Phần V. Khuyến nghị chÃnh sách
VI. Äiá»u kiện tiên quyết: Quyết tâm chÃnh trị
Phân tÃch ở phần trên cho thấy quỹ đạo phát triển của Việt Nam gần giống vá»›i quỹ đạo của các nÆ°á»›c Äông Nam à hÆ¡n là các nÆ°á»›c Äông Ã. Sá»± thá»±c là trong má»™t số khÃa cạnh nhất định, Việt Nam tháºm chà còn Ä‘ang tiến gần tá»›i vết xe đổ của các nÆ°á»›c Äông à và Äông Nam à trÆ°á»›c thá»i kỳ khủng hoảng 1997-1998 và của Trung Quốc hiện nay. Các nhà lãnh đạo của Việt Nam cần nhìn nháºn những xu thế nà y nhÆ° những lá»i cảnh báo cấp thiết vá» nhu cầu phải có những thay đổi chÃnh sách thá»±c sá»±. Mặc dù có những tÃn hiệu không khả quan nhÆ°ng Ä‘iá»u đó không có nghÄ©a là quỹ đạo phát triển của Việt Nam trong tÆ°Æ¡ng lai là má»™t Ä‘iá»u gì đó có tÃnh “định mệnhâ€, không thể thay đổi được. Việt Nam có nhiá»u thuáºn lợi so vá»›i Thái-lan, In-đô-nê-xia, Phi-lÃp-pin, trong số những thuáºn lợi nà y phải kể đến tÃnh gắn kết xã há»™i cao và truyá»n thống văn hóa mạnh mẽ, trong đó bao gồm cả tÃnh hiếu há»c và tinh thần chuá»™ng cái má»›i. Việt Nam không bị chia rẽ vì những lý do dân tá»™c hay tôn giáo mà nhiá»u nÆ°á»›c Äông Nam à là nạn nhân. Vá»›i những thuáºn lợi to lá»›n nà y, có lẽ hÆ¡n ai hết, Việt Nam ở vị thế có thể tá»± kiểm soát được váºn mệnh kinh tế của mình.
Má»™t trong những nháºn định của bà i phân tÃch nà y là những chÃnh sách Việt Nam cần thá»±c hiện trong thá»i gian tá»›i đã trở nên tÆ°Æ¡ng đối rõ rà ng. Nhiá»u nÆ°á»›c Ä‘i trÆ°á»›c cÅ©ng đã từng gặp phải những thách thức của Việt Nam hiện nay, và điá»u đó có nghÄ©a là , bà i há»c từ sá»± thà nh công hay thất bại của những nÆ°á»›c nà y sẽ là nguồn tham khảo hữu Ãch cho Việt Nam. Rõ rà ng là rà o cản lá»›n nhất trên con Ä‘Æ°á»ng phát triển của Việt Nam và các nÆ°á»›c Äông Nam à không phải là những khó khăn mang tÃnh kỹ thuáºt, mà là quyết tâm chÃnh trị. ChÃnh sách đất Ä‘ai là má»™t và dụ cụ thể. Nhà nÆ°á»›c có thể sá» dụng thuế bất Ä‘á»™ng sản để chống đầu cÆ¡, giảm giá đất, đồng thá»i tăng ngân sách quốc gia. Thế nhÆ°ng đến thá»i Ä‘iểm nà y, Luáºt thuế bất Ä‘á»™ng sản sau má»™t số lần bị trì hoãn nay má»›i được Ä‘Æ°a và o trong danh mục dá»± kiến xây dá»±ng luáºt của Quốc há»™i Khoá XII. (Má»™t câu há»i nổi lên là những đại biểu dân cá» trong Quốc há»™i và những “đầy tá»› của nhân dân†trong chÃnh phủ Ä‘ang phục vụ cho lợi Ãch của ai, vì rằng tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u thấy rằng đầu cÆ¡ trên thị trÆ°á»ng đất Ä‘ai đã vượt ra khá»i tầm kiểm soát, đồng thá»i nhà nÆ°á»›c cÅ©ng Ä‘ang cần bổ sung nguồn thu.) Nói má»™t cách ngắn gá»n, quyết tâm chÃnh trị - được hiểu nhÆ° là ý chà thá»±c hiện bằng được những quyết sách tuy khó khăn vá» mặt chÃnh trị nhá» có lợi cho quốc kế dân sinh - là chất xúc tác cần thiết cho cải cách ở Việt Nam.
Các nhà lãnh đạo của Việt Nam đã từng tạo được quyết tâm chÃnh trị mạnh mẽ để thay đổi sức ỳ của nguyên trạng. Äại há»™i Äảng VI nhất trà vá» nhu cầu cấp bách phải cải cách kinh tế. Và o thá»i Ä‘iểm đó, vượt qua khủng hoảng kinh tế và bảo vệ sá»± tồn vong của Äảng là nhiệm vụ quan trá»ng số má»™t. Từ đó đến nay, nguy cÆ¡ của khủng hoảng đã dần bị đẩy lùi, trong khi đó má»™t số nhóm đặc quyá»n đặc lợi đã dần được hình thà nh vá»›i những mục tiêu không phù hợp vá»›i mục tiêu chung của quốc gia vá» công nghiệp hoá và hiện đại hoá. Sá»± đồng thuáºn vá» cải cách của năm 1986 không còn nữa. Có vẻ nhÆ° việc xây dá»±ng má»™t sá»± đồng thuáºn má»›i để đẩy mạnh cải cách và tăng trưởng chỉ khả thi khi bóng dáng của khủng hoảng Ä‘ang tá»›i gần. ChÃnh phủ trÆ°á»›c hết phải tá»± nháºn thức được yêu cầu tiếp tục cải cách, để từ đó có thêm ý chà và quyết tâm chống lại những lá»±c lượng phản đối cải cách.
Bà i viết nà y không có ý xem nhẹ việc cải thiện năng lá»±c có tÃnh kỹ thuáºt của chÃnh phủ. Ngà y nay, chÃnh phủ Ä‘ang gặp phải má»™t sá»± thiếu hụt đáng lo ngại vá» nguồn nhân lá»±c và đây là má»™t vấn Ä‘á» có tÃnh hệ thống. Từ trÆ°á»›c đến nay, những tiêu chuẩn không liên quan nhiá»u đến năng lá»±c thá»±c sá»± nhÆ° lòng trung thà nh, thâm niên, lý lịch gia đình v.v. thÆ°á»ng được sá» dụng nhÆ° là những căn cứ chủ yếu trong việc tuyển dụng và cất nhắc trong hệ thống nhà nÆ°á»›c. Vì váºy, giá»›i trẻ Việt Nam có má»™t cảm nháºn rõ rà ng rằng hệ thống nhân sá»± của nhà nÆ°á»›c không trá»ng dụng ngÆ°á»i tà i. Những hiện tượng nà y rất phổ biến ở các nÆ°á»›c Äông Nam Ã, và háºu quả của chúng đối vá»›i sá»± phát triển kinh tế xã há»™i thì quả thá»±c khó lÆ°á»ng hết được. Trái lại, những hiện tượng nà y lại không thấy xuất hiện ở những nÆ°á»›c Äông à thà nh công nhất. Những nÆ°á»›c nà y Ä‘á»u cố gắng sao cho những sinh viên xuất sắc nhất của các trÆ°á»ng đại há»c luôn coi việc tiến thân trong hệ thống nhà nÆ°á»›c là má»™t trong những lá»±a chá»n hà ng đầu. ChÃnh phủ những nÆ°á»›c nà y tìm má»i cách để tuyển được ngÆ°á»i tà i, sau đó trả há» má»™t mức lÆ°Æ¡ng tÆ°Æ¡ng xứng vá»›i mức lÆ°Æ¡ng há» có thể nháºn được ở các khu vá»±c khác. Ở đây cÅ©ng váºy, cần có má»™t quyết tâm chÃnh trị mạnh mẽ để Ä‘oạn tuyệt vá»›i sức trì kéo của nguyên trạng.
Má»™t số tên tuổi có uy tÃn ở Việt Nam, trong đó bao gồm Äại tÆ°á»›ng Võ Nguyên Giáp và Giáo sÆ° Hoà ng Tụy đã báo Ä‘á»™ng vá» tình trạng tê liệt vai trò quản lý của nhà nÆ°á»›c. 66 Cả hai Ä‘á»u cho rằng các cÆ¡ quan của Äảng, của nhà nÆ°á»›c, các cÆ¡ sở nghiên cứu khoa há»c và đà o tạo Ä‘ang đứng trÆ°á»›c sá»± xâm thá»±c của các nhóm lợi Ãch lợi dụng những cÆ¡ quan, tổ chức nà y để là m già u cá nhân và bà nh trÆ°á»›ng ảnh hưởng. Má»™t số vụ việc được Thanh tra chÃnh phủ dÅ©ng cảm Ä‘Æ°a ra ánh sáng gần đây là những minh chứng thêm cho sá»± thoái hoá của hệ thống quản lý và hà nh chÃnh nhà nÆ°á»›c. 67 Tình trạng nà y cho thấy, Ä‘e dá»a lá»›n nhất của chÃnh phủ đến từ sá»± thất bại của chÃnh nó.
VII. Khuyến nghị chÃnh sách
Bà i viết nà y cho rằng sá»± thà nh công của Äông à có được chủ yếu là nhá» phản ứng Æ°u việt của nó trÆ°á»›c sáu lÄ©nh vá»±c chÃnh sách. Äể tránh “cái bẫy Äông Nam Ævà không lặp lại sai lầm của Trung Quốc đòi há»i má»™t hệ thống chÃnh sách đồng bá»™ và nhịp nhà ng trong cả sáu lÄ©nh vá»±c nà y, và những chÃnh sách nà y cần được phản ánh trong Chiến lược Phát triển Kinh tế - Xã há»™i 10 năm 2011-2020 Ä‘ang được soạn thảo. Nếu được thá»±c hiện má»™t cách hiệu quả thì những chÃnh sách nà y sẽ giúp Việt Nam thá»±c hiện được mục tiêu tăng trưởng nhanh, đồng thá»i đảm bảo được công bằng xã há»™i.
1. Giáo dục
1. Cần công khai các ngân sách nhà nÆ°á»›c dà nh cho giáo dục: Cuá»™c khủng hoảng hiện nay trong giáo dục không phải là háºu quả của việc thiếu đầu tÆ° mà má»™t phần là do sá»± lãng phà và kém hiệu quả trong chi tiêu giáo dục. Tăng cÆ°á»ng tÃnh minh bạch là má»™t bÆ°á»›c thiết yếu đầu tiên để cải thiện hệ thống giáo dục. Thứ nhất, nếu phụ huynh há»c sinh và báo chà có những hiểu biết đầy đủ hÆ¡n vá» cách thức phân bổ ngân sách giáo dục thì há» có thể thá»±c hiện chức năng giám sát má»™t cách hiệu quả hÆ¡n. ChÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng khi ấy cÅ©ng có thể quy trách nhiệm cho chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng và lãnh đạo nhà trÆ°á»ng má»™t cách dá»… dà ng hÆ¡n. Thứ hai, sá»± minh bạch sẽ giúp chÃnh phủ thà nh công hÆ¡n trong việc huy Ä‘á»™ng nguồn tà i trợ từ khu vá»±c tÆ° nhân và thiện nguyện vì khi ấy các nhà tà i trợ sẽ có cÆ¡ sở để tin rằng đồng tiá»n đóng góp của mình được sá» dụng má»™t cách hiệu quả.
2. Thá»±c hiện má»™t cuá»™c cách mạng trong giáo dục đại há»c: Tình trạng khủng hoảng trong giáo dục đại há»c là má»™t trở ngại cÆ¡ bản cho sá»± tiếp tục phát triển của Việt Nam, và vì váºy, những trở ngại nà y cần phải được giải quyết má»™t cách mạnh mẽ, cà ng sá»›m cà ng tốt. Thá»±c tế là chÃnh phủ Việt Nam biết phải hà nh Ä‘á»™ng nhÆ° thế nà o. Quyết định 14 kêu gá»i má»™t cuá»™c “cải cách toà n diện†đối vá»›i hệ thống giáo dục đại há»c, trong đó bao gồm những cải cách then chốt cần thiết để thổi má»™t luồng sinh khà má»›i và o hệ thống. Tuy nhiên, tiến Ä‘á»™ thá»±c hiện quyết định nà y Ä‘ang quá cháºm chạp. Nếu tốc Ä‘á»™ cải cách giáo dục vẫn cháºm chạp nhÆ° hiện nay thì ngay cả việc Ä‘uổi kịp các nÆ°á»›c Äông Nam à cÅ©ng đã là má»™t cái Ä‘Ãch xa vá»i, còn nói gì đến việc Ä‘uổi kịp các nÆ°á»›c Äông Ã.
Nếu không cải thiện được kết quả của giáo dục đại há»c thì Việt Nam sẽ không thể táºn dụng được má»™t cách trá»n vẹn lợi Ãch của đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i. Việt Nam đã thà nh công trong việc thu hút được má»™t số nhà đầu tÆ° hà ng đầu thế giá»›i trong lÄ©nh vá»±c công nghệ cao nhÆ° Intel, Canon, Nidec, và Foxconn. Äây là má»™t cÆ¡ há»™i ngà n và ng để Việt Nam chuyển đổi và vượt lên chiếm lÄ©nh những ngà nh có giá trị gia tăng cao hÆ¡n. Äể có thể táºn dụng tốt cÆ¡ há»™i nà y, Việt Nam cần Ä‘Ã o tạo má»™t số lượng lá»›n lao Ä‘á»™ng có kiến thức và công nhân có kỹ năng để cung cấp cho những nhà đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i cÅ©ng nhÆ° các doanh nghiệp trong nÆ°á»›c. Nếu không thì có lẽ Việt Nam sẽ rÆ¡i và o hoà n cảnh tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° Ma-lay-xia - chịu thua trong cuá»™c cạnh tranh vá»›i các quốc gia có lao Ä‘á»™ng tay nghá» cao hÆ¡n vá»›i chi phà thấp hÆ¡n. Ngay ở Việt Nam hiện nay thì tình trạng mặt bằng lÆ°Æ¡ng gia tăng nhanh chóng, cùng vá»›i sá»± thiếu hụt lao Ä‘á»™ng và công nhân liên tục chạy từ nÆ¡i nà y sang nÆ¡i khác đã là m nhiá»u nhà đầu tÆ° tiá»m năng phải cân nhắc kỹ trÆ°á»›c khi đầu tÆ° và o Việt Nam.
2. Cơ sở hạ tầng và đô thị hóa
1. Giải quyết tình trạng thiếu năng lượng: Äể đảm bảo tình trạng thiếu Ä‘iện không ngà y má»™t xấu Ä‘i, Việt Nam cần nhanh chóng thá»±c hiện ngay má»™t số hà nh Ä‘á»™ng. Thứ nhất, tăng đầu tÆ° cho các nguồn năng lượng ngoà i thủy Ä‘iện và cải thiện hệ thống phân phối. Yêu cầu EVN chấm dứt việc đầu tÆ° nguồn nhân lá»±c và tà i lá»±c khan hiếm của mình và o các hoạt Ä‘á»™ng có tÃnh đầu cÆ¡, không nằm trong nhiệm vụ kinh doanh chÃnh nhÆ° viá»…n thông và bất Ä‘á»™ng sản (xem khuyến nghị 3.1. ở dÆ°á»›i). Thứ hai, khuyến khÃch đầu tÆ° của tÆ° nhân trong và ngoà i nÆ°á»›c, đồng thá»i xây dá»±ng má»™t môi trÆ°á»ng Ä‘iá»u tiết minh bạch và hiệu quả hÆ¡n để tạo Ä‘á»™ng cÆ¡ và sá»± an tâm cho các nhà đầu tÆ° tÆ° nhân.
2. Thà nh láºp Há»™i đồng thẩm định đầu tÆ° công Ä‘á»™c láºp: Việt Nam Ä‘ang lãng phà rất nhiá»u tiá»n của và o các hạng mục đầu tÆ° công kém hiệu quả. Má»™t trong những nguyên nhân của tình trạng nà y là do quá trình ra quyết định đầu tÆ° công (của chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng và các bá»™ ngà nh chủ quản và chịu ảnh hưởng của các nhóm lợi Ãch) không được đánh giá má»™t cách thá»±c sá»± khách quan. Hệ quả là các nhà lãnh đạo quốc gia không thể tin tưởng hoà n toà n và o tÃnh chÃnh xác của các lý do biện há»™ cho các dá»± án đầu tÆ°. ChÃnh phủ cần thà nh láºp má»™t ủy ban đặc biệt, chịu trách nhiệm trá»±c tiếp trÆ°á»›c Thủ tÆ°á»›ng, có nhiệm vụ đánh giá, thẩm định má»™t cách toà n diện và khách quan các dá»± án có quy mô vượt quá má»™t ngưỡng nhất định nà o đó. Kết luáºn của Há»™i đồng thẩm định nà y sau đó cần được công bố má»™t cách công khai.
3. Ãp dụng thuế bất Ä‘á»™ng sản: Thuế bất Ä‘á»™ng sản là má»™t công cụ chÃnh sách giúp nhà nÆ°á»›c đối phó vá»›i tình hình đất Ä‘ai hiện nay. Mức thuế suất nên được ấn định ở má»™t tá»· lệ vừa phải, không thấp quá để có tác dụng ngăn chặn hà nh vi đầu cÆ¡ và khuyến khÃch chủ sở hữu bất Ä‘á»™ng sản sá» dụng chúng và o mục Ä‘Ãch sản xuất và sinh lợi. Tuy nhiên, mức thuế nà y cÅ©ng không nên cao quá khiến những ngÆ°á»i đóng thuế tìm cách tránh và trốn thuế bằng nhiá»u hình thức, trong đó không loại trừ những hình thức là m tha hoá cán bá»™ thu thuế và rối loạn ká»· cÆ°Æ¡ng phép nÆ°á»›c. Có láºp luáºn cho rằng mức thuế cao quá có thể tác Ä‘á»™ng má»™t cách tiêu cá»±c tá»›i ngÆ°á»i nghèo. Tuy nhiên, đây chỉ là vấn Ä‘á» kỹ thuáºt và có thể giải quyết được bằng cách thiết kế má»™t cấu trúc thuế thÃch hợp. Hiệu lá»±c thi hà nh là má»™t yêu cầu quan trá»ng đối vá»›i má»i sắc thuế nói chung và thuế bất Ä‘á»™ng sản nói riêng. Äể tăng cÆ°á»ng hiệu lá»±c thi hà nh, việc quản lý và doanh thu thuế nên được giao cho chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng. Khi ấy, chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng sẽ có Ä‘á»™ng cÆ¡ thu đủ thuế để sá» dụng và o những mục Ä‘Ãch dân sinh ở địa phÆ°Æ¡ng.
Việc đánh thuế lợi vốn trên giao dịch bất Ä‘á»™ng sản nhu Luáºt thuế Thu nháºp cá nhân bắt đầu có hiệu lá»±c từ 1/1/2009 có thể sẽ không giúp chấm dứt tình trạng đầu cÆ¡. Thá»±c tế là , khi không có cÆ¡ há»™i đầu tÆ° hấp dẫn khác thì thuế lợi vốn có thể khuyến khÃch giá»›i đầu cÆ¡ tiếp tục giữ tà i sản và không thá»±c hiện giao dịch.
4. Minh bạch hóa các quy định vỠđất Ä‘ai: Hiện nay, thị trÆ°á»ng bất Ä‘á»™ng sản của Việt Nam bị coi là má»™t trong những thị trÆ°á»ng kém minh bạch nhất thế giá»›i. Báo chà đã Ä‘Æ°a tin vá» nhiá»u trÆ°á»ng hợp trong đó nhiá»u doanh nghiệp đã lợi dụng mối quan hệ của mình vá»›i chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng để chiếm được những mảnh đất có giá trị thị trÆ°á»ng rất cao vá»›i má»™t mức giá rất thấp. Cần Ä‘oạn tuyệt vá»›i cÆ¡ chế “xin-cho†bằng cách yêu cầu đấu thầu công khai quyá»n sá» dụng đất. Chế Ä‘á»™ hai giá - giá thị trÆ°á»ng và giá quy hoạch của nhà nÆ°á»›c - cÅ©ng cần phải loại bá» vì đây là má»™t nguồn gốc của tham nhÅ©ng.
5. Äầu tÆ° thá»a đáng cho các thà nh phố: Liệu TP. Hồ Chà Minh sẽ trở thà nh má»™t Manila hay má»™t Seoul thứ hai? Hiển nhiên là nếu những xu thế hiện tại tiếp tục được duy trì thì thà nh phố lá»›n nhất của Việt Nam sẽ có nguy cÆ¡ nhiá»…m phải những căn bệnh tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° nhiá»u thà nh phố khác ở khu vá»±c Äông Nam Ã. Äể tránh định mệnh Ä‘en tối nà y, chÃnh phủ Việt Nam cần cho phép TP. Hồ Chà Minh Ä‘iá»u hà nh các hoạt Ä‘á»™ng của mình nhÆ° các thà nh phố hiện đại khác trên thế giá»›i, trong đó quyá»n lá»±c được táºp trung trong tay Uá»· ban Nhân dân, đồng thá»i buá»™c chÃnh quyá»n thà nh phố phải chịu trách nhiệm đối vá»›i các quyết định của mình. Việt Nam cÅ©ng phải thừa nháºn rằng sá»± phát triển ổn định và liên tục của các tỉnh trong Vùng kinh tế trá»ng Ä‘iểm miá»n Äông Nam Bá»™ không Ä‘Æ¡n thuần là vấn Ä‘á» riêng của vùng, mà hÆ¡n thế, là vấn Ä‘á» của cả quốc gia để từ đó phân bổ nguồn lá»±c cho vùng nà y má»™t cách hợp lý và sá» dụng chúng má»™t cách hiệu quả để phục vụ cho mục Ä‘Ãch dân sinh của cả khu vá»±c cÅ©ng nhÆ° của quốc gia.
3. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp
1. Giải tán các tổng công ty và tháºn trá»ng vá»›i các táºp Ä‘oà n: Các TCT được thà nh láºp để khai thác lợi thế kinh tế theo quy mô và để nâng cao năng lá»±c cạnh tranh. Thế nhÆ°ng cho đến nay, mặc dù cả hai mục tiêu nà y Ä‘á»u không đạt được nhÆ°ng các TCT vẫn tồn tại nhÆ° má»™t táºp hợp lá»ng lẻo các doanh nghiệp thà nh viên quy mô nhá» vá»›i công nghệ lạc háºu và hÆ°á»›ng ná»™i. Những cải cách thá»±c sá»± chỉ có thể xảy ra khi những doanh nghiệp nà y được dẫn dắt bởi các doanh nhân thá»±c thụ, hoạt Ä‘á»™ng dÆ°á»›i áp lá»±c của cạnh tranh, khi mua bán - sáp nháºp công ty được thá»±c hiện trên cÆ¡ sở thÆ°Æ¡ng mại, và khi tồn tại cÆ¡ chế Ä‘Ã o thải má»™t cách dứt khoát các doanh nghiệp không có năng lá»±c cạnh tranh. Tất cả những Ä‘iá»u kiện nà y hoặc không tồn tại hoặc không thể thá»±c hiện được trong hệ thống TCT hiện nay.
Sở dÄ© phân tÃch nà y Ä‘á» xuất má»™t chÃnh sách mạnh mẽ và dứt khoát nhÆ° váºy là do việc chuyển TCT thà nh táºp Ä‘oà n cÅ©ng không phải là giải pháp đúng đắn vì những vấn Ä‘á» kể trên của mô hình TCT vẫn được chuyển giao gần nhÆ° nguyên vẹn sang mô hình táºp Ä‘oà n.
2. Há»— trợ khu vá»±c dân doanh: Bà i viết nà y đã chỉ ra rằng mặc dù chÃnh phủ Việt Nam luôn tuyên bố cam kết há»— trợ khu vá»±c dân doanh, nhÆ°ng trên thá»±c tế khu vá»±c nhà nÆ°á»›c vẫn tiếp tục nháºn được rất nhiá»u Æ°u ái, bao gồm khả năng tiếp cáºn đất Ä‘ai và vốn trong khi khu vá»±c dân doanh vẫn tiếp tục phải chịu sá»± nhÅ©ng nhiá»…u của quan chức và đối xá» bất công của hệ thống chÃnh quyá»n, đặc biệt là của hải quan và thuế vụ. ChÃnh phủ Việt Nam cần loại bá» sá»± bất bình đẳng nà y bằng cách đảm bảo rằng nguồn lá»±c sẽ được phân bổ cho những ai có khả năng sá» dụng chúng má»™t cách hiệu quả nhất. Tất cả các doanh nghiệp bất kể quy mô, loại hình, sở hữu Ä‘á»u phải công bố kết quả kiểm toán do những công ty kiểm toán Ä‘á»™c láºp và có uy tÃn thá»±c hiện.
3. Thà nh láºp Hệ thống Sáng tạo Quốc gia: Công viên công nghệ cao và các trÆ°á»ng đại há»c nghiên cứu là các cấu phần của má»™t hệ thống sáng tạo quốc gia, nhÆ°ng tá»± thân chúng thì vẫn chÆ°a đủ. Việt Nam cần nhanh chóng thà nh láºp Há»™i đồng Sáng tạo Quốc gia bao gồm các quan chức chÃnh phủ (hiện Ä‘ang là m việc hay đã vá» hÆ°u), các doanh nhân xuất sắc, và các há»c giả trong và ngoà i nÆ°á»›c để xây dá»±ng má»™t kế hoạch sáng tạo quốc gia và sau đó tổ chức thá»±c hiện kế hoạch nà y.
4. Hệ thống tà i chÃnh
1. Giảm lạm phát: Phân tÃch của bà i viết nà y đã chỉ ra rằng lạm phát ở Việt Nam là kết quả của những chÃnh sách sai lầm của chÃnh phủ, chủ yếu xuất phát từ sá»± yếu kém trong quản lý - Ä‘iá»u hà nh kinh tế vÄ© mô và hoạt Ä‘á»™ng đầu tÆ° công kém hiệu quả. ChÃnh phủ Việt Nam cần phải tái láºp sá»± kiểm soát vá» các chÃnh sách kinh tế vÄ© mô. Äể hoạch định chÃnh sách má»™t cách thÃch hợp trong bối cảnh môi trÆ°á»ng vÄ© mô của Việt Nam đã trở nên hết sức phức tạp đòi há»i phải có má»™t Ä‘á»™i ngÅ© các chuyên gia kỹ trị. Có vẻ nhÆ° trong chÃnh phủ hiện nay Ä‘ang thiếu các chuyên gia nhÆ° váºy má»™t cách trầm trá»ng, hay giả sá» có má»™t nhóm chuyên gia nhÆ° váºy thì tiếng nói của há» cÅ©ng không đến được tai công chúng cÅ©ng nhÆ° những nÆ¡i cần đến.
Lạm phát không chỉ là má»™t thách thức vá» kinh tế, mà nó còn là má»™t thách thức vá» chÃnh trị. Sá»± ổn định vá» kinh tế vÄ© mô sẽ giúp cải thiện hình ảnh và tÃnh chÃnh trá»±c của nhà nÆ°á»›c trong con mắt của doanh nghiệp và ngÆ°á»i dân. Nếu tình trạng lạm phát vẫn tiếp diá»…n hoặc trở nên xấu Ä‘i thì chắc chắn sá»± bất mãn của ngÆ°á»i dân sẽ dâng cao đến Ä‘á»™ gây bất lợi cho hoạt Ä‘á»™ng Ä‘iá»u hà nh và uy tÃn của chÃnh phủ.
2. Biến Ngân hà ng Nhà nÆ°á»›c Việt Nam thà nh má»™t ngân hà ng trung Æ°Æ¡ng thá»±c thụ: Cải cách khu vá»±c ngân hà ng ở Việt Nam đã có nhiá»u tiến bá»™. Tuy nhiên, những thà nh tá»±u nà y sẽ không thể bá»n vững khi thiếu má»™t ngân hà ng trung Æ°Æ¡ng thá»±c thụ, có thẩm quyá»n và khả năng Ä‘iá»u tiết, giám sát hệ thống ngân hà ng, đồng thá»i Ä‘iá»u hà nh chÃnh sách tiá»n tệ trong bối cảnh của ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng giỠđây đã trở nên phức tạp và tinh vi hÆ¡n rất nhiá»u. Äiá»u nà y chỉ có thể trở thà nh hiện thá»±c khi ngân hà ng trung Æ°Æ¡ng phải được Ä‘á»™c láºp trên các phÆ°Æ¡ng diện cÆ¡ bản, bao gồm Ä‘á»™c láºp vá» mặt tà i chÃnh, nhân sá»±, công cụ, và mục tiêu. Có nhÆ° váºy cÆ¡ quan nà y má»›i có khả năng sá» dụng quyá»n hạn và công cụ của mình để Ä‘iá»u hà nh chÃnh sách tiá»n tệ, giải quyết vấn Ä‘á» lạm phát và mất ổn định vÄ© mô má»™t cách hiệu quả. CÅ©ng cần nói thêm là tÃnh Ä‘á»™c láºp nà y phải được tạo láºp và duy trì bởi những cấu trúc thể chế thÃch hợp . Kinh nghiệm và mô hình ngân hà ng trung Æ°Æ¡ng của nhiá»u nÆ°á»›c đã phát triển sẽ là những bà i há»c quý cho Việt Nam trong quá trình xây dá»±ng má»™t ngân hà ng trung Æ°Æ¡ng vững mạnh.
5. Hiệu lực của Nhà nước
1. Loại bá» những chÃnh sách hoang Ä‘Æ°á»ng: Các quyết định chÃnh sách ở các nÆ°á»›c Äông à thÆ°á»ng ra Ä‘á»i trên cÆ¡ sở hiểu biết và phân tÃch kỹ lưỡng thá»±c trạng vấn Ä‘á». Má»™t dấu hiệu cho thấy Việt Nam Ä‘ang còn thiếu phẩm chất nà y, đó là việc các nhà hoạch định chÃnh sách của Việt Nam hay Ä‘Æ°a ra những chÃnh sách có tÃnh “hoang Ä‘Æ°á»ngâ€, được hiểu là những chÃnh sách tồn tại trên giấy tá» nhÆ°ng hầu nhÆ° lại không có tác dụng gì trên thá»±c tế. Có nhiá»u nguyên nhân dẫn đến sá»± thất bại của những chÃnh sách nà y: có thể là chúng không được tà i trợ, không khả thi, hay Ä‘Æ¡n giản là định hÆ°á»›ng sai ngay từ đầu. ChÃnh sách cung cấp dịch vụ y tế miá»…n phà cho tất cả trẻ em dÆ°á»›i 6 tuổi là má»™t và dụ. Mặc dù vá» mặt lý thuyết đây là má»™t chÃnh sách đáng trân trá»ng, nhÆ°ng trên thá»±c tế nhà nÆ°á»›c không thể đủ tiá»n để tà i trợ cho chÃnh sách nà y. Kết quả là các báºc phụ huynh vẫn tiếp tục phải trả các khoản phụ phà ở phòng khám hay bệnh viện nếu nhÆ° há» muốn con em mình được khám chữa má»™t cách đầy đủ và kịp thá»i. ChÃnh sách bảo hiểm xã há»™i tá»± nguyện cho nông dân là má»™t và dụ khác của chÃnh sách phi thá»±c tế.
2. Nâng cao năng lá»±c kỹ trị: ChÃnh phủ cần xây dá»±ng má»™t Ä‘á»™i ngÅ© các nhà phân tÃch và hoạch định chÃnh sách tinh hoa bằng cách từ bá» hệ thống nhân sá»± hiện nay để chuyển sang chế Ä‘á»™ trá»ng dụng hiá»n tà i.
3. Nhu cầu phân tÃch và thảo luáºn có tÃnh phê phán trong ná»™i bá»™ chÃnh phủ: Các nhà lãnh đạo của Việt Nam không thể Ä‘Æ°a ra những quyết định chÃnh sách đúng đắn trừ phi hỠđược cung cấp những phân tÃch khách quan và toà n diện vá» tình hình cÅ©ng nhÆ° những giải pháp lá»±a chá»n. Những phân tÃch nà y chỉ nổi lên từ những cuá»™c thảo luáºn có tình phê phán trên tinh thần xây dá»±ng. Vì váºy, chÃnh phủ cần tÃch cá»±c khuyến khÃch những tiếng nói phản biện và phê phán có tÃnh xây dá»±ng, đồng thá»i chấp nháºn những ý kiến khác biệt.
4. Äẩy mạnh giám sát từ bên ngoà i: ChÃnh phủ chỉ có thể hiện thá»±c hóa mục tiêu tăng cÆ°á»ng chịu trách nhiệm bên trong hệ thống và đấu tranh chống tham nhÅ©ng nếu nhÆ° báo chà có được má»™t không gian rá»™ng lá»›n hÆ¡n để có thể tham gia và o các phân tÃch khách quan đối vá»›i các chÃnh sách và công chức của chÃnh phủ.
5. Tăng cÆ°á»ng tÃnh chịu trách nhiệm của các nhà tà i trợ: Các đối tác phát triển quốc tế của Việt Nam cần được khuyến khÃch để đóng má»™t vai trò có tÃnh xây dá»±ng hÆ¡n trong các thảo luáºn chÃnh sách. Vá»›i tÆ° cách là nhà tà i trợ Ä‘a phÆ°Æ¡ng lá»›n nhất, Ngân hà ng Thế giá»›i có má»™t trách nhiệm đặc biệt trong việc chấm dứt hà nh vi tiếp tay hay biện há»™ cho những chÃnh sách hoang Ä‘Æ°á»ng. Vá»›i những lá»i ca ngợi má»™t chiá»u, cá»™ng đồng các nhà tà i trợ là má»™t trong những nguyên nhân là m xói mòn năng lá»±c phân tÃch chÃnh sách má»™t cách duy lý của Việt Nam trong tháºp ká»· vừa qua. Viện trợ nÆ°á»›c ngoà i đã tạo nên má»™t môi trÆ°á»ng khuyến khÃch các trung tâm và viện nghiên cứu của nhà nÆ°á»›c biến Æ°u tiên của các nhà tà i trợ và nháºn được dá»± án tà i trợ má»›i thà nh Æ°u tiên.của chÃnh mình thay vì nhiệm vụ vốn có của chúng là thá»±c hiện các phân tÃch chÃnh sách có liên quan và đưa ra khuyến nghị cho chÃnh phủ.
6. Theo Ä‘uổi định hÆ°á»›ng cải cách mạnh mẽ trong chiến lược 10 năm 2011-2020: ChÃnh phủ Việt Nam Ä‘ang soạn thảo chiến lược kinh tế xã há»™i 10 năm cho giai Ä‘oạn 2010-2020. Äể thà nh công, chiến lược của Việt Nam trong giai Ä‘oạn nà y phải táºp trung cao Ä‘á»™ để Ä‘i theo con Ä‘Æ°á»ng phát triển của các nÆ°á»›c Äông Ã. Khi thá»±c hiện những chÃnh sách cần thiết để duy trì tăng trưởng và đạt được má»™t mức Ä‘á»™ công bằng chấp nháºn được, chÃnh phủ Việt Nam sẽ có thể bẻ lái ná»n kinh tế Ä‘i theo hÆ°á»›ng của các nÆ°á»›c Äông Ã, đồng thá»i tránh khá»i “cạm bẫy†của các nÆ°á»›c Äông Nam Ã. Những thay đổi cần thiết hoà n toà n có tÃnh khả thi và nằm trong tầm vá»›i của chÃnh phủ. Tuy nhiên, thay đổi không há» dá»… dà ng. Nếu nhÆ° những cÆ¡ há»™i hiện tại được táºn dụng chỉ để biện minh cho sá»± thụ Ä‘á»™ng và bất Ä‘á»™ng trong chÃnh sách thì trong tÆ°Æ¡ng lai, Việt Nam sẽ khó có lại những cÆ¡ há»™i và ng nhÆ° hiện nay, đồng thá»i cÅ©ng không đáp ứng được kỳ vá»ng chÃnh đáng của nhân dân vá» sá»± phát triển của đất nÆ°á»›c.
6. Công bằng
1. Cải thiện chất lượng giáo dục: Thất bại của giáo dục đại há»c (và tháºm chà của giáo dục cÆ¡ sở và phổ thông) trên thá»±c tế được “giải quyết†bằng cách các gia đình khá giả tá»± thân váºn Ä‘á»™ng để Ä‘Æ°a con em mình ra nÆ°á»›c ngoà i du há»c. Thế nhÆ°ng đây không thể là giải pháp cho má»™t đất nÆ°á»›c vá»›i gần 90 triệu dân. Äể đảm bảo công bằng vá» cÆ¡ há»™i há»c táºp và phát triển cho má»i ngÆ°á»i, hệ thống giáo dục trong nÆ°á»›c phải được cải thiện má»™t cách cÆ¡ bản. DÆ°á»ng nhÆ° Ä‘ang tồn tại má»™t sá»± đánh đổi giữa số lượng há»c sinh nháºp há»c ngà y cà ng đông vá»›i chất lượng giáo dục ngà y cà ng xuống cấp. Vá»›i cấu trúc dân số nhÆ° hiện nay, lượng há»c sinh đến tuổi Ä‘i há»c ở các cấp trong thá»i gian tá»›i sẽ tÆ°Æ¡ng đối ổn định, và do đó hệ thống giáo dục có cÆ¡ há»™i để tăng cÆ°á»ng chất lượng mà không phải chịu sức ép quá tải. Äiá»u nà y sẽ tạo cÆ¡ há»™i cho con em của những gia đình bình thÆ°á»ng cạnh tranh vá»›i những gia đình khá giả hÆ¡n.
2. Cải thiện chất lượng y tế: Tá»· lệ tá»± trang trải chi phà y tế của ngÆ°á»i Việt Nam cao hÆ¡n so vá»›i ngÆ°á»i dân ở các nÆ°á»›c trong khu vá»±c. Hệ thống y tế của Việt Nam hiện nay đã bị “tÆ° nhân hóa†theo nghÄ©a nhiá»u bác sÄ© kiếm sống bằng cách kê những Ä‘Æ¡n thuốc hay tháºm chà tiến hà nh những phẫu thuáºt không cần thiết. Chi phà y tế và không có thu nháºp khi gia đình có ngÆ°á»i ốm là nguyên nhân quan trá»ng nhất đẩy các há»™ ở mức cáºn nghèo xuống dÆ°á»›i ngưỡng nghèo. Bảo hiểm y tế “tá»± nguyện†vừa không hấp dẫn vá»›i ngÆ°á»i tham gia bảo hiểm, vừa không bá»n vững vá» mặt tà i chÃnh đối vá»›i các tổ chức cung ứng dịch vụ bảo hiểm. Nhà nÆ°á»›c phải dà nh Æ°u tiên cao nhất cho việc cung cấp đủ y, bác sÄ©, các thiết bị y tế và nguồn tà i chÃnh cần thiết cho các trung tâm y tế ở cấp cÆ¡ sở. Các bệnh viện và phòng khám phải được theo dõi và điá»u tiết bởi cả nhà nÆ°á»›c và các hiệp há»™i nghá» nghiệp. Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng phải áp dụng các tiêu chuẩn y tế cao hÆ¡n.
3. Cải thiện khả năng sở hữu nhà cho ngÆ°á»i dân ở thà nh thị: Nhà nÆ°á»›c cần nhanh chóng có giải pháp cho tình trạng giá nhà đất cao má»™t cách phi lý ở các đô thị. Giá nhà đất quá sức chịu Ä‘á»±ng sẽ khiến dân di cÆ° đổ dồn vá» các khu nhà ổ chuá»™t, chấp nháºn chịu cảnh lụt lá»™i, mất vệ sinh, ô nhiá»…m, và kém an ninh. Äiá»u nà y tất yếu dẫn tá»›i sá»± gia tăng sá»± bất mãn vá» mặt tinh thần và bệnh táºt vá» mặt thể chất. Vì hầu hết lượng tăng dân số xuất hiện ở khu vá»±c đô thị hay ven đô nên để đảm bảo sá»± công bằng cho những ngÆ°á»i dân di cÆ° nà y, chÃnh phủ cần tạo cho há» có cÆ¡ há»™i được hưởng má»™t cuá»™c sống chấp nháºn được.
4. Trợ cấp cho hoạt Ä‘á»™ng Ä‘Ã o tạo nghá»: Khi công nhân mất việc không phải vì lá»—i của há» mà vì sá»± biến Ä‘á»™ng của nhu cầu thị trÆ°á»ng thá»i thì cÆ¡ há»™i được Ä‘Ã o tạo lại sẽ giúp há» giảm thá»i gian và chi phà cải thiện tay nghá», tăng cÆ°á»ng kỹ năng, tháºm chà chuyển sang công việc má»›i. ChÃnh sách nà y cÅ©ng đóng vai trò nhÆ° má»™t tấm lÆ°á»›i an sinh giúp ngÆ°á»i công nhân giảm bá»›t chi phà do thất nghiệp. ChÃnh sách nà y cÅ©ng Ä‘em lại cho lao Ä‘á»™ng phổ thông cÆ¡ há»™i má»›i để cải thiện kỹ năng và nâng cao mức thu nháºp.
5. Tiếp tục nâng cấp cÆ¡ sở hạ tầng nông thôn: Rất nhiá»u nghiên cứu đã chỉ ra rằng Ä‘á»™ co giãn của cầu lao Ä‘á»™ng trong nông nghiệp tÆ°Æ¡ng quan vá»›i số lượng và chất lượng của hệ thống thủy lợi. Thế nhÆ°ng hệ thống thủy lợi ở Việt Nam lại Ä‘ang xuống cấp do hoạt Ä‘á»™ng sá»a chữa và bảo dưỡng không được đầu tÆ° đúng mức. Trong khi quy mô canh tác cần được mở rá»™ng khi ngÆ°á»i nông dân tiếp tục chuyển sang khu vá»±c phi nông nghiệp thì sức sống của kinh tế nông thôn sẽ phụ thuá»™c và o sá»± phát triển của mạng lÆ°á»›i giao thông và dịch vụ. Trong thá»i gian tá»›i, nông thôn vẫn tiếp tục là nÆ¡i sinh sống của đại bá»™ pháºn ngÆ°á»i dân Việt Nam và vì váºy cần được đầu tÆ° thÃch đáng vá» CSHT để ngÆ°á»i nông dân có thể tăng được năng suất và giá trị cho các sản phẩm nông nghiệp. Những biện pháp nâng cấp nà y không phải là đầu tÆ° xây dá»±ng má»›i các khu công nghiệp hay cảng biển cho má»—i tỉnh mà bao gồm việc nâng cấp hệ thống giao thông, liên lạc, bảo quản, chế biến sau thu hoạch để kết nối khu vục nông thôn vá»›i thị trÆ°á»ng rá»™ng lá»›n hÆ¡n.
Thông qua việc cung cấp cho dân chúng những “hà ng hóa công†mà chỉ nhà nÆ°á»›c má»›i có thể cung ứng, nhiá»u ngÆ°á»i dân sẽ có cÆ¡ may cải thiện kỹ năng và thu nháºp mà không phải tá»± trả thêm quá nhiá»u tiá»n. Trong xã há»™i lúc nà o cÅ©ng có những ngÆ°á»i già , ngÆ°á»i bệnh hay tà n táºt, ngÆ°á»i sống ở những vùng xa xôi, hẻo lánh - nói chung là những ngÆ°á»i cần sá»± quan tâm và trợ giúp đặc biệt. Tuy nhiên, đại Ä‘a số ngÆ°á»i dân Việt Nam cÅ©ng sẽ được hưởng lợi từ những khuyến nghị chÃnh sách được nêu lên trong bà i tiết nà y.
——————
66 Xem Võ Nguyên Giáp “Kiểm Ä‘iểm vụ PMU18 và báo cáo Äại há»™i X†ở địa chỉ;
http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/In...23&Channe1ID=3 . Xem thêm Hoà ng Tụy, “Năm má»›i, chuyện cÅ©â€
67 Xem “Äụng và o Ä‘Æ¡n vị nà o cÅ©ng thấy sai phạm†tại địa chỉ:
http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/In...58&ChannelID=3