Tuyển Tập thơ Nguyễn Khuyến

[♥huytuandc♥]

Duyên Nợ

Muốn

Cái duyên hay cái nợ nần,
Khi xa xa lắc, khi gần gần ghê.
Dấu hồng còn gửi tuyết nê,
Khi bay nào biết đông tê bóng hồng. (1)

* Nói

Giai nhân nan tắi đắc (2)
Mười ba năm một giấc bâng khuâng,
Ðộng hơi thu chợt nhớ đến vầng trăng,
Chén non nước tưởng chừng đâu bữa nọ.
Quá nhãn quan âm quân dĩ ngộ
Thiếu thời phong độ ngã do liên. (3)
Lại may mà gió mát đưa duyên
Mượn thơ thánh, đàn tiên khuây truyện cũ.
Ðối tửu mạc đề ly biệt cú, (4)
Chốn non Vu vân vũ (5) hãy đi về,
Cánh hồng nào biết đông tê ?

o0o




*

* (1) Lấy ý từ cổ thi:
Nhân sinh đáo xứ tri hà tự
ưng thị phi hồng đạp tuyết nê
Nê thượng ngẩu nhiên lưu trảo tích
Hồng phi na phục kế đông tê


Người ta đi đến đâu phải như thế nào; Nên như chim hồng bay dẫm lên đám tuyết trên bùn; — trên bùn ngẩu nhiên để lại dấu móng; chim hồng bay đi nào để gì bên đông bên tây (nhưng vết móng vẩn còn lưu lại).

(2) Từ bài hát của Lý Diên Niên đời nhà Hán:
o
+ Khởi bất tri khuynh thành dữ khuynh quốc
Giai nhân nan tái đắc

Há không biết (người đẹp) nghiêng thành nghiêng nước đâu, (chỉ thấy) người đẹp khó mà gặp lại được.

(3) Thì giờ qua mắt vùn vụt ngươi đã lầm rồi; phong độ lúc thiếu niên ta còn tiếc đó.

(4) Trước chén rượu chớ nên nhắc đến chuyện ly biệt.

(5) non Vu vân vũ: điển tích vua Sở Tương Vương đi chơi ở đầm Vân Mộng, mơ thấy cùng một người con gái giao hoan. Khi từ biệt vua, nàng nói: "Thiếp là thần nữ núi Vu Sơn, buổi sớm làm mây, buổi chiều làm mưa." Người đời sau từ đó dùng chữ "mây mưa" để chỉ việc trai gái giao hợp.

[♥huytuandc♥]

Lên Lão

Ông chẳng hay ông tuổi đã già,
Năm lăm ông cũng lão đây mà.
Anh em làng xóm xin mời cả,
Xôi bánh, trâu heo cũng gọi là.
Chú Ðáo bên làng lên với tớ,
Ông Từ xóm chợ lại cùng ta.
Bây giờ đến bậc ăn dưng nhỉ, (1)
Có rượu thời ông chống gậy ra.

o0o

* (1) ăn dưng: ăn không.

[♥huytuandc♥]

Ông Phỗng Ðá

Ông đứng làm chi đó hỡi ông ?
Trơ trơ như đá, vững như đồng.
Ðêm ngày gìn giữ cho ai đó ?
Non nước đầy vơi có biết không ?

Hỏi Phỗng Ðá

* Muốn

Người đâu tên họ là chi ?
Hỏi ra trích trích tri tri (1) nực cười.
Vắt tay ngoảnh mặt trông đời,
Cũng toan lo tính sự đời chi đây ?

* Nói

Thấy lão đá lạ lùng muốn hỏi,
Cớ sao mà len lỏi đến chi đây ?
Hay mảng vui hoa cỏ nước non này,
Chừng cũng muốn dang tay vào hội Lạc (2)
Thanh sơn tự tiếu đầu tương hạc,
Thương hải thùy tri ngã diệc âu. (3)
Thôi thôi đừng nghĩ chuyện đâu đâu,
Túi vũ trụ mặc đàn sau gánh vác.
Duyên hội ngộ là duyên tuổi tác,
Chén chú, chén anh, chén tôi, chén bác,
Cuộc tỉnh say, say tỉnh một vài câu,
Nên chăng đá cũng gật đầu !(4)

o0o





* (1) trích trích tri tri: trơ trơ không chuyển.

(2) hội Lạc: đời nhà Tống, Tiến sĩ Văn Ngạn Bác, làm quan đến Thái sư, khi về hưu trí nhà ở Lạc Dương, cùng với Tư Mã Quang, Phú Bật và nhiều học giả cao niên khác lập ra Lạc Dương Kỳ Anh Hội để đàm đạo văn chương.

(3) Núi xanh tự cười đầu sắp trắng như chim hạc; Biển xanh ai biết ta cũng như chim âu (ý ví người ẩn dật). í lấy từ hai câu thơ của Trương Dưỡng Hạo đời nhà Nguyên:
o
+ Vân sơn tự tiếu đầu tương hạc
Doanh hải thùy tri ngã diệc âu

(4) Tương truyền Nguyễn Khuyến làm bài ca trù Hỏi Phỗng Ðá này trong buổi lễ mừng thọ năm mươi của quan Kinh lược sứ Hoàng Cao Khải.

[♥huytuandc♥]

Giả Cách Ðiếc

Trong thiên hạ có người giả điếc,
Khéo ngơ ngơ ngác ngác ngỡ là ngây,
Chẳng ai ngờ sáng tai họ, điếc tai cày, (1)
Rở lối điếc, để sau này em út học.
Tọa trung đàm tiếu nhan như mộc,
Dạ bán phan viên thủ tự hầu. (2)
Khi vườn sau, khi ao trước,

*
o khi điếu thuốc, khi miếng trầu.


Khi chè chuyên năm bảy chén,

*
o khi Kiều lẩy một đôi câu;


Tỉnh một lúc, lâu lâu rồi lại điếc.
Ðiếc như thế, ai không muốn điếc ?
Ðiếc như anh dễ bắt chước ru mà !
Hỏi anh, anh cứ ậm à.

o0o

* (1) Con trâu hễ người đi cày bảo "họ" thì nó đứng lại ngay (được nghỉ), trong khi bảo "cày" thì nó lại cứ ỳ ra làm như chẳng nghe thấy gì.

(2) Ngồi giữa đám nói cười thì mặt ngây như gỗ; Nửa đêm thì tay lần mò như con khỉ.

[♥huytuandc♥]

Mẹ Mốc

So danh giá ai bằng Mẹ Mốc,
Ngoài hình hài, gấm vóc cũng thêm ra,
Tấm hồng nhan đem bôi lấm xoá nhoà,
Làm thế để cho qua mắt tục.
Ngoại mạo bất cầu như mỹ ngọc,
Tâm trung thường thủ tự kiên kim. (1)
Nhớ chồng xa muôn dặm khôn tìm ,
Giữ son sắt cho tròn một tiết.
Sạch như nước, trắng như ngà, trong như tuyết,
Mảnh gương trinh vằng vặc quyết không nhơ;
Ðắp tai, ngoảnh mặt làm ngơ,
Rằng khôn cũng kệ, rằng khờ cũng thây.
Khôn em dễ bán dại này ! (2)

o0o

* (1) Ngoài mặt không cần đẹp như ngọc; Trong lòng vẩn giữ bền như vàng.

(2) Mẹ Mốc quê ở gần làng Yên Ðổ. Cô còn trẻ, có nhan sắc, có vốn liếng, mà chồng lại đi xa. Trong hạt nhiều chàng chòng ghẹo toan ép liễu nài hoa. Cô bèn giả điên dại, thoa tro than vào người, xé rách quần áo, chủ ý che mặt bọn kia để khỏi bị quấy nhiều trong khi chờ chồng về. Nguyễn Khuyến sau khi cáo quan về nghỉ ở nhà, người Pháp luôn tìm mọi cách để mời ông ra giúp. Ông phải viện mọi lẽ để từ chối. Nhân thất Mẹ Mốc giả điên dại, ông bèn làm bài ca trù này để ký thác tâm sự của mình.