ä‘Æ°á»ng. Äến khi mở thÆ° Chỉnh ra, quáºn Thạc bá»—ng nổi giáºn bảo Lệ VÅ©:
- Mà y là ngÆ°á»i riêng của Chỉnh phải không?
Sứ giả đỡ lá»i:
- ThÆ° nà y Bằng công đã trình lên hoà ng thượng xem; nhÆ° váºy, ngÆ°á»i Ä‘Æ°a thÆ° tức là do hoà ng thượng sai Ä‘i, không phải là ngÆ°á»i riêng.
Thạc nói:
- Tục ngữ có câu: "Bò con má»›i đẻ không biết sợ cá»p". ChÃnh là bảo hạng ngÆ°á»i nhÆ° Nguyá»…n Hữu Chỉnh đây! Ta là con nhà võ biá»n, không biết văn hoa che Ä‘áºy, việc gì cÅ©ng cứ thẳng băng mà là m. Äiá»u gì không bằng lòng, chỉ biết có lưỡi gÆ°Æ¡m mà thôi. Nà y ta nói cho các ngÆ°Æ¡i nghe: Nguyá»…n Hữu Chỉnh trÆ°á»›c thì phản bá»™i nÆ°á»›c nhà mà giúp Tây SÆ¡n, sau lại ở hai lòng vá»›i Tây SÆ¡n mà chiếm giữ đất Nghệ An. Äến khi Tây SÆ¡n không nhìn nháºn, ngÆ°á»i Nghệ An không dong, má»›i quay vá» vá»›i hoà ng thượng. Các vị văn quan lại bị hắn lừa dối, để cho hắn có thể mượn mệnh lệnh của nhà vua, sai khiến ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c. Riêng có DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế chống cá»± vá»›i hắn, nhÆ°ng vì không rõ nghÄ©a lá»›n, cho nên hắn có cá»› mà nói. Quáºn Nhưỡng lại là bạn quen của hắn, thà nh ra chỉ bay lượn ở vùng Hà m Giang, không dám vượt lên má»™t bÆ°á»›c, tiến vá» kinh đô mà há»i tá»™i hắn. Hiện nay, riêng ta thá» lấy việc đánh Chỉnh là m trách nhiệm của mình. Các ông hãy vá» bảo vá»›i Chỉnh rằng: hắn quen dùng thói gian trá, giảo quyệt để lừa dối ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c, nhÆ°ng lừa dối thế nà o được ta đây. Ta nay vâng chỉ vá» triá»u há»i tá»™i hắn. Nếu hắn có thể đánh vá»›i ta, thì nên ra ngoà i thà nh và i dặm để chá»i nhau cho tiện, đừng để kinh Ä‘á»™ng đến cung khuyết. Bằng không thì hắn nên ra chịu tá»™i ở ngoà i cá»a Äại HÆ°ng, đã có triá»u đình xá» trÃ.
Rồi đó, quáºn Thạc tiá»…n sứ giả vá» kinh, lại viết tá» biểu "xuất sÆ°" dâng lên nhà vua, đại lược nói:
"TrÆ°á»›c đây, thần vâng mệnh ra trấn SÆ¡n Tây, vừa lúc ấy Nguyá»…n Hữu Chỉnh từ Nghệ An và o chầu. Bệ hạ cho là Chỉnh có công tôn phò, nên giao việc chÃnh trị trong nÆ°á»›c cho hắn. Äứa tiểu nhân đắc chÃ, dần dà mÆ°u đồ là m việc không hay. Cứ nhÆ° ý ngu của thần, thì Chỉnh không phải là ngÆ°á»i bá» tôi thuần thục, mà là má»™t đứa tá»± mÆ°u lợi riêng. Xem việc hắn là m, giống nhÆ° ma quá»·; xét bụng hắn nghÄ©, Ä‘á»™c hÆ¡n hùm beo. Cúi xin bệ hạ xét rõ, cho phép thần được trị hắn ngay từ lúc đầu, để hắn không thể rông rỡ là m ác vá» sau, thì tháºt là phúc cho xã tắc...".
Tiếp đó, quáºn Thạc Ä‘Æ°a tá» hịch đến các lá»™ Quốc Oai, Quảng Oai, kể rõ tá»™i ác của Chỉnh, gá»i Chỉnh là tên giặc ở cạnh nhà vua, nguyá»n thế nà o cÅ©ng giết Chỉnh để triá»u đình được trong sạch.
Chỉnh nghe tin quáºn Thạc Ä‘em quân đến nổi giáºn nói:
- Tên giặc già nà y tháºt đáng giết! Không muốn là m ngÆ°á»i công danh ở thế gian, lại muốn theo gót thằng Trá»ng Tế là m con ma phản nghịch Æ°?
Rồi Chỉnh và o tâu vá»›i vua, xin sai bá»™ tÆ°á»›ng là Lê Duáºt Ä‘em quân Ä‘i đánh quáºn Thạc: còn tá»± mình đốc suất Ä‘á»™i quân lá»›n theo sau tiếp ứng.
Duáºt đến là ng Äại Phùng (thuá»™c huyện Äan Phượng, Hà Äông, nay thuá»™c Hà Ná»™i) thì quân quáºn Thạc cÅ©ng vừa tá»›i đó. Hai bên má»›i giao chiến được má»™t tráºn thì quân Duáºt chống không nổi đã vứt bá» khà giá»›i mà chạy.
Con trai quáºn Thạc là Gia VÅ© xin thừa thắng Ä‘uổi trà n, khiến háºu quân của Chỉnh kinh sợ, để có thể giữ được toà n thắng.
Quáºn Thạc không nghe và nói:
- Quân lệnh sá»›m nay đã truyá»n là đúng trÆ°a há»p ăn ở là ng Äại Phùng. Các quân lÃnh Ä‘ang đói mệt, chỠđợi nghỉ ngÆ¡i ăn uống, thì quân giặc thình lình kéo đến; ta má»›i vẫy quân má»™t cái mà đã đánh lui được chúng, bây giá» nên nhân đấy mà truyá»n cho quân lÃnh ăn cÆ¡m là phải. Nếu lại khua cho há» tiến lên, chiá»u tối đến kinh thà nh, giặc tất nhiên dốc hết quân ra liá»u chết mà đánh, lúc đó quân ta vừa mệt vừa đói, lấy sức đâu mà chống? Binh pháp có nói: "Quân Ä‘i hà ng trăm dặm để kiếm lợi, sẽ què thượng tÆ°á»›ng"; đó là con Ä‘Æ°á»ng nguy hiểm. Hãy cứ nghỉ quân mà ăn uống, ăn rồi thúc trống tiến lên, gặp giặc là đánh. Ä‚n no khà mạnh, lo gì không thắng địch? Vả lại, ta bắt Chỉnh nhÆ° bắt trẻ con, có cần gì mà phải gấp vá»™i để cho thất tÃn vá»›i quân lệnh.
Quáºn Thạc bèn truyá»n lệnh khua chiêng cho quân tạm nghỉ. Duáºt chạy đến ná»a Ä‘Æ°á»ng, ngoảnh lại trông biết là quáºn Thạc không Ä‘uổi; lại sợ Chỉnh đến sẽ bị quở phạt, liá»n thu quân, dà n thà nh tráºn, quay trở lại đánh quáºn Thạc. Quân của quáºn Thạc Ä‘ang ngồi lên khà giá»›i mà ăn, hà ng ngÅ© lá»™n xá»™n chẳng đâu và o đâu. Thấy quân Duáºt à o đến, quân quáºn Thạc không kịp đánh lại, sợ hãi, tan vỡ, chạy tứ tung. Lúc ấy quáºn Thạc Ä‘ang ngồi trên đình Äại Phùng, vá»™i và ng trèo lên mình voi, thủ hạ chỉ còn và i chục ngÆ°á»i, xúm quanh thân voi, ra sức mà đánh. Quáºn Thạc ngồi trên bà nh voi, ném lao giết chết quân Duáºt chừng và i trăm ngÆ°á»i. Duáºt không dám lại gần. Chốc lát thấy Chỉnh Ä‘em đại quân kéo đến tiếp ứng, Duáºt liá»n vẫy quân vây quanh voi của quáºn Thạc, lấy giáo dà i mà đâm. Quáºn Thạc co voi và o bãi cát, rồi xuống voi nhảy phốc lên ngá»±a, múa Ä‘ao chém vung tà n tán, ngÆ°á»i ngá»±a qua lại nhÆ° bay. Gia VÅ© ở phÃa sau tráºn phi ngá»±a hô tá»›i, xông lên phÃa trÆ°á»›c, lăn xả và o đánh giết, là m bị thÆ°Æ¡ng quân địch rất nhiá»u. Má»™t viên tỳ tÆ°á»›ng của quáºn Thạc là Hoà ng Äăng, táºp hợp được và i trăm tên lÃnh tản mát, cÅ©ng quay trở lại hợp sức mà đánh, Chỉnh trông thấy thế, sợ quáºn Thạc thoát thân được thì sẽ phi ngá»±a trốn mất, bèn vẫy quân Thiết Ä‘á»™t vây kÃn bốn mặt, nhắm và o ngá»±a quáºn Thạc mà bắn. Ngá»±a què, quáºn Thạc bị Duáºt bắt sống. Gia VÅ©, Hoà ng Äăng liệu chừng không thể chống nổi, Ä‘á»u theo lối Thượng Hiệp (tên xã, thuá»™c SÆ¡n Tây. (CÅ©ng ở gần vùng Äan Phượng)) mà tháo lui.
Tráºn nà y, quáºn Thạc tá»± mình đốc suất các phiên thần HÆ°ng Hoá, thổ mục SÆ¡n Tây, lại hợp vá»›i quân của cả hai trấn, khà giá»›i rất là sắc bén. Sau khi thua má»™t tráºn, hết thảy Ä‘á»u bị thu bắt, không còn sót má»™t tý gì. Do đó, oai danh của Chỉnh rung Ä‘á»™ng khắp thiên hạ.
Tin thắng tráºn vỠđến kinh thà nh, các quan và o mừng. Vua Lê miá»…n cưỡng ra ngá»± triá»u, rồi nói riêng vá»›i Ngô Vi Quý rằng:
- Quáºn Thạc không phải là bá» tôi bạo nghịch của trẫm. Quáºn Thạc còn sống thì tên gian hùng kia (chỉ Nguyá»…n Hữu Chỉnh) còn e sợ, nay chẳng may mà chết, trẫm rất thÆ°Æ¡ng xót, còn mừng ná»—i gì?
Tiếp đó, Chỉnh rút quân vá» và giải quáºn Thạc và o kinh thà nh tâu xin Ä‘em chém.
Vua khuyên Chỉnh rằng:
- Quáºn Thạc trá»ng vá» phần nghÄ©a nhiá»u, mà Ãt hiểu vá» phần lý, cho nên danh vá»›i thá»±c không xứng vá»›i nhau, hình tÃch khó mà rõ rệt. Nay thua tráºn bị bắt, phép vẫn nên chém. NhÆ°ng nghÄ© lại lúc Trá»ng Tế thả quân vây bức kinh thà nh, trẫm đứng chÆ¡ vÆ¡ má»™t mình trong Ä‘iện suýt nữa mắc phải tai biến bất trắc; nếu không có quáºn Thạc, là m gì có ngà y nay? Theo nhÆ° phép "Bát nghị" (theo sách Chu lá»…, hình phạt có "Bát nghị" (tám phép bà n), chia ra tám loại ngÆ°á»i thân của vua, ngÆ°á»i có công, ngÆ°á»i có tà i, ngÆ°á»i quý hiển v.v... để xét xá» phân biệt khác nhau mà định cách giảm tá»™i) Lòng trẫm tháºt không nỡ, nên bà i lại để cho tá» rõ cái Æ¡n nghÄ© đến công trạng hồi xÆ°a.
Chỉnh đối vá»›i quáºn Thạc từ trÆ°á»›c vốn không có hiá»m thù gì, nay đánh má»™t tráºn mà thắng, khà tức cÅ©ng đã hả, lại nghe lá»i vua khuyên dụ, bèn xin giao cho triá»u đình bà n lại.
Ngá»± sá» là Ngô Trá»ng Khuê thảo lá»i nghị tá»™i khác, trong có câu:
"Là m quan chống lại mệnh lệnh của triá»u đình, tá»™i vẫn đáng chém; nhÆ°ng Ä‘em công mà bù vá»›i tá»™i, thì sá»± chết cÅ©ng nên có lá»…...".
Vua bèn sai Ä‘Æ°a quáºn Thạc ra ngoà i cá»a Tây, cho uống thuốc Ä‘á»™c.
Quáºn Thạc lạy hai lạy, rồi uống thuốc Ä‘á»™c mà chết.
Lúc quáºn Thạc má»›i bị giải và o thà nh, nhân dân kinh đô xúm lại xem. Quáºn Thạc nói:
- Ta là tên tÆ°á»›ng già Hoà ng Phùng CÆ¡ đây. Cha con má»™t nhà đã có sáu ngÆ°á»i chết vì việc nÆ°á»›c. Phải, trái đã có công luáºn. Thà nh, bại là bởi lòng trá»i. Ta không giết được Nguyá»…n Hữu Chỉnh, thế nà o Tây SÆ¡n cÅ©ng sẽ giết hắn. Äạo trá»i báo ứng không bao giá» sai; chỉ tiếc rằng ta không kịp trông thấy mà thôi.
Sau khi quáºn Thạc chết, thi hà i được Ä‘em vá» chôn ở SÆ¡n Tây, quân và dân ai cÅ©ng chảy nÆ°á»›c mắt.
Lại nói, Nguyá»…n Hữu Chỉnh nắm hết quyá»n bÃnh trong nÆ°á»›c, việc gì cÅ©ng tá»± tay của y mà ra. Cà ng ngà y y cà ng lá»™ng hà nh, lòng ngÆ°á»i lìa tan, quan văn quan võ, ai cÅ©ng chán nản. NgÆ°á»i nà o theo lẽ công, giữ phép nÆ°á»›c, Ä‘á»u bị bá»n tÆ°á»›ng sÄ© cÆ¡ VÅ© thà nh của Chỉnh quấy nhiá»…u. NgÆ°á»i nà o khảng khái dám nói thì nhiá»u khi bị chúng là m hại, tai hoạ xảy ra bất ngá» không sao mà lÆ°á»ng được. Bởi thế, thÆ°á»ng thÆ°á»ng ai cÅ©ng kiêng nói. CÅ©ng có ngÆ°á»i đã cáo bệnh, trả lại ấn tÃn, bá» vá» nÆ¡i là ng xóm.
Bá»n hà o mục gian ác ở đâu thì tụ há»p ở đấy, rồi Ä‘i cÆ°á»›p bóc lẫn nhau. Ngoà i thà nh và i dặm, Ä‘á»u là hang ổ của bá»n trá»™m cÆ°á»›p.
Vua Lê lấy thế là m lo, bèn vá»i viên tham tụng cÅ© là Bùi Huy BÃch và o triá»u để há»i vá» việc thiên hạ. BÃch sợ Chỉnh không dám nói gì, chỉ từ tạ mà rằng:
- Thần may được thi Ä‘á»—, nhÆ°ng không có tà i giúp Ä‘á»i trị nÆ°á»›c. Chúa Trịnh xÆ°a cất nhắc thần là m việc trong chÃnh phủ; lÃnh kiêu dân oán, quân giặc lấn cÆ°á»›p, thần không có má»™t chÆ°á»›c gì để cứu vãn. Kinh thà nh bị hãm, chúa soái mắc nạn, cái tá»™i là m lầm lỡ việc nÆ°á»›c ấy, thần tháºt khó lòng mà trốn tránh. Nay nÆ°á»›c nhà đã nhất thống, chÃnh sá»± ban đầu Ä‘ang sáng suốt, bệ hạ hãy nên tìm lấy những ngÆ°á»i tà i giá»i khác. Còn nhÆ° thần đây, thì dám đâu lại là m nhÆ¡ đến triá»u đình, để lỡ việc thiên hạ? Cúi xin bệ hạ cho thần được lui vá» nÆ¡i ruá»™ng đồng, là ng xóm.
Lúc lui ra, BÃch bảo riêng vá»›i ngÆ°á»i thân tÃn rằng:
- Thiên hạ sắp loạn mất rồi! Từ đây ta cũng bỠmà đi thôi.
Rồi đó, ông ta Ä‘em cả gia quyến dá»i sang xứ đông.
Viên đốc đồng trấn Nghệ An là Phạm Huy Khiêm cÅ©ng bá» quan Ä‘i lên vùng thượng du huyện Thanh ChÆ°Æ¡ng mÆ°u đồ việc khởi quân cần vÆ°Æ¡ng. Khiêm có Ä‘Æ°a tá» hịch kể tá»™i của Chỉnh, nhÆ°ng việc chÆ°a thà nh thì đã chết (Huy Khiêm (có ngÆ°á»i Ä‘á»c là VÄ© Khiêm, tức Phạm Nguyá»…n Du)).
Bấy giá», trong bá»n sÄ© phu tại chức, lại có hạng ngÆ°á»i khác, nặng lòng công danh, lấy việc dẹp loạn, phò nguy là m trách nhiệm của mình. Há» tụ táºp các ngÆ°á»i đồng chÃ, chiêu má»™ quân lÃnh nghÄ©a dÅ©ng. Hà o kiệt bốn phÆ°Æ¡ng, khi nháºn được chỉ thÆ°, cÅ©ng theo lá»i hiệu triệu mà đến vá»›i há». Những đám nhÆ° váºy, khắp nÆ¡i Ä‘á»u có.
Viên đốc trấn Cao Bằng là LÆ°u Tiệp (có bản chép là LÆ°u Côn, LÆ°u Tiệp quê ở là ng Nguyệt áng, huyện Thanh Trì, Hà Ná»™i) nháºn tá» máºt chỉ của chúa Trịnh. Còn viên đốc đồng là Nguyá»…n Hà n (Nguyá»…n Hà n quê ở xã Phú Thị, Gia Lâm, Hà Ná»™i, Tiệp và Hà n Ä‘á»u Ä‘á»— tiến sÄ©) lại nháºn tá» máºt chỉ của vua Lê. Cả hai Ä‘á»u khuyên dá»— bá»n phiên mục ở trấn ấy giúp sức, rồi lại cấp phát phù tÃn, sắm sá»a khà giá»›i cho há», và dặn há» sẵn sà ng chá» lệnh đòi gá»i. Lúc bấy giá» má»™t trấn Cao Bằng, chia là m hai đảng. Kẻ theo tiết chế của viên đốc trấn, thì không biết có viên đốc đồng. NgÆ°á»i theo Æ°á»›c thúc của viên đốc đồng, thì lại không biết có viên đốc trấn. Hai ngÆ°á»i ai ở dinh nấy, không chịu há»p chung vá»›i nhau. Tiếng là đồng liêu vá»›i nhau, tháºt ra chỉ là thù địch.
Tiệp ngầm sai viên phiên thuá»™c của mình Ä‘em thủ hạ vá» trá hà ng Nguyá»…n Hà n, rồi lại cho ngÆ°á»i tá»›i cầu hoà để đòi lại viên phiên thuá»™c cùng bá»n đầu hà ng ấy. Hà n không biết là mẹo lừa, cứ nháºn bá»n đầu hà ng mà cá»± lá»i xin của Tiệp. Tiệp liá»n Ä‘em quân vây đánh Hà n. Bá»n trá hà ng bấy giá» má»›i nổi lên là m ná»™i ứng cho Tiệp, quân của Hà n tức thì rối loạn tan vỡ. Hà n hoảng sợ vá»™i và ng bá» chạy, bị giết chết liá»n. Vợ con của Hà n ở trong dinh cÅ©ng Ä‘á»u bị giết tất cả. Do đó, trấn Cao Bằng rối loạn lung tung. Bá»n hà o mục kẻ nà o giữ ấp trại của kẻ nấy, rồi Ä‘em quân đánh giết lẫn nhau. Tiệp cÅ©ng không thể ngăn nổi.
Cùng lúc đó, Hà Quốc Ký ở Lạng SÆ¡n, Triệu Văn KhÆ°Æ¡ng ở Thái Nguyên, Hoà ng Văn Äồng ở Tuyên Quang, Äinh Văn Hồ ở HÆ°ng Hoá và các tù trưởng ở vùng Phù SÆ°Æ¡ng, Tây LÄ©nh cÅ©ng Ä‘ua theo, đâu đó Ä‘á»u chống lại mệnh lệnh của triá»u đình, quan lại ở trấn có ngÆ°á»i cÅ©ng bị chúng Ä‘uổi. Khắp trong bốn cõi không còn có chá»— nà o yên tÄ©nh.
Tháºt là :
Quạ cáo tranh nhau, không đáng ngại.
Cá»p, rồng đánh lá»™n, má»›i ghê thay!
Chưa biết đại thể ra sao? Hãy chỠhồi sau phân giải.
Tà i sản của phongvan
11-09-2008, 04:32 PM
Bất Diệt Ma Tôn
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
Hồi thứ chÃn
TÆ°á»›ng Tây SÆ¡n Võ Văn Nháºm Ä‘em quân lấn ngoà i bá» cõi
Quan bình chương Trần Công Xán vâng mệnh bà n việc biên cương.
Lại nói, khi ở Cao Bằng bắt đầu nhóm lên việc binh Ä‘ao, LÆ°u Tiệp, Nguyá»…n Hà n Ä‘á»u có sai trạm Ä‘Æ°a thÆ° vá» kinh cáo biến. Tiệp bảo Hà n là phản nghịch, Hà n bảo Tiệp là phản nghịch, và cả hai Ä‘á»u nói "hiện đã Ä‘iá»u quân vây đánh, chỉ khoảng mÆ°Æ¡i ngà y sẽ bắt được kẻ có tá»™i".
Quan Bình chương là Phan Lê Phiên thấy thư ấy, rất kinh hãi mà rằng:
- Hai ngÆ°á»i Ä‘á»u là báºc thanh cao trong hà ng triá»u sÄ©, ra ngoà i gánh việc phiên trấn, đáng lẽ phải vì việc công mà quên việc riêng. Sao há» không chịu nén lòng theo nhau, lại Ä‘i cầm đầu cho cuá»™c quấy rối? Äồng loại là m hại nhau, đó cÅ©ng là má»™t biến cố lá»›n! Äáng ghê! Äáng sợ!
Vừa lúc ấy, các viên trấn thủ ở bốn lá»™ Lạng, Thái, Tuyên, HÆ°ng cÅ©ng Ä‘á»u lần lượt gá»i thÆ° hoả tốc vá» cáo biến.
Vua Lê bèn bà n với Bằng công Nguyễn Hữu Chỉnh. Chỉnh thưa:
Các trấn Ä‘em quân đánh nhau, cÅ©ng là thói thÆ°á»ng của bá»n tù trưởng ở ngoà i bá» cõi, chỉ cần hạ má»™t bức thÆ°, báo cho há» biết Ä‘Æ°á»ng hoạ phúc, chắc há» sẽ nghe theo; dẹp yên việc ấy, không có gì khó. Riêng việc biến cố ở Cao Bằng thì lại do các viên quan trấn gây ra, bá»n tù trưởng trên ấy Ä‘á»u không đáng trách. Cái tá»™i tá»± tiện đánh nhau, giết nhau, triá»u đình sẽ phải có phân xá», váºy xin giao xuống cho các quan há»p bà n.
Quan đồng bình chÆ°Æ¡ng TrÆ°Æ¡ng Äăng Quỹ và quan tham tri Nguyá»…n Diệu Ä‘á»u xin gấp rút chá»n hai viên đốc trấn, đốc đồng khác có tà i cán lên coi thay việc trấn và luôn thể hạ chiếu chỉ triệu bá»n Tiệp, Hà n vá» triá»u, may ra má»›i dẹp được cuá»™c rối loạn.
Phan Lê Phiên nói:
- Phải đấy! Rễ chùm, mấu cứng, phải dùng đồ sắc! Viên quan cỠlên coi trấn ấy, không thể dễ dà ng muốn sai ai cũng được.
Quan đồng bình chương Trần Công Xán nói tiếp:
- Việc loạn ở Cao Bằng hồi xÆ°a, viên đại thần đã qua Ä‘á»i là NghÄ©a thà nh vÆ°Æ¡ng (tức Nguyá»…n Äình Bá) vâng mệnh lên vá»— vá», ở luôn trên trấn ấy bảy năm, nhân dân các bản Ä‘á»u mến phục. Sau ông mất tại đó, dân địa phÆ°Æ¡ng vì thÆ°Æ¡ng tiếc mà nghỉ mấy phiên chợ liá»n, lại dá»±ng Ä‘á»n mà thá». Quan xu máºt hiện nay là Nguyá»…n Äình Tố (ngÆ°á»i ở Khoái Châu, HÆ°ng Yên (Hải HÆ°ng)), chÃnh là con của NghÄ©a thà nh vÆ°Æ¡ng. Ông ta là ngÆ°á»i rá»™ng rãi có Ä‘á»™ lượng, tà i xá» sá»± cÅ©ng nhanh, váºy xin gấp rút sai Ä‘i ngay.
Vua Lê bèn dùng Nguyá»…n Äình Tố là m đốc trấn Cao Bằng, lại sai Nguyá»…n Huy Túc là m phó đốc trấn. Rồi hạ lệnh giục hai ngÆ°á»i lên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i nháºm chức. Tố nói:
- Cha thần sinh ở Cao Bằng, mất ở Cao Bằng, thần cÅ©ng sinh ở Cao Bằng, nay lại lên đó, việc sau nà y có thể biết rồi. Váºy xin cho phép mÆ°á»i ngà y để thần xếp đặt việc nhà .
Khi hai ngÆ°á»i lên đến giáp giá»›i tỉnh Lạng SÆ¡n thì nghe tin Hà n đã bị hại, Tố giáºt mình nói:
- ThÆ°Æ¡ng thay! Chết cÅ©ng bởi số, nhÆ°ng cÅ©ng lá»—i tại ta Ä‘i cháºm quá.
Rồi Tố láºp tức giục trạm Ä‘i dấn lên. Khi trạm đầu báo tin quan đốc trấn má»›i là Nguyá»…n Äình Tố đến, thì tù trưởng các nÆ¡i Ä‘á»u vui mừng chỠđón. Lúc Tố đến Cao Bằng thì LÆ°u Tiệp còn Ä‘ang đóng cá»a thà nh, đánh nhau vá»›i dÆ° đảng của Hà n. Tố vâng lệnh tuyên bố uy đức của nhà vua, bảo hai bên phải giải tán quân lÃnh, rồi thong dong xếp đặt má»i việc, trong cõi lại yên ổn nhÆ° thÆ°á»ng.
Má»™t hôm, vừa gặp lúc đến yết kiến Ä‘á»n thá» NghÄ©a thà nh vÆ°Æ¡ng, Tố bảo Nguyá»…n Huy Túc:
- Tôi nay có lẽ sắp Ä‘i vá»›i tiá»n nhân, trách nhiệm ở bá» cõi rất nặng, rồi đây sẽ có những việc khó khăn, lá»›n lao. Trấn nà y thông vá»›i đất Trung Quốc, trÆ°á»›c đây tôi đã Ä‘i sứ, cÅ©ng hÆ¡i thuá»™c Ä‘Æ°á»ng lối, chỉ giáºn rằng không ở đây nữa. Ông còn ở đây, hãy nên cố gắng mà đương lấy má»i việc.
Tố lại ngoảnh sang các phiên trưởng mà dặn rằng:
- Sau khi tôi Ä‘i rồi, các ông chỉ nên nghe lệnh quan phó đốc trấn, chá»› nhÆ° vừa rồi, gây ra nhiá»u việc, thì thế nà o cÅ©ng có vạ lá»›n.
Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u lấy là m lạ mà há»i, thì Tố nói:
- Äiá»u đó rất khó nói.
Chiá»u hôm ấy, Tố vá» doanh rồi chết.
Huy Túc má»™t mặt lo liệu việc ma chay, má»™t mặt viết thÆ° báo tin cho triá»u đình, rồi vâng chỉ của vua lÄ©nh chức đốc trấn Cao Bằng.
Lại nói vua Tây SÆ¡n từ lúc rút quân vá» Nam, đến Nghệ An ở lại mÆ°á»i ngà y, giao cho phó tÆ°á»›ng Nguyá»…n Duệ giữ đất nà y, cùng đô đốc là Chiêu Viá»…n đóng quân ở doanh Hà Trung (thuá»™c Hà TÄ©nh).
Sau đó, vua Tây SÆ¡n lại đổi Chiêu Viá»…n và o đóng ở châu Bố Chánh, Nguyá»…n Duệ coi doanh Kỳ Hoa, tả quân Võ Văn Nháºm đóng má»™t đạo binh quan trá»ng ở Äá»™ng Hải (Bố Chánh thuá»™c Quảng Bình. Kỳ Hoa thuá»™c Hà TÄ©nh. Äá»™ng Hải tức Äồng Há»›i Quảng Bình (Bình Trị Thiên)) để là m thanh viện và nÆ°Æ¡ng tá»±a lẫn nhau.
Lúc Nguyá»…n Hữu Chỉnh theo kịp, thượng công (tức Nguyá»…n Huệ) ngá» lá»i yên uá»· dá»— dà nh, và bảo ở lại Nghệ An là m việc vá»›i Duệ. Bá» ngoà i tuy thượng công hứa hẹn vá»›i Chỉnh bằng những lá»i ngon ngá»t, nhÆ°ng lại dặn riêng Duệ rằng:
- Chỉnh vốn ngÆ°á»i Bắc, trốn vá» vá»›i ta. Xem bá»™ hắn ta là kẻ phản phúc gian dối, không thể tin cáºy. Vả chăng ngÆ°á»i Bắc oán hắn rất sâu. Ta định bá» hắn, để cho hắn chết. Không ngá» hắn lại trốn chết cố theo. Nghệ An là quê hÆ°Æ¡ng của hắn. Nay để nhà ngÆ°Æ¡i ở lại đây, ngÆ°Æ¡i nên xem xét kỹ lòng ngÆ°á»i xứ nà y, xem theo ai chống ai và tình hình Ä‘á»™ng tÄ©nh của hắn ra sao. Chiêu Viá»…n ở gần đấy, gá»i má»™t tiếng là đến. Tả quân cÅ©ng không xa đây lắm, có việc nên chăng, ngÆ°Æ¡i phải viết thÆ° báo tin cho mau, và cùng bà n định vá»›i ông ta. Sống ở nÆ°á»›c ngoà i đất khách, ngÆ°Æ¡i phải để ý Ä‘á» phòng cẩn tháºn, chá»› có dá»… dà ng tin theo Chỉnh mà mắc mÆ°u của hắn. NgÆ°Æ¡i phải cẩn tháºn lắm má»›i được!
Sau khi thượng công vá» Nam, Chỉnh liá»n được chiếu chỉ nhà vua vá»i Ä‘Æ°a quân ra Bắc. Lúc Ä‘i, Chỉnh để đồ đảng của mình là Nguyá»…n Duáºt ở lại là m việc vá»›i Duệ. Ngà y chia tay lên Ä‘Æ°á»ng, Chỉnh hai ba lần dặn dò và mong má»i Duệ đối xá» tá» tế vá»›i mình; Duệ cÅ©ng tiá»…n Ä‘Æ°a Chỉnh rất ân cần, tá» tế.
Sau khi Chỉnh nắm được chÃnh quyá»n, thÆ°á»ng thÆ°á»ng gá»i thÆ° qua lại vá»›i Duệ và biếu tặng rất háºu. Rồi Chỉnh lại ngầm sai ngÆ°á»i gá»i Duáºt vá» kinh thà nh, để há»i tình hình Tây SÆ¡n và dò ý tứ của Duệ. Khi đã biết vua Tây SÆ¡n và thượng công gây ra việc binh Ä‘ao, anh em đánh lẫn nhau, tiếp đó lại được thÆ° của Duệ hẹn cùng chung sức đánh và o phÆ°Æ¡ng Nam, thì Chỉnh rất mừng, cho là có thể mÆ°u đồ lấy lại Nghệ An. Chỉnh bèn thu xếp mÆ°á»i lạng và ng và mÆ°á»i tấm Ä‘oạn, sai Duáºt Ä‘em và o biếu Duệ, nhân tiện lấy việc lợi hại hoạ phúc mà doạ hắn ta, lại dá»— dà nh hắn ta giữ lấy Nghệ An, ngăn chặn Chiêu Viá»…n, đắp lại luỹ cÅ© Hoà nh SÆ¡n, và vạch sông Gianh là m nÆ¡i biên giá»›i nhÆ° việc cÅ© trÆ°á»›c đây (chỉ và o cuá»™c chiến tranh Trịnh-Nguyá»…n (1627-1672), sau lấy sông Gianh là m giá»›i hạn để phân chia Äà ng trong (Nam) và Äà ng ngoà i (Bắc)).
Lúc đó, ngÆ°á»i do thám của Võ Văn Nháºm ở Nghệ An biết rõ việc ấy, vá»™i và ng vá» báo vá»›i Nháºm. Nháºm láºp tức Ä‘Æ°a binh phù triệu Duệ vá». Duệ chống lại và nói:
- TÆ°á»›ng ở ngoà i, mệnh lệnh của vua cÅ©ng có khi không cần phải theo. Lúc thượng công vá», giao cho tôi đóng giữ đất nà y, nay tôi không dám tá»± tiện rá»i khá»i trấn nà y.
Nháºm được thÆ° ấy, liá»n nói:
- Quả nhiên Duệ là m phản rồi!
Tiếp đó, Nháºm láºp tức gá»i thÆ° cáo biến vá»›i thượng công; trong thÆ° có Ä‘oạn viết: "Ngà y trÆ°á»›c dùng Chỉnh tức là nhốt hổ gầm giÆ°á»ng; ngà y nay để Duệ, ấy là nuôi ong tay áo. Xin kÃp phát quân ra Bắc, trÆ°á»›c hết giết Duệ ở Nghệ An, rồi sau bắt Chỉnh ở Thăng Long. Dẹp loạn và bình định đất nÆ°á»›c ở má»™t chuyến nà y, cÆ¡ há»™i không nên bá» lỡ..."
Trong lúc ấy, thượng công và vua Tây SÆ¡n Ä‘ang có việc xÃch mÃch, cuá»™c binh Ä‘ao giữa hai anh em chÆ°a dà n xếp xong, việc ná»™i chiến ở miá»n Nam so vá»›i mối lo ở miá»n Bắc còn cần kÃp hÆ¡n nhiá»u. Bởi váºy thượng công không quả quyết thi hà nh, bèn sai ngÆ°á»i báo cho Nháºm biết, và giục Nháºm tiến quân ra Nghệ An bắt Duệ; rồi sau đó sẽ kiểm Ä‘iểm quân lÃnh, thu góp lÆ°Æ¡ng thá»±c, chia Ä‘i đóng đồn ở các nÆ¡i hiểm yếu và viết thÆ° há»i Chỉnh vá» tá»™i thông mÆ°u vá»›i Duệ, xem Chỉnh trả lá»i ra sao. Nếu Chỉnh còn biết sợ hãi, cố tình chối cãi, thì nên để đó sau nà y sẽ liệu, chÆ°a nên đánh vá»™i. Bằng Chỉnh ra mặt chống lại, thì nhÆ° thế là đã có cá»›, lúc ấy cứ việc tiến quân ra đánh cÅ©ng không muá»™n gì.
Nháºm vâng lệnh, tá»± mình Ä‘em đại quân Ä‘i gấp. Chỉ trong má»™t ngà y má»™t đêm. Nháºm đã đến doanh Kỳ-hoa nhÆ°ng Duệ không còn ở đó nữa.
Số là mùa đông năm trÆ°á»›c, thượng công nghe tin Chỉnh Ä‘em quân ra bảo vệ vua Lê, sợ có biến cố gì khác xảy ra, liá»n sai Nguyá»…n Văn Äức Ä‘em quân giữ phủ Diá»…n Châu cùng là m chức trấn thủ vá»›i Duệ, để nÆ°Æ¡ng tá»±a lẫn nhau. Kịp đến khi nghe miá»n Nam đánh nhau, Duệ và Äức Ä‘á»u gá»i thÆ° cho Chỉnh, mÆ°u đồ hợp lá»±c kéo quân vá» Nam, để thừa cÆ¡ là m loạn. Hai ngÆ°á»i hẹn rằng, sau khi đắc thắng, sẽ trả các đất từ Hoà nh SÆ¡n ra Bắc, nhÆ°ng Chỉnh còn chần chừ chÆ°a quyết định. Äến khi bị Nháºm phát giác, hai ngÆ°á»i bèn bá» xứ Nghệ Ä‘em quân theo mạn ngược trở vá» Nam. Duệ vá» vá»›i vua Tây SÆ¡n. Còn Äức vốn là má»™t đại thần của chúa Nguyá»…n, bị quân Tây SÆ¡n bắt, phải miá»…n cưỡng theo, chứ thá»±c ra cÅ©ng không thÃch là m việc cho há». Lúc đó, Äức bèn theo Ä‘Æ°á»ng núi tây nam, trốn thẳng sang nÆ°á»›c Tiêm La. Äức Ä‘i đã lâu, thượng công má»›i nháºn được thÆ° hoả tốc của Nháºm, vá»™i sai quân đón bắt, nhÆ°ng cÅ©ng không kịp.
Nháºm đến Nghệ An, kiểm Ä‘iểm binh lÃnh, trÆ°ng thu lÆ°Æ¡ng thá»±c, sá»a soạn khà giá»›i, rồi Ä‘Æ°a thÆ° ra Thăng Long, trách móc Chỉnh gay gắt.
Chỉnh được thư, giấu giếm không cho vua Lê biết, đoạn viết thư tạ tội, đại ý nói:
"TrÆ°á»›c kia tôi bá» nÆ°á»›c cÅ© vá» vá»›i chúa công, nhá» Æ¡n cho và o nÆ¡i mạc phủ, hầu hạ túi cung roi ngá»±a đến bốn năm năm. Mùa thu năm ngoái, đại quân vá» Nam không cho tôi biết, tôi cÅ©ng hiểu là thượng công muốn dùng cách đó thá» tôi, để xem tôi lui tá»›i ra sao. Lúc bấy giá» ngÆ°á»i Bắc cố lÆ°u lại, nhÆ°ng tôi quả quyết bá» há» mà đi. NghÄ© rằng lòng nà y không có đổi thay nhÆ° thế, báºc cao minh hẳn đã soi xét đến. Lúc và o yết kiến thượng công ở VÄ©nh Dinh, tôi xin Ä‘i theo quân Ä‘á»™i vá» Nam, ngà i bảo tôi rằng: "Quáºn Thạc, quáºn Nhưỡng còn là m ngang trở không thể không trừ khá», nhà ngÆ°Æ¡i hãy ở lại đây, lo liệu má»™t phen". Tôi dám đâu không theo mệnh lệnh? Tôi đã Ä‘em thân mình mà ruổi rong theo chúa (chỉ vua Tây SÆ¡n) thì còn dám tiếc gì? Vì thế, tôi tá»± mình xông pha tên đạn, quyết chiến vá»›i bá»n Thạc, Nhưỡng. Chỉ mong trừ được hai tên ngang ngược ấy, thì sẽ láºp tức quay ngá»±a vá» Nam. NhÆ°ng, tháng trÆ°á»›c đây đánh ở SÆ¡n Tây, má»›i bắt được có quáºn Thạc. Riêng Nhưỡng thì vẫn Ä‘ang vùng vẫy ở miá»n Hải DÆ°Æ¡ng, còn cần phải đánh dẹp vất vả. Bởi váºy cho nên tôi chÆ°a vá» triá»u được. Những kẻ ghét tôi, thấy tôi ở lại đất Bắc, liá»n đặt lá»i gièm pha. Sao há» không xét rằng, sau khi thượng công vá» Nam, tôi chỉ ở lại Nghệ An hÆ¡n mÆ°á»i ngà y, rồi lại ra Bắc ngay, thì còn thá»i giỠđâu mà mÆ°u toan vá»›i Duệ? Từ đó kẻ Nam ngÆ°á»i Bắc, ai là m việc nấy, tôi có há» Ä‘i lại gì vá»›i Duệ đâu? Nếu xét rõ tình cảnh ấy, hẳn không cần phải chá» tôi biện bạch gì thêm. Vả chăng, cái ngà y mà tôi là m việc chung vá»›i tÆ°á»›ng quân, không phải không lâu. Nếu quả là tôi có lòng gì khác, hồ dá»… đã giấu được cho khá»i lá»™? TÆ°á»›ng quân nên chuyển đạt lá»i tôi đến trÆ°á»›c chúa công, thì tôi Ä‘á»™i Æ¡n nhiá»u lắm!".
Nháºn được thÆ° ấy, biết Chỉnh còn có ý sợ, Nháºm bèn viết bức thÆ° khác, dùng lá»i nói khéo, vá»— vá» khuyên giải là m cho Chỉnh yên lòng, để mình còn có thì giá» sắp đặt công việc ở trấn Nghệ An. Tiện thể Nháºm cÅ©ng không quên buá»™c Chỉnh phải mau chóng dẹp yên quáºn Nhưỡng, rồi rút quân vá» Nam, để khá»i trái vá»›i ý định.
Chỉnh tiếp thÆ°, không hiểu rõ ý của Nháºm, cho rằng Nháºm có thể dá»… lừa phỉnh, chắc không phải lo gì vá» mặt Nam.
Lúc bấy giá», trong ngoà i Ä‘á»u đồn đại rằng tÆ°á»›ng của Tây SÆ¡n là tả quân Nháºm, kéo quân ra Nghệ An, kén chá»n lÃnh tráng, định kỳ xuất phát, chẳng bao lâu quân Tây SÆ¡n lại tá»›i, Thăng Long sẽ thà nh nÆ¡i chiến trÆ°á»ng. Vì thế, trong kinh nhốn nháo, ngÆ°á»i chuyển váºn đồ đạc, ngÆ°á»i bồng bế con cái, tranh nhau Ä‘i lánh nạn, lÃnh Kim Ngô (tên má»™t Ä‘á»™i lÃnh bảo vệ tráºt tá»± ở kinh đô) ngăn cấm không nổi. Nhiá»u viên đình thần Ä‘em việc đó tâu vá»›i vua Lê. Vua Lê liá»n triệu Chỉnh và o há»i. Chỉnh tâu:
NgÆ°á»i ta đồn nhảm, không cần phải tin. Thần đã cho ngÆ°á»i Ä‘i xem xét biết hết sá»± tháºt rồi. Vua Tây SÆ¡n từ khi ở đất Bắc vá» Nam, liá»n và o thẳng chá»— quốc thà nh (tức Qui NhÆ¡n). Còn thượng công thì đóng ở Phú Xuân, nghỉ quân để vui chÆ¡i, ban bố hiệu lệnh, sá»a sang thà nh luỹ. Bao nhiêu váºt liệu, khà giá»›i và các báu váºt lấy được ở Bắc vá», thượng công Ä‘á»u thu chứa lấy. Vua Tây SÆ¡n sai sứ thần tuyên triệu, thượng công không chịu vá» triá»u. Má»i việc phong quan, ban tÆ°á»›c và xá» trà nà y khác, thượng công Ä‘á»u tá»± tiện quyết định. Vua Tây SÆ¡n sai ngÆ°á»i Ä‘Æ°a ấn phong thượng công là m Bắc bình vÆ°Æ¡ng và há»i những thứ của báu lấy được ở phủ chúa Trịnh. Thượng công cÅ©ng chống lại không chịu dâng lên. Vua Tây SÆ¡n giáºn lắm. Vì thế, anh em má»›i gây ra cuá»™c binh Ä‘ao, ở trong má»™t nhà mà đối vá»›i nhau còn dữ dá»™i hÆ¡n là đối vá»›i nÆ°á»›c thù địch. Ngay trong bá»n há» vá»›i nhau cÅ©ng không đủ thì giỠđể cứu vãn được tình thế cấp bách, đâu còn dám ra khá»i Hoà nh SÆ¡n má»™t bÆ°á»›c để tranh quyá»n vá»›i ta? Ta cần là m sao cho việc ná»™i trị có quy mô yên ổn, thế là sẽ được thái bình. Äến nhÆ° trấn Nghệ An, thì chỉ cần sai má»™t sứ giả Ä‘em bức quốc thÆ° sang, bà n bạc vá»›i há», má»™t lá»i nói là xong. Ta cùng hỠđã thà nh thông gia, ta cÅ©ng không cần lo xa là m gì.
Quan ngá»± sá» là Nguyá»…n Äình Giản nói:
- XÆ°a nay tình hoà hảo thông gia, nói chung Ä‘á»u không thể tin cáºy. Chỉ có bằng và o chÆ°á»›c tá»± cÆ°á»ng của mình, là m sao cho bá» cõi được vững chắc, ngăn chặn sá»± dòm dá» của kẻ địch, thì nhÆ° váºy má»›i có thể tin cáºy được. Bắc bình vÆ°Æ¡ng cÅ©ng là má»™t báºc anh hùng, xem thÆ°á»ng ông ta không được đâu!
Chỉnh nói:
- Tôi đã từng cá»™ng sá»± vá»›i ông ta, há lại không biết? Ông ta quả tháºt là báºc anh hùng, nhÆ°ng nhân tà i xứ Bắc ta đây cÅ©ng không thua lắm. Vạn nhất xảy ra việc binh Ä‘ao, tôi xin chá»i vá»›i ông ta, còn nhÆ° bá»n Võ Văn Nháºm đã chiếm giữ đất Nghệ An, nhÆ°ng cứ mặc y. Quân nÆ°á»›c ngoà i ở trá», chẳng qua cÅ©ng nhÆ° bá»n Chiêu võ, Thuáºn nghÄ©a hồi xÆ°a chiếm đóng bảy huyện phÃa nam Nghệ An, không bao lâu rồi cÅ©ng lại vá» ta (chỉ việc các tÆ°á»›ng của há» Nguyá»…n là Thuáºn nghÄ©a hầu, Nguyá»…n Hữu Tiến và Chiêu võ hầu Nguyá»…n Hữu Dáºt, đánh chiếm được bảy huyện ở nam sông Lam hồi xÆ°a (1655-1660), trong cuá»™c chiến tranh Trịnh-Nguyá»…n. Vá» sau, các miá»n ấy, lại bị há» Trịnh già nh lại).
Vua Lê nói:
- Nhân tình lo sợ, nghi ngá», há» Ä‘ang coi việc Ä‘á»™ng tÄ©nh ở phÆ°Æ¡ng Nam để định sá»± thể khinh trá»ng của nÆ°á»›c nhà . NgÆ°Æ¡i nên tÃnh kỹ liệu trÆ°á»›c cho lòng trẫm được thÆ° thái.
Chỉnh tâu:
- Äó là việc trong chức pháºn của thần, dám đâu không hết lòng hết sức?
Ngoà i mặt, Chỉnh tuy nói năng khuếch khoác để trấn áp má»i ngÆ°á»i, nhÆ°ng kỳ thá»±c, từ khi được thÆ° của Nháºm, trong lòng Chỉnh rất Ä‘á»—i lo sợ.
Má»™t hôm và o chầu, Chỉnh Ä‘uổi ngÆ°á»i chung quanh ra mà nói kÃn vá»›i nhà vua rằng:
- Võ Văn Nháºm tuy là tả tÆ°á»›ng trong soái phủ của Bắc bình vÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng vốn là rể vua Tây SÆ¡n. Lâu nay chỉ huy việc quân, y vẫn đóng vai con rể của nÆ°á»›c. Nay thấy anh em Tây SÆ¡n xÃch mÃch nhau, Nháºm là kẻ đứng giữa, cố nhiên là phải tuân theo tÆ°á»›ng lệnh, nhÆ°ng trong lòng lẽ nà o lại hoà n toà n không nghÄ© gì đến bố vợ? Vừa rồi có tên do thám nói rằng: "Nháºm ở Äá»™ng Hải nghe việc biến cố ấy, bèn xin vá» hầu. NhÆ°ng Bắc bình vÆ°Æ¡ng không cho mà bảo ra thẳng Nghệ An. Nay Nháºm Ä‘ang ở và o địa vị nguy ngáºp và bị ngá» vá»±c, nên không thể không có ý trông vá» bên trong. Thần xin nhân cÆ¡ há»™i nà y để thÆ°Æ¡ng lượng vá» việc bá» cõi Nghệ An. Hết sức nhắm nhe và o ân tình của há», lại lá»… nhiá»u, lá»i ngá»t, ngoà i có Văn Nháºm tâng bốc, trong có công chúa đỡ lá»i; Bắc bình vÆ°Æ¡ng dù có lòng nà o chăng nữa cÅ©ng không thể không gượng theo mình.
Vua Lê khen phải.
Sáng hôm sau, nhân buổi chầu sớm, vua nói với các quan rằng:
- Nghệ An liá»n ká» vá»›i Thanh Hoa, là má»™t quáºn phụ và o đất "thang má»™c". Con em đất ấy vẫn được lá»±a chá»n và o quân túc vệ, là m nanh vuốt cho nÆ°á»›c nhà . Äất ấy không thể để cho ngÆ°á»i khác chiếm giữ mãi. Trẫm sắp sai ngÆ°á»i Ä‘i Phú Xuân để bà n vá»›i Bắc bình vÆ°Æ¡ng má»™t phen. Váºy các ngÆ°Æ¡i hãy chá»n xem ngÆ°á»i nà o có thể sung và o sứ bá»™?
TrÆ°Æ¡ng Äăng Quỹ thÆ°a:
- Nguyá»…n Äình Giản và Phạm Äình DÆ° là ngÆ°á»i ngay thẳng có thể là m được việc ấy.
Phan Lê Phiên nói:
- Giản cÆ°Æ¡ng trá»±c có thừa mà má»m má»ng ôn hoà thì không đủ. DÆ° tuy nghị luáºn vững và ng, nhÆ°ng xét việc hÆ¡i cháºm. Bắc bình vÆ°Æ¡ng là ngÆ°á»i rất quá»· quyệt, hay dùng mÆ°u khôn lung lạc ngÆ°á»i ta. Trong lúc bà n bạc, khi nén xuống, khi nâng lên, không biết Ä‘Æ°á»ng nà o mà dò. Thần sợ rằng hai ngÆ°á»i ấy tranh biện vá»›i ông ta, thế nà o rồi cÅ©ng là m há»ng việc nÆ°á»›c.
Äình thần bà n mãi việc cá» ngÆ°á»i, luôn mấy ngà y vẫn chÆ°a ngã ngÅ©. Chỉnh bèn tâu để Trần Công Xán Ä‘i.
Vua Lê nói:
- Äược đấy!
Nhà vua bèn đòi Công Xán và o triá»u mà bảo rằng:
- NgÆ°á»i là ngÆ°á»i trung trinh vì nÆ°á»›c, lòng trẫm đã biết. Ngà y xÆ°a Phú Báºt sang sứ Khiết Äan, là m cho nÆ°á»›c địch phải kÃnh trá»ng, công việc xong xuôi (Khiết Äan là má»™t nÆ°á»›c ở phÃa đông bắc Trung Quốc, thÆ°á»ng hay xâm phạm bá» cõi. Äá»i vua Tống Nhân tông, quân Khiết Äan đến đóng sát biên giá»›i và bắt nhà Tống phải cắt đất. Phú Báºt được Ä‘i sứ, đã hết sức biện bạch, kết quả là m cho quân Khiết Äan phải lui và từ đó hai nÆ°á»›c hoà bình được đến và i chục năm). Chuyến Ä‘i nà y, cÅ©ng giống nhÆ° thế. NgÆ°Æ¡i cố vì trẫm vâng mệnh ra Ä‘i, cÅ©ng là Phú Báºt của nÆ°á»›c Nam đó. Má»™t vị hoà ng thân cùng Ä‘i, trẫm đã sai Duy án (CÆ°Æ¡ng mục chép là Duy Hiên), còn má»™t viên phó sứ nữa thì tuỳ ngÆ°Æ¡i chá»n lấy.
Xán hăng hái xin đi, và nói:
- Vua phải lo thì bá» tôi mang nhục; thần đâu dám sợ khó khăn? Trong những ngÆ°á»i từng là m việc chung vá»›i thần mà thần đã biết, thì có Ngô Nho là có thể dùng được.
Vua Æ°ng lá»i, rồi ban mệnh lệnh xuống. Cả triá»u đình Ä‘á»u khen là chá»n được ngÆ°á»i xứng đáng.
Duy án là con thứ sáu của vua ý tông, và là ông chú há» nhà vua. án tÃnh ngÆ°á»i cẩn tháºn, nho nhã và trung thá»±c. Công chúa Ngá»c Hân khi chÆ°a lấy chồng, vẫn thÆ°á»ng tôn kÃnh án, má»i việc nên chăng Ä‘á»u há»i ý kiến của án. Kịp đến khi công chúa vá» vá»›i Bắc bình vÆ°Æ¡ng, án thÆ°á»ng nhân có việc tá»›i gặp, Bắc bình vÆ°Æ¡ng cÅ©ng khen án nói năng lui tá»›i có lá»… Ä‘á»™. Lúc đó vì muốn luôn tiện há»i thăm công chúa, cần chá»n ngÆ°á»i hoà ng thân xứng đáng, nên má»›i sai án Ä‘i.
Trần Công Xán, ngÆ°á»i là ng Yên Vỹ, huyện Äông An, Ä‘á»— tiến sÄ© khoa Nhâm thìn (1772) Ä‘á»i Cảnh HÆ°ng. Hồi Äoan nam vÆ°Æ¡ng còn coi giữ việc nÆ°á»›c, Xán Ä‘ang ở chức tả thị lang bá»™ công, được sung chức hà nh tham tụng. Trong cuá»™c biến loạn năm BÃnh ngá» (1786), quân Tây SÆ¡n tiến sát kinh kỳ, quân quáºn Thạc tan vỡ, các quan văn vỡ Ä‘ang đêm Ä‘ua nhau bá» trốn, riêng có mình Xán xin vá»›i chúa quyết liá»u má»™t tráºn sống chết. Xán báºn quần áo tráºn, tay cầm gÆ°Æ¡m, há»™ vệ chúa Trịnh ở lầu NgÅ© Long.
Lúc Bắc bình vÆ°Æ¡ng và o kinh đô, vua Lê trÆ°á»›c sai các quan lần lượt tá»›i yết kiến. Thấy thần sắc của Bắc bình vÆ°Æ¡ng rá»±c rỡ, nghiêm nghị, ai cÅ©ng run sợ, hãi hùng, riêng có Xán là tiến thoái nhÆ° thÆ°á»ng, không mất phong thể của báºc đại thần. Bắc bình vÆ°Æ¡ng lấy là m lạ, đã mấy lần má»i Xán đến, há»i việc Bắc Hà . Há»i đâu Xán đáp luôn đấy, nói nhÆ° suối chảy, không có chá»— nà o ngáºp ngừng, ấp úng.
Có lúc Bắc bình vÆ°Æ¡ng cố ý há»i vặn, nhÆ°ng Xán vẫn láºt qua láºt lại, tranh cãi nhiá»u lần, không mảy may chịu khuất phục.
Bắc bình vương bảo với tả hữu rằng:
"Ta nghe Bắc Hà rất nhiá»u nhân tà i, nay đến táºn nÆ¡i thì chỉ thấy Trần Công Xán là có khà sắc con ngÆ°á»i mà thôi!".
Công Xán vốn được Bắc bình vÆ°Æ¡ng kÃnh trá»ng là nhÆ° váºy.
Xán đã từng là m thượng thÆ° bá»™ Hình, được và o chầu ở toà Kinh-diên, rồi lÄ©nh chức đồng bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»±. Trong triá»u đình, Xán là ngÆ°á»i cÆ°Æ¡ng trá»±c, gặp việc có tà i ứng biến, lại thêm có há»c thuáºt, vì váºy ai cÅ©ng tôn trá»ng. Xán lại là thầy há»c của Chỉnh. Má»—i khi Chỉnh có tâm sá»± gì, không thể nói vá»›i ngÆ°á»i ngoà i thì không khi nà o không há»i Xán để quyết định. Vì thế, chuyến nà y Chỉnh má»›i xin vua để sai Xán Ä‘i.
Ngô Nho ngÆ°á»i là ng Tri Chỉ, huyện Phú Xuyên. TrÆ°á»›c kia Xán là m Ä‘Ã i quan (tức là chức ngá»± sá») coi việc chấm thi, đã lấy Nho Ä‘áºu tiến sÄ© khoa ất-tỵ (1785), nên Nho vẫn theo lá»… thầy há»c mà đối đãi vá»›i Xán, thÆ°á»ng tá»›i nhà Xán luôn. Nho thấy Xán là ngÆ°á»i khảng khái, có khà tiết lá»›n lao, không thèm xu phụ quyá»n thế, nên hai bên thanh khà hợp nhau. Xán cÅ©ng yêu và trá»ng Nho, vì thế bảo Nho Ä‘i vá»›i mình.
Khi Nho má»›i nghe lệnh ấy, liá»n và o gặp Xán. Xán bảo Nho rằng:
- NÆ°á»›c địch đè lấn, tin báo ngoà i bá» cõi Ä‘ang gấp. Nay chỉ biết ra Ä‘i chÆ°a biết ngà y vá». Tôi là đại thần của nÆ°á»›c nhà , nghÄ©a phải ra Ä‘i, sống thác không cần tÃnh đến. Ông má»›i là m quan, ngôi thứ còn thấp, ở nhà lại có mẹ già . Trung hiếu không thể vẹn cả đôi Ä‘Æ°á»ng, hãy thá» nghÄ© cho kỹ, tôi không dám ép ông đâu.
Nho trả lá»i:
- TÆ°á»›ng công chịu Æ¡n dà y của nÆ°á»›c, tôi thì chịu Æ¡n trà ngá»™ cao cả của tÆ°á»›ng công. Äại thần gánh việc cho nÆ°á»›c nhà , kẻ sÄ© chết vì ngÆ°á»i tri ká»·, Ä‘á»u là nghÄ©a phải nhÆ° thế, ngoà i ra không biết đến việc gì khác.
Xán mừng mà rằng:
- Mạnh mẽ thay! Kẻ sÄ© nhÆ° thế đáng gá»i là "đạt" váºy.
Rồi Ä‘em Nho và o yết kiến vua. Vua cho Nho lạy ở ná»™i Ä‘iện và há»i:
- Nhà ngÆ°Æ¡i đã ôm ấp kinh luân, từng trải việc Ä‘á»i thá» liệu xem chuyến Ä‘i nà y ra sao?
Nho tâu:
- Ngá»a trông phúc lá»›n của nhà nÆ°á»›c và mÆ°u sâu của miếu Ä‘Æ°á»ng, công việc xong xuôi tưởng cÅ©ng không khó. Vả lại lúc ấy đã có vị lÆ°Æ¡ng thần chuyên việc ứng đối, chắc sẽ không để nhục đến mệnh vua. Thần là m ngÆ°á»i giúp việc chỉ biết là m hết chức pháºn mà thôi.
Nhà vua gáºt đầu, rồi sai quan bình chÆ°Æ¡ng Phan Lê Phiên cùng vá»›i Bằng công Nguyá»…n Hữu Chỉnh há»p nhau bà n việc thảo quốc thÆ°. Trong thÆ° đại lược nói rằng:
" Nghệ An là đất ná»n móng trong cuá»™c trung hÆ°ng của bản triá»u, cùng vá»›i Thanh Hoa, Ä‘á»u là quáºn chân tay của nhà nÆ°á»›c, quan văn tÆ°á»›ng võ phần nhiá»u ở đó mà ra. Quân lÃnh túc vệ cÅ©ng Ä‘á»u kén chá»n Ä‘inh tráng ở xứ ấy sung và o. Nếu nhÆ° dùng ngÆ°á»i mà bỠđất, để há» cách trở quê hÆ°Æ¡ng, xa lìa thân thÃch, xét vá» nhân tình, rất là trái ngược. Äức vua quý quốc trá»ng Ä‘iá»u tÃn nghÄ©a, hoà vá»›i láng giá»ng, "suy bụng ta ra bụng ngÆ°á»i", chắc rằng không việc nhá» má»n nà o mà không soi thấu, huống chi là việc rõ rà ng nhÆ° thế. NghÄ© lại đức vua quý quốc lúc má»›i ra Bắc, vốn lấy việc tôn phò là m nghÄ©a thứ nhất. Tiên đế lúc sinh thá»i, từng má»i ngồi trên giÆ°á»ng, cầm tay cùng trò chuyện. Tiếng ngá»c còn văng vẳng bên tai, vá»™i quên sao được? Kịp đến khi tiên đế tá»±a ghế trối trăng má»i việc, ân cần lo cho kẻ tiểu tá» nà y tuổi còn trẻ nhá», muốn nhá» và o phúc ấm của quý quốc, để là m nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a. Gần đây nghe tin quý quốc sai tÆ°á»›ng ra đóng ở Nghệ An, lòng ngÆ°á»i ngá» vá»±c, có kẻ cho rằng đó là do bá»n bá» tôi ở biên giá»›i gây việc, không phải bản ý của quý quốc vÆ°Æ¡ng. Äến lúc tiếp được bức thÆ° tÆ° ra, má»›i biết tháºt là vâng mệnh lệnh của quý quốc vÆ°Æ¡ng. Trong thÆ° vin và o cá»› mùa thu năm ngoái bản quốc đã hứa cắt đất khao quân. Kẻ tiểu tá» nà y má»›i lên ngôi, chÆ°a được rõ nguyên nhân việc trÆ°á»›c, đã sai đình thần tra cứu lại cái Æ°á»›c cắt đất, thì là hai châu Bố Chánh, Minh Linh (Bố Chánh nay gồm các huyện Bố Trạch, Quảng Trạch, Tuyên Hoá thuá»™c Quảng Bình. Minh Linh nay là VÄ©nh Linh, Do Linh thuá»™c Quảng Trị (Bình Trị Thiên)), chứ không liên can gì tá»›i bá» cõi xứ Nghệ An. Vả lại, hồi đó đã vâng lá»i quý quốc vÆ°Æ¡ng dụ rằng: "Quả là đất Ä‘ai của nhà Lê, má»™t tấc cÅ©ng không lấy". Nay nếu khao quân bằng đất thì không bằng khao quân bằng của. Váºy xin tÃnh số thu nháºp hà ng năm của đất ấy, dùng là m chi phà khao quân; rồi cứ hà ng năm Ä‘Æ°a đến biên giá»›i, là m thà nh định lệ lâu dà i. Xa trông quý quốc vÆ°Æ¡ng xét cho, để trá»n tình hoà hảo của hai nÆ°á»›c. Cả nÆ°á»›c chúng tôi Ä‘á»u lấy là m may lắm!".
ThÆ° thảo xong, đệ lên vua xem. Vua sai lấy ở kho ná»™i phủ má»™t số và ng, Ä‘oạn mà u, và lụa vải thổ sản là m đồ biếu tặng. Rồi vá»i Trần Công Xán và o trÆ°á»›c mặt để dặn dò và giao cho mang Ä‘i. Ngay hôm đó, bá»n Xán lên Ä‘Æ°á»ng. Trăm quan Ä‘á»u tiá»…n chân đến ngoà i kinh thà nh. Riêng Nguyá»…n Hữu Chỉnh thì cùng Xán ngủ đêm ở chùa Thịnh Liệt. Xán bảo Chỉnh rằng:
- Bắc bình vÆ°Æ¡ng là ngÆ°á»i hiểm sâu khó lÆ°á»ng, chuyến Ä‘i nà y vị tất ông ta đã nghe theo. NhÆ°ng tôi đã vâng mệnh nhà vua thì cứ liệu chiá»u biện luáºn, liá»u chết mà cãi. Còn công việc phòng bị thì sau khi tôi Ä‘i, ông phải chú ý thêm, chá»› có sÆ¡ suất. Dá»c theo địa pháºn miá»n núi Thanh Hoa, phải gấp rút chia đồn đóng giữ các nÆ¡i hiểm yếu Ä‘á» phòng quân bá»™. Cá»a biển trong trấn SÆ¡n Nam cÅ©ng nên đóng cá»c ngang dòng sông, để chặn quân thuá»·. Nếu há» trái lá»i hẹn, mà tá»›i đánh, thì ta đã có phòng bị trÆ°á»›c, không đến ná»—i để việc tá»›i nÆ¡i má»›i hấp tấp.
Chỉnh nói:
- Xin thầy cứ Ä‘i, không cần phải quá lo. Lá»i nói của thầy ai chẳng nghe theo? Nếu không thì việc Ä‘iá»u khiển quân lÃnh của trò đây cÅ©ng chẳng kém ai. Vạn nhất có biến, há lại không là m nổi má»™t tráºn sấm vang chá»›p giáºt, nghiêng biển, láºt núi cho sÆ°á»›ng bụng hay sao? Há» dù kiệt hiệt, cÅ©ng chẳng là m được gì.
Xán không cho lá»i nói của Chỉnh là phải.
Khi sứ thần đến đầu huyện Quỳnh LÆ°u thì có viên tÆ°á»›ng của Võ Văn Nháºm sai ra đóng đồn ở đấy đón và o trong đồn. Xem xét đồ váºt xong rồi, y chỉ cho ba viên sứ thần và mÆ°á»i tám ngÆ°á»i tôi tá»› cùng Ä‘i, còn bao nhiêu Ä‘á»u bảo vá».
Äến doanh trấn Nghệ An, Nháºm sai thết tiệc khoản đãi, rồi thong thả há»i Xán rằng:
- Quan văn quan võ ở Bắc Hà nhÆ° cụ phá»ng được mấy ngÆ°á»i? Vua Lê giao nÆ°á»›c cho tên giặc Chỉnh, ý ngà i tá»± nghÄ© ra sao? Tôi nay đã lÄ©nh binh phù, sá»›m tối sẽ kéo thẳng ra Thăng Long, trÆ°á»›c chém đầu giặc Chỉnh sau há»i tá»™i vua Lê sao lại bá»™i Æ¡n dong nạp đứa là m phản? Rồi báo cáo rõ rà ng vá»›i sÄ© dân Bắc Hà , cho há» biết tại sao chúng tôi phải dùng quân? Vua Lê đã không giữ nổi nÆ°á»›c nhà thì các trấn từ Thanh Hoa trở ra, chúng tôi không lấy, ngÆ°á»i khác cÅ©ng sẽ lấy. Nghệ An là má»™t mảnh đất cá»n con, cắt hay không cắt có quan hệ gì đến việc mất còn của nÆ°á»›c nhà mà phải Ä‘i xa xin xá» cho mất công trèo non lá»™i suối. Tôi chỉ e rằng con chim đã lìa tổ, đến lúc bay vá» lại không có cà nh để Ä‘áºu nữa mà thôi!
Xán im lặng, má»i ngÆ°á»i nghe nói Ä‘á»u sợ hãi. Äến lúc trở ra, Xán bảo Nho rằng:
- NgÆ°á»i Tây SÆ¡n hà nh binh nhÆ° bay, tiến quân rất gấp. Xem há» Ä‘i lại vùn vụt mau chóng nhÆ° thần, chống không thể được, Ä‘uổi không thể kịp, xÆ°a nay chÆ°a há» nghe có giặc nà o nhÆ° thế. ý tôi đã lo xa, phải Ä‘á» phòng trÆ°á»›c, lúc Ä‘i đã dặn ông Bằng phải nhÆ° thế, nhÆ° thế, không biết ông ấy có nhá»› không? Nếu hÆ¡i cháºm trá»…, việc sẽ không kịp.
Nói xong, than thở hồi lâu rồi đi. Nho bèn nói với Xán rằng:
- Xem mÆ°u kÃn của chủ tÆ°á»›ng há», thì việc thôn tÃnh nÆ°á»›c mình hỠđã sắp đặt sẵn sà ng. Việc tôn phù năm trÆ°á»›c chẳng qua chỉ là mượn cá»› mà thôi. Bá»n lang sói vốn sẵn bụng ác, quyết không thể nói bằng nhân nghÄ©a. Bây giá» xe sứ thần đã ra khá»i bá» cõi, kinh thà nh sắp bị nạn Ä‘inh Ä‘ao, sá»± thế quá gấp, phải tÃnh Ä‘Æ°á»ng quyá»n biến để là m cho được việc, không nên câu nệ. Vả xem ông Bằng từ khi đắc chà đến nay, Ä‘ai và ng ngang lÆ°ng, bá»™ dạng nhÆ¡n nhÆ¡n tá»± đắc, không còn nhÆ° hồi trÆ°á»›c "nhá rá»… cây mà là m nên việc". Tôi e rằng ông ta lÃnh quýnh ra tráºn, thế nà o cÅ©ng bị Võ Văn Nháºm bắt mất. Lúc đó vua ta Ä‘i hay ở lại, cÅ©ng chÆ°a dám chắc. Chúng ta phải trù tÃnh thế nà o để ngấm ngầm xoay lại then máy, may ra má»›i có thể cứu vãn được. Chỉ cần cho nÆ°á»›c được yên, dầu có tá»± tiện cÅ©ng không há» gì. Nếu cứ vâng chỉ cÅ©, cố tranh cãi vá» việc Nghệ An, thì đúng nhÆ° ngÆ°á»i ta vẫn nói: "CÆ°á»›p đã và o nhà còn sá»a phên dáºu". NhÆ° thế tháºt là thất sách. Váºy xin chữa lại quốc thÆ° để mang Ä‘i.
Xán nói:
- Chữa! Chữa như thế nà o?
Nho nói:
- Chữa rằng: "Há» Trịnh chuyên quyá»n, vua Lê đã không còn nÆ°á»›c. May nhá» quý quốc vÆ°Æ¡ng tôn phò. Nếu trá»i còn phù há»™ nhà Lê, tiên đế đâu đến ná»—i qua Ä‘á»i. Tôi là cháu kế tá»± còn nhá» tuổi, nghÄ© rằng gánh vác không nổi, để nhục cho xã tắc. Kinh thÆ° có chữ "là m khách", Kinh thi nói rằng "có khách" (hai câu nà y Ä‘á»u có nghÄ©a là muốn nhÆ°á»ng nÆ°á»›c cho ngÆ°á»i khác. ở đây, tỠý nhÆ°á»ng cả nÆ°á»›c cho Tây SÆ¡n, và chỉ xin cắt lại cho má»™t mảnh để vua Lê lấy chá»— thá» cúng tổ tiên mà thôi), Ä‘á»u là việc cÅ© Ä‘á»i xÆ°a. KÃnh xin cắt cho má»™t phần đất để được nối Ä‘á»i thá» phụng tổ tiên. Tháºt là thuáºn mệnh trá»i để mà sống còn, cầu lòng thÆ°Æ¡ng của trá»i vá» dà i lâu váºy!". Nếu há» chỉ muốn giữ nÆ°á»›c, không có bụng là m hại mình, thấy nói nhÆ° thế chắc hẳn phải mừng rỡ, thế nà o há» cÅ©ng thả sứ thần vá» nÆ°á»›c và chia đất cho ta. Nhân thế ta có thể khuyên vua ta hãy tạm ở đất ấy. Há» không có lòng ngá» ta, thì sẽ không đến dòm giá» nữa. Bấy giá» ta sẽ lo tÃnh dần dần nhÆ° vua Thiếu Khang ở Luân ấp, vua Câu Tiá»…n ở Cối Kê, tá»± nhiên sẽ có ngà y trung hÆ°ng. Nếu không thế, hỠđã tức giáºn mà ra tay hung tà n, thì bá»n mình chỉ là m ma biển khÆ¡i. Äiá»u đó tuy chẳng đáng kể nhÆ°ng vua ta sau khi phiêu bạt, long Ä‘ong, không còn tấc đất để nÆ°Æ¡ng tá»±a, thì dẫu đến tà i nhÆ° Khổng Minh cÅ©ng khó lòng mà trở tay.
Xán nói:
- Không được! Ông Bằng theo việc quân từ lúc đầu còn để chá»m, là tay lão luyện trong chốn tráºn mạc, nếu nhÆ° đô thà nh mắc nạn binh Ä‘ao, tưởng cÅ©ng không đến ná»—i khốn đốn lắm. Hai nÆ°á»›c đánh nhau, chÆ°a biết ai thua ai được. Chúng ta vâng mệnh Ä‘i sứ, má»›i ra khá»i cõi mà đã chữa quốc thÆ°, mạo lá»i chúa, chẳng những bị tá»™i vá»›i nÆ°á»›c mình, mà nếu bên địch khám phá ra chá»— lừa dối đó, há» cÅ©ng không dong mình; tai vạ cà ng lá»›n, tiếng cÆ°á»i không biết bao giá» má»›i hết. Chi bằng cứ minh bạch mà là m, việc thà nh hay bại là tại ông trá»i, ta có lo gì.
Từ đó Nho không dám nói nữa.
Khi đến Phú Xuân, các sứ thần bà y lá»… váºt và o yết kiến Bắc bình vÆ°Æ¡ng. Xán trình quốc thÆ° lên. Bắc bình vÆ°Æ¡ng xem qua má»™t lượt, rồi vứt xuống đất mà nói to:
- ThÆ° nà y ai là m? Nói ra toà n Ä‘iá»u vô nghÄ©a lý. NgÆ°á»i Bắc quen dùng lá»i lẽ để dá» ngÆ°á»i. Ta không phải trẻ con mà lừa dối được đâu!
Xán vẫn không đổi nét mặt, ung dung trả lá»i:
- Xin đại vÆ°Æ¡ng hãy bá»›t giáºn, để tôi nói rõ. Nếu muốn giết tôi, tôi cÅ©ng xin nói má»™t lá»i rồi chết.
Bắc bình vÆ°Æ¡ng vốn trá»ng Xán, liá»n đổi nét mặt mà rằng:
- Ngà y xÆ°a ta vượt biển ra Bắc, phá Thăng Long, diệt há» Trịnh, cả nÆ°á»›c khiếp sợ, trong triá»u ngoà i ná»™i Ä‘á»u chịu bó tay, không ai dám là m gì. Lúc bấy giá» nếu ta chiếm giữ đất nÆ°á»›c, xÆ°ng đế, xÆ°ng vÆ°Æ¡ng, gì mà chả được? NhÆ°ng vì ta xa mến đức của tiên đến, nên Ä‘em cả cõi đất nguyên vẹn trả lại ngà i. CÆ¡ đồ thống nhất Ä‘á»u do tay ta gây dá»±ng lại. Bắc triá»u lại dùng chế sách "thượng công" để Ä‘á»n đáp ta. Chẳng biết "thượng công"? là danh hiệu gì? Äối vá»›i ta có thêm được cái gì không? Kịp đến khi tiên đế chầu trá»i, lá»… cả sÆ¡n lăng, ta giúp đỡ cho: tá»± vÆ°Æ¡ng nối ngôi, lá»… lá»›n sách láºp, ta chủ trÆ°Æ¡ng cho. Nay không cảm Æ¡n những việc của ta là m, lại chứa chấp kẻ phản ta, chống cá»± vá»›i ta, mÆ°u đồ dà nh lại đất Nghệ An. Xá» sá»± nhÆ° thế, nhân tình có ai nÃn nhịn được không? Ta đã phái ra hai vạn binh mã, sai tả quân Võ Văn Nháºm thống lÄ©nh, thẳng tá»›i Thăng Long, chặt đầu cha con giặc Chỉnh vá» dâng. Chắc rằng khi Chỉnh nghe tin quân ta kéo ra, thế nà o cÅ©ng kèm tá»± tôn bá» chạy. Bấy giỠở dÆ°á»›i gÆ°Æ¡m Ä‘ao, ngá»c đá lẫn lá»™n, không biết tá»± tôn có giữ được yên là nh hay không? Nếu có là m sao, ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c lại qui oán vá» ta thì tháºt phiá»n.
Xán thưa:
- XÆ°a đức Lê Thái tổ dẹp yên quân Ngô, mở mang nÆ°á»›c nhà , công đức nhÆ° trá»i. Vua Thánh tông tá»± mình là m nên thái bình, rạng danh Ä‘á»i trÆ°á»›c, mở rá»™ng vá» sau. Từ núi Thạch Bi ra bắc, từ dẫy Äại LÄ©nh (Thạch Bi ở Quảng Nam (Quảng Nam-Äà Nẵng) Äại LÄ©nh ở Khánh Hoà (Phú Khánh)) và o nam, Ä‘á»u là m tôi là m dân, ai ai cÅ©ng phải tôn kÃnh, trải qua hà ng trăm năm. Há» Mạc tiếm ngôi, cả nÆ°á»›c Ä‘á»u giáºn. Äấng tiên vÆ°Æ¡ng há»™i há»p những ngÆ°á»i đồng chÃ, dá»±ng lại há» Lê. Há» Trịnh nối theo cÅ©ng vì có công phò Lê, cho nên má»›i sai bảo được bốn phÆ°Æ¡ng, và được má»i ngÆ°á»i hưởng ứng. Từ mấy Ä‘á»i nay, chúa Trịnh tuy là hiếp chế vua Lê, nhÆ°ng chÃnh sóc không đổi thay, chuông khánh vẫn ở đấy (ChÃnh sóc là ngà y mùng 1 tháng giêng; xÆ°a các vua sáng nghiệp khi lên ngôi thÆ°á»ng đổi chÃnh sóc, đây mượn ý đó để nói đến quyá»n vua. Chuông khánh (nguyên văn là chuông và giá khánh) là những đồ thá» của nhà vua; đây ý nói miếu Ä‘Æ°á»ng của nhà vua vẫn tồn tại), thiên hạ vẫn là thiên hạ của nhà Lê. Äại vÆ°Æ¡ng ruổi xe má»™t mạch, thẳng đến kinh thà nh, tuy rằng oai danh đã vang dáºy khắp nÆ¡i, nhÆ°ng cÅ©ng do lấy nghÄ©a cả tôn phò, khiến ngÆ°á»i ta tin phục, má»›i được nhÆ° váºy. Nếu không, việc và o nÆ°á»›c ngÆ°á»i ta, đâu có dá»… dà ng nhÆ° thế. Tiên đế thoạt thấy đại vÆ°Æ¡ng, tiếp đãi rất là long trá»ng. TrÆ°á»›c ban sách mệnh là m tÆ°á»›c công, rồi sau sẽ phong vÆ°Æ¡ng, đó là điển cÅ© của bản triá»u, không phải trả Æ¡n không háºu, chá»› nên thấy nhÆ° thế mà cho là bạc. Má»™t nÆ°á»›c đã trải hÆ¡n ba trăm năm, trá»i cao chứng giám, lòng ngÆ°á»i tôn sùng. Äại vÆ°Æ¡ng Ä‘em cả cõi đất trả lại nguyên vẹn, là thể thuáºn ý trá»i, chiá»u lòng dân, chÆ°a có thể lấy đấy là m Æ¡n. Tiên đế mất Ä‘i, hoà ng thượng nối ngôi, má»i việc Ä‘á»u bẩm trÆ°á»›c vá»›i đại vÆ°Æ¡ng. Äại vÆ°Æ¡ng không là m chủ thì ai là m chủ nữa. Lý đã đến thế, đừng cÅ©ng chẳng được. Tôi không dám khen ngợi để dâng lá»i ton hót. Äại quân vá» Nam, Nguyá»…n Hữu Chỉnh Ä‘uổi theo, đại vÆ°Æ¡ng để hắn ở lại Nghệ An, sao lại bảo hắn là m phản? Nghệ An vốn là đất cÅ© của bản triá»u, bản triá»u phải giữ lấy bá» cõi, sao lại nói là tranh già nh? Äại vÆ°Æ¡ng phái binh mã ra, nếu là để thăm há»i, bản triá»u đã có lá»… nghênh tiếp. Bằng không, thì nhÆ° ngÆ°á»i xÆ°a đã nói: "NÆ°á»›c lá»›n có quân đánh dẹp, nÆ°á»›c nhá» có cách chống giữ". Tôi nay đã ra khá»i cõi, việc ấy không còn dám biết đến. Tá»± hoà ng của nÆ°á»›c tôi, trá»i đã sai là m vua, đế vÆ°Æ¡ng có chân mệnh, gÆ°Æ¡m Ä‘ao cÅ©ng phải lá»±a chá»n, đại vÆ°Æ¡ng chá»› có lo. Nếu nhÆ° đại vÆ°Æ¡ng cứ thuáºn lẽ trá»i mà là m, gây lại nÆ°á»›c đã suy, nối lại hỠđã dứt, để cho nÆ°á»›c của nhà há» Lê được yên ổn, thì những ngÆ°á»i là m tôi là m dân trong cả nÆ°á»›c ai chẳng cảm Ä‘á»™i công đức, còn có oán gì? Nhược bằng là m trái lại, thì sá»± thế thay đổi khác thÆ°á»ng, tôi đây ngu dại, không thể nà o mà thấy trÆ°á»›c được.
Xán cứ cãi Ä‘i cãi lại mãi, không chịu khuất phục má»™t lá»i nà o. Äến lúc trá»i sắp tối, Bắc bình vÆ°Æ¡ng bảo:
- Hãy ra nhà trỠmà nghĩ đi nghĩ lại cho kỹ!
Xán nói:
- Nghĩ lắm luẩn quẩn lại dễ lầm lẫn, một chết là xong!
Bắc bình vÆ°Æ¡ng nổi giáºn, sai Ä‘em giam Xán và o ngục. Bá»n án và Nho cÅ©ng Ä‘á»u bị chia ra giam ở các nÆ¡i khác.
Xán và o ngục, cÆ°á»i nói nhÆ° thÆ°á»ng, Bắc bình vÆ°Æ¡ng sai ngÆ°á»i đến dò, thấy Xán viết ở chá»— giam đôi câu đối nhÆ° sau:
Äạt đức hữu tam, túng vị năng chi, nguyện há»c.
Tiểu tâm vô nhị, hà nh kỳ tố dã, hà vÆ°u? (nghÄ©a là : Äạt đức có ba, dù chẳng là m nên xin há»c. Giữ lòng nhÆ° má»™t, noi theo chà cÅ©, oán gì?)
TÆ° mã Ngô Văn Sở xin giết chết bá»n Xán. Bắc bình vÆ°Æ¡ng còn tiếc tà i của Xán, bèn bảo trung thÆ° Lê Văn Ká»· và viên quan bá»™ Lá»… là VÅ© Văn Trụ rằng:
- Nhân váºt Bắc Hà , Xán cÅ©ng và o báºc giá»i đấy! Ta muốn thu phục hắn để dùng, nhÆ°ng mà chắc hắn không chịu. Các ngÆ°Æ¡i thá» hiểu dụ hắn má»™t phen nữa xem sao?
Hai ngÆ°á»i bèn đến chá»— giam Xán, thấy Xán mang gông nằm sấp, liá»n nói:
- Ông già sao lại tá»± mình là m khổ mình nhÆ° váºy?
Xán trả lá»i:
- Cũng là số mệnh đấy thôi!
Kỷ nói:
- Quân tá» có khi không cần theo số mệnh, chế ngá»± được số mệnh là cốt ở mình. Và nhÆ° đánh bạc, đồng tiá»n má»™t sấp má»™t ngá»a; ta theo kẻ được mà đánh, thiên hạ sẽ khen ta là ngÆ°á»i đánh bạc giá»i.
Xán nói:
- Bởi thế cho nên đó chỉ là phÆ°á»ng cá» bạc, chứ không phải đạo của ngÆ°á»i quân tá». Tôi nghe nói: "Kẻ là m bá» tôi phải chết vì chữ trung". Äấy là lá»i dạy của ngÆ°á»i xÆ°a!
Hai ngÆ°á»i biết là không thể là m lung lay được ý chà của Xán, liá»n Ä‘i ra và nói vá»›i nhau:
- Nhà Hán có Tô Tá» Khanh (tức Tô VÅ© Ä‘á»i Hán Võ đế. Khi Ä‘i sứ Hung Nô, Tô VÅ© bị Hung Nô giữ lại, bắt nuôi dê ở Bắc Hải 19 năm ròng, mà Tô VÅ© vẫn giữ khà tiết không chịu khuất phục) nhà Lê có Trần Công Xán. Äáng thÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng cÅ©ng đáng ghét thay!
Vừa gặp lúc đó, vua Tây SÆ¡n gá»i thÆ° ra kể tá»™i lá»—i của Bắc bình vÆ°Æ¡ng và sắp phái quân tá»›i đánh. TÆ°á»›ng sÄ© dÆ°á»›i cá» của Bắc bình vÆ°Æ¡ng có kẻ trốn Ä‘i, Bắc bình vÆ°Æ¡ng liá»n bảo Trần Văn Ká»· rằng:
- Nay nÆ°á»›c ta có việc lôi thôi, lòng ngÆ°á»i còn phân vân. Việc biến trong nhà không nên để nÆ°á»›c láng giá»ng nghe biết. Sứ Bắc ở đây, tai vách mạch rừng. HỠở xa đến để dò xét ta, giữ hỠở lại thì há» biết rõ tình hình trong nÆ°á»›c, hoặc giả nhân đó há» xúi giục, gây ra việc không hay. Thả há» vá» thì lại bị há» rêu rao là m lá»™ việc, ngÆ°á»i Bắc Hà mà biết, thì lại sinh lòng khinh rẻ ta. Bởi thế, ta định ném bá»n há» xuống biển, để cho hết tiếng tăm dấu vết, váºy cứ theo chÆ°á»›c đó mà là m.
Rồi Bắc bình vÆ°Æ¡ng sai đô đốc là Võ Văn Nguyệt sắp sẵn và i chiếc thuyá»n biển, nói phao là đưa sứ thần vá» Bắc.
Lúc bá»n Xán và o từ giã, Bắc bình vÆ°Æ¡ng nói:
- Các ông hãy vá» trÆ°á»›c, chá» lúc tôi ra ngoà i ấy vá»i và o gặp mặt, sẽ có cách xá» trà việc Nghệ An.
Rồi Bắc bình vương lại đem tặng hỠmột trăm nén bạc và bảo:
- Äây là của công chúa gá»i tặng, các ông đừng chối từ.
Tiếng gá»i là đưa há» vá», nhÆ°ng tháºt ra Bắc bình vÆ°Æ¡ng đã ngầm bà y mÆ°u cho Nguyệt, ngÆ°á»i ngoà i không ai được biết.
Tháng ba, mùa xuân năm Äinh vị (1787) thuyá»n từ cá»a TÆ° Dung (thuá»™c Thuáºn Hoá, nay là cá»a TÆ° Hiá»n) giÆ°Æ¡ng buồm ra Ä‘i, không mấy ngà y đã đến cá»a biển Äan Nhai thuá»™c thị trấn Nghệ An. Nguyệt cùng bá»n sứ thần ghé thuyá»n và o bá», rồi cùng lên bá»™.
Lúc ấy có ngÆ°á»i há»c trò của Xán là giám sinh Nguyá»…n Hiên, ngÆ°á»i huyện Chân Lá»™c, nghe tin thầy há»c được vá», vá»™i mừng rỡ đến chà o. Chợt thấy nét mặt Nguyệt có vẻ khác thÆ°á»ng, Hiên ngầm Ä‘oán được ý của hắn, bèn nói kÃn vá»›i Xán hãy xin đổi Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bá»™.
Nhưng Nguyệt nói:
- Tôi vâng mệnh Ä‘Æ°a sứ giả Ä‘i Ä‘Æ°á»ng biển, thuáºn tiện mà ổn thoả, không nên Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bá»™, trèo non vượt suối vất vả.
Rồi đó, cả bá»n lại lên thuyá»n ra biển.
Vừa ra đến ngoà i khÆ¡i, Nguyệt liá»n bảo bá»n lái thuyá»n đục thuyá»n cho nÆ°á»›c và o, dìm cả bá»n sứ thần xuống biển. Hiên đứng trong bá» trông ra xa gà o khóc hồi lâu mà vá». Hôm ấy nhằm ngà y 11 tháng 4, mùa hè năm Äinh vị (1787).
Xong việc, Nguyệt lại ghé thuyá»n và o bá», nói phao cho trong ngoà i biết rằng, thuyá»n gặp sóng gió bị đắm, để tránh cái tiếng giết hại sứ giả. Lúc bấy giá», có ngÆ°á»i là m hai câu thÆ¡ rằng:
Tên lưu vũ trụ bia ngà n thuở,
NghÄ©a nặng cÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng biển vạn năm.
Từ lúc bá»n Xán Ä‘i Nam, Chỉnh cho rằng việc thế nà o cÅ©ng xong, nên đã nói toạc ra ở trong triá»u rằng:
- Tình hình Tây SÆ¡n nhÆ° ở trong tầm con mắt của ta. Há» sẽ mừng là ta đã không gây sá»±, để há» có thể chuyên tâm và o việc nÆ°á»›c há». Hiện nay cuá»™c ná»™i chiến của há» Ä‘ang rối ren, thì giỠđâu mà lo đến việc bên ngoà i. Còn Võ Văn Nháºm thì chÆ¡ vÆ¡ ở Nghệ An ngoảnh vá» bên trong không có quân cứu viện, có là m được gì? Bắc bình vÆ°Æ¡ng thấy thÆ° của ta Ä‘Æ°a đến, thế nà o cÅ©ng mừng mà nghe theo, xin đừng lo gì việc miá»n Nam!
Vì thế, những lá»i Xán dặn lúc ra Ä‘i, Chỉnh Ä‘á»u không để ý tá»›i, chỉ tâu xin cho Nguyá»…n Duáºt là m trấn thủ Thanh Hoa mà thôi.
Lúc Duáºt sắp Ä‘i, Chỉnh dặn rằng:
- Chỉ nên giữ gìn bá» cõi cẩn tháºn, chá»› có sinh sá»± để bên địch nghi ngá». Äợi khi Trần bình chÆ°Æ¡ng trở vá», sẽ dá»i và o là m trấn thủ Nghệ An, sá»a lại luỹ cÅ© ở Hoà nh SÆ¡n, giữ vững bá» cõi để là m chÆ°á»›c lâu dà i.
Quan bình chÆ°Æ¡ng Phan Lê Phiên nghe được chuyện ấy, liá»n đến nhà Chỉnh mà nói:
- Ông Trần đã già giặn việc Ä‘á»i, xét Ä‘oán công việc rất nhanh. Ngà y thÆ°á»ng ông ấy bà n bạc tÃnh liệu nhÆ° thần, đến lúc sá»± việc xảy ra, không việc gì là không đúng. Ông chá»› nên xem thÆ°á»ng!
Chỉnh cÅ©ng không cho là phải. Phiên ra ngoà i nói vá»›i ngÆ°á»i bạn đồng liêu là TrÆ°Æ¡ng Äăng Quỹ rằng:
- Ông Bằng vốn có tiếng là biết việc binh, thế mà không nghe lá»i can, coi thÆ°á»ng quân giặc, sợ rằng quốc đô má»›i qua má»™t cuá»™c tà n phá, không thể chịu nổi má»™t tráºn già y đạp nữa. Chúng ta gánh chức phụ bạt đã lâu, nếu "đổ mà không giữ, nguy mà không phò" thì còn dùng hạng tÆ°á»›ng quốc nhÆ° chúng ta là m gì?
Hai ngÆ°á»i than thở cùng nhau hồi lâu, rồi Phiên nói:
- Nghĩ lại công đức của tiên đế rất lớn, mà nay ngà i chưa có miếu hiệu, không bà n định cho kịp lúc nà y, rốt cuộc điển lễ vẫn thiếu.
Hai ngÆ°á»i bèn cùng bà n vá»›i các quan, dùng sách và ng tôn xÆ°ng tiên đế là m VÄ©nh hoà ng đế, miếu hiệu Hiển tông. Rồi tâu vá»›i vua xin là m lá»… cáo miếu. Chỉnh nói:
- Theo lá»…, việc tôn xÆ°ng miếu hiệu phải chá» sau ngà y đại tÆ°á»ng, khi đã rÆ°á»›c linh vị và o miếu rồi má»›i cá» hà nh, là m gì mà gấp thế?
Phiên nói:
- Việc Ä‘á»i chÆ°a biết thế nà o, bây giá» chÃnh là lúc cần phải tôn mỹ hiệu của tiên đế cho xong ngay Ä‘i!
Chỉnh nghe nói cũng im lặng.
Lại nói, lúc Nguyá»…n Hữu Chỉnh từ Nghệ An và o kinh. án đô vÆ°Æ¡ng Trịnh Bồng chạy qua sông, sang trấn Kinh Bắc, và o tạm lánh ở là ng Quế ổ. ở đấy có viên võ biá»n tên là Nguyá»…n Äình Toại (CÆ°Æ¡ng mục chép là Nguyá»…n Trá»ng Mại) vâng máºt chỉ của chúa kêu gá»i các thổ hà o vùng Thuáºn Thà nh, Từ SÆ¡n má»™ quân nghÄ©a dÅ©ng, mÆ°u đồ đánh Chỉnh để dẹp yên nạn nÆ°á»›c và khôi phục nghiệp cÅ©. Rồi đó, Toại lại Ä‘Æ°a hịch cho các phiên thần ở vùng Lạng SÆ¡n, Cao Bằng, bảo há» há»p quân lại, là m việc cần vÆ°Æ¡ng.
Chỉnh thấy váºy, luôn luôn tỠý muốn đánh, nhÆ°ng vì có DÆ°Æ¡ng Trá»ng Tế chiếm giữ huyện Gia Lâm, đắp luỹ chống nhau vá»›i Chỉnh, Ä‘Æ°á»ng Ä‘i còn bị ngáng trở má»™t lối, nên Chỉnh Ä‘Ã nh phải tạm gác việc ấy lại chÆ°a là m vá»™i. Kịp đến khi Trá»ng Tế đã bị giết, Chỉnh bèn hối hả cho việc đánh chúa Trịnh là điá»u cần thứ nhất, liá»n tâu xin tá»± mình Ä‘em quân bản bá»™ tiến đánh.
Vua Lê nghÄ© chúa Trịnh vốn có lòng kÃnh thuáºn không nỡ đánh, vả trong bụng Ä‘ang hết sức ghét Chỉnh, không muốn cho hắn đắc chÃ, sợ sẽ thà nh cái thế lấn át vua, nên muốn ngăn việc ấy lại. NhÆ°ng rồi khó nói ra lá»i, nhà vua bèn sai viên ná»™i hà n là VÅ© Trinh tuyên rõ chỉ ý của vua và truyá»n cho Chỉnh biết rằng:
- Gia Ä‘inh há» Trịnh trải qua nhiá»u Ä‘á»i, thá»±c có công lá»›n, nếu để ngÆ°á»i nhÆ° Tá» Văn mà phải tuyệt tá»± thì lấy gì mà khuyến khÃch Ä‘iá»u thiện? (Tá» Văn tên thá»±c là Äấu Cốc Ô Äồ, ngÆ°á»i Ä‘á»i Xuân thu, là m quan nÆ°á»›c Sở, có công lá»›n trong việc trị nÆ°á»›c. Sau ngÆ°á»i em há» là Äấu Việt Thục là m loạn, đáng lẽ phải tru di cả há», nhÆ°ng Sở Trang VÆ°Æ¡ng tha tá»™i cho ngÆ°á»i cháu của Tá» Văn, và nói: "NgÆ°á»i nhÆ° Tá» Văn mà bị tuyệt tá»± thì lấy gì mà khuyến khÃch Ä‘iá»u thiện"). Chỉ bằng trÆ°á»›c hãy là m bà i cáo văn hiểu dụ rõ Ä‘Æ°á»ng phúc hoạ cho y. Nếu y cứ u mê không tỉnh, sau đó ta hãy Ä‘em quân đánh. Ta cứ giữ niá»m trung háºu, để cho ngÆ°á»i ngoà i không nói và o đâu được, há không hÆ¡n hay sao?
Chỉnh không nghe, nói:
- Nếu tôi không Ä‘em quân ra, để cho việc Trá»ng Tế giúp chúa được thà nh, xem y có xá» háºu vá»›i hoà ng thượng không? Anh hùng là m việc, há lại theo lòng nhân đức của Ä‘Ã n bà ?
Rồi Chỉnh cố xin ra quân, vua Lê bất đắc dÄ© phải cho Chỉnh đốc suất các quân qua sông, thuyá»n bè cháºt cả mặt nÆ°á»›c, khà thế rất là lẫm liệt đáng sợ.
Chúa Trịnh nghe tin, vá»™i và ng sai Toại đốc suất ngÆ°á»i trong hỠở Quế ổ là m quân tiá»n phong, thổ hà o Yên DÅ©ng là Nguyá»…n Trá»ng Linh là m tÆ°á»›ng chống bên tả, thổ hà o Gia Bình là Trần Quan Châu là m tÆ°á»›ng chống bên hữu, bà y tráºn chá» sẵn.
Quân Chỉnh tá»›i nÆ¡i, hai bên đánh nhau từ sáng đến trÆ°a, chÆ°a phân được thua; sau Ä‘á»u rút quân để nghỉ ngÆ¡i.
Chỉnh sai ngÆ°á»i Ä‘Æ°a tá» chiếu của vua tá»›i dụ chúa, khuyên nên qui thuáºn, không nên chống cá»±. Chúa cÆ°á»i mà nói:
- Hữu Chỉnh đến đây lần nà y, ý muốn bắt sống ta, nếu nuốt trôi được, chắc không chịu nhả ra. Nay lại lấy lá»i ngon ngá»t dá»— ta, thằng nghịch tặc nà y quỉ quyệt đáng ghét tháºt. Tuy váºy, hắn đã mượn mệnh lệnh hoà ng thượng Ä‘Æ°a ra, ta không thể im lặng không trả lá»i.
Chúa bèn tá»± thảo má»™t tá» biểu trần tình, kể tá»™i ác của Chỉnh và nói nhân dân ai cÅ©ng nghiến răng tức giáºn, xin hãy giết Chỉnh đã, rồi sẽ vá» triá»u, lá»i lẽ có nhiá»u câu gay gắt.
Tháºt là :
Sống mái ngoà i đồng còn chá»a quyết,
Trai cò trong ruộng vẫn giằng co
Chưa biết thua được ra sao? Hãy xem hồi sau phân giải.
Tà i sản của phongvan