|
|
28-08-2008, 04:37 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Mĩ và Thế giới Phẳng
NÄ‚M
Mĩ và Tự do Thương mại
Ricardo Vẫn còn Äúng?
Vá»›i tÆ° cách má»™t ngÆ°á»i MÄ© luôn tin và o các giá trị của tá»± do thÆ°Æ¡ng mại, tôi đã có má»™t câu há»i quan trá»ng để trả lá»i sau chuyến Ä‘i Ấn Äá»™ của tôi: Tôi vẫn phải tin và o tá»± do thÆ°Æ¡ng mại trong má»™t thế giá»›i phẳng? Äây đã là má»™t vấn Ä‘á» cần sắp xếp lại ngay láºp tức – không chỉ bởi vì nó trở hà nh vấn Ä‘á» nóng bá»ng trong cuá»™c váºn Ä‘á»™ng bầu cá» tổng thống năm 2004 mà cÅ©ng bởi vì toà n bá»™ quan Ä‘iểm của tôi vá» thế giá»›i phẳng sẽ phụ thuá»™c và o cách nhìn của tôi vá» tá»± do thÆ°Æ¡ng mại. Tôi biết rằng tá»± do thÆ°Æ¡ng mại không nhất thiết có lợi cho má»i ngÆ°á»i MÄ©, và rằng xã há»™i chúng ta sẽ phải giúp những ngÆ°á»i bị nó gây thiệt hại. NhÆ°ng vá»›i tôi câu há»i then chốt đã là : Tá»± do thÆ°Æ¡ng mại sẽ có lợi cho nÆ°á»›c MÄ© nhÆ° má»™t tổng thể khi thế giá»›i trở nên phẳng đến mức rất nhiá»u ngÆ°á»i có thể cá»™ng tác, và cạnh tranh vá»›i các con tôi? Có vẻ là rất nhiá»u việc là m sẽ có đủ cho má»i ngÆ°á»i. Phải chăng cá nhân những ngÆ°á»i MÄ© sẽ khấm khá hÆ¡n nếu chÃnh phủ của chúng ta dá»±ng má»™t số bức tÆ°á»ng và cấm má»™t số outsourcing và offshoring?
Lần đầu tiên tôi váºt lá»™n vá»›i vấn Ä‘á» nà y khi là m film thá»i sá»± Discovery Times ở Bangalore. Má»™t hôm chúng tôi đến khu Infosys khoảng 5 giá» chiá»u- đúng khi các công nhân call center của Infosys trà n và o khu để là m ca đêm bằng Ä‘i bá»™, minibus, và xe máy, trong khi nhiá»u kÄ© sÆ° cao cấp hÆ¡n Ä‘ang Ä‘i ra và o cuối ca ban ngà y. Nhóm là m film và tôi đứng ở cổng và ngắm dòng sông ngÆ°á»i được Ä‘Ã o tạo nà y chảy và o và chảy ra, nhiá»u ngÆ°á»i trò chuyện sinh Ä‘á»™ng. Tất cả Ä‘á»u có vẻ cứ nhÆ° hỠđạt 1.600 Ä‘iểm ở các [kì thi] SAT của há», và tôi cảm thấy sá»± báºt mở óc tưởng tượng bất thình lình đến vá»›i tôi.
Äầu tôi Ä‘Æ¡n giản liên tục bảo tôi, “Ricardo đúng, Ricardo đúng, Ricardo đúng.†David Ricardo (1772-1823) là kinh tế gia Anh đã phát triển là thuyết tá»± do thÆ°Æ¡ng mại vá» Æ°u thế so sánh, là thuyết cho rằng nếu má»—i quốc gia chuyên sản xuất các hà ng hoá mà nó có Æ°u thế so sánh vá» chi phà và sau đó trao đổi vá»›i các quốc gia khác để lấy các mặt hà ng mà há» chuyên sản xuất, thì sẽ có lợi toà n bá»™ trong thÆ°Æ¡ng mại, và mức thu nháºp toà n bá»™ sẽ phải tăng trong má»—i quốc gia buôn bán. NhÆ° thế nếu tất cả dân kÄ© thuáºt Ấn Äá»™ nà y là m cái mà há» có Æ°u thế so sánh của há» và sau đó quay sang và dùng thu nháºp của hỠđể mua tất cả các sản phẩm từ MÄ© mà chúng ta có Æ°u thế so sánh - từ KÃnh Corning đến Microsoft Windows - cả hai nÆ°á»›c chúng ta sẽ được lợi, cho dù má»™t số cá nhân ngÆ°á»i Ấn Äá»™ hay MÄ© có thể phải chuyển việc là m trong quá Ä‘á»™. Và ta có thể thấy bằng chứng vá» lợi Ãch chung nà y trong sá»± gia tăng Ä‘á»™t ngá»™t vá» xuất khẩu và nháºp khẩu giữa Hoa Kì và Ấn Äá»™ trong các năm vừa qua.
NhÆ°ng mắt tôi tiếp tục nhìn tất cả các zippie Ấn Äá»™ nà y và bảo tôi cái gì đó khác: “Ôi, Trá»i Æ¡i, há» rất đông, và tất cả há» có vẻ rất nghiêm túc, rất háo hức là m việc. Và há» cứ tiếp tục đến, hết là n sóng nà y đến là n sóng khác. Là m thế quái nà o lại có thể là tốt cho các con gái tôi và hà ng triệu thanh niên MÄ© khác khi những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ nà y có thể là m cùng công việc nhÆ° chúng có thể là m vì má»™t phần nhá» của lÆ°Æ¡ng?â€
Khi Ricardo viết, hà ng hoá đã có thể trao đổi được, nhÆ°ng phần lá»›n công việc trà tuệ và các dịch vụ thì không. Äã không có cáp quang dÆ°á»›i đáy biển để khiến việc là m trà tuệ có thể trao đổi được giữa MÄ© và Ấn Äá»™ và o khi đó. Äúng khi tôi bị ná»—i lo kÃch Ä‘á»™ng, nữ phát ngôn viên của Infosys tháp tùng tôi tình cá» kể rằng năm ngoái Infosys Ấn Äá»™ đã nháºn được “má»™t triệu Ä‘Æ¡n xin việc†từ những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ trẻ cho chÃn ngà n chá»— là m việc kÄ© thuáºt.
Chúc một ngà y tốt là nh.
Tôi gắng sức hiểu cảnh nà y là thế nà o. Tôi không muốn thấy bất cứ ngÆ°á»i MÄ© nà o mất việc là m của mình do cạnh tranh nÆ°á»›c ngoà i hay do đổi má»›i công nghệ. Tôi chắc chắn không muốn mất việc là m của mình. Khi bạn mất việc là m, tỉ lệ thất nghiệp không là 5,2 phần trăm; nó là 100 phần trăm. Không cuốn sách nà o vá» thế giá»›i phẳng có thể là chân tháºt nếu không thừa nháºn những lo ngại nhÆ° váºy, hay thừa nháºn rằng có tranh luáºn nà o đó giữa các nhà kinh tế vá» liệu Ricardo có còn đúng không.
Sau khi nghe các là lẽ cả hai bên, tuy váºy, tôi Ä‘i đến nÆ¡i mà tuyệt đại Ä‘a số các nhà kinh tế Ä‘i đến – Ricardo vẫn đúng và nhiá»u ngÆ°á»i dân MÄ© sẽ khấm khá hÆ¡n nếu chúng ta không dá»±ng các rà o cản đối vá»›i outsourcing, xâu chuá»—i cung, và offshoring so vá»›i nếu chúng ta dá»±ng. Thông Ä‘iệp Ä‘Æ¡n giản của chÆ°Æ¡ng nà y là ngay cả khi thế giá»›i trở nên phẳng, nÆ°á»›c MÄ© nhÆ° má»™t tổng thể sẽ được lợi nhiá»u hÆ¡n bằng bám và o các nguyên là tá»± do thÆ°Æ¡ng mại, nhÆ° nó đã luôn bám và o, hÆ¡n là thá» dá»±ng các bức tÆ°á»ng.
Là lẽ chÃnh của trÆ°á»ng phái chống-outsourcing là , trong má»™t thế giá»›i phẳng, không chỉ hà ng hoá có thể trao đổi được, mà nhiá»u dịch vụ cÅ©ng đã trở nên có thể trao đổi được. Bởi vì sá»± thay đổi nà y, MÄ© và các nÆ°á»›c đã phát triển khác có thể phải Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i má»™t sá»± suy sụp tuyệt đối, chứ không chỉ suy sụp tÆ°Æ¡ng đối, vá» sức mạnh kinh tế và mức sống trừ phi há» Ä‘i đến chÃnh thức bảo vệ các việc là m nhất định khá»i sá»± cạnh tranh nÆ°á»›c ngoà i. NhÆ° thế nhiá»u ngÆ°á»i chÆ¡i má»›i không thể gia nháºp ná»n kinh tế toà n cầu- trong các lÄ©nh vá»±c dịch vụ và trà tuệ mà bây giá» do những ngÆ°á»i MÄ©, Âu Châu, và Nháºt Bản chế ngá»±- mà lÆ°Æ¡ng không được dà n xếp ở má»™t cân bằng má»›i, thấp hÆ¡n, trÆ°á»ng phái nà y láºp luáºn.
Là lẽ phản bác chủ yếu từ những ngÆ°á»i chủ trÆ°Æ¡ng tá»± do-thÆ°Æ¡ng mại/outsourcing là , trong khi có thể có pha quá Ä‘á»™ trong các lÄ©nh vá»±c nhất định, trong đó lÆ°Æ¡ng bị giảm, không có là do nà o để tin rằng sá»± xuống dốc nà y sẽ là vÄ©nh cá»u hay toà n bá»™, chừng nà o cái bánh toà n cầu vẫn tiếp tục tăng. Äể gợi ý rằng sẽ thế, là đi viện dẫn đến cái gá»i là là thuyết dÆ° thừa lao Ä‘á»™ng- khái niệm rằng có má»™t cục công việc cố định trên thế giá»›i và rằng má»™t khi tổng số công việc đó được hoặc những ngÆ°á»i MÄ© hay Ấn Äá»™ hay Nháºt ngoạm mất, thì sẽ không còn việc là m nà o nữa để đủ cho má»—i ngÆ°á»i. Nếu bây giá» chúng ta có miếng lá»›n nhất vá» việc là m, và rồi những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ kiến nghị là m cùng việc đó vá»›i Ãt tiá»n hÆ¡n, há» sẽ có miếng to hÆ¡n, và chúng ta sẽ có Ãt hÆ¡n, là lẽ nà y tiếp diá»…n đại loại nhÆ° thế.
Là do chủ yếu mà là thuyết dÆ° thừa lao Ä‘á»™ng là sai, là nó dá»±a trên giả thiết rằng tất cả má»i thứ cần được đầu tÆ° đã được đầu tÆ°, và rằng vì thế cạnh tranh kinh tế là má»™t trò chÆ¡i có tổng bằng zero, má»™t cuá»™c đấu tranh trên má»™t cục cố định. Giả thiết nà y bá» qua sá»± thá»±c rằng tuy việc là m nhiá»u khi bị mất vá»›i số lượng lá»›n – do outsourcing hay offshoring - bởi các công ti lá»›n riêng lẻ, và sá»± mất mát nà y thÆ°á»ng tạo thà nh các tin hà ng đầu, năm, mÆ°á»i, và hai mÆ°Æ¡i việc là m má»›i cÅ©ng được tạo ra bởi các công ti nhá» mà bạn không thể thấy. ThÆ°á»ng cần đến má»™t bÆ°á»›c nhảy vá»t vá» niá»m tin để tin rằng Ä‘iá»u đó xảy ra. NhÆ°ng nó Ä‘ang xảy ra. Nếu giả nhÆ° không, tỉ lệ thất nghiệp của MÄ© sẽ cao hÆ¡n mức 5 phần trăm hiện nay rất nhiá»u. Là do nó Ä‘ang xảy ra là khi việc là m dịch vụ cấp thấp và chế tác di chuyển khá»i Châu Âu, MÄ© và Nháºt Bản sang Ấn Äá»™, Trung Quốc và Äế chế Soviet trÆ°á»›c đây, cái bánh toà n cầu không chỉ tăng lên lá»›n hÆ¡n- bởi vì nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n có nhiá»u thu nháºp hÆ¡n để chi tiêu- nó cÅ©ng trở nên phức tạp hÆ¡n, do nhiá»u việc là m má»›i, và nhiá»u chuyên ngà nh má»›i được tạo ra.
Hãy để tôi minh hoạ Ä‘iá»u nà y bằng má»™t thà dụ Ä‘Æ¡n giản. Hãy tưởng tượng rằng chỉ có hai nÆ°á»›c trên thế giá»›i- MÄ© và Trung Quốc. Và hãy tưởng tượng rằng ná»n kinh tế MÄ© chỉ có 100 ngÆ°á»i. Trong 100 ngÆ°á»i đó, có 80 công nhân tri thức được Ä‘Ã o tạo tốt và 20 công nhân có kÄ© năng thấp Ãt được Ä‘Ã o tạo. Bây giá» tưởng tượng rằng thế giá»›i trở nên phẳng và MÄ© tham gia thoả thuáºn tá»± do thÆ°Æ¡ng mại vá»›i Trung Quốc, nÆ°á»›c có 1.000 ngÆ°á»i nhÆ°ng là má»™t nÆ°á»›c kém phát triển. NhÆ° thế ngà y nay Trung Quốc chỉ có 80 ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng tri thức được Ä‘Ã o tạo tốt trong số 1.000 đó, và có 920 ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng có kÄ© năng thấp. TrÆ°á»›c khi MÄ© tham gia thoả Æ°á»›c thÆ°Æ¡ng mại tá»± do vá»›i Trung Quốc, đã chỉ có 80 công nhân tri thức trên thế giá»›i của nó. Bây giá» có 160 trên thế giá»›i hai nÆ°á»›c. Các công nhân tri thức MÄ© cảm thấy nhÆ° há» có nhiá»u cạnh tranh hÆ¡n, và đúng thế. Song nếu bạn nhìn và o phần thưởng mà há» theo Ä‘uổi, bây giá» là má»™t thị trÆ°á»ng mở rá»™ng hÆ¡n nhiá»u và phức tạp hÆ¡n nhiá»u. Nó Ä‘i từ má»™t thị trÆ°á»ng gồm 100 ngÆ°á»i thà nh má»™t thị trÆ°á»ng gồm 1100 ngÆ°á»i, vá»›i nhiá»u nhu cầu và đòi há»i hÆ¡n. NhÆ° thế sẽ là tình thế thắng-thắng cho cả các công nhân tri thức MÄ© và Trung Quốc.
Chắc chắn, má»™t số công nhân tri thức ở MÄ© có thể phải di chuyển theo chiá»u ngang sang các việc là m trà tuệ khác, bởi vì cạnh tranh từ Trung Quốc. NhÆ°ng vá»›i má»™t thị trÆ°á»ng lá»›n và phức tạp thế, bạn có thể chắc chắn rằng các việc là m tri thức má»›i sẽ mở ra vá»›i đồng lÆ°Æ¡ng tá» tế cho bất cứ ai giữ được kÄ© năng của mình. Cho nên đừng lo vá» các công nhân tri thức của chúng ta hay công nhân tri thức Trung Quốc. Há» cả hai Ä‘á»u là m ăn tốt vá»›i thị trÆ°á»ng lá»›n hÆ¡n nà y.
“Anh muốn nói gì vá»›i đừng lo?†bạn há»i. “Là m sao chúng ta giải quyết sá»± thá»±c rằng tám mÆ°Æ¡i công nhân tri thức đó từ Trung Quốc sẽ sẵn lòng là m việc vá»›i Ãt đến váºy so vá»›i tám mÆ°Æ¡i công nhân tri thức từ MÄ©? Sá»± khác biệt nà y được giải quyết ra sao?â€
Nó không xảy ra má»™t sá»›m má»™t chiá»u, nhÆ° thế má»™t số công nhân tri thức MÄ© có thể bị ảnh hưởng trong quá Ä‘á»™, nhÆ°ng ảnh hưởng sẽ không dà i lâu. Paul Romer chuyên gia vá» kinh tế má»›i của Stanford láºp luáºn, đây là cái bạn cần hiểu: LÆ°Æ¡ng của các công nhân tri thức Trung Quốc đã rất thấp, tuy kÄ© năng của hỠđã có thể bán được má»™t cách toà n cầu nhÆ° kÄ© năng của các đồng nghiệp MÄ©, bởi vì hỠđã bị mắc kẹt ở bên trong má»™t ná»n kinh tế bị đè nén. Hãy tưởng tượng má»™t chuyên gia máy tÃnh hay nhà phẫu thuáºt não Bắc Triá»u Tiên được trả Ãt đến thế nà o ở bên trong nhà tù khổng lồ đó của má»™t quốc gia! NhÆ°ng khi ná»n kinh tế Trung Quốc mở ra vá»›i thế giá»›i và được cải cách, lÆ°Æ¡ng của các công nhân tri thức Trung Quốc sẽ tăng lên mức lÆ°Æ¡ng MÄ©/thế giá»›i. LÆ°Æ¡ng của chúng ta sẽ không tụt xuống mức của má»™t ná»n kinh tế bị đè nén, bị tÆ°á»ng bao. Bạn có thể thấy Ä‘iá»u nà y xảy ra rồi ở Bangalore, nÆ¡i cạnh tranh vì các nhà viết phần má»m Ấn Äá»™ đã nhanh chóng đẩy lÆ°Æ¡ng của há» tiến đến mức MÄ©/Âu Châu- sau các tháºp niên tiá»u tuỵ khi ná»n kinh tế Ấn Äá»™ bị đóng. Äó là vì sao những ngÆ°á»i MÄ© phải là m tất cả cái há» có thể để thúc đẩy cải cách nhiá»u hÆ¡n và nhanh hÆ¡n ở Ấn Äá»™ và Trung Quốc.
Phải lo, tuy váºy, vá» 20 ngÆ°á»i MÄ© có kÄ© năng thấp, những ngÆ°á»i bây giá» phải cạnh tranh trá»±c tiếp hÆ¡n vá»›i 920 ngÆ°á»i Trung Quốc có kÄ© năng thấp. Má»™t là do cho 20 ngÆ°á»i MÄ© có kÄ© năng thấp đã được trả lÆ°Æ¡ng tá» tế trÆ°á»›c kia là , so vá»›i 80 ngÆ°á»i MÄ© có kÄ© năng, hỠđã không nhiá»u đến thế. Má»—i ná»n kinh tế cần lao Ä‘á»™ng chân tay kÄ© năng thấp nà o đó. NhÆ°ng bây giá» Trung Quốc và MÄ© đã kà hiệp Æ°á»›c thÆ°Æ¡ng mại tá»± do, tổng cá»™ng có 940 công nhân kÄ© năng thấp và 160 công nhân tri thức trong thế giá»›i hai nÆ°á»›c của chúng ta. Những công nhân MÄ© có kÄ© năng thấp đó những ngÆ°á»i là m các công việc có thể thay thế được – các công việc dá»… di chuyển sang Trung Quốc- sẽ có vấn Ä‘á». Không có sá»± phủ nháºn Ä‘iá»u nà y. LÆ°Æ¡ng của há» chắc chắn bị giảm. Äể duy trì hay cải thiện mức sống của há», há» sẽ phải di chuyển dá»c chứ không phải theo chiá»u ngang. Há» sẽ phải cáºp nháºt sá»± Ä‘Ã o tạo của há» và cáºp nháºt các kÄ© năng trà tuệ của há» sao cho há» có thể chiếm má»™t trong những việc là m má»›i chắc chắn được tạo ra trong thị trÆ°á»ng Hoa Kì-Trung Quốc được mở rá»™ng nhiá»u. (Trong chÆ°Æ¡ng 8 tôi sẽ nói vá» nghÄ©a vụ của xã há»™i chúng ta để đảm bảo rằng má»—i ngÆ°á»i có cÆ¡ há»™i để kiếm các kÄ© năng đó.)
NhÆ° Romer lÆ°u ý, ta biết từ lịch sá» của chÃnh nÆ°á»›c mình là , má»™t sá»± gia tăng vá» công nhân tri thức không nhất thiết dẫn đến má»™t sá»± giảm lÆ°Æ¡ng của há» theo cách xảy ra vá»›i công nhân kÄ© năng thấp. Từ các năm 1960 đến các năm 1980, cung vá» công nhân có Ä‘Ã o tạo đại há»c đã tăng Ä‘á»™t ngá»™t, thế nhÆ°ng lÆ°Æ¡ng của há» còn tăng nhanh hÆ¡n. Bởi vì khi chiếc bánh lá»›n lên vá» kÃch thÆ°á»›c và độ phức tạp, nhu cầu của ngÆ°á»i dân cÅ©ng váºy, và điá»u nà y là m tăng cầu vá» những ngÆ°á»i có khả năng là m công việc phức tạp và nhiệm vụ chuyên môn hoá.
Romer giải thÃch Ä‘iá»u nà y má»™t phần bằng sá»± thá»±c là “có má»™t sá»± khác biệt giữa hà ng hoá dá»±a và o ý tưởng và hà ng hoá váºt lÃ.†Nếu bạn là má»™t công nhân tri thức là m và bán loại sản phẩm nà o đó dá»±a và o ý tưởng – tÆ° vấn hay các dịch vụ tà i chÃnh hay âm nhạc hay marketing hay thiết kế hay dược phẩm má»›i – thị trÆ°á»ng cà ng lá»›n, ở đó cà ng có nhiá»u ngÆ°á»i mà bạn có thể bán sản phẩm của mình. Và thị trÆ°á»ng cà ng lá»›n, nó sẽ cà ng tạo ra nhiá»u chuyên ngà nh má»›i và các [sản phẩm] Ä‘á»™c đáo [niche]. Nếu bạn nghÄ© ra Windows hay Viagra tiếp sau, bạn có thể có khả năng bán cho má»—i ngÆ°á»i trên thế giá»›i. NhÆ° thế các công nhân dá»±a và o ý tưởng là m ăn tốt trong toà n cầu hoá, và may thay nÆ°á»›c MÄ© nhÆ° má»™t tổng thể có nhiá»u công nhân được ý tưởng thúc đẩy hÆ¡n bất cứ nÆ°á»›c nà o trên thế giá»›i.
NhÆ°ng nếu bán lao Ä‘á»™ng chân tay- hay má»™t miếng gá»— hay má»™t tấm thép- giá trị của cái bạn phải bán không nhất thiết tăng khi thị trÆ°á»ng mở rá»™ng, và nó có thể giảm, Romer láºp luáºn. Chỉ có ngần ấy nhà máy sẽ mua lao Ä‘á»™ng chân tay của bạn, và có nhiá»u ngÆ°á»i bán nó. Cái mà ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng chân tay phải bán có thể được mua chỉ bởi má»™t nhà máy hay má»™t ngÆ°á»i tiêu dùng duy nhất tại má»™t thá»i Ä‘iểm, Romer giải thÃch, trong khi cái nhà viết phần má»m hay nhà đổi má»›i tân dược phải bán – các sản phẩm dá»±a và o ý tưởng- có thể được bán cho má»i ngÆ°á»i trên thị trÆ°á»ng toà n cầu cùng má»™t lúc.
Äó là vì sao MÄ©, nhÆ° má»™t tổng thể, sẽ là m ăn tốt trong má»™t thế giá»›i phẳng vá»›i thÆ°Æ¡ng mại tá»± do- vá»›i Ä‘iá»u kiện nó tiếp tục cho ra lò các công nhân tri thức những ngÆ°á»i có khả năng tạo ra các hà ng hoá dá»±a và o ý tưởng có thể được bán trên toà n cầu và là những ngÆ°á»i có khả năng lấp kÃn các chá»— là m việc trà tuệ sẽ được tạo ra khi chúng ta không chỉ mở rá»™ng ná»n kinh tế toà n cầu mà còn kết nối tất cả các quỹ trà tuệ trên thế giá»›i. Có thể có má»™t giá»›i hạn đối vá»›i số các việc là m tốt ở nhà máy trên thế giá»›i, nhÆ°ng không có giá»›i hạn đối vá»›i số việc là m do ý tưởng tạo ra trên thế giá»›i.
Nếu chúng ta Ä‘i từ má»™t thế giá»›i có mÆ°á»i lăm công ti dược và mÆ°á»i lăm công ti phần má»m ở MÄ© (tổng cá»™ng ba mÆ°Æ¡i) và hai công ti dược và hai công ti phần má»m ở Trung Quốc (tổng cá»™ng bốn) sang má»™t thế giá»›i có ba mÆ°Æ¡i công ti dược và phần má»m ở MÄ© và ba mÆ°Æ¡i công ti dược và phần má»m ở Trung Quốc, nó sẽ có nghÄ©a là có nhiá»u đổi má»›i, nhiá»u việc Ä‘iá»u trị, nhiá»u sản phẩm má»›i, nhiá»u sản phẩm Ä‘á»™c đáo hÆ¡n để chuyên môn hoá, và nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n nhiá»u vá»›i thu nháºp cao hÆ¡n để mua sác sản phẩm đó.
“Cái bánh tiếp tục tăng bởi vì cái có vẻ là ham muốn hôm nay sẽ là nhu cầu ngà y mai,†Marc Andressen, đồng sáng láºp Netscape, ngÆ°á»i đã giúp là m bừng lên má»™t ngà nh hoà n toà n má»›i, thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá», bây giá» sá» dụng hà ng triệu chuyên gia khắp thế giá»›i, các chuyên gia mà việc là m của hỠđã tháºm chà không hình dung nổi khi Bill Clinton trở thà nh tổng thống. Tôi đôi khi thÃch Ä‘i các cá»a hà ng cà phê, nhÆ°ng bây giá» Starbucks ở đây, tôi cần cà phê của tôi, và nhu cầu má»›i đó đã sinh ra má»™t ngà nh hoà n toà n má»›i. Tôi đã luôn muốn có khả năng tìm kiếm các thứ, nhÆ°ng má»™t khi Google được tạo ra, tôi phải có công cụ tìm kiếm của tôi. NhÆ° thế má»™t ngà nh hoà n toà n má»›i đã được xây dá»±ng quanh việc tìm kiếm, và Google thuê hà ng đống tiến sÄ© toán - trÆ°á»›c khi Yahoo! hay Microsoft thuê há». NgÆ°á»i ta luôn giả sá» rằng bất cứ thứ gì cần được sáng chế ra đã được sáng chế ra rồi. NhÆ°ng nó chÆ°a được.
Andreessen nói, “Nếu bạn tin ham muốn và nhu cầu con ngÆ°á»i là vô táºn, thì có vô số ngà nh phải được tạo ra, vô số doanh nghiệp để khởi Ä‘á»™ng, và vô số việc là m phải được là m, và nhân tố hạn chế duy nhất là sức tưởng tượng của con ngÆ°á»i. Thế giá»›i trở nên phẳng và tăng lên đồng thá»i. Và tôi nghÄ© bằng chứng là cá»±c kì rõ rà ng: Nếu bạn ngó qua tầm lịch sá», má»—i khi chúng ta có thÆ°Æ¡ng mại nhiá»u hÆ¡n, nhiá»u truyá»n thông hÆ¡n, chúng ta Ä‘á»u có sá»± thăng tiến lá»›n vá» hoạt Ä‘á»™ng kinh tế và mức sống.â€
MÄ© đã hoà nháºp Châu Âu và Nháºt Bản bị đổ vỡ và o ná»n kinh tế toà n cầu sau Chiến tranh Thế giá»›i II, vá»›i cả Châu Âu và Nháºt Bản cáºp nháºt má»—i năm kÄ© năng chế tác, tri thức, và dịch vụ của há», thÆ°á»ng nháºp khẩu và đôi khi ăn cắp các ý tưởng và thiết bị từ Hoa Kì, hệt nhÆ° MÄ© đã là m vá»›i Anh và o cuối các năm 1770. Thế mà trong sáu mÆ°Æ¡i năm từ Chiến tranh Thế giá»›i II, mức sống của chúng ta đã tăng má»—i tháºp kỉ, và tỉ lệ thất nghiệp của chúng ta- ngay cả vá»›i tất cả sá»± la ó vá» outsourcing- chỉ ở mức hÆ¡n 5 phần trăm má»™t chút, khoảng ná»a tỉ lệ của các nÆ°á»›c phát triển nhất Tây Âu.
“Chúng tôi vừa khởi Ä‘á»™ng má»™t công ti tạo ra 180 việc là m má»›i ở giữa suy thoái,†Andreessen nói, công ti của anh, Opsware, dùng tá»± Ä‘á»™ng hoá và phần má»m để thay con ngÆ°á»i trong váºn hà nh trang trại máy chủ khổng lồ ở các nÆ¡i hẻo lánh. Bằng tá»± Ä‘á»™ng hoá các việc là m nà y, Opsware cho phép các công ti tiết kiệm tiá»n và giải phóng năng lá»±c trà óc có tà i khá»i các nhiệm vụ tÆ°Æ¡ng đối vô vị để khởi Ä‘á»™ng việc kinh doanh má»›i trong các lÄ©nh vá»±c khác. Bạn phải sợ các thị trÆ°á»ng tá»± do, Andreessen láºp luáºn, chỉ nếu bạn tin rằng bạn sẽ không bao giá» cần tân dược, các phần má»m work flow má»›i, các ngà nh má»›i, các hình thức giải trà má»›i, các nhà hà ng cà phê má»›i.
“Äúng,†anh kết luáºn, “cần đến má»™t nhảy vá»t vá» niá»m tin, dá»±a và o kinh tế há»c, để nói rằng sẽ có các thứ má»›i để là m.†NhÆ°ng đã luôn có công việc má»›i để là m, và không có là do cÆ¡ bản nà o để tin tÆ°Æ¡ng lai sẽ khác Ä‘i. Khoảng 150 năm trÆ°á»›c, 90 phần trăm ngÆ°á»i MÄ© đã là m việc trong các lÄ©nh vá»±c liên quan đến nông nghiệp. Ngà y nay chỉ là 3 hay 4 phần trăm. Nếu giả nhÆ° chÃnh phủ đã quyết định bảo vệ và bao cấp tất cả việc là m nông nghiệp đó và không nắm lấy công nghiệp hoá và sau đó máy tÃnh hoá thì sao? Liệu MÄ© nhÆ° má»™t tổng thể thá»±c sá»± khấm khá hÆ¡n ngà y nay? Hầu nhÆ° không.
NhÆ° đã nhắc tá»›i, đúng là khi những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ và Trung Quốc di chuyển lên chuá»—i giá trị và bắt đầu tạo ra nhiá»u mặt hà ng có hà m lượng trà tuệ hÆ¡n – các loại mà ngÆ°á»i MÄ© đã chuyên vá» - Æ°u thế so sánh của chúng ta trong má»™t số lÄ©nh vá»±c nà y sẽ giảm Ä‘i, Jagdish Bhagwati, chuyên gia vá» thÆ°Æ¡ng mại tá»± do của Äại há»c Columbia, giải thÃch. Sẽ có áp lá»±c giảm lÆ°Æ¡ng ở các lÄ©nh vá»±c nhất định, và má»™t số việc là m trong các lÄ©nh vá»±c đó có thể vÄ©nh viá»…n di ra nÆ°á»›c ngoà i. Äó là vì sao các công nhân tri thức phải di chuyển theo chiá»u ngang. NhÆ°ng cái bánh to lên sẽ chắc chắn tạo ra các chuyên ngà nh má»›i cho hỠđể chiếm mà ngay bây giá» không thể tiên Ä‘oán trÆ°á»›c.
Thà dụ, đã có lúc khi công nghiệp bán dẫn MÄ© chế ngá»± thế giá»›i, nhÆ°ng sau đó các công ti từ các nÆ°á»›c khác xuất hiện và ngoạm mất phần thấp cấp của thị trÆ°á»ng. Má»™t số tháºm chà chuyển sang cấp cao. Các công ti MÄ© khi đó buá»™c phải tìm các chuyên ngà nh má»›i hÆ¡n, sâu hÆ¡n trong thị trÆ°á»ng được mở rá»™ng. Nếu giả nhÆ° Ä‘iá»u đó không xảy ra, ngà y nay Intel sẽ bị loại ra khá»i việc kinh doanh. Thay và o đó, nó Ä‘ang phát đạt. Paul Otellini, chủ tịch Intel, nói vá»›i The Economist (8-5-2003) rằng khi các chip trở nên đủ tốt cho các ứng dụng nhất định, các ứng dụng má»›i bất ngá» xuất hiện đòi há»i các chip mạnh hÆ¡n và phức tạp hÆ¡n, đó là chuyên sâu của Intel.
Má»™t khi Google bắt đầu, thà dụ, chà o tìm kiếm video, sẽ có cầu vá» các máy má»›i và các chip cấp lá»±c cho chúng, mà chẳng ai tháºm chà đã mÆ¡ Æ°á»›c năm năm trÆ°á»›c. Quá trình nà y cần thá»i gian để diá»…n ra. NhÆ°ng nó sẽ, Bhagwati là lẽ, bởi vì cái xảy ra trong các dịch vụ ngà y nay là cùng thứ nhÆ° cái đã xảy ra trong chế tác khi các rà o cản thÆ°Æ¡ng mại được hạ thấp. Trong chế tác, Bhagwati nói, khi thị trÆ°á»ng toà n cầu mở rá»™ng và ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i chÆ¡i và o sân, bạn đã thấy “thÆ°Æ¡ng mại ná»™i ngà nh, vá»›i chuyên môn hoá nhiá»u hÆ¡n†ngà y cà ng lá»›n, và khi chúng ta chuyển và o ná»n kinh tế tri thức, bây giá» bạn Ä‘ang thấy ngà y cà ng nhiá»u trao đổi ná»™i dịch vụ, vá»›i ngà y cà ng nhiá»u chuyên môn hoá.
Äừng ngạc nhiên nếu con bạn tốt nghiệp đại há»c và gá»i bạn má»™t ngà y và nói nó sẽ là má»™t “nhà tối Æ°u hoá công cụ tìm kiếm.â€
Một cái gì?
Má»™t đống hãng đã bắt đầu quanh Google, Yahoo!, và Microsoft để giúp các nhà bán lẻ láºp chiến lược là m sao để cải thiện xếp hạng của há», và tăng số click qua các Web site của há», trên các công cụ tìm kiếm chủ yếu nà y. Nó có thể có nghÄ©a là hà ng triệu dollar lợi nhuáºn thêm nếu, khi ai đó tìm kiếm “video camera,†và sản phẩm của công ti bạn hiện lên đầu tiên, vì những ngÆ°á»i click qua Web site của bạn là những ngÆ°á»i rất có khả năng mua của bạn. Cái các nhà tối Æ°u công cụ tìm kiếm (search engine optimizer, SEO nhÆ° hỠđược gá»i trong thÆ°Æ¡ng mại) là m là , liên tục nghiên cứu các thuáºt toán được các công cụ tìm kiếm chÃnh sá» dụng và sau đó thiết kế các chiến lược marketing và Web để đẩy xếp hạng của bạn lên. Công việc dÃnh đến sá»± kết hợp toán và marketing- má»™t chuyên ngà nh hoà n toà n má»›i được tạo ra hoà n toà n bởi sá»± là m phẳng thế giá»›i.
Và luôn ghi nhá»›: Những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ và Trung Quốc không chạy Ä‘ua vá»›i chúng ta đến đáy. Há» chạy Ä‘ua vá»›i chúng ta đến đỉnh – và đó là má»™t việc tốt! Há» muốn mức sống cao hÆ¡n, không phải các nÆ¡i là m việc cùng cá»±c; há» muốn các tên nhãn, chứ không phải hà ng tạp nham; há» muốn đổi xe máy của há» lấy ô tô và bút và bút chì của há» lấy máy tÃnh. Và há» cà ng là m nhiá»u việc đó, há» leo cà ng cao, cà ng nhiá»u chá»— được tạo ra ở trên đỉnh- bởi vì há» cà ng có nhiá»u, há» cà ng tiêu nhiá»u, các thị trÆ°á»ng trở nên Ä‘a dạng hÆ¡n, và cà ng nhiá»u niche [sản phẩm Ä‘á»™c đáo] cho chuyên môn hoá cÅ©ng được tạo ra nữa.
Hãy ngó đến cái Ä‘ang xảy ra rồi: Khi các công ti MÄ© gá»i công việc trà tuệ sang Ấn Äá»™, các công ti Ấn Äá»™ xoay hÆ°á»›ng và dùng thu nháºp và sá»± thấu hiểu của hỠđể bắt đầu sáng chế ra các sản phẩm má»›i mà những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ nghèo hÆ¡n có thể dùng để nhấc bản thân há» từ đói nghèo lên tầng lá»›p trung lÆ°u, nÆ¡i há» chắc chắn sẽ trở thà nh những ngÆ°á»i tiêu dùng các sản phẩm MÄ©. Tá» BusinessWeek nêu gÆ°Æ¡ng nhà máy Tata Motors, gần Pune, nam Mumbai, “nÆ¡i má»™t nhóm các nhà thiết kế, kÄ© thuáºt viên, và những ngÆ°á»i mua bán hà ng trẻ đăm đăm nhìn và o các bản vẽ và khảo sát các mẫu thép và nhá»±a composite. Và o đầu năm sau, há» dá»± định thiết kế má»™t mẫu cho dá»± án tham vá»ng nhất của Tata: má»™t xe hÆ¡i chắc gá»n mà há» sẽ bán vá»›i giá 2.200 $. Công ti hi vá»ng rằng chiếc xe sẽ đánh bại xe chắc gá»n Maruti 5.000$ của Suzuki để trở thà nh xe rẻ nhất Ấn Äá»™- và má»™t mẫu xuất khẩu cho phần còn lại của thế giá»›i Ä‘ang phát triển. ‘Äây là nhu cầu hôm nay ở Ấn Äá»™- má»™t chiếc xe của nhân dân,’ Ratan Tata, chủ tịch của Táºp Ä‘oà n Tata 12,5 tỉ $, nói. Những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ ngà y cà ng yêu cầu các sản phẩm và dịch vụ tốt hÆ¡n vá»›i giá phải chăng. Tăng trưởng kinh tế mạnh năm nay sẽ chỉ mở rá»™ng nhu cầu đó. Cụm từ ‘Made in India’ có thể đại diện cho đổi má»›i chi phà thấp trong ná»n kinh tế toà n cầu má»›i†(11-10-2004).
Raghuram Rajan, giám đốc nghiên cứu cho Quỹ Tiá»n tệ Quốc tế, IMF, ngồi trong HÄQT của má»™t công ti Ä‘Æ°a các sinh viên Ấn Äá»™ để dạy kèm há»c sinh ở Singapore. Các sinh viên, từ Há»c viện Công nghệ Ấn Äá»™ ở Madras, lên online để giúp há»c sinh ở Singapore, từ lá»›p sáu đến lá»›p mÆ°á»i hai, vá» các bà i là m toán ở nhà của chúng. Há» cÅ©ng giúp các giáo viên Singapore phát triển các đồ án bà i giảng và chuẩn bị các trình diá»…n PowerPoint hay những cách vui nhá»™n khác cho hỠđể dạy toán. Công ti, được gá»i là Heymath.com, được các trÆ°á»ng ở Singapore trả tiá»n. Äại há»c Cambridge ở Anh cÅ©ng là má»™t phần trong phÆ°Æ¡ng trình nà y, cung cấp kiểm soát chất lượng toà n bá»™ và chứng nháºn các đồ án bà i giảng và phÆ°Æ¡ng pháp giảng dạy.
“Tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u thắng,†Rajan nói. “Công ti được váºn hà nh bởi hai ngÆ°á»i Ấn Äá»™ đã là m việc cho Citibank và CSFB ở London và quay vỠẤn Äá»™ để khởi Ä‘á»™ng doanh nghiệp nà y… Äại há»c Cambridge kiếm tiá»n từ má»™t công ti đã tạo ra má»™t niche má»›i hoà n toà n. Các sinh viên Ấn Äá»™ kiếm được tiá»n tiêu vặt. Và há»c sinh Singapore há»c tốt hÆ¡n.†Trong lúc đó, phần má»m cÆ¡ sở có lẽ do Microsoft cung cấp và các chip do Intel, và các sinh viên Ấn Äá»™ già u thêm có lẽ mua các máy tÃnh cá nhân rẻ từ Apple, Dell, hay HP. NhÆ°ng bạn không thể thấy Ä‘iá»u nà y chút nà o. “Cái bánh lá»›n lên, nhÆ°ng không ai thấy nó,†Rajan nói.
Má»™t tiểu luáºn trong McKinsey Quarterly, “Beyond Cheap Labor: Lessons for Developing Economies – Ngoà i Lao Ä‘á»™ng Rẻ: Các Bà i há»c cho các Ná»n Kinh tế Ä‘ang Phát triển†(tháng 1-2005), cho má»™t thà dụ thú vị vá» việc nà y: “Ngà nh dệt may và y phục ở miá»n bắc à … phần lá»›n sản xuất quần áo đã di chuyển sang các địa phÆ°Æ¡ng có chi phà thấp, nhÆ°ng việc là m vẫn ổn định bởi vì các công ti đã Ä‘Æ°a nhiá»u nguồn lá»±c hÆ¡n và o các công việc nhÆ° thiết kế quần áo và điá»u phối các mạng lÆ°á»›i sản xuất toà n cầu.â€
Rất dá»… để biến các thị trÆ°á»ng tá»± do- và quyá»n tá»± do để outsource và offshore- thà nh quá»· dữ bởi vì nhìn thấy những ngÆ°á»i bị sa thải dá»… hÆ¡n rất nhiá»u những ngÆ°á»i được thuê. NhÆ°ng đôi khi má»™t tá» báo thá» Ä‘Ã o sâu và o vấn Ä‘á». Tá» báo quê tôi, Minneapolis Star Tribune, vừa là m việc đó. Nó xem chÃnh xác ná»n kinh tế Minnesota bị ảnh hưởng thế nà o bởi sá»± là m phẳng thế giá»›i, trên thá»±c tế dám chạy má»™t bà i báo vá»›i hà ng tÃt “Công việc ở Hải ngoại Mang lợi ở Nhà †trong số 5-9-2004. Bà i báo, giá»›i thiệu ngà y và nÆ¡i bà i báo được soạn là Wuxi, Trung Quốc, bắt đầu nhÆ° thế nà y: “Bên ngoà i không khà ẩm Æ°á»›t, bụi báºm và nóng nhÆ° sốt nhiệt Ä‘á»›i. Bên trong, má»™t môi trÆ°á»ng khô, sạch sẽ và mát, hà ng trăm lao công nguyên là nông dân mặc áo trùm từ đầu đến chân trông giống nhÆ° cái gì đó từ NASA Ä‘ang là m việc cho công ti Donaldson Co. Inc. có trụ sở ở Bloomington … Trong trÆ°á»ng hợp của Donaldson, công ti có gấp đôi số công nhân ở Trung Quốc - 2.500- so vá»›i 1.100 công nhân ở Bloomington. Hoạt Ä‘á»™ng ở Trung Quốc đã không chỉ cho phép Donaldson tiếp tục sản xuất các sản phẩm nó không còn có thể sản xuất vá»›i lợi nhuáºn ở Hoa Kì, nó cÅ©ng đã giúp là m tăng việc là m của công ti ở Minnesota, thêm 400 ngÆ°á»i kể từ 1990. Các kÄ© sÆ°, các nhà hoá há»c và những ngÆ°á»i thiết kế có lÆ°Æ¡ng cao của Donaldson ở Minnesota sá» dụng thá»i gian của há» thiết kế các bá»™ lá»c hiện đại mà nhà máy Trung Quốc sẽ sản xuất để dùng trong các máy tÃnh, các máy chÆ¡i MP3 và các digital video recorder. Sản xuất ở Trung Quốc là m cho giá ổ Ä‘Ä©a giảm đã đẩy cầu của đồ dùng lên. ‘Nếu chúng tôi không theo [xu thế], chúng tôi đã bị loại khá»i ngà nh kinh doanh,’ David Timm, tổng quản là của bá»™ pháºn ổ Ä‘Ä©a và vi Ä‘iện tá» của Donaldson, nói. Ở Minnesota, Global Insight Æ°á»›c lượng rằng 1.854 việc là m được tạo ra nhÆ° kết quả của outsourcing nÆ°á»›c ngoà i trong năm 2003. Äến 2008, hãng kì vá»ng 6.700 việc là m má»›i ở Minnesota nhÆ° hệ quả của xu thế.â€
Các nhà kinh tế thÆ°á»ng so sánh sá»± gia nháºp của Trung Quốc và của Ấn Äá»™ và o ná»n kinh tế toà n cầu vá»›i thá»i Ä‘iểm khi các Ä‘Æ°á»ng sắt chạy ngang qua nÆ°á»›c MÄ© cuối cùng đã nối New Mexico vá»›i California, vá»›i dân cÆ° đông hÆ¡n nhiá»u của nó. “Khi Ä‘Æ°á»ng sắt vỠđến thị trấn,†Vivek Paul, chủ tịch Wipro, lÆ°u ý, “thứ đầu tiên bạn thấy là năng lá»±c thêm, và tất cả những ngÆ°á»i ở New Mexico nói những ngÆ°á»i đó- những ngÆ°á»i California- sẽ quét sạch tất cả các nhà máy dá»c Ä‘Æ°á»ng. Äiá»u đó sẽ xảy ra ở má»™t và i vùng, và má»™t số công ti dá»c Ä‘Æ°á»ng sẽ biến mất. NhÆ°ng sau đó vốn sẽ được tái phân bổ. Cuối cùng, má»i ngÆ°á»i dá»c theo Ä‘Æ°á»ng sẽ được lợi. Chắc chắn, có sá»± sợ hãi, và ná»—i sợ đó là tốt bởi vì nó kÃch thÃch má»™t sá»± vui lòng thay đổi và khai thác và tìm nhiá»u thứ hÆ¡n để là m tốt hÆ¡n.â€
Nó đã xảy ra khi chúng ta kết nối New York, New Mexico, và California. Nó đã xảy ra khi chúng ta kết nối Tây Âu, MÄ© và Nháºt Bản. Và nó sẽ xảy ra khi chúng ta kết nối Ấn Äá»™ và Trung Quốc vá»›i MÄ©, Châu Âu, và Nháºt Bản. Cách để thà nh công không phải là bằng chặn Ä‘Æ°á»ng sắt khá»i kết nối bạn, mà bằng nâng cấp các kÄ© năng của bạn và đầu tÆ° và o các táºp quán sẽ cho phép bạn và xã há»™i bạn đòi phần của bạn trong chiếc bánh lá»›n hÆ¡n và phức tạp hÆ¡n.
|
28-08-2008, 04:41 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
SÃU
Những Tiện dân
NhÆ° thế nếu sá»± là m phẳng thế giá»›i phần lá»›n (nhÆ°ng không hoà n toà n) là không thể ngăn chặn được, và đưa ra khả năng Ãch lợi cho xã há»™i MÄ© nói chung nhÆ° những tiến triển thị trÆ°á»ng quá khứ đã là , là m thế nà o má»™t cá nhân nháºn được cái hay nhất từ nó? Chúng ta nói gì cho con cái chúng ta?
Chỉ có má»™t thông Ä‘iệp: Bạn phải liên tục cáºp nháºt các kÄ© năng của mình. Sẽ có rất nhiá»u việc là m tốt ở đó trong thế giá»›i phẳng cho ngÆ°á»i dân vá»›i tri thức và các ý tưởng để nắm lấy.
Tôi không gợi ý rằng việc nà y sẽ Ä‘Æ¡n giản. Không. Sẽ có nhiá»u ngÆ°á»i khác ở đó cÅ©ng cố để trở nên khôn khéo hÆ¡n. Äã chẳng bao giá» hay để là ngÆ°á»i xoà ng trong công việc của mình, nhÆ°ng trong má»™t thế giá»›i của các bức tÆ°á»ng, sá»± xoà ng xÄ©nh vẫn có thể kiếm cho bạn má»™t đồng lÆ°Æ¡ng tá» tế. Trong má»™t thế giá»›i phẳng, bạn thá»±c sá»± không muốn là má»™t ngÆ°á»i xoà ng. Bạn không muốn thấy mình ở và o tình cảnh của Willy Lorman trong Death of a Salesman [Cái Chết của má»™t NgÆ°á»i bán hà ng], khi Biff con trai ông xua Ä‘uổi ý tưởng rằng nhà Lorman là đặc biệt bằng tuyên bố, “Bố! Con là loại rẻ tiá»n, và bố cÅ©ng thế!†Willy giáºn dữ đáp lại, “Tao không là loại xoà ng! Tao là Willy Lorman, và mà y là Biff Lorman!â€
Tôi không quan tâm để có đối thoại đó vá»›i các con gái tôi, vì thế lá»i khuyên của tôi vá»›i chúng trong thế giá»›i phẳng nà y là rất ngắn và rất thẳng thừng: “Các con, khi bố lá»›n lên, ông bà thÆ°á»ng bảo bố, ‘Tom, ăn hết Ä‘i con- ngÆ°á»i dân ở Trung Quốc và Ấn Äá»™ Ä‘ang đói khát.’ Lá»i khuyên của bố cho các con là : Các con, hãy là m xong bà i táºp ở nhà của các con Ä‘i- ngÆ°á»i dân ở Trung Quốc và Ấn Äá»™ Ä‘ang khát khao công việc của các con đấy.â€
Cách tôi thÃch nghÄ© vá» Ä‘iá»u nà y cho xã há»™i chúng ta nói chung là má»—i ngÆ°á»i phải hình dung ra là m thế nà o biến mình thà nh má»™t tiện dân*. Äúng váºy. Khi thế giá»›i trở nên phẳng, hệ thống đẳng cấp hoá ra lá»™n đầu Ä‘uôi. Tại Ấn Äá»™ các tiện dân có thể là tầng lá»›p hạ đẳng nhất, nhÆ°ng trong má»™t thế giá»›i phẳng má»i ngÆ°á»i phải muốn là má»™t tiện dân. Các tiện dân, trong từ vá»±ng của tôi, là những ngÆ°á»i mà việc là m của há» không thể bị outsource.
NhÆ° thế ai là các tiện nhân, và là m thế nà o để bạn hay con cái bạn trở thà nh má»™t tiện dân? Các tiện dân gồm bốn loại chÃnh: những ngÆ°á»i “đặc biệt - specialâ€, những ngÆ°á»i “chuyên dụng-specialized,†những ngÆ°á»i “được cắm neo- anchored,†và các nhân viên “thá»±c sá»± có thể thÃch nghi- really adaptable.â€
NgÆ°á»i lao Ä‘á»™ng đặc biệt là những ngÆ°á»i nhÆ° Michael Jordan, Bill Gates và Barbra Streisand. Há» có má»™t thị trÆ°á»ng toà n cầu cho hà ng hoá và dịch vụ của há» và có thể đáng được các món tiá»n công cỡ toà n cầu. Việc là m của há» chẳng bao giá» có thể outsource được.
Nếu bạn không thể là đặc biệt- và chỉ má»™t Ãt ngÆ°á»i có thể - bạn muốn là ngÆ°á»i chuyên dụng, nhÆ° thế công việc của bạn không thể outsource được. Äiá»u nà y áp dụng cho má»i loại công nhân tri thức- từ các luáºt sÆ° chuyên dụng, các kế toán viên chuyên dụng và các nhà phẫu thuáºt não, đến các nhà kiến trúc máy tÃnh và các kÄ© sÆ° phần má»m má»›i nhất, đến những ngÆ°á»i váºn hà nh máy công cụ và robot tiên tiến. Äấy là những kÄ© năng luôn có nhu cầu cao và không thể thay thế được. (“Fungible-thay thế được†là má»™t từ quan trá»ng để nhá»›. NhÆ° CEO của Infosys Nandan Nilekani thÃch nói, trong má»™t thế giá»›i phẳng có “công việc có thể thay thế được và không thể thay thế được.†Công việc có thể được số hoá má»™t cách dá»… dà ng và chuyển đến các nÆ¡i có lÆ°Æ¡ng thấp là công việc có thể thay thế được. Công việc không thể số hoá được và không thể thay thế là nonfungible. Cú nhảy sút bóng của Michael Jordan là nonfungible. KÄ© thuáºt rẽ máu của nhà phẫu thuáºt là nonfungible. Công việc của má»™t công nhân lắp ráp TV bây giá» là có thể thay thế được. Là m kế toán cÆ¡ bản và chuẩn bị hồ sÆ¡ thuế bây giá» là có thể thay thế được.)
Nếu bạn không thể là đặc biệt hay chuyên dụng, bạn muốn được cắm neo. Äịa vị đó áp dụng cho hầu hết ngÆ°á»i MÄ©, má»i ngÆ°á»i từ thợ cắt tóc của tôi, đến nữ bồi bà n ăn, đến bếp trưởng, đến thợ ống nÆ°á»›c, đến y tá, đến nhiá»u bác sÄ©, nhiá»u luáºt sÆ°, những ngÆ°á»i là m trò mua vui, các thợ Ä‘iện, và các bà dá»n dẹp. Công việc của há» Ä‘Æ¡n giản được cắm neo và sẽ luôn luôn có, bởi vì chúng phải được là m ở má»™t địa Ä‘iểm cụ thể, dÃnh đến tiếp xúc mặt đối mặt vá»›i khách hà ng, thân chủ, bệnh nhân, hay khán giả. Những công việc nà y nói chung không thể số hoá được và không thay thế được, và lÆ°Æ¡ng thị trÆ°á»ng được định theo các Ä‘iá»u kiện thị trÆ°á»ng địa phÆ°Æ¡ng. NhÆ°ng hãy tháºn trá»ng: Có các phần có thể thay thế được của ngay cả các công việc được cắm neo, và chúng có thể và sẽ được outsource- hoặc cho Ấn Äá»™ hay cho quá khứ - vì hiệu quả lá»›n hÆ¡n. (Äúng, nhÆ° David Rothkopf lÆ°u ý, nhiá»u công việc thá»±c sá»± được “outsource cho quá khứ,†nhá» các đổi má»›i má»›i, hÆ¡n là được outsource cho Ấn Äá»™.) Thà dụ, bạn sẽ không Ä‘i sang Bangalore để tìm má»™t bác sÄ© ná»™i khoa hay má»™t luáºt sÆ° li hôn, nhÆ°ng luáºt sÆ° li hôn của bạn má»™t ngà y nà o đó có thể sá» dụng trợ giúp pháp là ở Bangalore vá» tìm kiếm cÆ¡ bản hay để viết các tà i liệu vanilla, và bác sÄ© ná»™i khoa của bạn có thể sá» dụng má»™t radiologist cú ăn đêm để Ä‘á»c phim CAT của bạn.
Äấy là vì sao nếu bạn không thể là đặc biệt hay chuyên dụng, bạn không muốn hi vá»ng cắm neo để bạn sẽ không bị outsource. Trên thá»±c tế bạn muốn trở thà nh thá»±c sá»± có thể thÃch nghi. Bạn muốn liên tục kiếm được kÄ© năng má»›i, tri thức, và tà i chuyên môn cho phép bạn liên tục có khả năng tạo giá trị- cái gì đó nhiá»u hÆ¡n kem vanilla. Bạn muốn há»c là m sao để là m sauce chocolate má»›i nhất, kem đánh tÆ°Æ¡i, hay quả anh Ä‘Ã o để trên đỉnh, hay để giao [li kem] vá»›i tÆ° cách má»™t ngÆ°á»i múa bụng- trong bất cứ lÄ©nh vá»±c ná»— lá»±c nà o của bạn. Khi các phần công việc của bạn trở thà nh hà ng hoá hoá và có thể thay thế được, hay trở thà nh vanilla, những ngÆ°á»i có thể thÃch nghi luôn há»c để là m cho phần khác nà o đó trở thà nh kem nÆ°á»›c quả. Là có thể thÃch nghi trong má»™t thế giá»›i phẳng, biết là m thế nà o để “há»c cách để há»c,†sẽ là má»™t trong những tà i sản quan trá»ng nhất bất cứ công nhân nà o có thể có, bởi vì sá»± khuấy Ä‘á»™ng việc là m trở nên nhanh hÆ¡n, bởi vì sá»± đổi má»›i sẽ xảy ra nhanh hÆ¡n.
Atul Vashistha, CEO của NeoIT, má»™t hãng tÆ° vấn California chuyên vá» giúp các hãng MÄ© là m outsourcing, có má»™t cảm nháºn khéo vá» việc nà y: “Cái bạn có thể là m và bạn có thể thÃch nghi thế nà o và bạn có thể lợi dụng sức bẩy thế nà o của tất cả kinh nghiệm và tri thức mà bạn có khi thế giá»›i trở nên phẳng- đó là thà nh tố cÆ¡ bản [cho sá»± sống còn]. Khi bạn thay đổi việc là m nhiá»u, và khi môi trÆ°á»ng công việc của bạn thay đổi nhiá»u, có thể thÃch nghi là thứ số má»™t. Những ngÆ°á»i thua thiệt là những ngÆ°á»i vá»›i các kÄ© năng kÄ© thuáºt vững [nhÆ°ng] không phát triển những kÄ© năng đó. Bạn phải có thể thÃch nghi khéo léo và thÃch nghi vá» mặt xã há»™i.â€
Chúng ta cà ng đẩy các biên giá»›i của tri thức và công nghệ ra, các nhiệm vụ cà ng phức tạp mà máy có thể là m, cà ng nhiá»u ngÆ°á»i vá»›i Ä‘Ã o tạo chuyên, hay vá»›i khả năng há»c cách để há»c, sẽ được yêu cầu, và có lÆ°Æ¡ng tốt hÆ¡n. Và những ngÆ°á»i cà ng không có khả năng đó thì sẽ cà ng Ãt được Ä‘á»n bù má»™t cách hà o phóng. Cái bạn không muốn là ngÆ°á»i không rất đặc biệt, không rất chuyên dụng, không rất cắm neo, hay không rất có thể thÃch nghi trong má»™t công việc có thể bị thay thế. Nếu bạn ở phÃa lãi gá»™p thấp, có thể được thay thế của chuá»—i công việc, nÆ¡i các doanh nghiệp có khuyến khÃch để outsource cho các nhà sản xuất có chi phà thấp, hiệu quả ngang nhau, thì có khả năng lá»›n hÆ¡n nhiá»u là công việc của bạn sẽ được outsource hay lÆ°Æ¡ng của bạn bị giảm.
“Nếu bạn là má»™t nhà láºp trình Web vẫn chỉ dùng HTML và không mở rá»™ng kÄ© năng của mình để gồm các công nghệ má»›i hÆ¡n và sáng tạo, nhÆ° XML và multimedia, giá trị của bạn vá»›i tổ chức giảm Ä‘i má»—i năm,†Vashistha nói thêm. Công nghệ má»›i được Ä‘Æ°a và o là m tăng tÃnh phức tạp nhÆ°ng cải thiện kết quả, và chừng nà o má»™t láºp trình viên nắm được các thứ nà y và theo kịp cái khách hà ng kiếm, thì công việc của ngÆ°á»i đó khó để outsource. Trong khi sá»± tiến bá»™ công nghệ biến công việc năm ngoái thà nh má»™t hà ng hoá,†Vashistha nói, “tạo lại kÄ© năng, Ä‘Ã o tạo nghá» liên tục và sá»± máºt thiết vá»›i khách hà ng để phát triển các quan hệ má»›i giữ cho ngÆ°á»i đó vượt trÆ°á»›c Ä‘Æ°á»ng hà ng hoá và xa khá»i việc offshore tiá»m tà ng.â€
Bạn thá»i ấu thÆ¡ của tôi Bill Greer là má»™t thà dụ tốt vá» má»™t ngÆ°á»i đối mặt vá»›i thách thức nà y và có được má»™t chiến lược cá nhân để Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i nó. Greer bốn mÆ°Æ¡i tám tuổi và kiếm sống vá»›i tÆ° cách má»™t hoạ sÄ© tá»± do và nhà thiết kế đồ hoạ trong hai mÆ°Æ¡i sáu năm. Từ cuối các năm 1970 đến khoảng năm 2000, cách Bill là m việc và phục vụ các khách hà ng của anh hầu nhÆ° không đổi.
“Các khách hà ng, nhÆ° The New York Times, muốn má»™t bức minh hoạ hoà n tất,†Bill giải thÃch cho tôi. NhÆ° thế nếu anh là m má»™t minh hoạ cho má»™t tá» báo hay má»™t tạp chÃ, hay Ä‘á» xuất má»™t logo má»›i cho má»™t sản phẩm, anh sẽ thá»±c sá»± tạo ra má»™t bức hoạ - phác thảo nó, tô mà u nó, gắn nó lên má»™t tấm bìa minh hoạ, phủ bằng vải má»ng, đặt nó và o má»™t há»™p được mở ra vá»›i hai cánh gáºp [flap], và nhá» ngÆ°á»i Ä‘Æ°a tin hay FedEx chuyển giao nó. Anh gá»i nó là “flap art.†Trong ngà nh nó được biết đến nhÆ° “camera ready art- mÄ© thuáºt sẵn sà ng cho máy ảnh,†bởi vì nó cần được chụp ảnh, in ra bốn lá»›p film mà u khác nhau, hay “tách ảnh,†và chuẩn bị cho xuất bản. “Nó là má»™t sản phẩm hoà n tất, và có tÃnh quý giá nhất định vá»›i nó,†Bill nói. “Nó là má»™t bức hoạ tháºt sá»±, và đôi khi ngÆ°á»i ta treo chúng trên tÆ°á»ng. Thá»±c ra, The New York Times đã trÆ°ng bà y các tác phẩm do các hoạ sÄ© minh hoạ tạo ra cho các xuất bản phẩm của nó.â€
Song và i năm qua “điá»u đó đã bắt đầu thay đổi,†Bill bảo tôi, khi các xuất bản phẩm và các hãng quảng cáo chuyển sang chế bản số, dá»±a và o phần má»m má»›i- ấy là , Quark, Photoshop, và Illustrator, mà các hoạ sÄ© đồ hoạ nhắc đến nhÆ° “bá»™ ba†– là m cho phác hoạ máy tÃnh số dá»… hÆ¡n rất nhiá»u. Bất cứ ai đã qua trÆ°á»ng mÄ© thuáºt Ä‘á»u được Ä‘Ã o tạo vá» các chÆ°Æ¡ng trình nà y. Thá»±c ra, Bill giải thÃch, thiết kế đồ hoạ trở nên dá»… đến mức nó trở thà nh má»™t hà ng hoá. Nó đã trở thà nh kem vanilla. “Vá» mặt đồ hoạ,†anh nói, “công nghệ cho má»i ngÆ°á»i cùng công cụ, nên má»—i ngÆ°á»i có thể vẽ các Ä‘Æ°á»ng gá»n gà ng và má»—i ngÆ°á»i có thể tạo ra tác phẩm tá» tế ná»a chừng. Bạn thÆ°á»ng cần con mắt để nháºn ra nếu cái gì đó cân đối và có kiểu chữ đúng, nhÆ°ng Ä‘á»™t nhiên bất cứ ai có thể vẽ ra cái gì đó có thể chấp nháºn được.â€
Vì thế Greer đẩy mình lên thang tri thức. Khi các xuất bản phẩm yêu cầu tất cả các sản phẩm cuối cùng phải được trình bà y nhÆ° các file số có thể được tải lên, và không còn cầu vá» flap-art quý giá đó nữa, anh biến mình thà nh má»™t nhà tÆ° vấn ý tưởng. “à tưởng†đã là cái các khách hà ng của anh, gồm cả McDonald’s và Unilever, muốn. Anh thôi không dùng bút và má»±c và chỉ là m các phác thảo bút chì, quét chúng và o máy tÃnh của anh, dùng chuá»™t máy tÃnh để tô mà u chúng, và sau đó e-mail chúng cho khách hà ng, há» sai các hoạ sÄ© Ãt là nh nghá» hÆ¡n hoà n tất chúng.
“Vô tình,†Greer nói, “tôi phải kiếm công việc mà không phải má»i ngÆ°á»i khác có thể là m, và các hoạ sÄ© trẻ không thể tạo ra vá»›i công nghệ vì má»™t phần nhá» tiá»n công mà tôi được trả. NhÆ° thế tôi bắt đầu nháºn các chà o hà ng nÆ¡i ngÆ°á»i ta bảo tôi, ‘Anh có thể là m việc nà y và chỉ cho chúng tôi ý tưởng lá»›n?’ Há» sẽ cho tôi quan niệm, và há» chỉ muốn các phác thảo, các ý tưởng, chứ không phải má»™t bức hoạ hoà n tất. Tôi vẫn dùng các kÄ© năng vẽ cÆ¡ bản, nhÆ°ng chỉ để truyá»n đạt má»™t ý tưởng- má»™t phác thảo nhanh, không phải má»™t bức hoạ hoà n tất. Và cho các ý tưởng nà y há» vẫn trả tiá»n khá thoải mái. Thá»±c tế nó Ä‘Æ°a tôi đến má»™t mức khác. Nó giống má»™t nhà tÆ° vấn hÆ¡n là má»™t JAFA (Just Another Fucking Artist- má»™t tay hoạ sÄ© nữa). Có rất nhiá»u JAFA. NhÆ° thế bây giá» tôi là má»™t ngÆ°á»i ý tưởng, và tôi đã đóng vai trò đó. Các khách hà ng của tôi chỉ mua các khái niệm.†Rồi các JAFA hoà n tất bức vẽ tại hãng hay Ä‘i outsource nó. Há» có thể lấy các phác hoạ thô của tôi và hoà n tất chúng và là m rõ chúng bằng sá» dụng các chÆ°Æ¡ng trình máy tÃnh, và nó sẽ không giống giả nhÆ° tôi đã là m, nhÆ°ng khá tốt,†Greer nói.
NhÆ°ng rồi thứ khác xảy ra. Trong khi tiến hoá công nghệ biến việc kinh doanh đầu cấp thấp của Greer thà nh má»™t hà ng hoá, nó mở ra má»™t thị trÆ°á»ng hoà n toà n má»›i ở đầu cấp cao: Các khách hà ng tạp chà của Greer. Má»™t hôm, má»™t trong các khách hà ng thÆ°á»ng xuyên của anh đến anh và há»i nếu anh có thể là m morph [biến hình]. Các morph là các cá»™t tranh biếm hoạ trong đó má»™t nhân váºt tiến hoá thà nh nhân váºt khác. NhÆ° thế Martha Stewart ở trong khung mở đầu biến hình thà nh Courney Love ở khung kết thúc. Drew Barrymore biến hình thà nh Britney Spears. Khi lần đầu được tiếp cáºn để là m các thứ nà y, Greer đã chẳng có ý tưởng nà o để xuất phát. Vì thế anh và o Amazon.com và định vị phần má»m chuyên dụng nà o đó, mua nó, thá» nó và i ngà y, và tạo ra morph đầu tiên của mình. Kể từ đó anh đã phát triển má»™t đặc sản trong quá trình, và thị trÆ°á»ng cho chúng đã mở rá»™ng ra bao gồm tạp chà Maxim, More, và Nickelodeon - má»™t là tạp chà của Ä‘Ã n ông, má»™t là tạp chà cho các cô trung niên, và má»™t tạp chà trẻ em.
Nói cách khác, ai đó đã sáng chế ra má»™t loại sauce hoà n toà n má»›i hợp vá»›i vanilla, và Greer đã nhảy lên nó. Äấy chÃnh xác là cái xảy ra trong ná»n kinh tế toà n cầu nói chung. “Tôi đã đủ kinh nghiệm để nắm được những cái [morph] nà y khá nhanh,†Greer nói. “Bây giá» tôi thá»±c hiện chúng trên máy Mac laptop của tôi, bất cứ tôi ở đâu, từ Santa Barbara đến Minneapolis đến căn há»™ của tôi ở New York. Äôi khi các khách hà ng cho tôi má»™t chủ Ä‘á», và đôi khi tôi Ä‘Æ¡n giản tóm được chúng. Biến hình thÆ°á»ng là má»™t trong những thứ cao cấp bạn thấy trên TV, và rồi chúng xuất hiện vá»›i chÆ°Æ¡ng trình [phần má»m] tiêu dùng nà y và ngÆ°á»i ta có thể tá»± mình là m, và tôi đã đẽo gá»t chúng để các tạp chà có thể dùng. Tôi chỉ tải lên nhÆ° má»™t chuá»—i các file JPEG … Biến hình đã là má»™t việc kinh doanh hay cho các tạp chà khác nhau. Tôi tháºm chà nháºn được các fan mail từ trẻ con!â€
Greer đã chẳng bao giá» là m biến hình cho đến khi công nghệ tiến hoá và tạo ra má»™t đặc sản má»›i, chuyên dụng, đúng khi má»™t sá»± thay đổi công việc của anh khiến anh háo hức há»c các kÄ© năng má»›i. “Tôi Æ°á»›c có thể nói là tất cả đã có chủ ý,†anh thú nháºn. “ÄÆ¡n giản là tôi sẵn đó cho công việc và chỉ may mắn là hỠđã cho tôi má»™t cÆ¡ há»™i để là m các thứ nà y. Tôi biết rất nhiá»u hoạ sÄ© bị thất bại hoà n toà n. Má»™t gã hoạ sÄ© minh hoạ đã trở thà nh nhà thiết kế bao bì, má»™t số hoà n toà n rá»i khá»i lÄ©nh vá»±c; má»™t trong những hoạ sÄ© trình bà y giá»i nhất mà tôi biết đã trở thà nh má»™t kiến trúc sÆ° phong cảnh. Cô vẫn là má»™t nhà thiết kế nhÆ°ng đã thay đổi hoà n toà n môi trÆ°á»ng của cô. Dân há»™i hoạ [thị giác] có thể thÃch nghi, nhÆ°ng tôi vẫn lo cho tÆ°Æ¡ng lai.â€
Tôi bảo Greer, câu chuyện của anh khá khá»›p vá»›i má»™t số thuáºt ngữ mà tôi sá» dụng trong cuốn sách nà y. Anh đã bắt đầu nhÆ° má»™t [loại] sauce chocolate (má»™t hoạ sÄ© minh hoạ cổ Ä‘iển), trở thà nh má»™t mặt hà ng vanilla (hoạ sÄ© minh hoạ cổ Ä‘iển trong thá»i đại máy tÃnh), cáºp nháºt những kÄ© năng của anh để lại trở thà nh sauce chocolate đặc biệt (má»™t nhà tÆ° vấn design), sau đó đã há»c là m sao để trở thà nh quả anh Ä‘Ã o trên đỉnh [li kem] (má»™t hoạ sÄ© biến hình) bằng cách thoả mãn má»™t nhu cầu má»›i do má»™t thị trÆ°á»ng ngà y cà ng chuyên biệt tạo ra.
Greer trầm ngâm thưởng ngoạn lá»i khen của tôi má»™t lát và sau đó anh nói, “Và ở đây tất cả cái tôi thá» là m là để sống còn – và tôi vẫn còn.†Khi anh đứng dáºy để ra vá», tuy váºy, anh bảo tôi là anh ra ngoà i gặp má»™t ngÆ°á»i bạn “để cùng tung hứng.†Há» là bạn tung hứng nhiá»u năm, chỉ là má»™t chút công việc phụ đôi khi há» là m ở góc phố hay cho các buổi gặp mặt riêng. Greer có phối hợp tay-mắt rất khéo. “NhÆ°ng ngay cả trò tung hứng cÅ©ng bị hà ng hoá hoá,†anh than phiá»n. “ThÆ°á»ng nếu bạn có thể tung hứng năm quả, bạn đã tháºt sá»± là đặc biệt. Bây giá» tung hứng năm quả chỉ giống nhÆ° đánh cược. Bạn tôi và tôi thÆ°á»ng biểu diá»…n chung, và anh ta là quán quân bảy bóng khi tôi gặp anh ta. Bây giá» những đứa trẻ mÆ°á»i bốn tuổi có thể tung hứng bảy bóng, chẳng có vấn Ä‘á» gì. Bây giá» chúng có các sách nà y, nhÆ° Juggling for Dummies [Tung hứng cho Những ngÆ°á»i Äần], và các đồ lá» sẽ dạy bạn tung hứng thế nà o. NhÆ° thế chúng Ä‘Æ¡n giản tăng chuẩn má»±c.â€
NhÆ° trò tung hứng tiến triển, thế giá»›i cÅ©ng váºy.
Äấy là những lá»±a chá»n thá»±c sá»±: thá» dá»±ng các bức tÆ°á»ng bảo há»™ lên hay tiếp tục tiến lên phÃa trÆ°á»›c vá»›i niá»m tin rằng xã há»™i MÄ© vẫn có chất liệu tốt, ngay cả trong má»™t thế giá»›i phẳng. Tôi nói tiến lên phÃa trÆ°á»›c. Chừng nà o chúng ta tiếp tục giữ gìn các bà quyết vá» sauce [nÆ°á»›c sốt] của mình, chúng ta sẽ là m ăn tốt. Có rất nhiá»u thứ vá» hệ thống MÄ© phù hợp là tưởng vá»›i việc nuôi dưỡng các cá nhân có thể cạnh tranh và phát đạt trong má»™t thế giá»›i phẳng.
Thế là sao? Nó bắt đầu vá»›i các đại há»c nghiên cứu của MÄ©, sinh ra má»™t dòng Ä‘á»u đặn các thà nghiệm cạnh tranh, các đổi má»›i, và các Ä‘á»™t phá khoa há»c- từ toán há»c đến sinh há»c đến váºt là há»c đến hoá há»c. Tháºt quá rõ rà ng, bạn cà ng có giáo dục, bạn cà ng có nhiá»u lá»±a chá»n trong má»™t thế giá»›i phẳng. “Hệ thống đại há»c của chúng ta là tốt nhất,†Bill Gates nói. “Chúng ta thấy các đại há»c của chúng ta tiến hà nh rất nhiá»u nghiên cứu và đó là má»™t việc kinh ngạc. Những ngÆ°á»i có chỉ số IQ cao đến đây, và chúng ta để cho hỠđổi má»›i và biến [các đổi má»›i của há»] thà nh các sản phẩm. Chúng ta thưởng công sá»± chấp nháºn mạo hiểm. Hệ thống đại há»c của chúng ta có tÃnh cạnh tranh và thá»±c nghiệm. Há» có thể thá» các cách tiếp cáºn khác nhau. Có má»™t trăm đại há»c có đóng góp cho robotics. Và má»—i [trÆ°á»ng] bảo rằng [trÆ°á»ng] khác là m hoà n toà n sai, hay mẩu của tôi thá»±c sá»± khá»›p vá»›i của há». Nó là má»™t hệ thống há»—n loạn, nhÆ°ng nó là má»™t Ä‘á»™ng cÆ¡ vÄ© đại của đổi má»›i trên thế giá»›i, và vá»›i tiá»n thuế liên bang, vá»›i tiá»n từ thiện nà o đó thêm và o đó, [nó sẽ tiếp tục hÆ°ng thịnh] … Chúng ta sẽ tháºt sá»± phải vÃt chặt các thứ lại để sá»± già u có tuyệt đối của chúng ta không tăng lên. Nếu chúng ta khéo léo, chúng ta có thể là m tăng nó nhanh hÆ¡n bằng nắm lấy cái nà y.â€
Web browser, MRI (magmetic resonance imaging- [chụp] hình cá»™ng hưởng từ), các máy tÃnh siêu nhanh, công nghệ định vị toà n cầu, các dụng cụ khám phá vÅ© trụ, và quang há»c cáp quang chỉ là và i trong nhiá»u đổi má»›i được khởi Ä‘á»™ng qua các dá»± án nghiên cứu cÆ¡ bản ở đại há»c. Phòng Kinh tế há»c của BankBoston đã là m má»™t nghiên cứu có nhan đỠ“MIT: The Impact of Innovation – Tác Ä‘á»™ng của Äổi má»›i.†Giữa các kết luáºn của nó là những ngÆ°á»i tốt nghiệp MIT đã láºp ra 4.000 công ti, tạo ra Ãt nhất 1,1 triệu việc là m khắp thế giá»›i và tạo ra doanh thu 232 tỉ $.
Cái là m cho MÄ© Ä‘á»™c nhất vô nhị không phải là nó đã xây dá»±ng MIT, hay những ngÆ°á»i tốt nghiệp đại há»c của nó tạo ra tăng trưởng kinh tế và đổi má»›i, mà là má»i bang trong đất nÆ°á»›c nà y Ä‘á»u có các đại há»c cố là m cùng việc đó. “MÄ© có 4.000 trÆ°á»ng đại há»c và cao đẳng,†Allan E. Goodman, chủ tịch của Viện Giáo dục Quốc tế, nói. Phần còn lại của thế giá»›i cá»™ng lại có 7.768 tổ chức giáo dục báºc cao. Riêng ở bang California, có khoảng 130 trÆ°á»ng cao đẳng và đại há»c. Chỉ có 14 nÆ°á»›c trên thế giá»›i có nhiá»u hÆ¡n số đó.â€
Hãy lấy má»™t bang mà bình thÆ°á»ng bạn không nghÄ© tá»›i vá» mặt nà y: Oklahoma. Nó có Trung Tâm Oklahoma Thúc đẩy Khoa há»c và Công nghệ (OCAST) của riêng nó, Web site của nó trình bà y sứ mệnh nhÆ° sau: “Äể cạnh tranh hữu hiệu trong ná»n kinh tế má»›i, Oklahoma phải tiếp tục phát triển má»™t dân cÆ° được giáo dục tốt; má»™t cÆ¡ sở nghiên cứu đại há»c và công nghệ cá»™ng tác, táºp trung; và má»™t môi trÆ°á»ng nuôi dưỡng cho các doanh nghiệp mÅ©i nhá»n, từ công ti khởi nghiệp bé nhất đến các há»™i sở quốc tế lá»›n nhất… [OCAST thúc đẩy] các trung tâm công nghệ Äại há»c-Doanh nghiệp, có thể gồm nhiá»u trÆ°á»ng và doanh nghiệp, tạo ra các doanh nghiệp má»›i sinh, các sản phẩm má»›i được chế tạo, và các công nghệ má»›i được áp dụng.†Không ngạc nhiên là năm 2003, các đại há»c MÄ© đã thu vá» 1,3 tỉ $ từ các patent, theo Há»™i nhà Quản là Công nghệ ở Äại há»c [Association of University Technology Managers].
Kết đôi vá»›i bá»™ máy tạo đổi má»›i vô song của MÄ©- các đại há»c, các phòng thà nghiệm nghiên cứu công và tÆ°, và các nhà bán lẻ- chúng ta có các thị trÆ°á»ng vốn được Ä‘iá»u tiết tốt nhất và hiệu quả nhất trên thế giá»›i cho việc thá»±c hiện các ý tưởng má»›i và biến chúng thà nh các sản phẩm và dịch vụ. Dick Foster, giám đốc McKinsey&Co. và tác giả của hai cuốn sách vỠđổi má»›i, nói vá»›i tôi, “Chúng ta có má»™t ‘chÃnh sách công nghiệp’ ở Hoa Kì – nó được gá»i là thị trÆ°á»ng chứng khoán, bất luáºn là NYSE [Sở Giao dịch Chứng khoán New York] hay Nasdaq.†Äó là nÆ¡i vốn mạo hiểm được góp nhặt và phân cho các ý tưởng nổi lên hay các công ti Ä‘ang tăng trưởng, Foster nói, và không thị trÆ°á»ng vốn nà o trên thế giá»›i là m việc đó tốt hÆ¡n và hiệu quả hÆ¡n thị trÆ°á»ng vốn MÄ©.
Cái là m cho sá»± cung cấp vốn hoạt Ä‘á»™ng tốt đến váºy ở đây là sá»± an toà n và điá»u tiết của các thị trÆ°á»ng vốn của chúng ta, nÆ¡i các cổ đông thiểu số được bảo vệ. Trá»i biết, có mÆ°u đồ bất lÆ°Æ¡ng, sá»± thái quá, và tham nhÅ©ng trong các thị trÆ°á»ng vốn của chúng ta. Äiá»u đó luôn xảy ra khi rất nhiá»u tiá»n bị Ä‘e doạ. Cái phân biệt các thị trÆ°á»ng vốn của chúng ta không phải là các [công ti nhÆ°] Enron không xuất hiện ở MÄ© - chúng chắc chắn xuất hiện. Mà là khi chúng xuất hiện, chúng thÆ°á»ng bị vạch trần, hoặc bởi Uá»· Ban Chứng Khoán và Giao dịch hay bởi báo chà kinh doanh, và được hiệu chỉnh. Cái là m cho MÄ© vô song không phải là Enron mà là Eliot Splitzer, viên chưởng là của Bang New York, ngÆ°á»i rất kiên trì theo Ä‘uổi để là m sạch ngà nh chứng khoán và các phòng HÄQT công ti. Loại thị trÆ°á»ng vốn nà y đã tá» ra rất rất khó để sao chép bên ngoà i New York, London, Frankfurt, và Tokyo. Foster nói, “Trung Quốc và Ấn Äá»™ và các nÆ°á»›c à châu khác sẽ không thà nh công vỠđổi má»›i cho đến khi há» có các thị trÆ°á»ng vốn thà nh công, và há» sẽ không có các thị trÆ°á»ng vốn thà nh công trÆ°á»›c khi há» có pháp trị bảo vệ các lợi Ãch thiểu số dÆ°á»›i các Ä‘iá»u kiện rủi ro. Ở Hoa Kì chúng ta là những ngÆ°á»i hưởng lợi may mắn của hà ng thế kỉ thá» nghiệm kinh tế, và chúng ta là cuá»™c thá» nghiệm, cuá»™c thá» nghiệm đã có kết quả.â€
Trong khi đấy là các bà quyết cốt lõi của sauce MÄ©, có các bà quyết khác cần được duy trì và nuôi dưỡng. Äôi khi bạn phải nói chuyện vá»›i những ngÆ°á»i ngoà i để đánh giá đúng chúng, nhÆ° Vivek Paul của Wipro sinh ra ở Ấn Äá»™. “Tôi thêm ba thứ và o danh mục của anh,†ông nói vá»›i tôi. “Má»™t là tÃnh cởi mở hoà n toà n của xã há»™i MÄ©.†Những ngÆ°á»i MÄ© chúng ta thÆ°á»ng quên Hoa Kì là má»™t xã há»™i mở khó tin nổi thế nà o, nói bất cứ gì-là m bất cứ gì-khởi Ä‘á»™ng bất cứ gì-phá sản-và là m lại bất cứ gì. Không có nÆ¡i nà o giống thế trên thế giá»›i, và tÃnh cởi mở của chúng ta là má»™t tà i sản khổng lồ và hấp dẫn đối vá»›i những ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i, nhiá»u trong số hỠđến từ các nÆ°á»›c nÆ¡i bầu trá»i không phải là giá»›i hạn.
Thứ khác, Paul nói, là “chất lượng của bảo vệ quyá»n sở hữu trà tuệ MÄ©,†cái là m tăng hÆ¡n nữa và khuyến khÃch ngÆ°á»i dân tìm ra các ý tưởng má»›i. Trong má»™t thế giá»›i phẳng, có khuyến khÃch lá»›n để phát triển má»™t sản phẩm hay quy trình má»›i, bởi vì nó có thể đạt quy mô toà n cầu trong nháy mắt. NhÆ°ng nếu bạn là ngÆ°á»i tìm ra ý tưởng đó, bạn muốn quyá»n sở hữu trà tuệ của mình được bảo vệ. “Không nÆ°á»›c nà o tôn trá»ng và bảo vệ quyá»n sở hữu trà tuệ tốt hÆ¡n MÄ©,†Paul nói, và kết quả là , rất nhiá»u nhà đổi má»›i muốn đến đây và là m việc và gá»i sở hữu trà tuệ của há».
Hoa kÄ© cÅ©ng là má»™t trong những nÆ°á»›c có luáºt lao Ä‘á»™ng uyển chuyển nhất thế giá»›i. Cà ng dá»… sa thải ai đó trong má»™t ngà nh hấp hối, cà ng dá»… thuê ai đó trong má»™t ngà nh Ä‘ang lên mà năm năm trÆ°á»›c chẳng ai biết nó sẽ tồn tại. Äấy là má»™t tà i sản lá»›n, đặc biệt nếu bạn so sánh tình hình ở MÄ© vá»›i các thị trÆ°á»ng lao Ä‘á»™ng không uyển chuyển, được Ä‘iá»u tiết cứng nhắc nhÆ° của Äức, đầy rẫy các hạn chế của chÃnh phủ đối vá»›i thuê và sa thải. TÃnh linh hoạt để triển khai lao Ä‘á»™ng và vốn nhanh ở nÆ¡i có cÆ¡ há»™i lá»›n nhất, và khả năng tái triển khai nó nhanh chóng nếu việc triển khai trÆ°á»›c đó không còn sinh lợi nữa, là cốt yếu trong má»™t thế giá»›i phẳng.
Má»™t bà quyết nữa của sauce MÄ© là nó có thị trÆ°á»ng tiêu dùng ná»™i địa lá»›n nhất thế giá»›i, vá»›i hầu hết những ngÆ°á»i chấp thuáºn đầu tiên, Ä‘iá»u đó có nghÄ©a là nếu bạn Ä‘Æ°a ra má»™t sản phẩm, công nghệ, hay dịch vụ má»›i, bạn phải có sá»± hiện diện ở MÄ©. Tất cả Ä‘iá»u nà y có nghÄ©a là má»™t dòng việc là m Ä‘á»u đặn cho những ngÆ°á»i MÄ©.
CÅ©ng có má»™t thuá»™c tÃnh MÄ© Ãt được thảo luáºn là sá»± ổn định chÃnh trị. Äúng, Trung Quốc đã có má»™t sá»± phát triển tốt trong hai mÆ°Æ¡i lăm năm qua, và nó có thể chuyển từ chủ nghÄ©a cá»™ng sản sang má»™t hệ thống Ä‘a nguyên hÆ¡n mà các bánh xe không bị rá»i ra. NhÆ°ng nó có thể không. Ai muốn để tất cả trứng của mình và o cái rổ đó?
Cuối cùng, Hoa Kì đã trở thà nh má»™t trong các Ä‘iểm gặp gỡ lá»›n trên thế giá»›i, má»™t nÆ¡i rất nhiá»u dân tá»™c khác nhau gắn kết và há»c để tin lẫn nhau. Má»™t sinh viên Ấn Äá»™ ngÆ°á»i được Ä‘Ã o tạo ở Äại há»c Oklahoma và sau đó có việc là m đầu tiên ở má»™t hãng phần má»m tại Oklahoma City rèn các mối liên kết vá» lòng tin và hiểu biết thá»±c sá»± quan trá»ng cho cá»™ng tác trong tÆ°Æ¡ng lai, cho dù anh ta quyết định quay vỠẤn Äá»™. Không có gì minh hoạ Ä‘iểm nà y tốt hÆ¡n là việc outsourcing nghiên cứu của Äại há»c Yale sang Trung Quốc. Hiệu trưởng trÆ°á»ng Yale Richard C. Levin giải thÃch cho tôi rằng Yale có hai cÆ¡ sở nghiên cứu lá»›n hoạt Ä‘á»™ng ở Trung Quốc hiện nay, má»™t ở Äại há»c Peking ở Bắc Kinh [Beijing] và má»™t tại Äại há»c Fudan ở Thượng Hải. “Hầu hết những cá»™ng tác mang tÃnh tổ chức nà y phát sinh không phải từ các chỉ thị của các nhà quản là đại há»c từ trên xuống, mà đúng hÆ¡n từ mối quan hệ cá nhân từ lâu giữa các há»c giả và các nhà khoa há»c,†Levin nói.
Sá»± cá»™ng tác Yale-Fudan phát sinh thế nà o? Äầu tiên là , Levin nói, Giáo sÆ° Tian Xu của Yale, giám đốc trung tâm, đã có móc nối sâu vá»›i cả hai trÆ°á»ng. Ông há»c và tốt nghiệp ở Fudan và nháºn bằng tiến sÄ© ở Yale. “Năm trong số các cá»™ng tác viên của Giáo sÆ° Xu, hiện nay là các giáo sÆ° ở Fudan, cÅ©ng được Ä‘Ã o tạo tại Yale,†Levin giải thÃch. Má»™t ngÆ°á»i là bạn của Giáo sÆ° Xu khi cả hai là sinh viên cao há»c tại Yale; má»™t ngÆ°á»i khác đã là má»™t há»c giả trong phòng thà nghiệm của má»™t đồng nghiệp Yale; má»™t ngÆ°á»i đã là má»™t sinh viên trao đổi đến Yale từ Fudan và quay vá» lấy bằng tiến sÄ© ở Trung Quốc; và hai ngÆ°á»i khác đã là nghiên cứu sinh sau tiến sÄ© ở phòng thà nghiệm của Giáo sÆ° Xu ở Yale. Má»™t câu chuyện tÆ°Æ¡ng tá»± là cÆ¡ sở cho sá»± hình thà nh Trung tâm Chung Peking-Yale vá» Genetics Phân Tá» Thá»±c váºt và Công nghệ Nông Sinh há»c.
Giáo sÆ° Xu là má»™t chuyên gia hà ng đầu vá» genetics và đã được các khoản trợ cấp từ National Institutes of Health và Quỹ Howard Hughes để nghiên cứu mối quan hệ giữa genetics và ung thÆ° và các bệnh suy thoái thần kinh nà o đó. Loại nghiên cứu nà y cần sá»± nghiên cứu vá» số lượng lá»›n các Ä‘á»™t biến gen trong các Ä‘á»™ng váºt thà nghiệm. “Khi bạn muốn test nhiá»u gen và lần dấu vết của má»™t gen cho trÆ°á»›c có thể chịu trách nhiệm vá» các căn bệnh nà o đó, bạn phải chạy rất nhiá»u test. Có số nhân viên nhiá»u hÆ¡n là má»™t Æ°u thế to lá»›n,†Levin giải thÃch. NhÆ° thế cái Yale đã là m vá» bản chất là outsource công việc phòng thà nghiệm cho Fudan bằng láºp ra Trung tâm Nghiên cứu Sinh Y há»c Fudan-Yale. Má»—i đại há»c trả cho nhân viên và nghiên cứu của riêng mình, nhÆ° thế không có tiá»n đổi chủ, nhÆ°ng phÃa Trung Quốc tiến hà nh công việc kÄ© thuáºt sá» dụng rất nhiá»u kÄ© thuáºt viên và động váºt thà nghiệm, tốn Ãt hÆ¡n nhiá»u ở Trung Quốc, và Yale tiến hà nh phân tÃch cấp cao vá» dữ liệu. Nhân viên, sinh viên và các kÄ© thuáºt viên Fudan được tiếp xúc vá»›i nghiên cứu cấp cao, và Yale nháºn được phÆ°Æ¡ng tiện trắc nghiệm quy mô lá»›n vô cùng đắt Ä‘á» nếu Yale thá» nhân đôi nó ở New Haven. Má»™t phòng thà nghiệm há»— trợ ở MÄ© cho má»™t dá»± án nhÆ° thế nà y có thể có 30 kÄ© thuáºt viên, nhÆ°ng phòng thà nghiệm ở Fudan có 150.
“Lợi Ãch rất nhiá»u cho cả hai bên,†Levin nói. “Các nhà nghiên cứu của chúng tôi có được năng suất nâng cao rất nhiá»u, và ngÆ°á»i Trung Quốc có được các sinh viên của mình được Ä‘Ã o tạo, các giảng viên trẻ của há» trở thà nh các cá»™ng tác viên vá»›i các giáo sÆ° của chúng tôi, những ngÆ°á»i đứng đầu trong lÄ©nh vá»±c của há». Nó xây dá»±ng vốn con ngÆ°á»i cho Trung Quốc và đổi má»›i cho Yale.†Các sinh viên cao há»c từ cả hai trÆ°á»ng qua lại lẫn nhau, rèn má»™t mối quan hệ mà không nghi ngá» gì sẽ tạo ra nhiá»u sá»± cá»™ng tác hÆ¡n trong tÆ°Æ¡ng lai. Äồng thá»i, ông nói thêm, rất nhiá»u công việc chuẩn bị pháp là đã được là m trong việc cá»™ng tác nà y để đảm bảo rằng Yale sẽ có khả năng thu hoạch quyá»n sở hữu trà tuệ mà nó tạo ra.
“Có má»™t thế giá»›i khoa há»c ở đó,†Levin nói, “và loại phân công lao Ä‘á»™ng quốc tế nà y có rất nhiá»u ý nghÄ©a,†Yale, ông nói, cÅ©ng nhất quyết đòi Ä‘iá»u kiện là m việc ở các phòng thà nghiệm Trung Quốc có đẳng cấp thế giá»›i, và kết quả là , nó cÅ©ng giúp nâng cao chất lượng của các cÆ¡ sở Trung Quốc. “Äiá»u kiện sống của các Ä‘á»™ng váºt thà nghiệm hoà n toà n hợp vá»›i các tiêu chuẩn MÄ©,†Levin nháºn xét. “Äấy không phải là các xà nghiệp bóc lá»™t chuá»™t tà n tệ.â€
Má»i qui luáºt kinh tế há»c nói vá»›i chúng ta rằng nếu chúng ta kết nối tất cả các quỹ tri thức trên thế giá»›i lại, và thúc đẩy thÆ°Æ¡ng mại và há»™i nháºp ngà y cà ng nhiá»u, thì cái bánh toà n cầu sẽ lá»›n lên rá»™ng hÆ¡n và phức tạp hÆ¡n. Và nếu MÄ©, hay bất cứ nÆ°á»›c nà o khác, nuôi dưỡng má»™t lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng gồm những ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông và đà n bà ngà y cà ng đặc biệt, chuyên dụng, hay liên tục thÃch nghi vá»›i các việc là m có giá trị gia tăng cao, thì nó sẽ ngoạm được miếng của nó trong chiếc bánh to lên đó. NhÆ°ng chúng ta phải cố gắng là m việc đó. Bởi vì nếu xu hÆ°á»›ng hiện thá»i thắng thế, các nÆ°á»›c nhÆ° Ấn Äá»™ và Trung Quốc và toà n bá»™ các khu vá»±c nhÆ° Äông Âu chắc chắn sẽ thu hẹp khoảng cách vá»›i MÄ©, hệt nhÆ° Hà n Quốc và Nháºt Bản và Äà i Loan đã là m trong Chiến tranh Lạnh. Há» sẽ tiếp tục nâng cao tiêu chuẩn của há».
Thế bạn vẫn cố gắng là m việc đó chứ? Chúng ta có hÆ°á»›ng vá» các bà quyết của sauce của chúng ta không? Trông MÄ© vẫn còn tuyệt vá»i trên giấy, đặc biệt nếu chúng ta nhìn lại, hay so sánh nó chỉ vá»›i Ấn Äá»™ và Trung Quốc của ngà y hôm nay chứ không phải của ngà y mai. NhÆ°ng chúng ta có thá»±c sá»± đầu tÆ° và o tÆ°Æ¡ng lai của mình và chuẩn bị con em chúng ta theo cách chúng ta phải là m cho cuá»™c Ä‘ua trÆ°á»›c mặt không? Xem chÆ°Æ¡ng tiếp. NhÆ°ng đây là lá»i gợi ý nhanh:
Câu trả lá»i là không.
BẢY
Cuộc Khủng hoảng Thầm lặng
Các cuá»™c thi đấu ngang sức cho những ngÆ°á»i MÄ© là hiếm trong các Olympic trÆ°á»›c, nhÆ°ng bây giá» có vẻ là có cái gì mà những ngÆ°á»i MÄ© phải là m quen.
- Từ má»™t bà i ngà y 17-8-2004 của AP từ Olympic Athens có nhan Ä‘á»
“Äá»™i Bóng rổ Nam của MÄ© Thắng Sát nút Hy Lạpâ€
Bạn không thể tìm thấy ẩn dụ nà o cho các phần còn lại của thế giá»›i bây giá» có thể cạnh tranh đầu đối đầu hiệu quả hÆ¡n bao giá» vá»›i MÄ© tốt hÆ¡n là cuá»™c váºt lá»™n của Ä‘á»™i bóng rổ Olympic của Hoa Kì trong năm 2004. Äá»™i MÄ©, bao gồm các ngôi sao NBA, ủ rÅ© vá» nÆ°á»›c vá»›i huy chÆ°Æ¡ng đồng sau khi thua Puerto Rico, Lithuania, và Argentina. TrÆ°á»›c kia, Ä‘á»™i bóng rổ Olympic MÄ© đã chỉ thua má»™t tráºn trong lịch sá» Olympic hiện đại. Có nhá»› khi MÄ© chỉ gá»i các ngôi sao NCAA* đến các sá»± kiện bóng rổ Olympic? Trong má»™t thá»i gian dà i các Ä‘á»™i nà y đã hoà n toà n thống trị khắp má»i nÆ¡i. Rồi há» bắt đầu bị thách thức. Cho nên chúng ta đã gá»i các cẩu thủ chuyên nghiệp của mình. Và há» bắt đầu bị thách thức. Bởi vì thế giá»›i liên tục há»c, sá»± truyá»n bá tri thức xảy ra nhanh hÆ¡n; bây giá» các huấn luyện viên ở các nÆ°á»›c khác tải các phÆ°Æ¡ng pháp huấn luyện MÄ© xuống từ Internet và xem các tráºn đấu NBA ở phòng khách nhà há» trên TV vệ tinh. Nhiá»u ngÆ°á»i trong số há» có thể bắt được ngay cả kênh ESPN và xem các pha gây cấn nhất. Và nhá» ba sá»± há»™i tụ, có rất nhiá»u tà i năng non má»›i bÆ°á»›c và o các sân NBA khắp thế giá»›i- gồm nhiá»u ngôi sao từ Trung Quốc, MÄ© Latin, và Äông Âu. Há» quay vá» nhà và chÆ¡i cho các Ä‘á»™i quốc gia trong Olympic, sá» dụng các kÄ© năng hỠđã mà i dÅ©a ở MÄ©. NhÆ° thế bây giá» tÃnh Æ°u việt MÄ© tá»± Ä‘á»™ng của hai mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c đã qua rồi trong bóng rổ Olympic. Tiêu chuẩn NBA ngà y cà ng trở thà nh má»™t hà ng hoá toà n cầu- thuần tuý vanilla. Nếu Hoa Kì muốn tiếp tục thống trị vá» bóng rổ Olympic, chúng ta phải, theo lá»i nói sáo của môn thể thao lá»›n đó, đẩy nó lên má»™t nấc. Tiêu chuẩn cÅ© không còn hoạt Ä‘á»™ng nữa. NhÆ° Joel Cawley của IBM nháºn xét vá»›i tôi, “Ngôi sao vì ngôi sao, các Ä‘á»™i bóng rổ từ các nÆ¡i nhÆ° Lithuania hay Puerto Rico vẫn chÆ°a có thứ hạng tốt đối lại những ngÆ°á»i MÄ©, nhÆ°ng khi há» chÆ¡i nhÆ° má»™t Ä‘á»™i- khi há» cá»™ng tác tốt hÆ¡n chúng ta - há» vô cùng cạnh tranh.â€
Nhà báo thể thao John Feinstein có thể đã viện dẫn đến các kÄ© năng kÄ© thuáºt MÄ© hay các kÄ© năng bóng rổ MÄ© khi ông viết má»™t tiểu luáºn AOL, ngà y 26-8-2004, vá» bóng rổ Olympic rằng thà nh tÃch của Ä‘á»™i bóng rổ MÄ© là kết quả của “sá»± vÆ°Æ¡n lên của cầu thủ quốc tế†và “sá»± tà n tạ và suy sụp của trò chÆ¡i MÄ©.†Và sá»± tà n tạ và suy sụp của trò chÆ¡i MÄ©, Feinstein láºp luáºn, là kết quả của hai xu hÆ°á»›ng dà i hạn. Thứ nhất là má»™t sá»± giảm Ä‘á»u đặn “vá» các kÄ© năng bóng rổ,†vá»›i trẻ con MÄ© chỉ muốn ném các cú ném ba-Ä‘iểm hay úp rổ [dunk]- loại đến vá»›i bạn trên các pha gây cấn nhất SportsCenter của ESPN- thay cho há»c là m thế nà o để chuyá»n bóng chÃnh xác, hay Ä‘i và o là n và ném má»™t cú nhảy vá»t lên, hay trÆ°á»n qua những ngÆ°á»i to con để tá»›i rổ. Những kÄ© năng đó cần rất nhiá»u công sức và khổ luyện để há»c. Ngà y nay, Feinstein nói, bạn có má»™t thế hệ ngÆ°á»i MÄ© hầu nhÆ° hoà n toà n dá»±a và o sức lá»±c và hầu nhÆ° không há» và o các kÄ© năng bóng rổ. Và cÅ©ng có vấn Ä‘á» nhỠđáng sợ vá» khát vá»ng. Trong khi phần còn lại của thế giá»›i đã trở nên khá hÆ¡n vá» bóng rổ, “ngà y cà ng nhiá»u cầu thủ NBA ngáp dà i khi nói vỠý niệm chÆ¡i ở Olympic,†Feinstein lÆ°u ý. “Chúng ta đã có nhiá»u tiến bá»™ từ 1984, khi Bob Knight bảo Charles Barkley có mặt ở trại huấn luyện Olympic thứ hai vá»›i 265 pound nếu không. Barkley có mặt vá»›i trá»ng lượng 280 pound. Knight cắt anh ta hôm đó. Trong thế giá»›i ngà y nay, huấn luyện viên Olympic tháºm chà trÆ°á»›c hết sẽ không kiểm tra trá»ng lượng của Barkley. Ông sẽ cá» má»™t xe limousine đến sân bay đón anh ta và dừng lại ở quán Dunkin’ Donuts trên Ä‘Æ°á»ng đến khách sạn nếu cầu thủ Ä‘á» nghị … Thế giá»›i thay đổi. Trong trÆ°á»ng hợp của bóng rổ MÄ©, nó đã không thay đổi để tốt hÆ¡n.â€
Có cái gì vá» nÆ°á»›c MÄ© háºu Chiến tranh Thế giá»›i II nhắc nhở tôi vá» gia đình già u có cổ Ä‘iển mà ở thế hệ thứ ba bắt đầu hoang phà của cải của nó. Các thà nh viên của thế hệ thứ nhất là các nhà canh tân cáºt lá»±c; thế hệ thứ hai vẫn cùng nhau giữ vững; rồi con cái hỠđến và trở nên béo, ngu ngốc, và lÆ°á»i biếng và dần dần hoang phà sạch. Tôi biết đó cả là quá nhẫn tâm lẫn là má»™t khái quát hoá thô thiển, nhÆ°ng, tuy váºy, có má»™t Ãt sá»± tháºt trong đó. Xã há»™i MÄ© bắt đầu xuống dốc trong các năm 1990, khi thế hệ háºu chiến thứ ba của chúng ta đến tuổi thà nh niên. CÆ¡n sốt dot-come đã khiến quá nhiá»u ngÆ°á»i có ấn tượng rằng há» có thể trở nên già u mà không phải đầu tÆ° và o công việc vất vả. Tất cả cái cần là má»™t [bằng] MBA và má»™t IPO [bán cổ phần lần đầu cho công chúng] nhanh, hay má»™t hợp đồng NBA, và bạn sẵn sà ng suốt Ä‘á»i. NhÆ°ng trong khi chúng ta say mê thế giá»›i phẳng mà chúng ta đã tạo ra, rất nhiá»u ngÆ°á»i ở Ấn Äá»™, Trung Quốc, và Äông Âu báºn rá»™n tÃnh toán là m thế nà o để lợi dụng nó. May cho chúng ta, chúng ta đã là ná»n kinh tế duy nhất đứng vững sau Chiến Tranh Thế giá»›i II, và chúng ta đã không có cạnh tranh nghiêm túc nà o trong bốn mÆ°Æ¡i năm. Äiá»u đó cho chúng ta nghị lá»±c khổng lồ nhÆ°ng cả má»™t cảm giác vá» quyá»n và tÃnh tá»± mãn nữa – không kể đến má»™t khuynh hÆ°á»›ng nà o đó trong các năm vừa qua để ca tụng tiêu dùng hÆ¡n là lao Ä‘á»™ng cần cù, đầu tÆ°, và tÆ° duy dà i hạn. Khi chúng ta bị trúng đòn 11/9, đó là má»™t cÆ¡ há»™i có-má»™t-lần-trong-má»™t-thế-hệ để hiệu triệu quốc gia để hi sinh, để Ä‘á» cáºp đến má»™t số thiếu sót cấp bách vá» tà i chÃnh, năng lượng, khoa há»c, và giáo dục của quốc gia- tất cả các thứ mà chúng ta đã để trượt. NhÆ°ng tổng thống của chúng ta đã không kêu gá»i chúng ta hi sinh. Ông đã kêu gá»i chúng ta Ä‘i mua sắm.
Trong các chÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c, tôi đã cho thấy vì sao cả là thuyết kinh tế cổ Ä‘iển lẫn các sức mạnh vốn có của ná»n kinh tế MÄ© đã thuyết phục tôi rằng các cá nhân ngÆ°á»i MÄ© chẳng có gì phải lo từ má»™t thế giá»›i phẳng- miá»…n là chúng ta xắn tay áo của mình lên, sẵn sà ng cạnh tranh, khiến má»i cá nhân nghÄ© vá» mình cáºp nháºt các kÄ© năng giáo dục của mình ra sao, và tiếp tục đầu tÆ° và o các bà quyết của sauce MÄ©. Các chÆ°Æ¡ng đó tất cả là vá» chúng ta phải và có thể là m gì.
ChÆ°Æ¡ng nà y là vá» chúng ta những ngÆ°á»i MÄ©, cá thể và táºp thể, đã không là m tất cả các thứ nà y ra sao mà lẽ ra chúng ta phải là m và cái gì sẽ xảy ra trên Ä‘Æ°á»ng nếu chúng ta không thay đổi hÆ°á»›ng Ä‘i.
Sá»± tháºt là , bây giá» chúng ta Ä‘ang ở trong má»™t khủng hoảng, nhÆ°ng nó là má»™t khủng hoảng diá»…n ra rất cháºm và rất thầm lặng. Nó là “má»™t khủng hoảng thầm lặng,†Shirley Ann Jackson, chủ tịch 2004 của Há»™i Thúc đẩy Khoa há»c MÄ© (AAAS) và chủ tịch của Há»c viện Bách Khoa Rensselaer từ 1999, giải thÃch. (Thà nh láºp năm 1824 Rensselaer là trÆ°á»ng kÄ© thuáºt cổ nhất nÆ°á»›c MÄ©.) Và cuá»™c khủng hoảng trầm lặng nà y kéo theo sá»± xói mòn Ä‘á»u đặn của cÆ¡ sở khoa há»c và kÄ© thuáºt của MÄ©, cái đã luôn luôn là nguồn của sá»± đổi má»›i của MÄ© và của mức sống tăng lên của chúng ta.
“Bầu trá»i không sụt xuống, không có gì khủng khiếp sắp xảy ra hôm nay,†Jackson nói, theo Ä‘Ã o tạo bà là má»™t nhà váºt là và bà lá»±a chá»n từ ngữ tháºn trá»ng. “Hoa Kì vẫn là động cÆ¡ dẫn đầu vỠđổi má»›i trên thế giá»›i. Nó có các chÆ°Æ¡ng trình cao há»c tốt nhất, có cÆ¡ sở hạ tầng khoa há»c tốt nhất, và có các thị trÆ°á»ng vốn để khai thác nó. NhÆ°ng có má»™t cuá»™c khủng hoảng trầm lặng trong khoa há»c và công nghệ MÄ© mà chúng ta phải nháºn ra. Hoa Kì ngà y nay ở trong má»™t môi trÆ°á»ng thá»±c sá»± toà n cầu, và các nÆ°á»›c cạnh tranh đó không chỉ đã thức tỉnh hoà n toà n, há» Ä‘ang chạy marathon trong khi chúng ta chạy nÆ°á»›c rút. Nếu để không được kiểm tra, Ä‘iá»u nà y có thể thách thức sá»± vượt trá»™i và năng lá»±c của chúng ta để canh tân.â€
Và chÃnh khả năng của chúng ta để liên tục đổi má»›i các sản phẩm, các dịch vụ, và các công ti má»›i, cái đã là nguồn của sá»± già u có và má»™t giai cấp trung lÆ°u mở rá»™ng Ä‘á»u đặn của nÆ°á»›c MÄ© suốt hai thế kỉ qua. ChÃnh các nhà canh tân MÄ© đã khởi Ä‘á»™ng Google, Intel, HP, Dell, Microsoft, và Cisco, và quan trá»ng là đổi má»›i xảy ra ở đâu. Sá»± thá»±c rằng tất cả các công ti nà y có trụ sở ở MÄ© có nghÄ©a rằng hầu hết việc là m có lÆ°Æ¡ng cao là ở đây, cho dù các công ti nà y có outsource hay offshore má»™t số nhiệm vụ. Các nhà điá»u hà nh, các trưởng phòng, lá»±c lượng bán hà ng, và các nhà nghiên cứu cấp cao tất cả Ä‘á»u ở các thà nh phố nÆ¡i đổi má»›i xảy ra. Và việc là m của há» tạo ra nhiá»u việc là m hÆ¡n. Sá»± co lại của quỹ những ngÆ°á»i trẻ vá»›i các kÄ© năng tri thức của hỠđể canh tân sẽ không là m co lại mức sống của chúng ta má»™t sá»›m má»™t chiá»u. Nó sẽ được cảm thấy chỉ trong mÆ°á»i lăm hay hai mÆ°Æ¡i năm, khi chúng ta khám phá ra rằng chúng ta có sá»± thiếu hụt trầm trá»ng vá» các nhà khoa há»c và các kÄ© sÆ° có khả năng tiến hà nh đổi má»›i hay ngay chỉ công trình công nghệ có giá trị gia tăng cao. Khi đó nó sẽ không còn là má»™t khủng hoảng trầm lặng nữa, Jackson nói, “nó sẽ là đÃch thá»±c.â€
Shirley Ann Jackson biết vá» cái bà nói, bởi vì sá»± nghiệp của bà minh hoạ bằng thà dụ tốt, nhÆ° của bất cứ ai, vì sao MÄ© đã phát đạt nhiá»u đến váºy trong năm mÆ°Æ¡i năm qua và vì sao nó sẽ không tá»± Ä‘á»™ng là m nhÆ° thế trong năm mÆ°Æ¡i năm tiếp. Má»™t phụ nữ MÄ© gốc Phi, Jackson sinh năm 1946 ở Washington D.C. Bà bắt đầu lá»›p mẫu giáo ở má»™t trÆ°á»ng công bị phân biệt nhÆ°ng là má»™t trong những há»c sinh trÆ°á»ng công hưởng lợi từ sá»± xoá bá» phân biệt, nhÆ° kết quả của quyết định của Toà án Tối cao trong vụ Brown đối lại Bá»™ Giáo dục. Äúng khi bà bắt đầu có cÆ¡ há»™i và o má»™t trÆ°á»ng tốt hÆ¡n những ngÆ°á»i Nga đã phóng Sputnik năm 1957, và chÃnh phủ Hoa Kì bị ám ảnh vá»›i việc Ä‘Ã o tạo các thanh niên để trở thà nh các nhà khoa há»c và kÄ© sÆ°, má»™t xu hÆ°á»›ng được sá»± cam kết của John F. Kennedy đối vá»›i chÆ°Æ¡ng trình vÅ© trụ có ngÆ°á»i lái là m tăng lên. Khi Kennedy nói vá» Ä‘Æ°a ngÆ°á»i lên mặt trăng, Shirley Ann Jackson là má»™t trong hà ng triệu thanh niên MÄ© đã lắng nghe. Lá»i nói của ông, bà nhá»› lại, “đã truyá»n cảm hứng, giúp đỡ, và phóng nhiá»u ngÆ°á»i thế hệ chúng tôi và o khoa há»c, kÄ© thuáºt và toán há»c,†và những Ä‘á»™t phá và sáng chế mà hỠđẻ ra vượt xa chÆ°Æ¡ng trình vÅ© trụ. “Cuá»™c chạy Ä‘ua vÅ© trụ thá»±c sá»± là má»™t cuá»™c chạy Ä‘ua khoa há»c,†bà nói.
Má»™t phần nhá» sá»± xoá bá» phân biệt, cả cảm hứng và trà năng của Jackson được nháºn ra từ sá»›m, và cuối cùng bà đã trở thà nh ngÆ°á»i phụ nữ MÄ© gốc Phi đầu tiên nháºn bằng tiến sÄ© váºt là từ MIT (bằng cấp của bà vá» váºt là là thuyết hạt cÆ¡ bản). Từ đó, bà là m việc nhiá»u năm cho AT&T Bell Laboratories, và năm 1995 được Tổng thống Clinton bổ nhiệm là m chủ tịch Uá»· ban Äiá»u tiết Hạt nhân MÄ©.
Khi các năm trôi qua, tuy váºy, Jackson bắt đầu để ý rằng ngà y cà ng Ãt thanh niêm MÄ© bị quyến rÅ© bởi các thách thức nhÆ° chạy Ä‘ua lên mặt trăng, hay cảm thấy bị lôi cuốn bởi toán, khoa há»c, và kÄ© thuáºt. Ở các đại há»c, bà lÆ°u ý, việc tuyển cao há»c vá» các chÆ°Æ¡ng trình khoa há»c và kÄ© thuáºt, sau khi đã tăng hà ng tháºp niên, đạt đỉnh Ä‘iểm năm 1993, và bất chấp sá»± tiến bá»™ nà o đó má»›i đây, ngà y nay vẫn dÆ°á»›i mức của má»™t tháºp niên trÆ°á»›c. NhÆ° thế các thế hệ khoa há»c và kÄ© thuáºt tiếp sau Jackson ngà y cà ng nhá» Ä‘i so vá»›i nhu cầu của chúng ta. Và o thá»i gian Jackson nháºn việc vá»›i tÆ° cách hiệu trưởng Bách khoa Rensselaer để bá» toà n bá»™ tâm sức và o việc tiếp lại sinh lá»±c cho khoa há»c và kÄ© thuáºt MÄ©, bà nói, bà nháºn ra rằng má»™t “cÆ¡n bão hoà n chỉnh†đang kéo đến- má»™t cÆ¡n bão đặt ra má»™t nguy cÆ¡ dà i hạn thá»±c sá»± đối vá»›i sức khoẻ kinh tế của nÆ°á»›c MÄ©- và bà bắt đầu nói vá» nó bất cứ khi nà o bà có thể.
“Cụm từ ‘cÆ¡n bão hoà n chỉnh’ liên tưởng đến các sá»± kiện thá»i tiết tháng 10-1991,†Jackson nói trong má»™t bà i nói chuyện tháng 5-2004, khi “má»™t hệ thống khà tượng mạnh táºp trung lá»±c, tà n phá Äại Tây dÆ°Æ¡ng suốt nhiá»u ngà y, [và ] gây ra hà ng tỉ dollar thiệt hại và là m chết nhiá»u ngÆ° dân ở Massachusetts. Sá»± kiện được viết thà nh sách, và sau đó được là m phim. Các nhà khà tượng quan sát sá»± kiện đã nhấn mạnh …sá»± tụ hợp hiếm có khả năng xảy ra của các Ä‘iá»u kiện… trong đó nhiá»u nhân tố há»™i tụ lại để gây ra má»™t sá»± kiện có cÆ°á»ng Ä‘á»™ tà n phá. [Má»™t] kịch bản xấu nhất tÆ°Æ¡ng tá»± có thể chặn sá»± tiến bá»™ năng lá»±c khoa há»c và kÄ© thuáºt quốc gia của chúng ta lại. Có nhiá»u lá»±c hoạt Ä‘á»™ng và chúng là phức tạp. Chúng mang tÃnh dân số, chÃnh trị, kinh tế, văn hoá, tháºm chà xã há»™i.†Từng cái má»™t, các lá»±c nà y có thể có vấn Ä‘á», Jackson nói thêm. Kết hợp lại, chúng có thể tà n phá. “Lần đầu tiên trong hÆ¡n má»™t thế kỉ, Hoa Kì có thể thấy mình rá»›t xa sau các nÆ°á»›c khác vá» năng lá»±c phát minh khoa há»c, đổi má»›i và phát triển kinh tế.â€
Cách để tránh bị dÃnh và o má»™t cÆ¡n bão nhÆ° váºy là nháºn diện sá»± tụ hợp của các nhân tố và để thay đổi hÆ°á»›ng Ä‘i- cho dù ngay bây giá» bầu trá»i vẫn trong xanh, gió vẫn nhẹ, và mặt nÆ°á»›c có vẻ yên tÄ©nh. NhÆ°ng đó không phải là cái đã xảy ra ở MÄ© trong các năm vừa qua. Chúng ta Ä‘ang vô tình căng buồm vá» phÃa trÆ°á»›c, hÆ°á»›ng thẳng và o cÆ¡n bão, vá»›i cả các chÃnh trị gia lẫn bố mẹ khăng khăng rằng bây giá» không cần đến những thay đổi Ä‘á»™t ngá»™t hay hi sinh nà o. Rốt cuá»™c, hãy nhìn ngoà i kia yên tÄ©nh và nắng tÆ°Æ¡i thế nà o, há» bảo chúng ta. Trong ngân sách năm tà i chÃnh 2005 được Quốc há»™i do Äảng Cá»™ng hoà dẫn đầu thông qua và o tháng 11-2004, ngân sách cho Quỹ Khoa há»c Quốc gia (NSF), cÆ¡ quan liên bang chịu trách nhiệm chÃnh vá» thúc đẩy nghiên cứu và tà i trợ giáo dục khoa há»c nhiá»u hÆ¡n và tốt hÆ¡n, thá»±c tế bị cắt 1,9 phần trăm, hay 105 triệu $. Lịch sá» sẽ cho thấy rằng khi MÄ© phải tăng gấp đôi tà i trợ NSF, thì Quốc Há»™i thông qua má»™t ngân sách nặng tÃnh tiá»n chùa* mà thá»±c sá»± là cắt há»— trợ cho khoa há»c và kÄ© thuáºt.
Äừng để sá»± yên lặng lừa phỉnh. Äó luôn luôn là lúc để thay đổi hÆ°á»›ng Ä‘i- không phải đúng và o khi bạn sắp gặp bão lá»›n. Chúng ta không có thá»i gian để lãng phà khi Ä‘á» cáºp đến “các bà máºt nhá» khó chịu†của hệ thống giáo dục của chúng ta.
Bà MẬT NHỎ KHÓ CHỊU # 1: LỖ HỔNG SỠLƯỢNG
Trong Chiến tranh Lạnh, má»™t trong các nguyên nhân sâu nhất của các ná»—i lo của MÄ© đã là cái gá»i là lá»— hổng tên lá»a giữa chúng ta và Liên Xô. CÆ¡n bão hoà n chỉnh mà Shirley Ann Jackson cảnh báo có thể được diá»…n tả tốt nhất nhÆ° sá»± tụ hợp của ba lá»— hổng má»›i đã nổi lên cháºm chạp để hút mất nhá»±a sống của năng lá»±c vá» khoa há»c, toán há»c, và kÄ© thuáºt của MÄ©. Chúng là các lá»— hổng số lượng, lá»— hổng khát vá»ng, và lá»— hổng giáo dục. Trong Thá»i đại Chủ nghÄ©a Phẳng [Flatism], các lá»— hổng nà y là cái Ä‘e doạ nhiá»u nhất mức sống của chúng ta.
Bà máºt nhá» khó chịu số má»™t là , thế hệ các nhà khoa há»c và kÄ© sÆ° được thúc đẩy Ä‘i và o khoa há»c bởi thách thức Sputnik năm 1957 và khát vá»ng của JFK Ä‘ang đến tuổi vá» hÆ°u và không được thay thế vá» số lượng cần phải có nếu má»™t ná»n kinh tế tiên tiến nhÆ° của Hoa Kì vẫn muốn đứng đầu Ä‘Ã n. Theo NSF, ná»a số các nhà khoa há»c và kÄ© sÆ° MÄ© có tuổi bốn mÆ°Æ¡i hay hÆ¡n, và tuổi trung bình tăng Ä‘á»u đặn.
Hãy chỉ xét má»™t thà dụ -NASA. Má»™t phân tÃch các hồ sÆ¡ NASA do tá» Florida Today (7-3-2004), tá» báo theo dõi Trung Tâm VÅ© trụ Kennedy, tiến hà nh, cho thấy nhÆ° sau: Gần 40 phần trăm của 18.146 ngÆ°á»i ở NASA có tuổi 50 hay cao hÆ¡n. Những ngÆ°á»i đã phục vụ hai mÆ°Æ¡i năm đủ tÆ° cách để nghỉ hÆ°u non. Hai mÆ°Æ¡i hai phần trăm ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng NASA có tuổi 55 hay cao hÆ¡n. Các nhân viên NASA trên sáu mÆ°Æ¡i tuổi đông hÆ¡n số dÆ°á»›i ba mÆ°Æ¡i tuổi khoảng ba lần. Chỉ 4 phần trăm ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng NASA là dÆ°á»›i ba mÆ°Æ¡i tuổi. Nghiên cứu của Văn phòng Kế toán ChÃnh phủ kết luáºn rằng NASA đã có khó khăn thuê ngÆ°á»i có đủ kÄ© năng khoa há»c, kÄ© thuáºt, và công nghệ thông tin cần thiết cho hoạt Ä‘á»™ng của nó. Nhiá»u trong các việc là m nà y được dà nh cho các công dân MÄ©, vì các là do an ninh quốc gia. Nhà quản là NASA lúc đó Sean O’Keefe xác nháºn trÆ°á»›c Quốc há»™i năm 2002: “Sứ mệnh của chúng ta để hiểu và bảo vệ hà nh tinh quê hÆ°Æ¡ng của chúng ta và khai phá vÅ© trụ và tìm sá»± sống sẽ không được thá»±c hiện nếu chúng ta không có ngÆ°á»i để là m việc đó.†Uá»· ban Quốc gia vá» Dạy Toán và Khoa há»c cho Thế kỉ Hai mÆ°Æ¡i mốt, do nhà du hà nh vÅ© trụ nghị sÄ© John Glenn là m chủ tịch, đã thấy rằng hai phần ba lá»±c lượng dạy toán và khoa há»c sẽ vá» hÆ°u và o 2010.
Vá» truyá»n thống, chúng ta đã bù đắp cho bất cứ thiết hụt nà o vá» kÄ© sÆ° và cán bá»™ giảng dạy khoa há»c bằng Ä‘Ã o tạo nhiá»u hÆ¡n ở trong nÆ°á»›c và nháºp khẩu nhiá»u hÆ¡n từ nÆ°á»›c ngoà i. NhÆ°ng cả hai phÆ°Æ¡ng cách đó đã bị cản trở vì muá»™n.
Cứ má»—i hai năm Uá»· ban Khoa há»c Quốc gia (NSB) giám sát việc thu tháºp má»™t táºp rất rá»™ng các dữ liệu xu hÆ°á»›ng vá» khoa há»c và công nghệ ở Hoa Kì, mà nó công bố nhÆ° Science and Engineering Indicators [Các Chỉ số Khoa há»c và KÄ© thuáºt]. Chuẩn bị Indicators 2004, NSB nói, “Chúng tôi quan sát thấy má»™t sá»± sa sút đáng lo ngại vá» số các công dân Hoa Kì Ä‘ang được Ä‘Ã o tạo để thà nh các nhà khoa há»c và kÄ© sÆ°, trong khi số việc là m cần đến Ä‘Ã o tạo khoa há»c và kÄ© thuáºt (S&E) tiếp tục tăng lên.†Các xu hÆ°á»›ng nà y Ä‘e doạ phúc lợi kinh tế và an ninh của nÆ°á»›c chúng ta, nó nói thêm rằng nếu các xu hÆ°á»›ng được nháºn diện trong Indicators 2004 tiếp tục không được ngăn chặn, ba thứ sẽ xảy ra: “Số việc là m trong ná»n kinh tế Hoa Kì cần đến Ä‘Ã o tạo khoa há»c và kÄ© thuáºt sẽ tăng lên; số công dân MÄ© được chuẩn bị cho các việc là m đó sẽ, giá»i nhất, là ngang; và sá»± sẵn có của những ngÆ°á»i từ các nÆ°á»›c khác được Ä‘Ã o tạo vá» khoa há»c và kÄ© thuáºt sẽ giảm Ä‘i, hoặc vì các giá»›i hạn nháºp cảnh do các hạn chế an ninh quốc gia MÄ© áp đặt hay vì sá»± cạnh tranh mạnh toà n cầu vì những ngÆ°á»i có các kÄ© năng nà y.â€
Báo cáo NSB thấy là số những ngÆ°á»i MÄ© giữa mÆ°á»i tám đến hai mÆ°Æ¡i tÆ° tuổi có bằng khoa há»c đã rá»›t xuống hà ng thứ bảy thế giá»›i, trong khi ba tháºp niên trÆ°á»›c chúng ta xếp thứ ba. Nó nói rằng trong số 2,8 triệu bằng đại há»c lần đầu (chúng ta gá»i là cá» nhân) vá» khoa há»c và kÄ© thuáºt được cấp khắp thế giá»›i năm 2003, 1,2 triệu được cấp cho các sinh viên à Châu ở các đại há»c à Châu, 830.000 được cấp ở Châu ÂU, và 400.000 ở Hoa Kì. Äặc biệt vá» kÄ© thuáºt, các đại há»c ở các nÆ°á»›c Châu à hiện nay tạo ra số bằng cá» nhân gấp tám lần ở MÄ©.
HÆ¡n nữa, “sá»± nhấn mạnh tỉ lệ vá» khoa há»c và kÄ© thuáºt là lá»›n hÆ¡n ở các quốc gia khác,†Shirley Ann Jackson lÆ°u ý. Các bằng khoa há»c và kÄ© thuáºt hiện nay đại diện cho 60 phần trăm của tất cả các bằng cá» nhân nháºn được ở Trung Quốc, 33 phần trăm ở Hà n Quốc, và 41 phần trăm ở Äà i Loan. Ngược lại, tỉ lệ của những ngÆ°á»i lấy bằng cá» nhân vá» khoa há»c và kÄ© thuáºt ở Hoa Kì vẫn ở khoảng 31 phần trăm. Phân tÃch các bằng cấp khoa há»c, số những ngÆ°á»i MÄ© tốt nghiệp vá»›i chỉ các bằng cấp kÄ© thuáºt là 5 phần trăm, so vá»›i 25 phần trăm ở Nga và 46 phần trăm ở Trung Quốc, theo má»™t báo cáo 2004 của Trilogy Publications, đại diện cho hiệp há»™i kÄ© thuáºt chuyên nghiệp quốc gia MÄ©.
Hoa Kì đã luôn luôn phụ thuá»™c và o óc sáng tạo của nhân dân mình để cạnh tranh trên thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng thế giá»›i, NSB nói. “Sá»± chuẩn bị của lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng khoa há»c và kÄ© thuáºt là má»™t vÅ© Ä‘Ã i sống còn đối vá»›i tÃnh cạnh tranh quốc gia. [NhÆ°ng] cho dù hôm nay có hà nh Ä‘á»™ng để thay đổi các xu hÆ°á»›ng nà y, thì sá»± đảo chiá»u vẫn xa 10 đến 20 năm nữa.†Các sinh viên gia nháºp lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng khoa há»c kÄ© thuáºt vá»›i bằng cao cấp năm 2004 đã quyết định há»c các cua toán cần thiết để cho phép con Ä‘Æ°á»ng sá»± nghiệp nà y khi hỠở trÆ°á»ng trung há»c, từ mÆ°á»i bốn năm trÆ°á»›c, NSB lÆ°u ý. Các há»c sinh Ä‘Æ°a ra cùng các quyết định ở trÆ°á»ng trung há»c hôm nay sẽ chÆ°a hoà n tất việc Ä‘Ã o tạo cao cấp cho việc là m khoa há»c kÄ© thuáºt cho đến 2018 hay 2020. “Nếu không hà nh Ä‘á»™ng bây giỠđể thay đổi các xu hÆ°á»›ng nà y, chúng ta có thể đến 2020 và thấy rằng khả năng phục hồi của các tổ chức nghiên cứu và giáo dục MÄ© bị tổn hại và tÃnh vượt trá»™i của chúng đã bị mất cho các khu vá»±c của thế giá»›i,†uá»· ban khoa há»c nói.
Sá»± thiếu hụt nà y không thể xảy ra và o lúc tồi tệ nhất – đúng khi thế giá»›i trở nên phẳng. “Số việc là m đòi há»i kÄ© năng khoa há»c và kÄ© thuáºt trong lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng MÄ©,†NSB nói, “tăng gần 5 phần trăm má»™t năm. Äể so sánh, phần còn lại của lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng tăng chỉ hÆ¡n 1 phần trăm. TrÆ°á»›c 11-9-2001, Văn phòng Thống kê Lao Ä‘á»™ng (BLS) dá»± Ä‘oán rằng tốc Ä‘á»™ tăng việc là m khoa há»c kÄ© thuáºt sẽ cao hÆ¡n tốc Ä‘á»™ tăng của tất cả các việc là m ba lần.†Äáng tiếc, NSB thuáºt lại, tuổi trung bình của lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng khoa há»c kÄ© thuáºt Ä‘ang tăng lên.
“Nhiá»u trong số những ngÆ°á»i đã tham gia và o lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng khoa há»c kÄ© thuáºt mở rá»™ng ra ở các năm 1960 và 1970 (thế hệ baby boom [cÆ¡n sốt đẻ con sau Thế chiến II]) dá»± kiến sẽ nghỉ hÆ°u trong hai mÆ°Æ¡i năm tá»›i, và con cái há» lại không chá»n sá»± nghiệp khoa há»c và kÄ© thuáºt vá»›i cùng số lượng nhÆ° cha mẹ chúng,†báo cáo của NSB nói. “Thà dụ, tỉ lệ phần trăm phụ nữ chá»n nghá» toán và khoa há»c máy tÃnh đã giảm 4 Ä‘iểm phần trăm giữa 1993 và 1999.†Các chỉ số NSB năm 2002 cho thấy rằng số bằng tiến sÄ© khoa há»c và kÄ© thuáºt được cấp ở Hoa Kì giảm từ 29.000 năm 1998 xuống 27.000 năm 1999. Tổng số sinh viên đại há»c cao đẳng kÄ© thuáºt ở MÄ© giảm khoảng 12 phần trăm giữa giữa các năm 1980 và 1998.
Tuy nhiên, lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng khoa há»c kÄ© thuáºt của MÄ© tăng vá»›i tốc Ä‘á»™ hÆ¡n nhiá»u tốc Ä‘á»™ mà MÄ© Ä‘Ã o tạo ra, bởi vì số đông những ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i tốt nghiệp vá» khoa há»c kÄ© thuáºt đã nháºp cÆ° và o Hoa Kì. Tỉ lệ của các sinh viên sinh ở nÆ°á»›c ngoà i trong lÄ©nh vá»±c khoa há»c kÄ© thuáºt và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng trong nhá» khoa há»c kÄ© thuáºt tiếp tục tăng Ä‘á»u đặn ở các năm 1990. NSB nói rằng những ngÆ°á»i sinh ra ở ngoà i nÆ°á»›c MÄ© chiếm đến 14 phần trăm của tất cả các việc là m khoa há»c kÄ© thuáºt năm 1990. Giữa 1990 và 2000, tỉ lệ của những ngÆ°á»i sinh ở nÆ°á»›c ngoà i có bằng cá» nhân trong số việc là m khoa há»c kÄ© thuáºt đã tăng từ 11 lên 17 phần trăm; tỉ lệ những ngÆ°á»i sinh ở nÆ°á»›c ngoà i có bằng thạc sÄ© tăng từ 19 lên 29 phần trăm; và tỉ lệ ngÆ°á»i sinh ở nÆ°á»›c ngoà i có bằng tiến sÄ© trong lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng khoa há»c kÄ© thuáºt tăng từ 24 phần trăm lên 38 phần trăm. Bằng cách thu hút các nhà khoa há»c và các kÄ© sÆ° sinh ra và được Ä‘Ã o tạo ở các nÆ°á»›c khác, chúng ta đã duy trì sá»± tăng trưởng của lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng khoa há»c kÄ© thuáºt mà không có sá»± tăng lên tÆ°Æ¡ng xứng vá» há»— trợ các chi phà dà i hạn của việc Ä‘Ã o tạo và thu hút các công dân MÄ© bản xứ và o các lÄ©nh vá»±c nà y, NSB nói.
NhÆ°ng bây giá», sá»± là m phẳng và nối dây thế giá»›i đã là m cho dá»… hÆ¡n nhiá»u đối vá»›i những ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i để đổi má»›i mà không phải di cÆ°. Bây giá» há» có thể là m công việc cỡ thế giá»›i cho các công ti cỡ thế giá»›i vá»›i đồng lÆ°Æ¡ng rất tá» tế mà không phải ra khá»i nhà . NhÆ° Allan E. Goodman, chủ tịch Viện Giáo dục Quốc tế, diá»…n đạt, “Khi thế giá»›i còn tròn, hỠđã không thể vá» quê, bởi vì không có phòng thà nghiệm nà o để mà vá» và không có Internet để kết nối. NhÆ°ng bây giá» có tất cả các thứ đó, nên há» quay vá». Bây giá» há» nói, ‘vá» quê tôi cảm thấy thoải mái hÆ¡n. Tôi sống ở quê thoải mái hÆ¡n ở New York City và tôi có thể là m công việc là thú, nhÆ° thế sao lại không vá»?†Xu hÆ°á»›ng nà y bắt đầu ngay trÆ°á»›c những rắc rối vá» visa do 11/9 gây ra, Goodman nói. “Lợi chất xám bắt đầu chuyển thà nh chảy máu chất xám và o khoảng năm 2000.â€
NhÆ° nghiên cứu của NSB lÆ°u ý, “Từ các năm 1980 các nÆ°á»›c khác đã tăng đầu tÆ° và o giáo dục khoa há»c và kÄ© thuáºt và lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng khoa há»c kÄ© thuáºt vá»›i tốc Ä‘á»™ cao hÆ¡n Hoa Kì đã đầu tÆ°. Giữa 1993 và 1997, các nÆ°á»›c OECD [Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, má»™t nhóm gồm 40 quốc gia có ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng phát triển cao] đã tăng số việc là m nghiên cứu khoa há»c kÄ© thuáºt 23 phần trăm, hÆ¡n hai lần tốc Ä‘á»™ tăng 11 phần trăm vá» việc là m nghiên cứu ở Hoa Kì.â€
Ngoà i ra, nó nói, visa cho các sinh viên và những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng khoa há»c kÄ© thuáºt đã được cấp cháºm hÆ¡n kể từ 11/9, do cả các hạn chế an ninh tăng lên lẫn giảm số Ä‘Æ¡n xin. Bá»™ Ngoại giao Hoa Kì đã cấp visa cho các sinh viên năm 2001 Ãt hÆ¡n năm 2000 là 20 phần trăm, và còn giảm nữa trong các năm tiếp theo. Trong khi năm 2004 các hiệu trưởng đại há»c bảo tôi rằng tình hình đã tốt hÆ¡n, và rằng Bá»™ An ninh Ná»™i địa đã thá» tăng tốc và đơn giản hoá các thủ tục visa của nó cho các sinh viên và nhà khoa há»c nÆ°á»›c ngoà i, đã có rất nhiá»u thiệt hại, và tình hình cho các sinh viên hay nhà khoa há»c nÆ°á»›c ngoà i muốn là m việc ở bất cứ lÄ©nh vá»±c nà o được coi là có dÃnh đến an ninh quốc gia Ä‘ang trở thà nh má»™t vấn Ä‘á» thá»±c sá»±. Không ngạc nhiên nhà báo chuyên vá» giáo dục của New York Times Sam Dillon tÆ°á»ng thuáºt ngà y 21-12-2004, rằng “các Ä‘Æ¡n xin nÆ°á»›c ngoà i để và o các trÆ°á»ng cao há»c [sau đại há»c] đã giảm 28 phần trăm năm nay. Số sinh viên cao há»c nÆ°á»›c ngoà i được nháºn thá»±c tế giảm 6 phần trăm. Tất cả số sinh viên nÆ°á»›c ngoà i được nháºn, trong các chÆ°Æ¡ng trình đại há»c, cao há»c và sau tiến sÄ©, đã giảm lần đầu tiên trong ba tháºp niên theo má»™t thông báo Ä‘iá»u tra dân số hà ng năm và o mùa thu nà y. Trong khi đó, số sinh viên và o há»c đại há»c đã tăng lên ở Anh, Äức và các nÆ°á»›c khác … Các Ä‘Æ¡n xin của ngÆ°á»i Trung Quốc và o các trÆ°á»ng cao há»c MÄ© đã giảm 45 phần trăm năm nay, trong khi nhiá»u nÆ°á»›c châu Âu công bố số sinh viên Trung Quốc nháºp há»c tăng lên.â€
Bà MẬT NHỎ KHÓ CHỊU # 2: LỖ HỔNG HOÀI BÃO
Bà máºt nhá» khó chịu thứ hai, mà nhiá»u CEO MÄ© nổi tiếng chỉ nói thì thầm vá»›i tôi, là nhÆ° thế nà y: Khi há» chuyển việc là m ra nÆ°á»›c ngoà i, há» không chỉ tiết kiệm 75 phần trăm vá» lÆ°Æ¡ng, há» nháºn được 100 phần trăm tăng năng suất. Má»™t phần của Ä‘iá»u đó là có thể hiểu được. Khi bạn lấy má»™t việc là m lÆ°Æ¡ng thấp, uy tÃn thấp ở MÄ©, nhÆ° má»™t nhân viên call center, và đưa nó sang Ấn Äá»™, nÆ¡i nó trở thà nh má»™t việc là m lÆ°Æ¡ng cao, uy tÃn cao, bạn kết thúc bằng các công nhân được trả Ãt hÆ¡n nhÆ°ng được thúc đẩy nhiá»u hÆ¡n. “Bà máºt nhá» khó chịu không chỉ là [outsourcing] rẻ hÆ¡n và hiệu quả,†CEO MÄ© của má»™t công ti Ä‘a quốc gia có trụ sở ở London bảo tôi, “mà là [sá»± tăng] chất lượng và năng suất là khổng lồ.†Ngoà i sá»± giảm bá»›t lÆ°Æ¡ng, ông nói, má»™t ngÆ°á»i Ấn Äá»™ ở Bangalore được Ä‘Ã o tạo lại sẽ là m công việc của hai hay ba ngÆ°á»i Châu Âu, và các nhân viên Bangalore không lấy sáu tuần nghỉ phép. “Khi bạn nghÄ© chỉ vá» lÆ°Æ¡ng,†ông nói thêm, “bạn vẫn còn giữ được phẩm giá của mình, nhÆ°ng khi sá»± thá»±c là há» là m việc giá»i hÆ¡n thì tháºt khủng khiếp.â€
Má»™t thá»i gian ngắn sau khi từ Ấn Äá»™ vá», tại má»™t sân bay tôi được má»™t thanh niên tìm gặp, anh ta muốn nói chuyện vá» và i cá»™t báo mà tôi đã viết từ đó. Chúng tôi trò chuyện vui vẻ, tôi há»i anh ta cho danh thiếp, và chúng tôi giữ quan hệ bạn bè e-mail. Tên của anh ta là Mike Arguello, và anh ta là má»™t nhà kiến trúc hệ thống IT sống ở San Antonio. Anh là m việc thiết kế các hệ thống IT cấp cao và không cảm thấy bị cạnh tranh nÆ°á»›c ngoà i Ä‘e doạ. Anh cÅ©ng dạy khoa há»c máy tÃnh. Khi tôi há»i anh ở MÄ© chúng ta cần là m gì để lấy lại thế mạnh của chúng ta, anh gá»i cho tôi e-mail nà y:
Tôi dạy ở má»™t đại há»c địa phÆ°Æ¡ng. Tháºt nản lòng để thấy đạo đức là m việc tồi tệ của nhiá»u sinh viên của tôi. Trong số các sinh viên mà tôi đã dạy hÆ¡n sáu há»c kì, tôi chỉ xem xét thuê hai ngÆ°á»i. Số còn lại thiếu sáng tạo, thiếu các khả năng giải vấn Ä‘á» và nhiệt tình há»c táºp. NhÆ° anh biết rõ, lợi thế lá»›n nhất của Ấn Äá»™ hÆ¡n ngÆ°á»i Trung Quốc và Nga là há» nói tiếng Anh. NhÆ°ng sẽ là sai Ä‘i cho rằng các nhà phát triển chóp bu Ấn Äá»™ là giá»i hÆ¡n các đồng nghiệp MÄ© của há». Lợi thế của há» là số ngÆ°á»i mà há» có thể quăng và o má»™t vấn Ä‘á». Những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ mà tôi là m việc vá»›i là tinh hoa của vụ gặt. HỠđược Ä‘Ã o tạo ở các trÆ°á»ng tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i MIT tại Ấn Äá»™ và há» rất đông. Nếu giả nhÆ° anh theo tôi trong các cuá»™c gặp hà ng ngà y thì sẽ rất hiển nhiên là khá nhiá»u thá»i gian của tôi được dùng để là m việc vá»›i những ngÆ°á»i Ấn Äá»™. Hầu hết các nhà quản là có lẽ vẫn có ấn tượng rằng tất cả cái những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ là m là phát triển phần má»m cấp thấp – “lắp ráp phần má»m.†NhÆ°ng các công nghệ, nhÆ° Linux, Ä‘ang cho phép há» bắt đầu lấy các việc là m thiết kế hệ thống được trả lÆ°Æ¡ng cao mà trÆ°á»›c kia đã là lãnh địa riêng của những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng MÄ©. Nó đã cung cấp cho há» các phÆ°Æ¡ng tiện để di chuyển lên trong chuá»—i thức ăn công nghệ, đặt há» ngang hà ng vá»›i những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng ná»™i địa. Äó là năng lá»±c trà óc chá»i lại năng lá»±c trà óc, và trong lÄ©nh vá»±c nà y há» tháºt ghê gá»›m. Nhìn từ viá»…n cảnh công nghệ, thế giá»›i là phẳng và trở nên phẳng hÆ¡n (nếu Ä‘iá»u đó là có thể). Chỉ có hai lÄ©nh vá»±c mà tôi chÆ°a thấy lao Ä‘á»™ng Ấn Äá»™ là , kiến trúc mạng và kiến trúc hệ thống, nhÆ°ng chỉ còn là vấn Ä‘á» thá»i gian. Những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ rất thông minh và từ sá»± tÆ°Æ¡ng tác của há» vá»›i các nhà kiến trúc hệ thống há» Ä‘ang há»c nhanh chóng Ä‘Æ¡n giản tất cả các miếng của câu đố IT khá»›p vá»›i nhau thế nà o… Giả nhÆ° Quốc há»™i thông qua quy chế ngăn dòng chảy lao Ä‘á»™ng Ấn Äá»™, bạn sẽ thấy các hệ thống phần má»m lá»›n sẽ không có ai biết cái gì Ä‘ang xảy ra. Äáng tiếc là nhiá»u vị trà quản là vá» IT lại do các nhà quản là không biết kÄ© thuáºt nắm, những ngÆ°á»i có thể không ý thức đầy đủ vá» sá»± rủi ro của há»â€¦ Tôi là má»™t chuyên gia vá» các hệ thống thông tin, không phải nhà kinh tế, nhÆ°ng tôi biết công việc có lÆ°Æ¡ng cao cần má»™t ngÆ°á»i có thể tạo ra cái gì đó có giá trị cao. Ná»n kinh tế tạo ra các việc là m cả cấp cao lẫn cấp thấp, nhÆ°ng việc là m cấp cao ngà y cà ng ngoà i tầm vá»›i của nhiá»u ngÆ°á»i. Giáo dục thấp có nghÄ©a là các việc là m có lÆ°Æ¡ng thấp, rõ rà ng và đơn giản, và đấy là nÆ¡i ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i MÄ© thấy mình ở trong đó. Nhiá»u ngÆ°á»i MÄ© không thể tin rằng há» không đủ tÆ° cách cho các việc là m có lÆ°Æ¡ng cao. Tôi gá»i Ä‘iá»u nà y là “vấn Ä‘á» thần tượng MÄ©â€. Nếu bạn có bao giá» thấy phản ứng của những ngÆ°á»i tranh luáºn khi Simon Cowell bảo há» rằng há» không có tà i năng gì, há» nhìn ông hoà n toà n hoà i nghi. Tôi chỉ hi vá»ng ngà y nà o đó tôi không phải Ä‘Æ°a ra sá»± khám phá thô đến váºy.
Và o mùa đông 2004 ở Tokyo tôi có uống trà vá»›i Richard C. Koo, kinh tế gia trưởng của Viện Nghiên cứu Nomura. Tôi đã kiểm nghiệm trên Richard “hệ số phẳng†của tôi: khái niệm rằng nÆ°á»›c của ai đó cà ng phẳng- tức là , nó có cà ng Ãt tà i nguyên tá»± nhiên- há» cà ng khấm khá hÆ¡n để ở trong má»™t thế giá»›i phẳng. NÆ°á»›c là tưởng trong má»™t thế giá»›i phẳng là nÆ°á»›c không có tà i nguyên thiên nhiên nà o, bởi vì các nÆ°á»›c không có tà i nguyên thiên nhiên thÆ°á»ng phải Ä‘Ã o sâu và o chÃnh mình. Há» cố để rút năng lượng, tinh thần doanh nghiệp, tÃnh sáng tạo, và trà thông minh từ chÃnh nhân dân há»- những ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông và đà n bà – hÆ¡n là khoan má»™t giếng dầu. Äà i Loan là má»™t hòn đảo sá»i đá cằn cá»—i trên biển đầy bão tố, hầu nhÆ° không có tà i nguyên tá»± nhiên nà o- không gì cả ngoà i năng lá»±c, khát vá»ng, và tà i năng của chÃnh nhân dân há»- và ngà y nay nó có dá»± trữ tà i chÃnh lá»›n thứ ba thế giá»›i. Thà nh công của Hồng Kông, Nháºt Bản, Hà n Quốc, và duyên hải Trung Quốc Ä‘á»u có thể được truy nguyên vá» má»™t sá»± phẳng tÆ°Æ¡ng tá»±.
“Tôi là má»™t ngÆ°á»i MÄ© gốc Äà i Loan, bố từ Äà i Loan và mẹ Nháºt Bản,†Koo bảo tôi. “Tôi sinh ra ở Nháºt Bản và đi há»c trÆ°á»ng tiểu há»c Nháºt và sau đó sang MÄ©. Có má»™t ngạn ngữ Trung Quốc rằng bất cứ thứ gì bạn để trong đầu bạn và trong lòng bạn, không ai có thể lấy mất của bạn. Trong khu vá»±c nà y, Ä‘iá»u đó ở trong DNA. Bạn chỉ cần há»c hà nh chăm chỉ và thăng tiến. Các thầy giáo tôi bảo tôi từ tÆ°Æ¡ng đối sá»›m, “Chúng ta chẳng bao giá» có thể sống nhÆ° những ngÆ°á»i MÄ© và Canada. Chúng ta không có tà i nguyên. Chúng ta phải há»c cần cù, là m việc siêng năng, và cố gắng xuất khẩu.â€
Và i tuần sau tôi ăn sáng ở Washington vá»›i P. V. Kannan, CEO của 24/7 Customer. Khi đến chuyện thế giá»›i phẳng, P.V. nói, anh chỉ có má»™t câu há»i: “MÄ© đã sẵn sà ng? Không … Các anh hÆ¡i toại nguyện và cháºm, và những ngÆ°á»i Ä‘i và o lÄ©nh vá»±c vá»›i [ba sá»± há»™i tụ] thá»±c sá»± thấy đói. Những ngÆ°á»i di cÆ° luôn luôn đói- và há» không có má»™t kế hoạch dá»± phòng.â€
Má»™t thá»i gian ngắn sau đó tôi Ä‘á»c má»™t cá»™t của Steven Pearlstein, nhà bình luáºn/phóng viên của Washington Post, dÆ°á»›i nhan đỠ“Europe’s Capitalism Curtain- Bức mà n TÆ° bản Chủ nghÄ©a của Châu Âuâ€. Từ Wroclaw, Ba Lan (23-7-2004), Pearlstein viết: “Má»™t bức mà n buông ngang Châu Âu. Ở má»™t bên là hi vá»ng, sá»± lạc quan, quyá»n tá»± do và triển vá»ng cho má»™t cuá»™c sống tốt đẹp hÆ¡n. Ở bên kia, là sá»± sợ hãi, sá»± bi quan, nghẹt thở vì các quy chế của chÃnh phủ và má»™t cảm giác thá»i hoà ng kim đã qua.†Bức mà n má»›i nà y, Pearlstein láºp luáºn, phân ranh giá»›i Äông Âu Ä‘i theo chủ nghÄ©a tÆ° bản, và Tây Âu muốn má»™t cách vô vá»ng rằng nó đã ra Ä‘i.
“Thá»i nà y, tuy váºy, chÃnh Äông [Âu] chắc là thắng thế,†ông tiếp tục. “Năng lá»±c và cảm giác trách nghiệm hầu nhÆ° có thể sá» mó được ở đây… Tiá»n và các công ti trút và o nhÆ° nÆ°á»›c- không chỉ các tấm nhãn uy tÃn nhÆ° Bombardier, Simens, Whirlpool, Toyota và Volvo, mà cả mạng lÆ°á»›i của các nhà cung cấp chắc hẳn theo sau há». Äầu tiên, hầu hết việc là m má»›i là đủ loại ná»a-là nh nghá». Bây giá» tiếp sau là công việc thiết kế và kÄ© thuáºt nhằm khai thác sá»± táºp trung lá»›n nhất của các sinh viên đại há»c ở Äông Âu… Bà quyết không chỉ là lÆ°Æ¡ng thấp. Nó cÅ©ng là thái Ä‘á»™ của những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng tá»± hà o và sẵn sà ng là m cái cần thiết để thà nh công, cho dù nó có nghÄ©a là outsourcing các phần sản xuất hay là m việc cuối tuần hay thay đổi kế hoạch nghỉ phép- những việc hầu nhÆ° chắc chắn gây ra hà ng tháng căng thẳng và điá»u đình ở Tây Âu. ‘Những ngÆ°á»i ở quê nhà , há» không có bất cứ ý tưởng nà o vá» há» phải thay đổi nhiá»u thế nà o nếu há» muốn duy trì cái há» có,’ Joe Ugarte [má»™t ngÆ°á»i xứ Basque đứng đầu hoạt Ä‘á»™ng sản xuất đồ gia dụng của Mondragon, hợp tác xã công nghiệp Tây Ban Nha khổng lồ], nói. “Mối hiểm nguy đối vá»›i há» là khổng lồ. Há» không nháºn ra Ä‘iá»u nà y xảy ra nhanh thế nà o…’ Không phải Æ°á»›c mÆ¡ già u có là cái là m những ngÆ°á»i dân Wroclaw phấn chấn nhiá»u bằng quyết tâm là m việc cần cù, hi sinh cái phải hi sinh và thay đổi cái cần thay đổi để thu hẹp khoảng cách vá»›i PhÆ°Æ¡ng Tây. ChÃnh sá»± tá»± hà o và quyết tâm đó, Rafal Dukiewicz, thị trưởng Wroclaw nói, giải thÃch vì sao há» là má»™t thách thức nhÆ° váºy đối vá»›i ‘xã há»™i thÆ° nhà n†ở bên kia bức mà n.â€
Khi tôi há»i Bill Gates vá» cái được cho là ưu thế giáo dục MÄ©- má»™t ná»n giáo dục nhấn mạnh đến tÃnh sáng tạo, chứ không phải đến há»c vẹt- ông hoà n toà n bác bá». Theo cách nhìn của ông, những ngÆ°á»i nghÄ© rằng các hệ thống há»c vẹt hÆ¡n của Trung Quốc và Nháºt Bản không thể tạo ra các nhà đổi má»›i những ngÆ°á»i có thể cạnh tranh vá»›i những ngÆ°á»i MÄ©, là sai lầm má»™t cách đáng buồn. Gates nói, “Tôi chÆ°a bao giá» gặp các gã không biết là m phép nhân thế nà o lại có thể tạo ra phần má»m … Ai có các trò chÆ¡i video sáng tạo nhất trên thế giá»›i? NgÆ°á»i Nháºt! Tôi chÆ°a bao giá» gặp những ngÆ°á»i ‘há»c vẹt’ nà y… Má»™t số trong những nhà phát triển phần má»m giá»i nhất là những ngÆ°á»i Nháºt. Bạn cần phải hiểu các thứ để sáng chế vượt xa chúng.â€
NgÆ°á»i ta không thể nhấn mạnh đủ: Các thanh niên Trung Quốc, Ấn Äá»™, và Ba Lan không chạy Ä‘ua vá»›i chúng ta đến đáy. Há» chạy Ä‘ua vá»›i chúng ta đến đỉnh. Há» không muốn là m việc cho chúng ta; tháºm chà há» không muốn là chúng ta. Há» muốn thống trị chúng ta- theo nghÄ©a rằng há» muốn tạo ra các công ti của tÆ°Æ¡ng lai mà ngÆ°á»i dân khắp thế giá»›i sẽ ngưỡng má»™ và la hét đòi được là m việc cho [các công ti đó].
Há» tuyệt nhiên không há» thoả mãn vá»›i nÆ¡i hỠđã đến cho tá»›i nay. Tôi đã trò chuyện vá»›i má»™t ngÆ°á»i MÄ© gốc Hoa ngÆ°á»i là m việc cho Microsoft và đã há»™ tống Bill Gates trong các cuá»™c viếng thăm Trung Quốc. Anh nói rằng Gates được biết đến ở má»i nÆ¡i ông Ä‘i ở Trung Quốc. Thanh niên ở đó leo lên nóc nhà và mua vé được mua Ä‘i bán lại [vé phe] chỉ để được nghe ông nói. CÅ©ng thế vá»›i Jery Yang, sáng láºp viên của Yahoo!
Ở Trung Quốc ngà y nay, Bill Gates là Britney Spears. Ở Mĩ ngà y nay, Britney Spears là Britney Spears – và đó là vấn đỠcủa chúng ta.
Bà MẬT NHỎ KHÓ CHỊU # 3: Lá»– Há»”NG GIÃO DỤC
Tất cả Ä‘iá»u nà y giúp giải thÃch bà máºt nhá» khó chịu thứ ba: Rất nhiá»u việc là m bắt đầu Ä‘i ra nÆ°á»›c ngoà i ngà y nay là việc là m nghiên cứu cấp rất cao, bởi vì không chỉ tà i năng ở nÆ°á»›c ngoà i là rẻ hÆ¡n nhiá»u, mà rất nhiá»u trong số đó được Ä‘Ã o tạo nhÆ° những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng MÄ©- hoặc tháºm chà hÆ¡n thế. Ở Trung Quốc, nÆ¡i có 1,3 tỉ dân và các đại há»c vừa má»›i bắt đầu phá vỡ Ä‘á»™i ngÅ© hà ng đầu, sá»± cạnh tranh vì các vị trà cao nhất là dữ tợn. Cá hồi toán/khoa há»c bÆ¡i ngược dòng ở Trung Quốc và khiến mình được nháºn và o má»™t trÆ°á»ng hà ng đầu Trung Quốc hay được má»™t công ti nÆ°á»›c ngoà i thuê là má»™t con cá thông minh. Những ngÆ°á»i ở Microsoft đã có má»™t châm ngôn vá» trung tâm nghiên cứu của hỠở Bắc Kinh, mà , đối vá»›i các nhà khoa há»c và kÄ© sÆ°, là má»™t trong những nÆ¡i được tìm kiếm nhất để là m việc ở khắp Trung Quốc. “Hãy nhá»›, ở Trung Quốc nếu bạn là má»™t trong má»™t triệu – thì có 1.300 ngÆ°á»i khác hệt nhÆ° bạn.â€
Năng lực trà óc có thể đáp ứng cho trung tâm nghiên cứu của Microsoft ở Bắc Kinh là một trong một triệu rồi.
Hãy xem Há»™i chợ Khoa há»c và KÄ© thuáºt Quốc tế Intel toà n thế giá»›i hà ng năm. Khoảng bốn mÆ°Æ¡i nÆ°á»›c tham gia bằng giá»›i thiệu tà i năng qua các há»™i chợ địa phÆ°Æ¡ng liên kết. Năm 2004, theo Intel Há»™i chợ Intel thu hút khoảng sáu mÆ°Æ¡i lăm ngà n trẻ em MÄ©. Thế ở Trung Quốc thì sao? Tôi há»i Wee Theng Tan, chủ tịch Intel Trung Quốc, trong má»™t cuá»™c viếng thăm Bắc Kinh. Ở Trung Quốc, ông bảo tôi, có má»™t há»™i chợ khoa há»c quốc gia liên kết, hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° má»™t hệ thống cung cấp để lá»±a chá»n trẻ em cho há»™i chợ Intel toà n cầu. “Hầu nhÆ° má»—i tỉnh Ä‘Æ¡n lẻ có các há»c sinh tham gia má»™t trong các há»™i chợ liên kết nà y,†Tan nói. “Chúng tôi có sáu triệu trẻ em tranh Ä‘ua, tuy không phải tất cả tranh Ä‘ua vì các mức hà ng đầu… [NhÆ°ng] anh biết há» coi việc đó nghiêm túc thế nà o. Những ngÆ°á»i đứa trẻ được chá»n để tham gia há»™i chợ [Intel] quốc tế được miá»…n ngay khá»i thi tuyển và o đại há»c†và vá» cÆ¡ bản được chá»n bất cứ đại há»c hà ng đầu nà o ở Trung Quốc. Trong Há»™i chợ Khoa há»c Intel năm 2004, Trung Quốc mang vá» ba mÆ°Æ¡i lăm giải, hÆ¡n bất cứ nÆ°á»›c nà o khác ở Châu Ã, kể cả má»™t trong ba giải cao nhất.
Microsoft có ba trung tâm nghiên cứu trên thế giá»›i: ở Cambridge, nÆ°á»›c Anh; ở Redmond, bang Washington, trụ sở của nó; và ở Bắc Kinh. Bill Gates bảo tôi rằng trong vòng chỉ và i năm từ khi nó mở cá»a năm 1998, Microsoft Research Asia, nhÆ° trung tâm ở Bắc Kinh được biết đến, đã trở thà nh nhánh nghiên cứu hiệu quả nhất trong hệ thống Microsoft “vá» mặt chất lượng của các ý tưởng mà há» Ä‘Æ°a ra. Nó là m cho mê mẩn sững sá».â€
Kai-Fu Li là ngÆ°á»i Ä‘iá»u hà nh Microsoft ngÆ°á»i được Gates chỉ định để mở trung tâm nghiên cứu Microsoft ở Bắc Kinh. Câu há»i đầu tiên của tôi cho ông là , “Ông tiến hà ng tuyển nhân viên thế nà o?†Li nói nhóm của ông Ä‘i đến các đại há»c khắp Trung Quốc và đơn giản quản là các trắc nghiệm toán, IQ, và láºp trình cho các sinh viên mức tiến sÄ© hay các nhà khoa há»c.
“Trong năm đầu tiên, chúng tôi là m khoảng 2.000 sát hạch từ khắp nÆ¡i. Từ 2.000, há» lá»±a ra nhóm còn 400 vá»›i nhiá»u trắc nghiệm hÆ¡n, sau đó là 150, “và rồi chúng tôi thuê 20.†Há» có hợp đồng hai năm và được bảo rằng và o cuối hai năm, phụ thuá»™c và o chất lượng công việc của há», há» sẽ hoặc được cho má»™t hợp đồng dà i hạn hoặc được Microsoft Research Asia cấp má»™t bằng sau tiến sÄ©. Phải, anh hiểu đúng Ä‘iá»u đó. ChÃnh phủ Trung Quốc cho phép Microsoft quyá»n cấp bằng sau tiến sÄ©. Trong số hai mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i chúng tôi thuê ban đầu, mÆ°á»i hai sống sót sá»± cắt bá»›t. Năm tiếp theo, gần bốn ngà n ngÆ°á»i được trắc nghiệm. Sau đó, Li nói, “chúng tôi dừng tiến hà nh trắc nghiệm. Và o lúc đó chúng tôi đã được biết đến nhÆ° địa Ä‘iểm số má»™t để là m việc, nÆ¡i tất cả những ngÆ°á»i tinh nhanh vá» máy tÃnh và toán muốn là m việc… Chúng tôi đã biết tất cả sinh viên và các giáo sÆ°. Các giáo sÆ° gá»i các sinh viên giá»i nhất của hỠđến đó, biết rằng nếu những ngÆ°á»i nà y không là m được, thì đó là sá»± tÃn nhiệm của há» [bị lung lay]. Bây giá» chúng tôi có các giáo sÆ° hà ng đầu ở các trÆ°á»ng hà ng đầu tiến cá» các sinh viên hà ng đầu của há». Rất nhiá»u sinh viên muốn sang Standford hay MIT, nhÆ°ng há» muốn trÆ°á»›c hết dùng hai năm ở Microsoft, vá»›i tÆ° cách thá»±c táºp sinh, để há» có thể nháºn được má»™t thÆ° giá»›i thiệu tốt nói rằng đấy là chất lượng MIT.†Ngà y nay Microsoft có hÆ¡n hai trăm nhà nghiên cứu ở phòng thà nghiệm Trung Quốc của nó và khoảng bốn trăm sinh viên những ngÆ°á»i lui tá»›i tham gia và o các dá»± án và trở thà nh dá»± trữ tuyển dụng cho Microsoft.
“Há» coi việc nà y nhÆ° cÆ¡ há»™i thu nháºp có má»™t lần trong Ä‘á»i,†Li nói vá» nhóm ở Microsoft Research Asia. “HỠđã thấy bố mẹ há» trải qua Cách mạng Văn hoá. Cái tốt nhất hỠđã có thể là m là trở thà nh má»™t giáo sÆ°, là m má»™t dá»± án nhá» nhÆ° việc là m phụ vì lÆ°Æ¡ng giáo sÆ° là kinh khủng, và có thể có má»™t bà i báo được đăng. Bây giá» há» có địa Ä‘iểm nà y nÆ¡i tất cả cái há» là m là nghiên cứu, vá»›i các máy tÃnh tuyệt vá»i và rất nhiá»u tà i nguyên. Há» có ngÆ°á»i quản là hà nh chÃnh – chúng tôi thuê ngÆ°á»i là m công việc Ãt ngÆ°á»i Æ°a. Há» Ä‘Æ¡n giản không thể tin. Há» tá»± nguyện là m mÆ°á»i lăm đến mÆ°á»i tám giá» má»™t ngà y và và o là m cuối tuần. Há» là m việc cả những ngà y lá»…, bởi vì Æ°á»›c mÆ¡ của há» là được và o Microsoft.†Li, ngÆ°á»i đã là m việc cho các hãng công nghệ cao MÄ© trÆ°á»›c khi và o Microsoft, nói rằng cho đến khi khởi Ä‘á»™ng Microsoft Research Asia, anh đã chÆ°a bao giá» thấy má»™t phòng thà nghiệm vá»›i nhiệt tình của má»™t công ti khởi nghiệp.
“Nếu bạn đến và o hai giá» sáng nó đầy ngÆ°á»i, và và o tám giá» sáng nó đầy ngÆ°á»i,†anh nói.
Microsoft là má»™t công ti MÄ© mạnh hÆ¡n để có thể thu hút tất cả tà i năng nà y, Li nói. “Bây giá» chúng tôi có hai trăm ngÆ°á»i xuất sắc hÆ¡n tạo dá»±ng [tà i sản trà trà tuệ] và các patent. Hai trăm ngÆ°á»i nà y không thay thế những ngÆ°á»i ở Redmon. Há» tiến hà nh nghiên cứu má»›i trong những lÄ©nh vá»±c có thể áp dụng được khắp thế giá»›i.â€
Microsoft Research Asia đã có má»™t danh tiếng khắp thế giá»›i rồi vá» tạo ra các bà i báo má»›i nhất cho các tạp chà và há»™i nghị khoa há»c quan trá»ng nhất. “Äấy là ná»n văn hoá đã xây dá»±ng Vạn là TrÆ°á»ng thà nh,†anh nói thêm, “bởi vì nó là má»™t ná»n văn hoá hiến dâng và theo hÆ°á»›ng dẫn.†NgÆ°á»i dân Trung Quốc, Li giải thÃch, đồng thá»i có má»™t phức cảm tá»± tôn và má»™t phức cảm tá»± ti, nó giúp giải thÃch vì sao há» chạy Ä‘ua vá»›i MÄ© đến đỉnh, không phải đến đáy. Có má»™t quan Ä‘iểm sâu sắc và được chia sẻ rá»™ng rãi rằng Trung Quốc đã vÄ© đại má»™t thá»i, nó đã thà nh công trong quá khứ nhÆ°ng hiện nay tụt háºu xa và phải Ä‘uổi kịp lại. “NhÆ° thế có má»™t khát vá»ng yêu nÆ°á»›c,†anh nói. “Nếu phòng thà nghiệm của chúng tôi có thể là m tốt nhÆ° phòng thà nghiệm Redmon, Ä‘iá»u đó có thể thá»±c sá»± là m say mê.â€
Loại lãnh đạo được truyá»n cảm hứng đó trong giáo dục khoa há»c và kÄ© thuáºt bây giá» hoà n toà n thiếu vắng ở Hoa Kì.
Chủ tịch Intel Craig Barett nói, “Vai trò lãnh đạo công nghệ của Hoa Kì, sá»± đổi má»›i, và việc là m của tÆ°Æ¡ng lai đòi há»i má»™t cam kết đối vá»›i tà i trợ nghiên cứu cÆ¡ bản ngà y nay.†Theo má»™t nghiên cứu năm 2004 của Task Force on the Future of American Innovation [Lá»±c lượng Äặc nhiệm vá» TÆ°Æ¡ng lai của Äổi má»›i MÄ©], má»™t liên minh công nghiệp-hà n lâm, nghiên cứu cÆ¡ bản được thá»±c hiện ở các đại há»c dẫn đầu của Hoa Kì – nghiên cứu vá» hoá há»c, váºt là há»c, công nghệ nano, genomics, và chế tác bán dẫn- đã tạo ra bốn ngà n công ti spin-off [phụ] thuê 1,1 triệu nhân viên và có doanh thu hà ng năm trên thế giá»›i là 232 tỉ $. NhÆ°ng để tiếp tục tiến lên, nghiên cứu nói, phải có má»™t sá»± gia tăng 10 đến 12 phần trăm má»—i năm cho năm đến bảy năm tiếp theo vá» ngân sách của các cÆ¡ quan tà i trợ chủ chốt: Viện Quốc gia vá» Khoa há»c và Công nghệ [National Institute for Science and Technology], Quỹ Khoa há»c Quốc gia [NSF], Văn phòng Khoa há»c của Bá»™ Năng lượng, và các tà i khoản nghiên cứu của Bá»™ Quốc phòng.
Äáng tiếc, tà i trợ liên bang cho nghiên cứu vá» các khoa há»c váºt là và toán và kÄ© thuáºt, nhÆ° má»™t phần của GDP, thá»±c tế đã giảm 37 phần trăm giữa 1970 và 2004, nhóm đặc nhiệm thấy. Tại thá»i Ä‘iểm khi chúng ta cần tăng gấp đôi các khoản đầu tÆ° của chúng ta và o nghiên cứu cÆ¡ bản để khắc phục các lá»— hổng hoà i bão và giáo dục, thá»±c sá»± chúng ta lại cắt khoản tà i trợ đó.
Theo sau quyết định của chÃnh quyá»n Bush và Quốc há»™i Cá»™ng hoà để cắt tà i trợ của Quỹ Khoa há»c Quốc gia năm 2005, nghị sÄ© Cá»™ng hoà Vern Ehlers bang Missouri, má»™t tiếng nói bị lu má» trên chÃnh trÆ°á»ng, đã Ä‘Æ°a ra tuyên bố sau: “Trong khi tôi hiểu sá»± cần thiết để Ä‘Æ°a ra các lá»±a chá»n khó khăn đối mặt vá»›i rà ng buá»™c ngân sách, tôi không thấy sá»± khôn ngoan trong việc đặt tà i trợ khoa há»c sau các Æ°u tiên khác. Chúng ta đã cắt NSF bất chấp sá»± thá»±c rằng bản dá»± luáºt nà y tăng chi tiêu cho năm tà i chÃnh 2005, nhÆ° thế rõ rà ng chúng ta có thể tìm khả năng để tăng nghiên cứu cÆ¡ bản trong khi vẫn duy trì rà ng buá»™c tà i chÃnh. NhÆ°ng không chỉ là chúng ta không theo kịp sá»± tăng lạm phát, mà thá»±c sá»± chúng ta cắt phần mà nghiên cứu cÆ¡ bản nháºn được trong toà n bá»™ ngân sách. Quyết định nà y cho thấy sá»± coi thÆ°á»ng nguy hiểm đối vá»›i tÆ°Æ¡ng lai của quốc gia chúng ta, và tôi cả lo ngại lẫn ngạc nhiên rằng chúng ta có thể Ä‘Æ°a ra quyết định nà y và o lúc khi các quốc gia khác tiếp tục vượt trá»™i hÆ¡n các sinh viên của chúng ta vá» toán và khoa há»c và tăng tà i trợ nghiên cứu cÆ¡ bản của há» má»™t cách nhất quán. Chúng ta không thể hi vá»ng đấu tranh vá»›i mất việc là m cho cạnh tranh quốc tế mà không có má»™t lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng được Ä‘Ã o tạo tốt và có giáo dục.â€
Không, chúng ta không thể, và các kết quả bắt đầu xuất hiện. Theo Uá»· ban Khoa há»c Quốc gia, tỉ lệ phần trăm của các bà i báo khoa há»c do ngÆ°á»i MÄ© viết đã giảm 10 phần trăm kể từ 1992. Tỉ lệ các bà i báo MÄ© đăng trên tạp chà váºt là hà ng đầu, Physical Review, đã giảm từ 61 phần trăm xuống 29 phần trăm kể từ 1983. Và bây giá» chúng ta bắt đầu thấy má»™t sá»± trà n dâng vá» các patent được cấp cho các nÆ°á»›c à Châu. Từ 1980 đến 2003, phần của Nháºt Bản trong thế giá»›i patent công nghiệp tăng từ 12 phần trăm lên 21 phần trăm, của Äà i Loan từ 0 phần trăm lên 3 phần trăm. Ngược lại, phần của Hoa Kì vá» patent đã giảm từ 60 xuống 52 phần trăm kể từ 1980.
Bất cứ phân tÃch trung thá»±c nà o vá» vấn Ä‘á» nà y phải nháºn ra có má»™t số kẻ hoà i nghi những ngÆ°á»i nghÄ© rằng bầu trá»i không sụp đổ và các nhà khoa há»c và công nghiệp công nghệ có thể thổi phồng má»™t số dữ liệu nà y, chỉ để kiếm nhiá»u tà i trợ hÆ¡n. Má»™t bà i báo ngà y 10-5-2004, San Fransisco Chronicle, đã trÃch Daniel S. Greeberg, cá»±u biên táºp tin báo Science và tác giả của cuốn Science, Money and Politics [Khoa há»c, Tiá»n và ChÃnh trị], ngÆ°á»i là lẽ rằng “bên trong Và nh Ä‘ai khoa há»c (váºn Ä‘á»™ng hà nh lang) đã luôn tham lam vô Ä‘á»™. Nếu anh tăng gấp đôi ngân sách HIH (Viện Sức khoẻ Quốc gia) trong 5 năm (nhÆ° đã xảy ra má»›i đây), há» (vẫn) hét toáng lên: ‘Chúng tôi cần nhiá»u tiá»n hÆ¡n’.†Greenberg cÅ©ng trÃch sá»± diá»…n giải của những kẻ váºn Ä‘á»™ng hà nh lang khoa há»c vá» số liệu thống kê.
TrÃch dẫn Greenberg, tá» Chronicle nói, “Äể đặt các xu hÆ°á»›ng xuất bản và o bối cảnh… quan trá»ng để nhìn không chỉ và o các [bách] phân vị [percentile] toà n bá»™ mà cÅ©ng nhìn và o số thá»±c tế của các bà i báo được đăng. Thoạt đầu, nghe có vẻ sá»ng sốt là Trung Quốc đã tăng gấp bốn tốc Ä‘á»™ công bố khoa há»c của nó giữa 1986 và 1999. NhÆ°ng có vẻ là cái gì đó Ãt ngạc nhiên hÆ¡n nếu ta nháºn ra rằng số bà i báo Trung Quốc thá»±c sá»± được đăng tăng từ 2.911 lên 11.675 bà i. Khi so sánh, gần má»™t phần ba của tất cả các bà i báo khoa há»c đã được những ngÆ°á»i MÄ© công bố - 163.526 trong số 528.643 bà i. Nói cách khác, Trung Quốc, má»™t quốc gia có dân số gần bốn lần Hoa Kì, (năm 1999) đã công bố số bà i báo chỉ bằng má»™t phần mÆ°á»i bốn số bà i báo khoa há»c của Hoa Kì.â€
Trong khi tôi nghÄ© má»™t liá»u lượng nghi ngá» luôn luôn hợp lệ, tôi cÅ©ng nghÄ© những ngÆ°á»i hoà i nghi sẽ khôn ngoan để chú ý nhiá»u hÆ¡n đến sá»± là m phẳng thế giá»›i và má»™t số xu hÆ°á»›ng nà y có thể thay đổi nhanh đến thế nà o. Äó là vì sao tôi ủng há»™ cách tiếp cáºn của Shirley Ann Jackson: Bầu trá»i không sụp hôm nay, nhÆ°ng nó có thể trong mÆ°á»i lăm hay hai mÆ°Æ¡i năm nếu chúng ta không thay đổi phÆ°Æ¡ng cách của chúng ta, và má»i dấu hiệu cho thấy chúng ta không thay đổi, đặc biệt trong các trÆ°á»ng công của chúng ta. Sá»± giúp đỡ không phải ở dá»c Ä‘Æ°á»ng. Hệ thống giáo dục MÄ© từ nhà trẻ đến lá»›p mÆ°á»i hai Ä‘Æ¡n giản không đủ kÃch thÃch trẻ em muốn Ä‘i và o khoa há»c, toán há»c, và kÄ© thuáºt. Vợ tôi dạy Ä‘á»c lá»›p má»™t trong má»™t trÆ°á»ng công địa phÆ°Æ¡ng, nhÆ° thế cô có tá» Education Week [Tuần Giáo dục], được các nhà giáo khắp nÆ°á»›c MÄ© Ä‘á»c. Má»™t hôm cô chỉ ra má»™t bà i (28-7-2004) có nhan Ä‘á», “Con em Những ngÆ°á»i Nháºp cÆ° Chiếm các Thứ hạng Äầu của các Cuá»™c Thi Toán, Khoa há»c.â€
Nó tiếp tục, “Nghiên cứu do Quỹ Tà i trợ Quốc gia cho ChÃnh sách MÄ© [National Foundation for American Policy] tiến hà nh cho thấy rằng 60 phần trăm há»c sinh khoa há»c hà ng đầu và 65 phần trăm há»c sinh toán hà ng đầu của quốc gia là con của những ngÆ°á»i nháºp cÆ° má»›i đây, theo má»™t phân tÃch vá» những ngÆ°á»i được giải trong ba cuá»™c thi trung há»c…Tìm kiếm Nhân tà i Khoa há»c của Intel, Äá»™i thi Olympic Toán Quốc tế của MÄ©, và Äá»™i Váºt là của MÄ©.†Tác giả của nghiên cứu quy thà nh công của há»c sinh nháºp cÆ° “má»™t phần cho sá»± nhấn mạnh của bố mẹ chúng rằng há» cai quản thá»i gian há»c má»™t cách khôn ngoan,†Education Week nói. “Nhiá»u báºc cha mẹ nháºp cÆ° cÅ©ng khuyến khÃch con cái há» theo Ä‘uổi toán há»c và các mối quan tâm khoa há»c, tin những kÄ© năng đó sẽ dẫn đến các cÆ¡ há»™i nghá» nghiệp mạnh hÆ¡n và cách li chúng khá»i sá»± thiên vị và thiếu mối quan hệ ở nÆ¡i là m việc… Má»™t tỉ lệ lá»›n của các há»c sinh được Ä‘iá»u tra có bố mẹ đến MÄ© vá»›i visa H-1B, dà nh cho những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng chuyên nghiệp. Các nhà hoạch định chÃnh sách Hoa Kì những ngÆ°á»i ủng há»™ các chÃnh sách hạn chế quá đáng nháºp cÆ° là m váºy có thể mang tiếng là cắt mất sá»± truyá»n Ä‘á»u Ä‘á»u kÄ© năng công nghệ và khoa há»c,†tác giả của nghiên cứu, Stuart Anderson, giám đốc Ä‘iá»u hà nh của quỹ tà i trợ, nói. Bà i báo trÃch Andrei Munteanu, mÆ°á»i tám tuổi, và o chung kết cuá»™c thi Intel 2004, bố mẹ em đã chuyển từ Romania sang MÄ© năm năm trÆ°á»›c. Munteanu bắt đầu há»c trÆ°á»ng MÄ© ở lá»›p bảy, mà nó thấy nhẹ so vá»›i trÆ°á»ng Romania của nó. “Các giá» toán và khoa há»c [có cùng ná»™i dung] tôi đã há»c ở Romania … khi tôi ở lá»›p bốn,†nó nói.
Hiện nay, Hoa Kì vẫn trá»™i hÆ¡n vá» dạy khoa há»c và kÄ© thuáºt ở mức cao há»c, và cả trong nghiên cứu ở đại há»c. NhÆ°ng khi ngÆ°á»i Trung Quốc có được nguồn cung cấp nhiá»u hÆ¡n, đạt được qua cải thiện các trÆ°á»ng trung há»c và đại há»c, “há» sẽ đạt cùng mức nhÆ° chúng ta sau má»™t tháºp niên,†chủ tịch Intel Barett nói. “Chúng ta không cấp bằng tốt nghiệp số lượng lá»›n, chúng ta không có cái khoá trên hạ tầng cÆ¡ sở, chúng ta không có cái khoá trên các ý tưởng má»›i, và chúng ta hoặc yên lặng [flatlining]*, hay cắt các khoản đầu tÆ° của chúng ta và o khoa há»c váºt là tÃnh bằng đồng dollar thá»±c tế.â€
Cứ má»—i bốn năm Hoa Kì tham gia và o Các Xu hÆ°á»›ng Quốc tế trong Há»c Toán và Khoa há»c, đánh giá há»c sinh sau lá»›p bốn và lá»›p tám. Cả thảy, nghiên cứu má»›i nhất dÃnh đến khoảng ná»a triệu há»c sinh từ bốn mÆ°Æ¡i mốt nÆ°á»›c và dùng ba mÆ°Æ¡i lăm ngôn ngữ, biến nó thà nh nghiên cứu quốc tế lá»›n nhất và toà n diện nhất vá» giáo dục đã từng được tiến hà nh.
Các kết quả 2004 (cho các trắc nghiệm là m năm 2003) cho thấy há»c sinh MÄ© chỉ có cải thiện không đáng kể trên 2.000 kết quả, chứng tá» rằng lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng MÄ© vá» khoa há»c là yếu hÆ¡n của các nÆ°á»›c ngang hà ng. Hãng AP tÆ°á»ng thuáºt (4-12-2004) rằng các há»c sinh lá»›p tám đã cải thiện Ä‘iểm vá» khoa há»c và toán kể từ 1995, khi trắc nghiệm lần đầu được Ä‘Æ°a ra, nhÆ°ng sá»± cải thiện toán của chúng chủ yếu là giữa 1995 và 1999, chứ không phải các năm má»›i đây. Äiểm tăng của các há»c sinh lá»›p tám MÄ© vá» khoa há»c là sá»± cải thiện năm 1999, và nó đẩy Hoa Kì lên hạng cao hÆ¡n so vá»›i các nÆ°á»›c khác. Tuy váºy, tin đáng lo ngại, là điểm của các há»c sinh lá»›p bốn MÄ© trì trệ, chẳng cải thiện cÅ©ng không giảm vá» khoa há»c hay toán từ 1995. Kết quả là , chúng bị tuá»™t trong xếp hạng quốc tế khi các nÆ°á»›c khác có sá»± tăng lên. “Các nÆ°á»›c à Châu dẫn nhịp Ä‘á»™ trong khoa há»c tiên tiến và toán,†Ina Mullis, đồng giám đốc của Trung Tâm Nghiên cứu Quốc tế ở trÆ°á»ng Boston College, cÆ¡ quan quản là nghiên cứu, nói vá»›i AP. “NhÆ° má»™t thà dụ, 44 phần trăm há»c sinh lá»›p tám ở Singapore được Ä‘iểm mức cao nhất vá» toán, cÅ©ng nhÆ° 38 phần trăm ở Äà i Loan. Chỉ 7 phần trăm ở Hoa Kì đạt.†Các kết quả từ các trắc nghiệm giáo dục quốc tế khác cÅ©ng được Ä‘Æ°a ra tháng 12-2004, từ ChÆ°Æ¡ng trình Äánh giá Há»c sinh Quốc tế. Nó cho thấy các há»c sinh MÄ© mÆ°á»i lăm tuổi ở dÆ°á»›i trung bình quốc tế khi áp dụng các kÄ© năng toán và o công việc Ä‘á»i sống thá»±c tế.
Không ngạc nhiên là hiệu trưởng Äại há»c Johns Hopkins Bill Brody là m tôi chú ý, “HÆ¡n 60 phần trăm sinh viên cao há»c của chúng ta vá» khoa há»c là các sinh viên nÆ°á»›c ngoà i, và chủ yếu từ Châu Ã. Tại má»™t thá»i Ä‘iểm bốn năm vá» trÆ°á»›c tất cả sinh viên cao há»c vá» toán há»c là từ Cá»™ng Hoà Nhân dân Trung Hoa [Trung Hoa Cá»™ng sản]. Tôi chỉ phát hiện ra việc ấy bởi vì chúng tôi thÆ°á»ng dùng há» [nhÆ° các phụ giảng] và má»™t số không nói giá»i tiếng Anh.†Má»™t phụ huynh Johns Hopkins đã viết cho Brody phà n nà n rằng con trai ông ta không thể hiểu giáo viên toán của nó bởi vì giá»ng Trung Hoa nặng và tiếng Anh tồi của anh ta.
Không ngạc nhiên là không có công ti lá»›n nà o mà tôi đã phá»ng vấn cho cuốn sách nà y lại không đầu tÆ° đáng kể và o nghiên cứu và phát triển ở nÆ°á»›c ngoà i. Nó không “theo tiá»nâ€. Nó “theo đầu óc.â€
“Khoa há»c và toán là ngôn ngữ vạn năng của công nghệ,†Tracy Koon nói, bà là giám đốc sá»± vụ công ti của Intel giám sát các ná»— lá»±c của công ti để cải thiện giáo dục khoa há»c. “Chúng Ä‘iá»u khiển công nghệ và mức sống của chúng ta. Trừ khi con em chúng ta lá»›n lên và biết ngôn ngữ phổ quát đó, chúng sẽ không có khả năng cạnh tranh. Chúng ta không trong nghá» kinh doanh chế tác ở nÆ¡i nà o khác. Äấy là má»™t công ti thà nh láºp ở đây, nhÆ°ng chúng ta phải có hai nguyên liệu –cát, mà chúng ta có đủ nguồn cung, và tà i năng, cái chúng ta không [có]. (Silicon là m ra từ cát.)
“Chúng ta nhìn và o hai thứ,†bà tiếp tục. “Chúng ta nhìn và o sá»± thá»±c rằng trong các môn quan trá»ng đối vá»›i công nghiệp của chúng ta, số sinh viên MÄ© tốt nghiệp ở mức thạc sÄ© và tiến sÄ© đã giảm vá» con số tuyệt đối và tÆ°Æ¡ng đối so vá»›i các nÆ°á»›c khác. Từ vÆ°á»n trẻ đến lá»›p mÆ°á»i hai chúng ta đã khá ở mức lá»›p bốn, chúng ta ở loại giữa vá» lá»›p tám, và ở lá»›p mÆ°á»i hai chúng ta lởn vởn gần đáy trong các trắc nghiệm quốc tế vá» toán. NhÆ° thế trẻ em cà ng ở trÆ°á»ng lâu hÆ¡n, chúng trở nên cà ng ngốc hÆ¡n… Anh có các thầy giáo tắt trẻ con Ä‘i [nhÆ° tắt đèn] bởi vì há» không được Ä‘Ã o tạo. Anh biết cách ngôn cổ vá» huấn luyện viên bóng đá dạy khoa há»c- những ngÆ°á»i không có khả năng là m cho trẻ con có thể tiếp cáºn được và nắm được Ä‘iá»u nà y.â€
Má»™t trong các vấn Ä‘á» nhằm cứu chữa tình hình, Koon nói, là sá»± thá»±c rằng giáo dục ở MÄ© là tÆ°Æ¡ng đối phi táºp trung và manh mún. Nếu Intel sang Ấn Äá»™ hay Trung Quốc hay Jordan và đưa ra má»™t chÆ°Æ¡ng trình giáo dục giáo viên để là m cho khoa há»c là thú hÆ¡n, nó có thể Ä‘i và o các trÆ°á»ng khắp đất nÆ°á»›c cùng má»™t lúc. Ở MÄ©, các trÆ°á»ng công được năm mÆ°Æ¡i chÃnh phủ bang khác nhau cai quản. Trong khi Intel có tà i trợ nghiên cứu ở mức đại há»c, việc sẽ có lợi cho sá»± phát triển sản phẩm của riêng nó, nó ngà y cà ng lo vá» hệ thống cung cấp nguồn cho các đại há»c đó và thị trÆ°á»ng lao Ä‘á»™ng.
“Chúng ta đã thấy bất cứ sá»± thay đổi nà o ở đây? Không, tháºt sá»± không,†Koon nói. Vì thế Intel đã lobby INS cho má»™t sá»± gia tăng số các kÄ© sÆ° cấp cao nÆ°á»›c ngoà i được phép và o MÄ© vá»›i visa là m việc tạm thá»i. “Khi chúng tôi ngó tá»›i những loại ngÆ°á»i mà chúng tôi cố để thuê ở đây- ở mức thạc sÄ© và tiến sÄ© vá» photonics và kÄ© thuáºt quang há»c và cấu trúc máy tÃnh quy mô rất lá»›n- cái chúng tôi thấy là khi bạn Ä‘i lên phÃa trên chuá»—i dinh dưỡng từ cá» nhân đến thạc sÄ© đến tiến sÄ©, số những ngÆ°á»i tốt nghiệp từ các đại há»c hà ng đầu trong các lÄ©nh vá»±c đó ngà y cà ng là những ngÆ°á»i sinh ra ở nÆ°á»›c ngoà i. Thế phải là m gì? Nhiá»u năm [MÄ©] có thể tÃnh đến sá»± thá»±c rằng chúng ta vẫn có hệ thống giáo dục báºc cao tốt nhất thế giá»›i. Và chúng ta bù và o các thiếu sót của chúng ta ở vÆ°á»n trẻ đến lá»›p mÆ°á»i hai bằng có khả năng kiếm tất cả các sinh viên giá»i nà y từ nÆ°á»›c ngoà i. NhÆ°ng bây giá» ngà y cà ng Ãt ngÆ°á»i đến và ngà y cà ng Ãt ngÆ°á»i ở lại… Chúng ta không có quyá»n Trá»i-cho nà o để có khả năng thuê tất cả những ngÆ°á»i nà y, và dần dần chúng ta sẽ không có những lá»±a chá»n tuyển vòng đầu nữa. Những ngÆ°á»i tốt nghiệp các lÄ©nh vá»±c rất kÄ© thuáºt nà y, mà là quyết định đối vá»›i các ngà nh công nghiệp của chúng ta, phải có thẻ xanh được kẹp và o bằng của há».â€
Có vẻ là các thanh niên muốn trở thà nh luáºt sÆ° đã bắt đầu lấn át những ngÆ°á»i muốn là kÄ© sÆ° và nhà khoa há»c ở các năm 1970 và đầu các năm 1980. Rồi, vá»›i cÆ¡n sốt dot-com, những ngÆ°á»i muốn và o trÆ°á»ng kinh doanh và có được bằng MBA lấn át các sinh viên kÄ© thuáºt và luáºt sÆ° trong các năm 1990. NgÆ°á»i ta có thể cÅ©ng hi vá»ng rằng thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng sẽ Ä‘á» cáºp đến sá»± thiếu hụt các kÄ© sÆ° và các nhà khoa há»c bằng thay đổi những khuyến khÃch.
“Intel phải Ä‘i đến nÆ¡i có IQ,†Koon nói. Hãy nhá»›, bà lặp lại, các chip của Intel được là m bằng chỉ hai thứ - cát và trà óc, “và ngay bây giá» các bá»™ óc là vấn Ä‘á»â€¦ Chúng ta sẽ cần má»™t hệ thống nháºp cÆ° mạnh hÆ¡n và ủng há»™ hÆ¡n nếu chúng ta muốn thuê những ngÆ°á»i muốn ở lại đây. Khác Ä‘i, thì chúng tôi sẽ Ä‘i đến chá»— há». Các lá»±a chá»n khả dÄ© khác là gì? Tôi không nói vá» các láºp trình viên dữ liệu hay [những ngÆ°á»i vá»›i] bằng cá» nhân vá» khoa há»c máy tÃnh. Chúng ta nói vá» kÄ© thuáºt chuyên sâu cấp cao. Chúng tôi vừa bắt đầu má»™t hoạt Ä‘á»™ng hoà n toà n kÄ© thuáºt ở Nga, nÆ¡i các kÄ© sÆ° được Ä‘Ã o tạo tuyệt vá»i – và nói vá» không sá» dụng hết nhân công! Chúng tôi tăng thêm sức mạnh cho việc đó. Vì sao anh lại không?â€
Äợi má»™t chút: Chẳng phải chúng ta đã thắng Chiến tranh Lạnh? Nếu má»™t trong những công ti công nghệ đứng đầu của MÄ© cảm thấy buá»™c phải thoả mãn các nhu cầu kÄ© thuáºt của nó bằng Ä‘i sang Liên Xô trÆ°á»›c đây, đã đổ vỡ, nÆ¡i thứ duy nhất có vẻ hoạt Ä‘á»™ng là sá»± giáo dục toán và khoa há»c trÆ°á»ng phái cÅ©, thì chúng ta có má»™t khủng hoảng nho nhá» thầm lặng trong tay chúng ta. NgÆ°á»i ta không nhấn mạnh đủ sá»± thá»±c rằng trong thế giá»›i phẳng lÄ©nh vá»±c tri thức được đẩy ra xa hÆ¡n và xa hÆ¡n nữa, nhanh hÆ¡n và nhanh hÆ¡n nữa. Vì thế, các công ti cần năng lá»±c trà óc không chỉ đạt tá»›i các lÄ©nh vá»±c má»›i mà còn đẩy chúng xa hÆ¡n nữa. Äó là nÆ¡i sẽ thấy các tân dược và các sản phẩm phần má»m và phần cứng Ä‘á»™t phá. Và MÄ© hoặc bản thân nó cần phải Ä‘Ã o tạo năng lá»±c trà óc đó hoặc nháºp khẩu nó từ đâu đó khác- hay là tưởng là là m cả hai- nếu nó muốn chế ngá»± thế kỉ hai mÆ°Æ¡i mốt theo cách nó đã chế ngá»± thế kỉ hai mÆ°Æ¡i- và điá»u đó Ä‘Æ¡n giản Ä‘ang không xảy ra.
“Có hai thứ là m tôi lo lắng ngay bây giá»,†Richard A. Rashid, giám đốc nghiên cứu của Microsoft, nói. “Má»™t là sá»± thá»±c rằng chúng ta đã tháºt sá»± Ä‘á»™t ngá»™t đóng Ä‘Æ°á»ng ống của những ngÆ°á»i rất thông minh đến Hoa Kì. Nếu bạn tin rằng chúng ta có các đại há»c và những cÆ¡ há»™i nghiên cứu lá»›n nhất, nó tất cả phải được IQ dẫn dắt. Nhằm tạo ra các quy trình bảo vệ đất nÆ°á»›c khá»i những ngÆ°á»i không mong muốn, [chÃnh phủ] đã là m tốt hÆ¡n nhiá»u má»™t công việc là không cho những ngÆ°á»i đáng mong má»i và o. Má»™t phần tháºt sá»± đáng kể của những ngÆ°á»i hà ng đầu đã tốt nghiệp từ các đại há»c của chúng ta [vá» khoa há»c và kÄ© thuáºt] đã không sinh ra ở đây, nhÆ°ng đã ở lại đây và tạo ra các doanh nghiệp, và trở thà nh các giáo sÆ°, là các đầu máy cho sá»± tăng trưởng kinh tế của chúng ta. Chúng ta muốn những ngÆ°á»i nà y. Trong má»™t thế giá»›i nÆ¡i IQ là má»™t trong những hà ng hoá quan trá»ng nhất, bạn muốn có được cà ng nhiá»u ngÆ°á»i thông minh cà ng tốt.â€
Thứ hai, Rashid nói, “Chúng ta đã là m má»™t việc rất tồi vá» truyá»n đạt cho trẻ con giá trị của khoa há»c và công nghệ nhÆ° má»™t lá»±a chá»n nghá» nghiệp sẽ biến thế giá»›i thà nh má»™t nÆ¡i tốt đẹp hÆ¡n. KÄ© thuáºt và khoa há»c là cái đã dẫn đến biết bao nhiêu cải thiện trong Ä‘á»i sống chúng ta. NhÆ°ng bạn nói vá»›i trẻ em từ vÆ°á»n trẻ đến lá»›p mÆ°Æ¡i hai vá» thay đổi thế giá»›i và chúng không nhìn và o khoa há»c máy tÃnh nhÆ° má»™t nghá», má»™t nghá» sẽ là má»™t thứ vÄ© đại. Äiá»u gây kinh ngạc là bây giá» khó để khiến phụ nữa và o khoa há»c máy tÃnh, và trở nên tồi hÆ¡n. NgÆ°á»i ta nói vá»›i các thiếu nữ ở các lá»›p dÆ°á»›i rằng đấy thá»±c sá»± là má»™t lối sống tồi tệ. Kết quả là , chúng ta không có đủ sinh viên qua các hệ thống của chúng ta những ngÆ°á»i muốn trở thà nh các nhà khoa há»c máy tÃnh và kÄ© sÆ°, và nếu chúng ta cắt dòng chảy từ nÆ°á»›c ngoà i, sá»± tụ hợp của hai thứ đó có thể sẽ đặt chúng ta và o má»™t vị thế rất khó khăn mÆ°á»i hay mÆ°á»i lăm năm kể từ nay. Nó là má»™t quá trình Ä‘Æ°á»ng ống. Nó không tác Ä‘á»™ng ngay tức thì, song mÆ°á»i lăm hay hai mÆ°Æ¡i năm kể từ bây giá», bạn sẽ thấy mình không có những con ngÆ°á»i và năng lá»±c trong các lÄ©nh vá»±c nà y nÆ¡i bạn cần há».â€
Từ Richard Rashid của Microsoft ở Tây Bắc đến Tracy Koon của Intel ở Thung lÅ©ng Silicon đến Shirley Ann Jackson ở Renssler bên Bá» Äông, những ngÆ°á»i hiểu các vấn Ä‘á» nà y giá»i nhất và sát nhất đối vá»›i há», há» có cùng thông Ä‘iệp: Bởi vì cần mÆ°á»i lăm năm để tạo ra má»™t nhà khoa há»c hay kÄ© sÆ° cao cấp, bắt đầu từ khi ngÆ°á»i thanh niên hay thanh nữ đó đầu tiên bị nghiện khoa há»c và toán ở trÆ°á»ng tiểu há»c, chúng ta ngay láºp tức phải bắt tay và o má»™t chÆ°Æ¡ng trình cấp tốc tất-cả-má»i-ngÆ°á»i-lên-tà u, không-có-chắn-ngang, không-có-ngân-sách-quá-lá»›n cho giáo dục khoa há»c và kÄ© thuáºt. Sá»± thá»±c rằng chúng ta không là m thế chÃnh là cuá»™c khủng hoảng thầm lặng của chúng ta. Các nhà khoa há»c và kÄ© sÆ° không má»c trên cây. Há» phải được giáo dục qua má»™t quá trình dà i, bởi vì, thÆ°a các quý bà quý ông, đây thá»±c sá»± là khoa há»c tên lá»a.
|
29-08-2008, 08:34 AM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
TÃM
Äây Không phải là má»™t Thá» nghiệm
Chúng ta có sức mạnh để tạo hình ná»n văn minh mà chúng ta muốn. NhÆ°ng chúng ta cần ý chà của các bạn, lao Ä‘á»™ng của các bạn, nhiệt tâm của các bạn, nếu chúng ta muốn xây dá»±ng loại xã há»™i đó. Những ngÆ°á»i đã đến mảnh đất nà y tìm kiếm để xây dá»±ng nhiá»u hÆ¡n chỉ má»™t nÆ°á»›c má»›i. HỠđã tìm má»™t thế giá»›i má»›i. Cho nên tôi đến đây, đến trÆ°á»ng các bạn hôm nay để nói rằng các bạn có thể biến tầm nhìn của há» thà nh sá»± thá»±c của chúng ta. Cho nên từ thá»i Ä‘iểm nà y hãy bắt đầu công việc của chúng ta sao cho trong tÆ°Æ¡ng lai con ngÆ°á»i sẽ nhìn lại và nói: khi ấy, sau má»™t con Ä‘Æ°á»ng dà i và mệt má»i, con ngÆ°á»i đó đã biến những kì công chói lá»i của thiên tà i của ông thà nh sá»± là m phong phú đầy đủ của cuá»™c sống của ông.
- “Xã hội Vĩ đại†diễn văn, Lyndon B. Johnson, 1964
Vá»›i tÆ° cách là má»™t ngÆ°á»i trưởng thà nh trong thá»i Chiến tranh Lạnh, tôi sẽ luôn nhá»› lái xe trên Ä‘Æ°á»ng cao tốc và nghe radio, khi tiếng nhạc vụt tắt và trên là n sóng xuất hiện má»™t phát thanh viên có giá»ng nói nghiêm khắc và nói: “Äây là má»™t thá» nghiệm hệ thống truyá»n báo Ä‘á»™ng khẩn cấpâ€, và sau đó là ba mÆ°Æ¡i giây còi báo Ä‘á»™ng chói tai. Tháºt may, chúng ta đã không bao giá» phải trải qua dù má»™t giây trong chiến tranh lạnh khi phát thanh viên thông báo, “Äây không phải là má»™t thá» nghiệmâ€. Äó, tuy váºy, chÃnh xác là cái tôi muốn nói ở đây: Äây không phải là má»™t thá» nghiệm.
Những cÆ¡ há»™i và thách thức dà i hạn mà sá»± là m phẳng thế giá»›i đặt ra trÆ°á»›c nÆ°á»›c MÄ© là sâu sắc. Do váºy, khả năng của chúng ta để vượt qua bằng là m việc theo cách chúng ta đã là m - tức là không luôn luôn giữ gìn bà quyết sauce [nÆ°á»›c sốt] của chúng ta và là m già u thêm nó- sẽ không còn đủ nữa. “Äối vá»›i má»™t quốc gia già u có nhÆ° chúng ta, tháºt đáng kinh ngạc khi chúng ta hà nh Ä‘á»™ng Ãt đến thế nà o để tăng cÆ°á»ng khả năng cạnh tranh vốn có của mình,†Dinakar Singh, vị giám đốc hedge-fund [quỹ tá»± bảo hiểm] ngÆ°á»i MÄ© gốc Ấn, nói. “Chúng ta ở trong má»™t thế giá»›i có má»™t hệ thống hiện nay cho phép sá»± há»™i tụ giữa nhiá»u tỉ ngÆ°á»i, và tốt hÆ¡n chúng ta nên lùi lại để hình dung ra nó có nghÄ©a gì. Sẽ là má»™t sá»± trùng hợp thú vị nếu nhÆ° tất cả má»i thứ đã từng đúng trÆ°á»›c đây bây giá» vẫn đúng, nhÆ°ng có hÆ¡i nhiá»u thứ bạn thá»±c sá»± phải là m khác Ä‘i… Cần phải có má»™t cuá»™c thảo luáºn quốc gia sâu sắc hÆ¡n rất nhiá»uâ€. Thế giá»›i phẳng, Singh là lẽ, bây giá» là con voi trong phòng, và câu há»i là , Nó sắp là m gì vá»›i chúng ta, và chúng ta sắp là m gì vá»›i nó?
Nếu thá»i Ä‘iểm nà y có bất cứ sá»± tÆ°Æ¡ng tá»± nà o trong lịch sá» MÄ©, đó chÃnh là đỉnh Ä‘iểm của chiến tranh lạnh, khoảng 1957, khi Liên Xô vượt qua MÄ© trong cuá»™c Ä‘ua không gian bằng việc phóng thà nh công vệ tinh Spunik. Äúng, có nhiá»u sá»± khác nhau giữa thá»i kì đó và thá»i kì của riêng chúng ta. Thách thức chủ yếu khi đó đến từ những nÆ°á»›c muốn xây các bức tÆ°á»ng ngăn; thách thức chÃnh đối vá»›i MÄ© ngà y nay đến từ sá»± thá»±c là tất cả các bức tÆ°á»ng đã bị hạ đổ, và các nÆ°á»›c khác hiện nay có thể cạnh tranh vá»›i chúng ta má»™t cách trá»±c tiếp hÆ¡n nhiá»u. Thách thức chÃnh trong thế giá»›i đó đã là từ các nÆ°á»›c thá»±c hà nh chủ nghÄ©a Cá»™ng sản cá»±c Ä‘oan, cụ thể là Nga, Trung Quốc và Bắc Triá»u Tiên. Thách thức chÃnh đối vá»›i nÆ°á»›c MÄ© ngà y nay là từ các nÆ°á»›c thá»±c hà nh chủ nghÄ©a TÆ° bản cá»±c Ä‘oan, cụ thể là Trung Quốc, Ấn Äá»™ và Nam Triá»u Tiên. Mục tiêu chÃnh trong thá»i kỳ trÆ°á»›c là xây dá»±ng má»™t quốc gia hùng mạnh, mục tiêu chÃnh trong thá»i kỳ nà y là xây dá»±ng những cá nhân hùng mạnh.
Cái thá»i nà y có chung vá»›i thá»i Chiến tranh Lạnh, tuy váºy, là , để Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i các thách thức của sá»± là m phẳng đòi há»i má»™t sá»± đáp lại toà n diện, mạnh mẽ và táºp trung nhÆ° đáp ứng đã Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i chủ nghÄ©a cá»™ng sản. Nó đòi há»i phiên bản của Biên giá»›i Má»›i và Xã há»™i VÄ© đại của riêng chúng ta được thÃch ứng vá»›i thá»i đại phẳng. Nó đòi há»i má»™t vị tổng thống có thể hiệu triệu quốc gia để trở nên thông minh hÆ¡n và há»c toán, khoa há»c và kÄ© thuáºt siêng năng hÆ¡n nhằm đạt các biên giá»›i tri thức má»›i mà thế giá»›i phẳng Ä‘ang mở ra và đẩy ra nhanh chóng. Và nó đòi há»i má»™t Xã há»™i VÄ© đại giao phó cho chÃnh phủ chúng ta để xây dá»±ng hạ tầng cÆ¡ sở, các mạng lÆ°á»›i an sinh, và các định chế sẽ giúp má»i công dân MÄ© trở nên có thể dùng được hÆ¡n trong má»™t thá»i đại khi không ai có thể được đảm bảo công ăn việc là m suốt Ä‘á»i. Tôi gá»i phiên bản riêng của tôi vá» cách tiếp cáºn nà y là chủ nghÄ©a phẳng nhân ái.
Khiến ngÆ°á»i MÄ© táºp hợp xung quanh chủ nghÄ©a phẳng nhân ái là khó hÆ¡n nhiá»u để khiến há» táºp hợp lại quanh chủ nghÄ©a chống cá»™ng. Hiểm hoạ quốc gia dá»… truyá»n đạt hÆ¡n nhiá»u hiểm hoạ cá nhân,†Michael Mandelbaum chuyên gia chÃnh sách đối ngoại của Äại há»c Johns Hopkins lÆ°u ý. Hoạt Ä‘á»™ng kinh tế, nhÆ° được biết, không giống chiến tranh, bởi vì hoạt Ä‘á»™ng kinh tế có thể luôn là má»™t trò chÆ¡i thắng-thắng. NhÆ°ng đôi khi tôi muốn giả nhÆ° hoạt Ä‘á»™ng kinh tế giống chiến tranh hÆ¡n. Trong Chiến tranh Lạnh, chúng ta thá»±c sá»± thấy ngÆ°á»i Soviet phô trÆ°Æ¡ng các tên lá»a của há» trên Quảng trÆ°á»ng Äá». Chúng ta tất cả Ä‘á»u sợ hãi, từ đầu nà y của đất nÆ°á»›c đến đầu kia, và tất cả các chÃnh trị gia của chúng ta đã phải táºp trung và nghiêm túc vá» sắp đặt các nguồn lá»±c và các chÆ°Æ¡ng trình giáo dục để đảm bảo rằng ngÆ°á»i MÄ© có thể theo kịp Liên Xô.
NhÆ°ng ngà y nay, ôi, không có Ä‘e doạ tên lá»a từ Ấn Äá»™. “ÄÆ°á»ng dây nóngâ€, thÆ°á»ng dùng để nối Kremlin vá»›i Nhà Trắng, được thay thế bằng “đưá»ng dây trợ giúpâ€, nối má»i ngÆ°á»i ở MÄ© vá»›i các trung tâm trợ giúp ở Bangalore. Trong khi đầu bên kia Ä‘Æ°á»ng dây nóng đã có thể là Leonid Breznhev vá»›i các lá»i Ä‘e dá»a chiến tranh hạt nhân, ở đầu kia Ä‘Æ°á»ng dây trợ giúp chỉ là má»™t giá»ng nói nhẹ nhà ng và sẵn lòng giúp sắp xếp hoá Ä‘Æ¡n thanh toán AOL của bạn hay hợp tác vá»›i bạn vá» má»™t mẩu phần má»m má»›i. Không, lá»i nói đó không há» có chút Ä‘e doạ nà o của Nikita Khrushchev Ä‘áºp già y lên bà n tại Liên Hợp Quốc, và không há» có chút hằm hè sát khà của các tên bất lÆ°Æ¡ng trong băng Từ Nga vá»›i tình yêu. Không có Boris hay Natasha nà o nói “Chúng tao sẽ chôn chúng mà y†vá»›i dá»ng Nga đặc sệt. Không, giá»ng nói đó trên Ä‘Æ°á»ng dây trợ giúp chỉ là lá»i Ấn Äá»™ du dÆ°Æ¡ng và thân thiện che lấp bất cứ cảm giác Ä‘e doạ hay thách thức nà o. Nó Ä‘Æ¡n giản nói: “Xin chà o, tôi là Rajiv. Tôi có thể giúp bạn?â€
Không, Rajiv, thực sự, bạn không thể.
Khi đến phản ứng vá»›i các thách thức của thế giá»›i phẳng, không có Ä‘Æ°á»ng dây trợ giúp nà o ta có thể gá»i. Chúng ta phải Ä‘Ã o sâu và o chÃnh mình. Chúng ta ở nÆ°á»›c MÄ© có đủ tất cả các công cụ kinh tế và giáo dục cÆ¡ bản để là m việc đó, nhÆ° tôi đã láºp luáºn ở ChÆ°Æ¡ng 6. Song, nhÆ° tôi đã là lẽ ở ChÆ°Æ¡ng 7, chúng ta đã không chăm sóc các công cụ đó nhÆ° chúng ta phải. Vì thế, chúng ta có khủng hoảng thầm lặng. Cho rằng vì ná»n kinh tế MÄ© đã chế ngá»± thế giá»›i hÆ¡n má»™t thế kỉ, nó sẽ và phải theo cách đó là ảo tưởng ngà y nay cÅ©ng nguy hiểm nhÆ° ảo tưởng năm 1950 rằng MÄ© luôn chế ngá»± vá» khoa há»c và công nghệ. NhÆ°ng việc nà y sẽ không dá»…. Khiến xã há»™i chúng ta có đủ tốc Ä‘á»™ cho má»™t thế giá»›i phẳng sẽ cá»±c kì khó nhá»c. Chúng ta sẽ phải bắt đầu là m rất nhiá»u thứ khác Ä‘i. Sẽ cần loại táºp trung và ý chà quốc gia mà Tổng thống J. F. Kennedy đã kêu gá»i ở bà i diá»…n văn nổi tiếng 25-5-1961 vá»›i Quốc há»™i vỠ“các nhu cầu quốc gia cấp bách.†Khi đó, nÆ°á»›c MÄ© Ä‘ang tỉnh lại từ hai cú sốc vá» Sputnik và việc Liên Xô phóng tà u vÅ© trụ vá»›i má»™t nhà du hà nh vÅ© trụ, Yuri Gagarin, Ãt hÆ¡n hai tháng trÆ°á»›c diá»…n văn của Kennedy. Kennedy đã biết là trong khi MÄ© đã có các tà i sản con ngÆ°á»i và thể chế khổng lồ- hÆ¡n Liên Xô nhiá»u- chúng đã không được sá» dụng hoà n toà n.
“Tôi tin chúng ta có má»i nguồn lá»±c và tà i năng cần thiết,†Tổng thống Kennedy nói. “NhÆ°ng sá»± tháºt của vấn Ä‘á» là chúng ta đã chÆ°a bao giá» Ä‘Æ°a ra các quyết định quốc gia hay sắp đặt các nguồn lá»±c cho sá»± lãnh đạo nhÆ° váºy. Chúng ta đã chÆ°a bao giỠđịnh rõ các mục tiêu dà i hạn vá»›i má»™t lịch trình thá»i gian khẩn cấp, hay cai quản các nguồn lá»±c và thá»i gian của chúng ta để đảm bảo sá»± thá»±c hiện chúng.†Và sau đó trình bà y toà n bá»™ chÆ°Æ¡ng trình của ông để Ä‘Æ°a ngÆ°á»i lên mặt trăng trong vòng mÆ°á»i năm, Tổng thống Kennedy nói thêm, “Hãy là m tháºt rõ là , tôi yêu cầu Quốc há»™i và đất nÆ°á»›c chấp nháºn má»™t cam kết kiên quyết đối vá»›i má»™t Ä‘Æ°á»ng lối hà nh Ä‘á»™ng má»›i, má»™t Ä‘Æ°á»ng lối sẽ kéo dà i nhiá»u năm và kéo theo các chi phà rất nặng… Quyết định nà y đòi há»i má»™t cam kết quốc gia lá»›n vá» nhân lá»±c khoa há»c và kÄ© thuáºt, trang thiết bị và phÆ°Æ¡ng tiện, và khả năng của sá»± đổi hÆ°á»›ng của chúng từ các hoạt Ä‘á»™ng quan trá»ng khác mÆ¡i chúng đã trải ra má»ng manh rồi. Nó có nghÄ©a là má»™t mức Ä‘á»™ hiến dâng, tổ chức và kỉ luáºt, những cái đã không luôn tiêu biểu cho các ná»— lá»±c nghiên cứu và phát triển của chúng ta.â€
Trong diá»…n văn đó, Kennedy đã Ä‘Æ°a ra má»™t lá»i tuyên bố trịnh trá»ng có sá»± cá»™ng hưởng gây sá»ng sốt ngà y nay: “vì thế tôi chuyển cho Quốc há»™i má»™t chÆ°Æ¡ng trình Phát triển và Äà o tạo Nguồn Nhân lá»±c, để Ä‘Ã o tạo hay Ä‘Ã o tạo lại hà ng trăm ngà n ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, đặc biệt trong các lÄ©nh vá»±c nÆ¡i chúng ta đã thấy thất nghiệp kinh niên nhÆ° háºu quả của các nhân tố công nghệ, vá» những kÄ© năng nghá» nghiệp má»›i trong má»™t giai Ä‘oạn bốn năm- nhằm thay thế các kÄ© năng bị tá»± Ä‘á»™ng hoá và thay đổi công nghiệp là m cho lá»—i thá»i bằng các kÄ© năng má»›i mà các quy trình má»›i đòi há»i.â€
Amen. Chúng ta cÅ©ng phải là m các thứ theo cách khác. Chúng ta phải sắp xếp lại cái cần giữ, cái phải bá», cái cần thÃch nghi, cái cần chấp nháºn, nÆ¡i nà o cần tăng gấp đôi ná»— lá»±c của chúng ta, và nÆ¡i nà o để tăng cÆ°á»ng sá»± táºp trung của chúng ta. Äó là cái chÆ°Æ¡ng nà y nói vá». Äây chỉ là má»™t trá»±c giác, nhÆ°ng sá»± là m phẳng thế giá»›i sẽ có tÃnh tà n phá to lá»›n vá»›i các các xã há»™i truyá»n thống và phát triển. Kẻ yếu sẽ rá»›t lại sau xa hÆ¡n nhanh hÆ¡n. [Xã há»™i] truyá»n thống sẽ cảm thấy lá»±c hiện đại hoá sâu rá»™ng hÆ¡n nhiá»u. Cái má»›i sẽ bị biến thà nh cÅ© mau hÆ¡n. Xã há»™i đã phát triển sẽ bị xã há»™i chÆ°a phát triển thách thức sâu rá»™ng hÆ¡n nhiá»u. Tôi lo, bởi vì sá»± ổn định chÃnh trị dá»±a rất nhiá»u và o sá»± ổn định kinh tế, và ổn định kinh tế sẽ không là má»™t đặc Ä‘iểm của thế giá»›i phẳng. TÃnh tất cả lại và bạn có thể thấy rằng những sá»± phá vỡ sẽ đến nhanh hÆ¡n và khắc nghiệt hÆ¡n. Hãy nghÄ© vá» Microsoft cố hình dung ra là m sao để đối phó vá»›i Ä‘á»™i quân toà n cầu của những ngÆ°á»i viết phần má»m miá»…n phÃ! Chúng ta bÆ°á»›c và o má»™t thá»i kì sáng tạo huá»· diệt dá»±a và o các steroid. Cho dù nÆ°á»›c bạn có má»™t chiến lược toà n diện để đối phó vá»›i chủ nghÄ©a phẳng, nó sẽ là má»™t thách thức có má»™t chiá»u kÃch hoà n toà n má»›i. NhÆ°ng nếu bạn không há» có má»™t chiến lược nà o…ừ, bạn đã được cảnh báo.
Äây không phải là má»™t thá» nghiệm.
Là má»™t ngÆ°á»i MÄ©, tôi táºp trung nhất và o nÆ°á»›c mình. Là m sao chúng ta bắt tay để tối Ä‘a hoá các lợi Ãch và cÆ¡ há»™i của thế giá»›i phẳng, và cung cấp sá»± bảo vệ cho những ngÆ°á»i có khó khăn vá»›i quá Ä‘á»™, mà không viện dẫn đến chủ nghÄ©a bảo há»™ hay chủ nghÄ©a tÆ° bản bá» trốn? Má»™t số sẽ Ä‘Æ°a ra các câu trả lá»i bảo thủ truyá»n thống; má»™t số sẽ Ä‘Æ°a ra câu trả lá»i tá»± do truyá»n thống. Tôi Ä‘Æ°a ra chủ nghÄ©a phẳng nhân ái, má»™t há»—n hợp chÃnh sách được xây dá»±ng quanh năm loại hà nh Ä‘á»™ng lá»›n cho thá»i đại phẳng: sá»± lãnh đạo, rèn luyện cÆ¡ bắp, che chở, chủ nghÄ©a tÃch cá»±c xã há»™i, và nuôi dạy con cái.
Sá»° LÃNH ÄẠO
Công việc của chÃnh trị gia ở MÄ©, bất luáºn ở mức địa phÆ°Æ¡ng, bang, hay quốc gia, phần lá»›n, phải là giúp giáo dục và giải thÃch cho ngÆ°á»i dân, há» sống trong thế giá»›i nà o và há» cần là m gì nếu há» muốn phát đạt bên trong nó. Chúng ta có má»™t vấn Ä‘á» ngà y nay, tuy váºy, là rất nhiá»u chÃnh trị gia MÄ© có vẻ không biết gì vá» thế giá»›i phẳng. NhÆ° nhà tÆ° bản mạo hiểm John Doerr má»™t lần là m tôi chú ý, “Bạn nói vá»›i giá»›i lãnh đạo ở Trung Quốc, và há» toà n là các kÄ© sÆ°, và há» hiểu ngay cái gì Ä‘ang xảy ra. Giá»›i lãnh đạo MÄ© thì không, vì há» toà n là luáºt sÆ°.†Bill Gates nói thêm, “NgÆ°á»i Trung Quốc đã hạ rủi ro xuống, công việc nặng nhá»c xuống, giáo dục, và khi bạn gặp các chÃnh trị gia Trung Quốc, tất cả há» Ä‘á»u là nhà khoa há»c hay kÄ© sÆ°. Bạn có thể thảo luáºn bằng số vá»›i há»- bạn không bao giá» thảo luáºn ‘cho tôi má»™t câu nói đùa để là m [các đối thủ chÃnh trị của tôi] bối rối.’ Bạn gặp má»™t bá»™ máy quan liêu thông minh.â€
Tôi không nói phải đòi tất cả các chÃnh trị gia có bằng kÄ© thuáºt, nhÆ°ng có Ãch nếu há» có sá»± hiểu biết cÆ¡ bản vá» các lá»±c là m phẳng thế giá»›i, có khả năng giáo dục các cá» tri vá» chúng và kÃch Ä‘á»™ng má»™t sá»± đáp lại. Chúng ta có quá nhiá»u chÃnh trị gia ở MÄ© ngà y nay những ngÆ°á»i có vẻ là m Ä‘iá»u ngược lại. Há» có vẻ chịu khó thá»±c sá»± để là m cho các cá» tri của há» ngu đần- khuyến khÃch há» Ä‘i tin rằng các việc là m nhất định là “các việc là m Mĩ†và có thể được bảo vệ khá»i cạnh tranh nÆ°á»›c ngoà i, hay vì MÄ© đã luôn thống trị vá» mặt kinh tế trong suốt cuá»™c Ä‘á»i chúng ta nó luôn sẽ, hay rằng lòng trắc ẩn phải được là m ngang bằng vá»›i chủ nghÄ©a bảo há»™. Khó để có má»™t chiến lược quốc gia MÄ© để đối phó vá»›i chủ nghÄ©a phẳng nếu ngÆ°á»i dân tháºm chà không nháºn ra rằng có má»™t lá»— hổng giáo dục Ä‘ang nổi lên và rằng có má»™t lá»— hổng hoà i bão Ä‘ang nổi lên và rằng chúng ta trong má»™t khủng hoảng thầm lặng. Thà dụ, trong tất cả các lá»±a chá»n chÃnh sách mà Quốc há»™i do phe Cá»™ng hoà dẫn đầu có thể đã Ä‘Æ°a ra để láºp ngân sách năm tà i chÃnh 2005, thế quái nà o nó lại có thể quyết định cắt tà i trợ của Quỹ Khoa há»c Quốc gia hÆ¡n 100 triệu $?
Chúng ta cần các chÃnh trị gia những ngÆ°á»i có khả năng và sẵn sà ng để cả giải thÃch lẫn truyá»n cảm hứng. Và cái há» cần nhất để giải thÃch cho ngÆ°á»i MÄ© là khá giống nhÆ° cái Lou Gerstner đã giải thÃch cho lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng IBM khi ông nháºm chức chủ tịch năm 1993, khi công ti thua lá»— hà ng tỉ dollar. Lúc đó, IBM đối mặt vá»›i má»™t kinh nghiệm gần chết do nó đã không thÃch nghi và tÆ° bản hoá trên thị trÆ°á»ng tÃnh toán kinh doanh mà nó đã tạo ra. IBM trở nên ngạo mạn. Nó đã xây dá»±ng toà n bá»™ đặc quyá»n kinh tiêu [franchise] của nó khắp nÆ¡i giúp các khách hà ng giải quyết các vấn Ä‘á». NhÆ°ng sau má»™t thá»i gian nó ngừng lắng nghe khách hà ng. Nó đã nghÄ© nó không phải [nghe]. Và khi IBM ngừng lắng nghe các khách hà ng, nó ngừng tạo giá trị có ý nghÄ©a cho các khách hà ng của nó, và đó đã là toà n bá»™ sức mạnh của công việc kinh doanh của nó. Má»™t bạn tôi đã là m việc ở IBM khi đó bảo tôi rằng khi anh ở công ti năm đầu và tham dá»± má»™t cua ná»™i bá»™, giáo viên IBM của anh khoe rằng IBM là má»™t công ti vÄ© đại đến mức, nó có thể là m “những thứ lạ thÆ°á»ng vá»›i chỉ những ngÆ°á»i trung bình.†Khi thế giá»›i bắt đầu phẳng ra, tuy váºy, IBM thấy rằng nó không thể tiếp tục phát đạt vá»›i má»™t sá»± thừa mứa những ngÆ°á»i trung bình là m việc cho má»™t công ti đã ngừng là má»™t ngÆ°á»i chăm chú lắng nghe.
Song khi má»™t công ti là nhà tiên phong, kẻ Ä‘i đầu, gã chóp bu, châu báu, nó khó nhìn và o gÆ°Æ¡ng và bảo chÃnh mình: nó ở trong má»™t khủng hoảng không rất yên tÄ©nh và tốt hÆ¡n hết là bắt đầu là m má»™t lịch sá» má»›i hay trở thà nh lịch sá». Gerstner đã quyết định ông sẽ là cái gÆ°Æ¡ng đó. Ông bảo IBM là xấu xa và rằng má»™t chiến lược chủ yếu xoay quanh việc thiết kế và bán các máy tÃnh – hÆ¡n là các dịch vụ và chiến lược để lấy ra nhiá»u nhất từ các máy tÃnh đó cho má»—i khách hà ng – là không có nghÄ©a. Chẳng cần nói, đây là má»™t cú sốc cho những ngÆ°á»i IBM.
“Cải biến má»™t doanh nghiệp bắt đầu vá»›i má»™t cảm giác khủng hoảng hay cấp bách,†Gerstner nói vá»›i các sinh viên TrÆ°á»ng Kinh doanh Hardvard, trong má»™t bà i nói chuyện 9-12-2002. “Không tổ chức nà o sẽ trải qua thay đổi căn bản trừ phi nó tin là nó gặp rắc rối sâu sắc và cần là m cái gì đó khác để sống sót.†Không thể bá» qua sá»± tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i MÄ© nói chung và o đầu thế kỉ hai mÆ°Æ¡i mốt.
Khi Lou Gerstner đến, má»™t trong những việc đầu tiên ông là m là thay thế khái niệm việc là m suốt Ä‘á»i bằng khái niệm có thể được thuê suốt Ä‘á»i. Má»™t bạn tôi, Alex Attal, má»™t kÄ© sÆ° phần má»m Pháp ngÆ°á»i đã là m việc cho IBM khi đó, đã mô tả sá»± thay đổi theo cách nà y: “Thay cho IBM đảm bảo cho bạn rằng bạn sẽ được dùng, bạn phải đảm bảo rằng bạn có thể ở lại để có thể dùng được. Công ti sẽ cho bạn khung khổ nhÆ°ng bạn phải tạo láºp chÃnh mình. Tất cả là vá» thÃch nghi. Tôi đứng đầu việc bán hà ng cho IBM Pháp khi đó. Lúc đó là giữa các năm 1990. Tôi bảo nhân viên của tôi là , [quan niệm vá»] việc là m suốt Ä‘á»i ngà y xÆ°a chỉ là trách nhiệm công ti, không phải trách nhiệm cá nhân. NhÆ°ng má»™t khi chúng ta chuyển sang mô hình khả năng có thể được dùng, việc đó trở thà nh má»™t trách nhiệm chung. Công ti sẽ để bạn tiếp cáºn đến tri thức, nhÆ°ng bạn phải táºn dụng nó… Bạn phải tạo láºp các kÄ© năng bởi vì chÃnh bạn sẽ đối chá»i vá»›i rất nhiá»u ngÆ°á»i khác.â€
Khi Gerstner bắt đầu thay đổi khung mẫu [paradigm] ở IBM, ông tiếp tục nhấn mạnh vấn Ä‘á» trao quyá»n cá nhân. Attal nói, “Ông hiểu rằng má»™t công ti phi thÆ°á»ng chỉ có thể được xây dá»±ng trên má»™t khối lượng tá»›i hạn của những ngÆ°á»i phi thÆ°á»ng.â€
NhÆ° ở IBM, cÅ©ng thế ở MÄ©. Joe trung bình phải trở thà nh Joe đặc biệt, chuyên dụng, hay có thể thÃch nghi. Công việc của chÃnh phủ và doanh nghiệp là không Ä‘i đảm bảo cho bất cứ ai má»™t việc là m suốt Ä‘á»i- những ngà y đó đã qua rồi. Khế Æ°á»›c xã há»™i đó đã bị xé toạc vá»›i sá»± là m phẳng thế giá»›i. Cái chÃnh phủ có thể và phải đảm bảo cho nhân dân là cÆ¡ há»™i để là m cho há» có thể dùng được hÆ¡n. Chúng ta không muốn MÄ© trở thà nh cái mà IBM đã trở thà nh đối vá»›i công nghiệp máy tÃnh trong các năm 1980: những ngÆ°á»i mở ra lÄ©nh vá»±c và sau đó trở nên quá rụt rè, kiêu căng, và tầm thÆ°á»ng để chÆ¡i tiếp trên đó. Chúng ta muốn MÄ© là IBM được tái sinh.
Các chÃnh trị gia không chỉ cần giải thÃch thế giá»›i phẳng cho nhân dân, há» cần truyá»n cảm hứng cho hỠđể có thể đối phó vá»›i thách thức của nó. Có nhiá»u đối vá»›i sá»± lãnh đạo chÃnh trị hÆ¡n là má»™t sá»± cạnh tranh vá» ai có thể Ä‘Æ°a ra các mạng lÆ°á»›i an sinh rá»™ng rãi nhất. Phải, chúng ta phải Ä‘á» cáºp đến sá»± sợ hãi của nhân dân, nhÆ°ng chúng ta cÅ©ng phải nuôi dưỡng trà tưởng tượng của há». Các chÃnh trị gia có thể là m cho chúng ta sợ hãi hÆ¡n và do đó là ngÆ°á»i là m bất lá»±c [disabler], hoặc há» có thể truyá»n cảm hứng cho chúng ta và do đó là những ngÆ°á»i là m cho có thể [enabler].
Thá»±c ra, không dá»… khiến ngÆ°á»i dân thiết tha vá»›i thế giá»›i phẳng. Cần sức tưởng tượng nà o đó. Tổng thống Kennedy hiểu rằng cạnh tranh vá»›i Liên Xô không phải là cuá»™c chạy Ä‘ua vÅ© trụ mà là chạy Ä‘ua khoa há»c, mà thá»±c chất là má»™t cuá»™c chạy Ä‘ua giáo dục. Thế nhÆ°ng cách ông chá»n để kÃch Ä‘á»™ng ngÆ°á»i MÄ© vá» hi sinh và bắt tay và o là m cái cần để thắng Chiến tranh Lạnh - việc đòi há»i má»™t cú đẩy quy mô lá»›n vá» khoa há»c và kÄ© thuáºt- là bằng cách Ä‘Æ°a ra má»™t tầm nhìn Ä‘Æ°a ngÆ°á»i lên mặt trăng, chứ không phải bắn tên lá»a và o Moscow. Nếu Tổng thống Bush tìm má»™t đỠán di sản tÆ°Æ¡ng tá»±, đúng có má»™t đỠán Ä‘ang thét vang- má»™t sáng kiến khoa há»c quốc gia có thể là cú sút mặt trăng của thế hệ chúng ta: má»™t chÆ°Æ¡ng trình cấp tốc cho năng lượng thay thế và bảo tồn để là m cho nÆ°á»›c MÄ© Ä‘á»™c láºp vá» năng lượng trong mÆ°á»i năm. Nếu Tổng thống Bush biến Ä‘á»™c láºp vá» năng lượng là m cú sút mặt trăng của ông, vá»›i má»™t cú Ä‘á»™t kÃch huá»· diệt ông có thể là m cạn nguồn thu của chủ nghÄ©a khủng bố, buá»™c Iran, Nga, Venezuela, và Saudi Arabia và o con Ä‘Æ°á»ng cải cách – mà há» sẽ chẳng bao giá» là m vá»›i 50$ má»™t thùng dầu- là m mạnh đồng dollar, và cải thiện địa vị của chÃnh ông ở Châu Âu bằng là m cái gì đó to lá»›n để giảm sá»± nóng lên toà n cầu. Ông cÅ©ng có thể tạo ra má»™t nam châm thá»±c để truyá»n cảm cho những ngÆ°á»i trẻ tuổi để đóng góp cho cả chiến tranh chống khủng bố lẫn tÆ°Æ¡ng lai của nÆ°á»›c MÄ© bằng lại trở thà nh các nhà khoa há»c, kÄ© sÆ°, và nhà toán há»c. “Äây không chỉ là thắng-thắng,†Michael Mandelbaum nói. “Äây là má»™t tình thế thắng-thắng-thắng-thắng-thắng.â€
Tôi bị ấn tượng nhất quán rằng các cá»™t báo của tôi, các cá»™t đã nháºn được phản hồi tÃch cá»±c hÆ¡n hẳn qua nhiá»u năm, đặc biệt từ thanh niên, đã là các cá»™t báo thúc giục tổng thống hiệu triệu quốc gia cho nhiệm vụ nà y. Kêu gá»i má»i năng lá»±c và kÄ© năng của chúng ta để tạo ra má»™t nhiên liệu thế kỉ hai mÆ°Æ¡i mốt là cÆ¡ há»™i của George W. Bush để là cả Nixon vá»›i Trung Quốc lẫn JFK đối vá»›i mặt trăng bằng má»™t nÆ°á»›c Ä‘i. Äáng tiếc cho nÆ°á»›c MÄ©, có vẻ dÆ°á»ng nhÆ° là tôi sẽ lên mặt trăng trÆ°á»›c khi Tổng thống Bush Ä‘i xuống Ä‘Æ°á»ng nà y.
CÆ BẮP
Vì việc là m suốt Ä‘á»i là má»™t dạng mỡ mà má»™t thế giá»›i phẳng Ä‘Æ¡n giản không thể duy trì lâu hÆ¡n được nữa, chủ nghÄ©a phẳng nhân ái cố tìm để táºp trung năng lá»±c của nó và o việc là m thế nà o chÃnh phủ và doanh nghiệp có thể nâng cao khả năng có thể dùng được suốt Ä‘á»i của má»—i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng. Việc là m suốt Ä‘á»i phụ thuá»™c và o bảo quản rất nhiá»u mỡ. Khả năng có thể dùng được suốt Ä‘á»i đòi há»i thay mỡ đó bằng cÆ¡ bắp. Khế Æ°á»›c xã há»™i tá» ra tiến bá»™ phải cố có hiệu lá»±c giữa chÃnh phủ và những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, và các công ti và những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, là má»™t khế Æ°á»›c trong đó chÃnh phủ và các công ti nói, “Chúng tôi không thể đảm bảo cho bạn bất cứ việc là m suốt Ä‘á»i nà o. NhÆ°ng chúng tôi có thể đảm bảo rằng chÃnh phủ và các công ti sẽ táºp trung để cho bạn các công cụ khiến bạn có thể được dùng suốt Ä‘á»i hÆ¡n.†Toà n bá»™ tâm trà của má»™t thế giá»›i phẳng là nếp nghÄ© trong đó cá nhân ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng sẽ ngà y cà ng chịu trách nhiệm hÆ¡n vá» cai quản sá»± nghiệp, rủi ro, và an toà n kinh tế của chÃnh mình, và công việc của chÃnh phủ và các công ti là để giúp ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng luyện cÆ¡ bắp cần thiết để là m việc đó.
“CÆ¡ bắp†những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng cần nhất là các khoản phúc lợi có thể mang Ä‘i và các cÆ¡ há»™i cho việc há»c suốt Ä‘á»i. Vì sao hai thứ đó? Bởi vì chúng là các tà i sản quan trá»ng nhất để khiến công nhân di Ä‘á»™ng và thÃch nghi. NhÆ° kinh tế gia Äại há»c Hardvard Robert Lawrence lÆ°u ý, tà i sản lá»›n nhất duy nhất mà ná»n kinh tế MÄ© có luôn đã là tÃnh linh hoạt và tÃnh di Ä‘á»™ng của lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng và luáºt lao Ä‘á»™ng của nó. Tà i sản đó sẽ trở nên tháºm chà má»™t lợi thế hÆ¡n trong thế giá»›i phẳng, và cả việc tạo lẫn huá»· việc là m Ä‘á»u tăng tốc.
Căn cứ và o thá»±c tế đó, Lawrence là lẽ, ngà y cà ng quan trá»ng cho xã há»™i, ở mức có thể, để là m cho phúc lợi và giáo dục- hai thà nh tố then chốt của khả năng có thể được dùng – cà ng linh hoạt cà ng tốt. Bạn không muốn ngÆ°á»i dân cảm thấy há» phải ở lại má»™t công ti mãi mãi Ä‘Æ¡n giản để giữ trợ cấp và phúc lợi y tế của há». Lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng cà ng cảm thấy di Ä‘á»™ng - vá» mặt chăm sóc y tế, phúc lợi trợ cấp, và khả năng há»c suốt Ä‘á»i- nó sẽ cà ng sẵn sà ng và có khả năng nhảy và o các ngà nh má»›i và việc là m đặc sắc má»›i do thế giá»›i phẳng sinh ra và chuyển từ các công ti hấp hối sang các công ti phát đạt.
Tạo ra khung khổ pháp là cho tÃnh có thể mang theo của lÆ°Æ¡ng hÆ°u và chăm sóc sức khoẻ - thêm và o Trợ cấp Xã há»™i, Medicare, và Medicaid- sẽ giúp ngÆ°á»i dân tăng cÆ¡ bắp nhÆ° váºy. Ngà y nay xấp xỉ 50 phần trăm ngÆ°á»i MÄ© không có sÆ¡ đồ hÆ°u trà dá»±a và o việc là m nà o, khác Trợ cấp Xã há»™i. NgÆ°á»i đủ may để có má»™t sÆ¡ đồ không thể dá»… dà ng mang nó vá»›i mình từ việc là m nà y sang việc là m khác. Cái cần là má»™t sÆ¡ đồ hÆ°u trà có thể mang theo, phổ quát, Ä‘Æ¡n giản, theo Ä‘Æ°á»ng lối do Progressive Policy Institute [PPI - Viện ChÃnh sách Tiến bá»™] Ä‘á» xuất, có thể giải thoát má»› lẫn lá»™n của mÆ°á»i sáu sá»± lá»±a chá»n thuế ná»™p sau khác nhau được chÃnh phủ Ä‘á» nghị bây giá» và hợp nhất tất cả chúng và o má»™t phÆ°Æ¡ng tiện duy nhất. SÆ¡ đồ phổ quát nà y, mà bạn có thể mở vá»›i việc là m đầu tiên của bạn, sẽ Ä‘á»™ng viên ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng láºp các chÆ°Æ¡ng trình tiết kiệm thuế trả sau 401(k). Má»—i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng và nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng của mình có thể đóng góp bằng tiá»n mặt, tiá»n thưởng, chia sẻ lợi nhuáºn, hay cổ phiếu, phụ thuá»™c và o loại phúc lợi mà nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng cụ thể kiến nghị. Các tà i sản nà y có thể được tÃch lại miá»…n thuế trong bất cứ các lá»±a chá»n tiết kiệm hay danh mục đầu tÆ° nà o mà ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng chá»n. Song nếu có khi nà o phải đổi việc là m, ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng có thể mang toà n bá»™ danh mục đầu tÆ° vá»›i mình và không phải hoặc rút tiá»n ra hay để nó dÆ°á»›i cái ô của ngÆ°á»i sá» dụng lao Ä‘á»™ng trÆ°á»›c. Äiá»u khoản chuyển khoản có tồn tại ngà y nay, nhÆ°ng chúng phức tạp và nhiá»u ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng không táºn dụng chúng vì Ä‘iá»u đó.
SÆ¡ đồ hÆ°u chung phổ quát sẽ là m cho việc chuyển khoản Ä‘Æ¡n giản, dá»… dà ng, và mong đợi, nhÆ° thế nhà giam lÆ°Æ¡ng hÆ°u tá»± nó sẽ không bao giá» giữ ai đó khá»i di chuyển từ việc là m nà y sang việc là m kia. Má»—i nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng vẫn có thể Ä‘Æ°a ra sÆ¡ đồ phúc lợi 401(k) cụ thể của riêng mình, nhÆ° má»™t khuyến khÃch để thu hút ngÆ°á»i là m. NhÆ°ng má»™t khi ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng chuyển sang việc là m khác, các khoản đầu tÆ° trong sÆ¡ đồ 401(k) cá biệt đó sẽ Ä‘Æ¡n giản tá»± Ä‘á»™ng đổ và o tà i khoản hÆ°u phổ quát của anh hay cô ta. Vá»›i má»—i việc là m má»›i, có thể bắt đầu má»™t 401(k) má»›i, và vá»›i má»—i di chuyển, các khoản phúc lợi được gá»i và o cùng tà i khoản phổ quát đó.
Thêm và o chÆ°Æ¡ng trình hÆ°u Ä‘Æ¡n giản, có thể mang theo, và phổ quát nà y, Will Marshall, chủ tịch PPI, Ä‘á» xuất quy chế có thể là m cho dá»… dà ng hÆ¡n nhiá»u và có khả năng hÆ¡n cho những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng để nháºn quyá»n chá»n cổ phiếu trong các công ti há» là m việc. Quy chế nhÆ° váºy sẽ cho khuyến khÃch thuế đối vá»›i các công ti để cho ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng nhiá»u quyá»n chá»n hÆ¡n, sá»›m hÆ¡n và phạt các công ti không cho. Má»™t phần việc khiến những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng di Ä‘á»™ng hÆ¡n, là tạo ra nhiá»u cách hÆ¡n để ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng là chủ sở hữu các tà i sản tà i chÃnh, không chỉ lao Ä‘á»™ng của chÃnh há». “Chúng ta muốn má»™t công chúng thấy mình vá»›i tÆ° cách những ngÆ°á»i trong cuá»™c, chia sẻ ở bên tạo tÆ° bản của thế giá»›i phẳng, không chỉ cạnh tranh trên thị trÆ°á»ng lao Ä‘á»™ng toà n cầu,†Marshall là lẽ. “Chúng ta tất cả phải là các chủ nhân cÅ©ng nhÆ° những ngÆ°á»i ăn lÆ°Æ¡ng. Äó là nÆ¡i chÃnh sách công phải táºp trung và o- để chắc chắn là nhân dân có các tà i sản tạo của cải khi há» bÆ°á»›c và o thế kỉ hai mÆ°Æ¡i mốt, theo cách sở hữu nhà đã thá»±c hiện Ä‘iá»u đó trong thế kỉ hai mÆ°Æ¡i.â€
Vì sao? Bởi vì có má»™t khối ngà y cà ng tăng các tà i liệu khoa há»c nói, những ngÆ°á»i là những ngÆ°á»i trong cuá»™c, những ngÆ°á»i có má»™t miếng trong chiếc bánh, “được đầu tÆ° sâu hÆ¡n và o hệ thống chủ nghÄ©a tÆ° bản dân chủ và các chÃnh sách của chúng ta để giữ nó năng Ä‘á»™ng,†Marshall nói. Nó là má»™t cách khác, bên cạnh sở hữu nhà , để là m cÆ¡ sở cho tÃnh chÃnh đáng của chủ nghÄ©a tÆ° bản dân chủ. CÅ©ng là cách khác để tiếp sinh lá»±c cho nó, vì những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng cÅ©ng là các ông chủ thì là những ngÆ°á»i có năng suất hÆ¡n trong công việc. HÆ¡n nữa, trong má»™t thế giá»›i phẳng nÆ¡i má»i công nhân sẽ đối mặt vá»›i cạnh tranh hà khắc hÆ¡n, má»—i ngÆ°á»i cà ng có nhiá»u cÆ¡ há»™i để tạo của cải qua năng lá»±c của các thị trÆ°á»ng và lãi kép, anh hay cô ta sẽ cà ng có khả năng tá»± lá»±c. Cần cho những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng má»i bá»™ ổn định chúng ta có thể và là m cho há» có được quyá»n chá»n cổ phiếu dá»… nhÆ° các nhà tà i phiệt. Thay cho chỉ táºp trung bảo vệ những ngÆ°á»i có vốn hiện tại, nhÆ° những ngÆ°á»i bảo thủ có vẻ rất thÆ°á»ng thế, thay và o đó hãy táºp trung để mở rá»™ng giá»›i chủ sở hữu tÆ° bản.
Vá» mặt chăm sóc sức khoẻ, mà tôi sẽ không Ä‘Ã o bá»›i rất chi tiết, vì việc đó bản thân nó sẽ là má»™t cuốn sách, cốt yếu là chúng ta phát triển má»™t sÆ¡ đồ cho bảo hiểm y tế có thể mang theo là m giảm gánh nặng nà o đó lên các nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng để cung cấp và quản là phạm vi bảo hiểm. Hầu nhÆ° má»i doanh nhân mà tôi nói chuyện vá»›i cho cuốn sách nà y Ä‘á»u viện dẫn đến các chi phà chăm sóc sức khoẻ rất cao và không kiểm soát được ở MÄ© nhÆ° má»™t là do để di chuyển các nhà máy ra nÆ°á»›c ngoà i đến các nÆ°á»›c nÆ¡i phúc lợi là hạn chế hÆ¡n, hay không tồn tại, hay nÆ¡i có bảo hiểm sức khoẻ quốc gia. Lại lần nữa, tôi thÃch loại chÆ°Æ¡ng trình chăm sóc sức khoẻ có thể mang theo do PPI Ä‘á» xuất. à tưởng là thiết láºp các quỹ mua táºp thể từng bang má»™t, theo cách các nhân viên Quốc há»™i và liên bang hiện nay bảo hiểm mình. Các quỹ nà y Ä‘á» ra các quy tắc và tạo ra má»™t thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng trong đó các công ti bảo hiểm có thể chà o má»™t thá»±c Ä‘Æ¡n các quyá»n chá»n. Má»—i nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng khi đó sẽ chịu trách nhiệm vá» chà o thá»±c Ä‘Æ¡n vá» các quyá»n chá»n nà y cho má»—i nhân viên má»›i. Những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng có thể chá»n Ä‘á»™ bao phủ cao, trung bình, hay thấp. Má»—i ngÆ°á»i, tuy váºy, phải được bảo hiểm. Phụ thuá»™c và o ngÆ°á»i sá» dụng lao Ä‘á»™ng, có thể bao hà m má»™t phần hay toà n bá»™ phà bảo hiểm và nhân viên [trả] phần còn lại. NhÆ°ng các nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng sẽ không chịu trách nhiệm Ä‘Ã m phán các sÆ¡ đồ vá»›i các công ti bảo hiểm, nÆ¡i há» có Ãt ảnh hưởng cá nhân.
Các quỹ bang hay liên bang sẽ là m việc đó. Theo cách nà y ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng sẽ hoà n toà n di Ä‘á»™ng và có thể lấy bảo hiểm y tế của mình bất cứ đâu há» Ä‘i. Loại sÆ¡ đồ nà y hoạt Ä‘á»™ng giống má»™t bùa há»™ mạng cho các thà nh viên Quốc há»™i, nhÆ° thế vì sao không chà o nó cho công chúng rá»™ng rãi? Những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng nghèo và có thu nháºp thấp không đủ sức để tham gia má»™t sÆ¡ đồ sẽ nháºn má»™t Ãt trợ cấp chÃnh phủ để là m váºy. Song ý tưởng chÃnh là láºp má»™t thị trÆ°á»ng bảo hiểm tÆ° nhân do chÃnh phủ giám sát, Ä‘iá»u tiết, và trợ cấp trong đó chÃnh phủ Ä‘á» ra các quy tắc chÃnh sao cho không có việc hái-anh Ä‘Ã o của những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng già u có hay sá»± tuỳ tiện từ chối Ä‘iá»u trị. Bản thân chăm sóc sức khoẻ được quản là tÆ° nhân, và công việc của các nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng là tạo thuáºn lợi cho nhân viên của há» tham gia và o má»™t trong các quỹ bang nà y và , là tưởng ra, giúp há» trả má»™t phần hay toà n bá»™ phà bảo hiểm, nhÆ°ng bản thân há» không chịu trách nhiệm vá» chăm sóc sức khoẻ. Vá» quá Ä‘á»™, tuy váºy, những ngÆ°á»i sá» dụng lao Ä‘á»™ng có thể tiếp tục chà o các sÆ¡ đồ chăm sóc sức khoẻ nhÆ° má»™t khuyến khÃch, và các công nhân sẽ có quyá»n chá»n theo hoặc sÆ¡ đồ do ngÆ°á»i sá» dụng lao Ä‘á»™ng chà o hay thá»±c Ä‘Æ¡n các quyá»n chá»n sẵn có qua các quỹ mua [purchasing pool] của bang. (Vá» chi tiết, xem ở ppionline.org).
NgÆ°á»i ta có thể phê phán lặt vặt vá» chi tiết của bất cứ trong các Ä‘á» xuất nà y, nhÆ°ng tôi nghÄ© cảm hứng cÆ¡ bản đằng sau chúng là hoà n toà n đúng: Trong má»™t thế giá»›i phẳng, nÆ¡i sá»± an toà n của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng không còn có thể được bảo đảm bởi các công ti Fortune 500 vá»›i các sÆ¡ đồ hÆ°u trà và sức khoẻ từ trên xuống, chúng ta cần các giải pháp cá»™ng tác hÆ¡n - giữa chÃnh phủ, lao Ä‘á»™ng, và doanh nghiệp – các giải pháp sẽ khuyến khÃch những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng tá»± lá»±c nhÆ°ng không chỉ để há» tá»± xoay xở lấy.
Khi đến việc bồi bổ cÆ¡ bắp của khả năng có thể được dùng, chÃnh phủ có má»™t vai trò quyết định khác. Má»—i thế kỉ, khi chúng ta đẩy các biên giá»›i tri thức con ngÆ°á»i ra, công việc ở má»i mức trở nên phức tạp hÆ¡n, đòi há»i nhiá»u nháºn dạng và giải quyết vấn Ä‘á» hÆ¡n. Trong thá»i đại tiá»n công nghiệp, sức lá»±c con ngÆ°á»i đã thá»±c sá»± quan trá»ng. Sức lá»±c đã là má»™t dịch vụ thá»±c mà rất nhiá»u ngÆ°á»i đã có thể bán ở trang trại hay trong xưởng. Vá»›i việc sáng chế ra Ä‘á»™ng cÆ¡ Ä‘iện và đầu máy hÆ¡i nÆ°á»›c, tuy váºy, sức lá»±c cÆ¡ thể trở nên Ãt quan trá»ng hÆ¡n. Má»™t phụ nữ nhá» có thể lái má»™t xe tải to. Không còn mấy phần thưởng cho sức lá»±c nữa. NhÆ°ng có má»™t phần thưởng tăng lên cho nháºn dạng và giải quyết các vấn Ä‘á» phức tạp, ngay cả ở trang trại. Là m ruá»™ng trở thà nh má»™t hoạt Ä‘á»™ng cần nhiá»u tri thức hÆ¡n vá»›i các máy kéo do các vệ tinh GPS hÆ°á»›ng dẫn để chắc chắn rằng các hà ng được gieo thẳng thắn. Sá»± hiện đại hoá đó, cá»™ng vá»›i phân hoá há»c, đã là m cho rất nhiá»u ngÆ°á»i không có việc là m vá»›i lÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c kia hỠđã kiếm được trong nông nghiệp.
Xã há»™i nói chung nhìn và o quá Ä‘á»™ nà y từ nông nghiệp truyá»n thống sang công nghiệp hoá và nói, “Tháºt tuyệt! Chúng ta sẽ có nhiá»u thá»±c phẩm hÆ¡n và thá»±c phẩm tốt hÆ¡n vá»›i giá hạ hÆ¡n, cá»™ng vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n là m việc ở các nhà máy.†Tuy váºy, những nông dân bị cÆ¡ bắp bó buá»™c và gia đình của há» nói, “Äây là tai hoạ. Là m sao tôi có má»™t việc là m trong ná»n kinh tế công nghiệp vá»›i chỉ cÆ¡ bắp và trình Ä‘á»™ lá»›p sáu? Tôi sẽ không có khả năng ăn bất cứ thá»±c phẩm tốt hÆ¡n, rẻ hÆ¡n, và dồi dà o nà o được là m ra từ các trang trại. Chúng ta phải ngừng sá»± di chuyển nà y sang công nghiệp hoá.â€
Bằng cách nà o đó chúng ta đã Ä‘i qua quá Ä‘á»™ nà y từ má»™t xã há»™i dá»±a và o nông nghiệp má»™t trăm năm trÆ°á»›c sang má»™t xã há»™i dá»±a và o công nghiệp – và vẫn kết thúc vá»›i má»™t mức sống cao hÆ¡n cho tuyệt đại Ä‘a số ngÆ°á»i MÄ©. Chúng ta đã là m việc đó thế nà o?
“Chúng ta đã nói má»i ngÆ°á»i sẽ phải có giáo dục trung há»c,†kinh tế gia Äại há»c Stanford Paul Romer nói. “Äó là tất cả cái phong trà o trÆ°á»ng trung há»c dá»± định ở phần đầu thế kỉ hai mÆ°Æ¡i.†NhÆ° các sá» gia kinh tế đã cho thấy trong đủ loại nghiên cứu (xem thà dụ công trình của các kinh tế gia Harvard Claudia Goldin và Larry Katz), cả công nghệ và thÆ°Æ¡ng mại là m cho cái bánh lá»›n hÆ¡n, song chúng cÅ©ng chuyển phần của chiếc bánh đó rá»i xa lao Ä‘á»™ng kÄ© năng thấp sang lao Ä‘á»™ng kÄ© năng cao. Khi xã há»™i MÄ© đã tạo ra nhiá»u hÆ¡n những ngÆ°á»i có kÄ© năng cao hÆ¡n bằng biến trung há»c thà nh bắt buá»™c, nó trao quyá»n cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n để kiếm được má»™t miếng to hÆ¡n của chiếc bánh kinh tế lá»›n hÆ¡n, phức tạp hÆ¡n. Khi thế kỉ đó diá»…n tiến, chúng ta đã Ä‘Æ°a thêm, trên đỉnh phong trà o trung há»c, Luáºt LÃnh MÄ© [GI Bill] và hệ thống đại há»c hiện đại.
“Äấy đã là các ý tưởng lá»›n,†Romer lÆ°u ý, “và cái thiếu lúc nà y là má»™t sức tưởng tượng chÃnh trị vá» là m thế nà o chúng ta là m cái gì đó tháºt đúng to lá»›n và tháºt đúng quan trá»ng cho quá Ä‘á»™ và o thế kỉ hai mÆ°Æ¡i mốt nhÆ° chúng ta đã là m cho thế kỉ mÆ°á»i chÃn và hai mÆ°Æ¡i.†Thách thức hiển nhiên, Romer nói thêm, là để biến giáo dục báºc ba, nếu không là bắt buá»™c, thì chÃnh phủ trợ cấp cho Ãt nhất hai năm, bất luáºn ở má»™t đại há»c nhà nÆ°á»›c, má»™t cao đẳng khu vá»±c, hay má»™t trÆ°á»ng kÄ© thuáºt. Giáo dục báºc ba cà ng cốt yếu hÆ¡n khi thế giá»›i trở nên phẳng hÆ¡n, vì công nghệ sẽ khuấy tung các việc là m cÅ© và sinh ra các việc là m má»›i, phức tạp hÆ¡n, nhanh hÆ¡n nhiá»u so vá»›i trong quá Ä‘á»™ từ ná»n kinh tế nông nghiệp sang công nghiệp.
Giáo dục nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n ở mức thứ ba có hai tác Ä‘á»™ng. Má»™t là tạo ra nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n vá»›i các kÄ© năng để đòi công việc có giá trị gia tăng cao hÆ¡n trong các niche má»›i. Và hai là , là m cho quỹ ngÆ°á»i có khả năng là m công việc kÄ© năng thấp, từ bảo dưỡng Ä‘Æ°á»ng sá đến sá»a chữa nhà đến Starbuck, co lại. Bằng là m co lại quỹ những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng kÄ© năng thấp, chúng ta giúp ổn định lÆ°Æ¡ng của há» (vá»›i Ä‘iá»u kiện kiểm soát nháºp cÆ°), vì có sẵn Ãt ngÆ°á»i là m các việc đó hÆ¡n. Không tình cá» là các thợ ống nÆ°á»›c có thể đòi 75$ má»™t giỠở các khu đô thị lá»›n hay khó tìm được các quản gia hay đầu bếp tốt.
Khả năng của nÆ°á»›c MÄ© từ giữa thế kỉ mÆ°á»i chÃn đến ná»a thế kỉ hai mÆ°Æ¡i để Ä‘Ã o tạo ngÆ°á»i dân, hạn chế nháºp cÆ°, và là m cho công việc kÄ© năng thấp đủ khan hiếm để kiếm được đồng lÆ°Æ¡ng tá» tế là cách chúng ta đã tạo ra má»™t giai cấp trung lÆ°u mà không có má»™t khoảng cách thu nháºp quá khác nhau. “Thá»±c ra,†Romer lÆ°u ý, “từ cuối thế kỉ mÆ°á»i chÃn đến giữa thế kỉ hai mÆ°Æ¡i, chúng ta đã thu hẹp khoảng cách thu nháºp. Bây giá» chúng ta thấy má»™t sá»± tăng lên của khoảng cách đó trong hai mÆ°Æ¡i hay ba mÆ°Æ¡i năm vừa qua. Äiá»u đó nói cho chúng ta là bạn phải chạy nhanh hÆ¡n để ở lại cùng địa vị.†Vá»›i má»—i tiến bá»™ vá» công nghệ và sá»± tăng lên vá» Ä‘á»™ phức tạp của các dịch vụ, bạn cần má»™t mức kÄ© năng tháºm chà cao hÆ¡n để là m các công việc má»›i. Chuyển từ là má»™t nông dân thà nh má»™t nhân viên trá»±c Ä‘iện thoại nói tiếng Anh thÃch hợp và có thể lịch sá»± là má»™t chuyện. NhÆ°ng chuyển từ là má»™t nhân viên Ä‘iện thoại sau khi công việc được outsource sang Ấn Äá»™, thà nh ngÆ°á»i có khả năng cà i đặt hay sá»a chữa các hệ thống thÆ° thoại – hay viết phần má»m của chúng- đòi há»i má»™t sá»± nhảy vá»t hoà n toà n má»›i lên phÃa trÆ°á»›c.
Trong khi mở rá»™ng các đại há»c nghiên cứu ở phÃa cao cấp của phổ là quan trá»ng, việc mở rá»™ng tÃnh sẵn có của các trÆ°á»ng kÄ© thuáºt và cao đẳng khu vá»±c cÅ©ng thế. Má»i ngÆ°á»i phải có má»™t cÆ¡ há»™i để được Ä‘Ã o tạo sau trÆ°á»ng trung há»c. Khác Ä‘i thì trẻ em [của các gia đình] có thu nháºp cao sẽ có các kÄ© năng đó và miếng của chúng, và trẻ em có thu nháºp thấp sẽ chẳng bao giá» có má»™t cÆ¡ há»™i. Chúng ta phải tăng trợ cấp chÃnh phủ là m cho có thể cho ngà y cà ng nhiá»u trẻ em để và o há»c các trÆ°á»ng cao đẳng khu vá»±c và ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng có kÄ© năng thấp được Ä‘Ã o tạo lại.
JFK đã muốn Ä‘Æ°a ngÆ°á»i lên mặt trăng. Tầm nhìn của tôi là đưa má»i Ä‘Ã n ông hay Ä‘Ã n bà MÄ© và o khuôn viên má»™t trÆ°á»ng đại há»c.
Những ngÆ°á»i sá» dụng lao Ä‘á»™ng có má»™t đóng góp cÆ¡ bản để là m cho việc há»c suốt Ä‘á»i và cổ vÅ© khả năng có thể dùng được, ngược vá»›i việc là m được đảm bảo. Thà dụ, hãy lấy CapitalOne, công ti thẻ tÃn dụng toà n cầu, bắt đầu outsourcing các phần việc của hoạt Ä‘á»™ng háºu trÆ°á»ng của nó cho Wipro và Infosys ở Ấn Äá»™ trong và i năm vừa qua. Cạnh tranh trong thị trÆ°á»ng các dịch vụ tà i chÃnh toà n cầu, công ti cảm thấy nó phải lợi dụng má»i cÆ¡ há»™i tiết kiệm chi phà mà các đối thủ cạnh tranh của nó có. CapitalOne bắt đầu, tuy váºy, bằng thá» giáo dục những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng của nó qua các há»™i thảo vá» tình hình cạnh tranh khó khăn của công ti. Nó là m rõ rằng không có nÆ¡i trú an toà n nữa nÆ¡i việc là m suốt Ä‘á»i là có thể - bên trong hay bên ngoà i CapitalOne. Rồi nó mở má»™t chÆ°Æ¡ng trình Ä‘Ã o tạo chéo các láºp trình viên máy tÃnh, những ngÆ°á»i bị outsourcing ảnh hưởng nhất. Công ti lấy má»™t láºp trình viên chuyên vá» máy tÃnh lá»›n và dạy anh hay cô ta là m má»™t láºp trình viên hệ thống phân tán nữa. CapitalOne tiến hà nh Ä‘Ã o tạo chéo tÆ°Æ¡ng tá»± vá» phÃa kinh doanh của nó, vá» má»i thứ từ cho vay mua ôtô đến quản là rủi ro. Kết quả là , các nhân viên cuối cùng phải ra Ä‘i vì outsourcing ở trong má»™t vị thế tốt hÆ¡n nhiá»u để kiếm việc là m má»›i, vì hỠđã được Ä‘Ã o tạo chéo và vì thế có thể dùng được hÆ¡n. Và những ngÆ°á»i được Ä‘Ã o tạo chéo nhÆ°ng được giữ lại thì Ä‘a tà i hÆ¡n và vì thế có giá trị hÆ¡n cho CapitalOne, vì há» có thể là m nhiá»u việc.
Cái CapitalOne đã là m, ngoà i cả lợi Ãch riêng của nó và cảm thấy có nghÄ©a vụ đối vá»›i các nhân viên nó sa thải, đã là thá» là m cho ngà y cà ng nhiá»u nhân viên của nó thà nh Ä‘a tà i. Từ “ngÆ°á»i Ä‘a tà i- versatilist†được tạo ra bởi Gartner Inc., công ti tÆ° vấn công nghệ, để mô tả xu hÆ°á»›ng trong giá»›i công nghệ thông tin xa khá»i chuyên môn hoá và tá»›i gần các nhân viên có thể thÃch nghi và đa tà i hÆ¡n. Xây dá»±ng tÃnh Ä‘a tà i của nhân viên và tìm các nhân viên ngÆ°á»i đã là hay sẵn sà ng trở thà nh ngÆ°á»i Ä‘a tà i “sẽ là khẩu lệnh má»›i cho láºp kế hoạch nghá» nghiệp,†theo má»™t nghiên cứu của Gartner do Techrepublic.com trÃch dẫn. “Các doanh nghiệp táºp trung và o riêng năng lá»±c kÄ© thuáºt sẽ thất bại để liên kết thà nh tÃch của lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng vá»›i giá trị kinh doanh,†nghiên cứu của Gartner nói. “Thay và o đó, há» cần xây dá»±ng má»™t nhóm những ngÆ°á»i Ä‘a tà i những ngÆ°á»i láºp má»™t danh mục phong phú vá» tri thức và năng lá»±c để kÃch thÃch [nhiá»u] mục tiêu kinh doanh.†Nghiên cứu của Gartner lÆ°u ý rằng “các chuyên gia nói chung có các kÄ© năng sâu và phạm vi hẹp, cho há» sá»± tinh thông được các đồng nghiệp công nháºn nhÆ°ng hiếm khi có giá trị bên ngoà i lÄ©nh vá»±c trá»±c tiếp của há». Những ngÆ°á»i Ä‘a năng [generalist] có phạm vi rá»™ng và kÄ© năng không sâu, cho phép hỠđáp ứng hay hà nh Ä‘á»™ng khá nhanh nhÆ°ng không có được hay chứng tỠđược sá»± tin cáºy của các đối tác hay khách hà ng của há». Những ngÆ°á»i Ä‘a tà i, ngược lại, áp dụng sâu kÄ© năng cho má»™t phạm vi ngà y cà ng rá»™ng của các tình huống và kinh nghiệm, có được các năng lá»±c má»›i, xây dá»±ng các mối quan hệ, và đảm Ä‘Æ°Æ¡ng các vai trò má»›i.†TechRepublic trÃch Joe Santana, giám đốc Ä‘Ã o tạo ở Siemens Business Services: “Vá»›i má»™t ngân sách phẳng hay tháºm chà nhá» hÆ¡n và Ãt ngÆ°á»i hÆ¡n, các nhà quản là cần rút được nhiá»u nhất từ những ngÆ°á»i há» có… Há» không còn có thể nhìn ngÆ°á»i nhÆ° các công cụ đặc biệt nữa. Và ngÆ°á»i của há» phải Ãt giống các công cụ đặc biệt hÆ¡n và giống các dao nhÃp [của Quân Ä‘á»™i Thuỵ SÄ©] hÆ¡n. Những ‘con dao nhÃp†đó là những ngÆ°á»i Ä‘a tà i.â€
Ngoà i lợi Ãch riêng của hỠđể biến nhân viên của há» thà nh ngÆ°á»i Ä‘a tà i ra, các công ti phải được Ä‘á»™ng viên, vá»›i trợ cấp chÃnh phủ hay khuyến khÃch thuế, để Ä‘Æ°a ra má»™t loạt cÆ¡ há»™i há»c táºp ở trong công ti cà ng rá»™ng cà ng tốt. Thá»±c Ä‘Æ¡n vá» các chÆ°Æ¡ng trình Ä‘Ã o tạo công nhân dá»±a trên Internet ngà y nay là to lá»›n- từ các chÆ°Æ¡ng trình há»c lấy bằng trá»±c tuyến đến Ä‘Ã o tạo hÆ°á»›ng dẫn ná»™i bá»™ cho các chuyên môn khác nhau. Không chỉ là có thá»±c Ä‘Æ¡n khổng lồ, mà chi phà đối vá»›i công ti để Ä‘Æ°a ra các lá»±a chá»n giáo dục nà y là rất thấp. Công ti cung cấp cà ng nhiá»u cÆ¡ há»™i há»c suốt Ä‘á»i, há» cà ng mở rá»™ng cÆ¡ sở kÄ© năng của lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng của riêng há» và cà ng hoà n thà nh nghÄ©a vụ đạo đức đối vá»›i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng mà công việc của hỠđược outsource để thấy rằng khi ra Ä‘i há» có thể dùng được hÆ¡n khi hỠđến. Nếu có má»™t khế Æ°á»›c xã há»™i má»›i ngầm giữa ngÆ°á»i sá» dụng lao Ä‘á»™ng và các nhân viên ngà y nay, nó phải là thế nà y: Bạn cho tôi lao Ä‘á»™ng của bạn, và tôi sẽ đảm bảo rằng chừng nà o bạn còn là m ở đây, tôi sẽ cho bạn má»i cÆ¡ há»™i- qua hoặc thăng tiến nghá» nghiệp hay Ä‘Ã o tạo- để trở nên có thể dùng được hÆ¡n, Ä‘a tà i hÆ¡n.
Trong khi chúng ta cần tăng gấp đôi các ná»— lá»±c để bồi bổ cÆ¡ bắp của má»—i cá nhân ngÆ°á»i MÄ©, chúng ta cÅ©ng phải tiếp tục nháºp khẩu cÆ¡ bắp từ nÆ°á»›c ngoà i. Hầu hết các kÄ© sÆ°, nhà váºt lÃ, và nhà khoa há»c Ấn Äá»™, Trung Quốc, Nga, Nháºt, Hà n Quốc, Iran, Arab, và Israel những ngÆ°á»i đến để là m việc hay há»c ở Hoa Kì trở thà nh các công dân tuyệt vá»i. Há» có định hÆ°á»›ng gia đình, có há»c, chăm chỉ, và hầu hết sẽ chá»™p lấy cÆ¡ há»™i để trở thà nh ngÆ°á»i MÄ©. Há» chÃnh xác là loại ngÆ°á»i mà đất nÆ°á»›c nà y cần, và chúng ta không thể để FBI, CIA, và Bá»™ An ninh Ná»™i địa, trong sá»± sốt sắng của hỠđể không cho má»™t Mohammed Atta nữa và o, cÅ©ng không cho Sergey Brin tiếp theo và o, má»™t đồng sáng láºp của Google, ngÆ°á»i sinh ra ở Nga. NhÆ° má»™t nhà kiến trúc máy tÃnh bạn tôi nói, “Nếu má»™t ngà y nà o đó má»™t ngÆ°á»i sinh ở nÆ°á»›c ngoà i sẽ lấy mất việc là m của tôi, tôi thÃch há» là các công dân MÄ© giúp trả các phúc lợi hÆ°u trà của tôi.â€
Tôi Æ°a má»™t chÃnh sách nháºp cÆ° cấp visa là m việc 5 năm cho bất cứ sinh viên nÆ°á»›c ngoà i nà o hoà n thà nh bằng tiến sÄ© ở má»™t đại há»c MÄ© được thừa nháºn vá» bất cứ Ä‘á» tà i nà o. Tôi không quan tâm nếu đó là thần thoại Hy Lạp hay toán há»c. Nếu chúng ta có thể gạn lấy phần tốt nhất của các lá»±a chá»n đầu quân trà tuệ đợt đầu từ khắp thế giá»›i, nó sẽ luôn kết thúc vá»›i má»™t Æ°u thế thá»±c cho nÆ°á»›c MÄ©. Nếu thế giá»›i phẳng là vá» kết nối tất cả các quỹ tri thức lại vá»›i nhau, chúng ta muốn quỹ tri thức của mình lá»›n nhất. Bill Brody, hiệu trưởng Johns Hopkins, nói, “Chúng ta trong má»™t cuá»™c tìm kiếm tà i năng toà n cầu, vì thế bất cứ thứ gì có thể là m ở MÄ© để có được các tinh hoa hà ng đầu đó thì chúng ta phải là m, bởi vì má»™t trong số há» sẽ là Babe Ruth, và vì sao chúng ta lại để anh hay cô ta Ä‘i nÆ¡i khác?
Má» Tá»T
Những cái Äệm Äáng Giữ lại
Trong khi nhiá»u mạng lÆ°á»›i an sinh công ti và chÃnh phủ cÅ© sẽ mất Ä‘i dÆ°á»›i cạnh tranh toà n cầu trong thế giá»›i phẳng, vẫn cần duy trì má»™t Ãt mỡ, và tháºm chà thêm và o. NhÆ° bất cứ ai lo cho sức khoẻ của mình Ä‘á»u biết, có “mỡ tốt†và “mỡ xấuâ€- song má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u cần má»™t Ãt mỡ. Äiá»u đó cÅ©ng đúng vá»›i má»—i nÆ°á»›c trong thế giá»›i phẳng. An sinh Xã há»™i là mỡ tốt. Ta cần giữ nó. Má»™t hệ thống phúc lợi không cổ vÅ© nhân dân là m việc chăm chỉ là mỡ xấu. Loại mỡ tốt thá»±c sá»± cần thêm và o má»™t thế giá»›i phẳng là bảo hiểm lÆ°Æ¡ng.
Theo má»™t nghiên cứu của Lori Kletzer, má»™t kinh tế gia ở Äại há»c California, Santa Cruz, trong các năm 1980 và 1990, hai phần ba công nhân mất việc là m ở các ngà nh chế tác bị cạnh tranh nÆ°á»›c ngoà i là m tổn thÆ°Æ¡ng đã kiếm được Ãt hÆ¡n ở việc là m tiếp theo. Má»™t phần tÆ° số công nhân mất việc là m và được sá» dụng lại thấy thu nháºp của há» sụt 30 phần trăm hay hÆ¡n. Mất má»™t việc là m vì bất cứ là do gì là má»™t tổn thÆ°Æ¡ng- đối vá»›i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng và gia đình há» - nhÆ°ng đặc biệt đối vá»›i các công nhân già hÆ¡n những ngÆ°á»i Ãt có khả năng hÆ¡n để thÃch nghi vá»›i các kÄ© thuáºt sản xuất má»›i hay thiếu giáo dục để chuyển lên các việc là m dịch vụ có kÄ© năng hÆ¡n.
à tưởng bảo hiểm lÆ°Æ¡ng nà y được Robert Lawrence và Robert E. Litan của Brooking Institution ở Harvard Ä‘á» xuất lần đầu năm 1986 ở má»™t cuốn sách có tên Saving Free Trade [Cứu ThÆ°Æ¡ng mại Tá»± do]. à tưởng phai nhạt má»™t thá»i gian trÆ°á»›c khi nó lại bắt đầu bắt lá»a vá»›i má»™t phân tÃch cáºp nháºt năm 2001 của Kletzer và Litan. Nó có được ảnh hưởng chÃnh trị hÆ¡n nữa từ Uá»· ban Thâm hụt ThÆ°Æ¡ng mại Hoa Kì của hai đảng năm 2001. Uá»· ban nà y đã không thể thống nhất vá» bất cứ gì - kể cả các nguyên nhân của hay phải là m gì vá»›i thâm hụt thÆ°Æ¡ng mại- ngoà i sá»± sáng suốt của bảo hiểm lÆ°Æ¡ng.
“ThÆ°Æ¡ng mại tạo ra những ngÆ°á»i thắng và kẻ thua, và cái chúng ta suy nghÄ© vá» là má»™t cÆ¡ chế theo đó những ngÆ°á»i thắng có thể bù cho kẻ thua, và đặc biệt các kẻ thua những ngÆ°á»i đã hưởng lÆ°Æ¡ng cao trong má»™t việc là m cá biệt và đột nhiên thấy việc là m má»›i của mình có lÆ°Æ¡ng thấp hÆ¡n nhiá»u,†Lawrence nói. Cách để nghÄ© vá» việc nà y, ông giải thÃch, là má»—i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng có “các kÄ© năng chung và các kÄ© năng đặc thù†mà hỠđược trả, và khi bạn thay đổi việc là m bạn mau chóng phát hiện ra cái nà o là cái nà o. NhÆ° thế bạn có thể có má»™t bằng cao đẳng và kiểm toán viên có công chứng [CPA], hay bạn có thể có bằng trung há»c và khả năng váºn hà nh máy tiện. Cả hai kÄ© năng đã được phản ánh trong lÆ°Æ¡ng của bạn. NhÆ°ng giả sá» má»™t ngà y nà o đó việc là m máy tiện của bạn chuyển sang Trung Quốc hay công việc kế toán cÆ¡ sở của bạn được outsource sang Ấn Äá»™ và bạn phải ra Ä‘i và kiếm việc là m má»›i. Ông chủ má»›i chắc sẽ không bù mấy cho bạn vì các kÄ© năng đặc thù của bạn, bởi vì hiểu biết của bạn nhÆ° má»™t ngÆ°á»i váºn hà nh máy công cụ hay má»™t kế toán viên nói chung có lẽ Ãt có giá trị cho ngÆ°á»i chủ. Bạn được trả phần lá»›n vì các kÄ© năng chung của bạn, giáo dục trung há»c của bạn hay bằng cao đẳng của bạn. Bảo hiểm lÆ°Æ¡ng sẽ bù các kÄ© năng đặc thù cÅ© cho bạn, trong má»™t thá»i kì định sẵn, trong khi bạn có má»™t việc là m má»›i và há»c các kÄ© năng đặc thù má»›i.
ChÆ°Æ¡ng trình bảo hiểm thất nghiệp chuẩn do nhà nÆ°á»›c váºn hà nh là m nhẹ bá»›t sá»± Ä‘au khổ nà y má»™t chút đối vá»›i những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, nhÆ°ng nó không giải quyết mối lo lắng lá»›n hÆ¡n của há» vá» giảm lÆ°Æ¡ng trong má»™t việc là m má»›i và sá»± bất lá»±c để trả bảo hiểm y tế khi há» thất nghiệp và tìm kiếm [việc má»›i]. Äể có đủ tÆ° cách cho bảo hiểm lÆ°Æ¡ng, những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng kiếm Ä‘á»n bù cho mất việc sẽ phải thoả mãn ba tiêu chuẩn. Thứ nhất, việc là m há» mất phải là do dạng di dá»i nà o đó – offshoring, outsourcing, thu hẹp, hay đóng cá»a nhà máy. Thứ hai, hỠđã giữ việc là m nà y Ãt nhất hai năm. Và thứ ba, bảo hiểm lÆ°Æ¡ng sẽ không được trả cho đến khi ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng tìm được việc là m má»›i, việc nà y sẽ cho má»™t khuyến khÃch mạnh để kiếm việc nhanh và tăng cÆ¡ há»™i há» sẽ được Ä‘Ã o tạo lại tại chá»—. Äà o tạo tại chá»— luôn là cách tốt nhất để há»c các kÄ© năng má»›i- thay cho phải đăng kà và o chÆ°Æ¡ng trình Ä‘Ã o tạo chung nà o đó của chÃnh phủ, mà không có hứa hẹn gì cho má»™t việc là m, và qua Ä‘Ã o tạo đó trong khi vẫn thất nhiệp.
Những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng thoả mãn ba Ä‘iá»u kiện đó sẽ được chi trả trong hai năm, bù cho má»™t ná»a khoản sụt thu nháºp từ việc là m trÆ°á»›c (không quá 10.000 $ má»™t năm). Kletzer và Litan cÅ©ng kiến nghị chÃnh phủ trả ná»a phà bảo hiểm sức khoẻ cho tất cả những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng “bị di chuyển†trong sáu tháng. Bảo hiểm lÆ°Æ¡ng đối vá»›i tôi có vẻ là ý tưởng tốt hÆ¡n nhiá»u việc dá»±a chỉ và o bảo hiểm thất nghiệp truyá»n thống do nhà nÆ°á»›c cung cấp, mà thÆ°á»ng chỉ bù khoảng 50 phần trăm lÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c đó của hầu hết ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, được giá»›i hạn cho sáu tháng, và không giúp những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng bị mất thu nháºp sau khi hỠđã có việc là m má»›i.
HÆ¡n nữa, nhÆ° Kletzer và Litan lÆ°u ý, tuy tất cả ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng bị sa thải bây giá» có quyá»n mua bảo hiểm sức khoẻ không được trợ cấp từ ngÆ°á»i sá» dụng lao Ä‘á»™ng trÆ°á»›c nếu bảo hiểm ý tế được chà o khi hỠđã là m việc, nhiá»u công nhân thất nghiệp không có tiá»n để táºn dụng sá»± đảm bảo nà y. CÅ©ng thế, trong khi các công nhân thất nghiệp có thể hưởng thêm 52 tuần bảo hiểm thất nghiệp nếu há» theo má»™t chÆ°Æ¡ng trình tái Ä‘Ã o tạo được chuẩn y, ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng không có đảm bảo nà o rằng khi há» há»c xong há» sẽ có việc là m.
Vì tất cả các là do nà y, Ä‘á» xuất Kletzer-Litan có rất nhiá»u ý nghÄ©a đối vá»›i tôi nhÆ° phúc lợi thÃch hợp để là m đệm cho ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng trong má»™t thế giá»›i phẳng. HÆ¡n nữa, má»™t chÆ°Æ¡ng trình nhÆ° váºy sẽ rõ rà ng có chi phà thấp. Litan Æ°á»›c lượng rằng ở má»™t tỉ lệ thất nghiệp 5 phần trăm, bảo hiểm lÆ°Æ¡ng và trợ cấp chăm sóc sức khoẻ hiện nay sẽ tốn khoảng 8 tỉ $ má»™t năm, là rất nhá» so vá»›i tác Ä‘á»™ng tÃch cá»±c nó có thể có vá»›i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng. ChÆ°Æ¡ng trình nà y sẽ không thay thế bảo hiểm thất nghiệp cổ Ä‘iển do nhà nÆ°á»›c váºn hà nh đối vá»›i những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng chá»n nó, nhÆ°ng nếu nó hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° dá»± kiến, nó thá»±c sá»± có thể là m giảm chi phà của các chÆ°Æ¡ng trình nhÆ° váºy bằng Ä‘Æ°a ngÆ°á»i dân Ä‘i là m trở lại nhanh hÆ¡n.
Má»™t số ngÆ°á»i có thể há»i, Vì sao phải từ bi, nhân ái? Tại sao lại giữ mỡ, ma sát, hay các rà o cản? Hãy để tôi diá»…n đạt thẳng thừng nhÆ° tôi có thể: Nếu bạn không là ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a phẳng nhân ái - nếu bạn chỉ là ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a phẳng thị trÆ°á»ng tá»± do vô Ä‘á»™ - bạn không chỉ tà n nhẫn, bạn là má»™t ngÆ°á»i ngu. Bạn chuốc lấy sá»± phản ứng chÃnh trị dữ dá»™i của những ngÆ°á»i có thể và sẽ bị quá trình là m phẳng nà y khuấy tung lên, và phản ứng dữ dá»™i đó có thể trở nên tà n bạo nếu chúng ta bị bất cứ loại suy thoái kéo dà i nà o.
Quá Ä‘á»™ sang má»™t thế giá»›i phẳng sẽ là m nhiá»u ngÆ°á»i căng thẳng. NhÆ° Joshua S. Levin, tổng giám đốc công nghệ của E☼Trade, nói cho tôi, “ Bạn biết đôi khi bạn trải qua má»™t trải nghiệm Ä‘au lòng thế nà o và bạn cần má»™t sá»± nghỉ ngÆ¡i, nhÆ°ng sá»± nghỉ ngÆ¡i có vẻ chẳng bao giá» xảy ra. Hãy ngó những ngÆ°á»i là m hà ng không. Há» trải qua sá»± kiện [kinh khủng] nhÆ° 11/9, và ban quản là và các công Ä‘oà n hà ng không tất cả Ä‘Ã m phán bốn tháng và ban quản là nói, ‘Nếu các nghiệp Ä‘oà n không cắt 2 tỉ $ lÆ°Æ¡ng và phúc lợi thì há» sẽ phải đóng cá»a hãng hà ng không.’ Và sau các cuá»™c Ä‘Ã m phán Ä‘au Ä‘á»›n các nghiệp Ä‘oà n đồng ý. Tôi Ä‘Æ¡n giản phải cÆ°á»i, bởi vì bạn biết rằng trong và i tháng ban quản là sẽ trở lại đúng váºy… Không có kết thúc. Không ai phải há»i tôi để cắt ngân sách của tôi má»—i năm. Tất cả chúng ta chỉ biết rằng má»—i năm chúng ta sẽ được mong đợi là m nhiá»u hÆ¡n vá»›i Ãt hÆ¡n. Nếu bạn là má»™t ngÆ°á»i tạo thu nháºp, ngÆ°á»i ta mong bạn mang lại nhiá»u thu nháºp hÆ¡n má»—i năm, và nếu bạn là má»™t ngÆ°á»i tiết kiệm chi phÃ, bạn được mong tiết kiệm nhiá»u hÆ¡n má»—i năm. Bạn chẳng bao giá» có má»™t kì nghỉ ngÆ¡i.â€
Nếu các xã há»™i không có khả năng quản là những căng thẳng do sá»± là m phẳng nà y gây ra, sẽ có má»™t phản ứng dữ dá»™i, và các lá»±c lượng chÃnh trị sẽ toan cà i lại má»™t số ma sát và các rà o cản bảo há»™ mà các lá»±c là m phẳng đã loại bá», nhÆ°ng há» sẽ là m việc đó má»™t cách thô bạo mà , dÆ°á»›i danh nghÄ©a bảo vệ kẻ yếu, sẽ kết thúc bằng hạ thấp mức sống của má»i ngÆ°á»i. Cá»±u tổng thống Mexico Ernesto Zedillo rất nhạy cảm vá»›i vấn Ä‘á» nà y, sau khi đã dà n xếp quá Ä‘á»™ của Mexico và o NAFTA, vá»›i tất cả căng thẳng đặt lên xã há»™i Mexic. Nói vá» quá trình là m phẳng, ông bảo tôi, “Sẽ rất khó chặn, nhÆ°ng có thể ngừng nó má»™t lúc. Có thể bạn không thể dừng nó hoà n toà n, nhÆ°ng bạn có thể là m cháºm nó. Và có sá»± khác biệt liệu bạn đến đó trong hai mÆ°Æ¡i lăm năm hay năm mÆ°Æ¡i năm. Ở giữa, hai hay ba thế hệ - những ngÆ°á»i có thể được lợi rất nhiá»u từ nhiá»u thÆ°Æ¡ng mại hÆ¡n và toà n cầu hoá- sẽ kết thúc vá»›i những miếng vụn.â€
Hãy luôn nhá»›, Zedillo nói, đằng sau tất cả công nghệ nà y là má»™t hạ tầng cÆ¡ sở chÃnh trị cho phép nó diá»…n ra. “Äã có má»™t loạt các quyết định chÃnh trị cụ thể, được Ä‘Æ°a ra trong năm mÆ°Æ¡i năm qua, đã Ä‘Æ°a thế giá»›i đến nÆ¡i nó là chÃnh lúc nà y,†ông nói. “Vì thế, có các quyết định chÃnh trị có thể là m rối tung toà n bá»™ quá trình nữa.â€
NhÆ° châm ngôn nói: Nếu bạn muốn sống nhÆ° má»™t ngÆ°á»i Cá»™ng hoà , hãy bá» phiếu giống má»™t ngÆ°á»i Dân chủ- chăm sóc tá» tế cho những kẻ thua và bị bá» lại sau. Cách duy nhất để là má»™t ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a phẳng là trở thà nh ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a phẳng nhân ái.
CHỦ NGHĨA TÃCH Cá»°C XÃ HỘI
Má»™t lÄ©nh vá»±c má»›i sẽ cần sắp xếp lại là mối quan hệ giữa các công ti toà n cầu và lÆ°Æ¡ng tâm đạo đức của chÃnh há». Má»™t và i ngÆ°á»i có thể cÆ°á»i ý niệm rằng má»™t công ti toà n cầu tháºm chà có lÆ°Æ¡ng tâm đạo đức, hay có bao giỠđược trông đợi để phát triển má»™t lÆ°Æ¡ng tâm đạo đức. NhÆ°ng má»™t số có và các công ti khác sẽ phải phát triển lÆ°Æ¡ng tâm, vì má»™t là do Ä‘Æ¡n giản: Trong thế giá»›i phẳng, vá»›i các chuá»—i cung toà n cầu dà i, cán cân quyá»n lá»±c giữa các công ti toà n cầu và các cá»™ng đồng riêng trong đó chúng hoạt Ä‘á»™ng ngà y cà ng nghiêng vá» phÃa các công ti, nhiá»u trong số chúng có trụ sở ở MÄ©. Vá»›i tÆ° cách ấy, các công ti nà y sẽ có nhiá»u quyá»n lá»±c, không chỉ để tạo giá trị mà cả truyá»n đạt các giá trị, hÆ¡n bất cứ các tổ chức xuyên quốc gia nà o trên hà nh tinh. Các nhà hoạt Ä‘á»™ng xã há»™i và môi trÆ°á»ng và các công ti tiến bá»™ bây giá» có thể cá»™ng tác theo các cách có thể là m cho cả các công ti sinh lợi hÆ¡n lẫn trái đất phẳng có thể sống được hÆ¡n. Chủ nghÄ©a phẳng nhân ái theo Ä‘uổi nhiá»u lắm để thúc đẩy loại cá»™ng tác nà y.
Hãy để tôi minh hoạ ý niệm nà y bằng và i thà dụ. Nếu bạn nghÄ© vá» các lá»±c Ä‘ang ngấu nghiến Ä‘a dạng sinh há»c khắp hà nh tinh, không gì có tác Ä‘á»™ng mạnh hÆ¡n các nông dân. Không phải là há» có ý định là m hại, nó chÃnh là ở bản chất của cái há» là m. NhÆ° thế canh tác và đánh cá ra sao và ở đâu là rất quan quan trá»ng đối vá»›i chúng ta có bảo tồn môi trÆ°á»ng sống tá»± nhiên và các loà i không. Conservation International [CI-Bảo tồn Quốc tế], má»™t trong các NGO [tổ chức phi chÃnh phủ] lá»›n nhất trên thế giá»›i, có sứ mạng chÃnh là bảo tồn Ä‘a dạng sinh há»c. Nó cÅ©ng là má»™t ngÆ°á»i tin lá»›n và o thá», khi có thể, để cá»™ng tác vá»›i các công ti lá»›n, vì khi bạn Ä‘Æ°a má»™t đấu thủ toà n cầu lá»›n đến, nó có thể có má»™t tác Ä‘á»™ng khổng lồ lên môi trÆ°á»ng. Năm 2002, McDonald’s và Conservation International đã láºp má»™t hợp doanh để dùng chuá»—i cung toà n cầu của McDonald’s,- má»™t con váºt khổng lồ hút bò, cá, gà , lợn, bánh mì, rau diếp, dÆ°a góp, cà chua, và khoai tây từ khắp bốn phÆ°Æ¡ng trên thế giá»›i - để tạo ra không chỉ giá trị mà cả các giá trị khác nhau vá» môi trÆ°á»ng. “Chúng tôi và McDonald’s xem xét má»™t táºp các vấn Ä‘á» môi trÆ°á»ng và nói, ‘Äây là các thứ mà các nhà cung cấp thá»±c phẩm có thể là m để giảm tác Ä‘á»™ng môi trÆ°á»ng vá»›i Ãt hay không thêm chi phÃ’,†Glenn Prickett, phó chủ tịch cấp cao của Conservation International, giải thÃch.
McDonald’s sau đó gặp các nhà cung cấp chủ chốt của nó và đỠra, vá»›i há» và CI, má»™t táºp các hÆ°á»›ng dẫn mà McDonald’s gá»i là “cung cấp thá»±c phẩm có trách nhiệm xã há»™i.†“Äối vá»›i những nhà hoạt Ä‘á»™ng bảo tồn, thách thức là là m thế nà o bạn có thể Ä‘Æ°a bà n tay mình đến hà ng trăm triệu quyết định và những ngÆ°á»i ra quyết định dÃnh dáng đến nông nghiệp và ngÆ° nghiệp, những ngÆ°á»i không được Ä‘iá»u phối theo bất cứ cách nà o trừ bởi thị trÆ°á»ng,†Prickett nói. “Cho nên cái chúng tôi tìm là các đối tác, những ngÆ°á»i có thể đặt quyá»n lá»±c mua của hỠđằng sau má»™t táºp các táºp quán thân thiện vá»›i môi trÆ°á»ng theo cách tốt cho há», hoạt Ä‘á»™ng cho các nhà sản xuất, và tốt cho Ä‘a dạng sinh há»c. Bằng cách đó, bạn có thể bắt đầu thu hút được nhiá»u hÆ¡n rất nhiá»u những ngÆ°á»i ra quyết định … Không có quyá»n lá»±c chÃnh phủ toà n cầu nà o để bảo vệ Ä‘a dạng sinh há»c. Bạn phải cá»™ng tác vá»›i những ngÆ°á»i chÆ¡i, những ngÆ°á»i có thể tạo ra má»™t sá»± khác biệt, và má»™t trong số há» là McDonald’s.â€
Conservation International Ä‘ang thấy những cải thiện rồi vá» bảo tồn nÆ°á»›c, năng lượng, và rác thải, cÅ©ng nhÆ° các bÆ°á»›c để cổ vÅ© việc quản là nghá» cá tốt hÆ¡n, giữa các nhà cung cấp của McDonald’s. NhÆ°ng vẫn còn sá»›m, và sẽ phải đánh giá trong má»™t giai Ä‘oạn nhiá»u năm, vá»›i sá»± thu tháºp dữ liệu toà n diện, liệu việc nà y thá»±c sá»± có tác Ä‘á»™ng tÃch cá»±c đến môi trÆ°á»ng không. Dạng cá»™ng tác nà y không thể và không bao giỠđược là má»™t dạng thay thế cho các quy tắc và giám sát của chÃnh phủ. NhÆ°ng nếu hoạt Ä‘á»™ng, nó có thể là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện để thá»±c sá»± khiến các quy tắc của chÃnh phủ được thá»±c thi. Các nhà hoạt Ä‘á»™ng môi trÆ°á»ng, những ngÆ°á»i Æ°a quy chế chÃnh phủ đối vá»›i các ná»— lá»±c cá»™ng tác hÆ¡n nà y, thÆ°á»ng bá» qua sá»± thá»±c rằng các quy tắc mạnh được áp đặt ngược vá»›i ý muốn của nông dân kết thúc là được thá»±c thi kém- hay không hỠđược thá»±c thi.
Trong việc nà y McDonald’s được gì? Nó là má»™t cÆ¡ há»™i to lá»›n để cải thiện nhãn toà n cầu bằng hà nh Ä‘á»™ng nhÆ° má»™t công dân toà n cầu tốt. Phải, ở gốc , đây là má»™t cÆ¡ há»™i kinh doanh cho McDonald’s. Äôi khi cách tốt nhất để là m thay đổi thế giá»›i là bằng khiến những ngÆ°á»i chÆ¡i lá»›n là m những việc đúng vì các là do sai, bởi vì chỠđợi há» là m các việc đúng vì các là do đúng có thể có nghÄ©a là chá» muôn Ä‘á»i. Conservation International đã Ä‘i đến những cá»™ng tác tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i Starbuck, Ä‘á» ra các quy tắc cho chuá»—i cung của nó gồm các chủ trại cà phê, và vá»›i Office Depot, vá»›i chuá»—i cung của nó gồm các nhà cung cấp sản phẩm giấy.
Cái những cá»™ng tác nà y là m là bắt đầu “phá sụp các bức tÆ°á»ng giữa các nhóm lợi Ãch khác nhau,†Prickett nói. Bình thÆ°á»ng bạn có các nhà hoạt Ä‘á»™ng môi trÆ°á»ng ở má»™t bên và các nông dân ở bên kia và má»—i bên cố khiến chÃnh phủ Ä‘Æ°a ra các quy định theo cách có lợi cho mình. ChÃnh phủ ra các quy tắc phần lá»›n có lợi cho doanh nghiệp. “Bây giá», thay và o đó, chúng ta có má»™t thá»±c thể tÆ° nhân nói, ‘Chúng tôi muốn dùng chuá»—i cung toà n cầu của mình để là m việc tốt nà o đó,’ nhÆ°ng chúng tôi hiểu rằng để có hiệu quả nó phải là má»™t sá»± cá»™ng tác vá»›i những ngÆ°á»i nông dân và các nhà hoạt Ä‘á»™ng môi trÆ°á»ng nếu muốn nó có bất cứ tác Ä‘á»™ng nà o,†Prickett nói.
Theo cùng lối nà y, vá»›i tÆ° cách má»™t ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a phẳng nhân ái, tôi muốn thấy nhãn của má»i mặt hà ng Ä‘iện tá» nói rõ liệu chuá»—i cung sản xuất ra nó có tuân thủ các tiêu chuẩn do liên minh má»›i HP-Dell-IBM Ä‘Æ°a ra hay không. Tháng 10-2004, ba ngÆ°á»i khổng lồ nà y đã chung sức trong má»™t ná»— lá»±c cá»™ng tác vá»›i các thà nh viên chủ chốt của các chuá»—i cung máy tÃnh và máy in của hỠđể Ä‘á» xÆ°á»›ng má»™t quy tắc thống nhất vá» các táºp quán chế tác có trách nhiệm xã há»™i khắp thế giá»›i. Quy tắc Ứng xá» má»›i của Ngà nh Äiện tá» bao gồm cấm đút lót, lao Ä‘á»™ng trẻ em, tham ô và tống tiá»n, và vi phạm quyá»n sở hữu trà tuệ, các quy tắc Ä‘iá»u chỉnh sá» dụng nÆ°á»›c thải, các chất nguy hiểm, gây ô nhiá»…m, và các quy chế vá» báo cáo các tổn thÆ°Æ¡ng nghá» nghiệp. Nhiá»u nhà chế tác Ä‘iện tá» lá»›n phục vụ các chuá»—i cung IBM, Dell, và HP đã cá»™ng tác để thảo ra quy tắc, bao gồm Celestica, Flextronics, Jabil, Sanmina-SCI, và Solectron.
Tất cả các nhà cung cấp [của] HP, thà dụ, sẽ được yêu cầu tuân thủ quy tắc, tuy có sá»± má»n dẻo trong định thá»i gian và là m thế nà o hỠđạt sá»± tuân theo. “Chúng tôi hoà n toà n sẵn sà ng và đã chấm dứt các mối quan hệ vá»›i các nhà cung cấp chúng tôi thấy là không đáp ứng lặp Ä‘i lặp lại nhiá»u lần,†nữ phát ngôn viên của HP Monica Sarkar nói. Kể từ 10-2004, HP đã đánh giá hÆ¡n 150 trong 350 nhà cung cấp của nó, kể cả các nhà máy ở Trung Quốc, Mexico, Äông Nam Ã, và Äông Âu. Nó đã láºp má»™t ban chỉ đạo vá»›i IBM và Dell để hình dung chÃnh xác là m sao há» có thể xem xét táºp thể sá»± tuân thủ và trừng phạt những ngÆ°á»i vi phạm liên tục. Sá»± tuân thủ là quan trá»ng nhất, và nhÆ° thế, lần nữa, vẫn còn phải xem các công ti sẽ cảnh giác đúng thế nà o vá»›i các nhà cung cấp của há». Tuy nhiên, việc dùng các chuá»—i cung nà y để tạo giá trị- không chỉ giá trị- có thể là má»™t là n sóng của tÆ°Æ¡ng lai.
“Khi chúng ta bắt đầu tÃnh đến các nhà cung cấp [hải ngoại] khác để tiến hà nh hầu hết việc chế tác của chúng ta, trở nên rõ rà ng là chúng ta phải có trách nhiệm nà o đó vá» há» là m công việc đó ra sao,†Debra Dunn, phó chủ tịch cao cấp vá» sá»± vụ công ti và tÆ° cách công dân toà n cầu của HP, nói. Äầu tiên và trên hết, đó là cái nhiá»u khách hà ng của HP muốn. “Các khách hà ng quan tâm,†Dunn nói, “và các khách hà ng Châu Âu dẫn Ä‘Æ°á»ng vá» chăm sóc. Và các nhóm nhân quyá»n và các NGO, những ngÆ°á»i ngà y cà ng có ảnh hưởng khi niá»m tin và o các công ti suy giảm, vá» cÆ¡ bản nói, ‘Các cáºu có quyá»n lá»±c ở đây. Các cáºu là các công ti toà n cầu, có thể Ä‘Æ°a ra các kì vá»ng sẽ tác Ä‘á»™ng đến các táºp quán môi trÆ°á»ng và các táºp quán quyá»n con ngÆ°á»i trong các thị trÆ°á»ng Ä‘ang nổi lên’.â€
Các tiếng nói đó là đúng, và hÆ¡n nữa, há» có thể dùng Internet để tăng ảnh hưởng, nếu há» muốn, để là m cho các công ti toà n cầu báºn tâm đến việc tuân thủ.
“Khi bạn có số dollar mua sắm mà HP và McDonald’s có,†Dunn nói, “ngÆ°á»i ta thá»±c sá»± muốn kinh doanh vá»›i bạn, nhÆ° thế bạn có sức đòn bẩy và ở vị thế để đặt ra các tiêu chuẩn và [vì thế] bạn có trách nhiệm Ä‘Æ°a ra các tiêu chuẩn.†Vai trò của các công ti toà n cầu vỠđặt ra các tiêu chuẩn trong các thị trÆ°á»ng Ä‘ang nổi lên là quan trá»ng gấp đôi, bởi vì đôi khi các chÃnh phủ địa phÆ°Æ¡ng thá»±c sá»± muốn cải thiện các tiêu chuẩn môi trÆ°á»ng của há». Há» biết nó là quan trá»ng vá» dà i hạn, nhÆ°ng áp lá»±c tạo việc là m và ở bên trong giá»›i hạn ngân sách là át hẳn và vì thế áp lá»±c để hÆ°á»›ng vá» cách khác là át hẳn. Các nÆ°á»›c nhÆ° Trung Quốc, Dunn lÆ°u ý, thÆ°á»ng thá»±c sá»± muốn má»™t lá»±c lượng bên ngoà i, nhÆ° má»™t liên minh doanh nghiệp toà n cầu, gây áp lá»±c để tạo ra các giá trị và tiêu chuẩn má»›i ở trong nÆ°á»›c mà há» là quá yếu để áp đặt lên chÃnh mình và bá»™ máy quan liêu của chÃnh há». Trong Xe Lexus và Cây Ô liu tôi đã gá»i dạng tạo giá trị nà y là “globalution,†hay cách mạng từ bên kia.
Dunn nói, “Chúng ta quen nói rằng chừng nà o chúng ta tuân theo luáºt địa phÆ°Æ¡ng, đó là tất cả cái chúng ta được mong đợi để là m. NhÆ°ng bây giá» sá»± bất cân bằng vá» quyá»n lá»±c là hết sức lá»›n, không thá»±c tiá»…n để nói rằng Wal-Mart hay HP có thể là m bất cứ gì há» muốn chừng nà o má»™t chÃnh phủ của bang hay của nÆ°á»›c đó không chặn há» lại. Lá»±c đòn bẩy HP để lại trên bà n sẽ là trái đạo đức căn cứ và o quyá»n lá»±c cao của nó… Chúng tôi có năng lá»±c để truyá»n sá»± cai quản toà n cầu cho vÅ© trụ của các nhà cung cấp và nhân viên và khách hà ng của chúng tôi, đó là má»™t vÅ© trụ khá rá»™ng.â€
Dunn lÆ°u ý rằng ở má»™t nÆ°á»›c nhÆ° Trung Quốc có sá»± cạnh tranh mãnh liệt giữa các công ti địa phÆ°Æ¡ng để trở thà nh má»™t phần của chuá»—i cung của HP hay Dell hay Wal-Mart. Cho dù là áp lá»±c cao, nó có nghÄ©a là má»™t khối lượng Ä‘á»u Ä‘á»u giao dịch đáng kể- loại có thể là m ra hay là m vỡ má»™t công ti. Kết quả là , HP có má»™t lá»±c đòn bẩy khổng lồ trên các nhà cung cấp Trung Quốc của nó, và há» thá»±c sá»± rất cởi mở để có các tiêu chuẩn nhà máy của hỠđược nâng lên, bởi vì há» biết rằng nếu hỠđạt được các tiêu chuẩn của HP há» có thể dùng tác dụng đòn bẩy đó để có được công việc từ Dell hay Sony.
Những ngÆ°á»i ủng há»™ chủ nghÄ©a phẳng nhân ái cần giáo dục ngÆ°á»i tiêu dùng vá» sá»± thá»±c là các quyết định mua của há» và quyá»n lá»±c mua là có tÃnh chÃnh trị. Má»—i dịp, bạn, vá»›i tÆ° cách ngÆ°á»i tiêu dùng, ra má»™t quyết định, bạn Ä‘ang ủng há»™ má»™t táºp giá trị trá»n vẹn. Bạn Ä‘ang bá» phiếu vá» các rà o cản và ma sát mà bạn muốn duy trì hay loại bá». Những ngÆ°á»i tiến bá»™ cần là m cho ngÆ°á»i tiêu dùng có thông tin nà y dá»… hÆ¡n, nhÆ° thế nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n trong số há» có thể bá» phiếu theo cách đúng và ủng há»™ loại ứng xá» công ti toà n cầu đúng.
Marc Gunther, má»™t ngÆ°á»i viết cao niên cho tạp chà Fortune và tác giả của cuốn Faith and Fortune: The Quiet Revolution to Reform American Business [Niá»m tin và sá»± May mắn: Cách mạng thầm lặng để Cải cách việc Kinh doanh MÄ©], là má»™t trong và i ngÆ°á»i viết vá» kinh doanh đã nháºn ra là m thế nà o hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị tiến bá»™ có thể ảnh hưởng đến các công ti toà n cầu. “Thá»±c ra,†Gunther viết trong má»™t tiểu luáºn trên The Washington Post (14-11-2004), “có đầy rẫy kẻ vô lại ở đó, thá» Æ¡ vá»›i cái đúng và cái sai vỠứng xá» công ti. Và má»™t số nhà điá»u hà nh nói vá» các vấn Ä‘á» xã há»™i có thể chỉ là lá»i nói đãi bôi. NhÆ°ng Ä‘iểm cÆ¡ bản là má»™t số ngà y cà ng tăng các công ti đã Ä‘i đến tin rằng các giá trị đạo đức, được định nghÄ©a rá»™ng hay theo nghÄ©a Ä‘en, có thể giúp thúc đẩy các giá trị cổ đông. Và đó là má»™t nghiên cứu tình huống mà từ đó má»i ngÆ°á»i có thể há»c.â€
Sá»± nghiêng tiến bá»™ nà y của doanh nghiệp lá»›n đã không tạo ra nhiá»u chú ý của báo chÃ, Gunther lÆ°u ý. “Má»™t phần bởi vì các câu chuyện bê bối là là thú hÆ¡n. Chủ yếu là bởi vì những thay đổi vá» táºp quán công ti đã tăng thêm dần- và bởi vì các phóng viên có khuynh hÆ°á»›ng gạt bá» bà i nói vá» trách nhiệm xã há»™i của công ti chỉ Ä‘Æ¡n thuần nhÆ° các quan hệ vá»›i công chúng. NhÆ°ng các tổng giám đốc của các hãng được theo dõi sát nhÆ° General Electric không hứa hẹn để trở thà nh các công dân toà n cầu tốt hÆ¡n trừ phi hỠđịnh theo suốt. ‘Nếu bạn muốn là má»™t công ti vÄ© đại ngà y nay,’ Jeff Immelt, CEO của GE, thÃch nói, ‘bạn phải là má»™t công ti tốt.’ Khi tôi há»i ông vì sao GE đã bắt đầu nói công khai hÆ¡n vá» tÆ° cách công dân của công ti, ông nói: ‘Là do vì sao ngÆ°á»i ta đến là m việc cho GE là há» muốn là cái gì đó lá»›n hÆ¡n bản thân há».’ NhÆ° Immelt gợi ý, thúc đẩy lá»›n nhất của cải cách công ti là mong muốn của các công ti để thu hút những ngÆ°á»i tìm ý nghÄ©a cÅ©ng nhÆ° tiá»n từ công việc của há». Ãt trong số chúng ta Ä‘i là m hà ng ngà y để nâng cao giá trị cổ đông. Những ngÆ°á»i trẻ hÆ¡n, đặc biệt muốn là m việc cho các công ti vá»›i má»™t sứ mạng vượt quá lợi nhuáºn.â€
Tóm lại, bây giá» chúng ta ở trong má»™t quá Ä‘á»™ khổng lồ khi các công ti Ä‘i đến hiểu không chỉ quyá»n lá»±c của há» trong má»™t thế giá»›i phẳng mà cả các trách nhiệm của há» nữa. Những ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a phẳng nhân ái tin rằng đây không phải là thá»i gian để ngồi khoanh tay, nghÄ© chỉ vá» mặt tả-hữu, ngÆ°á»i tiêu dùng-đối lại-công ti. Thay và o đó chúng ta phải nghÄ© vá» là m thế nà o sá»± cá»™ng tác giữa những ngÆ°á»i tiêu dùng và các công ti có thể cung cấp má»™t lượng bảo há»™ to lá»›n chống lại các đặc tÃnh xấu nhất của sá»± là m phẳng thế giá»›i, mà không phải chá»n đến chủ nghÄ©a bảo há»™ cổ Ä‘iển.
“Chủ nghÄ©a tÆ° bản nhân ái. NghÄ© nó nghe có vẻ nhÆ° má»™t sá»± nghịch hợp? NghÄ© lại Ä‘i,†Gunther nói. “Ngay cả khi nÆ°á»›c MÄ© được cho là trở nên bảo thủ vá» các vấn Ä‘á» xã há»™i, doanh nghiệp lá»›n di chuyển theo hÆ°á»›ng khác.â€
NUÔI DẠY CON CÃI
Không thảo luáºn nà o vá» chủ nghÄ©a phẳng nhân ái sẽ là đầy đủ mà không thảo luáºn cả sá»± cần thiết vá» cải thiện việc nuôi dạy con cái. Giúp các cá nhân thÃch nghi vá»›i má»™t thế giá»›i phẳng không chỉ là công việc của các chÃnh phủ và các công ti. Nó cÅ©ng là công việc của các báºc cha mẹ. Há» cÅ©ng cần phải biết con cái há» lá»›n lên trong thế giá»›i nà o và chúng cần cái gì để phát đạt. Nói Ä‘Æ¡n giản, chúng ta cần má»™t thế hệ má»›i của các báºc cha mẹ sẵn sà ng thá»±c hiện tình thÆ°Æ¡ng yêu cứng rắn: Äã đến lúc khi bạn phải bá» Game Boys, tắt TV, bá» iPod Ä‘i, và bảo con bạn ngồi xuống là m việc.
Cảm giác vá» quyá»n [được hưởng], cảm giác rằng vì má»™t thá»i chúng ta đã chế ngá»± thÆ°Æ¡ng mại và địa chÃnh trị toà n cầu- và bóng rổ Olympic – chúng ta sẽ luôn chế ngá»±, cảm giác rằng sá»± ban thưởng cháºm là má»™t sá»± trừng phạt tồi hÆ¡n má»™t cái phát và o Ä‘Ãt, cảm giác rằng con cái chúng ta phải được nuông chiá»u quấn trong bông, len ấm áp sao cho không thứ gì xấu hoặc gây thất vá»ng hay căng thẳng xảy ra vá»›i chúng ở trÆ°á»ng há»c, Ä‘Æ¡n giản là má»™t căn bệnh ung thÆ° Ä‘ang lá»›n lên trên xã há»™i MÄ©. Và nếu chúng ta không bắt đầu đảo ngược nó, con cái chúng ta sẽ bị má»™t cú sốc khổng lồ và tà n phá vá» mặt xã há»™i từ thế giá»›i phẳng. Trong khi má»™t cách tiếp cáºn khác bởi các chÃnh trị gia là cần, nhÆ°ng không đủ.
David Baltimore, hiệu trưởng được giải Nobel của Caltech, biết cần có gì để khiến con bạn sẵn sà ng cạnh tranh chá»i lại tinh hoa của vụ gặt toà n cầu. Ông bảo tôi rằng ông bị ấn tượng bởi sá»± thá»±c rằng hầu nhÆ° tất cả sinh viên và o được Caltech, má»™t trong các đại há»c khoa há»c tốt nhất thế giá»›i, đến từ các trÆ°á»ng công, không phải từ các trÆ°á»ng tÆ° mà đôi khi nuôi dưỡng cảm giác rằng chÃnh bởi vì bạn ở đó, bạn là đặc biệt và có quyá»n [được]. “Tôi xem xét những đứa trẻ đến Caltech, và chúng lá»›n lên trong các gia đình cổ vÅ© chúng là m việc chăm chỉ và hoãn má»™t chút phần thưởng cho tÆ°Æ¡ng lai và hiểu rằng chúng cần rèn dÅ©a các kÄ© năng của chúng để đóng má»™t vai trò quan trá»ng trên thế giá»›i,†Baltimore nói. “Tôi cho các báºc cha mẹ công trạng to lá»›n vì việc nà y, bởi vì những đứa trẻ nà y tất cả Ä‘á»u đến từ các trÆ°á»ng công mà ngÆ°á»i ta gá»i là không thà nh công. Giáo dục công tạo ra các sinh viên xuất sắc nà y- nhÆ° thế có thể là m được. Cha mẹ chúng đã nuôi dưỡng chúng để đảm bảo rằng chúng thá»±c hiện tiá»m năng của chúng. Tôi nghÄ© chúng ta cần má»™t cuá»™c cách mạng ở đất nÆ°á»›c nà y khi đến chuyện nuôi dạy con cái xung quanh giáo dục.â€
Rõ rà ng, các báºc cha mẹ sinh ở nÆ°á»›c ngoà i có vẻ là m việc nà y tốt hÆ¡n. “Khoảng má»™t phần ba sinh viên của chúng tôi có xuất thân à châu hay là những ngÆ°á»i nháºp cÆ° má»›i đây,†ông nói. Má»™t Ä‘a số đáng kể các sinh viên đến Caltech trong các môn kÄ© thuáºt là ngÆ°á»i sinh ở nÆ°á»›c ngoà i, và má»™t phần lá»›n cán bá»™ giảng dạy hiện tại là ngÆ°á»i sinh ở nÆ°á»›c ngoà i. “Trong sinh há»c, ở mức sau tiến sÄ©, địa vị của các sinh viên Trung Quốc là áp đảo,†Baltimore nói. Không ngạc nhiên rằng ở các há»™i nghị khoa há»c lá»›n ngà y nay, phần lá»›n các bà i báo nghiên cứu Ä‘á» cáºp đến khoa há»c sinh há»c má»›i nhất có Ãt nhất má»™t cái tên Trung Quốc trên chúng.
Các bạn tôi Judy Estrin và Bill Carrico đã khởi Ä‘á»™ng nhiá»u công ti mạng ở Thung lÅ©ng Silicon. Má»™t thá»i gian, Judy đã là tổng giám đốc công nghệ cho Cisco. Tôi đã ngồi vá»›i há» má»™t buổi chiá»u và nói chuyện vá» vấn Ä‘á» nà y. “Khi tôi mÆ°á»i má»™t tuổi,†Bill nói, “tôi đã biết rằng tôi sẽ là má»™t kÄ© sÆ°. Tôi thách anh tìm thấy má»™t đứa mÆ°á»i má»™t tuổi ở MÄ© muốn trở thà nh má»™t kÄ© sÆ° hôm nay. Chúng ta đã hạ mức hoà i bão.â€
Judy nói thêm, “Nhiá»u vấn Ä‘á» [có thể được giải bằng] nuôi dạy con cái [khéo] hÆ¡n là có thể được giải bằng biện pháp Ä‘iá»u tiết hay tà i trợ. Má»i ngÆ°á»i muốn tà i trợ nhiá»u hÆ¡n cho việc nà y việc ná», nhÆ°ng nÆ¡i bắt đầu là vá»›i các báºc cha mẹ. Khát vá»ng đến từ cha mẹ. NgÆ°á»i ta phải kiếm lấy nó. Có lẽ cần có má»™t khủng hoảng [để buá»™c chúng ta chỉnh lại tiêu Ä‘iểm].â€
Tháng 7-2004, diá»…n viên hà i [gốc Phi] Bill Cosby đã lợi dụng sá»± hiện diện tại há»™i nghị hà ng năm của Liên minh Cầu vồng/PUSH của Jesse Jackson & Quỹ Giáo dục TÆ° cách Công dân để trách mắng những ngÆ°á»i MÄ© gốc Phi vì không dạy con cái há» ngữ pháp đúng và vì những đứa trẻ da Ä‘en không cố gắng để tá»± há»c nhiá»u hÆ¡n. Cosby đã tuyên bố rồi, “Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u biết là quan trá»ng để nói tiếng Anh trừ bá»n ngu đần nà y. Mà y không thể là má»™t bác sÄ© vá»›i loại *** phá»t ra từ mồm mà y.†Nhắc đến những ngÆ°á»i MÄ© gốc Phi những ngÆ°á»i phà phạm các cÆ¡ há»™i của mình cho má»™t cuá»™c sống tốt hÆ¡n, Cosby nói vá»›i Liên minh Cầu vồng, “Bá»n mà y phải thôi đánh vợ bởi vì bá»n mà y không thể tìm được má»™t việc là m, bởi vì bá»n mà y đã không muốn có giáo dục và bây giá» bá»n mà y [có] đồng lÆ°Æ¡ng tối thiểu. Bá»n mà y phải nghÄ© nhiá»u hÆ¡n vá» chÃnh mình khi còn ở trung há»c, khi chúng mà y có má»™t cÆ¡ há»™i.â€
Khi các nháºn xét của Cosby bị rất nhiá»u phê phán, Äức Cha Jackson đã bảo vệ ông, là lẽ rằng, “Bill nói, hãy chiến đấu cho cuá»™c đấu tranh đúng. Hãy là m phẳng sân chÆ¡i. NgÆ°á»i say rượu không thể là m việc đó. Những ngÆ°á»i mù chữ không thể là m việc đó.â€
Äúng váºy. Những ngÆ°á»i MÄ© là những ngÆ°á»i ngà y cà ng cần là m phẳng sân chÆ¡i- không phải kéo những ngÆ°á»i khác xuống, không phải bằng cảm thấy hối tiếc cho bản thân chúng ta, mà bằng nâng chúng ta lên. NhÆ°ng khi đến là m việc đó thế nà o, Cosby đã nói cái gì đó quan trá»ng cho những ngÆ°á»i MÄ© da Ä‘en và da trắng, già u và nghèo. Giáo dục, bất luáºn từ cha mẹ hay nhà trÆ°á»ng, phải là vá» nhiá»u hÆ¡n chỉ các kÄ© năng nháºn thức. Nó cÅ©ng phải bao gồm cả sá»± xây dá»±ng tÃnh cách. Sá»± thá»±c là , các báºc cha mẹ và các trÆ°á»ng và văn hoá có thể và có nhà o nặn, định hÆ°á»›ng con ngÆ°á»i. Ảnh hưởng quan trá»ng nhất trong Ä‘á»i tôi, ngoà i gia đình tôi, là cô giáo dạy viết báo của tôi, Hattie M. Steinberg- không Ä‘Æ¡n giản là m thế nà o để viết má»™t tin chÃnh hay chép lại chÃnh xác má»™t trÃch dẫn mà , quan trá»ng hÆ¡n, là m thế nà o để xá» sá»± má»™t cách chuyên nghiệp. Bà gần sáu mÆ°Æ¡i tuổi khi bà là cô giáo của tôi và cố vấn báo trÆ°á»ng trung há»c và o cuối các năm 1960. Bà là thái cá»±c hoà n toà n trái ngược của “lãnh đạm,†nhÆ°ng chúng tôi la cà ở lá»›p há»c của bà nhÆ° nó là má»™t cá»a hà ng mạch nha và bà là Wolfman Jack. Chẳng ai trong chúng tôi đã có thể diá»…n tả nó má»™t cách rõ rà ng khi đó, nhÆ°ng bởi vì chúng tôi thÃch nghe bà diá»…n thuyết, được bà rèn luyện, được bà dạy dá»—. Bà là má»™t phụ nữ mạch lạc và nguyên tắc ở tuổi bấp bênh. Tôi ngồi dáºy thẳng chỉ nghÄ© ngợi vá» bà ! Con em chúng ta sẽ ngà y cà ng cạnh tranh đầu đối đầu vá»›i trẻ con Trung Quốc, Ấn Äá»™, và à châu, mà cha mẹ chúng có cách tiếp cáºn xây dá»±ng tÃnh cách của Hattie nhiá»u hÆ¡n bố mẹ MÄ© rất nhiá»u. Tôi không gợi ý rằng chúng ta quân sá»± hoá giáo dục, mà tôi gợi ý rằng chúng ta là m nhiá»u hÆ¡n để đẩy thanh niên của chúng ta vượt quá vùng an nhà n của chúng, để là m các thứ đúng, và để sẵn sà ng chịu Ä‘au Ä‘á»›n ngắn hạn vì lợi Ãch dà i hÆ¡n.
Tôi sợ, tuy váºy, rằng các thứ sẽ phải trở nên tồi tệ hÆ¡n trÆ°á»›c khi chúng trở nên tốt hÆ¡n. NhÆ° Judy Estrin nói, có lẽ sẽ cần má»™t khủng hoảng. Tôi Ä‘Æ¡n giản nói thêm: Khủng hoảng ở đây rồi. Nó chỉ diá»…n ra trong chuyển Ä‘á»™ng cháºm. Sá»± là m phẳng thế giá»›i Ä‘ang tiến lên phÃa trÆ°á»›c mau lẹ, và chiến tranh ngăn cản hay sá»± kiện khủng bố tai hoạ nà o đó, chẳng gì sẽ chặn được nó. NhÆ°ng cái có thể xảy ra là má»™t sá»± sụt giảm vá» mức sống của chúng ta, nếu nhiá»u ngÆ°á»i MÄ© hÆ¡n không được trao quyá»n và được giáo dục để tham gia và o má»™t thế giá»›i nÆ¡i tất cả các trung tâm tri thức được kết nối. Chúng ta có tất cả các thà nh tố ở bên trong xã há»™i MÄ© cho các cá nhân MÄ© để phát đạt trong thế giá»›i nà y, nhÆ°ng nếu chúng ta hoang phà các thà nh tố đó, chúng ta sẽ đình trệ.
Tôi nhắc lại: Äây không phải là má»™t cuá»™c thá» nghiệm. Äây là má»™t khủng hoảng, và nhÆ° Paul Romer đã cảnh báo rất sáng suốt, “Má»™t cuá»™c khủng hoảng mà bá» phà nó là điá»u tháºt kinh khủng.â€
Last edited by quykiemtu; 29-08-2008 at 08:47 AM.
|
29-08-2008, 08:39 AM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Các Nước đang Phát triển và Thế giới Phẳng
CHÃN
Äức Mẹ Äồng Trinh Guadalupe
Không phải chúng ta ngà y cà ng trở nên Anglo-Saxon hơn, mà là chúng ta đang phải đối mặt với thực tế.
- Frank Schirrmacher, chủ nháºt báo Äức Frankfurter Allgemeine Zeitung, bình luáºn
cho tỠNew York Times vỠviệc nhân công
ngÆ°á»i Äức cần được trang bị thêm
công cụ và là m việc nhiá»u hÆ¡n
Tìm kiếm kiến thức dù có phải đến táºn Trung Hoa.
- Lá»i của Tiên tri Muhammad
Trong khi viết cuốn sách nà y, cà ng ngà y tôi cà ng hay há»i những ngÆ°á»i tôi gặp ở khắp má»i nÆ¡i trên thế giá»›i hỠở đâu khi lần đầu tiên phát hiện thế giá»›i nà y phẳng.
Trong vòng hai tuần, tôi có được hai câu trả lá»i, má»™t từ Mexico, má»™t từ Ai Cáºp. Mùa xuân 2004 tôi ở Mexico City, ăn trÆ°a vá»›i và i đồng nghiệp nhà báo Mexico và đặt câu há»i đó cho há». Má»™t trong số há» nói nháºn ra mình Ä‘ang sống trong má»™t thế giá»›i má»›i khi Ä‘á»c tin trên báo chà Mexico và mạng Internet nói rằng má»™t số tượng vị thánh bảo trợ của Mexico, Äức mẹ Äồng trinh Guadalupe, được nháºp khẩu và o Mexico từ Trung Quốc, có thể là thông qua các cảng biển ở California. Khi bạn là đất nÆ°á»›c Mexico và vẫn được tiếng là nÆ°á»›c có giá nhân công rẻ mà má»™t số ngÆ°á»i dân của bạn nháºp tượng vị thánh bảo trợ của bạn từ Trung Quốc, bởi Trung Quốc có thể là m ra chúng và chuyển chúng qua Thái Bình DÆ°Æ¡ng đến đây, rẻ hÆ¡n bạn có thể là m, thì bạn Ä‘ang sống trong má»™t thế giá»›i phẳng.
Bạn cÅ©ng gặp phải má»™t vấn Ä‘á». Ở Ngân hà ng Trung Æ°Æ¡ng Mexico, tôi há»i vị thống đốc, Guillermo Ortiz, rằng liệu ông có quan tâm đến chuyện nà y không. Ông nhÆ°á»›ng mắt bảo tôi rằng đã bấy lâu nay ông cảm nháºn được sá»± cạnh tranh – trong đó Mexico đánh mất khá nhiá»u lợi thế địa là tá»± nhiên trong quan hệ vá»›i thị trÆ°á»ng MÄ© – chỉ cần thông qua những con số trên mà n hình máy tÃnh của ông. “Chúng tôi bắt đầu nhìn và o số liệu năm 2001 – đó là năm đầu tiên trong vòng hai tháºp niên xuất khẩu [của Mexico] và o MÄ© giảm sút,†Ortiz nói. “Äó là má»™t cú sốc tháºt sá»±. Má»›i đầu tiá»n thu được của chúng tôi trên thị phần đó giảm xuống, rồi sau đó mất luôn. Chúng tôi nói vá»›i nhau rằng ở đây có má»™t thay đổi tháºt sự… Và nguyên nhân là Trung Quốc.â€
Trung Quốc quả là má»™t nÆ¡i có giá nhân công rẻ, đến mức ngay cả khi hiệp định NAFTA dà nh lợi thế lá»›n cho Mexico trong quan hệ vá»›i MÄ©, ngay cả khi Mexico nằm ngay sát chúng ta, năm 2003 Trung Quốc vẫn thay thế được Mexico để trở thà nh nÆ°á»›c xuất khẩu lá»›n thứ hai và o MÄ©. (Canada vẫn đứng vị trà thứ nhất). Cho dù Mexico vẫn có được vị thế đầy sức mạnh trong xuất khẩu các mặt hà ng lá»›n, chi phà chuyển hà ng cao nhÆ° ôtô, phụ tùng xe hÆ¡i hay tủ lạnh, Trung Quốc đã lá»›n mạnh và đã thay thế Mexico trong các lÄ©nh vá»±c nhÆ° linh kiện máy tÃnh, thiết bị Ä‘iện, đồ chÆ¡i, đồ may mặc, dụng cụ thể thao, và già y tennis. NhÆ°ng Ä‘iá»u còn nghiêm trá»ng hÆ¡n vá»›i Mexico là Trung Quốc Ä‘ang đánh bại má»™t số công ti Mexico ngay tại Mexico, nÆ¡i quần áo và đồ chÆ¡i sản xuất tại Trung Quốc đã xuất hiện trên các quầy hà ng ở khắp má»i nÆ¡i. Không có gì ngạc nhiên khi má»™t nhà báo Mexico kể cho tôi nghe ngà y anh phá»ng vấn má»™t quan chức ngân hà ng trung Æ°Æ¡ng Trung Quốc, câu trả lá»i của vị quan chức vá» mối quan hệ giữa Trung Quốc và MÄ© đã là m anh kinh ngạc tháºt sá»±: “Thoạt tiên chúng tôi sợ sói, rồi chúng tôi muốn nhảy vá»›i sói, và bây giá» chúng tôi muốn trở thà nh sói.â€
Và i ngà y sau khi từ Mexico trở vá», tôi ăn sáng ở Washington cùng má»™t ngÆ°á»i bạn đến từ Ai Cáºp, Lamees El-Hadidy, má»™t phóng viên kinh tế lâu năm ở Cairo. DÄ© nhiên tôi há»i chị ở đâu khi lần đầu tiên chị phát hiện thế giá»›i nà y phẳng. Chị trả lá»i là má»›i và i tuần trÆ°á»›c, trong tháng Ramadan linh thiêng của ngÆ°á»i Hồi giáo. Chị viết má»™t kịch bản cho Äà i truyá»n hình CNBC Arabiya Television vá» những chiếc đèn lồng sặc sỡ tên là fawanis đốt nến ở bên trong, mà há»c sinh Ai Cáºp theo truyá»n thống thÆ°á»ng cầm trong kì lá»… Ramadan, má»™t truyá»n thống lâu Ä‘á»i hà ng thế kỉ, từ thá»i Fatimid ở Ai Cáºp. Trẻ con vung vẩy đèn lồng và hát, còn ngÆ°á»i lá»›n cho chúng kẹo hoặc quà , giống nhÆ° ở MÄ© và o lá»… Halloween. Hà ng thế kỉ nay, các xưởng thủ công nhá», nhân công rẻ ở các vùng ngoại ô cổ xÆ°a của Cairo vẫn sản xuất những chiếc đèn lồng đó – cho đến và i năm trÆ°á»›c đây.
Äó là khi những chiếc đèn lồng Ramadan bằng nhá»±a sản xuất ở Trung Quốc, được gắn đèn chạy bằng pin bên trong thay cho nến, trà n ngáºp thị trÆ°á»ng, là m tê liệt các xưởng sản xuất của Ai Cáºp. Lamees nói, “Chúng đã tấn công và o truyá»n thống của chúng tôi – theo má»™t cách thức đổi má»›i – và chúng tôi không thể là m gì được… Những chiếc đèn lồng đó thoát thai từ truyá»n thống của chúng tôi, tâm hồn của chúng tôi, nhÆ°ng [những chiếc đèn lồng của Trung Quốc] mang tÃnh sáng tạo cao hÆ¡n và tiên tiến hÆ¡n đèn lồng Ai Cáºp.†Lamees nói rằng khi chị há»i ngÆ°á»i Ai Cáºp, “Anh có biết chúng được là m ở đâu không?â€, tất cả trả lá»i là không. Sau đó há» láºt chiếc đèn lên và phát hiện chúng đến từ Trung Quốc.
Dù váºy, rất nhiá»u bà mẹ, giống nhÆ° Lamees, đánh giá cao sá»± an toà n của đèn lồng Trung Quốc so vá»›i đèn truyá»n thống Ai Cáºp, được là m bằng kim loại có cạnh sắc và thủy tinh, và thÆ°á»ng xuyên sá» dụng nến để thắp. Äèn Trung Quốc là m bằng nhá»±a gắn đèn nhấp nháy và gắn microchip chÆ¡i những bản nhạc truyá»n thống của kì lá»… Ramadan Ai Cáºp, tháºm chà có cả bà i hát của chÆ°Æ¡ng trình phim hoạt hình Ramadan nổi tiếng, Bakkar. Theo số tháng MÆ°á»i hai năm 2001 của tá» Business Monthly, do Phòng ThÆ°Æ¡ng mại Hoa kì ở Ai Cáºp xuất bản, các nhà nháºp khẩu Trung Quốc “không chỉ đấu đá vá»›i nhau mà còn đấu lại ngà nh công nghiệp Ai Cáºp có đến bảy trăm năm tuổi. NhÆ°ng các mẫu mã của Trung Quốc đã chiếm Æ°u thế, theo lá»i [má»™t] nhà nháºp khẩu nổi tiếng, Taha Zayat. ‘Hà ng nháºp khẩu đã là m sụt giảm nghiêm trá»ng doanh số bán ra của đèn fawanis truyá»n thống,’ ông nói. ‘Trên tổng số đèn fawanis có trên thị trÆ°á»ng, tôi không nghÄ© là giỠđây có đến 5% được sản xuất ở Ai Cáºp.’ Những ngÆ°á»i hiểu biết vá» ngà nh sản xuất [fawanis] của Ai Cáºp tin là Trung Quốc đã chiếm Æ°u thế hÆ¡n nhiá»u so vá»›i Ai Cáºp. Há» nói rằng vá»›i công nghệ cao hÆ¡n hẳn của mình, Trung Quốc có thể sản xuất số lượng lá»›n, Ä‘iá»u nà y cho phép giữ được giá thấp. Ngà nh công nghiệp [fawanis] truyá»n thống của Ai Cáºp, ngược lại, được đặc trÆ°ng bởi má»™t loạt các xưởng sản xuất chuyên môn hóa cho nhiá»u bÆ°á»›c khác nhau của quá trình sản xuất. Thợ là m kÃnh, thợ vẽ, thợ hà n và thợ thủ công Ä‘á»u có vai trò của mình. ‘Vẫn sẽ luôn có đèn fawanis và o dịp lá»… Ramadan, nhÆ°ng trong tÆ°Æ¡ng lai tôi nghÄ© đèn do Ai Cáºp sản xuất sẽ biến mất hoà n toà n’, Zayat nói. ‘Chúng không có cÆ¡ may nà o để cạnh tranh vá»›i đèn Trung Quốc.’â€
Hãy thá» nghÄ© tình hình đó Ä‘iên rồ đến mức nà o: Ai Cáºp có rất nhiá»u nhân công giá rẻ, giống nhÆ° Trung Quốc. Ai Cáºp lại nằm ngay cạnh châu Âu, ở kênh Ä‘Ã o Suez. Ai Cáºp có thể và cần trở thà nh Äà i Loan của Äịa Trung Hải, nhÆ°ng thay và o đó nó lại phải đầu hà ng má»™t Trung Quốc vô thần trong việc sản xuất má»™t trong những thứ đồ váºt văn hóa được Æ°a thÃch nhất trong thế giá»›i Hồi giáo ở Ai Cáºp. Ibrahim El Esway, má»™t trong những nhà nháºp khẩu lá»›n đèn fawanis Trung Quốc, cho phép tá» The Business Monthly Ä‘i thăm nhà kho của mình ở thà nh phố Muski, Ai Cáºp: trong năm 2004 ông đã nháºp từ Trung Quốc vá» mÆ°á»i sáu mẫu đèn Ramadan khác nhau. “Trong đám đông ở Muski, [El Esway] vẫy tay cho má»™t nhân viên của mình, ngÆ°á»i nà y nhanh chóng mở má»™t cái hòm phủ đầy bụi và lôi ra má»™t chiếc đèn fawanis bằng nhá»±a có hình giống nhÆ° cái đầu của Simba, nhân váºt của phim hoạt hình The Lion King. ‘Äây là mẫu đầu tiên mà chúng tôi nháºp, năm 1994,’ ông nói. Ông báºt nó lên. Äầu con sÆ° tỠánh lên mà u xanh, và tiếng bản nhạc ‘Má»™t thế giá»›i nhá» bé’ vang lên.â€
TỰ XEM XÉT
Phần vừa rồi của cuốn sách xem xét các cá nhân, đặc biệt là ngÆ°á»i MÄ©, nghÄ© gì khi phải đối mặt vá»›i thách thức do quá trình phẳng hóa thế giá»›i gây ra. ChÆ°Æ¡ng nà y sẽ đặt trá»ng tâm và o các kiểu chiến lược mà các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển cần sá» dụng để kiến tạo môi trÆ°á»ng thÃch hợp để các công ti và nhà khởi nghiệp của mình lá»›n mạnh được trong má»™t thế giá»›i phẳng, dù cho nhiá»u Ä‘iá»u mà tôi sắp nói cÅ©ng có thể áp dụng cho nhiá»u nÆ°á»›c phát triển.
Khi các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển bắt đầu nghÄ© đến sá»± thách thức của tÃnh phẳng, Ä‘iá»u đầu tiên mà há» cần là m là thá»±c hiện má»™t kiểu tá»± xem xét má»™t cách thẳng thắn hết sức. Má»™t đất nÆ°á»›c, cÅ©ng nhÆ° ngÆ°á»i dân và lãnh đạo của nó, cần phải thẳng thắn vá»›i bản thân mình, phải thấy được rõ rà ng và chÃnh xác mình Ä‘ang ở đâu trong mối quan hệ vá»›i các nÆ°á»›c khác và trong mối quan hệ vá»›i mÆ°á»i lá»±c là m phẳng. Nó phải tá»± vấn, “Äất nÆ°á»›c của tôi có thể tiến đến đâu hoặc bị bá» xa đến đâu do thế giá»›i là phẳng, và nó có thể thÃch ứng và lợi dụng được đến đâu má»i ná»n tảng má»›i cho hợp tác và cạnh tranh?†Äúng nhÆ° vị quan chức ngân hà ng Trung Quốc đã nói vá»›i bạn đồng nghiệp Mexico của tôi, Trung Quốc là sói. Trong số mÆ°á»i lá»±c là m phẳng, sá»± gia nháºp của Trung Quốc và o thị trÆ°á»ng thế giá»›i là sá»± gia nháºp quan trá»ng nhất đối vá»›i các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển, và vá»›i rất nhiá»u nÆ°á»›c phát triển. Trung Quốc có thể sản xuất hà ng giá rẻ chất lượng cao tốt hÆ¡n bất kì đất nÆ°á»›c nà o khác, và dần dần, nó cÅ©ng có thể sản xuất được hà ng chất lượng cao giá đắt. Äứng trÆ°á»›c Trung Quốc và chÃn lá»±c là m phẳng còn lại Ä‘ang ngà y cà ng lá»›n mạnh, ngà y nay không đất nÆ°á»›c nà o có thể là m khác việc tá»± xem xét chÃnh mình má»™t cách thẳng thắn hết sức.
Äể thá»±c hiện được Ä‘iá»u đó, tôi tin cái mà thế giá»›i cần ngà y nay là má»™t câu lạc bá»™ được tổ chức theo mô hình Nghiện rượu Vô danh [Alcoholics Anonymous] (A.A.). Nó có thể được gá»i là Các nÆ°á»›c Äang phát triển Vô danh [Developing Countries Anonymous] (D.C.A.). Và hoà n toà n giống nhÆ° ở buổi há»p A.A. đầu tiên mà bạn tham dá»±, bạn phải đứng lên mà nói, “Tên tôi là Thomas Friedman và tôi là má»™t ngÆ°á»i nghiện rượu,†nhÆ° thế ở D.C.A, các nÆ°á»›c cÅ©ng phải đứng lên trong buổi há»p đầu tiên mà nói, “Tên tôi là Syria và tôi kém phát triển.†Hoặc “Tên tôi là Argentina và tôi kém cá»i. Tôi đã không sống xứng đáng vá»›i tiá»m năng của mình.â€
Má»—i nÆ°á»›c Ä‘á»u cần “khả năng tá»± xem xét mình,†vì “không đất nÆ°á»›c nà o phát triển được mà không phải qua chụp X-quang để biết mình Ä‘ang ở đâu và giá»›i hạn của mình là gì,†theo lá»i Luis de la Calle, má»™t trong số các nhà thÆ°Æ¡ng thuyết Mexico tại NAFTA. Những nÆ°á»›c bị rÆ¡i khá»i toa tà u phát triển cÅ©ng hÆ¡i giống những ngÆ°á»i say; để quay trở lại được há» phải há»c cách nhìn xem há» tháºt sá»± là ai. Phát triển là má»™t tiến trình hữu ý. Bạn cần má»™t quyết định tÃch cá»±c để có được những bÆ°á»›c Ä‘i đúng đắn, mà điá»u đó phải bắt đầu bằng sá»± tá»± xem xét.
TÔI CÓ THỂ BÃN BUÔN CHO BẠN
Trong những năm cuối tháºp niên 1970, mà đặc biệt là sau khi tÆ°á»ng Berlin sụp đổ, nhiá»u nÆ°á»›c bắt đầu theo Ä‘uổi phát triển theo má»™t cách thức má»›i thông qua má»™t tiến trình mà tôi gá»i là bán buôn cải tổ. Kỉ nguyên Toà n cầu hóa 2.0, khi thế giá»›i chuyển từ cỡ trung bình xuống cỡ nhá», là má»™t kỉ nguyên bán buôn cải tổ, má»™t kỉ nguyên cải cách vá» kinh tế vÄ© mô diện rá»™ng. Những cải tổ bán buôn đó được bắt đầu bằng má»™t số Ãt nhà lãnh đạo của các nÆ°á»›c nhÆ° Trung Quốc, Nga, Mexico, Brazil, và Ấn Äá»™. Những nhóm nhá» các nhà cải cách đó thÆ°á»ng dá»±a và o đòn bẩy của các hệ thống chÃnh trị Ä‘á»™c Ä‘oán để tháo gỡ cho các lá»±c thị trÆ°á»ng bị nhà nÆ°á»›c thao túng tại các xã há»™i của há». HỠđẩy đất nÆ°á»›c của mình theo các chiến lược định hÆ°á»›ng xuất khẩu, thị trÆ°á»ng tá»± do – dá»±a trên tÆ° nhân hóa các công ti nhà nÆ°á»›c, bãi bá» quản là các thị trÆ°á»ng tà i chÃnh, Ä‘iá»u chỉnh đồng tiá»n, đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i trá»±c tiếp, loại bá» trợ cấp, giảm bá»›t hà ng rà o thuế quan bảo há»™, và áp dụng các Ä‘iá»u luáºt lao Ä‘á»™ng má»m dẻo hÆ¡n – Ä‘i từ trên xuống, hiếm khi tháºt sá»± há»i ý kiến ngÆ°á»i dân. Ernesto Zedillo, từng là tổng thống Mexico từ 1994 đến 2000, trÆ°á»›c đó là bá»™ trưởng tà i chÃnh, má»™t lần nháºn xét vá»›i tôi rằng tất cả các quyết định mở cá»a ná»n kinh tế Mexico được ba ngÆ°á»i Ä‘Æ°a ra. Bạn nghÄ© Äặng Tiểu Bình há»i ý kiến bao nhiêu ngÆ°á»i trÆ°á»›c khi tuyên bố, “Già u là vinh quang,†và mở cá»a ná»n kinh tế Trung Quốc, hoặc khi ông bãi nhiệm những ngÆ°á»i đặt câu há»i vá» sá»± chuyển đổi của Trung Quốc từ chủ nghÄ©a cá»™ng sản sang thị trÆ°á»ng tá»± do bằng cách nói rằng Ä‘iá»u quan trá»ng là việc là m và thu nháºp, chứ không phải ý thức hệ? Äặng vứt bỠý thức hệ Cá»™ng sản hà ng tháºp kỉ vá»›i duy nhất má»™t câu: “Mèo Ä‘en, mèo trắng, mèo nà o cÅ©ng được miá»…n là bắt được chuá»™t.†Năm 1991, khi bá»™ trưởng tà i chÃnh Ấn Äá»™, Manmohan Singh, thá»±c hiện những bÆ°á»›c Ä‘i đầu tiên để mở cá»a ná»n kinh tế Ấn Äá»™ theo hÆ°á»›ng chú trá»ng ngoại thÆ°Æ¡ng, đầu tÆ° và cạnh tranh, đó không phải là kết quả của má»™t cuá»™c tranh luáºn và trao đổi ở quy mô toà n quốc, mà của thá»±c tế kinh tế Ấn Äá»™ khi đó xÆ¡ cứng, kém hấp dẫn vá»›i các nhà đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i, đến ná»—i gần nhÆ° không có ngoại tệ. Khi Mikhail Gorbachev bắt đầu nhúng tay và o perestroika, ông đã đứng dá»±a lÆ°ng và o Ä‘iện Kremlin và cùng vá»›i má»™t và i đồng minh trong giá»›i lãnh đạo Soviet. CÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± ở trÆ°á»ng hợp Margaret Thatcher khi bà tiến hà nh cuá»™c há»p của thợ mỠđình công năm 1984 và ép buá»™c cải tạo bán buôn lên ná»n kinh tế Anh Ä‘ang suy sụp.
Äiá»u mà tất cả các nhà lãnh đạo đó vấp phải là thá»±c tế không thể chối cãi rằng các thị trÆ°á»ng cạnh tranh là phÆ°Æ¡ng thức bá»n vững duy nhất để Ä‘Æ°a má»™t quốc gia khá»i nghèo đói, bởi chúng là thứ đảm bảo duy nhất để các ý tưởng, công nghệ và kÄ© năng má»›i dá»… dà ng đổ đến đất nÆ°á»›c của bạn và để các công ti tÆ° nhân, và tháºm chà chÃnh phủ, có được Ä‘á»™ng lá»±c cạnh tranh và sá»± má»m dẻo để là m theo các ý tưởng đó và biến chúng thà nh việc là m và sản phẩm. Äó là vì sao các nÆ°á»›c không tham gia toà n cầu hóa, từ chối thá»±c hiện bất kì đổi má»›i bán buôn nà o – thà dụ Bắc Triá»u Tiên – thá»±c sá»± thấy tăng trưởng GDP trên đầu ngÆ°á»i của mình sụt trong các năm 1990, còn các nÆ°á»›c đã chuyển từ mô hình xã há»™i chủ nghÄ©a hÆ¡n sang mô hình toà n cầu hóa lại thấy GDP trên đầu ngÆ°á»i của mình tăng trong các năm 1990. NhÆ° David Dollar và Art Kray kết luáºn trong cuốn sách Trade, Growth, and Poverty của há», tăng trưởng kinh tế và thÆ°Æ¡ng mại vẫn là chÆ°Æ¡ng trình chống đói nghèo tốt nhất trên thế giá»›i.
Ngân hà ng Thế giá»›i báo cáo rằng năm 1990 đã có khoảng 300 triệu ngÆ°á»i ở Trung Quốc sống cùng cá»±c, vá»›i Ãt hÆ¡n 1$ má»™t ngà y. Äến 2001, có 212 triệu ngÆ°á»i Trung Quốc sống cùng cá»±c, và đến 2015, nếu vẫn giữ được xu hÆ°á»›ng hiện tại, sẽ chỉ còn 16 triệu ngÆ°á»i sống dÆ°á»›i mức 1$ má»™t ngà y. Ở Nam Ã- trÆ°á»›c hết Ấn Äá»™, Pakistan, và Bangladesh- con số ngÆ°á»i sống dÆ°á»›i 1$ má»™t ngà y là từ 462 triệu năm 1990 xuống còn 431 triệu và o năm 2001 và xuống 216 triệu năm 2015. Ngược lại, ở Châu Phi hạ-Sahara, nÆ¡i toà n cầu hoá tiến triển cháºm, đã có 227 triệu ngÆ°á»i sống dÆ°á»›i 1$ má»™t ngà y năm 1990, 313 triệu năm 2001, và sẽ có 340 triệu ngÆ°á»i năm 2015.
Vấn Ä‘á» vá»›i má»i nÆ°á»›c tham gia toà n cầu hóa nằm ở chá»— nghÄ© rằng có thể dừng ở cải tổ bán buôn. Trong các năm 1990, má»™t số nÆ°á»›c nghÄ© rằng nếu có mÆ°á»i lá»i răn cải tổ bán buôn đúng – bạn tÆ° nhân hóa các ngà nh do nhà nÆ°á»›c sở hữu, phi Ä‘iá»u tiết các ngà nh công Ãch, giảm thuế quan và khuyến khÃch các ngà nh xuất khẩu, v.v… – thì bạn đã có má»™t chiến lược phát triển thà nh công. NhÆ°ng vì thế giá»›i đã bắt đầu nhá» Ä‘i và phẳng hÆ¡n – cho phép Trung Quốc cạnh tranh ở má»i nÆ¡i, vá»›i má»i ngÆ°á»i, ở má»i loại sản phẩm, cho phép Ấn Äá»™ xuất khẩu chất xám Ä‘i má»i nÆ¡i, cho phép các hãng outsource bất cứ công việc nà o ở má»i nÆ¡i, và cho phép các cá nhân cạnh tranh toà n cầu nhÆ° chÆ°a từng có trÆ°á»›c đây – cải tổ bán buôn không còn đủ để giữ các nÆ°á»›c trên con Ä‘Æ°á»ng tăng trưởng bá»n vững nữa.
Cần đến má»™t tiến trình cải cách sâu sắc hÆ¡n – má»™t tiến trình mà tôi sẽ gá»i là cải tổ bán lẻ.
TÔI CHỈ CÓ THỂ BÃN LẺ CHO BẠN
Äiá»u gì sẽ xảy ra nếu thế giá»›i giống nhÆ° những vùng lân cáºn của má»™t thà nh phố?
Thế giá»›i sẽ nhÆ° thế nà o? Tôi có thể mô tả nhÆ° thế nà y: Tây Âu sẽ trở thà nh má»™t trại dưỡng lão, vá»›i dân số già nua được các cô há»™ là Thổ NhÄ© Kì chăm sóc. MÄ© sẽ trở thà nh má»™t cá»™ng đồng đóng, có máy kiểm soát tá»± Ä‘á»™ng đặt trÆ°á»›c cá»a ra và o và nhiá»u ngÆ°á»i ngồi ở sân trÆ°á»›c cá»a nhà phà n nà n vá» sá»± lÆ°á»i biếng của những ngÆ°á»i khác, nhÆ°ng đằng sau nhà hà ng rà o lại có má»™t lá»— nhỠđể ngÆ°á»i Mexico và những ngÆ°á»i nháºp cÆ° chăm chỉ khác chui và o để giúp cho cá»™ng đồng đóng hoạt Ä‘á»™ng được. Châu MÄ© Latin sẽ trở thà nh khu phố vui nhá»™n, khu phố của các há»™p đêm, nÆ¡i ngà y là m việc chỉ bắt đầu và o lúc mÆ°á»i giá» tối, và má»i ngÆ°á»i ngủ đêm cho đến xế trÆ°a. DÄ© nhiên đó là khu vá»±c để tiêu khiển giết giá»i gian, nhÆ°ng giữa các câu lạc bá»™ bạn không nhìn thấy nhiá»u cá»a hà ng mở cá»a, trừ trên phố của ngÆ°á»i Chilê. Các đại gia ở đó gần nhÆ° không bao giá» tái đầu tÆ° lợi nhuáºn của mình và o đây, mà gá»i ở ngân hà ng thà nh phố. Phố Aráºp sẽ trở thà nh má»™t lối Ä‘i tối tăm mà Ãt ngÆ°á»i bên ngoà i dám dấn thân và o, trừ và i phố ở vùng ven nhÆ° Dubai, Jordan, Bahrain, Qatar và Morocco. Các doanh nghiệp má»›i duy nhất là những trạm bán xăng mà chủ, giống nhÆ° gá»›i Æ°u tú của khu Latin, hiếm khi tái đầu tÆ° tiá»n của mình và o đây. Nhiá»u ngÆ°á»i ở phố Aráºp che rèm nhà mình kÃn mÃt, cá»a chá»›p hạ xuống, và trÆ°á»›c cá»a treo biển, “Cấm và o. Äá» phòng chó dữ.†Ấn Äá»™, Trung Quốc và Äông à sẽ trở thà nh “phÃa kia của Ä‘Æ°á»ng.†Khu của há» là má»™t khu chợ đông đúc, đầy các cá»a hà ng nhá» và xưởng má»™t phòng, xen kẽ vá»›i các trÆ°á»ng dá»± bị SAT Stanley Kaplan và trÆ°á»ng dạy nghá». Ở đây không ai ngủ, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u sống trong những gia đình nhiá»u thế hệ, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u là m việc và tiết kiệm tiá»n để có thể Ä‘i sang “phÃa đúng của Ä‘Æ°á»ng.†Trên các Ä‘Æ°á»ng phố Trung Quốc, không có luáºt lệ, nhÆ°ng Ä‘Æ°á»ng phố Ä‘á»u có vỉa hè cẩn tháºn; không có ổ gà , tất cả các đèn Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»u sáng. Ngược lại, trên các Ä‘Æ°á»ng phố Ấn Äá»™, không ai sá»a chữa đèn Ä‘Æ°á»ng, phố sá đầy vết bánh xe, nhÆ°ng cảnh sát thì vô cùng cứng nhắc vá» luáºt lệ. Bạn cần có giấy phép để mở má»™t gian bán nÆ°á»›c chanh trên phố Ấn Äá»™. Tháºt may mắn vì có thể đút lót cho cảnh sát địa phÆ°Æ¡ng, và các nhà khởi nghiệp thà nh công Ä‘á»u có máy phát Ä‘iện riêng để váºn hà nh nhà máy của mình và điện thoại di Ä‘á»™ng Ä‘á»i má»›i nhất để gá»i Ä‘i nÆ¡i khác vì Ä‘iện thoại địa phÆ°Æ¡ng không hoạt Ä‘á»™ng. Tháºt đáng buồn, châu Phi là phần của thà nh phố nÆ¡i buôn bán bị phong tá»a, cuá»™c sống sa sút, những tòa nhà má»›i duy nhất là các bệnh viện.
Äiểm chÃnh ở đây là má»—i vùng trên thế giá»›i Ä‘á»u có mặt mạnh mặt yếu, và tất cả Ä‘á»u cần cải tổ bán lẻ ở mức Ä‘á»™ nà o đó. Cải tổ bán lẻ là gì? Nói Ä‘Æ¡n giản nhất, nó cao hÆ¡n mở cá»a đất nÆ°á»›c bạn cho ngoại thÆ°Æ¡ng, đầu tÆ° và tạo ra các thay đổi chÃnh sách kinh tế vÄ© mô từ trên đỉnh. Äó là cải tổ bán buôn. Cải tổ bán lẻ đặt giả định bạn đã thá»±c hiện xong cải tổ bán buôn. Cần phải quan tâm đến bốn khÃa cạnh then chốt của xã há»™i bạn – hạ tầng cÆ¡ sở, các thể chế luáºt pháp, giáo dục, và văn hóa (cách thức chung mà đất nÆ°á»›c và các nhà lãnh đạo của bạn quan hệ vá»›i thế giá»›i) – và nâng cấp má»—i khÃa cạnh đó để loại bá» cà ng nhiá»u Ä‘iểm ma sát cà ng tốt. à tưởng của cải tổ bán lẻ là cho phép số lượng lá»›n nhất ngÆ°á»i dân của bạn có được cái khung pháp luáºt và thể chế tốt nhất ở trong đó để sáng chế, mở công ti, và trở thà nh các đối tác hấp dẫn cho tất cả những ai muốn cá»™ng tác từ khắp nÆ¡i trên thế giá»›i.
Nhiá»u yếu tố then chốt của cải tổ bán lẻ được nghiên cứu của Công ti Tà i chÃnh Quốc tế (IFC) của Ngân hà ng Thế giá»›i và nhóm phân tÃch kinh tế của nó, đứng đầu là nhà kinh tế Michael Klein xác định rõ. Bạn há»c được gì từ công trình của há»? Äể bắt đầu, bạn không là m cho nÆ°á»›c bạn thoát khá»i nghèo đói bằng đảm bảo cho má»—i ngÆ°á»i dân má»™t việc là m. Ai Cáºp đảm bảo cho má»i sinh viên tốt nghiệp đại há»c má»™t việc là m má»—i năm, song vẫn sa lầy trong nghèo đói vá»›i má»™t ná»n kinh tế tăng trưởng cháºm suốt năm mÆ°Æ¡i năm.
“Nếu vấn Ä‘á» chỉ là số việc là m, giải pháp sẽ dá»…,†Klein và Bita Hadjimichaeal viết trong Nghiên cứu của há» cho Ngân hà ng Thế giá»›i, Private Sector in Development. “Chẳng hạn, các công ti nhà nÆ°á»›c có thể hấp thu tất cả những ngÆ°á»i cần việc là m. Vấn Ä‘á» tháºt sá»± không chỉ là việc là m, mà là việc là m ngà y cà ng sinh lợi cho phép tăng các tiêu chuẩn sống.†Các công ti nhà nÆ°á»›c và các hãng tÆ° nhân được nhà nÆ°á»›c bao cấp thÆ°á»ng không có tăng năng suất bá»n vững, và cÅ©ng không có những phÆ°Æ¡ng pháp khác mà ngÆ°á»i ta vẫn thÆ°á»ng cho là thuốc tiên cho tăng trưởng, há» viết thêm. Chỉ thu hút được thêm nhiá»u hÆ¡n đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i và o trong nÆ°á»›c cÅ©ng không thể là m được Ä‘iá»u đó má»™t cách tá»± Ä‘á»™ng. Và ngay cả đầu tÆ° ở mức Ä‘á»™ lá»›n và o giáo dục cÅ©ng không đảm bảo được Ä‘iá»u đó.
“Tăng năng suất và , do đó, cách thoát khá»i nghèo đói không chỉ Ä‘Æ¡n giản là ném thêm nguồn lá»±c và o đó,†Klein và Hadjimichael nói. “Quan trá»ng hÆ¡n nhiá»u là việc sá» dụng tốt nguồn lá»±c.†Nói cách khác, các nÆ°á»›c thoát được khá»i nghèo đói không chỉ khi há» quản là được các chÃnh sách thuế và tiá»n tệ má»™t cách hợp là từ trên, tức là cải tổ bán buôn. Há» thoát được khá»i nghèo đói khi há» cÅ©ng tạo ra được má»™t môi trÆ°á»ng bên dÆ°á»›i khiến cho ngÆ°á»i dân của há» rất dá»… dà ng mở công ti, gá»i vốn, và trở thà nh nhà khởi nghiệp, và khi há» buá»™c được ngÆ°á»i dân của mình chà Ãt là phải chịu má»™t sá»± cạnh tranh nà o đó từ xa – bởi vì các công ti và đất nÆ°á»›c biết cách cạnh tranh lúc nà o cÅ©ng đổi má»›i nhiá»u hÆ¡n và nhanh hÆ¡n.
IFC nhấn mạnh thêm Ä‘iểm nà y vá»›i má»™t nghiên cứu toà n diện ở hÆ¡n 130 nÆ°á»›c, được gá»i là Doing Business in 2004. IFC Ä‘Æ°a ra năm câu há»i ná»n tảng vá» kinh doanh ở má»—i nÆ°á»›c đó, các câu há»i vá» việc dá»… dà ng hay khó khăn để 1) mở má»™t công ti má»›i theo luáºt, quy định địa phÆ°Æ¡ng và phà cấp phép, 2) thuê và sa thải nhân công, 3) thá»±c thi hợp đồng, 4) có được tÃn dụng, và 5) đóng cá»a má»™t công ti vì phá sản hoặc thất bại. Äể trình bà y lại Ä‘iá»u nà y theo hệ thống thuáºt ngữ của tôi, các nÆ°á»›c thá»±c hiện được những Ä‘iá»u nà y tÆ°Æ¡ng đối Ä‘Æ¡n giản và không có ma sát là các nÆ°á»›c đã thá»±c hiện cải tổ bán lẻ, và các nÆ°á»›c không là m thì vẫn đứng nguyên ở mức cải tổ bán buôn và không chắc sẽ phát đạt ở má»™t thế giá»›i phẳng. Các tiêu chà của IFC lấy cảm hứng từ tác phẩm xuất sắc và mang tÃnh sáng tạo của Hernando de Soto, ngÆ°á»i đã chứng minh tại Peru và các quốc gia Ä‘ang phát triển rằng nếu bạn thay đổi môi trÆ°á»ng luáºt pháp và kinh doanh cho ngÆ°á»i nghèo, và cung cấp cho há» công cụ để hợp tác, há» sẽ là m nốt những việc còn lại.
Doing Business in 2004 cố gắng giải thÃch từng Ä‘iểm bằng và i và dụ sinh Ä‘á»™ng: “Teuku, má»™t nhà khởi nghiệp ở Jakarta, muốn mở má»™t công ti dệt may. Anh có nhiá»u khách xếp hà ng chá», đã nháºp máy móc, và có má»™t kế hoạch kinh doanh đầy hứa hẹn. Lần đầu anh đối mặt vá»›i chÃnh quyá»n khi đăng kà doanh nghiệp của mình. Anh lấy các mẫu đăng kà chuẩn ở Bá»™ TÆ° pháp, Ä‘iá»n và công chứng chúng. Teuku chứng minh rằng anh là má»™t ngÆ°á»i dân cÆ° trú ở đó và chÆ°a bao giá» có tiá»n án tiá»n sá»±. Anh nháºn được mã số thuế, đăng kà để xin giấy phép kinh doanh, và đặt số vốn tối thiểu (gấp ba lần thu nháºp bình quân quốc gia tÃnh theo đầu ngÆ°á»i) và o ngân hà ng. Sau đó anh đăng bố cáo thà nh láºp ở công báo, trả lệ phÃ, đăng kà ở Bá»™ TÆ° pháp, và đợi 90 ngà y trÆ°á»›c khi đệ Ä‘Æ¡n bảo hiểm xã há»™i. Má»™t trăm sáu mÆ°Æ¡i tám ngà y sau khi bắt đầu quá trình đó, Teuku có thể bắt đầu công việc má»™t cách hợp pháp. Trong thá»i gian đó, các khách hà ng của anh đã kà hợp đồng vá»›i hãng khác.
“Ở Panama, má»™t nhà khởi nghiệp khác, Ina, đăng kà mở công ti xây dá»±ng trong vòng 19 ngà y. Kinh doanh phát đạt và Ina muốn thuê má»™t ngÆ°á»i cho hai năm. Song luáºt lao Ä‘á»™ng chỉ cho phép thuê theo thá»i hạn đối vá»›i các công việc đặc thù, và tháºm chà chỉ cho phép tối Ä‘a má»™t năm. Cùng thá»i gian đó, má»™t trong các nhân công của cô thÆ°á»ng xuyên bá» là m vá» sá»›m, không là do, và gây ra nhiá»u nhầm lẫn tổn thất lá»›n. Äể thay thế anh ta, Ina cần thông báo cho và được sá»± đồng ý của công Ä‘oà n, và phải trả bồi thÆ°á»ng năm tháng tiá»n lÆ°Æ¡ng. Ina phải thôi không nháºn má»™t ứng viên có tay nghá» mà cô muốn thuê để giữ lại tay nhân viên tồi kia.
“Ali, má»™t thÆ°Æ¡ng gia ở Các Tiểu VÆ°Æ¡ng quốc Aráºp Thống nhất, có thể thuê và sa thải nhân công má»™t cách dá»… dà ng. NhÆ°ng má»™t trong số các khách hà ng của anh từ chối không trả tiá»n số thiết bị đã được giao từ ba tháng trÆ°á»›c. Phải trải qua 27 bÆ°á»›c thủ tục và hÆ¡n 550 ngà y vụ tranh chấp má»›i được tòa giải quyết xong. Gần nhÆ° toà n bá»™ các thủ tục được thá»±c hiện thông qua văn bản, và đòi há»i nhiá»u là lẽ pháp là và sá» dụng luáºt sÆ°. Sau vụ đó, Ali quyết định chỉ là m ăn vá»›i những khách hà ng mà anh biết rõ.
“Timnit, má»™t nhà khởi nghiệp trẻ ở Ethiopia, muốn mở rá»™ng công ti tÆ° vấn là m ăn thà nh công của cô bằng tiá»n vay. Song cô không có bằng chứng lịch sá» tÃn dụng tốt vì không có hồ sÆ¡ thông tin tÃn dụng. Dù cho công ti của cô có tà i sản phải thu đáng kể, luáºt pháp hạn chế ngân hà ng của cô coi đó nhÆ° khoản thế chấp. Ngân hà ng biết nó không thể đòi được số nợ nếu Timnit không trả, vì tòa án kém hiệu quả và luáºt pháp cho các chủ nợ Ãt quyá»n lá»±c. Món vay bị từ chối. Công ti không lá»›n mạnh thêm được.
“Äăng kà kinh doanh, thuê ngÆ°á»i là m, kà hợp đồng và vay tiá»n xong, Avik, má»™t doanh nhân ở Ấn Äá»™, không thể tạo ra lợi nhuáºn và phải bá» kinh doanh. Äối mặt vá»›i thủ tục phá sản lê thê 10 năm, Avik trốn, chẳng để lại gì cho công nhân, ngân hà ng, và sở thuế.â€
Nếu bạn muốn biết tại sao hai tháºp kỉ cải tổ kinh tế vÄ© mô bán buôn ở trên đỉnh đã không là m giảm được sá»± lan trà n của nghèo đói và tạo ra đủ số việc là m má»›i ở các nÆ°á»›c quan trá»ng của MÄ© Latin, châu Phi và Aráºp, và Liên Xô trÆ°á»›c đây, bởi vì đã có quá Ãt cải tổ bán lẻ. Theo báo cáo của IFC, nếu bạn muốn tạo ra các việc là m có năng suất cao (loại dẫn đến nâng cao mức sống), và nếu bạn muốn thúc đẩy tăng trưởng của các công ti má»›i (loại đổi má»›i, cạnh tranh, và tạo ra của cải), bạn cần có má»™t môi trÆ°á»ng pháp là cho phép dá»… mở doanh nghiệp, dá»… hiệu chỉnh công ti vá»›i hoà n cảnh và cÆ¡ há»™i thị trÆ°á»ng thay đổi, và dá»… để đóng cá»a má»™t công ti bị phá sản, để vốn có thể được giải phóng cho việc sá» dụng có hiệu quả hÆ¡n.
“Mất hai ngà y để mở má»™t công ti ở Úc, nhÆ°ng cần 203 ngà y ở Haiti và 215 ngà y ở Cá»™ng hòa Dân chủ Congo,†báo cáo của IFC cho biết. “Không có chi phà tiá»n tệ để mở má»™t công ti má»›i ở Äan Mạch, nhÆ°ng tốn hÆ¡n năm lần thu nháºp bình quân đầu ngÆ°á»i ở Campuchia và hÆ¡n mÆ°á»i ba lần ở Sierra Leone. Hồng Kông, Singapore, Thái Lan và hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i ná»n kinh tế khác không đòi há»i công ti má»›i phải có vốn tối thiểu. Ngược lại, ở Syria yêu cầu vốn tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i năm mÆ°Æ¡i sáu lần thu nháºp bình quân đầu ngÆ°á»i… Các công ti ở Cá»™ng hòa Czech và Äan Mạch có thể thuê nhân công là m bán thá»i gian hoặc thá»i hạn cố định cho bất kì công việc nà o, không quy định thá»i gian tối Ä‘a của hợp đồng. Ngược lại, luáºt lao Ä‘á»™ng ở El Salvador chỉ cho phép hợp đồng định kì vá»›i các công việc đặc thù, và chỉ cho phép tối Ä‘a má»™t năm… Má»™t hợp đồng thÆ°Æ¡ng mại Ä‘Æ¡n giản được thá»±c thi trong 7 ngà y ở Tunisia và 39 ngà y ở Hà Lan, nhÆ°ng ở Guatemala mất gần 1500 ngà y. Chi phà thá»±c thi hợp đồng thấp hÆ¡n 1% lượng tiá»n tranh chấp ở Ão, Canada và Anh, nhÆ°ng cao hÆ¡n 100% ở Burkina Faso, Cá»™ng hòa Dominic, Indonesia… và Philippines. Các văn phòng tÃn dụng có lịch sá» tÃn dụng của hầu hết ngÆ°á»i trưởng thà nh ở New Zealand, Nauy và MÄ©. NhÆ°ng các phòng đăng kà tÃn dụng ở Cameroon, Ghana, Pakistan, Nigeria và Serbia và Montenegro chỉ có lịch sá» tÃn dụng của Ãt hÆ¡n 1% ngÆ°á»i trưởng thà nh. Ở Anh, luáºt thế chấp và phá sản dà nh cho chủ nợ quyá»n lá»±c lá»›n để thu nợ nếu con nợ không trả được. Ở Colombia, Cá»™ng hòa Congo, Mexico, Oman và Tunisia, má»™t chủ nợ không có các quyá»n nhÆ° váºy. Mất Ãt hÆ¡n sáu tháng để tiến hà nh phá sản công ti ở Ireland và Nháºt, nhÆ°ng hÆ¡n mÆ°á»i năm ở Brazil và Ấn Äá»™. Mất Ãt hÆ¡n 1% giá trị tà i sản để giải quyết nợ không trả được ở Phần Lan, Hà Lan, Nauy và Singapore – và gần má»™t ná»a giá trị tà i sản ở Chad, Panama, Macedonia, Venezuela, Serbia và Montenegro, và Sierra Leone.â€
NhÆ° báo cáo của IFC đã nêu, luáºt lệ quá hà khắc cÅ©ng có khả năng là m hại đến hầu hết những ngÆ°á»i mà nhẽ ra nó phải bảo vệ. Những ngÆ°á»i già u và có quan hệ tốt chỉ cần bá» tiá»n mua hoặc chạy chá»t lách qua các quy định nặng ná». Tại các nÆ°á»›c có thị trÆ°á»ng lao Ä‘á»™ng được Ä‘iá»u tiết chặt chẽ, nÆ¡i khó có thể thuê và sa thải ngÆ°á»i là m, phụ nữ gặp khó khăn đặc biệt trong việc tìm việc là m.
“Quy định tốt không phải là không có quy định,†nghiên cứu của IFC kết luáºn. “Mức Ä‘á»™ tối Æ°u của quy định không phải là mức không, nhÆ°ng nên Ãt hÆ¡n mức thÆ°á»ng thấy ngà y nay ở phần lá»›n các nÆ°á»›c, đặc biệt là các nÆ°á»›c nghèo.†Kết luáºn cung cấp cái mà tôi gá»i là danh sách năm bÆ°á»›c cho cải tổ bán lẻ. Má»™t, Ä‘Æ¡n giản và bá» bá»›t các quy định nếu có thể trong các thị trÆ°á»ng cạnh tranh, bởi vì cạnh tranh vì khách hà ng và nhân công có thể là nguồn áp lá»±c tốt nhất cho các táºp quán tốt nhất, và quy định quá nhiá»u chỉ mở cá»a cho các quan chức thối nát đòi tiá»n đút lót. “Chẳng có là do gì để Angola có má»™t trong những bá»™ luáºt lao Ä‘á»™ng hà khắc nhất nếu Bồ Äà o Nha, nguồn của bá»™ luáºt mà Angola áp dụng, đã xem lại nó hai lần rồi để cho thị trÆ°á»ng lao Ä‘á»™ng má»m dẻo hÆ¡n,†nghiên cứu của IFC cho biết. Hai, chú trá»ng tăng cÆ°á»ng quyá»n sở hữu. Theo sáng kiến của Soto, chÃnh phủ Peru trong tháºp kỉ vừa qua đã giao chứng thÆ° quyá»n sở hữu cho 1.2 triệu há»™ gia đình chiếm đất thà nh thị. “Quyá»n sở hữu an toà n đã cho phép các báºc bố mẹ rá»i nhà đi tìm việc là m thay vì ở lì đó để lo bảo vệ tà i sảnâ€, nghiên cứu của IFC viết. “Những ngÆ°á»i được hưởng lợi nhiá»u nhất là con cái há», vì giỠđây chúng có thể Ä‘i há»c.†Ba, mở rá»™ng sá» dụng mạng Internet để thi hà nh các quy định. Mạng Internet khiến việc thi hà nh đó trở nên nhanh hÆ¡n, minh bạch hÆ¡n, và Ãt dẫn tá»›i tham nhÅ©ng. Bốn, giảm bá»›t mức Ä‘á»™ can thiệp của tòa án và o các vấn Ä‘á» kinh doanh. Và cuối cùng, nhÆ°ng chắc chắn không kém phần quan trá»ng, nghiên cứu của IFC khuyên, “Biến cải cách thà nh má»™t quá trình liên tục… Các nÆ°á»›c thá»±c hiện tốt má»™t cách nhất quán các chỉ số của Doing Business là m được nhÆ° váºy vì có cải cách liên tục.â€
Ngoà i các tiêu chà của IFC, rõ rà ng cải tổ bán lẻ còn phải mở rá»™ng các cÆ¡ há»™i để ngÆ°á»i dân có được má»™t ná»n giáo dục đủ các cấp và đầu tÆ° và o cÆ¡ sở hạ tầng – Ä‘Æ°á»ng, cảng, viá»…n thông, và sân bay – mà không có chúng thì không cải tổ bán lẻ nà o có thể cất cánh và không thể hợp tác vá»›i ngÆ°á»i khác. Ngà y nay nhiá»u nÆ°á»›c vẫn còn giữ hệ thống viá»…n thông nằm trong tay các công ti Ä‘á»™c quyá»n nhà nÆ°á»›c, là m cho truy cáºp Internet tốc Ä‘á»™ cao và truy cáºp không dây hoặc quá đắt hoặc quá cháºm, tình hình cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i Ä‘iện thoại Ä‘Æ°á»ng dà i và ra nÆ°á»›c ngoà i. Không có cải tổ bán lẻ trong lÄ©nh vá»±c viá»…n thông, thì cải tổ bán lẻ trong năm khu vá»±c khác sẽ là không đủ dù cần thiết. Äiá»u đáng chú ý là nhiá»u ngÆ°á»i nghÄ© các tiêu chuẩn của IFC chỉ liên quan đến Argentina và Peru, nhÆ°ng thá»±c ra má»™t số nÆ°á»›c xếp hạng kém hÆ¡n là các nÆ¡i nhÆ° Äức và Ã. (Quả thá»±c, chÃnh phủ Äức đã phản đối má»™t số Ä‘iá»u khám phá ra ở trong đó.)
“Khi bạn và tôi sinh ra,†Luis de la Calle nói, “cạnh tranh vá»›i chúng ta [là ] các hà ng xóm liá»n ká» chúng ta. Ngà y nay cạnh tranh vá»›i chúng ta là má»™t ngÆ°á»i Nháºt, Pháp hoặc Trung Quốc. Bạn sẽ rất nhanh biết mình đứng ở thứ hạng nà o trong má»™t thế giá»›i phẳng… GiỠđây bạn phải cạnh tranh vá»›i tất cả những ngÆ°á»i khác.†NgÆ°á»i tà i giá»i nhất trong má»™t thế giá»›i phẳng sẽ kiếm được nhiá»u tiá»n hÆ¡n, ông nói thêm, “và nếu bạn không cố gắng, sẽ có ngÆ°á»i khác thế chá»— bạn – và ngÆ°á»i đó sẽ không phải là gã ở bên kia Ä‘Æ°á»ng.â€
Nếu bạn không đồng ý, chỉ cần há»i những ngÆ°á»i có vai trò quan trá»ng. Craig Barrett, chủ tịch hãng Intel, nói vá»›i tôi, “Trừ rất Ãt ngoại lệ, khi bạn nghÄ© đến đặt má»™t nhà máy sản xuất ở đâu, bạn sẽ nghÄ© đến giá nhân công, váºn tải, và độ sẵn có của các tiện Ãch –các thứ đại loại thế. Ngà y nay sá»± thảo luáºn đã mở rá»™ng, và nhÆ° thế không còn là bạn đặt nhà máy của mình ở đâu mà là bạn sẽ đặt các nguồn lá»±c kÄ© thuáºt, nghiên cứu và phát triển - ở đâu, nÆ¡i nà o các nguồn lá»±c trà tuệ và các nguồn lá»±c khác có hiệu quả nhất tÆ°Æ¡ng đối vá»›i giá thà nh? Hiện nay bạn có quyá»n tá»± do để Ä‘Æ°a ra lá»±a chá»n đó… Hiện nay bạn có thể ở bất kì đâu. Bất kì đâu cÅ©ng có thể trở thà nh má»™t phần của chuá»—i cung của tôi – Brazil, Việt Nam, Cá»™ng hòa Czech, Ukraina. Nhiá»u ngÆ°á»i trong chúng ta Ä‘ang tá»± hạn chế phạm vi của mình và o má»™t và i nÆ°á»›c vì má»™t là do hết sức Ä‘Æ¡n giản: Má»™t số có thể kết hợp sá»± sẵn có vá» tà i năng và má»™t thị trÆ°á»ng - tức là , Ấn Äá»™, Nga, và Trung Quốc.†NhÆ°ng vá»›i má»—i nÆ°á»›c mà Intel dá»± định đến, Barrett nói thêm, ông Ä‘á»u tá»± há»i mình câu há»i sau: “NÆ°á»›c nà y mang mặt mạnh vốn có nà o và o cuá»™c chÆ¡i? Ấn Äá»™, Nga – cÆ¡ sở hạ tầng tồi, trình Ä‘á»™ giáo dục cao, bạn có nhiá»u ngÆ°á»i thông minh. Trung Quốc có má»—i thứ má»™t chút. Trung Quốc có cÆ¡ sở hạ tầng tốt hÆ¡n Nga và Ấn Äá»™. Thế nếu bạn đến Ai Cáºp, khả năng Ä‘á»™c nhất [nÆ°á»›c đó phải cung cấp] là gì? Giá nhân công cá»±c rẻ, nhÆ°ng cÆ¡ sở hạ tầng và giáo dục thì sao? Philippines hay Malaysia có tỉ lệ ngÆ°á»i biết chữ cao – bạn phải thuê ngÆ°á»i tốt nghiệp đại há»c và o là m ở dây chuyá»n sản xuất của bạn. Há» không có cÆ¡ sở hạ tầng, nhÆ°ng có nhiá»u ngÆ°á»i được giáo dục. Bạn phải có cái gì đó để dá»±a và o. Khi đến Ấn Äá»™, được há»i vá» mở nhà máy, chúng tôi trả lá»i, ‘Các bạn không có cÆ¡ sở hạ tầng. Má»—i ngà y mất Ä‘iện đến bốn lần’.â€
John Chambers, CEO của Cisco Systems, hãng dùng má»™t chuá»—i cung toà n cầu để xây dá»±ng các bá»™ định tuyến váºn hà nh Internet và lúc nà o cÅ©ng bị nà i nỉ đầu tÆ° và o nÆ°á»›c nà y hay nÆ°á»›c khác, nói thêm, “Việc là m sẽ đổ dồn đến các nÆ¡i có lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng được giáo dục tốt nhất vá»›i má»™t cÆ¡ sở hạ tầng, môi trÆ°á»ng cho sáng tạo và sá»± há»— trợ của chÃnh phủ có tÃnh cạnh tranh nhất. Äiá»u nà y là không thể tránh khá»i. Và theo định nghÄ©a những ngÆ°á»i đó sẽ có tiêu chuẩn sống cao nhất. Äó có thể là hoặc không phải là những nÆ°á»›c dẫn đầu Cách mạng Công nghiệp.â€
NhÆ°ng khi mà tiá»n cược trong cải tổ bán lẻ ngà y nay cao hÆ¡n bao giá» hết, và các nÆ°á»›c biết Ä‘iá»u đó, chỉ cần nhìn quanh thế giá»›i để nháºn ra là không phải nÆ°á»›c nà o cÅ©ng thà nh công. Không giống cải tổ bán buôn, có thể được thá»±c thi bởi má»™t nhúm ngÆ°á»i dùng mệnh lệnh hà nh chÃnh hoặc Ä‘Æ¡n giản Ä‘á»™c tà i, cải tổ bán lẻ đòi há»i cÆ¡ sở rá»™ng hÆ¡n nhiá»u của sá»± đóng góp của công cá»™ng và nghị viện nếu muốn thắng các giá»›i đặc quyá»n kinh tế và chÃnh trị.
Ở Mexico, “chúng tôi đã thá»±c hiện các giai Ä‘oạn đầu của cải cách cÆ¡ cấu từ trên xuống,†Guillermo Ortiz nói. “Giai Ä‘oạn tiếp theo khó hÆ¡n rất nhiá»u. Bạn phải là m từ dÆ°á»›i lên. Bạn phải tạo sá»± đồng thuáºn rá»™ng lá»›n hÆ¡n để đẩy các cuá»™c cải cách trong bối cảnh dân chủ.†Và khi Ä‘iá»u đó xảy ra, Moisés NaÃm, cá»±u Bá»™ trưởng Kinh tế Venezuela và hiện là chủ bút tạp chà Foreign Policy, nháºn xét, bạn phải có được số lượng lá»›n hÆ¡n ngÆ°á»i tham gia, khiến cho tÃnh logic ná»™i tại và sá»± nhất quán kÄ© thuáºt của các chÃnh sách cải cách trở nên dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng hÆ¡n đối vá»›i ảnh hưởng của các thá»a hiệp, mâu thuẫn chÃnh trị, và những thất bại thể chế. “Vượt qua hay phá»›t lá» bá»™ máy quan liêu khăng khăng cố thủ – má»™t sá»± xa xỉ mà các nhóm chÃnh phủ thÆ°á»ng xuyên được hưởng sau khi đã tung ra những cải cách ban đầu – khó hÆ¡n nhiá»u ở giai Ä‘oạn nà y,†NaÃm nói.
Váºy vì sao má»™t nÆ°á»›c vượt qua được mô đất cản trở cải tổ bán lẻ nà y, vá»›i các nhà lãnh đạo có khả năng huy Ä‘á»™ng bá»™ máy quan liêu và công chúng ủng há»™ các cải cách nhá» Ä‘au Ä‘á»›n hÆ¡n, đòi há»i nhiá»u hÆ¡n đó, còn nÆ°á»›c khác lại bị vấp?
VĂN HOà LÀ QUAN TRỌNG: GLOCALIZATION
Má»™t câu trả lá»i là văn hóa.
Quy thà nh tÃch kinh tế của má»™t nÆ°á»›c cho riêng văn hóa là ná»±c cÆ°á»i, nhÆ°ng phân tÃch thà nh tÃch kinh tế của má»™t nÆ°á»›c mà không tÃnh đến văn hóa cÅ©ng ná»±c cÆ°á»i ngang váºy, tuy đó là điá»u nhiá»u nhà kinh tế và khoa há»c chÃnh trị muốn là m. Chủ Ä‘á» nà y gây rất nhiá»u tranh cãi và được coi là không đúng đắn vá» chÃnh trị để nêu ra. Cho nên thÆ°á»ng là không ai muốn nói đến Ä‘iá»u đó cả. NhÆ°ng tôi sắp sá»a nói đến nó, vì má»™t là do Ä‘Æ¡n giản: Vì thế giá»›i đã phẳng, và ngà y cà ng nhiá»u công cụ cá»™ng tác được phân phối và váºt dụng hóa, khoảng cách giữa các ná»n văn hóa có ý chÃ, cách thức, và sá»± chú trá»ng để nhanh chóng chấp nháºn các công cụ nà y và áp dụng chúng và các ná»n văn hóa không muốn là m váºy sẽ là quan trá»ng hÆ¡n. Những khác biệt giữa hai thứ sẽ được khuyếch đại lên.
Má»™t trong những cuốn sách quan trá»ng nhất viết vá» chủ Ä‘á» nà y là The Wealth and Poverty of Nations của nhà kinh tế David Landes. Ông là luáºn rằng dù cho tất cả các yếu tố khà háºu, tà i nguyên thiên nhiên và địa là đá»u có vai trò trong việc giải thÃch tại sao má»™t số nÆ°á»›c có khả năng tiến đến công nghiệp hóa còn các nÆ°á»›c khác thì không, nhân tố then chốt thá»±c sá»± là tà i năng văn hóa của má»™t nÆ°á»›c, đặc biệt là mức mà nÆ°á»›c đó tiếp thu được các giá trị của lao Ä‘á»™ng chăm chỉ, tiết kiệm, trung thá»±c, kiên trì và nhẫn nại, cÅ©ng nhÆ° mức Ä‘á»™ nó mở đối vá»›i thay đổi, công nghệ, và bình đẳng cho phụ nữ. NgÆ°á»i ta có thể đồng ý hoặc không vá»›i cách Landes dung hoà giữa các thói quen văn hóa nà y hoặc các nhân tố khác ảnh hưởng đến thà nh tÃch kinh tế. NhÆ°ng tôi thấy sá»± nhấn mạnh của ông và o Ä‘á» cao vấn Ä‘á» văn hóa là thú vị, cÅ©ng nhÆ° cách ông bác bá» các là luáºn cho rằng sá»± trì trệ kéo dà i của má»™t số nÆ°á»›c chỉ Ä‘Æ¡n giản là vì chế Ä‘á»™ thuá»™c địa của phÆ°Æ¡ng Tây, địa lÃ, hay di sản lịch sá».
Trong các chuyến Ä‘i của tôi, có hai khÃa cạnh của văn hóa mà tôi thấy là đặc biệt có liên quan đến thế giá»›i phẳng. Má»™t là văn hóa của bạn hÆ°á»›ng ngoại thế nà o: Nó mở đến mức Ä‘á»™ nà o cho các tác Ä‘á»™ng và ý tưởng ngoà i? Nó “glocalize†khéo đến đâu? Thứ hai, mÆ¡ hồ hÆ¡n, là văn hóa của bạn hÆ°á»›ng ná»™i thế nà o. Tôi muốn nói ý thức Ä‘oà n kết dân tá»™c và sá»± chú trá»ng và o phát triển đạt đến mức Ä‘á»™ nà o, lòng tin của xã há»™i vá»›i ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i trong việc cá»™ng tác đến mức Ä‘á»™ nà o, và giá»›i tinh hoa của đất nÆ°á»›c có mối liên hệ vá»›i đám đông và sẵn sà ng đầu tÆ° trong nÆ°á»›c đến mức Ä‘á»™ nà o, hay là há» bà ng quan vá»›i đồng bà o nghèo khó của mình và quan tâm hÆ¡n đến việc đầu tÆ° ra nÆ°á»›c ngoà i?
Bạn cà ng có má»™t ná»n văn hóa glocalize má»™t cách tá»± nhiên – nghÄ©a là ná»n văn hóa của bạn cà ng hấp thụ được các tÆ° tưởng nÆ°á»›c ngoà i và các táºp quán tốt nhất rồi hòa trá»™n vá»›i các truyá»n thống của mình – bạn cà ng có thêm lợi thế trong má»™t thế giá»›i phẳng. Khả năng glocalize tá»± nhiên từng là má»™t trong những thế mạnh của văn hóa Ấn Äá»™, văn hóa MÄ©, văn hóa Nháºt, và sau nà y, văn hóa Trung Quốc. Chẳng hạn ngÆ°á»i Ấn Äá»™ có quan Ä‘iểm là ngÆ°á»i Mogul tá»›i, ngÆ°á»i Mogul Ä‘i, ngÆ°á»i Anh đến, ngÆ°á»i Anh Ä‘i, chúng ta giữ lại cái tốt đẹp nhất và bá» những cái khác – nhÆ°ng chúng ta vẫn ăn cari, phụ nữ chúng ta vẫn mặc sari, và chúng ta vẫn sống trong các đại gia đình rà ng buá»™c chặt chẽ. Äó là sá»± glocalize khéo nhất.
“Các ná»n văn hóa mở và sẵn sà ng thay đổi có má»™t lợi thế to lá»›n trong thế giá»›i nà y,†Jerry Rao, CEO của MphasiS, ngÆ°á»i đứng đầu hiệp há»™i thÆ°Æ¡ng mại công nghệ cao Ấn Äá»™, nói. “Cụ tôi mù chữ. Bà tôi há»c đến lá»›p hai. Mẹ tôi không há»c đại há»c. Chị tôi có bằng thạc sÄ© kinh tế há»c, con gái tôi há»c ở đại há»c Chicago. Chúng tôi đã là m tất cả để lÆ°u giữ kà ức, nhÆ°ng chúng tôi cÅ©ng luôn sẵn sà ng thay đổi… Bạn phải có má»™t văn hóa mạnh, nhÆ°ng cÅ©ng phải có Ä‘á»™ mở để du nháºp và áp dụng những cái đến từ nÆ¡i khác. Những ngÆ°á»i chủ trÆ°Æ¡ng cô láºp vá» văn hóa gặp phải bất lợi tháºt sá»±. Hãy nghÄ© vá» Ä‘iá»u đó, hãy nghÄ© vá» khoảng thá»i gian khi hoà ng đế Trung Quốc Ä‘uổi đại sứ Anh quốc Ä‘i. Quyết định đó gây Ä‘au khổ cho ai? NgÆ°á»i Trung Quốc. Sá»± cô láºp là má»™t Ä‘iá»u nguy hiểm.â€
TÃnh mở rất quan trá»ng, Rao nói thêm, “vì bạn sẽ có xu hÆ°á»›ng tôn trá»ng ngÆ°á»i khác vì tà i năng và khả năng của há». Khi bạn chat vá»›i má»™t nhà phát triển khác ở má»™t nÆ¡i khác trên thế giá»›i, bạn không biết mà u da của anh ta hay cô ta là gì. Bạn là m việc vá»›i má»i ngÆ°á»i dá»±a trên cÆ¡ sở tà i năng – chứ không phải dòng giống hay chủng tá»™c – và má»™t cách tinh tế Ä‘iá»u đó sẽ là m thay đổi cách nhìn của bạn vá»›i con ngÆ°á»i nói chung, nếu bạn ở trong thế giá»›i dá»±a trên tà i năng và thà nh tÃch nà y hÆ¡n là trong má»™t thế giá»›i dá»±a và o xuất thân.â€
Äiá»u nà y giúp giải thÃch vì sao rất nhiá»u nÆ°á»›c Hồi giáo đã váºt lá»™n khi thế giá»›i trở nên phẳng. Vì các là do văn hóa và lịch sá» phức tạp, nhiá»u nÆ°á»›c trong số đó không glocalize tốt, dù cho có rất nhiá»u ngoại lệ – Thổ NhÄ© Kì, Lebanon, Bahrain, Dubai, Indonesia, và Malaysia. Song tất cả các nÆ°á»›c nà y Ä‘á»u có xu hÆ°á»›ng trở thà nh các quốc gia Hồi giáo thế tục. Ở má»™t thế giá»›i nÆ¡i lợi thế lá»›n nhất duy nhất mà má»™t văn hóa có thể có là năng lá»±c nuôi dưỡng khả năng thÃch nghi và là m theo, thế giá»›i Hồi giáo ngà y nay bị thống trị bởi má»™t tầng lá»›p giáo sÄ© hoà n toà n nghiêm cấm ijtihad, tức diá»…n giải lại các nguyên là của đạo Hồi theo ánh sáng của hoà n cảnh hiện tại.
Hãy nghÄ© đến toà n bá»™ nếp nghÄ© của chủ nghÄ©a bin Laden. Äó là “thanh lá»c†Aráºp Saudi khá»i toà n bá»™ ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i và các ảnh hưởng ngoại quốc. Äiá»u đó chÃnh xác là cái đối láºp của sá»± glocalize và cá»™ng tác. PhÆ°Æ¡ng châm của ngÆ°á»i theo thuyết bá»™ lạc là gì? “Tôi và anh trai tôi chống lại anh há» của tôi; tôi, anh trai tôi và anh há» tôi chống lại ngÆ°á»i ngoà i.†Và phÆ°Æ¡ng châm của những ngÆ°á»i theo toà n cầu hóa, xây dá»±ng các chuá»—i cung cá»™ng tác, là gì? “Tôi, anh trai tôi và anh há» tôi, ba ngÆ°á»i bạn từ thá»i thÆ¡ ấu, bốn ngÆ°á»i ở Úc, hai ngÆ°á»i ở Bắc Kinh, sáu ngÆ°á»i ở Bangalore, ba ngÆ°á»i từ Äức, bốn ngÆ°á»i mà chúng tôi gặp qua Internet tạo thà nh má»™t chuá»—i cung toà n cầu duy nhất.†Trong thế giá»›i phẳng, phân công lao Ä‘á»™ng chắc chắn Ä‘ang trở nên ngà y cà ng phức tạp hÆ¡n, rất nhiá»u ngÆ°á»i tÆ°Æ¡ng tác vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i khác mà há» không quen biết và có thể chẳng bao giá» gặp nhau. Nếu bạn muốn có phân công lao Ä‘á»™ng phức tạp hiện đại, bạn phải có khả năng tin tưởng nhiá»u hÆ¡n và o ngÆ°á»i lạ.
Trong thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo, David Landes là lẽ, má»™t số thái Ä‘á»™ văn hóa theo nhiá»u cách đã trở thà nh rà o cản vá»›i phát triển, đặc biệt là xu hÆ°á»›ng vẫn coi phụ nữ là má»™t nguồn gốc nguy hiểm hay Ä‘á»™c hại phải bị cách li khá»i môi trÆ°á»ng công cá»™ng và từ chối không cho tham gia các hoạt Ä‘á»™ng kinh tế. Khi má»™t ná»n văn hóa tin nhÆ° váºy, nó sẽ mất phần lá»›n năng suất tiá»m năng của xã há»™i. Má»™t hệ thống Æ°u tiên Ä‘Ã n ông kể từ khi sinh, Landes cÅ©ng là lẽ, chỉ vì há» là đà n ông, và cho há» quyá»n lá»±c đối vá»›i chị em gái của há» và các thà nh viên nữ khác trong xã há»™i, là xấu đối vá»›i Ä‘Ã n ông. Nó tạo trong há» má»™t ý thức vá» sá»± được quyá»n và là m hại đến cái cần hoà n thiện, cần tiến lên, và cần đạt được. Kiểu phân biệt đối xỠđó, ông lÆ°u ý, tất nhiên không chỉ giá»›i hạn ở thế giá»›i Aráºp Trung Äông. Thá»±c ra, thiên hÆ°á»›ng đó có thể thấy ở các cấp Ä‘á»™ khác nhau trên khắp thế giá»›i, ngay cả ở các xã há»™i được coi là xã há»™i công nghiệp tiên tiến.
Sá»± kháng cá»± của thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo đối vá»›i glocalization là cái gì đó mà giỠđây má»™t số nhà bình luáºn Aráºp tá»± do Ä‘ang chú tâm và o. Xem thá» bà i báo ngà y 5 tháng Năm năm 2004 trong tá» nháºt báo Saudi bằng tiếng Anh, Arab News của nhà báo Saudi tá»± do Raid Qusti, có tÃt là “Mất bao lâu trÆ°á»›c khi có bÆ°á»›c Ä‘i đầu tiên?â€
“Các vụ khủng bố ở Aráºp Saudi Ãt nhiá»u đã trở thà nh tin tức hà ng ngà y. Má»—i lần nhÆ° thế tôi lại hi vá»ng và cầu nguyện là nó kết thúc rồi, nhÆ°ng có vẻ nhÆ° là ngà y cà ng chỉ tồi tệ thêm,†Qusti viết. “Má»™t giải thÃch tại sao tất cả những Ä‘iá»u đó xảy ra được tổng biên táºp tá» Al-Riyadh, Turki Al-Sudairi, Ä‘Æ°a ra khi xác định nguồn gốc của các hà nh Ä‘á»™ng khủng bố. Ông nói rằng những kẻ thá»±c hiện các cuá»™c tấn công nà y chia sẻ ý thức hệ của phong trà o Juhaiman từng chiếm Nhà thá» lá»›n Hồi giáo trong các năm 1970. Há» có má»™t ý thức hệ tố cáo ngÆ°á»i khác là không trung thà nh và tá»± cho phép mình quyá»n giết há», dù đó là ngÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Tây – những ngÆ°á»i, theo há», phải bị Ä‘uổi khá»i bán đảo Aráºp – hay tÃn đồ Hồi giáo không Ä‘i theo con Ä‘Æ°á»ng của há». Trong con mắt công chúng há» biến mất trong các năm 1980 và 1990 nhÆ°ng đã lại nổi lên vá»›i ý thức hệ mang tÃnh tà n phá của mình. Câu há»i Al-Sudairi đã quên không đặt ra là : NgÆ°á»i Saudi chúng ta phải là m gì bây giá»? Nếu chúng ta là má»™t quốc gia từ chối nhìn và o các nguyên nhân cá»™i nguồn, nhÆ° chúng ta từng là m trong hai tháºp kỉ vừa qua, thì việc má»™t nhóm ngÆ°á»i khác vá»›i cùng ý thức hệ đó xuất hiện chỉ còn là chuyện thá»i gian. Chúng ta có tiếp tay tạo ra các con quái váºt đó không? Hệ thống giáo dục của chúng ta, không há» nhấn mạnh sá»± khoan dung vá»›i các niá»m tin khác – kể cả vá»›i những ngÆ°á»i theo các trÆ°á»ng phái tÆ° tưởng Hồi giáo khác – là má»™t Ä‘iá»u cần được xem xét lại từ đỉnh đến đáy. Bản thân văn hóa Saudi và thá»±c tế rằng phần lá»›n chúng ta không chấp nháºn các phong cách sống khác và áp đặt phong cách sống của chúng ta lên ngÆ°á»i khác, là chuyện khác nhau. Và thá»±c tế rằng kể từ lá»›p bốn đến lá»›p mÆ°á»i hai chúng ta không dạy con cái mình rằng có các ná»n văn minh khác trên thế giá»›i và chúng ta thuá»™c vá» má»™t cá»™ng đồng toà n cầu, mà chỉ nhấn mạnh nhắc Ä‘i nhắc lại các vÆ°Æ¡ng quốc Hồi giáo, thá»±c tế đó cÅ©ng đáng phải xem xét lại.â€
Không thể Ä‘Æ¡n giản mà quên rằng khi bÆ°á»›c và o các hoạt Ä‘á»™ng kinh tế, má»™t trong những phẩm chất lá»›n nhất mà má»™t nÆ°á»›c hay má»™t cá»™ng đồng có thể có được là má»™t văn hóa khoan dung. Khi khoan dung là má»™t tiêu chuẩn, tất cả má»i ngÆ°á»i sẽ bừng nở – bởi vì khoan dung sinh ra lòng tin, và lòng tin là ná»n tảng của đổi má»›i và tinh thần kinh doanh. Hãy tăng mức lòng tin trong bất kì nhóm, công ti hay xã há»™i nà o, nhất định các Ä‘iá»u tốt đẹp sẽ đến. “Trung Quốc khởi đầu sá»± cất cánh thÆ°Æ¡ng mại và công nghiệp thần kì của mình chỉ khi hình thức bất khoan dung cá»™ng sản ghê tởm của Mao Trạch Äông được xóa bá», dà nh chá»— cho cái có thể gá»i là sá»± không can thiệp mang tÃnh toà n trị,†sá» gia Anh Paul Johnson viết ngà y 21-6-2004 trong má»™t tiểu luáºn trên tạp chà Forbes. “Ấn Äá»™ là má»™t và dụ khác. Bản chất của đạo Hindu là khoan dung và , theo cách thức lạ lùng của riêng nó, thoải mái… Khi để tá»± há», ngÆ°á»i Ấn Äá»™ (giống ngÆ°á»i Trung Quốc) luôn phát đạt vá»›i tÆ° cách má»™t cá»™ng đồng. Thá» xem trÆ°á»ng hợp cá»™ng đồng ngÆ°á»i Ấn ở Uganda, những ngÆ°á»i bị Ä‘á»™c tà i khủng khiếp Idi Amin Ä‘uổi Ä‘i rồi được nháºn và o xã há»™i Anh khoan dung. Hiện nay trong nhóm nà y đã có nhiá»u triệu phú hÆ¡n bất kì cá»™ng đồng má»›i nháºp cÆ° và o Anh nà o. Há» là má»™t và dụ nổi báºt vá» lao Ä‘á»™ng chăm chỉ, ná»n tảng gia đình vững chắc và ham muốn há»c hà nh có thể Ä‘Æ°a những ngÆ°á»i bị mất toà n bá»™ tà i sản của mình Ä‘i xa đến đâu.†Äạo Hồi, nhìn lại quá khứ, cÅ©ng từng phát đạt khi xây dá»±ng má»™t văn hóa khoan dung, nhÆ° ở vùng ngÆ°á»i Moor của Tây Ban Nha. NhÆ°ng trong hình thức hiện đại, trong quá nhiá»u trÆ°á»ng hợp đạo Hồi đã bị bắt giữ và bị diá»…n giải bởi các nhà lãnh đạo tinh thần không chịu thu nháºp má»™t văn hóa khoan dung, thay đổi, hay đổi má»›i, và , Johnson viết, Ä‘iá»u đó chắc hẳn là đã đóng góp và o việc kéo lùi tăng trưởng kinh tế ở nhiá»u vùng đất Hồi giáo.
Äến đây chúng ta lại quay trở lại hệ số phẳng. Các nÆ°á»›c không có tà i nguyên thiên nhiên, thông qua tiến hóa con ngÆ°á»i, thÆ°á»ng sẵn sà ng phát triển các thói quen cởi mở vá»›i các tÆ° tưởng má»›i, vì đó là cách duy nhất giúp há» có thể sống sót và tiến lên.
Dù váºy, tin mừng là không chỉ văn hóa có vai trò quan trá»ng, mà văn hóa còn có thể thay đổi. Văn hóa không được ghi sẵn và o ADN của chúng ta. Nó là sản phẩm của hoà n cảnh – địa lÃ, trình Ä‘á»™ giáo dục, lãnh đạo, và kinh nghiệm lịch sỠ– của bất kì xã há»™i nà o. Khi những cái đó thay đổi, văn hóa cÅ©ng có thể thay đổi. Nháºt Bản và Äức Ä‘i từ những xã há»™i quân sá»± hóa cao Ä‘á»™ đến các xã há»™i dân chủ rất hòa bình và vững chắc trong vòng năm mÆ°Æ¡i năm qua. Bahrain là má»™t trong các nÆ°á»›c Aráºp đầu tiên phát hiện ra dầu má». Äó là nÆ°á»›c Aráºp đầu tiên hết dầu. Và đó là nÆ°á»›c Aráºp đầu tiên ở vùng Vịnh Aráºp cho phép phụ nữ ứng cá» và bầu cá» trong bầu cá» nghị viện. Trung Quốc trong Cách mạng Văn hóa giống nhÆ° má»™t quốc gia gắn chặt vá»›i má»™t văn hóa Ä‘iên rồ vỠý thức hệ. Trung Quốc ngà y nay đồng nghÄ©a vá»›i chủ nghÄ©a thá»±c dụng. Tây Ban Nha Hồi giáo là má»™t trong những xã há»™i khoan dung nhất trong lịch sá» thế giá»›i. Aráºp Saudi Hồi giáo ngà y nay là má»™t trong những xã há»™i kém khoan dung nhất. Tây Ban Nha Hồi giáo từng là má»™t xã há»™i thÆ°Æ¡ng mại và buôn bán nÆ¡i ngÆ°á»i dân phải tìm cách sống nhá» và o sá»± khôn ngoan của mình và do đó há»c được cách sống yên ổn vá»›i ngÆ°á»i khác; Aráºp Saudi ngà y nay chỉ có thể kiếm được tiá»n qua bán dầu má». Ngay cạnh Aráºp Saudi là Dubai, má»™t thà nh phố-quốc gia Aráºp từng sá» dụng đồng đôla dầu má» của mình để xây dá»±ng trung tâm thÆ°Æ¡ng mại, du lịch, dịch vụ và máy tÃnh của vùng Vịnh. Dubai là má»™t trong những nÆ¡i khoan dung nhất, có tÃnh chất thế giá»›i nhất vá»›i nhiá»u quán sushi và sân golf hÆ¡n nhà thá» Hồi giáo – và khách du lịch tháºm chà không cần đến visa. Vì lẽ đó, văn hóa là quan trá»ng, nhÆ°ng văn hoá là m tổ trong bối cảnh, chứ không trong gen, và khi các bối cảnh đó, cÅ©ng nhÆ° các nhà lãnh đạo địa phÆ°Æ¡ng, thay đổi và thÃch nghi, văn hóa cÅ©ng có thể thay đổi và thÃch nghi.
NHá»®NG ÄIỀU VÔ HÃŒNH
Chỉ so sánh các Ä‘Æ°á»ng chân trá»i bạn đã có thể nói rất nhiá»u Ä‘iá»u. Giống nhiá»u ngÆ°á»i MÄ© gốc Ấn khác, Dinakar Singh, má»™t nhà quản là quỹ đầu tÆ° tá»± bảo hiểm, thÆ°á»ng xuyên vỠẤn Äá»™ thăm nhà . Mùa đông năm 2004, anh quay vá» New Delhi. Khi tôi gặp anh và i tháng sau đó, anh nói vá»›i tôi vá» thá»i Ä‘iểm khi anh nháºn ra tại sao kinh tế Ấn Äá»™ vẫn chÆ°a cất cánh được ở mức cần thiết – dÄ© nhiên là ngoà i lÄ©nh vá»±c công nghệ cao.
“Tôi ở tầng sáu má»™t khách sạn ở New Delhi,†anh nhá»› lại, “và khi nhìn ra ngoà i cá»a sổ tôi có thể nhìn xa nhiá»u dặm. Sao thế được? Vì không bảo đảm được Ä‘iện cho thang máy nên ở Delhi không có nhiá»u nhà cao tầng.†Không có nhà đầu tÆ° nhạy cảm nà o muốn xây má»™t tòa nhà cao tầng nÆ¡i Ä‘iện có thể bị cắt bất kì lúc nà o và bạn sẽ phải leo bá»™ hai mÆ°Æ¡i tầng gác. Kết quả là đô thị ngổn ngang hÆ¡n và sá» dụng không gian không hiệu quả. Tôi bảo Singh, câu chuyện nà y nhắc tôi nhá»› lại má»™t chuyến Ä‘i vừa qua đến Äại Liên, Trung Quốc. Tôi đã ở Äại Liên năm 1998, và khi trở lại và o năm 2004, tôi không còn nháºn ra thà nh phố nữa. Có rất nhiá»u tòa nhà má»›i, kể cả các tòa tháp bằng kÃnh và thép hiện đại, đến mức tôi bắt đầu tá»± há»i liệu tháºt sá»± mình đã đến đây năm 1998 hay không. Rồi tôi kể thêm má»™t chuyện nữa. Tôi đến há»c ở Cairo hè năm 1974. Ba tòa nhà lá»›n nhất thà nh phố khi đó là Nile Hilton, Cairo Tower và tòa nhà của TV Ai Cáºp. Ba mÆ°Æ¡i năm sau, năm 2004, chúng vẫn là các tòa nhà lá»›n nhất ở đó; Ä‘Æ°á»ng chân trá»i của Cairo gần nhÆ° không há» thay đổi. Má»—i lần trở lại Cairo, tôi biết chÃnh xác mình ở đâu. TrÆ°á»›c khi đến Äại Liên tôi ghé thăm Mexico City, nÆ¡i tôi chÆ°a quay lại sau 5 năm. Tôi thấy thà nh phố sạch hÆ¡n nhiá»u so vá»›i tôi còn nhá»›, nhá» má»™t chiến dịch của thị trưởng vá»›i toà n thà nh phố. CÅ©ng có và i tòa nhà má»›i xây, nhÆ°ng không nhiá»u nhÆ° tôi trông chá» sau má»™t tháºp kỉ NAFTA. Tuy váºy, bên trong các tòa nhà tôi thấy các bạn Mexico của tôi có vẻ hÆ¡i buồn. Há» bảo tôi rằng Mexico đã đánh mất lối sống của mình – nó đã không phát triển theo đúng cách, và sá»± tá»± tin của ngÆ°á»i dân Ä‘ang mất dần Ä‘i.
Váºy là ở Delhi, bạn có thể nhìn mãi mãi. Ở Cairo, Ä‘Æ°á»ng chân trá»i dÆ°á»ng nhÆ° mãi mãi nhÆ° nhau. Ở Trung Quốc, nếu bạn không quay lại má»™t thà nh phố trong má»™t năm, có vẻ nhÆ° bạn đã chÆ°a bao giỠđến đó. Và ở Mexico City, ngay khi ngÆ°á»i Mexico nghÄ© là mình đã đổi được hÆ°á»›ng Ä‘i mãi mãi, thì há» lại vấp phải Trung Quốc, nÆ°á»›c Ä‘i con Ä‘Æ°á»ng khác và đi nhanh hÆ¡n rất nhiá»u.
Cái gì giải thÃch các khác biệt nà y? Chúng ta biết công thức cÆ¡ bản cho thà nh công kinh tế – cải tổ bán buôn, kế theo là cải tổ bán lẻ, cá»™ng quản trị, giáo dục, cÆ¡ sở hạ tầng tốt và khả năng glocalize khéo. Tuy váºy, Ä‘iá»u chúng ta không biết, mà nếu biết tôi sẽ đóng chai Ä‘em bán, là câu trả lá»i cho câu há»i tại sao má»™t nÆ°á»›c lại có thể thá»±c hiện được tất cả các Ä‘iá»u nà y theo cách vững chắc còn nÆ°á»›c khác thì không. Tại sao Ä‘Æ°á»ng chân trá»i của má»™t nÆ°á»›c lại thay đổi sau má»™t đêm, còn của nÆ°á»›c khác lại không thay đổi gì sau má»™t ná»a thế kỉ? Câu trả lá»i duy nhất mà tôi có thể tìm ra là cái gì đó không thể định nghÄ©a được: tôi gá»i nó là các Ä‘iá»u vô hình. TrÆ°á»›c hết chúng là hai phẩm chất: khả năng và sá»± sẵn sà ng của má»™t xã há»™i để cùng hà nh Ä‘á»™ng và hi sinh tất cả cho phát triển kinh tế và sá»± hiện diện trong xã há»™i của các nhà lãnh đạo có tầm nhìn để nháºn ra cần là m cái gì vá» mặt phát triển và sẵn sà ng dùng quyá»n lá»±c để thúc đẩy thay đổi hÆ¡n là là m già u cho bản thân và duy trì nguyên trạng. Má»™t số nÆ°á»›c (nhÆ° Hà n Quốc và Äà i Loan) có vẻ có khả năng táºp trung các nguồn lá»±c của mình để Æ°u tiên cho phát triển kinh tế, và các nÆ°á»›c khác (nhÆ° Ai Cáºp và Syria) bị rối trà bởi ý thức hệ và háºn thù địa phÆ°Æ¡ng. Má»™t số nÆ°á»›c có các nhà lãnh đạo dùng nhiệm kì của mình để cố thúc đẩy hiện đại hóa hÆ¡n là để là m già u cho bản thân. Và má»™t số nÆ°á»›c Ä‘Æ¡n giản có tầng lá»›p Æ°u tú vụ lợi, dùng thá»i gian Ä‘Æ°Æ¡ng chức của mình để nhồi đầy túi và sau đó đầu tÆ° và o bất Ä‘á»™ng sản ở Thụy SÄ©. Tại sao Ấn Äá»™ có các nhà lãnh đạo xây dá»±ng được các viện công nghệ và Pakistan đã có các nhà lãnh đạo không là m được thế, là má»™t sản phẩm của lịch sá», địa lÃ, và văn hóa mà tôi chỉ có thể tóm gá»n nhÆ° má»™t trong các Ä‘iá»u vô hình kia. NhÆ°ng ngay cả khi các thứ vô hình ấy không dá»… Ä‘o đếm, chúng thá»±c sá»± quan trá»ng.
Cách tốt nhất tôi biết để minh há»a Ä‘iá»u nà y là so sánh Mexico và Trung Quốc. Trên giấy, Mexico dÆ°á»ng nhÆ° nằm ở vị trà hoà n hảo để phát đạt ở má»™t thế giá»›i phẳng. Nó nằm liá»n ká» vá»›i ná»n kinh tế lá»›n nhất, hùng mạnh nhất thế giá»›i. Nó đã kà má»™t hiệp Æ°á»›c tá»± do thÆ°Æ¡ng mại vá»›i MÄ© và Canada và o các năm 1990 và ở tÆ° thế bà n đạp sang MÄ© Latin của hai ná»n kinh tế khổng lồ kia. Và nó lại có tà i nguyên thiên nhiên là dầu má», chiếm đến hÆ¡n má»™t phần ba thu nháºp của chÃnh phủ. Trái lại, Trung Quốc cách đó hà ng nghìn dặm, chịu gánh nặng của quá đông dân số, Ãt tà i nguyên thiên nhiên, nhân công thạo việc nhất táºp trung ở các vùng duyên hải, và vá»›i di sản nợ nần từ năm mÆ°Æ¡i năm của chủ nghÄ©a Cá»™ng sản. MÆ°á»i năm trÆ°á»›c, nếu bạn chá»n tên hai nÆ°á»›c nà y và đưa cho ai đó hồ sÆ¡ của há», anh ta chắc chắn đặt cược và o Mexico. Thế mà Trung Quốc đã thế chá»— Mexico để trở thà nh nÆ°á»›c xuất khẩu lá»›n thứ hai và o MÄ©. Và có cảm giác chung, ngay cả giữa những ngÆ°á»i Mexico, là dù Trung Quốc cách xa MÄ© hà ng ngà n dặm, nó ngà y cà ng gần MÄ© hÆ¡n vá» mặt kinh tế, còn Mexico, ngay sát MÄ©, lại trở nên xa hà ng ngà n dặm.
Tôi không há» gạch bá» Mexico. Mexcico, khi có đủ thá»i gian, có thể sẽ trở thà nh con rùa cháºm nhÆ°ng chắc đối vá»›i con thá» Trung Quốc. Trung Quốc vẫn còn phải trải qua má»™t chuyển đổi chÃnh trị khổng lồ, việc có thể là m nó tráºt bánh bất kì lúc nà o. HÆ¡n thế nữa, Mexico có nhiá»u nhà khởi nghiệp có tÃnh Trung Quốc nhÆ° ngÆ°á»i Trung Quốc có máu kinh doanh nhất. Nếu không phải váºy Mexico không thể xuất khẩu vá»›i giá trị 138 tỉ đôla và o MÄ© năm 2003. Và có nhiá»u nông dân Trung Quốc không tiên tiến hay đạt sản lượng cao nhÆ° nông dân Mexico. NhÆ°ng đặt trên bà n cân, khi bạn cá»™ng tất cả những cái đó và o, Trung Quốc đã trở thà nh thá» chứ không phải Mexico, cho dù dÆ°á»ng nhÆ° Mexico xuất phát vá»›i nhiá»u lợi thế tá»± nhiên hÆ¡n khi thế giá»›i bắt đầu phẳng dần. Tại sao?
Äấy là câu há»i mà bản thân ngÆ°á»i Mexico đặt ra. Khi bạn đến Mexico City những ngà y nà y, ngÆ°á»i Mexico sẽ nói vá»›i bạn rằng há» Ä‘ang nghe thấy “tiếng gà o khổng lồ†ba chiá»u đó. “Chúng tôi bị kẹt giữa Ấn Äá»™ và Trung Quốcâ€, Jorge Castaneda, cá»±u bá»™ trưởng ngoại giao Mexico, nói vá»›i tôi năm 2004. “Rất khó cho chúng tôi để cạnh tranh vá»›i ngÆ°á»i Trung Quốc, trừ các ngà nh giá trị gia tăng cao. NÆ¡i chúng tôi có thể cạnh tranh, trong khu vá»±c dịch vụ, chúng tôi lại bị ngÆ°á»i Ấn Äá»™ đánh bằng các back office và call center của há».â€
Không nghi ngá» gì Trung Quốc được hưởng lợi ở mức Ä‘á»™ nà o đó từ việc nó vẫn có má»™t hệ thống Ä‘á»™c Ä‘oán có thể đè bẹp các giá»›i đặc lợi và các táºp quán cổ xÆ°a. Giá»›i lãnh đạo Bắc Kinh có thể ra lệnh nhiá»u cải cách từ trên xuống, cho dù là để xây dá»±ng má»™t con Ä‘Æ°á»ng má»›i hay gia nháºp WTO. NhÆ°ng ngà y nay Trung Quốc cÅ©ng có những cái vô hình tốt hÆ¡n – má»™t khả năng táºp hợp và táºp trung các nguồn lá»±c địa phÆ°Æ¡ng cho cải tổ bán lẻ. Trung Quốc có thể là má»™t nhà nÆ°á»›c Ä‘á»™c Ä‘oán, nhÆ°ng tuy thế nó lại có những thể chế nhà nÆ°á»›c mạnh và má»™t bá»™ máy quan liêu có khả năng cất nhắc nhiá»u ngÆ°á»i trên cÆ¡ sở tà i năng lên các vị trà then chốt có quyá»n quyết định, và nó cÅ©ng có má»™t tinh thần cá»™ng đồng nhất định. Truyá»n thống Nho giáo cất nhắc các quan chức nháºn thức được vai trò của mình là thúc đẩy và bảo vệ các quyá»n lợi của nhà nÆ°á»›c vẫn còn sống Ä‘á»™ng mạnh mẽ ở Trung Quốc. “Trung Quốc có truyá»n thống coi trá»ng tà i năng [meritocracy] – truyá»n thống cÅ©ng có ở Hà n Quốc và Nháºt Bản,†Francis Fukuyama, tác giả của cuốn sách kinh Ä‘iển The End of History and the Last Man, viết. “Tất cả các nÆ°á»›c nà y Ä‘á»u có má»™t ý thức cÆ¡ bản vỠ‘tÃnh nhà nÆ°á»›c’ nÆ¡i [các công bá»™c] được trông chá» biết cách nhìn xa trông rá»™ng vì lợi Ãch của nhà nÆ°á»›c†và được hệ thống tưởng thưởng vì là m nhÆ° váºy.
Ngược lại, Mexico và o các năm 1990 chuyển từ má»™t nhà nÆ°á»›c Ä‘á»™c đảng vá» cÆ¡ bản Ä‘á»™c Ä‘oán sang má»™t ná»n dân chủ Ä‘a đảng. NhÆ° thế đúng khi Mexico cần dồn toà n bá»™ ý chà và nguồn lá»±c của mình cho cải tổ bán lẻ ở mức vi mô, nó phải trải qua quá trình dân chủ xây dá»±ng thể chế cháºm hÆ¡n, tuy chÃnh danh hÆ¡n. Nói cách khác, má»—i tổng thống Mexico muốn thay đổi phải táºp hợp nhiá»u nhóm lợi Ãch hÆ¡n rất nhiá»u – nhÆ° chăn lÅ© mèo – để tiến hà nh má»™t cải cách, hÆ¡n là những ngÆ°á»i tiá»n nhiệm của mình có thể thá»±c hiện Ä‘iá»u đó bằng sắc lệnh. Các nhóm lợi Ãch đó, dù là các nghiệp Ä‘oà n hay bá»n đầu sá», có các đặc lợi mạnh trong nguyên trạng và có sức mạnh để bóp nghẹt các cải cách. Và hệ thống nhà nÆ°á»›c Mexico, cÅ©ng giống của rất nhiá»u nÆ°á»›c MÄ© Latin láng giá»ng, có má»™t lịch sá» dà i chỉ Ä‘Æ¡n thuần là công cụ đỡ đầu cho đảng cầm quyá»n hoặc các quyá»n lợi địa phÆ°Æ¡ng, chứ không phải quyá»n lợi quốc gia.
Má»™t thứ vô hình khác là ná»n văn hóa của bạn quý trá»ng giáo dục đến đâu. Cả Ấn Äá»™ và Trung Quốc Ä‘á»u có má»™t truyá»n thống lâu Ä‘á»i là cha mẹ nói vá»›i con cái mình rằng Ä‘iá»u tốt đẹp nhất mà chúng có thể là m trong Ä‘á»i là trở thà nh kÄ© sÆ° hoặc bác sÄ©. Còn ở Mexico việc xây trÆ°á»ng há»c để biến Ä‘iá»u đó thà nh sá»± tháºt Ä‘Æ¡n giản chÆ°a được là m. Hiện nay Ấn Äá»™ và Trung Quốc Ä‘á»u có hÆ¡n năm mÆ°Æ¡i nghìn sinh viên há»c táºp ở MÄ©. HỠđến từ cách đó mÆ°á»i hai múi giá». Mexico, nhá» hÆ¡n nhÆ°ng ở liá»n ká», chỉ có khoảng mÆ°á»i nghìn. Mexico ở sát ná»n kinh tế lá»›n nhất, nói tiếng Anh. NhÆ°ng Mexico không há» thá»±c hiện chÆ°Æ¡ng trình cấp tốc để dạy tiếng Anh hoặc đầu tÆ° cấp há»c bổng để gá»i nhiá»u sinh viên Mexico hÆ¡n đến MÄ© để há»c. Có má»™t “đứt gãyâ€, Tổng thống Zedillo nói, trong hệ thống chÃnh trị Mexico, các thá» thách của toà n cầu hóa, và mức Ä‘á»™ mà má»—i ngÆ°á»i giáo dục và hÆ°á»›ng dẫn dân chúng Mexico cho nhiệm vụ đó. Bạn phải đợi lâu để thấy sinh viên Mexico áp đảo trong chÆ°Æ¡ng trình cao há»c khoa há»c hay toán há»c ở má»™t trÆ°á»ng đại há»c MÄ©, theo cách mà sinh viên Trung Quốc và Ấn Äá»™ vẫn Ä‘ang áp đảo.
ChÃnh phủ của Tổng thống Vicente Fox đã định ra năm khu vá»±c vá» cải tổ bán lẻ để khiến ná»n kinh tế Mexico có năng suất và linh hoạt hÆ¡n: cải cách thị trÆ°á»ng lao Ä‘á»™ng để khiến việc thuê và sa thải nhân công Ä‘Æ¡n giản, cải cách tÆ° pháp để các tòa án Mexico bá»›t tham nhÅ©ng và bá»›t thất thÆ°á»ng hÆ¡n, cải cách bầu cá» và hiến pháp để hợp là hóa ná»n chÃnh trị, cải cách thu thuế để cải thiện tình hình thu thuế ảm đạm, và cải cách năng lượng để mở cá»a các thị trÆ°á»ng năng lượng và điện lá»±c cho các nhà đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i, để Mexico, má»™t nÆ°á»›c sản xuất dầu má» quan trá»ng, thoát khá»i sá»± trói buá»™c kì quặc là phải nháºp khẩu má»™t số gas tá»± nhiên và dầu lá»a từ MÄ©. Song phần lá»›n các ý tưởng đó đã bị nghị viện Mexico chặn đứng.
Chỉ nhìn và o Mexico và Trung Quốc sẽ rất dá»… để kết luáºn, dân chủ có thể là má»™t trở ngại cho cải tổ bán lẻ. Tôi nghÄ© kết luáºn nhÆ° thế là quá sá»›m. Có nhiá»u ná»n dân chủ may mắn có các nhà lãnh đạo có khả năng bán hà ng và khiến ngÆ°á»i dân của mình chú trá»ng và o cải tổ bán lẻ – Margaret Thatcher ở Anh chẳng hạn – và có các ná»n dân chủ buông trôi trong thá»i gian dà i mà không chịu háºu quả – thà dụ Äức hiện đại. Có các chÃnh thể Ä‘á»™c Ä‘oán thá»±c sá»± táºp trung – Trung Quốc hiện đại – và có các nÆ¡i khác chỉ trôi dạt vu vÆ¡, không muốn thá»±c sá»± táºp hợp ngÆ°á»i dân của mình vì các nhà lãnh đạo Ãt chÃnh danh đến Ä‘á»™ sợ gây ra bất cứ Ä‘au Ä‘á»›n nà o – Zimbabwe.
Tổng thống Zedillo nói, Mexico và châu MÄ© Latin nói chung có “tiá»m năng tuyệt vá»iâ€. “Ba mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c MÄ© Latin vượt trên tất cả, nhÆ°ng trong vòng hai mÆ°Æ¡i lăm năm qua vá» cÆ¡ bản chúng tôi đã đình trệ và các nÆ°á»›c khác đã tiến gần, tháºm chà vượt qua. Các hệ thống chÃnh trị của chúng tôi không có khả năng xá» lÃ, du nháºp và thá»±c hiện các tÆ° tưởng [cải tổ bán lẻ]. Chúng tôi vẫn còn bà n cãi vá» tiá»n sá». Những thứ được coi là hiển nhiên ở má»i nÆ¡i vẫn bị Ä‘Æ°a ra thảo luáºn ở đây, nhÆ° thể chúng tôi vẫn sống ở các năm 1960. Cho đến bây giá» bạn không thể nói má»™t cách thẳng thắn là có má»™t ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng ở MÄ© Latin.†Trung Quốc tiến lên má»—i tháng, Zedillo nói, “còn chúng tôi mất hà ng năm trá»i để quyết định các cải cách sÆ¡ đẳng mà nhu cầu là cá»±c kì khẩn thiết đối vá»›i má»—i ngÆ°á»i. Chúng tôi không có sức cạnh tranh vì chúng tôi không có cÆ¡ sở hạ tầng; bạn cần ngÆ°á»i dân đóng thuế. Kể từ khi kà kết NAFTA đến giá» có bao nhiêu Ä‘Æ°á»ng cao tốc má»›i được xây dá»±ng để nối Mexico vá»›i MÄ©? [Hầu nhÆ° không có cái nà o]. Nhiá»u ngÆ°á»i được hưởng tiá»n chi tiêu của chÃnh phủ lại không đóng thuế. Cách duy nhất mà chÃnh phủ có được là bắt ngÆ°á»i dân đóng thuế cao hÆ¡n, [nhÆ°ng] khi đó chủ nghÄ©a dân túy sẽ phát triển và giết chết nó.â€
Gần đây má»™t tá» báo Mexico đăng má»™t câu chuyện vá» hãng già y Converse là m già y tennis ở Trung Quốc, sá» dụng keo dán Mexico. “Toà n bá»™ bà i báo là vá» chuyện tại sao chúng ta lại cung cấp keo dán cho há»,†Zedillo nói, “khi mà thái Ä‘á»™ đúng đắn nhẽ ra phải là chúng ta có thể bán bao nhiêu keo dán nữa cho há»? Chúng tôi vẫn còn phải phá bá» má»™t số rà o cản ý thức.â€
Không phải là Mexico đã thất bại vá» hiện đại hóa các ngà nh xuất khẩu của mình. Nó đã để mất sân và o tay Trung Quốc chủ yếu vì Trung Quốc đã thay đổi còn nhanh hÆ¡n và ở phạm vi rá»™ng hÆ¡n, đặc biệt là trong việc Ä‘Ã o tạo nhân công là nh nghá». Má»™t nhà tÆ° vấn kinh doanh, Daniel H. Rosen, chỉ ra trong má»™t tiểu luáºn đăng trên tá» The International Economy (mùa xuân năm 2003), cả Mexico và Trung Quốc Ä‘á»u có thị phần tăng lên trong tổng xuất khẩu toà n thế giá»›i vá» nhiá»u lÄ©nh vá»±c giống nhau và o các năm bùng nổ kinh tế 1990 – từ phụ tùng ôtô, Ä‘iện tá» cho đến đồ chÆ¡i và sản phẩm thể thao – nhÆ°ng thị phần của Trung Quốc tăng nhanh hÆ¡n. Äiá»u nà y không chỉ vì cái Trung Quốc là m là đúng mà vì cái Mexico là m là sai, Ä‘iá»u không hẳn là là m xói mòn khả năng cạnh tranh của nó vá»›i các cải cách vi mô. Äiá»u mà Mexico đã thà nh công là tạo ra được các hòn đảo cạnh tranh tốt, chẳng hạn nhÆ° Monterrey, nÆ¡i thá»±c hiện rất đúng cách và có được lợi thế ở ngay sát MÄ©, nhÆ°ng chÃnh phủ Mexico chÆ°a bao giá» có má»™t chiến lược nhằm hoà các đảo đó và o phần còn lại của đất nÆ°á»›c. Äiá»u nà y giúp giải thÃch vì sao từ 1996 đến 2002, thứ hạng của Mexico trong Báo cáo vá» sức cạnh tranh toà n cầu đã rá»›t trong khi thứ hạng của Trung Quốc lại tăng lên. Và điá»u đó không chỉ vì nhân công rẻ, Rosen nói. Äó là vì Trung Quốc có lợi thế trong giáo dục, tÆ° nhân hóa, cÆ¡ sở hạ tầng, quản là chất lượng, quản là ở cấp trung, và đưa công nghệ má»›i và o.
“Vì thế Trung Quốc sẽ ăn bữa trÆ°a của Mexico,†Rosen kết luáºn, “nhÆ°ng Ä‘iá»u đó do sá»± bất lá»±c của Mexico để lợi dụng các thà nh công và tiến hà nh đổi má»›i ở diện rá»™ng hÆ¡n là việc Trung Quốc có nhân công giá rẻ.†Nói cách khác, đó là cải tổ bán lẻ, ngu đần. Theo báo cáo Doing Business in 2005, trung bình mất năm mÆ°Æ¡i tám ngà y để mở má»™t công ti ở Mexico, so vá»›i tám ngà y ở Singapore và chÃn ngà y ở Thổ NhÄ© Kì. Mất bảy mÆ°Æ¡i tÆ° ngà y để đăng kà má»™t tà i sản ở Mexico, nhÆ°ng chỉ mất mÆ°á»i hai ngà y ở MÄ©. Thuế thu nháºp doanh nghiệp ở Mexico là 34%, gấp đôi mức ở Trung Quốc.
Báo cáo “Ngoà i lao Ä‘á»™ng rẻ†của McKinsey Quarterly cho biết kể từ năm 2000, khi Trung Quốc gia nháºp WTO và bắt đầu có lợi thế trong quá trình phẳng hóa thế giá»›i, Mexico mất 270.000 nhân công trong các dây chuyá»n sản xuất, và hà ng trăm nhà máy phải đóng cá»a. NhÆ°ng lá»i khuyên chÃnh mà báo cáo Ä‘Æ°a ra cho Mexico và các nÆ°á»›c có thu nháºp hạng trung bình, bị Trung Quốc chen lấn, lại là : “Thay vì cố tạo ra các việc là m bị mất vì Trung Quốc, các nÆ°á»›c đó nên nhá»› đến má»™t thá»±c tế của Ä‘á»i sống kinh tế: không nÆ¡i nà o có thể mãi mãi là nhà sản xuất giá rẻ của thế giá»›i – ngay cả Trung Quốc cÅ©ng sẽ mất danh hiệu nà y má»™t ngà y nà o đó. Thay cho cố bảo vệ các việc là m dây chuyá»n lÆ°Æ¡ng thấp, Mexico và các nÆ°á»›c có thu nháºp trung bình nên chú trá»ng tạo ra các việc là m có giá trị gia tăng cao hÆ¡n. Chỉ khi các công ti có năng xuất cao vá»›i các hoạt Ä‘á»™ng có giá trị gia tăng cao thay thế các công ti năng suất kém hÆ¡n thì các nÆ°á»›c có thu nháºp trung bình má»›i có thể tiếp tục được lá»™ trình phát triển của mình.â€
Nói ngắn gá»n, cách duy nhất cho Mexico phồn vinh là má»™t chiến lược cải tổ bán lẻ có khả năng đánh bại Trung Quốc ở trên đỉnh, chứ không phải ở đáy, bởi vì Trung Quốc không chú trá»ng đánh bại Mexico bằng đánh bại MÄ©. NhÆ°ng chiến thắng trong kiểu chạy Ä‘ua đến đỉnh cao đó cần đến tiêu Ä‘iểm và ý chà vô hình.
Bạn không thể duy trì các tiêu chuẩn sống tăng lên trong má»™t thế giá»›i Ä‘ang phẳng khi bạn Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i các đối thủ cạnh tranh không chỉ có các ná»n tảng đúng đắn mà còn có những Ä‘iá»u vô hình tốt nữa. Trung Quốc không chỉ muốn già u. Trung Quốc còn muốn hùng mạnh. Trung Quốc không chỉ muốn há»c cách là m ra các ôtô GM. Trung Quốc muốn trở thà nh GM và đánh báºt GM khá»i thị trÆ°á»ng. Bất kì ai nghi ngá» Ä‘iá»u đó phải dà nh thá»i gian vá»›i các thanh niên Trung Quốc.
Luis Rubio, chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Phát triển của Mexico, nói, “bạn cà ng tá»± tin thì các huyá»n thoại và mặc cảm của bạn cà ng giảm xuống. Má»™t trong những Ä‘iá»u lá»›n lao của Mexico trong các năm đầu tháºp kỉ 1990 là ngÆ°á»i Mexico thấy mình có thể là m được, thá»±c hiện được Ä‘iá»u đó.†Tuy váºy, rất nhiá»u sá»± tá»± tin đó đã bị mất Ä‘i trong các năm gần đây, vì chÃnh phủ đã ngừng không cải cách nữa. “Thiếu tá»± tin sẽ Ä‘Æ°a má»™t đất nÆ°á»›c đến chá»— ngồi nhấm nháp quá khứ của mình,†Rubio nói thêm. “Thiếu tá»± tin [ở Mexico] có nghÄ©a là má»i ngÆ°á»i ở nÆ°á»›c nà y Ä‘á»u nghÄ© MÄ© sẽ biến Mexico thà nh những ngÆ°á»i lao công.†Äó là vì sao NAFTA quan trá»ng đến váºy cho sá»± tá»± tin của Mexico. “Äiá»u NAFTA là m là khiến Mexico nghÄ© vá» phÃa trÆ°á»›c và hÆ°á»›ng ra thay cho nghÄ© hÆ°á»›ng và o và lùi. [NhÆ°ng] NAFTA được [các nhà kiến tạo ra nó] coi là má»™t kết quả hÆ¡n là má»™t sá»± bắt đầu. Nó được coi là kết thúc của má»™t tiến trình cải cách chÃnh trị và kinh tế. “Tháºt không may,†ông nói thêm, “Mexico không có má»™t chiến lược để tiến lên phÃa trÆ°á»›c.â€
Từ lâu Will Rogers từng nói: “Ngay cả khi bạn ở trên con Ä‘Æ°á»ng đúng đắn, bạn sẽ bị vượt qua nếu bạn chỉ ngồi ở đó.†Thế giá»›i cà ng phẳng thì Ä‘iá»u đó cà ng xảy ra nhanh hÆ¡n. Mexico từng Ä‘i đúng Ä‘Æ°á»ng ở giai Ä‘oạn cải tổ bán buôn, nhÆ°ng sau đó, vì nhiá»u là do hữu hình và vô hình, nó đã chỉ ngồi đó và quá trình cải tổ bán lẻ bị ngừng. Mexico cà ng ngồi đó lâu thì nó cà ng bị vượt qua nhiá»u hÆ¡n. Và Mexico không phải là nÆ°á»›c duy nhất.
|
29-08-2008, 08:57 AM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Các Công ti và Thế giới Phẳng
MƯỜI
Các công ti đối phó ra sao
Từ lá»™n xá»™n, hãy tìm ra tÃnh Ä‘Æ¡n giản.
Từ âm thanh nghịch tai, hãy tìm ra hòa âm.
Ở giữa khó khăn có cơ hội.
- Albert Einstein
Khi tiến hà nh các cuá»™c phá»ng vấn cho cuốn sách nà y, tôi thÆ°á»ng nghe được từ nhiá»u lãnh đạo công ti khác nhau cùng má»™t cụm từ. Tháºt lạ; tất cả há» Ä‘á»u sá» dụng cụm từ đó, cứ nhÆ° hỠđã nói chuyện trÆ°á»›c vá»›i nhau váºy. Cụm từ đó là , “Chỉ trong và i năm vừa qua…†Má»—i lần gặp tôi các nhà khởi nghiệp và nhà đổi má»›i từ nhiá»u loại công ti lá»›n nhá» khác nhau Ä‘á»u bảo tôi rằng “chỉ trong và i năm vừa qua†hỠđã có khả năng là m những thứ trÆ°á»›c đó há» không thể mÆ¡ là có thể là m, hoặc buá»™c phải là m những Ä‘iá»u trÆ°á»›c đó chÆ°a bao giá» há» nghÄ© là cần thiết.
Tôi tin chắc rằng các doanh nhân và CEO đó Ä‘á»u Ä‘ang đáp lại ba sá»± há»™i tụ. Má»—i ngÆ°á»i đã hình dung ra má»™t chiến lược cho công ti của mình để phát đạt hoặc chà Ãt tồn tại được trong môi trÆ°á»ng má»›i nà y. Các công ti cÅ©ng cần các chiến lược để đối phó sá»± là m phẳng thế giá»›i, hệt nhÆ° các cá nhân. Thầy dạy kinh tế há»c của tôi, Paul Rome, rất thÃch câu châm ngôn, “Ai cÅ©ng muốn tăng trưởng kinh tế, nhÆ°ng không ai muốn thay đổi cả.†Tháºt không may, bạn không thể có má»™t cái nếu không có cái kia, đặc biệt là khi sân chÆ¡i chuyển dịch khủng khiếp kể từ năm 2000. Nếu bạn muốn phát triển và phồn vinh trong má»™t thế giá»›i phẳng, tốt hÆ¡n hết là bạn há»c cách thay đổi và tá»± là m cho bản thân mình thÃch ứng vá»›i Ä‘iá»u đó.
Tôi không phải là má»™t ngÆ°á»i viết vá» kinh doanh và đây không phải là má»™t cuốn sách dạy cách là m-thế-nà o-để-kinh-doanh-thà nh-công. Dầu váºy, Ä‘iá»u mà tôi há»c được khi nghiên cứu để viết cuốn sách nà y là các công ti ngà y nay đã phát triển tốt được là các công ti hiểu ba sá»± há»™i tụ tốt nhất và đã phát triển được các chiến lược của riêng mình để có thể đối đầu vá»›i nó – trái vá»›i cố cưỡng lại nó.
ChÆ°Æ¡ng nà y là má»™t ná»— lá»±c nhằm nêu báºt má»™t và i quy tắc và chiến lược của há»:
Quy tắc #1: Khi thế giá»›i trở nên phẳng – và bạn cảm thấy mình bị phẳng – hãy vá»›i lấy cái xẻng và đà o sâu và o bên trong chÃnh mình. Äừng cố xây tÆ°á»ng ngăn.
Tôi há»c được bà i há»c đáng giá nà y từ các bạn tốt nhất của tôi ở Minnesota, Jill và Ken Greer. Chuyến Ä‘i Ấn Äá»™ gợi ý cho tôi rằng thế giá»›i là phẳng, nhÆ°ng chỉ khi trở vá» nhà và nói chuyện vá»›i các bạn Minnesota tôi má»›i nháºn ra nó phẳng đến thế nà o. Khoảng hai mÆ°Æ¡i nhăm năm trÆ°á»›c Jill và Ken (tôi đã nói vá» ngÆ°á»i em Bill của hỠở trên) láºp công ti truyá»n thông Ä‘a phÆ°Æ¡ng tiện của mình, Greer & Associates, chuyên vá» phát triển các quảng cáo cho TV và là m ảnh thÆ°Æ¡ng mại cho các catalog bán lẻ. HỠđã láºp ra má»™t công ti thà nh công ở Minneapolis, vá»›i hÆ¡n bốn mÆ°Æ¡i nhân viên, gồm các nghệ sÄ© đồ há»a và thiết kế Web, studio riêng của há», cùng số lượng nhá» khách hà ng ổn định ở địa phÆ°Æ¡ng và trên cả nÆ°á»›c. Vá»›i tÆ° cách là má»™t hãng cỡ vừa, Greer luôn phải hối hả là m việc, nhÆ°ng trong nhiá»u năm Ken luôn tìm được cách để kiếm sống khá.
Äầu tháng TÆ° năm 2004, Ken và Jill đến Washington má»™t kì nghỉ cuối tuần để mừng sinh nháºt thứ năm mÆ°Æ¡i của vợ tôi. Tôi có thể nói là Ken nghÄ© rất nhiá»u vá» công ti của mình. Má»™t sáng chúng tôi Ä‘i dạo rất lâu ở vùng nông thôn Virginia. Tôi nói vá»›i anh vá» cuốn sách tôi Ä‘ang viết, và anh nói vá»›i tôi vá» công việc kinh doanh của anh ra sao. Sau má»™t lúc, chúng tôi nháºn ra là cả hai Ä‘á»u Ä‘ang nói vá» cùng vấn Ä‘á»: Thế giá»›i đã trở nên phẳng, và nó đã diá»…n ra quá nhanh, và ảnh hưởng sâu sắc đến công việc kinh doanh của anh, đến mức anh vẫn còn váºt lá»™n vá»›i việc là m thế nà o để Ä‘iá»u chỉnh cho đúng. Anh thấy rõ rà ng là mình Ä‘ang phải tiến hà nh cạnh tranh và chịu áp lá»±c theo cách thức anh chÆ°a từng gặp phải trÆ°á»›c đây.
“Những ngÆ°á»i hà nh nghá» tá»± do,†Greer nói, khi Ä‘á» cáºp các nhà thầu nhÆ° thể há» là má»™t Ä‘Ã n châu chấu bất thần sà và o công việc của anh, ngốn ngấu tất cả những gì chúng thấy. “Bây giá» chúng tôi phải cạnh tranh vá»›i những ngÆ°á»i hà nh nghá» tá»± do! TrÆ°á»›c đây chÆ°a bao giá» chúng tôi cạnh tranh vá»›i những ngÆ°á»i hà nh nghá» tá»± do. TrÆ°á»›c đây chúng tôi thÆ°á»ng cạnh tranh vá»›i các hãng có quy mô và năng lá»±c tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng. Chúng tôi thÆ°á»ng là m các thứ giống nhau bằng những cách hÆ¡i khác nhau, và má»—i hãng đã có khả năng tìm được má»™t đặc chiêu để kiếm sống.†Ngà y nay tình hình khác hẳn, anh nói. “Cạnh tranh vá»›i chúng tôi không chỉ còn là các hãng mà chúng tôi vẫn quen cạnh tranh. GiỠđây chúng tôi phải đối phó vá»›i các hãng khổng lồ, có khả năng nháºn các loại việc là m nhá», trung bình, và lá»›n, và cả vá»›i những ngÆ°á»i hà nh nghá» má»™t mình là m việc từ nhà , những ngÆ°á»i [nhá» sá» dụng công nghệ và phần má»m hiện có] vá» là thuyết có thể là m cùng việc mà má»™t ngÆ°á»i ngồi ở văn phòng chúng tôi có thể là m. Äâu là khác biệt vá» kết quả, từ quan Ä‘iểm khách hà ng của chúng tôi, giữa công ti khổng lồ thuê má»™t nhà thiết kế trẻ con và bắt cáºu ta ngồi trÆ°á»›c mà n hình máy tÃnh, và công ti chúng tôi thuê má»™t nhà thiết kế trẻ con và bắt cáºu ta ngồi trÆ°á»›c mà n hình máy tÃnh, và má»™t nhà thiết kế trẻ con vá»›i má»™t chiếc máy tÃnh và là m việc ở tầng hầm của mình?... Công nghệ và phần má»m trao quyá»n đến mức là m cho tất cả chúng tôi giống hệt nhau. Tháng vừa qua chúng tôi mất ba công việc cho những ngÆ°á»i hà nh nghá» tá»± do, đã từng là m cho các công ti tốt và có kinh nghiệm, và vừa ra khởi nghiệp riêng. Tất cả khách hà ng của chúng tôi Ä‘á»u nói cùng thứ vá»›i chúng tôi: ‘Hãng ông tháºt đủ tÆ° cách. John cÅ©ng rất đủ tÆ° cách. John lại rẻ hÆ¡n.’ Chúng tôi thÆ°á»ng cảm thấy khó chịu khi thua má»™t hãng khác, còn giỠđây chúng tôi lại thua má»™t ngÆ°á»i khác!â€
Tại sao thay đổi nà y lại diá»…n ra nhanh nhÆ° váºy? Tôi há»i.
Má»™t mảng kinh doanh lá»›n của há» là nhiếp ảnh – chụp cả sản phẩm và mẫu cho catalog, Greer giải thÃch. Suốt hai mÆ°Æ¡i lăm năm, cách kinh doanh là Greer & Associates nháºn đặt hà ng. Khách hà ng nói vá»›i Greer chÃnh xác kiểu ảnh mà nó muốn và “tin†nhóm của Greer là m ra ảnh tốt. Giống má»i nhiếp ảnh gia thÆ°Æ¡ng mại, Greer sá» dụng má»™t máy ảnh Polaroid để chụp má»™t tấm ảnh mẫu hay sản phẩm, để xem liệu cảm giác sáng tạo của mình có đúng hay không, rồi sau đó chụp bằng phim tháºt. Má»™t khi ảnh chụp xong, Greer gá»i phim đến má»™t phòng rá»a ảnh để tráng và tách mà u. Nếu ảnh cần sá»a, nó sẽ được gá»i cho má»™t phòng ảnh khác chuyên vá» sá»a ảnh.
“Hai mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c, chúng tôi đã quyết định không xá» là phim chúng tôi chụp,†Greer giải thÃch. “Chúng tôi có thể giao phần kÄ© thuáºt cho các chuyên gia khác có công nghệ, Ä‘Ã o tạo và chuyên môn chÃnh xác – và muốn kiếm tiá»n theo cách đó. Chúng tôi muốn kiếm tiá»n bằng chụp ảnh. Khi ấy đó là má»™t kế hoạch tốt, và hiện nay có thể là má»™t kế hoạch tốt, nhÆ°ng không còn có thể nữa rồi.â€
Tại sao? Thế giá»›i đã trở nên phẳng, và qui trình analog đã trở thà nh số, ảo, di Ä‘á»™ng, và cá nhân. Trong ba năm vừa qua, máy ảnh số dà nh cho nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp đã đạt đến má»™t trình Ä‘á»™ kÄ© thuáºt hoà n toà n má»›i khiến cho chúng trở nên ngang bằng, nếu không nói là cao hÆ¡n, máy ảnh chụp phim truyá»n thống.
“Vì thế chúng tôi đã thá» nhiá»u loại máy ảnh khác nhau và chá»n loại máy tiên tiến hiện hà nh giống nhất vá»›i máy ảnh phim [analog] của chúng tôi,†Greer nói. “Nó có tên là Canon D1, và giống hoà n toà n vá»›i máy ảnh chụp phim của chúng tôi, trừ bên trong có má»™t máy tÃnh Ä‘i kèm vá»›i má»™t mà n hình nhỠở đằng sau cho phép nhìn thấy bức ảnh mà chúng tôi Ä‘ang chụp. NhÆ°ng nó dùng cùng ống kÃnh, bạn cÅ©ng lắp má»i thứ và o giống hệt nhÆ° thế, cÅ©ng chỉnh tốc Ä‘á»™ và độ mở ống kÃnh, có cùng công thái há»c. Äó là chiếc máy ảnh số chuyên nghiệp đầu tiên hoạt Ä‘á»™ng giống hệt má»™t chiếc máy ảnh chụp phim. Äó là má»™t thá»i Ä‘iểm quyết định.
“Sau khi có được chiếc máy ảnh số nà y, thoạt tiên nó là sá»± gải phóng đến khó tin,†Greer nói. “Toà n bá»™ sá»± rung cảm và kÃch thÃch của nhiếp ảnh vẫn còn đó – ngoại trừ phim thì miá»…n phÃ. Bởi vì đó là máy ảnh số, bạn không cần mua phim và chúng tôi không còn phải đến phòng rá»a ảnh để phóng và đợi đến khi xong. Nếu chúng tôi ở hiện trÆ°á»ng và chụp cái gì đó, chúng tôi có thể biết ngay mình chụp có tốt không. Äó là sá»± ban thưởng láºp tức. Chúng tôi coi nó nhÆ° má»™t máy ‘Polaroid Ä‘iện tá».’ Chúng tôi đã quen thuê má»™t chuyên gia chỉ đạo nghệ thuáºt, ngÆ°á»i trông coi má»i thứ để đảm bảo chúng tôi chụp đúng được hình ảnh mình thá» tạo ra, nhÆ°ng chúng tôi không bao giá» có thể thá»±c sá»± biết cho đến khi nó được rá»a. Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u phải dá»±a và o lòng tin. Khách hà ng trả chúng tôi phà chuyên gia bởi vì há» cảm thấy cần má»™t chuyên gia không chỉ có thể bấm má»™t cái nút, mà biết được chÃnh xác phải chỉnh và bắt đúng hình ảnh ra sao. Và há» từng tin và o chúng tôi để là m việc đó.â€
Khoảng má»™t năm nay có cảm giác nà y vá» trao quyá»n, tá»± do, sáng tạo, và kiểm soát. NhÆ°ng rồi Ken và nhóm của anh phát hiện ra là công nghệ mang tÃnh giải phóng má»›i nà y cÅ©ng có thể nô lệ hóa há». “Chúng tôi phát hiện là giỠđây chúng tôi không chỉ có trách nhiệm chụp bức ảnh và xác định cách thể hiện nghệ thuáºt mong muốn, mà phải dÃnh lÃu đến công nghệ ảnh. Chúng tôi phải trở thà nh phòng rá»a ảnh. Má»™t sáng chúng tôi thức dáºy và nói, ‘Chúng ta là má»™t phòng rá»a ảnh.’â€
Sao lại thế? Vì máy ảnh số cho Greer khả năng tải các hình ảnh số đó và o má»™t PC hay má»™t laptop, vá»›i má»™t phần má»m và phần cứng nhá» kì diệu, thá»±c hiện má»i loại chức năng má»›i. “Váºy là ngoà i việc phải trở thà nh nhiếp ảnh gia, chúng tôi phải trở thà nh má»™t phòng rá»a ảnh và tách mà u,†Greer nói. Má»™t khi công nghệ cho phép là m Ä‘iá»u đó, khách hà ng của Greer đòi há»i nó. Vì Greer có thể kiểm soát hình ảnh xa hÆ¡n trong chuá»—i cung, há» nói anh nên kiểm soát, anh phải kiểm soát nó. Và rồi há» cÅ©ng nói vì giỠđây tất cả đã là số rồi, và tất cả nằm dÆ°á»›i sá»± kiểm soát của anh rồi, anh nên ghép thêm nó và o các dịch vụ mà hãng của anh cung cấp, vá»›i tÆ° cách các nhà sáng tạo hình ảnh. “Khách hà ng nói, ‘Chúng tôi sẽ không trả anh thêm tiá»n cho cái đó’,†Greer nói. “Chúng tôi quen nhá» má»™t dịch vụ bên ngoà i sá»a lại ảnh – bá» mắt Ä‘á» hay các vết ố – nhÆ°ng bây giá» chúng tôi phải tá»± mình tút lại ảnh. Há» trông đợi chúng tôi bá» [mắt Ä‘á»], bằng công nghệ số, ngay cả trÆ°á»›c khi há» nhìn thấy nó. Trong vòng hai mÆ°Æ¡i năm chúng tôi chỉ là m việc vá»›i nghệ thuáºt nhiếp ảnh – mà u sắc, hình ảnh, bố cục và là m cho ngÆ°á»i ngồi trÆ°á»›c máy ảnh cảm thấy thoải mái. Chúng tôi giá»i công việc nà y. GiỠđây chúng tôi phải há»c cách giá»i cả vá» các việc khác nữa. Không phải vì chúng tôi quyết định váºy, mà là thị trÆ°á»ng cạnh tranh và công nghệ buá»™c chúng tôi phải là m thế.â€
Greer nói là má»i mặt của công ti anh đã trải qua má»™t sá»± phẳng hóa tÆ°Æ¡ng tá»±. Sản xuất phim giỠđã được số hoá, nên thị trÆ°á»ng và công nghệ buá»™c há» phải trở thà nh ngÆ°á»i biên táºp ảnh, studio ảnh, sản xuất âm thanh, và má»i thứ khác nữa, kể các nhà sản xuất Ä‘Ä©a DVD của riêng mình. Má»—i chức năng đó trÆ°á»›c đây được giao cho má»™t công ti riêng biệt. Toà n bá»™ chuá»—i cung trở nên phẳng và co và o má»™t cái há»™p nằm trên mặt bà n của ai đó. Äiá»u giống hệt cÅ©ng xảy đến vá»›i mảng đồ hoạ của công việc của há»: Greer & Associates trở thà nh ngÆ°á»i sắp chữ, trang trÃ, tháºm chà có khi còn phải in, vì há» có máy in mà u. “Má»i thứ được coi là dá»… hÆ¡n,†anh nói. “GiỠđây tôi cảm thấy nhÆ° là mình Ä‘ang Ä‘i đến quán McDonald’s, nhÆ°ng thay vì ăn đồ ăn nhanh, tôi lại được yêu cầu tá»± kê bà n và rá»a bát nữa.â€
Anh nói tiếp: “NhÆ° thể là các nhà sản xuất công nghệ cấu kết vá»›i khách hà ng của chúng tôi và nghÄ© ra đủ thứ công việc oái oăm bắt chúng tôi phải là m. Nếu chúng tôi kiên quyết nói bạn phải trả tiá»n cho má»—i dịch vụ đó, sẽ có ai đó đứng ngay sau chúng tôi nói, ‘Tôi sẽ là m tất cả việc đó.’ Vì váºy dịch vụ đòi há»i thì tăng đáng kể còn phà bạn có thể đòi thì vẫn nguyên hoặc giảm sút.â€
Nó được gá»i là hà ng hóa hóa [commoditization], và theo sau ba sá»± há»™i tụ, nó Ä‘ang diá»…n ra ngà y cà ng nhanh hÆ¡n khắp má»i ngà nh. Khi ngà y cà ng nhiá»u quá trình analog trở thà nh số, ảo , di Ä‘á»™ng, và cá nhân, cà ng nhiá»u việc và chức năng được chuẩn hóa, số hóa, và khiến cho cả dá»… thao tác lẫn sẵn có cho nhiá»u ngÆ°á»i chÆ¡i hÆ¡n.
Khi má»i thứ nhÆ° nhau và cung dồi dà o, Greer nói, khách hà ng có quá nhiá»u lá»±a chá»n và không có cÆ¡ sở nà o để Ä‘Æ°a ra chá»n lá»±a đúng. Và khi Ä‘iá»u đó xảy ra, bạn trở thà nh má»™t thứ hà ng. Bạn là vanilla.
Tháºt may, Greer đáp lại được quá trình hà ng hóa hóa bằng chá»n chiến lược tồn tại duy nhất có thể hoạt Ä‘á»™ng: má»™t cái xẻng, không phải má»™t bức tÆ°á»ng. Anh và các liên danh Ä‘Ã o sâu và o bên trong bản thân mình để tìm ra năng lá»±c cốt lõi thá»±c sá»± của công ti, và đấy trở thà nh nguồn năng lá»±c chÃnh thúc đẩy việc kinh doanh của há» lên trong thế giá»›i phẳng. “Cái bây giá» chúng tôi bán,†Greer nói, “là sá»± thấu hiểu chiến lược, bản năng sáng tạo, và khiếu nghệ thuáºt. Chúng tôi bán các giải pháp đầy cảm hứng và sáng tạo, chúng tôi bán cá tÃnh. Năng lá»±c cốt lõi và tiêu Ä‘iểm bây giá» là tất cả những gì không thể được số hóa. Tôi biết khách hà ng ngà y nay và khách hà ng trong tÆ°Æ¡ng lai của chúng tôi sẽ chỉ đến vá»›i chúng tôi và gắn kết vá»›i chúng tôi vì những cái đó… Vì thế chúng tôi đã thuê nhiá»u ngÆ°á»i suy nghÄ© và outsource nhiá»u phần công nghệ hÆ¡n.â€
Ngà y trÆ°á»›c, Greer nói, nhiá»u công ti “nấp đằng sau công nghệ. Bạn có thể rất giá»i, nhÆ°ng bạn không cần phải là ngÆ°á»i giá»i nhất thế giá»›i, vì bạn không bao giá» nghÄ© mình phải cạnh tranh vá»›i thế giá»›i. Äã có má»™t chân trá»i ở đó và không ai có thể nhìn quá Ä‘Æ°á»ng chân trá»i ấy. NhÆ°ng chỉ trong vòng và i năm chúng ta đã Ä‘i từ chá»— cạnh tranh vá»›i các hãng ở cùng phố sang cạnh tranh vá»›i các hãng khắp địa cầu. Ba năm trÆ°á»›c không thể hình dung được rằng Greer & Associates có thể bị mất má»™t hợp đồng vá» tay má»™t công ti ở Anh, còn giỠđây thì đúng thế. Ngà y nay ai cÅ©ng có thể thấy Ä‘iá»u bất kì ngÆ°á»i nà o khác Ä‘ang là m, và ai cÅ©ng có cùng các công cụ, cho nên bạn phải là chÃnh ngÆ°á»i giá»i nhất, ngÆ°á»i suy nghÄ© sáng tạo nhất.â€
Vanilla không còn là thứ được bà y lên bà n nữa. “Bạn phải chà o má»™t cái gì đó hoà n toà n khác thÆ°á»ng,†Greer nói. “Bạn cần có khả năng là m được Chocolate Chip Cookie Dough, hoặc Cherry (Jerry) Garcia, hoặc Chunky Monkey†– ba trong số các nhãn lạ lùng của hãng kem Ben & Jerry các thứ rất không vanilla. “TrÆ°á»›c đây vấn Ä‘á» là bạn có khả năng là m gì,†Greer nói. “Khách hà ng có thể nói, ‘Ông là m được cái nà y không? Ông là m được cái kia không?’ Bây giá» vấn Ä‘á» chủ yếu nằm ở khiếu sáng tạo và cá tÃnh mà bạn có thể mang lại [cho Ä‘Æ¡n đặt hà ng]… tất cả là vá» trà tưởng tượng.â€
Quy tắc #2: Và bé sẽ hà nh Ä‘á»™ng lá»›n… Má»™t cách mà các công ti bé có thể phát đạt trong thế giá»›i phẳng là há»c cách hà nh Ä‘á»™ng thá»±c sá»± lá»›n. Và chìa khóa cho việc là bé mà hà nh Ä‘á»™ng lá»›n là nhanh chóng chiếm lÄ©nh lợi thế của má»i công cụ cá»™ng tác má»›i để vÆ°Æ¡n xa hÆ¡n, rá»™ng hÆ¡n, và sâu hÆ¡n.
Tôi nghÄ© không có cách nà o tốt để minh há»a quy tắc nà y hÆ¡n là kể vá» má»™t ngÆ°á»i bạn khác, Fadi Ghandour, đồng sáng láºp và CEO của Aramex, công ti ná»™i địa trưởng thà nh đầu tiên là m dịch vụ giao bÆ°u kiện ở thế giá»›i Aráºp, và là công ti Aráºp đầu tiên và duy nhất được niêm yết trên Nasdaq. Xuất xứ từ Libanon, gia định Ghandour chuyển sang Jordan và o các năm 1960, nÆ¡i cha anh, Ali, láºp hãng Royal Jordanian Airlines. NhÆ° thế Ghandour luôn có máu kinh doanh hà ng không trong gen mình. Không lâu sau khi tốt nghiệp Äại há»c George Washington ở Washington D.C., Ghandour vá» nÆ°á»›c và thấy việc kinh doanh Ä‘á»™c chiêu mà anh nghÄ© mình có thể phát triển: Anh và má»™t ngÆ°á»i bạn gá»i được má»™t số vốn và năm 1982 há» mở má»™t dạng mini Federal Express cho vùng Trung Äông để chuyển bÆ°u kiện. Cùng thá»i gian đó, chỉ có má»™t hãng giao nháºn bÆ°u kiện hoạt Ä‘á»™ng ở thế giá»›i Aráºp: DHL, nay thuá»™c sở hữu của bÆ°u Ä‘iện Äức. à tưởng của Ghandour là tiếp cáºn các hãng MÄ©, nhÆ° Federal Express và Airborne Express, khi đó chÆ°a có mặt ở Trung Äông và đỠnghị là m chi nhánh địa phÆ°Æ¡ng cho há», vì nghÄ© rằng má»™t công ti Aráºp biết rõ vùng đất hÆ¡n và có thể biết trÆ°á»›c để tránh những khúc mắc nhÆ° vụ ngÆ°á»i Israel xâm chiếm Lebanon, chiến tranh Iran-Iraq, và vụ MÄ© xâm chiếm Iraq.
“Chúng tôi nói vá»›i há», ‘Nà y, chúng tôi không cạnh tranh vá»›i các ông ở thị trÆ°á»ng nhà của các ông, nhÆ°ng chúng tôi hiểu thị trÆ°á»ng Trung Äông, nên tại sao không Ä‘Æ°a bÆ°u kiện của các ông cho chúng tôi để giao ở đây?†Ghandour nói. “Chúng tôi sẽ là nhánh giao nháºn Trung Äông cho các ông. Tại sao lại để tuá»™t và o tay đối thủ cạnh tranh toà n cầu của các ông, nhÆ° DHL?†Airborne Express chấp nháºn, và Ghandour sá» dụng Ä‘iá»u đó để xây dá»±ng hãng của mình, rồi sau đó mua lại hoặc liên doanh vá»›i các hãng giao nháºn nhá», từ Ai Cáºp, Thổ NhÄ© Kì đến Aráºp Saudi và sau đó là má»i ngả Ä‘Æ°á»ng đến Ấn Äá»™, Pakistan và Iran – tạo ra mạng lÆ°á»›i khu vá»±c của riêng mình. Airborne không có số tiá»n mà Federal Express từng đầu tÆ° để tiến hà nh các hoạt Ä‘á»™ng của mình ở má»i vùng trên thế giá»›i, nên nó tạo ra má»™t liên minh, kéo khoảng bốn mÆ°Æ¡i công ti giao nháºn khu vá»±c, nhÆ° Aramex, và o má»™t mạng lÆ°á»›i ảo toà n cầu. Cái các đối tác của Airborne có được, là cái gì đó mà không ai trong số há» có thể đủ sức xây dá»±ng khi đó – má»™t sá»± hiện diện địa là toà n cầu và má»™t hệ thống theo dõi và lần vết bÆ°u kiện được tin há»c hóa để cạnh tranh vá»›i FedEx hoặc DHL.
Airborne “để hệ thống theo dõi và lần vết bÆ°u kiện trá»±c tuyến của mình sẵn có cho tất cả các đối tác của mình, nên đã có má»™t ngôn ngữ thống nhất và má»™t bá»™ tiêu chuẩn chất lượng cho má»i thà nh viên trong liên minh Airborne giao nháºn, theo dõi và lần vết bÆ°u kiện ra sao,†Ghandour giải thÃch. Vá»›i công ti đặt trụ sở ở Amman, Jordan, Ghandour nối và o hệ thống của Airborne bằng thuê má»™t Ä‘Æ°á»ng truyá»n dữ liệu nối từ Amman đến máy chủ lá»›n của Airborne ở đại bản doanh tại Seattle. Từ đầu cuối xa ở Trung Äông, Aramex sá» dụng dịch vụ háºu trÆ°á»ng Airborne để theo dõi và lần vết bÆ°u kiện. Aramex, thá»±c ra, là hãng chấp nháºn sá»›m nhất hệ thống Airborne. Khi các nhân viên Jordan của Ghandour đã thạo hệ thống đó, Airborne thuê há» Ä‘i khắp thế giá»›i để lắp đặt hệ thống và huấn luyện các đối tác liên minh khác. Vì váºy những ngÆ°á»i Jordan nà y, tất cả Ä‘á»u nói được tiếng Anh, Ä‘i đến các nÆ¡i nhÆ° Thụy Äiển và Viá»…n Äông để dạy các phÆ°Æ¡ng pháp theo dõi và lần vết của Airborne. Cuối cùng, Airborne đã mua 9% Aramex để thắt chặt mối quan hệ.
Sá»± dà n xếp hoạt Ä‘á»™ng tốt cho má»i ngÆ°á»i, và Aramex có thể thống trị thị trÆ°á»ng giao nháºn bÆ°u kiện ở thế giá»›i Aráºp, tốt đến mức năm 1997, Ghandour quyết định niêm yết công ti của anh ở Broadway, được biết đến nhÆ° [sở chứng khoán] Nasdaq. Aramex tiếp tục tăng thà nh công ti gần 200 triệu đôla má»™t năm, vá»›i ba nghìn hai trăm nhân công – mà không có bất cứ hợp đồng lá»›n nà o của chÃnh phủ. Việc kinh doanh của nó dá»±a và o và vá»›i khu vá»±c tÆ° nhân, Ä‘iá»u rất hiếm thấy ở thế giá»›i Aráºp. Vì cÆ¡n sốt dot-com, là m lệch mối quan tâm khá»i các công ti kiểu bằng gạch và vữa nhÆ° Aramex, và rồi sá»± phá sản dot-com đã Ä‘o ván Nasdaq, cổ phiếu của Aramex đã chÆ°a bao giá» thá»±c sá»± cất cánh được. NghÄ© rằng thị trÆ°á»ng đã không đánh giá đúng giá trị của nó, Ghandour, cùng vá»›i má»™t hãng đầu tÆ° tÆ° nhân ở Dubai, đã mua lại công ti từ các cổ đông và o đầu năm 2002.
Ghandour không biết là nÆ°á»›c Ä‘i nà y trùng vá»›i quá trình là m phẳng thế giá»›i. Anh chợt nháºn ra là mình không chỉ có thể là m được các việc má»›i, mà còn phải là m các việc má»›i mà trÆ°á»›c đây anh chÆ°a bao giá» nghÄ© đến. Lần đầu tiên anh cảm thấy thế giá»›i trở nên phẳng và o năm 2003, khi Airborne bị DHL mua. Airborne thông báo là từ tháng Giêng năm 2004 hệ thống theo dõi và lần vết của nó sẽ không còn dà nh cho các đối tác liên minh trÆ°á»›c đây nữa. Hẹn gặp lại. Chúc may mắn trên hệ thống riêng của bạn.
Trong khi sá»± là m phẳng thế giá»›i đã cho phép Airborne, gã to lá»›n, trở nên phẳng hÆ¡n, nó cho phép Ghandour, gã bé con, tiến lên và thay thế nó. “Và o phút Airborne thông báo mình đã bị mua và giải tán liên minh,†Ghandour nói, “tôi má»i tất cả các đối tác chÃnh của nhóm đến London để há»p, và điá»u đầu tiên chúng tôi là m là thà nh láºp má»™t liên minh má»›i.†NhÆ°ng Ghandour cÅ©ng có má»™t Ä‘á» xuất: “Tôi bảo há» rằng Aramex đã phát triển phần má»m ở Jordan để thay thế hệ thống theo dõi và lần vết của Airborne, và tôi hứa vá»›i má»i ngÆ°á»i ở đó rằng hệ thống của chúng tôi sẽ xong và hoạt Ä‘á»™ng được trÆ°á»›c khi Airborne tắt hệ thống của há».â€
Ghandour thá»±c tế đã bảo há» rằng con chuá»™t có thể thay thế con voi. Công ti tÆ°Æ¡ng đối nhá» của anh không chỉ cung cấp cùng há»— trợ háºu trÆ°á»ng từ Amman mà Airborne đã cung cấp vá»›i máy chủ lá»›n của nó từ Seattle, mà còn có thể tìm được các đối tác toà n cầu khác để lấp và o chá»— trống trong liên minh do sá»± ra Ä‘i của Airborne để lại. Äể là m việc nà y, anh đã bảo các đối tác tÆ°Æ¡ng lai của mình, anh có thể thuê các chuyên gia Jordan quản là tất cả nhu cầu háºu trÆ°á»ng [back-office] của liên minh vá»›i phần nhá» chi phà mà há» phải trả cho các công ti châu Âu và MÄ© để là m việc đó. “Tôi không phải là công ti lá»›n nhất trong nhóm,†Ghandour nói, giỠđây anh ở Ä‘á»™ tuổi trung tuần bốn mÆ°Æ¡i và vẫn đầy nhiệt huyết, “nhÆ°ng tôi nắm quyá»n lãnh đạo. Các đối tác Äức của tôi là má»™t công ti 1,2 tỉ đôla, nhÆ°ng há» không phản ứng được nhanh váºy.â€
Là m sao anh có thể đi nhanh thế? NhỠba sự hội tụ.
Äầu tiên, má»™t thế hệ trẻ kÄ© sÆ° phần má»m và công nghiệp Jordan vừa đến tuổi và bÆ°á»›c và o sân chÆ¡i phẳng. Há» thấy tất cả các công cụ cá»™ng tác mà há» cần để hà nh Ä‘á»™ng lá»›n đã sẵn có cho há» nhÆ° cho các nhân viên Airborne ở Seattle. Vấn Ä‘á» chỉ là có năng lá»±c và trà tưởng tượng để chá»n các công cụ nà y và khéo Ä‘Æ°a chúng và o dùng.
“Mấu chốt vá»›i chúng tôi,†Ghandour nói, “là tiếp thu công nghệ và ngay láºp tức thay thế công nghệ Airborne, vì nếu không trá»±c tuyến, theo dõi và lần vết thá»±c thá»i, bạn không thể cạnh tranh vá»›i các gã lá»›n. Vá»›i các kÄ© sÆ° phần má»m của mình, chúng tôi đã tạo ra má»™t hệ thống theo dõi, lần vết và quản là giao hà ng dá»±a trên Web.â€
Quản là háºu trÆ°á»ng cho tất cả các đối tác liên minh qua Internet thá»±c ra hiệu quả hÆ¡n rất nhiá»u việc cắm má»i ngÆ°á»i và o máy lá»›n của Airborne ở táºn Seattle, máy rất táºp trung và khó thÃch nghi vá»›i cấu trúc Web má»›i. Vá»›i Web, Ghandour nói, má»—i nhân viên ở má»i công ti liên minh có thể truy cáºp và o hệ thống theo dõi và lần vết của Aramex qua các đầu cuối PC thông minh hoặc các thiết bị cầm tay, dùng Internet và mạng không dây. Và i tháng sau khi Ä‘Æ°a ra Ä‘á» xuất ở London, Ghandour Ä‘Æ°a tất cả các đối tác tiá»m năng đến Amman để giá»›i thiệu hệ thống mà Aramex Ä‘ang phát triển và gặp má»™t số chuyên gia phần má»m và kÄ© sÆ° công nghiệp Jordan của anh. (Má»™t phần láºp trình được thá»±c hiện tại Aramex và má»™t phần được thuê ngoà i là m. Outsourcing có nghÄ©a là Aramex cÅ©ng có thể khai thác các bá»™ óc giá»i nhất.) Các đối tác thÃch Ä‘iá»u đó, và nhÆ° thế Liên minh Phân phối Toà n cầu ra Ä‘á»i – vá»›i Aramex cung cấp dịch vụ háºu trÆ°á»ng từ Amman, nÆ¡i Lawrence [của phim Lawrence of Arabia] đã từng lang thang, thay thế cho Airborne, hãng nằm ngay cạnh Ä‘Æ°á»ng cao tốc, gần ká» Microsoft và Bill Gates.
Má»™t là do nữa khiến Ghandour có thể thay thế Airborne nhanh đến váºy, anh giải thÃch, là anh không há» bị cá»™t và o hệ thống “di sản†nà o mà anh phải thÃch ứng. “Tôi có thể lên thẳng Internet và dùng các công nghệ má»›i nhất,†anh nói. “Web cho phép tôi hà nh Ä‘á»™ng lá»›n và tái tạo các công nghệ đồ sá»™ mà các gã lá»›n đã đầu tÆ° hà ng triệu đôla, và vá»›i phần nhá» chi phÃ… Vá» mặt chi phÃ, đối vá»›i tôi nhÆ° má»™t gã bé, đó là là tưởng… Tôi biết thế giá»›i là phẳng. Vá»›i tÆ° cách má»™t CEO tất cả những cái tôi thuyết giảng cho nhân viên của chúng tôi là , chúng ta có thể cạnh tranh, chúng ta có thể có sản phẩm đặc sắc [niche], các quy tắc của trò chÆ¡i Ä‘ang thay đổi, bạn không cần là má»™t tay khổng lồ, bạn có thể tìm được má»™t niche, và công nghệ sẽ cho phép chúng ta cạnh tranh vá»›i các gã lá»›n.â€
Khi tháng Giêng 2004 đến và Airborne bắt đầu tắt hệ thống của mình, Aramex đã chạy và sẵn sà ng cho chuyển giao. Và vì Aramex có khả năng chạy hệ thống của mình dá»±a trên ná»n Internet, vá»›i phần má»m chủ yếu được các nhà láºp trình Jordan giá rẻ thiết kế, việc lắp đặt hệ thống má»›i diá»…n ra theo kiểu ảo, Aramex không cần gá»i kÄ© sÆ° của mình Ä‘i Ä‘Ã o tạo cho bất cứ đối tác liên minh nà o. Má»—i công ti đối tác có thể tá»± xây dá»±ng cÆ¡ sở khách hà ng của mình trên Internet qua hệ thống Aramex, tá»± mình theo dõi và lần vết, và trở thà nh thà nh viên của hệ thống chuyển hà ng ảo toà n cầu má»›i.
“NhÆ° thế bây giá» chúng tôi quản là hệ thống toà n cầu nà y, vá»›i bốn mÆ°Æ¡i đối tác liên minh, và phủ má»i vùng địa là trên thế giá»›i,†Ghandour nói. “Chúng tôi tiết kiệm được rất nhiá»u tiá»n… Vá»›i hệ thống dá»±a trên Web tất cả cái bạn cần là má»™t trình duyệt web và má»™t máºt khẩu để và o được mạng Aramex, và đột nhiên bạn ở bên trong má»™t hệ thống quản là giao hà ng toà n cầu.†Aramex Ä‘Ã o tạo nhiá»u nhân viên cho các công ti liên minh khác cách sá» dụng hệ thống của nó bằng cách sá» dụng nhiá»u kênh trá»±c tuyến khác nhau, gồm cả thoại trên Internet (VoIP), chat trá»±c tuyến, và các công cụ Ä‘Ã o tạo ảo khác sẵn có trong mạng ná»™i bá»™ của Aramex – khiến cho việc Ä‘Ã o tạo trở nên rẻ đến khó tin.
Giống UPS, Aramex nhanh chóng chuyển sang insourcing. Các ngân hà ng Aráºp và nÆ°á»›c ngoà i ở Trung Äông thuê Aramex giao thẻ tÃn dụng của há»; các công ti Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng sá» dụng nhân viên giao hà ng của Aramex để nhân danh há» thu tiá»n Ä‘iện thoại, nhân viên giao hà ng chỉ quét thẻ tÃn dụng của khách hà ng và in ra má»™t hóa Ä‘Æ¡n. (Aramex có thể là má»™t công ti công nghệ cao, nhÆ°ng nó không từ chối việc sá» dụng lừa thồ Ä‘i qua các rà o chắn quân sá»± để giao các bÆ°u kiện ở vùng Bá» Tây khi các cuá»™c đụng Ä‘á»™ giữa Israel và Palestine đã đóng các Ä‘Æ°á»ng Ä‘i.)
“Chúng tôi là má»™t tổ chức rất phẳng,†Ghandour giải thÃch. “Äiá»u nà y không truyá»n thống, vì các thể chế khu vá»±c tÆ° nhân Aráºp có xu hÆ°á»›ng rất giống các chÃnh phủ – hết sức tôn ti và gia trưởng. Äó không phải là cách Aramex hoạt Ä‘á»™ng. Không có nhiá»u hÆ¡n hai hay ba cấp ngăn cách tôi và má»i ngÆ°á»i trong công ti. Má»—i lao Ä‘á»™ng tri thức ở tổ chức nà y Ä‘á»u có má»™t chiếc máy tÃnh vá»›i e-mail và truy cáºp Internet. Ngay từ máy tÃnh của anh tôi có thể truy nháºp mạng ná»™i bá»™ của tôi và biết chÃnh xác Ä‘iá»u gì Ä‘ang xảy ra trong tổ chức mà không cần những ngÆ°á»i phó của tôi phải báo cáo.â€
Tóm lại, Fadi Ghandour đã táºn dụng lợi thế của nhiá»u hình thức cá»™ng tác má»›i – xâu chuá»—i cung, outsourcing, insourcing, và tất cả các steroid – để là m hãng bé 200 triệu đôla má»—i năm của mình rất lá»›n. Hay, nhÆ° anh diá»…n đạt vá»›i má»™t nụ cÆ°á»i, “tôi đã là lá»›n ở địa phÆ°Æ¡ng, và bé ở tầm quốc tế - và tôi đã đảo ngược Ä‘iá»u đó.â€
Quy tắc #3: Và lá»›n sẽ hà nh Ä‘á»™ng bé… Má»™t cách mà các công ti lá»›n có thể phát đạt ở thế giá»›i phẳng là há»c cách là m thá»±c sá»± bé bằng cho phép các khách hà ng của mình hà nh Ä‘á»™ng tháºt sá»± lá»›n.
Howard Schultz, ngÆ°á»i sáng láºp và chủ tịch hãng Starbucks, nói rằng Starbucks Æ°á»›c tÃnh có thể tạo ra mÆ°á»i chÃn nghìn biến thể cà phê dá»±a trên các thá»±c Ä‘Æ¡n có ở má»i cá»a hà ng Starbucks. Nói cách khác, Ä‘iá»u Starbucks là m là biến khách hà ng của mình thà nh những ngÆ°á»i sáng chế đồ uống và cho phép há» tá»± thiết kế đồ uống của mình theo đúng sở thÃch. Starbucks chÆ°a bao giá» nghÄ© đến chuyện bán sữa Ä‘áºu nà nh, Schultz nói vá»›i tôi, cho đến khi những ngÆ°á»i quản là cá»a hà ng bắt đầu bị oanh tạc bởi các yêu cầu từ phÃa khách hà ng, đến mức ban ngà y há» phải chạy đến các cá»a hà ng trên phố để mua từng thùng sữa Ä‘áºu nà nh. Starbucks há»c được Ä‘iá»u đó từ khách hà ng của mình, và ngà y nay 8% đồ uống của Starbucks bán ra có sữa Ä‘áºu nà nh ở trong. “Chúng tôi chÆ°a từng nghÄ© đến các loại pha chế khác vá»›i sữa Ä‘áºu nà nh,†Schultz nói, “nhÆ°ng khách hà ng thì có.†Starbucks chỉ hợp tác vá»›i há». Các công ti lá»›n thông minh nhất hiểu rõ rà ng rằng ba sá»± há»™i tụ cho phép há» hợp tác vá»›i khách hà ng theo cách hoà n toà n má»›i – và , khi là m váºy, há» hà nh Ä‘á»™ng tháºt sá»± bé. Cách thức mà các công ti lá»›n hà nh Ä‘á»™ng bé không phải là hÆ°á»›ng đến cá nhân má»—i khách hà ng và cố tìm cách phục vụ riêng khách hà ng đó. Äiá»u đó là không thể và tốn kém vô cùng. Há» là m được Ä‘iá»u đó bằng cách biến việc kinh doanh của mình cà ng giống má»™t buffet cà ng tốt. Các công ti nà y tạo ra má»™t ná»n tảng cho phép từng khách hà ng tá»± phục vụ theo cách của mình, theo nhịp Ä‘á»™ riêng của mình, theo thá»i gian riêng của mình, theo ý thÃch riêng của mình. Há» Ä‘ang thá»±c sá»± biến khách hà ng của mình thà nh nhân viên và đồng thá»i bắt há» phải trả tiá»n cho công ti vì thú vui đó!
Má»™t trong các công ti lá»›n há»c được cách hà nh Ä‘á»™ng bé theo cách đó là E☼Trade, ngân hà ng trá»±c tuyến và môi giá»›i chứng khoán. Nó là m được thế, Mitchell H. Caplan, CEO của E☼Trade, cÅ©ng là má»™t ngÆ°á»i bạn và hà ng xóm, giải thÃch, nhá» nháºn ra rằng ở sau má»i sá»± huyên náo xung quanh cÆ¡n sốt và phá sản dot-com, có cái gì đó quan trá»ng Ä‘ang diá»…n ra. “Má»™t số ngÆ°á»i nghÄ© là Internet sẽ cách mạng hóa má»i thứ trên thế giá»›i, không có giá»›i hạn nà o – nó sẽ chữa bệnh cảm lạnh thông thÆ°á»ng,†Caplan nói. Chắc hẳn, đó là sá»± cÆ°á»ng Ä‘iệu, đã dẫn tá»›i các đánh giá và trông đợi Ä‘iên rồ, thá»±c tế đã tan tà nh. NhÆ°ng cùng lúc, âm thầm hÆ¡n nhiá»u, Internet đã tạo ra “má»™t ná»n tảng phân phối hoà n toà n má»›i để các công ti có thể vá»›i tá»›i khách hà ng của mình theo má»™t cách hoà n toà n má»›i và cho phép khách hà ng vá»›i tá»›i công ti của bạn theo má»™t cách hoà n toà n má»›i,†Caplan nói. “Trong khi chúng tôi Ä‘ang ngủ, mẹ tôi tìm cách dùng e-mail và kết nối vá»›i lÅ© trẻ. Mấy đứa con tôi nhắn tin tức thì cho tất cả bạn bè chúng. Mẹ tôi luáºn ra lên trá»±c tuyến và kiểm tra các bảng cân đối E☼Trade của bà thế nà o.â€
Các công ti chăm chú đã hiểu là há» Ä‘ang chứng kiến sá»± ra Ä‘á»i của loại “khách hà ng tá»± định hÆ°á»›ng,†bởi vì Internet và tất cả các công cụ khác của thế giá»›i phẳng đã tạo ra má»™t phÆ°Æ¡ng tiện cho má»—i khách hà ng tá»± chỉnh chÃnh xác giá cả, kinh nghiệm, và dịch vụ mà mình muốn. Các công ti lá»›n có khả năng thÃch nghi công nghệ và các quy trình kinh doanh của mình để trao quyá»n cho khách hà ng tá»± định hÆ°á»›ng nà y có thể hà nh Ä‘á»™ng rất bé qua việc cho phép khách hà ng của mình hà nh Ä‘á»™ng thá»±c sá»± lá»›n. Há» có thể là m cho khách hà ng cảm thấy má»—i sản phẩm hoặc dịch vụ Ä‘á»u được may Ä‘o riêng cho các nhu cầu và mong muốn đặc biệt của mình, khi thá»±c ra công ti Ä‘ang tạo ra má»™t buffet số để há» tá»± phục vụ mình.
Trong ngà nh dịch vụ tà i chÃnh, Ä‘iá»u đó tạo nên má»™t thay đổi sâu sắc vá» cách tiếp cáºn. Vá» lịch sá», các dịch vụ tà i chÃnh bị chi phối bởi các ngân hà ng, hãng môi giá»›i, và công ti bảo hiểm lá»›n, há» nói cho bạn, bạn nháºn được gì, nháºn được ra sao, bạn nháºn được ở đâu và khi nà o, và giá bạn phải trả cho dịch vụ đó. Khách hà ng phản ứng vá»›i các công ti lá»›n nà y vá»›i các cảm xúc từ thá» Æ¡ đến ghê tởm. NhÆ°ng nếu không thÃch cách ngân hà ng của tôi đối xá» vá»›i tôi, tôi không tháºt sá»± có lá»±a chá»n nà o khác. Thế rồi thế giá»›i trở nên phẳng và Internet tá»›i. Khách hà ng bắt đầu cảm thấy mình có thể kiểm soát được nhiá»u hÆ¡n, và há» cà ng thÃch nghi các thói quen mua hà ng của há» vá»›i Internet, các công ti – từ bán sách đến dịch vụ tà i chÃnh – cà ng phải thÃch nghi và cho há» các công cụ để kiểm soát tốt hÆ¡n.
“Chắc chắn các cổ phần Internet nổ khi bong bóng vỡ,†Caplan nói, giá cổ phiếu của công ti riêng của ông cÅ©ng sụt giá thê thảm trong cÆ¡n bão thị trÆ°á»ng đó, “nhÆ°ng bên dÆ°á»›i, khách hà ng bắt đầu được nếm mùi quyá»n lá»±c, và khi mà hỠđã được biết Ä‘iá»u đó, má»i việc đã đổi khác, từ chá»— các công ti nắm quyá»n kiểm soát hà nh vi khách hà ng đến chá»— khách hà ng kiểm soát hà nh vi của công ti. Các quy tắc giao kết thay đổi, và nếu bạn không đáp ứng được, không cung cấp cho khách hà ng những gì há» muốn, thì sẽ có ngÆ°á»i khác, và bạn sẽ chết.†Những nÆ¡i má»™t thá»i các công ti dịch vụ tà i chÃnh hà nh Ä‘á»™ng lá»›n, giỠđây há» buá»™c phải hà nh Ä‘á»™ng bé và cho phép khách hà ng hà nh Ä‘á»™ng lá»›n. “Các công ti thịnh vượng ngà y nay,†Caplan láºp luáºn, “là các công ti hiểu được loại khách hà ng tá»± định hÆ°á»›ng.†Vá»›i E☼Trade, Ä‘iá»u đó có nghÄ©a là quan niệm công ti không phải nhÆ° má»™t táºp hợp các dịch vụ tà i chÃnh riêng lẻ – má»™t ngân hà ng, má»™t hãng môi giá»›i, má»™t công việc cho vay – mà nhÆ° má»™t kinh nghiệm tà i chÃnh tổng hợp có thể phục vụ các khách hà ng tà i chÃnh tá»± định hÆ°á»›ng nhất. “Khách hà ng tá»± định hÆ°á»›ng muốn mua tà i chÃnh má»™t cá»a,†Caplan nói. “Khi há» tá»›i chá»— chúng tôi há» muốn tất cả má»i thứ được tÃch hợp vá»›i nhau, vá»›i sá»± kiểm soát của há». Dù váºy, chỉ má»›i gần đây, chúng tôi má»›i có công nghệ tháºt sá»± tÃch hợp được ba loại hình kinh doanh của mình – ngân hà ng, cho vay và môi giá»›i – và hoà hợp chúng vá»›i nhau theo cách không chỉ Ä‘Æ°a ra giá, không chỉ dịch vụ, mà là toà n bá»™ kinh nghiệm há» muốn.â€
Nếu bạn tá»›i E☼Trade ba hay bốn năm trÆ°á»›c, bạn thấy tà i khoản môi giá»›i của bạn trên má»™t trang mà n hình và cho vay trên má»™t trang khác. GiỠđây, Caplan nói, “Trên má»™t trang bây giá» bạn có thể thấy chÃnh xác thá»±c thá»i tà i khoản môi giá»›i của mình Ä‘ang ở đâu, kể cả sức mua của bạn, và bạn sẽ thấy tà i khoản ngân hà ng của bạn và các khoản trả được lên lịch cho các món vay của bạn – khoản treo là bao nhiêu, số dÆ° khoản thế chấp nhà của bạn là bao nhiêu, và hạn mức tÃn dụng [của bạn] là bao nhiêu – và bạn có khả năng thoải mái chuyển dịch ba cái đó để tối Ä‘a hóa lợi Ãch của tiá»n của bạn.â€
Trong khi Fadi Ghandour đối phó với ba sự hội tụ bằng lấy một công ti bé và nghĩ ra một chiến lược để khiến nó hà nh động rất lớn, Mitchell Kaplan tồn tại bằng lấy một công ti lớn và khiến nó hà nh động rất bé sao cho khách hà ng của ông có thể hà nh động rất lớn.
Quy tắc #4: Các công ti tốt nhất là những ngÆ°á»i cá»™ng tác tốt nhất.Trong thế giá»›i phẳng, công việc kinh doanh ngà y cà ng được thá»±c hiện nhiá»u hÆ¡n thông qua cá»™ng tác bên trong và giữa các công ti, vì má»™t là do rất Ä‘Æ¡n giản: Các lá»›p tạo giá trị tiếp theo – bất luáºn vá» công nghệ, marketing, y sinh hay sản xuất – Ä‘ang trở nên phức tạp đến mức không má»™t hãng hay phòng Ä‘Æ¡n lẻ nà o có khả năng là m chủ nó má»™t mình.
“Äiá»u chúng ta Ä‘ang thấy trong rất nhiá»u lÄ©nh vá»±c khác nhau,†Joel Cawley, lãnh đạo Ä‘Æ¡n vị láºp kế hoạch chiến lược của IBM, nói, “là các lá»›p tiếp theo của đổi má»›i dÃnh đến sá»± tÆ°Æ¡ng tác của nhiá»u chuyên ngà nh rất tiên tiến. Sá»± đổi má»›i công nghệ tiên tiến trong tất cả các lÄ©nh vá»±c ngà y cà ng được chuyên môn hóa cao.†Trong hầu hết các trÆ°á»ng hợp, quá trình chuyên môn hóa của công ti hay phòng của bạn sẽ chỉ có thể áp dụng cho má»™t mảng rất nhá» của bất kì ngà nh kinh doanh hoặc thách thức xã há»™i có ý nghÄ©a nà o. “Do đó, để có bất kì Ä‘á»™t phá có giá trị nà o, bạn phải có khả năng phối hợp ngà y cà ng nhiá»u hÆ¡n các chuyên môn ngà y cà ng tế vi đó. Vì thế cá»™ng tác là rất quan trá»ng,†Cawley nói. NhÆ° thế bạn có thể thấy là má»™t công ti dược phẩm đã sáng chế ra má»™t ống lÆ°á»›i [stent] má»›i cho phép dẫn má»™t loại thuốc hoà n toà n má»›i mà má»™t công ti y sinh là m ra, khi đó Ä‘á»™t phá tháºt sá»± – khi lợi nhuáºn được tạo ra cho cả hai – là ở sá»± cá»™ng tác của hỠđể khiến các Ä‘á»™t phá thuốc từ má»™t hãng hợp vá»›i hệ thống dẫn thuốc Ä‘á»™t phá từ hãng kia.
Hay lấy má»™t và dụ sống Ä‘á»™ng hÆ¡n: trò chÆ¡i video. Những ngÆ°á»i là m trò chÆ¡i từ lâu phải đặt mua nhạc đặc biệt Ä‘i cùng các trò chÆ¡i. Há» cuối cùng phát hiện ra là khi kết hợp nhạc đúng vá»›i trò chÆ¡i đúng há» sẽ không chỉ bán được rất nhiá»u bản trò chÆ¡i đó, mà còn có thể lấy nhạc đó để bán trên CD hoặc cho tải xuống [từ Internet] nữa. ChÃnh vì váºy má»™t số công ti trò chÆ¡i lá»›n má»›i đây đã mở bá»™ pháºn âm nhạc riêng, và má»™t số nhạc sÄ© đã quyết định rằng sẽ có nhiá»u cÆ¡ há»™i cho nhạc của mình được nghe hÆ¡n bằng lăng xê nó vá»›i má»™t trò chÆ¡i kÄ© thuáºt số má»›i, hÆ¡n là trên radio. Sá»± là m phẳng thế giá»›i cà ng kết nối má»i nguồn kiến thức vá»›i nhau, sẽ cà ng diá»…n ra nhiá»u quá trình chuyên môn hóa và cà ng có nhiá»u chuyên gia, thì cà ng nhiá»u đổi má»›i sẽ xảy ra từ việc táºp hợp chúng và o các tổ hợp khác nhau, và sá»± quản là sẽ cà ng là vá» khả năng là m chỉ việc đó.
Có lẽ cách tốt nhất để minh há»a sá»± thay đổi khung mẫu nà y và má»™t số công ti đã là m theo nó ra sao, là nhìn và o má»™t nhà sản xuất hết sức truyá»n thống: Rolls-Royce. Khi bạn nghe thấy từ “Rolls-Royce,†ngay láºp tức trong đầu bạn sẽ có hình ảnh vá» má»™t chiếc ôtô lắp bằng tay bóng bẩy, vá»›i má»™t ngÆ°á»i tà i xế mặc đồng phục ngồi ở ghế lái xe và đằng sau là má»™t cặp ăn mặc tháºt đẹp trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i Ascot hoặc Wimbledon. Rolls-Royce, công ti Anh tinh túy tẻ nhạt, đúng không? Tuy váºy, nếu tôi bảo bạn rằng Rolls-Royce tháºm chà không còn sản xuất ôtô nữa (việc kinh doanh đó đã bị bán năm 1972 và thÆ°Æ¡ng hiệu được cấp cho BMW năm 1998), rằng 50% thu nháºp của nó đến từ các dịch vụ, và rằng năm 1990 toà n bá»™ nhân viên của nó Ä‘á»u ở Anh, còn ngà y nay 40% nằm ngoà i VÆ°Æ¡ng quốc Anh, trải rá»™ng từ Trung Quốc đến Singapore, Ấn Äá»™, Ã, Tây Ban Nha, Äức, Nháºt đến Scandinavia thì sao?
Không, đó không còn là Rolls-Royce của cha bạn nữa.
“Cách đây đã khá lâu chúng tôi nói, ‘Chúng ta không thể chỉ là má»™t công ti Anh,’†Sir John Rose, giám đốc Ä‘iá»u hà nh của Rolls-Royce PLC, nói vá»›i tôi trong má»™t cuá»™c phá»ng vấn khi cả hai chúng tôi cùng đến Trung Quốc. “Anh là má»™t thị trÆ°á»ng bé tÃ. Cuối các năm 1980, 60% việc kinh doanh của chúng tôi là vá» quốc phòng [đặc biệt là động cÆ¡ phản lá»±c] và khách hà ng chủ yếu của chúng tôi là chÃnh phủ của Nữ hoà ng. NhÆ°ng chúng tôi cần trở thà nh má»™t tay chÆ¡i toà n cầu, và muốn là m được nhÆ° váºy chúng tôi phải nháºn ra là khách hà ng lá»›n nhất của má»i thứ chúng tôi có thể là m được là MÄ©, và chúng tôi phải thà nh công trên các thị trÆ°á»ng phi quốc phòng. Vì váºy chúng tôi trở thà nh má»™t công ti công nghệ [chuyên vá»] các hệ thống lá»±c.†Ngà y nay khả năng lá»›n nhất của Rolls-Royce là là m turbin khà cho máy bay dân sá»± và quân sá»±, máy bay trá»±c thăng, tà u thủy, và các ngà nh dầu, khà và phát lá»±c. GiỠđây Rolls-Royce có khách hà ng ở 120 nÆ°á»›c và sá» dụng khoảng ba mÆ°Æ¡i nhăm nghìn ngÆ°á»i, nhÆ°ng chỉ có hai mÆ°Æ¡i mốt nghìn ở Anh, phần còn lại là bá»™ pháºn của má»™t mạng lÆ°á»›i toà n cầu vá» nghiên cứu, dịch vụ, và sản xuất. Má»™t ná»a doanh thu của Rolls-Royce hiện nay đến từ các hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh bên ngoà i Anh. “Ở Anh chúng tôi được coi là má»™t công ti Anh,†Rose nói, “nhÆ°ng ở Äức chúng tôi là má»™t công ti Äức. Ở MÄ© chúng tôi là má»™t công ti MÄ©, ở Singapore chúng tôi là má»™t công ti Singapore – bạn phải nhÆ° váºy để gần vá»›i khách hà ng mà cả vá»›i các nhà cung cấp, nhân viên, và các cá»™ng đồng trong đó bạn hoạt Ä‘á»™ng.†Ngà y nay Rolls-Royce sá» dụng nhân viên vá»›i khoảng năm mÆ°Æ¡i quốc tịch, từ năm mÆ°Æ¡i nÆ°á»›c, nói khoảng năm mÆ°Æ¡i thứ tiếng. Nó outsource và offshore khoảng 75% chi tiết máy của mình cho chuá»—i cung toà n cầu của nó. “25% những gì chúng tôi tá»± tay là m là những yếu tố tạo ra khác biệt.†Rose nói. “Äấy là đuôi nóng của Ä‘á»™ng cÆ¡, turbin, máy nén, quạt và hợp kim, và khà động há»c để tạo ra chúng. Má»™t cánh turbin được là m từ má»™t Ä‘Æ¡n tinh thể trong má»™t lò nung chân không, từ má»™t hợp kim thÃch hợp, vá»›i má»™t hệ thống là m nguá»™i rất phức tạp. Chế tác có giá trị gia tăng rất cao là má»™t trong những năng lá»±c cốt lõi của chúng tôi.†Tóm lại, Rose nói, “Chúng tôi vẫn sở hữu các công nghệ then chốt, có khả năng nháºn diện và xác định sản phẩm nà o được khách hà ng của chúng tôi yêu cầu, chúng tôi có khả năng tÃch hợp thà nh tá»±u khoa há»c má»›i nhất và o việc sản xuất các sản phẩm nà y, và chúng tôi sở hữu kênh phân phối để Ä‘Æ°a các sản phẩm nà y đến thị trÆ°á»ng, và chúng tôi có khả năng thu tháºp và hiểu các dữ liệu từ phÃa các khách hà ng sá» dụng sản phẩm của chúng tôi, cho phép chúng tôi há»— trợ sản phẩm đó trong khi được dùng và liên tục tạo thêm giá trị.â€
NhÆ°ng ngoà i các lÄ©nh vá»±c cốt lõi nà y, Rolls-Royce còn áp dụng má»™t cách tiếp cáºn [theo chiá»u] ngang hÆ¡n nhiá»u để outsource các chi tiết không cốt lõi cho các nhà cung cấp ở bất cứ nÆ¡i nà o trên thế giá»›i, và để tìm kiếm IQ xa ngoà i các đảo Anh. Mặt trá»i có thể lặn trên Äế quốc Anh, và nó thÆ°á»ng lặn trên Rolls-Royce cÅ©. NhÆ°ng nó không bao giá» lặn trên Rolls-Royce má»›i. Äể tạo ra các Ä‘á»™t phá trong ngà nh phát lá»±c ngà y nay, công ti phải hoà trá»™n sá»± thấu hiểu của nhiá»u chuyên gia từ khắp nÆ¡i trên thế giá»›i hÆ¡n rất nhiá»u, Rose giải thÃch. Và để có thể thÆ°Æ¡ng mại hóa được lÄ©nh vá»±c năng lượng tiên phong tiếp theo – pin nhiên liệu – cần Ä‘iá»u đó còn hÆ¡n nữa.
“Má»™t trong các năng lá»±c cốt lõi vá» kinh doanh ngà y nay là liên kết,†Rose nói. “Chúng tôi liên kết vá» sản phẩm và vá» cung cấp dịch vụ, liên kết vá»›i các trÆ°á»ng đại há»c và vá»›i các thà nh viên khác trong ngà nh chúng tôi. Bạn phải há»c vá» cái há» có thể cung cấp và cái bạn có thể là m má»™t cách hợp lÃ… Có má»™t thị trÆ°á»ng vá» R&D và má»™t thị trÆ°á»ng vá» các nhà cung cấp, và má»™t thị trÆ°á»ng vá» sản phẩm, và bạn cần có má»™t kết cấu đáp ứng cho tất cả chúng.â€
Má»™t tháºp kỉ trÆ°á»›c, ông nói thêm, “Chúng tôi là m 98% công việc nghiên cứu và công nghệ ở Anh, còn hiện nay chỉ là m chÆ°a đến 40% ở Anh. Bây giá» chúng tôi là m ở MÄ©, Äức, Scandinavia, Ấn Äá»™, Nháºt, Singapore, Tây Ban Nha, và Ã. Hiện tại chúng tôi thuê nhân viên từ các trÆ°á»ng đại há»c của nhiá»u nÆ°á»›c hÆ¡n, nhằm tiên liệu trÆ°á»›c má»™t há»—n hợp kÄ© năng và quốc tịch mà chúng tôi sẽ muốn trong mÆ°á»i hoặc mÆ°á»i lăm năm nữa.â€
Khi Rolls-Royce còn là má»™t công ti lấy Anh là m trung tâm, ông nói thêm, nó được tổ chức nặng theo chiá»u dá»c. “NhÆ°ng chúng tôi đã phải là m phẳng chÃnh mình,†Rose nói, vì các thị trÆ°á»ng ngà y cà ng mở rá»™ng ra khắp thế giá»›i mà Rolls-Royce có thể bán và o và có thể thu hút tri thức từ đó.
Thế còn tương lai hứa hẹn gì?
Cách tiếp cáºn đối vá»›i thay đổi mà Rolls-Royce đã hoà n thiện để đáp ứng vá»›i sá»± là m phẳng thế giá»›i sẽ trở thà nh chuẩn cho ngà y cà ng nhiá»u công ti má»›i mở. Nếu hôm nay bạn đến gặp các hãng đầu tÆ° vốn mạo hiểm ở Silicon Valley và nói rằng bạn muốn mở má»™t công ti má»›i nhÆ°ng từ chối không outsource hay offshore gì hết, há» sẽ chỉ cá»a cho bạn ra ngay láºp tức. Các nhà tÆ° bản mạo hiểm ngà y nay muốn biết ngay từ ngà y đầu tiên rằng công ti má»›i mở của bạn sẽ thu lợi được gì từ ba sá»± há»™i tụ để hợp tác vá»›i những ngÆ°á»i thông minh và hiệu quả nhất mà bạn có thể tìm thấy ở má»i nÆ¡i trên thế giá»›i. ChÃnh vì váºy mà trong thế giá»›i phẳng, các công ti ngà y cà ng mang tÃnh toà n cầu ngay từ khi má»›i ra Ä‘á»i.
“Ngà y xÆ°a,†Vivek Paul, chủ tịch Wipro, nói, “khi bạn mở má»™t công ti, bạn sẽ phải tá»± nhủ, ‘Ừ, trong hai mÆ°Æ¡i năm nữa, tôi hi vá»ng chúng ta sẽ trở thà nh má»™t công ti Ä‘a quốc gia.’ Ngà y nay, bạn tá»± nhủ rằng trong vòng má»™t hoặc hai ngà y tôi sẽ trở thà nh má»™t công ti Ä‘a quốc gia. Ngà y nay, có các công ti gồm ba mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i bắt đầu vá»›i hai mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i ở Silicon Valley và mÆ°á»i ở Ấn Äộ… Và nếu bạn là má»™t công ti Ä‘a sản phẩm, có thể bạn sẽ có má»™t số quan hệ sản xuất ở Malaysia và Trung Quốc, quan hệ vá» thiết kế ở Äà i Loan, quan hệ vá» há»— trợ khách hà ng ở Ấn Äá»™ và Philippines, và có lẽ vá» kÄ© thuáºt ở Nga và MÄ©.†Äấy là những cái có thể được gá»i là các công ti Ä‘a quốc gia siêu nhá», và chúng là là n sóng tÆ°Æ¡ng lai.
Ngà y nay, công việc quản là đầu tiên của bạn khi ra khá»i trÆ°á»ng kinh doanh có thể là trông coi các chuyên môn của má»™t nhóm kÄ© thuáºt viên vá»›i má»™t phần ba ở Ấn Äá»™, má»™t phần ba ở Trung Quốc, má»™t phần sáu ở Palo Alto và má»™t phần sáu ở Boston. Äiá»u đó cần má»™t loại kÄ© năng hết sức đặc biệt, và sẽ có nhu cầu nhiá»u trong thế giá»›i phẳng.
Quy tắc #5: Trong má»™t thế giá»›i phẳng, các công ti tốt nhất mạnh khoẻ nhá» thÆ°á»ng xuyên chụp X-quang ngá»±c và sau đó bán kết quả cho các khách hà ng của mình
Vì các công việc kinh doanh đặc sắc [niche] có thể trở thà nh việc kinh doanh hà ng chợ tầm thÆ°á»ng [vanilla] nhanh hÆ¡n bao giá» hết trong má»™t thế giá»›i phẳng, các công ti tốt nhất ngà y nay thá»±c sá»± phải thÆ°á»ng xuyên soi X-quang vùng ngá»±c – để nháºn diện và tăng cÆ°á»ng các niche của mình và outsource các thứ không tạo ra khác biệt nhiá»u lắm. Soi X-quang vùng ngá»±c nghÄ©a là gì? Hãy để tôi giá»›i thiệu Laurie Tropiano, phó chủ tịch IBM vá» các dịch vụ tÆ° vấn kinh doanh, mà tôi có thể gá»i là má»™t chuyên gia X-quang công ti. Việc mà Tropiano và nhóm của chị là m ở IBM vá» bản chất là soi X-quang công ti của bạn, dỡ từng bá»™ pháºn của nó ra, rồi dá»±ng nó lên má»™t mà n hình lá»›n để bạn có thể nghiên cứu má»i chi tiết bá»™ xÆ°Æ¡ng công ti của bạn. Má»—i phòng, má»—i chức năng Ä‘á»u được gỡ ra và cho và o má»™t cái há»™p để xem liệu đó là má»™t khoản chi phà hay má»™t nguồn thu đối vá»›i công ti, hay má»—i thứ má»™t chút, và liệu đó có phải là má»™t năng lá»±c cốt lõi duy nhất của công ti hay là má»™t chức năng vanilla [tầm thÆ°á»ng] nà o đó mà bất kì ai khác cÅ©ng có thể là m được –có lẽ rẻ hÆ¡n và tốt hÆ¡n.
“Má»™t công ti Ä‘iển hình có từ bốn mÆ°Æ¡i đến năm mÆ°Æ¡i bá»™ pháºn,†má»™t hôm ở trụ sở IBM Tropiano giải thÃch cho tôi, khi cô hiển thị má»™t bá»™ xÆ°Æ¡ng công ti lên mà n hình của cô, “nhÆ° thế cái chúng tôi là m là nháºn diện và cô láºp bốn mÆ°Æ¡i hay năm mÆ°Æ¡i bá»™ pháºn nà y, rồi sau đó ngồi xuống và há»i [công ti], ‘Bạn tiêu bao nhiêu cho má»—i bá»™ pháºn? Bạn giá»i nhất ở đâu? Các bạn khác biệt ở đâu? Các bá»™ pháºn hoà n toà n không khác biệt ở doanh nghiệp bạn là gì? Bạn nghÄ© mình có năng lá»±c ở đâu song không chắc bạn sẽ có bao giá» trở thà nh rất cừ ở đó vì bạn phải đổ nhiá»u tiá»n hÆ¡n mức bạn muốn?â€
Khi bạn là m xong, Tropiano nói, vá» cÆ¡ bản bạn đã có má»™t X-quang của công ti, nháºn diện ra bốn hoặc năm “điểm nóng.†Má»™t hay hai cái có thể là các năng lá»±c cốt lõi; những cái khác có thể là các kÄ© năng mà công ti chÆ°a hoà n toà n ý thức được là cần có và nên được xây dá»±ng. Ngoà i ra, các Ä‘iểm nóng khác trên tấm X-quang có thể là các bá»™ pháºn nÆ¡i năm phòng khác biệt lặp lại cùng các chức năng hay dịch vụ mà những ngÆ°á»i ngoà i công ti có thể là m tốt hÆ¡n, rẻ hÆ¡n, và do đó nên được outsource – miá»…n là vẫn có tiết kiệm má»™t khi đã tÃnh hết các chi phà và những gián Ä‘oạn của outsourcing.
“Vì thế bạn nhìn và o [X-quang] nà y và nói, ‘Tôi thấy các khu vá»±c nà y ở đây sẽ thá»±c sá»± nóng bá»ng và cốt lõi’,†Tropiano nói, “và sau đó hãy sang các thứ bạn có thể outsource, và giải phóng vốn và chú tâm đến các dá»± án mà má»™t ngà y nà o đó có thể là má»™t phần của năng lá»±c cốt lõi của bạn. Äối vá»›i má»™t công ti trung bình, bạn là m ăn tốt nếu 25 phần trăm là năng lá»±c cốt lõi và chiến lược và thá»±c sá»± khác biệt, và phần còn lại bạn có thể tiếp tục là m và cố cải thiện hay bạn có thể thuê ngoà i là m [outsource].
Lần đầu tiên tôi quan tâm đến hiện tượng nà y khi má»™t tin kinh doanh chÃnh trên Internet Ä‘áºp và o mắt tôi: “HP bá» túi 150 triệu $ hợp đồng ngân hà ng Ấn Äá»™.†Câu chuyện của Computerworld.com (25-2-2004) trÃch dẫn má»™t tuyên bố của HP nói rằng hãng đã kà má»™t hợp đồng outsourcing mÆ°á»i năm vá»›i Ngân hà ng Ấn Äá»™ ở Mumbai. Hợp đồng 150 triệu $ là hợp đồng lá»›n nhất mà HP Services từng kà được ở vùng Châu à – Thái Bình DÆ°Æ¡ng, theo lá»i Natarajan Sundaram, phụ trách marketing cho HP Services Ấn Äá»™. Thoả thuáºn yêu cầu HP lắp đặt và quản là hệ thống ngân hà ng cốt lõi [core banking] khắp 750 chi nhánh của Ngân hà ng Ấn Äá»™. “Äây là lần đầu tiên ở HP chúng tôi kiếm việc outsourcing hoạt Ä‘á»™ng ngân hà ng cốt lõi ở vùng Châu à – Thái Bình DÆ°Æ¡ng,†Sundaram nói. Nhiá»u công ti Ä‘a quốc gia cạnh tranh để già nh hợp đồng, kể cả IBM. Theo hợp đồng, HP sẽ chịu trách nhiệm vá» công nghệ xá» là kho dữ liệu [data warehousing] và tạo hình-tà i liệu [document-imaging], nghiệp vụ ngân hà ng từ xa [telebanking], ngân hà ng Internet, và các máy ATM cho toà n bá»™ chuá»—i ngân hà ng.
Các tÆ°á»ng thuáºt khác giải thÃch rằng Ngân hà ng Ấn Äá»™ phải đối mặt vá»›i cạnh tranh ngà y cà ng gia tăng từ cả các ngân hà ng khu vá»±c công- và tÆ° và các công ti Ä‘a quốc gia. Nó nháºn ra là cần phải chấp nháºn hoạt Ä‘á»™ng ngân hà ng trên cÆ¡ sở Web, chuẩn hóa và nâng cấp các hệ thống máy tÃnh của mình, giảm chi phà giao dịch, và nói chung trở nên thân thiện hÆ¡n vá»›i khách hà ng. Vì váºy nó là m cái mà má»i hãng Ä‘a quốc gia khác Ä‘á»u là m – nó để mình là m má»™t X-quang vùng ngá»±c và quyết định outsource tất cả các chức năng mà nó nghÄ© không phải má»™t phần năng lá»±c cốt lõi của mình hay Ä‘Æ¡n giản không có kÄ© năng ná»™i bá»™ để là m vá»›i trình Ä‘á»™ cao nhất.
Thế mà , khi Ngân hà ng Ấn Äá»™ quyết định outsource xá» là háºu trÆ°á»ng của mình cho má»™t công ti máy tÃnh MÄ©, phải, Ä‘iá»u đó đúng là quá kì quái. “Sao thế được nhỉ,†tôi nói, tay dụi mắt. “HP, những ngÆ°á»i mà tôi gá»i khi máy in của tôi bị há»ng, lại kiếm được hợp đồng outsourcing để quản là háºu trÆ°á»ng của má»™t ngân hà ng quốc doanh Ấn Äá»™ có 750 chi nhánh? Là m thế quái nà o Hewlett-Packard biết cách quản là hệ thống háºu trÆ°á»ng của má»™t ngân hà ng Ấn Äá»™?â€
Vì tò mò, tôi quyết định thăm trụ sở HP ở Palo Alto để tìm hiểu. Ở đó, tôi gặp Maureen Conway, phó chủ tịch HP phụ trách các giải pháp cho thị trÆ°á»ng má»›i nổi, và đặt trá»±c tiếp câu há»i trên vá»›i bà .
“Là m cách nà o chúng tôi nghÄ© mình có thể Ä‘Æ°a các khả năng ná»™i tại của mình ra và biến chúng thà nh có lợi cho ngÆ°á»i khác?†bà trả lá»i má»™t cách hùng biện. Ngắn gá»n, bà giải thÃch, HP luôn đón tiếp khách hà ng đến thăm, khách hà ng của hãng có thể đến trụ sở để xem các đổi má»›i mà HP Ä‘Æ°a ra để quản là chÃnh hệ thống thông tin của mình. Nhiá»u khách hà ng đó Ä‘i khá»i nhÆ°ng vẫn tò mò là m sao mà công ti không lồ nà y đã tá»± thÃch nghi vá»›i thế giá»›i phẳng. Há» há»i bằng cách nà o mà HP, từng có tám mÆ°Æ¡i bảy chuá»—i cung khác nhau – má»—i chuá»—i được quản là theo chiá»u dá»c và độc láºp, vá»›i thứ báºc các nhà quản là riêng của mình và há»— trợ háºu trÆ°á»ng – đã nén chúng lại chỉ và o năm chuá»—i cung quản là việc kinh doanh 50 tỉ $, trong đó các chức năng nhÆ° kế toán, là m hóa Ä‘Æ¡n, và nhân lá»±c được xá» là qua má»™t hệ thống toà n công ti? HP đã lắp đặt máy tÃnh và các quy trình kinh doanh nà o để hợp nhất tất cả việc nà y má»™t cách hiệu quả? HP, kinh doanh ở 178 nÆ°á»›c, trÆ°á»›c đây thÆ°á»ng xá» là các khoản phải thu và phải trả cho má»—i nÆ°á»›c riêng ở nÆ°á»›c đó. Nó đã bị chặt nhá» hoà n toà n. Má»›i chỉ và i năm gần đây, HP đã thiết láºp ba trung tâm xá» là giao dịch – ở Bangalore, Barcelona và Guadalajara – vá»›i các tiêu chuẩn thống nhất và phần má»m work flow đặc biệt cho phép các văn phòng HP ở tất cả 178 nÆ°á»›c xá» là tất cả việc láºp hoá Ä‘Æ¡n qua ba trung tâm nà y.
Nhìn phản ứng của khách hà ng đối vá»›i hoạt Ä‘á»™ng ná»™i bá»™ của riêng nó, má»™t hôm HP nói, “Nà y, vì sao chúng ta lại không thÆ°Æ¡ng mại hóa cái nà y nhỉ?†Conway nói, “Cái đó đã trở thà nh hạt nhân của dịch vụ outsourcing quy trình kinh doanh của chúng tôi… Chúng tôi đã là m X-quang vùng ngá»±c cho riêng mình và phát hiện ra rằng chúng tôi có các tà i sản mà những ngÆ°á»i khác quan tâm đến, và đó là má»™t công việc kinh doanh.â€
Nói cách khác, sá»± là m phẳng thế giá»›i vừa là căn bệnh vừa là cách Ä‘iá»u trị cho Ngân hà ng Ấn Äá»™. Rõ rà ng nó không thể theo kịp các đối thủ cạnh tranh trong má»™t môi trÆ°á»ng hoạt Ä‘á»™ng ngân hà ng bị phẳng của Ấn Äá»™, và , cùng lúc, nó có thể là m X-quang ngá»±c và sau đó outsource cho HP toà n bá»™ những thứ mà nó cảm thấy không còn ý nghÄ©a để tá»± là m nữa. Và HP, sau khi đã là m X-quang cho chÃnh mình, đã phát hiện rằng nó Ä‘ang nắm giữ má»™t việc kinh doanh tÆ° vấn hoà n toà n má»›i bên trong ngá»±c mình. Chắc chắn, phần lá»›n công việc cho Ngân hà ng Ấn Äá»™ sẽ được thá»±c hiện bởi nhân viên HP ở Ấn Äá»™ hoặc các nhân viên của Ngân hà ng Ấn Äá»™ sẽ thá»±c sá»± gia nháºp HP. NhÆ°ng má»™t phần lợi nhuáºn sẽ tìm được Ä‘Æ°á»ng vá» vá»›i tà u mẹ ở Palo Alto, nÆ¡i sẽ há»— trợ toà n bá»™ hoạt Ä‘á»™ng thông qua chuá»—i cung tri thức toà n cầu của mình.
Phần lá»›n thu nháºp ngà y nay của HP là từ bên ngoà i MÄ©. NhÆ°ng các nhóm tri thức và ná»n tảng cốt lõi của HP, những ngÆ°á»i có thể ráp các quy trình công việc để lấy được các hợp đồng đó – nhÆ° váºn hà nh hệ thống háºu trÆ°á»ng của Ngân hà ng Ấn Äá»™ – vẫn còn ở MÄ©.
“Năng lá»±c để mÆ¡ tưởng là ở đây, hÆ¡n là ở bất kì đâu trên thế giá»›i,†Conway nói. “Hạt nhân sáng tạo là ở đây, không phải vì có những ngÆ°á»i thông minh hÆ¡n – mà là có môi trÆ°á»ng, có tá»± do tÆ° duy. Cái máy mÆ¡ tưởng vẫn ở đây.â€
Quy tắc #6: Các công ti giá»i nhất outsource để thắng, không phải để co lại. Há» outsource để đổi má»›i nhanh hÆ¡n và rẻ hÆ¡n để trở nên lá»›n hÆ¡n, chiếm được thị phần, và thuê được chuyên gia nhiá»u hÆ¡n và đa dạng hÆ¡n – chứ không phải tiết kiệm tiá»n bằng sa thải nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n.
Dov Seidman Ä‘iá»u hà nh LRN, má»™t công ti cung cấp dịch vụ Ä‘Ã o tạo trá»±c tuyến vá» pháp lÃ, sá»± phục tùng, và đạo đức cho nhân viên các công ti toà n cầu và giúp các nhà điá»u hà nh và thà nh viên há»™i đồng quản trị quản là các trách nhiệm quản trị công ti. Chúng tôi ăn trÆ°a vá»›i nhau mùa thu năm 2004, Seidman tình cá» nói má»›i đây anh vừa kà má»™t hợp đồng outsourcing vá»›i hãng tÆ° vấn Ấn Äá»™ MindTree.
“Tại sao anh cắt chi phÃ?†tôi há»i anh.
“Tôi outsource để thắng, không phải để tiết kiệm tiá»n,†Seidman trả lá»i. “Và o Web site của chúng tôi Ä‘i. Hiện tôi Ä‘ang mở thêm hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i việc là m, đấy là các việc là m tri thức. Chúng tôi Ä‘ang mở rá»™ng. Chúng tôi thuê ngÆ°á»i. Tôi lấy thêm ngÆ°á»i và tạo ra các quy trình má»›i.â€
Kinh nghiệm của Seidman là cái mà hầu hết outsourcing thá»±c sá»± là - các công ti outsource để tìm kiếm tà i năng nhằm phát triển công việc kinh doanh của mình nhanh hÆ¡n, không Ä‘Æ¡n giản để giảm chi phà và cắt bá»›t. Công ti của Seidman là ngÆ°á»i Ä‘i đầu tại má»™t trong những ngà nh hoà n toà n má»›i chỉ xuất hiện ở thế giá»›i phẳng – giúp các hãng Ä‘a quốc gia nuôi dưỡng má»™t văn hóa đạo đức công ti quanh má»™t cÆ¡ sở nhân viên trải khắp thế giá»›i. Cho dù LRN là má»™t công ti BE [trÆ°á»›c Enron] – được thà nh láºp mÆ°á»i năm trÆ°á»›c khi Enron phá sản – nhu cầu đối vá»›i các dịch vụ của nó trà o lên trong thá»i đại PE – háºu Enron [Post-Enron]. Theo sau sá»± sụp đổ của Enron và các vụ bê bối quản trị công ti khác, nhiá»u công ti đã quan tâm đến cái LRN rao bán – các chÆ°Æ¡ng trình trá»±c tuyến để rèn kì vá»ng chung và sá»± hiểu biết vá» trách nhiệm pháp là và đạo đức, từ phòng há»p há»™i đồng quản trị đến sà n nhà máy. Khi các công ti kà hợp đồng vá»›i LRN, nhân viên của hỠđược cung cấp má»™t khóa Ä‘Ã o tạo trá»±c tuyến, gồm cả các bà i kiểm tra bao trùm má»i thứ, từ quy tắc ứng xá», đến khi nà o bạn được phép nháºn má»™t món quà , đến bạn nên nghÄ© gì trÆ°á»›c khi ấn nút Send trên e-mail, đến cái gì tạo thà nh má»™t món đút lót của má»™t quan chức nÆ°á»›c ngoà i.
Khi toà n bá»™ vấn Ä‘á» quản trị công ti bắt đầu nổi lên nhÆ° nấm và o đầu các năm 2000, Seidman nháºn ra là khách hà ng của mình, rất giống E☼Trade, có thể cần đến má»™t ná»n tảng được tÃch hợp hÆ¡n. Trong khi tháºt tuyệt là ông Ä‘Ã o tạo nhân viên của há» vá»›i má»™t giáo trình trá»±c tuyến và khuyên các há»™i đồng quản trị vá» các vấn đỠđạo đức vá»›i má»™t giáo trình khác, ông biết là các nhà điá»u hà nh công ti muốn có má»™t giao diện má»™t cá»a trên cÆ¡ sở Web nÆ¡i há» có thể giải quyết toà n bá»™ vấn Ä‘á» quản trị và đạo đức đối mặt vá»›i các tổ chức của hỠ– cho dù đó là giáo dục nhân viên, báo cáo vá» bất cứ hà nh vi không bình thÆ°á»ng nà o, duy trì danh tiếng khó khăn má»›i có được của công ti, hoặc tuân theo chÃnh phủ – và nÆ¡i há» có thể có cái nhìn tức thì và o công ti của há» Ä‘ang đứng ở đâu.
Váºy là Seidman phải đối mặt vá»›i má»™t thách thức kép. Ông cần là m hai việc cùng má»™t lúc: giữ cho thị phần ngà nh Ä‘Ã o tạo tuân thủ trá»±c tuyến tăng lên, và thiết kế má»™t ná»n tảng tÃch hợp hoà n toà n má»›i cho các công ti mà ông đã là m việc vá»›i rồi, má»™t hệ thống đòi há»i má»™t bÆ°á»›c nhảy vá»t công nghệ tháºt sá»±. Khi phải đối mặt vá»›i thách thức nà y ông bèn quyết định tranh thủ MindTree, hãng tÆ° vấn Ấn Äá»™, cho má»™t quan hệ outsource có thể cung cấp cho ông khoảng năm kÄ© sÆ° phần má»m chất lượng cao vá»›i giá của má»™t kÄ© sÆ° MÄ©.
“Nà y,†Seidman nói, “khi các thứ được Ä‘em bán, bạn có xu hÆ°á»›ng mua nhiá»u hÆ¡n. MindTree chà o không phải thứ cuối mùa vừa rồi, mà là tà i năng kÄ© thuáºt phần má»m thượng hạng, mà tôi khó có thể tìm thấy ở nÆ¡i khác. Tôi phải tiêu rất nhiá»u tiá»n để bảo vệ và mở rá»™ng công việc kinh doanh cốt lõi của tôi và tiếp tục quan tâm đến các khách hà ng, những ngÆ°á»i Ä‘ang là m việc vá»›i các chÆ°Æ¡ng trình hiện tại của tôi. Và cùng lúc, tôi phải bÆ°á»›c má»™t bÆ°á»›c Ä‘i khổng lồ để Ä‘á» xuất vá»›i khách hà ng những gì hỠđòi há»i sau đó, đó là má»™t giải pháp trá»±c tuyến vững chãi hÆ¡n nhiá»u và hoà n toà n trá»±c tuyến cho tất cả các vấn đỠđạo đức, quản trị, và tuân thủ của há». Nếu tôi không đáp ứng được nhu cầu của há», ngÆ°á»i khác sẽ đáp ứng. Liên kết vá»›i MindTree cho phép tôi vá» cÆ¡ bản có được hai nhóm – má»™t nhóm [hầu hết là ngÆ°á»i MÄ©] chú trá»ng và o bảo vệ và mở rá»™ng công việc kinh doanh cốt lõi của chúng tôi, và nhóm còn lại, kể cả các nhà tÆ° vấn Ấn Äá»™ của chúng tôi, táºp trung và o tạo ra bÆ°á»›c nhảy vá»t chiến lược tiếp theo để phát triển kinh doanh của chúng tôi.â€
Vì đạo đức là cốt lõi của doanh nghiệp có trụ sở ở Los Angeles của Seidman, việc ông đã bắt đầu outsourcing thế nà o cÅ©ng quan trá»ng ngang vá»›i các kết quả cuối cùng của mối quan hệ. Thay cho thông báo quan hệ đối tác vá»›i MindTree nhÆ° má»™t việc đã rồi, Seidman đã chỉ đạo má»™t cuá»™c há»p tất cả khoảng 170 nhân viên của ông ở toà thị chÃnh để bà n việc outsourcing mà ông dá»± định. Ông trình bà y má»i là lẽ kinh tế, để các nhân viên cân nhắc, và cho má»—i ngÆ°á»i má»™t bức tranh vá» những công việc sẽ cần trong tÆ°Æ¡ng lai và là m sao má»i ngÆ°á»i có thể chuẩn bị mình để hợp vá»›i. “Tôi cần chỉ cho công ti của tôi cái nó cần là m để thắng,†ông nói.
Không nghi ngá» gì, có các hãng đã và sẽ outsource khá nhiá»u việc là m chỉ để tiết kiệm tiá»n và phân phát nó cho các cổ đông hay ban quản lÃ. NghÄ© rằng Ä‘iá»u đó chÆ°a xảy ra hay sẽ không xảy ra là quá ngây thÆ¡. NhÆ°ng các hãng sá» dụng outsourcing trÆ°á»›c hết nhÆ° má»™t công cụ để cắt chi phÃ, chứ không phải để tăng cÆ°á»ng đổi má»›i và đẩy nhanh tăng trưởng, chỉ là thiểu số, không phải Ä‘a số – và tôi không muốn sở hữu cổ phiếu của há». Các công ti tốt nhất Ä‘ang tìm cách để táºn dụng lá»±c đòn bẩy của cái tốt nhất ở Ấn Äá»™ vá»›i cái tốt nhất ở Bắc Dakota và cái tốt nhất ở Los Angeles. Theo nghÄ©a đó, từ “outsoucing†nên cho vá» hÆ°u. Từ thÃch hợp thá»±c sá»± là “sourcing†[kiếm nguồn]. Äó là cái mà thế giá»›i phẳng vừa cho phép vừa đòi há»i, và các công ti sourcing đúng sẽ kết thúc vá»›i thị phần lá»›n hÆ¡n và nhiá»u nhân viên hÆ¡n ở má»i nÆ¡i – chứ không nhá» hÆ¡n và Ãt hÆ¡n.
“Äấy là vá» cố trở nên lá»›n hÆ¡n nhanh hÆ¡n, vá» là m sao để bÆ°á»›c nhảy tiếp tốn Ãt thá»i gian hÆ¡n, vá»›i sá»± đảm bảo thà nh công lá»›n hÆ¡n,†Seidman nói vá» quyết định của mình để source các lÄ©nh vá»±c trá»ng yếu của phát triển ná»n tảng má»›i của ông cho MindTree. “Nó không phải là là m tắt. Hiện nay chúng tôi có hÆ¡n hai trăm khách hà ng khắp thế giá»›i. Nếu tôi có thể phát triển công ti theo cách mà tôi muốn, tôi có khả năng thuê nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n ở tất cả các văn phòng hiện nay, thăng chức cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n, và cho phép nhân viên hiện tại của chúng tôi nhiá»u cÆ¡ há»™i hÆ¡n và nhiá»u con Ä‘Æ°á»ng sá»± nghiệp xứng đáng hÆ¡n – bởi vì lịch trình của LRN sẽ rá»™ng hÆ¡n, phức tạp hÆ¡n và toà n cầu hÆ¡n… Chúng tôi ở trong má»™t không gian rất cạnh tranh. [Quyết định dùng outsourcing] nà y chÃnh là tấn công, chứ không phải phòng thủ. Tôi cố gắng ghi được tỉ số trÆ°á»›c khi bị ghi bà n.â€
Quy tắc #7: Outsourcing không chỉ cho Benedict Arnolds. Nó cÅ©ng cho những ngÆ°á»i là tưởng chủ nghÄ©a.
Má»™t trong các nhân váºt má»›i nhất nổi lên trên vÅ© Ä‘Ã i thế giá»›i những năm gần đây là nhà khởi nghiệp xã há»™i [social entrepreneur]. Äấy thÆ°á»ng là má»™t ngÆ°á»i có khát vá»ng cháy bá»ng muốn tạo ra được má»™t ảnh hưởng xã há»™i tÃch cá»±c lên thế giá»›i, nhÆ°ng tin rằng cách tốt nhất để là m Ä‘iá»u đó, nhÆ° câu châm ngôn đã nói, không phải là đưa cho ngÆ°á»i nghèo con cá và cho hỠăn trong má»™t ngà y, mà là dạy há» cách câu cá, vá»›i hi vá»ng nuôi há» cả Ä‘á»i. Tôi được quen vá»›i nhiá»u nhà khởi nghiệp xã há»™i trong các năm gần đây, và hầu hết kết hợp má»™t bá»™ óc trÆ°á»ng kinh doanh vá»›i má»™t trái tim của ngÆ°á»i là m công tác xã há»™i. Ba sá»± há»™i tụ và sá»± là m phẳng thế giá»›i là má»™t của trá»i cho đối vá»›i há». Những ngÆ°á»i nháºn nó và có khả năng thÃch ứng vá»›i nó đã bắt đầu tung ra các dá»± án hết sức sáng tạo.
Má»™t trong những ngÆ°á»i được mến má»™ nhất của tôi là Jeremy Hockenstein, má»™t thanh niên trẻ lúc đầu theo con Ä‘Æ°á»ng há»c táºp danh giá ở Harvard và ra là m cho hãng tÆ° vấn McKinsey, nhÆ°ng sau đó, vá»›i má»™t đồng nghiệp ở McKinsey, anh hoà n toà n đổi hÆ°á»›ng và quyết định khởi Ä‘á»™ng má»™t hãng nháºp dữ liệu không vì lợi nhuáºn, nháºn outsource nháºp dữ liệu cho các công ti MÄ© ở má»™t trong những môi trÆ°á»ng kinh doanh Ãt thuáºn lợi nhất trên thế giá»›i, Campuchia háºu Pol Pot.
Chỉ trong một thế giới phẳng!
Tháng Hai 2001, Hockenstein và và i đồng nghiệp từ McKinsey quyết định đến Phnom Penh, ná»a cho nghỉ ngÆ¡i ná»a cho má»™t sứ mệnh tìm sá»± khởi nghiệp xã há»™i nà o đó. Há» ngạc nhiên thấy thà nh phố đầy quán cà phê Internet và trÆ°á»ng dạy tiếng Anh – nhÆ°ng không có việc là m, hoặc may nhất có việc là m hạn chế, cho những ngÆ°á»i tốt nghiệp.
“Chúng tôi quyết định mình có thể táºn dụng các quan hệ của chúng tôi ở Bắc MÄ© để lấp hố ngăn cách và tạo ra các cÆ¡ há»™i mang lại thu nháºp cho ngÆ°á»i dân,†Hockenstein nói. Mùa hè năm đó, sau má»™t chuyến Ä‘i khác do há» tá»± tà i trợ, Hockenstein và đồng nghiệp của mình mở công ti Digital Divide Data, vá»›i kế hoạch khởi Ä‘á»™ng má»™t hoạt Ä‘á»™ng nhỠở Phnom Penh để nháºp dữ liệu – thuê ngÆ°á»i địa phÆ°Æ¡ng gõ và o máy tÃnh các tà i liệu in mà các công ti MÄ© muốn ở dạng số hoá sao cho có thể lÆ°u trữ trong các cÆ¡ sở dữ liệu và truy lục và tìm kiếm trên máy tÃnh. Tà i liệu được quét ở MÄ© và chuyển file qua Internet. NÆ°á»›c Ä‘i đầu tiên của há» là thuê hai nhà quản là ngÆ°á»i Campuchia. Äối tác của Hockenstein từ McKinsey, Jaeson Rosenfeld, đến New Delhi và gõ cá»a các công ti nháºp dữ liệu Ấn Äá»™ để tìm xem hãng nà o – chỉ má»™t hãng – có thể nháºn hai nhân viên Campuchia của há» và o thá»±c táºp. ChÃn công ti Ấn Äá»™ đóng sáºp cá»a. Cạnh tranh tháºm chà giá rẻ hÆ¡n nổi lên từ Campuchia là điá»u cuối cùng mà há» muốn. NhÆ°ng má»™t tâm hồn Hindu rá»™ng lượng đã chấp nháºn, và nhân viên của Hockenstein được Ä‘Ã o tạo. Sau đó há» thuê hai mÆ°Æ¡i nhân viên nháºp dữ liệu đầu tiên, nhiá»u trong số há» là ngÆ°á»i tị nạn chiến tranh Campuchia, và mua hai mÆ°Æ¡i máy tÃnh và má»™t Ä‘Æ°á»ng Internet tốn 100 $ má»™t tháng. Dá»± án được tà i trợ bằng 25.000 $ tiá»n túi của há» và 25.000 $ do má»™t quỹ ở Silicon Valley tặng. Há» mở cá»a kinh doanh tháng Bảy 2001 và hợp đồng đầu tiên của há» là Harvard Crimson, tá» nháºt báo sinh viên trÆ°á»ng Harvard.
“Tá» Crimson Ä‘ang số hóa các số báo cÅ© để Ä‘Æ°a lên mạng, và vì chúng tôi tốt nghiệp Harvard hỠđã ném má»™t số công việc theo cách của chúng tôi,†Hockenstein nói. “Thế là dá»± án đầu tiên của chúng tôi là giao cho ngÆ°á»i Campuchia gõ các bà i báo của tá» Harvard Crimson được in từ năm 1873 đến năm 1899, tÆ°á»ng thuáºt vá» các cuá»™c Ä‘ua của lÅ© sinh viên Harvard-Yale. Sau đó, thá»±c sá»±, khi chúng tôi nháºn các năm 1969 đến 1971, khi sá»± rối loạn ở Campuchia Ä‘ang xảy ra, hỠđã gõ [các câu chuyện của Crimson] vá» câu chuyện của riêng há»â€¦ Chúng tôi có thể chuyển các số Crimson cÅ©, được lÆ°u giữ ở dạng microfilm, thà nh các hình ảnh số ở MÄ©, qua má»™t công ti ở Oklahoma chuyên là m công việc đó, và sau đó chúng tôi chỉ cần chuyển các hình ảnh số đến Campuchia qua FTP [Giao thức truyá»n file]. Bây giá» bạn có thể lên trang thecrimson.com để tải những bà i báo nà y.†Những ngÆ°á»i gõ máy tÃnh Campuchia không cần biết tiếng Anh, há» chỉ cần biết gõ các kà tá»± tiếng Anh; há» là m việc thà nh cặp, cả hai cùng gõ má»™t bà i báo, tiếp theo chÆ°Æ¡ng trình máy tÃnh so sánh công việc của hỠđể có thể chắc chắn là không còn lá»—i nà o.
Hockenstein nói rằng má»—i ngÆ°á»i gõ máy tÃnh là m việc sáu giá» má»™t ngà y, sáu ngà y má»™t tuần, và được trả 75 $ má»™t tháng, gấp đôi mức thu nháºp trung bình ở Campuchia, nÆ¡i thu nháºp bình quân đầu ngÆ°á»i má»—i năm chÆ°a đến 400 $. Thêm và o đó, má»—i ngÆ°á»i gõ máy tÃnh được nháºn má»™t khoản tiá»n đóng há»c phà để đến trÆ°á»ng há»c sau giá» là m, mà vá»›i phần lá»›n có nghÄ©a là há»c nốt trung há»c nhÆ°ng vá»›i má»™t và i ngÆ°á»i có nghÄ©a là há»c đại há»c. “Mục Ä‘Ãch của chúng tôi là phá vỡ cái vòng luẩn quẩn trong đó [thanh niên] phải bá» há»c để giúp gia đình,†Hockenstein nói. “Chúng tôi đã thá» Ä‘i tiên phong outsourcing có trách nhiệm xã há»™i. Các công ti MÄ© là m việc vá»›i chúng tôi không chỉ tiết kiệm tiá»n mà há» có thể đầu tÆ° và o nÆ¡i khác. Há» thá»±c sá»± tạo ra cuá»™c sống tốt đẹp hÆ¡n cho má»™t số công dân nghèo của thế giá»›i.
Bốn năm sau khi bắt đầu, Digital Divide Data giỠđây đã có 170 nhân viên ở ba văn phòng: Phnom Penh; Battambang, thà nh phố lá»›n thứ hai của Campuchia; và má»™t văn phòng má»›i ở Vientiane, Là o. “Chúng tôi tuyển hai ngÆ°á»i quản là đầu tiên ở Phnom Penh và gá»i há» Ä‘i há»c ở Ấn Äá»™ để được Ä‘Ã o tạo vá» nháºp dữ liệu, và sau đó, khi mở văn phòng ở Là o, chúng tôi thuê hai nhân viên được ngÆ°á»i của chúng tôi ở Phnom Penh Ä‘Ã o tạo,†Hockenstein nói.
Cái cây đó đã tung hạt giống của mình Ä‘i khắp nÆ¡i. Ngoà i Harvard Crimson, má»™t trong những nguồn thuê nháºp dữ liệu lá»›n nhất là các tổ chức phi chÃnh phủ, những ngÆ°á»i muốn kết quả các cuá»™c Ä‘iá»u tra của mình vá» sức khá»e và gia đình hoặc Ä‘iá»u kiện lao Ä‘á»™ng được số hóa. Váºy là lứa nhân viên ngÆ°á»i Campuchia đầu tiên của Digital Divide Data rá»i công ti để thà nh láºp hãng riêng của mình, thá»±c hiện cÆ¡ sở dữ liệu cho các NGO muốn là m Ä‘iá»u tra! Vì sao? Bởi vì khi là m việc cho Digital Divide Data, Hockenstein nói, há» vẫn nháºn các Ä‘iá»u tra cần số hóa từ các NGO, nhÆ°ng vì các NGO không là m đủ từ trÆ°á»›c để chuẩn hóa tất cả dữ liệu há» thu tháºp, rất khó số hóa theo bất cứ cách hiệu quả nà o. Vì thế những ngÆ°á»i Campuchia đó nháºn ra có má»™t giá trị ở bÆ°á»›c trÆ°á»›c trong chuá»—i cung và há» có thể được trả tiá»n cao hÆ¡n cho việc đó – không phải cho việc gõ máy tÃnh mà cho việc thiết kế các mẫu chuẩn cho các NGO để thu tháºp dữ liệu Ä‘iá»u tra, khiến cho các bản Ä‘iá»u tra trở nên dá»… hÆ¡n và rẻ hÆ¡n để số hóa, để đối sánh và quản lÃ. Vì thế há» tá»± mở công ti riêng để là m Ä‘iá»u đó – ngoà i Campuchia.
Hockenstein cho biết không có công việc được là m ở Campuchia nà o đã đến từ MÄ©. Kiểu công việc nháºp dữ liệu phổ thông đó được outsource sang Ấn Äá»™ và Caribê trÆ°á»›c đây rất lâu, và , ở bất kì đâu, khi tìm được ngÆ°á»i là m. NhÆ°ng cách đây má»™t tháºp kỉ thì không thể tiến hà nh ở Campuchia được. Tất cả chỉ bắt đầu và i năm trÆ°á»›c đây.
“Äối tác của tôi là má»™t ngÆ°á»i Campuchia,†Hockenstein nói. “Tên ông là Sophary, và cho đến năm 1992 ông ấy sống trong má»™t trại tị nạn ở biên giá»›i Campuchia-Thái Lan, khi tôi còn sống ở Harvard Square vá»›i tÆ° cách sinh viên. Chúng tôi khác nhau hoà n toà n. Sau hiệp định hòa bình của Liên Hợp Quốc [ở Campuchia], ông Ä‘i bá»™ mÆ°á»i ngà y vá» là ng, và bây giỠông ấy sống ở Phnom Penh, Ä‘iá»u hà nh văn phòng của Digital Divide Data.†Hiện nay há» giá» tin nhắn tức thì cho nhau má»—i đêm để cá»™ng tác vá» cung ứng dịch vụ cho những ngÆ°á»i và các công ti khắp thế giá»›i. Kiểu cá»™ng tác mà ngà y nay là có thể “cho phép chúng tôi trở thà nh các đối tác và ngang hà ng,†Hockenstein nói. “Không ai trong số chúng tôi thống trị ngÆ°á»i kia; đó tháºt sá»± là má»™t sá»± cá»™ng tác tạo ra tÆ°Æ¡ng lai tốt hÆ¡n cho cả ngÆ°á»i dÆ°á»›i táºn cùng và ngÆ°á»i trên đỉnh. Nó là m cho cuá»™c sống của tôi có nhiá»u ý nghÄ©a hÆ¡n và tạo ra các cÆ¡ há»™i cụ thể cho những ngÆ°á»i sống bằng má»™t hay hai đôla má»™t ngà y… Chúng ta thấy sá»± tá»± trá»ng và sá»± tin cáºy bừng nở ở những ngÆ°á»i trÆ°á»›c đây chÆ°a bao giá» có thể có má»™t lối lên và o ná»n kinh tế toà n cầu.â€
NhÆ° váºy hiện nay Hockenstein và các đối tác của anh nháºn các cuá»™c Ä‘iện thoại từ những ngÆ°á»i ở Mông Cổ, Pakistan, Iran, và Jordan, những ngÆ°á»i muốn cung cấp dịch vụ IT cho thế giá»›i và lấy là m ngạc nhiên là m thế nà o hỠđã có thể bắt đầu được. Giữa năm 2004, má»™t khách hà ng thuê Digital Divide Data số hóa má»™t cuốn từ Ä‘iển Anh-Aráºp. Khoảng thá»i gian đó, văn phòng của Hockenstein cÅ©ng nháºn được má»™t e-mail tá»± nguyện gá»i Ä‘i từ má»™t công ti ở Iran Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng trong lÄ©nh vá»±c nháºp dữ liệu. “Há» tìm thấy chúng tôi qua tìm kiếm trên Google khi tìm cách mở rá»™ng công việc nháºp dữ liệu địa phÆ°Æ¡ng của há» vượt quá biên giá»›i Iran,†Hockenstein nói. Hockenstein bèn há»i những ngÆ°á»i Iran liệu há» có thể là m má»™t quyển từ Ä‘iển Anh-Aráºp không, cho dù ngôn ngữ Iran là Farsi, thứ tiếng chỉ sá» dụng má»™t số chứ không phải toà n bá»™ bảng chữ cái Aráºp. “Há» nói há» có thể là m,†Hockenstein nói, “thế là chúng tôi thiết láºp quan hệ đối tác trong má»™t dá»± án chung vá»›i ngÆ°á»i khách hà ng muốn số hóa cuốn từ Ä‘iển Aráºp đó.†Äiá»u mà tôi thÃch nhất trong câu chuyện, và vì sao nó lại gây ấn tượng đến váºy vá» thế giá»›i phẳng, là cú móc của Hockenstein: “Tôi vẫn chÆ°a bao giá» gặp gã [Iran] ấy. Chúng tôi thá»±c hiện toà n bá»™ vụ là m ăn thông qua Yahoo! Instant Message và e-mail. Chúng tôi chuyển tiá»n cho ông ấy thông qua Campuchia… Tôi má»i ông ấy đến dá»± đám cÆ°á»›i của tôi, nhÆ°ng ông ấy không thể đến được.â€
|
|
|
Từ khóa được google tìm thấy
|
àäàìàñ, áåñïëàòíûé, àâòîìîáèëÿ, áåðêîâà, ãèíåêîëîãèÿ, àëüäåáàðàí, äîìîäåäîâî, çàðàáîòîê, ëåñáèÿíêè, êîìñîìîëåö, îäèíöîâî, ìåòàëëîïðîêàò, ïåðåäà÷, ïëàñòèêîâûå, ïîäàðîê, íîâîñòðîéêà, ïîèñê, ìîñýíåðãîñáûò, ïîðíîãàëåðåè, ïðàâîñëàâèå, ïðàçäíèêîâ, ñàíòåõíèêà, ñèòèáàíê, ñïàðòàê, òåëåôîííûé, õàêåð, òåíäåð, òåïëûé, óëüòðà, õèðóðãèÿ, ôîòîïðèêîëû, ôðèñêå, òðóäà, æàííà, ðàìáëåð, ÷àñòíûå |
| |