Pie Đệ Nhất - Aleksey Nicolaievich Tolstoy

[ngudoc]

Chương 120

Ở khu phố Kitai-gorod, người ta chỉ bàn tán về gia đình nhà Brovkin. Như vẫn thường xảy ra, thốt nhiên Sa hoàng say mê theo đuổi một ý đồ mới: gả cô quận chúa út nhà Buinoxov - thuộc dòng dõi vua Ruric(1) - cho Artamon Brovkin. Nhà vua bỏ bê mọi công việc. Các vị thượng thư và các quan triều thần uổng công đến hoàng cung yết kiến! Lần nào nội giám cũng trả lời: "Chẳng biết hoàng thượng ở đâu".

Một buổi tối, trong khi người ta đặt những bức rào chắn ở các phố, vua Piotr đi xe đến nhà Brovkin. Ivan Artamit đang ở nhà dưới, ngồi với mấy người mugic(2) trong bếp. Dưới ánh sáng của một cây nến mỡ bò, lão đang chơi bài "thằng ngốc"(3) - lão thích vui chơi như thuở còn hàn vi. Bỗng một cái đầu đội mũ ba cạnh cúi xuống thò vào qua khung cửa thấp. Thoạt tiên, mọi người tường là một anh lính gác kho muốn vào sưởi. Nhưng rồi ai nấy sửng sốt đờ cả người. Vua Piotr khẽ cười nhìn lão chủ nhà từ đầu tới chân: trông lão thực thảm hại, chiếc áo lót lông thỏ đã sờn, cái đầu hoa râm thụt vào vai vì hoảng sợ.

Piotr Alekseevich bảo lấy nước kvas. Nhà vua ngồi xuống ghế dài. Trước mặt mấy gã mugic và đám nhân viên, Sa hoàng nói rằng:

- Ivan, ta đã làm ông mối cho nhà ngươi một lần. Ta muốn làm ông mối một lần nữa. Hãy chào đi.

Không nói được một câu, Ivan Artemist, mặt đầm đìa mồ hôi dầu, quỳ thụp xuống nền nhà đất nện, dưới chân Sa hoàng.

- Ivan - vua Piotr nói - đưa thằng cháu ra đây cho ta.

Artamon đã ở đấy rồi, đứng sau lò bếp. Vua Piotr kéo Artamon đặt đứng vào giữa hai đầu gối mình, tò mò ngắm anh chàng thanh niên:

- Nầy Ivan sao ngươi lại giấu ta một thằng bé xinh trai như thế nầy? Ta xoay sở đến khổ, thế mà họ ở sờ sờ ngay trước mắt… - Nói với Artamon - Ngươi biết đọc chứ?

Artamoska hơi tái mặt, nói luôn một mạch bằng tiếng Pháp, không chút ngập ngừng, như ta rắc đậu:

- Thần nói được tiếng Pháp và tiếng Đức, thần đọc thông viết thạo hai ngoại ngữ nầy…

Piotr Alekseevich há hốc miệng:

- Trời đất ơi! Nhắc lại xem nào?

Artamoska nhắc lại câu đó bằng tiếng Đức. Anh chớp mắt nhìn cây nến, và nhắc lại câu đó bằng tiếng Hà Lan, nhưng lần nầy có ngắc ngứ.

Vua Piotr ôm lấy chàng thanh niên, hôn anh, đẩy anh ra, kéo anh vào, lắc anh ta.

- Thấy chưa kìa? A, thằng nhỏ nầy khá lắm. A, a! Cám ơn nhà ngươi, Ivan, về món quà nầy. Bây giờ ông hãy từ giã thằng nhỏ đi. Nhưng nhà ngươi sẽ không phải tiếc đâu: hãy đợi đấy ít lâu, những ai thông minh chẳng bao lâu ta sẽ phong tước bá cho họ.

Vua Piotr ra lệnh dọn bữa ăn tối. Ivan Artemist khẩn khoản xin nhà vua quá bộ lên nhà trên vào phòng khách:

- Ở đây không tiện?

Đứng sau lò bếp, lão vội vàng đội bộ tóc giả, mặc áo lễ. Lão đã bí mật sai đày tớ đi gọi Xanka. Người quản gia đã đứng ở cửa, tay cầm gậy cán bạc(4).

Vua Piotr chỉ cười:

- Ta không lên nhà trên đâu, ở đây ấm cúng hơn. Hê, cô đầu bếp đâu, có gì trong lò dọn tất cả ra đây!

Nhà vua đặt Artamon ngồi cạnh mình và nói chuyện với anh bằng tiếng Đức. Nhà vua bông đùa, thết vodka đám nhân viên và mugic. Nhà vua bắt họ hát.

Đứng cạnh cửa, mấy lão mugic già đành phải tuân lệnh cất tiếng hát, giọng như gấu kêu. Bỗng Xanka nhảy một bước vào bếp: mặt thoa phấn, bận đồ lụa hớ đến nửa người(5). Vua Piotr nắm tay nàng, đặt nàng ngồi một bên. Người thiếu phụ mạnh dạn hoà giọng cùng các mugic, giọng nàng dịu dàng ngân nga, mặt kề gần ngọn nến, nàng nhìn vua Piotr với đôi mắt hóm hỉnh, trong sáng… Mọi người vui chơi đến quá nửa đêm.

Sáng hôm sau, Piotr Alekseevich, cùng với các chàng phù rể, đến nhà vương hầu Buinoxov hỏi Natalia. Cuộc thương thuyết kéo dài cả một tuần lễ; đem theo một đoàn tới năm mươi người, khi thì vua Piotr đến bàn bạc với nhà Brovkin, khi thì đến nhà Buinoxov. Vừa thương lượng, vừa tiệc tùng ở các buổi dạ hội của thanh niên nam nữ. Đám cưới tổ chức linh đình vào ngày lễ Cầu xin. Ivan Artemist tiêu mất một món tiền lớn.

Mười lăm ngày sau, Xanka cùng chồng khởi hành đi Paris.

Cho đến Viazma họ đi thong thả cùng với nhiều đoàn xe khác. Họ mất nhiều thời giờ đỗ lại ở các quán cho ngựa ăn. Tuyết xuống khá nhiều, trời trong sáng, đường dễ đi.

Đến quán trọ ở Viazma, Alekxandra Ivanovna giận dỗi với chồng. Volkov muốn nghỉ lại đây, tắm hơi nước, và ngày hôm sau khi tan buổi lễ chầu, đến thăm viên tổng trấn là một người họ xa, và ăn bữa trưa ở đó. Rồi còn phải đóng lại móng ngựa làm việc nầy việc nọ.

- Tôi muốn đi nhanh hơn. Đi chậm như rùa thế nầy không chịu được - Alekxandra Ivanovna nói với chồng. - Đến Riga sẽ nghỉ.

- Xasa! Tôi báo là từ Viazma trở đi đường xá nguy hiểm. Nhiều đoàn xe đã ùn lại ở đó, có tới năm trăm cỗ xe trượt tuyết, khó mà đi qua được

- Tôi không biết.

Hai vợ chồng ăn ở trên gác, trong một gian phòng sạch sẽ có thắp mấy ngọn đèn thờ. Vaxili mặc áo ngắn lót lông cừu cởi khuy; Alekxandra Ivanovna mặc áo nhung nâu tay dài, vai khoác khăn len lông xổ, mái tóc vàng bện thành đuôi xam quấn quanh đầu. Nàng không ăn chỉ nhấm nhấm mẩu bánh mì. Chỉ vì nôn nóng mà mặt nàng hốc hác, mắt thâm quầng. Lạy Chúa, đàn bà đâu có một.

Volkov gượng gạo nhai miếng giăm-bông muối:

- Em là ai? Thật là tôi nợ! Không lúc nào sống cho yên ổn. Không bao giờ thấy dịu dàng, em không ngủ, không ăn, không nói năng như mọi người… Cái gì lôi kéo em đi đến cùng trời cuối đất? Để làm gì? Muốn nhảy điệu vũ nhịp ba với các vua chúa ư? Nhưng vua chúa họ có muốn khiêu vũ với em không đã?

- Tôi chịu ngồi nghe anh nói chỉ vì chúng ta bị nhốt trong cái quán nầy mà thôi.

Volkov buông chiếc đĩa còn cắm miếng giăm-bông muối, nhìn vợ hồi lâu, nhìn cặp lông mày cao trên vầng trán nhíu lại vì lo âu và thơ mộng, đôi mắt xanh thầm lơ đãng - nhìn đi tận đâu đâu ai mà biết được.

- Ồ Alekxandra, tính tôi lành và nhẫn nại.

- Anh có kêu lên tôi cũng không cần.

Volkov lắc đầu, vẻ trách móc. Hắn thấy xấu hổ, thậm chí có lẽ hắn thấy yêu vợ là sai, nhưng hắn yêu vợ; sự thực là thế. Trong những trận cãi cọ, khi vợ nói những lời xúc phạm, hắn cắm thấy bối rối. Bây giờ cũng vậy: hắn biết mình sẽ nhượng bộ tuy rằng có là điên mới liều mạng đi từ Viazma đến Smolensk, theo đường rừng không có bạn đường tin cẩn. Người ta kể những chuyện rùng rợn về quãng đường nầy: tên ataman Exmen Xokol tàn sát khách lữ hành. Ngay giữa ban ngày. Lữ khách thường trông thấy trên đường một người cao lớn, đội mũ nhọn, đi giầy bện bằng vỏ gai, dao găm giắt thắt lưng. Mồm hắn rộng đến mang tai, răng như bàn cuốc. Hắn huýt còi một cái là ngựa ngã quỵ ngay xuống. Lúc ấy thì chỉ còn có việc đọc kinh cầu hồn thôi.

- Nếu tôi sợ kẻ cướp, tôi đã ở lại Moskva rồi! - Alekxandra Ivanovna nói. - Chúng ta có ngựa tốt, có thể đi thoát được. Vả lại có xảy ra sự gì cũng còn hơn, tôi còn có chuyện mà kể. Chẳng lẽ lại đi kể chuyện anh ngáy ngủ như thế nào ở quán trọ.

Nàng gạt đĩa ăn, gọi người hầu gái, một cô gái người Kalmys, sai đi lấy quyển vở và chuẩn bị giường.

Quyển vở ấy là bản dịch chương nói về người xứ Gole trong bộ Sử ký của Xamuen Pufendorf, do em trai nàng, Actamos, viết. Nàng đặt quyển vở trên đầu gối, cúi xuống rất thấp để đọc. Volkov tì tay vào má, nhìn cái đầu xinh đẹp của Xanka, cái cổ với những búp tóc xoăn. Quả là một bà hoàng trong truyện cổ tích! ại bảo được rằng cách đây không lâu chính nàng còn cắt cỏ chở phân? Nàng sẽ đến Paris không chút sợ hãi, và sẽ kể đủ chuyện phù phiếm với nhà vua…

- A, Xania, Xania, nếu em có thể sống bình tĩnh lại và có mang, anh mong muốn biết bao được cùng em sống trong cảnh thanh bình ở nơi quê nhà?

Xanka đọc, môi mấp máy:

"Thêm vào đó, người Pháp tính tình vui vẻ, lanh lợi thích giao du và lịch sự; họ thạo cách ăn mặc, trang điểm, thạo cách đi đứng và có một vẻ đẹp tự nhiên.

Nhiều người Pháp tự hào là đệ tử trung thành của thần Vệ Nữ; họ tìm nguồn khoái lạc trong tay giai nhân và lấy làm cực kỳ sung sướng được miệt mài trong các chuyện đó. Dân tộc khác mà muốn học đòi người Pháp và bắt chước họ thì chỉ tự làm mất danh dự và trở nên lố bịch…"

- Đáng lẽ ngồi trơ như phỗng không làm gì… - Xanka ngẩng đầu lên. Volkov vừa định ngáp, hắn giật mình… Dọc đường, lẽ ra anh phải tập đánh gươm, đấu kiếm?

- Sao vậy?

- Đến Paris, anh sẽ biết tại sao?(6).

- Thôi, cô để cho tôi yên! - Volkov tức giận rời bàn ăn; hắn ấn chiếc mũ lông xụp xuống tận mắt, bước ra sân xem ngựa. Trên mái tuyết phủ của dãy nhà xe, vừng trăng mờ sương treo rất cao. Trên trời, không một vì sao, chỉ có những kim tuyết lấp lánh từ từ rơi xương. Không khí yên tĩnh làm lông mũi cũng giá cứng. Dưới mái hiên, những con ngựa đang nhai trong bóng tối đen như mực. Người đi tuần đêm uể oải đánh mõ ở ngôi nhà thờ nhỏ gần đấy.

Một con chó lại gần Vaxili, ngửi chiếc ủng cao bằng da nhuộm, và ngẩng đầu, - trông rõ cả hàng lông mi, nhìn hắn với một vẻ ngạc nhiên như chờ đợi cái gì.

Bỗng nhiên, Vaxili thấy thiết tha không muốn rời khỏi cái cảnh yên tĩnh nơi quê nhà nầy, không muốn đi Paris nữa… Buồn bã, hắn quay đầu lại, đôi ủng dạ khẽ kêu lạo xạo, - trên kia, trong gian nhà ghép bằng gỗ cây một ánh sáng dịu lọt qua cửa sổ lắp mi-ca: Xanka đang đọc Pufendorf… Thôi đành vậy, số trời đã định.

Trời hoàng hôn đỏ chói, rực một ánh sáng dữ dội, hiện ra ở bên trên các ngọn cây của cánh rừng. Hai bên đường, thân cây và những rễ cây vặn vẹo vùn vụt diễu qua, những cành cây nặng trĩu tím ngắt quất vào mui chiếc xe hòm rắc, xuống từng đám bụi tuyết.

Vaxili thò người ra khỏi tấm yếm da đến ngực, cầm cương hò hét như điên. Xác người đánh xe bị đánh chết, nằm lăn trên đường, cách đây rất xa, trước chỗ đường ngoặt… Những con ngựa tốt, đóng thẳng hàng một nối đuôi nhau, phi nước đại, thở phì phì: con ngựa ô đóng đầu càng, mình phủ đầy sương giá, con ngựa hồng chân đen đóng ở giữa, và con ngựa cái nhỏ trắng và bất kham đóng sát xe. Chiếc xe nhảy chồm chồm, qua những ổ gà. Bọn cướp đuổi theo sau, rải rác trên đường. Khắp cánh rừng vang tiếng kêu la thất thanh

Năm phút trước, ở chỗ đường ngoặt, nơi con đường làng vắt qua đường cái, một bọn mugic cao lớn nấp sau một đụn rơm đánh đống từ năm ngoái, nhảy bổ ra: chừng mười tên cầm rìu và gậy nhọn. Người đánh xe sợ chết khiếp, định kìm ngựa lại… Bốn tên cướp xông vào bầy ngựa, dữ tợn hét lớn: "Dừng lại, dừng lại!".

Những tên khác, chân thụt trong tuyết, chạy lại chỗ chiếc xe. Người đánh xe buông cương giơ tay đeo bao xua bọn cướp, bị một gậy giáng vào đầu.

Sự việc diễn ra trong khoảnh khắc, hành khách không kịp trấn tĩnh lại… Con ngựa cái nhỏ đóng sát xe đã cứu thoát họ: nó chồm lên, nhấc bổng hai tên cướp bám vào hàm thiếc, nó đá nó cắn. Xanka hất cái yếm da: "Cầm lấy cương?" Nàng giật lấy khẩu súng ngắn của chồng đeo ở ngực bên trong chiếc áo lông cừu, bắn vào một bộ mặt râu ria xồm xoàm. Nghe tiếng súng nổ và nhất là bị bất ngờ vì thấy một người đàn bà bắn súng, bọn mugic nhảy lùi lại… Mấy con ngựa phóng đi Volkov nắm lấy cương, xe lao đi như bay. Xanka lấy báng súng đập vào lưng chồng liên hồi: "Nhanh lên, nhanh lên!"

Cuộc săn đuổi đã chấm dứt. Mình ngựa bốc hơi.

Phía trước đã thấy đuôi một đoàn xe dài. Volkov cho ngựa đi bước một. Hắn ngoảnh lại tìm chiếc mũ trong xe và trông thấy cặp mắt tròn xoe, lỗ mũi phập phồng của Xanka:

- Thế nào, cô hài lòng rồi chứ? Cứ không tin là có Exmen Xokol nữa đi? Rõ đồ ngốc, ngu như lợn! Không có xà ích thì xoay sở làm sao bây giờ? Tội nghiệp tên mugic ấy chịu thương chịu khó là thế… Chẳng qua chỉ tại cái đầu óc đàn bà ngu ngốc của cô, đồ quỷ cái!

Chồng nhiếc móc như vậy mà Xanka cũng chẳng để ý. A, đấy, sống thế mới ra sống chứ, đâu có phải là một giấc ngủ ù lì tẻ ngắt!

Chú thích:

(1) Thủ lĩnh bộ lạc Vareg, được coi như người sáng lập đế quốc Nga.

(2) Nguyên là nông dân lao động nhưng làm đủ nghề: lao công, đi ở và các nghề khác có tính cách bán chuyên nghiệp như làm thợ mộc, thợ nề, làm bánh… Tầng lớp lao động cùng khổ xuất thân từ nông dân

(3) Một lối chơi bài đơn giản, vui, của tầng lớp dưới.

(4) Ở các gia đình quyền quý, trong các buổi chiêu đâi trọng thề người quản gia bận chế phục tay cầm gậy cán bạc đứng trước cửa gõ gậy xuống sàn, hô tên tuổi chức tước quan khách và nghi tiết.

(5) Kiểu trang phục đề hở ức, vai lưng

(6) Ý nói: đến Paris, nhiều người sẽ ve vãn tôi, anh phải biết đọ kiếm để giữ lấy vợ anh và bảo vệ danh dự của anh.

[ngudoc]

Chương 121

Hàng ngày, nhiều đoàn xe dài từ khắp các cửa ô kéo vào Moskva: chở lính mới mộ đến cho đạo quần thường trực, một số bị trói gô như bọn trộm cướp; nhưng phần đông tình nguyện đi lính để thoát khỏi cuộc đời cùng khổ. Ở các quảng trường trong thành phố, có những bản chiếu chỉ mộ lính vào đội quân thường trực, viết trên những tấm sắt tây đóng vào cột. Người ta hứa trả cho mỗi người lính mười một rúp một năm, ăn uống đầy đủ và cả một khẩu phần vodka. Nông nô, gia nô, sống cuộc đời ăn đói nhịn khát trong đám quân hầu đầy tớ quá đông đúc ở các gia đình quý tộc, đã cãi lộn với bọn quản gia hoặc quẳng mũ xuống ngay chân người chủ nhân quý tộc rồi kéo nhau đến Preobrazenskoe. Ngày nào cũng có hàng nghìn người được đưa tới đó.

Có khi, họ phải chờ ngoài trời rét mướt cho đến chiều tối, các viên sĩ quan mới ra, đứng bên trên thềm đọc danh sách điểm danh. Người ta đưa họ đến tầng dưới của toà lâu đài. Những anh lính rậm ria của trung đoàn Preobrazenski ra lệnh cho họ cởi hết quần áo.

Anh lính mộ sợ sệt, tháo những băng vải quấn ở chân thay bít tất, cởi quần áo và lấy tay che hạ bộ đi vào phòng. Những sĩ quan, để tóc dài, đội mũ dạ, ngồi giữa những ngọn nến đương cháy. Như những con chim ưng, họ nhìn chòng chọc vào người lính mộ vừa bước vào phòng: "Tên mầy là gì? Tên tự mầy là gì? Bao nhiêu tuổi?". Nhưng họ không hỏi người lính mộ là ai dù người đó là một nông nô bỏ trốn hay một tên kẻ cướp. Họ đo chiều cao, vạch môi khám răng, bắt bỏ tay ra đế xem hạ bộ. "Chấp nhận. Phân vào trung đoàn N…"

Bên kia toà lâu đài, trên cánh đồng tuyết, doanh trại mới cất chạy dài hàng dãy. Người ta phân phối đoàn người được chấp nhận về các nhà. Nhà nào cũng chật ních. Mỗi nhà có một thủ trưởng là một hạ sĩ quan cấp dưới, tay kè kè một chiếc gậy. Hắn bảo những người mới đến: "Mầy phải tuân lệnh tao như tuân lệnh Chúa. Lệnh không nhắc đến lần thứ hai. Tao là Trời, là Sa hoàng, là cha của chúng mầy". Lính mới được ăn uống đầy đủ, nhưng chế độ rất nghiêm ngặt, không phải như hồi xưa ở các trung đoàn xtreletz. Chẳng khác gì một nhà tù? Một hồi trống đánh thức mọi người dậy. Chưa ăn uống gì đã bị dẫn đến bãi tập. Người ta bắt họ xếp thành hàng bốn. Trước hết người ta dạy họ phân biệt tay trái và tay phải. Có anh nông dân suốt đời chưa bao giờ tự hỏi xem bàn tay mình là thế nào. Người ta luyện trí nhớ của họ bằng gậy gộc, Thỉnh thoảng có viên sĩ quan đến bãi tập; phần nhiều là người ngoại quốc, thường chếch choáng say. Hắn giạng hai chân, đứng trước hàng lính, trợn hai con mắt đục ngấu nhìn những tấm áo acmiac, áo lông cừu, giầy gai, ủng dạ, mũ lông cừu. Hắn phùng mồm trợn mắt hò hét bằng tiếng ngoại quốc. Hắn giơ gậy lên bắt mọi người phải hiểu. Cực chẳng đã, mọi người bắt đầu hiểu dần dần: "Marschieren" - tiến lên! "Halt" - đứng lại. Schlvein(1) hoặc "Russisches Schwein"(1) - là câu chửi… Sau bữa ăn lót dạ, người ta lại dẫn họ ra bãi tập. Sau bữa ăn trưa lại phải tập đi lần thứ ba, vai vác gậy hoặc súng hoả mai. Người ta dạy họ xếp thành hàng như quân đội của vương hầu xứ Xavoa, dạy đi đều bước, dạy bắn liên hồi, dạy xung phong đánh lưỡi lê. Phạm một lỗi nhỏ cũng bị lột quần ngay trên bãi tuyết, và bị đánh không tiếc tay trước toàn đội.

Khó mà nhớ được các danh từ quân sự. "Chuẩn bị nhồi súng!". Phải nhớ hết mọi thứ, theo thứ tự: "Mở ống đựng thuốc cho thuốc vào ống. Đóng ống thuốc. Lấy một viên đạn. Cắn đầu đạn. Nạp đạn vào nòng. Rút thông súng ra, Nhồi thuốc. Mở cò. Ngắm…". Họ bắn theo từng tiểu đội: một hàng quỳ một bên gối xuống đất nhồi súng; hàng sau đứng, nổ súng. Họ nằm bắn: trừ một hàng ra còn tất cả các hàng khác lần lượt nằm rạp xuống đất.

Một người Áo, tướng Adam Ivanovich Vaide điều khiển việc huấn luyện quân sự. Hắn và tướng Artamon Mikhailovich Golovin và vương hầu Anikita Ivanovich Repnin đã nhận được lệnh thành lập ba sư đoàn, mỗi sư đoàn có chín trung đoàn.

Trung uý Aleksey Brovkin đã mộ ở miền Bắc được gần năm trăm người đủ tiêu chuẩn nhập ngũ, nơi thì giao cho tổng trấn, nơi thì giao cho Iandrat - xưa kia gọi là tỉnh trưởng - đưa họ về Moskva. Nay hắn đi xa nữa, quá Povonez, vào sâu trong rừng thẳm. Người ta nói rằng ở vùng nầy có nhiều nông dân đào vong và những kẻ vô công rồi nghề ẩn náu trong những tu viện. Những người thông thạo tình hình khuyên hắn đừng nên đi quá sâu vào rừng: "Các tu viện đã biết tin ông đến, bọn razkonic đã đề phòng. Bọn họ thì đông, các ông chỉ có mười người trên ba cỗ xe trượt tuyết. Họ sẽ thủ tiêu các ông, chẳng ai biết đấy là đâu".

Ở những vùng nầy, người dân tính tình thô bạo; họ làm nghề săn bắn hoặc là dân sơn tràng. Họ ở những nếp nhà gỗ rộng rãi, chắc chắn. Nhà ở, chuồng bò và kho cùng chung một mái. Làng xóm gọi là giáo khu.

Đi từ nhà nầy sang nhà khác phải mất hàng ngày đường trong rừng rậm. Aleksey hiểu rằng công việc sẽ khó khăn. Nhưng ở đời người ta không thể sống mà không biết cái sợ là gì. Và, nếu báo cáo với vua Piotr rằng mình đã đến tận phương Bắc, nhưng đến đó lại sợ, thì hẳn là Sa hoàng sẽ hằm hằm nhìn hắn chòng chọc từ đầu tới chân, như một con sếu rồi nhún một bên vai và quay mặt đi, cái đó mới khủng khiếp, và Aleksey có dập sứt trán xuống đất thì hắn cũng cứ tiêu ma sự nghiệp. Aleksey còn trẻ, hăng hái, bướng bỉnh. Ngay trong giấc ngủ, hắn cũng không quên, khi mới đến Moskva, hắn chỉ có một đồng nửa kopeik giấu trong mồm: hắn đã phải dùng răng dành lấy tấm đai trắng sĩ quan trong tay thần tư mệnh.

Đến Povenez, Aleksey gặp anh thợ săn Yakim Krivovalov ở chợ và mướn anh ta dẫn đường. Đã hai mươi năm nay, Yakim làm việc cho các nhà buôn họ Reviakin: anh săn cáo lông bạc, chồn, sóc; xưa kia anh săn hắc điêu nhưng loại điêu đó đã tuyệt mất giống ở vùng nầy. Anh giao hàng cho nhân viên hãng buôn Reviakin ở Povenez rồi ở lại uống rượu, uống cho đến khi gán nợ bằng hết mọi thứ cho đến cả cây thánh giá lễ rửa tội vẫn đeo ở cổ. Người thư ký của hãng Reviakin lại cấp cho anh quần áo, một cây súng, thuốc, đạn. Vụ săn mùa thu năm nay kém, và Yakim được biết rằng theo sổ sách chẳng những anh không được lĩnh đồng nào mà hai mùa đông nữa cũng chưa chắc đã trả xong nợ. Anh nguyền rủa, văng tục và uống rượu say mềm, Aleksey Brovkin tìm thấy anh nằm vật trên đống tuyết, trước quán rượu, quần áo bị lột hết, mình mẩy thâm tím. Yakim đáng giá ngàn vàng, với điều kiện là lúc nào cũng phải có một chai vodka để dưới ghế xe và cho anh ta biết điều đó.

Chân xỏ bàn vợt(2), anh chạy trước đoàn xe để dẫn đường. Rừng thực hùng vĩ và rùng rợn. Giữa hai thân cây lại nhìn thấy rừng mọc kín những mỏm núi đá rất lớn. Ra khỏi rừng đến bờ hồ vắng vẻ, mặt nước đóng băng phẳng lì như gương, nhìn nhức mắt. Đôi khi nghe thấy tiếng thác đổ ầm ầm. Yakim ngồi lên thành xe:

- Người ta chưa điều tra dân số ở đây bao giờ. Có những nơi hẻo lánh chỉ mình tôi biết đường tới. Nhưng dân vùng nầy cứng đầu cứng cổ lắm, ông khó mà mộ được người.

Đêm đến, họ rẽ sang một con đường ngoặt, đến nghỉ ở một túp lều ẩn mùa đông hoặc ở một khu rừng thưa, cạnh một dòng nước, nơi có những thân cây vùi dưới tuyết ngả sẵn để sang xuân sẽ đốt. Trước túp lều mục nát, họ tháo ngựa. Bọn lính lấy rìu đẵn cành thông kéo vào trong nhà. Họ nhóm lửa trên nền đất nện. Khói lặng lẽ bốc qua khe mái nhà bay lên trên khu rừng toả vào bầu trời xám xịt. Yakim bứt rứt đứng ngồi không yên, cho đến khi được một cốc vodka.

Yên tâm, anh ngồi trên đống cành, cạnh lửa: bộ râu quai nón xòe ra như một chiếc quạt, môi đày, mũi to, mắt tròn như mắt thần rừng. Trông anh quả là một thần rừng thực sự. Anh kể:

- Ông ạ, chỗ nào tôi cũng đã tới, tôi thuộc vùng nầy như túi áo tôi; tôi đã sống mấy tuần liền ở tu viện Vyga. Tôi còn biết nhiều tu viện khác, chỉ đến được bằng một con đường độc đạo, mà đi cũng hãi lắm. Tôi không tài nào biết thánh lão Nectari ẩn ở đâu. Không ai nói hở cho biết. Gặp một tín đồ razkonic, chỉ hơi đả động đến vị thánh lão là y im bặt: có chặt y ra từng khúc y cũng chẳng hé răng. Vậy mà đối với công việc của ông, nếu gặp được ông cụ thì tốt hơn: ông cụ có thể cấp cho ông hai trăm người… Ô, ông cụ có thế lực lắm!

- Nhưng ông cụ là thế nào đối với họ, - Aleksey hỏi. - Một thứ giáo trưởng chứ gì?

- Là một thánh lão. Trước khi bị hành hình, quyền giáo trưởng Apvakum đã ban phước lành cho lão, ở Puxtozesk… Cách đây mười hai năm, ở tu viện Paleostrov, lão đã thiêu chết chừng hai nghìn năm trăm tín đồ razkonic. Họ đi trên băng, kéo đến ban đêm, phá cửa tu viện, nhốt cha bề trên và các thầy tu vào hầm, phá các kho. Nectari cho họ ăn uống. Họ lấy hết vàng bạc. Đến giáo đường họ lấy nước thánh rửa tượng, thắp nến rồi làm lễ theo kiểu của họ. Đàn ông đi theo lão không nhiều lắm, nhưng đàn bà trẻ con thì nhiều vô kể! Từ Povenez, tổng trấn dẫn một đội quân xtreletz vượt băng giá kéo đến. "Đầu hàng đi!" Suốt ba ngày, đám nông dân doạ giao chiến.

Nhưng quân xtreletz có một khẩu đại bác. Đám tín đồ razkonic liền đem rơm, nhựa thông, diêm tiêu vào giáo đường và giữa đêm Noen, họ đốt lửa tự thiêu. Nectari cùng một số nông dân trốn thoát. Ba năm sau, ở giáo khu Puzoi, Nectari lại hoả thiêu lối một nghìn năm trăm người nữa. Gần đây lại xảy ra một vụ hoả thiêu mới ở trong rừng, cạnh hồ Voronez. Người ta bảo rằng lại cũng lão ta. Bây giờ, có tin đồn sắp xảy ra chiến tranh, nhà vua cho đi mộ lính. Vậy thì chẳng bao lâu nữa sẽ lại có một vụ hoả thiêu lớn… Ông có thể tin được lời tôi. Người ta lũ lượt tìm đến Nectari.

Aleksey và những người lính lấy làm lạ: "Tự thiêu mình, tự nguyện à? Những người ấy ở đâu đến thế?"

- Rất đơn giản, - Yakim nói. - Nông nô phải chịu thuế má, và sai dịch và lại nợ địa tô, nên bỏ trại ấp, bò ngựa, chạy trốn theo Nectari. Họ từ khắp nơi đến từ vùng Novgorod và Tver, từ vùng Moskva và Voloda. Lạy Chúa, trong rừng có biết bao nhiêu hải cốt. Khi họ tụ tập mấy nghìn người thì phải biết. Lấy gì mà ăn? Vùng nầy không trồng được lúa mì. Rồi họ bắt đầu kêu ca, rình mò ăn trộm. Nectari đưa thẳng họ lên thiên dường, còn hơn để họ đi sâu vào vòng tội lỗi vô ích.

- Ồ có lý nào, anh nói láo.

- Aleksey Ivanovich, tôi không nói sai bao giờ. Có người còn sống hẳn hoi mà tự mình nằm vào áo quan, đúng như thế đấy… Ở một nơi kia, về phía Bạch Hải, có một lão già người nhỏ bé làm lễ thông công cho người ta bằng quả nho khô: lão bỏ vào miệng người nào một quả nho khô tức là đã làm lễ ban phước cho người đó để người đó tự nằm vào trong áo quan, còn sống hẳn hoi.

- Khuya rồi, thôi, hãy gác câu chuyện hoang dường của anh lại… - Aleksey quấn chiếc áo lông cừu, nằm xuống đống cành cây bên ngọn lửa, một lát sau, nói - Yakim, ta phải đi tìm thánh lão Nectari ấy mới được!

Hai người đi ván trượt tuyết ra khỏi rừng, dưới ánh trăng. Mùi khói ở túp lều bay ra. Vài con ngựa đứng cạnh những cỗ xe, đầu cúi thấp, mình phủ tải gai. Anh lính gác nằm ngủ gật trên ghế xe, hai tay áo lông clìu ôm lấy khẩu súng hoả mai.

Hai người lặng lẽ đi quanh túp lều. Chống gậy nhọn, họ đứng lại, lắng tai nghe. Một quầng sáng nhạt bao quanh mặt trăng. Khu rừng phủ băng giá im phăng phắc. Sau bức tường, có tiếng người ú ớ trong lều. Một con ngựa phồng bụng hít mạnh. Anh lính gác nằm ngủ như tê cóng lại, khuôn mặt để ria sáng ánh trăng.

Một người nói:

- Hay ta trói nó lại? Nó ngủ say như chết. Xong rồi vứt nó vào lửa rồi cầu kinh cho nó.

Người kia vểnh râu ngắm anh lính:

- Trói nó à? Động mất. Nó sẽ kêu lên. Bọn chúng có mười đứa ở trong kia.

- Vậy làm thế nào?

- Cho nó một gậy rồi chặn cửa lều lại.

Người thứ nhất, đội mũ lông có tai, lắc đầu:

- A, Petrusa, Petrusa. Ai bảo anh ăn nói thế? Nó cũng là người như chúng ta, cùng dòng máu như ta, có phải là con vật đâu… Bề trên đã dạy rằng người ta được rửa tội trong lửa thiêu. Trong lửa… Còn anh, anh lại định dùng gậy đánh chết nó! Làm thế anh sẽ giết mất cả phần hồn của một con người

- Tôi sẵn sàng phạm tội đó!

- Ngay nghĩ đến việc đó cũng không nên nữa là. Nhân danh chúa Jesus, đừng cám dỗ tôi!

- Vì rằng, làm thế dễ hơn: vừa gọn lại vừa êm thấm.

- Rồi anh xem cha Nectari sẽ bảo gì anh về những ý nghĩ ấy.

- Tôi chỉ muốn làm cho gọn, cho tốt thôi!

Họ im bặt, suy tính: làm thế nào? Bóng một con cú lướt loằng ngoằng trên lớp tuyết xanh lam: con chim gở ấy đã đánh hơi thấy mồi, nó đang lượn. Bỗng cửa lều kêu cót két, cái đầu thần rừng của Yakim thò ra, - chắc anh ra đi tiểu… Trông thấy hai người, anh kêu "a" rồi nhảy vội vào nhà, báo động. Hai người lẩn sau những cành cây đầy sương giá, bẻ chạy. Một tiếng súng nổ, phá vỡ bầu không khí yên lặng của khu rừng.

Họ chạy một hồi lâu, cố ý đi vòng vèo để đánh lạc hướng. Họ chạy qua một rừng thông rậm đến một dòng sông. Trời sắp sáng, mặt trăng treo cao trên trời. Gần đây có tiếng gõ vào một mảnh gang, thong thả, buồn bã.

Andriuska Golikov đánh kẻng báo lễ nhất. Anh mặc một chiếc áo bông rất cũ lót lông cáo nhưng chân lại đi đất Chân bị tuyết lạnh tím bầm, anh nhắy như choi choi, miệng ê a nhắc câu phương châm của giáo trưởng Apvakum: "Với các bậc tuẫn tiết vì đạo, con sẽ thăng tiến; với các đấng sứ đồ, con sẽ đứng trong hàng ngũ; với các vị thánh, con sẽ có được ánh hào quang". Anh vừa đọc vừa cầm chiếc vồ nhỏ đánh vào mảnh gang thay chuông, treo ở cột dưới mái hiên, trước cửa tu viện. Thánh lão đã bắt anh chịu hình phạt sám hối nầy, vì hôm qua, ngày ăn chay, anh đã uống kvas cho đỡ khát.

Nghe tiếng kẻng, giáo hữu tập hợp lại. Họ ở những phòng tu kín đi ra, đàn ông một bên, đàn bà một bên. Tu viện không rộng, có rào chung quanh. Nhiều giáo hữu sống ở gần đó; dọc theo bờ sông, ở rìa một cù lao lầy lội.

Họ đi xuyên qua rừng đến tu viện. Những người ở xa, vội rảo bước, sợ đến chậm: thánh lão rất nghiêm khắc. Giữa tu viện, ở lọt vào giữa những đụn rơm đánh đống sát nhau là nhà nguyện, thấp, dựng bằng gỗ cây, có bốn mái rộng giữa là một cột bát giác bên trên có nóc hình chóp lều.

Qua cổng tu viện, tín đồ khép nép đi từng bước, đầu cúi thấp, tay chắp trước ngực; đàn ông, có người còn trẻ, có người đã đứng tuổi, đàn bà bận áo dài vải thô ra ngoài áo bông, mặt che khăn. Trong sương mờ ánh trăng, tiếng kẻng gang âm thầm thánh thót toả nỗi buồn thảm của cuộc đời trần thế; tiếng giầy gai dẫm lạo xạo trên tuyết.

Tới trước cửa nhà nguyện, tường bằng gỗ cây phủ sương giá, tín đồ làm dấu bằng hai ngón tay rồi khúm núm bước vào nhà. Trước các bức tranh thánh cổ kính, những cây nến nhó leo lắt cháy. Ở nơi rừng thẳm nầy mà cũng có nến thắp ư? Phải chăng là một thép lạ?

Tín đồ quỳ gối, đàn ông bên phải, đàn bà bên trái. Một bức rèm khâu bằng nhiều mụn vải khác nhau căng trên một sợi dây thừng ngăn họ ra hai bên.

Hai người thở hồng hộc, chân đi giầy trượt tuyết, chạy vào cổng tu viện, gọi to Andrey Golikov:

- Đừng đánh kẻng nữa, tai hoạ đến nơi rồi!

- Đi trình với thánh lão đến gặp chúng tôi… Nhanh lên.

Tâm hồn Andrey căng thẳng như một sợi gân khô, vì những ngày nhịn đói, những đêm thức, vì luôn luôn lo sợ Anh hốt hoảng đánh rơi chiếc vồ, người run bắn lên, hơi thở dồn dập. Nhưng Nectari đã không uổng công dạy anh thắng bọn yêu ma. "Yêu ma đầy rẫy: mỗi ý nghĩ là một con quỷ" - Anh vội vã hét thầm trong bụng: "Quỷ Satan, kẻ thù của ta ơi, hãy để cho ta yên!" Anh nhặt chiếc vồ, đánh vào chiếc cồng cạnh bức tranh thánh và lắc đầu: đừng quấy rầy ta, cút đi!

- Andrey, tôi đã bảo anh là viên sĩ quan đưa lính đến cách đây năm dặm

- Ít ra cũng đừng đánh cồng to thế, chúng nó có thể nghe thấy… Yakim cùng đi với chúng. Nghe tiếng cồng, nó sẽ dẫn chúng đến thẳng đây!

Hai hàm răng Golikov va nhau lập cập; anh nói lí nhí trong miệng:

- Thánh lão còn ở trong phòng kín, các anh đến đấy mà tìm người.

Họ bỏ vợt trượt tuyết ra và đi tìm Nectari. Cả hai người, Xtiovka Bacmin và Petruska Kozevnikov, đều quê ở ngoại ô Povenez; họ làm nghề chài lưới và săn bắn… Để phạt họ về tội làm dấu thánh giá bằng hai ngón tay, viên tống trấn đã nhiều lần cướp bóc họ, làm cho họ khánh kiệt, tịch thu hết gia súc của họ. Họ không chịu được nữa. Đã hai năm nay, vợ con họ nương náu ở tu viện Vyga; bản thân họ sống nay đây mai đó tìm những nơi chài lưới và săn bắn khá hơn. Khi có tin đồn một sĩ quan đem lính đi khắp các tu viện - bọn lính cạo râu cạo mặt, ăn thịt, hơi thở sặc mùi thuốc lá xa hàng dặm - Nectari ra lệnh cho Xtiovka và Petruska đi theo dõi họ, đánh lạc hướng họ, và nếu cần có thể được thì thủ tiêu những tên bộ hạ của Quỷ vương, thủ tiêu chúng không có tội lỗi gì hết.

Đến chỗ Nectari ở không phải là việc đơn giản.

Một chú tiểu đi ra tiền đình lạnh lẽo. Thánh lão có hai tiểu để hầu hạ: Andrey Golikov và anh què Porfiri, một thanh niên ốm yếu, đôi mắt trợn người. Hai người vừa tới khẽ kể cho Porfiri biết chuyện. Porfiri ngoẹo đầu sang một bên, thì thào: "Các anh vào…" Hai người đi rừng vội vàng bỏ mũ; đi qua tiền đình vào phòng tu kín của Nectari, họ cố co rúm người lại, thân thể họ quá cao lớn và thô kệch, Thánh lão không ưa những thân thể đẫy đà da thịt nở nang.

Nectari người nhỏ bé, lưng gù, bận áo khoác đen bằng dạ thường kiểu cổ, đang đứng trước giá kinh, Lão liếc nhìn Xtiovka và Petruska. Bộ râu nhỏ nhọn hoắc dài gần chấm gối: dưới bộ lông mày đen, đôi mắt sáng như hai cục than hồng. Cây nến cắm ở gáy quyển sách bị mọt ăn, khẽ nổ lách tách, báo trước những ngày đại hàn… Lò xây bằng đá tảng lấy ở hố, toà hơi nóng sực. Vách phòng ghép bằng gỗ cây, cạo sạch sẽ. Trên trần, lủng lắng những túm cỏ khô treo ở những sợi dây gai.

Những hòn nước đá nhỏ đọng trên ria Xtiovka và Petruska tan ra nước, chảy ròng ròng; nhưng chừng nào vị thánh lão chưa đọc kinh xong, hai người không dám đưa tay chùi, không dám đụng đậy. Giọng lão đọc nghe rợn người. Một anh chàng bị ma ám nằm nghiêng trong xó tối nhìn lão: một chiếc xích quấn ngang người buộc anh ta vào một cái đinh có ngạnh đóng ở tường. Trước lò, bột đang nở trong chậu ngào có đậy chiếc áo thầy tu đã cũ.

- Có chuyện gì đấy?

Nectari quay về phía hai người mugic, đi đến chỗ họ, chòm râu trắng vểnh lên. Họ là những người không sợ gấu, một mình dám đánh nhau với con nai lớn vùng hàn đới, thế mà đứng trước Nectari họ run sợ. Xtiovka lúng túng kể lại sự việc vừa xảy ra. Petruska, vẻ luống cuống, gật đầu đồng ý.

- Vậy ra là, - Nectari ngọt ngào nói, - vậy ra là con, Petruska, con muốn lấy gậy nhọn đánh chết tên lính; còn con Xtiovka, con sợ phạm tội với Chúa?

Xtiovka hăng hái trả lời ngay:

- Thưa cha, chúng con theo vết họ đã mười lăm ngày nay. Yakim, thằng trời đánh, rất thông thạo vùng nầy. Nó dẫn bọn chúng đến thẳng đây. Làm thế nào bây giờ? Chúng con suy nghĩ mãi… Chúng đề phòng cẩn thận. Nếu không, việc đã dễ dàng: chỉ việc chẹn cửa lều lại, nhóm lửa đốt. Chúng con sẻ cầu kinh rửa tội cho chúng… Thực thanh thoát cho chúng và cho chúng con… Nhưng, cha xem đó, chúng con không thực hiện được. Còn như giết chúng như giết quân kẻ cướp thì chúa Jesus không cho phép… Ma quỷ đã cám dỗ chúng con

- Ta đã ban phước cho phép các con làm lễ hoả thiêu đó à? - Thánh lão hỏi.

Hai anh mugic ngạc nhiên nhìn lão, không trả lời.

- Con đã hết lòng cầu xin, phải không, Xtiovka? Rửa tội cho mười người bằng lửa? Ồ ồ! Ai cho con quyền ấy? À, thế ra là ma quỷ đã xúi giục Petruska; còn con, con đã thắng ma quỷ? Đắc đạo nhỉ! To quyền nhỉ?

Xtiovka xịu mắt. Petruska chớp chớp mắt nhìn thánh lão; anh không hiểu.

- Porfiri, con bỏ một cục than vào lư và đọc kinh thổi lửa lên, - thánh lão nói.

Anh què Porfiri tháo cái lư treo ở một chiếc đinh gỗ, và tập tễnh đi đến lò; anh thổi cục than tẩm nhựa bách rồi hôn tay Nectari, đưa lư hương cho lão. Cánh tay dài của Nectari đu đưa lư hương kêu xủng xẻng gần sát đất, tung khói vào mặt và hai bên sườn hai anh mugic rồi lão quay ra sau lưng họ đi một vòng, mồm lẩm bẩm, đầu cúi chào. Lão đưa lư cho Porfiri, rút chiếc roi da tết gài ở thắt lưng, quất thật đau vào mặt Xtiovka, rồi quất Petruska. Hai người quỳ xuống. Miệng lẩm bẩm, môi tím ngắt, Nectari càng nổi nóng quất vào má họ: "Tính kiêu căng, cái tính kiêu căng đáng nguyền rủa". Bỗng anh chàng bị ma ám phá lên cười, giằng xích, nhảy chồm chồm như một con chó giữ nhà:

- Đánh nữa đi, đánh nữa đi, cụ ơi, đuổi tà đi!

Thánh lão mệt nhoài, thở hổn hển, bỏ đi. Lão đằng hắng.

- Sau nầy, - lão nói, - tự các con sẽ hiểu vì sao ta đánh các con. Thôi các con đi cho bình yên, cầu chúa Jesus phù hộ các con!

Hai anh mugic lặng lẽ ra khỏi phòng kín. Ánh trăng đã mờ, phía sau nhà nguyện, bên kia khu rừng tối om, trời đã ló ánh rạng đông. Trời băng giá rất lạnh. Hai anh mugic giang hai tay: họ phạm tội gì? Tại sao? Làm gì bây giờ?

- Chúng ta đi đã nhiều mà chưa ăn uống gì mấy, - Petruska khẽ nói.

- Làm thế nào xin cụ cho ăn được bây giờ?

- Có thể cụ sẽ cho bánh mì chăng?

- Tốt hơn hết là đừng giơ mặt ra. Cứ thế nầy mà đi theo dõi bọn chúng ở đó. Ta sẽ kiếm một con sóc làm thịt ăn!

Andrey Golikov leo lên ổ rơm trên mặt lò, chân tay run bần bật. Trên đường đi đến nhà nguyện, thánh lão đã ra lệnh cho anh ngừng đánh kẻng; lão không cho anh dự lễ: "Đi nướng bánh" - Bàn chân cóng rét dẫm vào các hòn đá nóng lại càng đau nhức, anh đói mụ cả người. Anh nằm sấp cắn vào mép ổ rơm. Để khỏi kêu lên, anh nhẩm lại trong trí một đoạn kệ của Apvakum: "Con người là một đống thối nát, một đống phân… ta thích sống với loài chó lợn, chúng toả mùi hôi thối như linh hồn ta. Tội lỗi của ta làm ta hôi thối như một con chó chết…"

Anh chàng bị ma ám bị xích trong xó, cựa quậy và nói:

- Đêm qua, lão già lại chén mật ong

Lần nầy, Andrey không quát hắn: "Đừng có điêu toa?" Anh nghiến răng cắn chặt hơn nữa mép ổ rơm.

Anh không còn sức bóp chết con quỷ nghi ngờ ghê gớm đang dày vò anh. Nhân một việc rất nhỏ nhặt, con quỷ đó đã nhập vào người Andrey. Đã bốn mươi ngày rồi, cả ba người - Nectari và hai người học đạo - đều chịu lễ khẩu trai, không ăn uống gì, chỉ uống một hớp nước nhỏ. Để Porfiri và Andrey khỏi lả đi trong khi đọc kinh thánh, Nectari bảo họ nhấp môi bằng nước kvas và giữ ngực cho ấm. Lão nói: "Còn ta, ta không cần. Có một vị thiên thần cho ta nhấp môi bằng những giọt sương hứng trên thiên đường". Và lạ lùng thay: Andrey và Porfiri mệt lả, ấp úng không nên lời, trông chỉ còn thấy đôi mắt, mà lão thì vẫn tươi tỉnh, khỏe mạnh.

Nhưng một đêm, Andrey nhìn thấy thánh lão từ mặt lò nhẹ nhàng tụt xuống, múc trong hũ ra một thìa mật ong và ăn với bánh chưa làm phép. Andrey lạnh toát chân tay: thà phải nhìn tận mắt cắt cổ một người còn hơn phải chứng kiến cái cảnh tượng nầy. Và anh không biết xử trí ra sao: im đi hay nói ra? Sáng dậy, anh khóc nức nở, và liều kể cho Nectari những điều anh thấy. Nectari nghẹn thở:

- Đồ chó, đồ ngu! Ma quỷ hiện hình đấy, có phải tao đâu. Thế mà mầy lại khấp khởi mừng thầm. Đó, cái xác thịt đáng nguyền rủa đó! Mầy thì có thể bán rẻ cả thiên đường để lấy một thìa mật ong!

Lão vác cái chĩa, dùng để đưa những chiếc hũ vào lò, đánh Andrey; lão không cho anh ở trong phòng, đuổi anh ra ngoài trời băng tuyết, mình chỉ bận có chiếc áo lót. Sau trận đòn nầy, đầu óc Andrey tạm yên một thời gian. Nhưng một hôm, nhân lúc không có ai trong phòng kín, anh chàng bị ma ám - bị xích từ mùa thu, nhưng nhờ trời, được ấm - nói với Andrey:

- Nhìn xem, thìa còn dính mật ong kia kìa, thế mà chiều hôm qua đã rửa sạch rồi đấy. Liếm đi.

Andrey mắng hắn. Một tên khác, thánh lão lại ăn mật ong, vừa ăn vừa khẽ chép môi như một con thỏ.

Tảng sáng, khi mọi người còn ngủ, Andrey xem kỹ chiếc thìa, - mật còn đọng trên thìa, có cả một sợi râu bạc dính vào thìa.

Một mối ngờ vực ghê gớm làm tan vỡ tâm hồn anh. Vậy thì ai nói dối? Mắt anh dối anh chăng, - thìa còn dính mật kia, cái lông trắng rõ ràng là một sợi râu. - chẳng lẽ lại là lông một con quỷ - Hay chính thánh lão nói dối? Tin ai được? Có lúc, anh suýt phát điên: đầu óc rối beng, tràn đầy thất vọng! Nectari luôn miệng nhắc nhở: "Quỷ vương đã đến cửa ngõ trần gian, bộ hạ của nó lúc nhúc dưới gầm trời. Trên đất ta có một con quỷ khổng lồ to bằng cả địa ngục bao la thăm thẳm". Nếu quả như vậy, ai bảo rằng chính Nectari lại không phải là con quỷ? Vác chĩa đánh vào lưng người, quỷ cũng làm được như vậy… Cái gì cũng có hai nghĩa, cái gì cũng lùng nhùng như một vũng lầy rêu phủ. Chỉ còn một cách: không nghĩ gì hết, cúi đầu cụp tai như một con chó bị đòn, và tin, nhắm mắt mà tin. Nhưng nếu lòng tin đã mất? Nếu đầu óc cứ suy nghĩ? Không thể đè bẹp, dập tắt ý nght được, nó cứ lập lòe như chớp nguồn. Vậy thì cái đó cũng do Quỷ vương xui nên ư? Ý nghĩ là những ánh chớp nguồn của Quý vương ư?

Bỗng Andrey thấy lòng mình tê tái: ta rơi vào đâu, ta lăn đi đâu thế nầy? Ta nhỏ bé, nghèo hèn… A, giá như anh có thể phủ phục dưới chân thánh lão, - người hãy dạy dỗ con, hãy cứú vớt con? Nhưng anh không làm thế được; anh nhìn thấy bộ ria dính mật ong… Anh đến nơi heo hút nầy tìm một cuộc sống thanh thản, nhưng anh đã tìm thấy một nỗi hoài nghi.

Rồi một phần do thân thể suy nhược, Andrey sinh ra ủ rũ: ý nghĩ anh cùn đi, dịu đi. Anh chịu đựng đòn vọt hàng ngày như thể gãi ngứa. Thánh lão ngày càng lồng lộn, đánh anh ngày càng dữ. Đối với anh chàng học đạo kia, thì: "Porfiri, con ơi". Còn đối với Andrey, lão đánh anh hơn là đánh ngựa. Bỏ đi? Nhưng đi đâu? Đúng là Denixov có nói với anh, khi xe đã chở lúa mì đến tu viện Vyga hồi cuối tháng chạp: "Anh hãy ở với tôi, làm công việc trang hoàng thánh đường. Đến mùa băng tan, tôi sẽ cử anh đi Moskva áp tải hàng. Tôi tin anh". Andriuka đã từ chối - anh ước mong điều khác: sự yên tĩnh, cõi chí pháo… Anh tương như nhìn thấy một túp lều ẩn trong rừng, một thánh lão đội mũ ngồi trên phiến đá bên bờ sông, kể chuyện thiên đường với người đệ tử thân yêu, với bầy thú ở rừng lần ra nghe lời thuyết pháp, với chim chóc đậu trên cành, với mặt trời phương Bắc toả ánh sáng mở nhạt soi mặt gương lặng lẽ của dòng sông hiu quạnh… Ôi, sự yên tĩnh anh tìm thấy là thế nầy đây! Một đêm, giữa cơn bão tuyết, nấp ở khe tường thành khu phố Kitai-gorod ở Moskva, anh run cầm cập lắng nghe xác những người xtreletz lạnh cứng va dập vào nhau, giá treo cổ kêu ken két - ngay cái đêm hôm đó, tâm tư anh cũng không đến nỗi quay cuồng, xáo động như ngày nay.

Anh chàng bị ma ám nhìn ổ rơm trên lò nơi Andrey đương nằm sấp và nói:

- Ở đây cậu chẳng thọ được bao lâu đâu, cậu gầy yếu quá. Lão già sẽ vùi cậu xuống đất, cậu như cái xương mắc trong cổ lão. Ồ, lão hách dịch kiêu căng lắm? Các thánh đồ không để lão được ngủ yên. Lão đọc "Đời các thánh", thế là lão giở đủ trò! Giả sử không có mùa đông giá lạnh thì lão có thể ngồi chót vót trên một cành thông mười năm liền. Lão thiêu người ta cũng vì lẽ đó - lão say mê quyền lực! Lão là Sa hoàng trong rừng… Tớ đi guốc trong bụng lão, tớ thông minh hơn lão, không nói ngoa đâu… Tớ thông minh hơn tất cả các cậu. Đúng là có ba con quỷ nhập vào người tớ… Con quỷ thứ nhất là bệnh động kinh, con quỷ nầy mạnh… con quỷ thứ hai là bệnh lười… Không mắc bệnh lười thì việc gì bị xiềng xích ở đây? Con quỷ thứ ba là tớ quá thông minh, thông minh đến phát sợ lên được! Ấy, cứ trước ngày lên cơn động kinh là tớ hiểu tất. Tớ trở nên xấu tính, chán ghét tất cả… Tớ biết rõ từng người ở đâu đến, thằng ngu xuẩn ấy là ai, nó muốn gì… Tớ cố ý nói lếu láo, chế giễu mọi người… Tớ gặm xích, tớ lăn lộn. - ai cũng tướng tớ rồ, ngộ thật… Cả đến lão già cũng tin, trố mắt nhìn tớ… Nầy, người anh em, tớ nói cho mà biết, lão sợ tớ đấy. Đến mùa xuân, tớ sẽ lại bỏ lão mà đi… Còn cậu, Andriuska, lão sẽ lấy chĩa đánh cậu gẫy lưng, cậu sẽ mòn mỏi mà chết. Chắc chắn hơn cả là trong cuộc hoả thiêu đầu tiên, cậu sẽ là người bị lão thiêu trước nhất.

- Ồ im đi tôi van anh!

Andrey ở mặt lò tụt xuống, rửa tay, sắn tay áo mở chậu ủ bột. Ở các phòng khác, bột bánh một phần ba là bột mì, còn hai phần ba là vỏ cây phơi khô giã nhỏ; ở đây bột nguyên chất nở phồng như chiếc mũ.

Anh chàng bị ma ám muốn xem bột. Anh ta kéo xích, giật yách với đinh có ngạnh bật khỏi tường. Andrey hoảng sợ. Anh chàng bị ma ám sắn tay áo nói:

- Không sao cả… Tớ vẫn làm thế luôn. Khi thánh lão trở về, tớ sẽ đóng lại chiếc đinh, ngồi vào chỗ cũ.

Hắn cũng rửa tay. Andrey và hắn cùng nhào bột nặn bánh thánh và cho bánh vào lò.

- Kể cũng buồn, Andriuska ạ… Ồ, giá mà đem được một người đàn bà đến đây

- Im đi… - Andrey nhổ nước bọt; anh muốn giơ tay làm dấu đuổi tà, nhưng ngón tay anh dính đầy bột - Tôi sẽ mách thánh lão

- Đố đấy Đồ ngu! Vậy ra cậu tưởng là ở các tu viện gió thổi làm cho đàn bà to bụng đấy hả? Ở tu viện Vyga có ba mươi mụ đều bụng ễnh ra như bò cái đến tháng đẻ… ấy thế mà ở đấy là nghiêm lắm đấy

- Toàn những chuyện dựng đứng

- Tớ cuộc rằng cậu chưa được nếm cái mùi đời đó, cé phải không, Andriuska?

- Cho đến chết, tôi cũng không làm việc ô uế!

- A, nếu ta đem đến đây được một mụ béo tốt, giao cho việc lau sàn. Mụ lau sàn, còn anh cứ việc ngồi trên ghế dài mà nóng sực người lên… Cái đó mạnh hơn cả vodka đấy!

Andrey vội vàng gạt bột dính ở ngón tay. Anh rời phòng bước ra ngoài trời lạnh, cho mát… Bên kia khu rừng, ánh rạng đông đã toả rộng, chỉ một lát nữa là mặt trời sẽ mọc. Bóng tối ấm áp còn đọng trên những vết chân in sâu trong tuyết, những cồn tuyết trắng toát như đường nghiêng mình bên cạnh những túp nhà nhỏ, ngọn những cây tùng cao lớn xanh rờn. Qua cánh cửa hé mở ở nhà nguyện vọng ra một điệu hát buồn tẻ.

Xtiovka và Petruska lại chạy qua trước mặt Andrey; họ gọi anh:

- Chúng nó đến đấy! Đóng cổng cái lại!

Aleksey Brovkin cử Yakim đến thương thuyết với bọn razkonic; hắn muốn biết họ là ai, có bao nhiêu người và tại sao họ không mở cửa tiếp sĩ quan của Sa hoàng. Hắn buộc ngựa trong rừng, trên đường đi, rồi ra lệnh cho lính nạp đạn vào súng, dẫn toán lính đến tu viện. Phía trên hàng rào cao, chỏm tuyết trên các mái nhà lấp lánh sáng, cây thánh giá tám nhánh xanh biếc trên nóc nhà nguyện; tuy giờ làm lễ qua đã lâu, người ta vẫn nghe thấy tiếng hát từ trong vọng ra.

Yakim gõ cổng một hồi lâu. Anh ta trèo lên hàng rào, nhìn xem có chó không, rồi nhảy xuống sân. Để ra oai với bọn ra razkonic, Aleksey đội mũ ba cạnh, thắt đai ra ngoài áo lông cừu, đeo gươm vào; ở đây trông chừng có thể mộ được nhiều người, với điều kiện phải làm cho họ sợ oai. Chắc rằng các ông lục sự hoặc các phái viên của Hội đồng xã trưởng, - thường vẫn đánh thuế gấp đôi những người làm dấu bằng hai ngón tay khi cầu kinh, - không bước chân đến nơi heo hút nầy. Thời gian trôi qua. Binh lính nhìn mặt trời đã xế, từ sáng đến giờ họ chưa được ăn uống gì. Aleksey, bực mình, đưa bao tay lên che miệng ho húng hắng.

Cuối cùng, Yakim ở trên hàng rào nhảy xuống.

- Aleksey Ivanovich, may quá: Nectari có ở đây!

- Vậy lão làm sao thế, tại sao tên đồng đảng của quỷ Satan nầy không mở cửa ra? Lính của ta đến chết cóng mất.

- Aleksey Ivanovich, bọn họ trốn trong nhà nguyện. Ông xem sự tình đấy… Tôi có gặp ở đây một anh mugic quen. Hắn quê ở Novgorod; hắn bị họ xích lại… Hắn bảo: ở trong đó có chừng hai trăm tín đồ, nhiều người đủ tiêu chuẩn đi lính nhưng khó mà mộ được vì lão già muốn hoả thiêu họ.

Aleksey ngờ vực, trừng mắt nhìn Yakim:

- Hoả thiêu? Thế nghĩa là thế nào? Ai cho phép lão? Ta sẽ không để cho lão làm như vậy. Người không phải của lão mà là của Sa hoàng.

- Là vì, ở trong khu rừng nầy, lão là Sa hoàng đối với họ!

- Thôi im đi! - Aleksey cau có gọi lính. Đám lính miễn cường đi lại, biết rằng đây không phải là một việc bình thường - Chuyện nầy không thể kéo dài. Hăng hái lên, anh em phá vỡ cửa đi!

- Aleksey Ivanovich nên thận trọng. Chung quanh nhà có nhiều đụn rơm, trong nhà lại có rơm, nhựa thông và một thùng thuốc súng… Để tôi đi gọi lão tu sĩ, như vậy thì hơn. Tự lão cũng hiểu rằng thuyết phục được hai trăm con người không phải dễ dàng gì. Aleksey Ivanovich, ông nên tỏ vẻ cung kính, lão già vốn hách dịch, hai bên nên thoả thuận với nhau

Aleksey gạt anh mugic lắm lời ra. Hắn lại gần cửa, lắc xem có chắc không.

- Nầy, anh em, mang một cái xà gỗ lại đây?

Yakim đứng riêng ra một chỗ. Anh chớp mắt tò mò nhìn: sắp xảy ra chuyện gì bây giờ đây? Binh lính lấy đà đu thanh xà thúc vào những phiến gỗ cửa đã đóng băng. Thúc được ba cái thì tiếng hát văng vẳng của những người razkonic im bặt.

- Đi đến nhà nguyện!

- Tôi đã bảo là tôi không đi mà, để tôi yên, - anh chàng bị ma ám trả lời, vẻ bực rọc.

Nectari, râu lốm đốm những giọt sáp dài, từ sân quay vào, thở không ra hơi. Trong cặp mắt nhợt nhạt của lão, đôi con ngươi quắc lên như hai cái chấm đen lão muốn nạt anh chàng bị ma ám, hay nói cho đúng hơn, lão giận điên lên. Lão hét to, giọng khàn khàn:

- Evdokim, Evdokim, giờ phán quyết cuối cùng đã đến… Hãy cứu vớt lấy linh hồn mi. Chỉ còn một giờ nữa, sẽ bắt đầu kiếp khổ ải vô cùng tận… Ôi, kinh hãi xiết bao? Tà ma trong người mi đang mừng rỡ! Hãy lo cứu vớt lấy linh hồn mi!

- Bước đi! - Evdokim kêu lên lắc mạnh cái đầu to sù - Ma nào? Tao không hề bị ma ám bao giờ. Mi đi mà làm trò hề trước bọn ngu xuẩn

Nectari giơ roi da. Người mugic cúi xuống, người mắt nhìn lão trừng trừng, khiến lão bỗng thấy sỉu đi, phải ngồi xuống ghế dài. Hai người im lặng một lúc.

- Andriuska đâu?

- Ma biết được Andriuska của mi ở đâu

- Đồ trời đánh, mầy thực hết đường cứu vớt!

- Thôi, thôi, đừng có lải nhải!

Lão già đứng phắt dậy đi xem Golikov có sợ chết trốn vào sau lò không… Giữa lúc đó, vang lên một tiếng ầm ngoài sân, có cái gì kêu răng rắc.

Anh mugic toác miệng ra cười, nói:

- Họ phá cửa.

Nectari chưa đi được tới lò, lão loạng choạng, run lên bần bật. Lão đâm bổ ra sân, chiếc áo khoác phồng lên như cánh buồm. Lão để cửa phòng mở toang.

- Andriuska, - anh mugic gọi - đóng cửa lại, lạnh lắm.

Không có tiếng trả lời. Hắn nhổ chiếc đinh trên tường, làu nhàu chửi rủa, đi ra đóng cửa.

- Còn ở đây làm gì nữa. Phải chuồn thôi.

Hắn ngó vào sau lò. Andriuska Golikov đứng nấp vào cái khe giữa lò và tường, mặt tái nhợt, rõ ràng là mụ mẫm chẳng còn hiểu chuyện gì nữa. Anh khẽ nấc.

Evdokim kéo tay anh:

- Cậu không muốn chết chứ? Thôi, không sao: cậu chẳng cần nhảy vào lửa làm gì… Đi tìm chìa khoá, nghe không? Lão già giấu chìa khoá ở đâu? Tớ muốn tháo xích. Andriuska! Tỉnh lại chứ?

Toàn thể tín đồ đều quỳ. Đàn bà lặng lẽ khóc, ôm chặt con vào lòng. Đàn ông, người thì để tóc xoã đưa bàn tay sần sùi lên ôm lấy mặt, người thì giương cặp mắt đờ đẫn nhìn vào những ngọn nến cháy leo lét.

Thánh lão đã đi ra ngoài nhà nguyện một lát. Sau những giờ dài đằng đẵng, tín đồ mệt mỏi được nghỉ ngơi đôi chút. Làm cho họ ngoan ngoãn như bầy con nít, lão già vẫn chưa vừa lòng… Trên đài giảng kinh, lão thét to với một giọng ghê rợn: "Ta sẽ phun ra lửa! Ta muốn nổi lửa! Không phải là ta chăn đàn cừu lên thiên đường, mà là những bụi cây rực cháy!"

Thực khó mà làm theo lời lão: trong lòng phải bốc cháy bừng bừng… Tất cả những người có mặt ở đây đã trải qua nhiều khổ ải; họ đã trốn tránh kiếp nô lệ; họ đã rời bỏ xóm làng, nơi mà người ta không để cho nông dân sống, người ta bóc lột nông dân như gọt lông cừu.

Họ đến đây tìm sự yên ổn. Đồng lầy ẩm ướt làm họ phù nề, họ ăn bánh làm bằng vỏ cây tán nhỏ, họ không quản ngại! Trong rừng và ngoài đồng, dù sao họ cũng cảm thấy làm chủ cuộc đời mình… Nhưng hình như chẳng có ai cho không sự yên ổn. Nectari chăn dắt các linh hồn một cách rất khắc nghiệt. Không lúc nào ngơi, lão nung nấu lòng căm thù Quỷ vương, chúa tể trần gian. Những ai lòng căm thù ra biếng nhác, lão trừng phạt họ hoặc đuổi đi. Người nông dân đã quen nếp từ bao giờ: có lệnh thì phải nghe theo. Đã có lệnh bảo trong lòng phải bốc cháy bừng bừng thì đành vậy: phải bốc cháy bừng bừng.

Ngày hôm nay, lão già làm tình làm tội họ hơn mọi khi; rõ ràng chính bản thân lão cũng kiệt sức.

Trong chỗ hát kinh, Porfori to tiếng đọc, giọng như tách khỏi sự đời. Hơi thở như khói bốc lên vòm nhà ghép ván. Nước nhỏ giọt từ trần xuống.

Lão già trở lại nhanh hơn mọi người tưởng:

- Các con nghe thấy chưa! - từ ngưỡng cửa lão lớn tiếng nói - Các con đã nghe thấy bọn thủ hạ của Quỷ vương chưa?

Lão rảo bước nhà nguyện, tà áo khoác của lão quết lên đầu các tín đồ. Râu vểnh lên, lão vái một mạch liền ba vái bộ mặt tối sầm của các vị thánh. Lão quay về phía con chiên, vẻ mặt cuồng loạn của lão làm cho trẻ con sợ khóc thét lên. Tay lão cầm một chiếc búa sắt và một nắm đinh.

- Linh hồn ta ơi, linh hồn ta ơi, hãy tỉnh dậy, sao còn ngủ? - lão gào lên. - Lời sấm truyền đã nghiệm, giờ tận cùng đã đến… Chúng ta không còn chỗ dung thân trên trần gian nữa, chỉ còn những bức tường nầy. Hãy cất cánh bay lên, các con hỡi… Trong ngọn lửa hồng. Vừa ngay đây, ta trông thấy ở phía trên giáo đường của chúng ta trên trời có một lỗ hổng to tướng, ta thề với các con là đúng như thế… Các vị thiên thần đang xuống với chúng ta các con yêu quý ạ, các vị thiên thần xinh đẹp đang mừng rỡ.

Những người đàn bà ngẩng đầu lên, khóc sướt mướt. Trong đám đàn ông, nhiều người thở hồng hộc:

- Bao giờ chúng ta lại thấy được cái quang cảnh như ngày hôm nay? Thiên đường tự rơi vào miệng chúng ta… Anh em, chị em! Có nghe thấy không, chúng đang phá cửa… Đội quân của ma quỷ đã bao vây hòn đảo nhỏ của sự siêu thoát nầy… Bên ngoài những bức tường nầy là cõi tối tăm, một ngọn gió xú uế!

Giơ cao chiếc búa và nắm đinh, lão chạy đến cửa phòng nơi đã để sẵn ba tấm ván. Lão ra lệnh cho bọn đàn ông giúp lão rồi tự tay đóng ba tấm ván chặn ngang cửa. Lão thở phì phò. Bầy con chiên nhìn lão, sợ chết khiếp. Một thiếu phụ, mặc áo xô trắng, hét lên một tiếng, vang khắp giáo đường:

- Các người làm gì thế? Ôi, các người yêu quý của tôi đừng làm thế?

- Phải như vậy! - Lão già thét.

Lão trở lại, đi về phía đài giảng kinh:

- Các con là tín đồ Gia tô mà sợ lửa ư? Chúng ta sẽ bốc cháy nhưng chúng ta sẽ sống mãi. - Lão dừng lại, đánh vào má người thiếu phụ - Đồ ngu! Được, mầy có chồng, ở nhà mầy có một hòm đầy chứ gì? Nhưng rồi ra thì sao? Chẳng phải một cỗ áo quan đang đợi mầy sao? Trước đây ta thương các ngươi, vì các ngươi ngu dốt. Hôm nay không thể thế được nữa! Kẻ thù đã đến cửa… Quỷ vương say máu cưỡi ngựa hồng đứng ngoài cửa kia. Nó giận dữ tay cầm một bình chứa đầy đồ uế tạp và phân… Hãy xin thánh thể trong bình ấy đi! Hãy xin thánh thể! Ôi kinh tởm!

Người thiếu phụ gục xuống, mặt úp vào hai đấu gối, người run lên, miệng càng la hét thất thanh. Những người khác bịt tai, hai tay chẹt lấy cổ để khỏi bật lên tiếng thét

- Đi đi ra đi… - Tiếng đập phá và tiếng răng rắc lại tiếp tục - Nghe thấy chưa? Sa hoàng Piotr chính là Quỷ vương hiện thân… Thủ hạ hắn muốn xông vào đây đoạt linh hồn chúng ta… Địa ngục! Mi có biết địa ngục là thế nào không? Địa ngục đã được tạo ra trong khoảng trống của vũ trụ ở trên đất liền… Địa ngục là một vực thẳm khôn lường, đời dời tối như đêm… Các hành tinh xoay chung quanh, ở đó lạnh đến chết người không thể nào chịu nổi… Một ngọn lửa bốc cháy, không bao giờ tắt… Ruồi bọ lúc nhúc, mùi lưu huỳnh sặc sụa! Nhựa sôi nóng rẫy… Giang sơn của Quỷ vương! Mi muốn đến đó chăng?

Rồi lão thắp nến lên; lão bốc ra từng nắm nến trong rương nhà thờ, lanh lẹn chạy đi gãn nến vào tranh thánh, vào bất cứ đâu. Một ánh sáng vàng toả ra, sáng rực cả gian nhà nguyện.

- Hỡi anh em! Chúng ta đi thôi… Lên thiên đường Trẻ em đâu, đem trẻ em lại gần đây; Ở đây chúng sẽ dễ chịu hơn, khói sẽ làm chúng thiếp đi… Hỡi anh chị em, hãy vui mừng lên… Cho con được dời đời yên nghỉ cùng các đấng toàn phước, - lão cất tiếng hát, giương hai cánh tay ra làm cho chiếc áo khoác ngoài tung bay phấp phới.

Những người đàn ông ngẳng nhìn lão, râu vểnh lên, đồng thanh hát tiếp bản thánh ca, cứ quỳ mà lết lại gần giá kinh. Phụ nữ lết theo, lấy khăn quàng che đầu con.

Tường nhà nguyện rung chuyển: ngoài sân, có người lấy một vật gì thúc vào cánh cửa đã đóng ván chặn và có chống thêm cột. Lão già trèo lên một chiếc ghế dài, áp mặt vào cửa sổ lùa trổ ở bên trên cửa ra vào:

- Không được lại gần… Chúng ta không chịu sống mà đầu hàng đâu!

Aleksey Brovkin hỏi:

- Mi là thánh lão Nectari có phải không?

Quân của Aleksey đã mở được cống cái của tu viện, nay đang tìm cách phá cửa nhà nguyện. Qua khung cửa sổ hình bầu dục dài, một bộ mặt già nua, nhợt nhạt, ngoẹo về một bên nhìn Aleksey. Anh giận dữ nói:

- Các ngươi chưa hết giở những trò điên rồ à?

Lão già phải khó khăn mới luồn được tay ra ngoài cửa sổ, giơ hai ngón tay làm dấu thánh giá về phía viên sĩ quan của Sa hoàng. Phía trong tường, hàng trăm miệng cùng cất tiếng: "Xin Chúa phục sinh?". Aleksey nổi khùng, mặt đỏ gay:

- Đừng có múa ngón tay, ta không phải là quỷ, mà mi cũng chẳng phải là cha ta. Đi ra tất cả đi, nếu không ta sẽ dùng võ lực bắt các ngươi phải ra.

- Còn mi, mi là ai? - Lão già hỏi với một giọng lạ lùng, chế giễu. - Mi đến làm gì ở nơi rừng sâu vắng vẻ nầy?

- Ta mang chiếu chỉ của Sa hoàng. Nếu các ngươi không tuân lệnh, ta sẽ trói gô tất cả, điệu về Povenez!

Đầu lão già biến đi, chẳng đáp lời. Làm thế nào bây giờ đây? Yakim cuống cuồng thì thào: "Aleksey Ivanovich, tôi thề với ông rằng họ sắp tự thiêu đấy".

Trong nhà lại có tiếng hát: "Cho con được đời đời yên nghỉ cùng các đấng toàn phước". Aleksey dậm chân trước cửa, cáu kỉnh thở khụt khịt. Nhưng làm thế nào mà bỏ đi được? Tiếng tăm sẽ đồn đại khắp các tu viện rằng họ đã đuổi cổ anh đi, anh, một sĩ quan. Aleksey tháo bao tay, nhảy lên bíu lấy thành cửa sổ, co mình lên, và trông thấy cảnh tượng như sau: trong ánh sáng nóng bỏng của không biết bao nhiêu ngọn nến, những bộ mặt râu ria xồm xoàm kinh hoảng quay về phía anh họ vừa làm dấu vừa xì xào: "Nơi chúng ta đây là đất thánh, bước đi, quỷ Satan!" Aleksey nhảy xuống đất.

- Nào, thúc một cái nữa vào cửa!

Quân lính thúc một cái nữa, rồi đợi. Bỗng có ba người hiện ra ở cửa sổ gác xép. Yakim nhận ra Xtiovka Bacmin và Petruska Kozevnikov; hai người cầm cung săn, có gài sẵn một chiếc tên dự trữ ở thắt lưng; người thứ ba mang súng hoả mai. Họ leo ra mái nhà, nhìn bọn lính. Người mang súng hoả mai nói, giọng nghiêm nghị:

- Lùi lại, nếu không chúng tôi bắn. Chúng tôi đông người.

Thái độ táo bạo đó làm Aleksey Brovkin sửng sốt.

Nếu là bọn khố rách áo ôm ở ngoại ô thì câu chuyện sẽ không kéo dài. Nhưng, đây là những người dòng dõi nông dân lâu đời; anh đã biết tính ương bướng của họ. Người cầm súng hoả mai giống hệt người cha đỡ đầu đã quá cố của anh: thắt lưng trễ thấp quá rốn, bắp chân mập mạp, râu xoăn, mắt nhỏ như mắt gấu… Aleksey chỉ dậm doạ thôi. Yakim nói len vào:

- Tên anh là gì?

- Ta tên là Ioxif, - người nông dân mang súng hoả mai trả lời miễn cưỡng.

- Iosif, thế anh không thấy là ông sĩ quan không được tự do à, ông ấy phái thi hành lệnh trên. Anh phải thưa chuyện với ông ta, đôi bên cùng nhau dàn xếp chứ.

- Ông ta muốn gì? - Iosif hỏi.

- Giao cho ông ta mười lăm người đăng lính; và cho binh sĩ chúng tôi sưởi. Đến đêm, chúng tôi sẽ đi.

Petruska và Xtiovka ngồi xổm ở ria mái nhà để nghe. Iosif suy nghĩ hồi lâu:

- Không, chúng tôi không cho các ông được.

- Tại sao?

- Rồi các ông lại đưa chúng tôi về làng sống trong cảnh giam cầm. Chúng tôi thà chết chứ không đầu hàng các ông. Chúng tôi muốn được chết vì những bài kinh cổ vì dấu thánh làm bằng hai ngón tay. Thôi, không còn điều gì đáng nói nữa!

Hắn giơ súng, thổi máng thuốc, đổ thuốc ở sừng(3) vào máng, đứng đợi sẵn bên trên cửa, dáng người thấp lùn, vững chãi. Làm thế nào bây giờ? Yakim khuyên nên bỏ cuộc: không thắng nổi Nectari đâu.

- Nó ương bướng, nhưng ta cũng ương bướng, - Aleksey trả lời. - Không mộ được người, ta không rời khỏi đây. Ta sẽ bao vây chúng.

Aleksey cắt hai người lính đi tháo ngựa cho ăn, cho bốn người vào một phòng kín để sưởi. Những người khác được lệnh canh phòng không cho ai mang đồ ăn thức uống vào nhà nguyện. Trời đã tối. Rét càng dữ.

Tín đồ razkonic hát như đưa đám ma. Petruska và Xtiovka đợi trên nóc nhà, thì thầm nói chuyện. Họ hiểu chuyện nầy sẽ kéo dài.

- Chúng tôi muốn đi ngoài, - họ nói. - Ngồi trên nóc nhà, phải tội. Cho chúng tôi nhảy xuống đất.

Aleksey bảo họ: "Cứ nhảy xuống, chúng tôi sẽ không đụng tới các anh". Bỗng Ioxif dữ tợn lắc bộ râu rậm nạt họ. Petruska và Xtiovka lưỡng lự, nhưng rồi sau, họ đi quanh vòm, nhảy xuống đụn rơm.

Rõ ràng là thánh lão Nectari hiểu rằng cuộc vây hãm sẽ gay go. Hai lần, lão áp mặt vào cửa sổ, đăm đăm nhìn vào ánh hoàng hôn. Aleksey định nói chuyện với lão; lão nhổ toẹt không thèm bắt lời. Từ nhà nguyện lại vọng ra giọng nói khàn khàn của lão át cả tiếng hát, tiếng van lơn, tiếng trẻ con khóc. Một việc gì ghê gớm đang được sửa soạn trong ấy.

Khi mặt trời lặn hẳn, chừng mươi người nông dân để đầu trần từ cửa gác xép chui ra mái nhà. Họ cuống cuồng vung hai tay kêu to:

- Lùi ra, lùi ra!

Rồi họ vội vàng cởi hết quần áo. Họ trút áo lông cừu tháo ủng dạ, cởi áo lót, quần lót.

- Đấy! - Họ vơ mớ quần áo vứt xuống sân cho bọn lính. - Đấy, quân đi đàn áp người! Rút thăm mà chia nhau đi. Chúng tao sinh ra trần truồng, chúng tao cũng trần truồng mà ra đi

Trần như nhộng, người tím ngắt, họ nằm sấp xuống mái nhà, vốc tuyết sát vào mặt, nức nở khóc lóc và la hét. Rồi chân nhảy chồm chóm, hay tay giơ cao, râu bám đầy tuyết, họ biến cả vào trong cửa sổ. Chỉ có một mình Ioxif ở lại. Hắn giơ súng ngắm vào bọn lính, không cho họ lại gần cửa… Nhìn đám người trần truồng, Aleksey hoảng sợ. Yakim hướng lên cửa sổ kêu to, giọng đầy nước mắt:

- Dù sao nữa cũng thương lấy bọn trẻ? Anh em ơi! hãy thương lấy đám phụ nữ!

Trong nhà nguyện tiếng kêu gào vang lên, nghe không to nhưng xiết bao hãi hùng khiến mọi người muốn bịt tai lại. Bọn lính lại gần, ai nấy vẻ mặt đăm chiêu:

- Thưa ông trung uý, việc hỏng rồi. Thà để cho Ioxif bắn chúng tôi, còn như nếu chúng tôi phá cửa…

- Phá cửa! - Aleksey nghiến răng thét.

Những người lính lanh lẹn đặt súng xuống, lại khiêng cái xà lên. Bỗng vòm nhà, với cây thánh giá mờ mờ trong ánh hoàng hôn, lung lay nghiêng ngả.

Đất rung chuyển nặng nề, một tiếng nổ như sấm dậy, đập vào ngực mọi người. Khói tuôn qua các khe, dưới mái nhà; khói đặc sệt, bùng sáng… Lửa lem lém phun qua khe các cây gỗ, liếm vào các bức tường.

Cửa bị phá vừa sập đổ, một người nhảy vọt ra ngoài, mình bốc cháy như bó đuốc, đầu đen sì, lăn lộn trên tuyết quằn quại như một con giun. Trong nhà nguyện, một cơn bão khói và lửa hoành hành, đám người bị lửa vây tứ phía lồng lộn nhảy chồm chồm. Lửa từ dưới sàn phun lên. Khói đặc sệt đã bốc lên từ những đụn rơm quanh nhà.

Hơi nóng không tài nào chịu nổi buộc bọn lính phải lùi lại. Họ không thể cứu được một ai. Họ bỏ mũ, làm dấu thánh giá; có người đề nước mắt chảy ròng ròng. Aleksey bước qua cổng cái đã gẫy, để mắt khỏi trông thấy gì hết, tai khỏi nghe tiếng người gào thét như thú vật. Đầu gối anh run lẩy bẩy, anh thấy buồn nôn. Anh tựa lưng vào một thân cây, ngồi xuống, bỏ mũ cho mát đầu, bốc tuyết ăn. Lửa cháy càng soi tỏ khu rừng phủ tuyết. Không sao thoát khỏi cái mùi thịt nướng.

Bỗng anh nhìn thấy, trên bãi tuyết rực đỏ không xa nơi anh ngồi, ba người đang đi, chân thụt sâu trong tuyết Một người tụt lại sau, trông như đang vặn tay, đứng nhìn: ở khoảng trên khu tu viện, một ngọn lửa từ đám khói đặc bốc lên cao, cao hơn ngọn cây rừng rất nhiều; tàn lửa cuồn cuộn vọt lên trời… Một người khác đang lồng lộn kéo tay một người thứ ba, một lão già người bé nhỏ râu dài, mặc chiếc áo lông cừu khoác ra ngoài áo choàng.

- Nó chạy trốn, nó đây rồi, quân chó đẻ! - người kia điên cuồng kêu lên, lôi lão già đến chỗ viên sĩ quan của Sa hoàng - Phải phanh thây nó ra từng mảnh!

- Nó chui qua một cái lỗ vừa lọt người trổ dưới hầm, trốn khỏi đám cháy… Nó định thiêu chúng tôi, Andriuska và tôi thằng quỷ trời đánh nầy!

Chú thích:

(1) Tiếng Đức. Schwein con lợn. Russisches Schwein: bọn lợn Nga.

(2) Đồ ở chân đi trên tuyết cho khỏi lún giống như vợt đánh bóng.

(3) Thuốc súng đựng trong một chiếc sừng.

[ngudoc]

Chương 122

Sắc chỉ của Sa hoàng qui định: "Theo gương tất cả các dân tộc theo đạo Thiên chúa, từ nay tính năm sẽ không bắt đầu từ ngày khai thiên lập địa mà bắt đầu từ ngày thứ tám sau ngày chúa Jesus giáng sinh, và năm mới sẽ không tính từ ngày mồng một tháng chín mà từ ngày mồng một tháng giêng năm nay, 1700. Để đánh dấu sự đổi mới tốt lành nầy và ngày bắt đầu thế kỷ mới mọi người sẽ vui vẻ chúc tụng nhau nhân dịp năm mới. Ở các phố lớn và đông người qua lại, dân chúng sẽ trang hoàng ngoài cửa và trong nhà bằng cây và cành thông, tùng, đỗ tùng, theo những kiểu trưng bày ở hành lang các cửa hàng, trước cửa hiệu bào chế phía dưới. Dân nghèo ít ra cũng phải cắm một cây hoặc ít cành trên cổng cái. Trong sân các dinh thự, nhà các quân quan và nhà các thương gia, sẽ bắn súng đại bác nhỏ hoặc từng loạt súng trường, sẽ đốt pháo càng nhiều càng hay, và sẽ nhóm lửa. Ở những nơi sân nhỏ hơn, năm sáu nhà sẽ họp nhau lại để đốt rơm hoặc củi khô chất đầy vào những thùng nhựa cũ. Trước dinh Thị trưởng, cũng sẽ bắn súng và đốt lửa, nếu xét thấy thuận tiện…"

Đã lâu lắm, người ta chưa được nghe kéo chuông như vậy ở Moskva. Có người kể rằng đức giáo trưởng Adrian, vốn không dám trái ý Sa hoàng điều gì đã cấp cho các thầy thủ từ một nghìn rúp và năm mươi thùng rượu bia loại mạnh lấy ở hầm riêng của người để tổ chức tuần chuông nầy. Những người kéo chuông hết nhảy lên lại ngồi xổm xuống để rung chuông.

Moskva mịt mù khói và hơi bốc lên từ ngựa và người. Tuyết đóng băng kêu lạo sạo. Cây cối nặng chĩu sương giá. Khói che kín các quán rượu mở cửa suốt ngày đêm. Trong đám sương mờ đó, mặt trời một màu đỏ quạch, chưa từng thấy bao giờ, mọc lên chiếu sáng lấp lánh những cây kích to bán của lính gác đứng trước các đống lửa.

Xen vào tiếng chuông, tiếng súng nổ đì đùng khắp thành phố Moskva, đại bác gầm lên nghe rầm rầm. Hàng mấy chục cỗ xe phi nước đại chạy qua, chở đầy những người say rượu, ăn mặc trá hình, mặt bôi nhọ nồi, mặc áo lông lộn trái. Họ ghếch chân thật cao, tay vung những chai vodka, la hét, lồng lộn; đến những chỗ đường ngoặt, họ ngã lăn xuống từng đống dưới chân những người dân thường bị mụ đi vì tiếng chuông và khói.

Suốt một tuần, đến tận ngày lễ Cứu Chúa hiển hiện. Moskva ồn ào, ầm ĩ. Hầu như chỗ nào cũng xảy ra hoả hoạn. May là không có gió. Hàng lũ cướp từ những khu rừng lân cận ùa vào thành phố. Hễ đâu có những ngọn khói bốc lên sau những mái nhà phủ tuyết là bọn du thủ du thực đi xe trượt tuyết phi nước đại kéo đến. Chúng đội đầu cừu phơi khô và mũ hề, chúng phá cửa xông vào ngôi nhà đang cháy cướp phá sạch. Người ta đuổi bắt, nhiều đứa bị dân chúng bóp cổ chết. Có tin đồn chính tướng cướp Exmen Xokol cũng hoành hành trong thành phố Moskva.

Sa hoàng, cùng với đám cận thần, đại vương trùm đạo, lão già trác táng Nikita Zotov và các tổng chủ giáo hề bận áo tế phó chủ giáo cắm đuôi mèo, đi một vòng thăm các nhà quý tộc. Nó say rồi, họ vẫn kéo đến như giặc châu chấu, ăn thì ít đổ đi thì nhiều, gào những bài thánh ca, và đái dưới gầm bàn. Khi chủ nhà đã say khướt, họ gọi xà ích quất ngựa kéo đi nơi khác. Để khỏi mất công tập hợp nhau ngày hôm sau, cả bọn ngủ lại ở một nhà nào đó, bạ đâu ngủ đấy, chồng chất lên nhau mà ngủ. Họ nhởn nhơ kéo nhau đi khắp thành phố, vui đùa và chúc tụng mọi người nhân dịp năm mới và thế kỷ mới.

Những ngày đó, dân các đại xã, vốn hiền lành và ngoan đạo, sống trong lo âu: họ sợ không dám thò ra khỏi cửa. Tại sao lại có cái sự cuồng loạn như vậy? Họ không hiểu. Phải chăng quỷ Satan đã xúi giục Sa hoàng gây rối loạn trong đời sống nhân dân, phá tục lệ cũ, phá nếp sống đã có từ bao đời nay… Xưa kia, người ta sống eo hẹp nhưng lương thiện; người ta tần tiện từng kopeik, biết điều hơn lẽ thiệt. Nhưng ngày nay, Sa hoàng cho tất cả đều là hỏng bét. Nhà vua chẳng ưng cái gì cả Nhứng người không muốn công nhận cây thập ác mới và từ chối không làm dấu thánh giá bằng ba ngón tay tự tập nhau dưới hầm nhà để đọc kinh vãn khoá.

Một lần nữa lại có tin đồn mọi người chỉ sống được đến giữa tuần chay: tiếng kèn báo hiệu cuộc phán quyết cuối cùng sẽ vang lên trong đêm thứ bảy rạng ngày chủ nhật. Ở xloboda Bronaia xuất hiện một người; người ấy tụ họp dân chúng ở nhà tắm công cộng, rồi cứ quay, quay mãi, lấy bàn tay tự vả vào mặt, ê a tự xưng là Xabaot(1) rồi xùi bọt mép ngã vật xuống… Một người khác, trần truồng lông lá trông đến khiếp, ra mắt nhân dân, tay cầm ba chiếc gậy cời than, nói lên những lời sấm không ai hiểu, doạ rằng tai hoạ sắp đổ xuống đầu mọi người.

Một sắc chỉ thứ hai của Sa hoàng được đóng ở các cửa ô khu Kitai-gorod và khu Belo-gorod: "Quý tộc, triều thần, sĩ quan của Sa hoàng và viên chức các bộ, và cả các nhà buôn, từ nay bắt buộc phải bận trang phục Hungary, và đến mùa xuân khi tiết trời đã bớt lạnh, phải bận trang phục kiểu xứ Xăc(2)".

Người ta treo mũ áo kiểu mới vào móc để triển lãm. Lính đứng gác đồ triển lãm nói rằng rồi đây sẽ có lệnh cho vợ các nhà buôn, vợ lính xtreletz, phụ nữ ở các đại xã vợ các giáo trưởng và các thầy trợ tế, khi ra phố phải để đầu trần, mặc váy ngắn kiểu Đức, mang khung lồng ở hai bên sườn, bên trong áo dài… Nhiều người lo sợ vơ vẩn, tụ tập từng đám đông trước các cửa ô. Họ ghé tai nhau thì thầm kháo rằng người lạ mặt mang ba chiếc gậy cời than đã ném phân vào một chiếc áo treo triển lãm mà kêu lên: "Chẳng bao lâu nữa họ sẽ cấm các người nói tiếng Nga rồi các người xem? Bọn giáo sĩ La Mã và bọn giáo sĩ theo phái Lute(2) sẽ đến đây làm lễ rửa tội lại cho tất cả mọi người. Dân các đại xã sẽ bị bắt nộp cho người Đức làm nô lệ suốt đời. Từ nay, Moskva sẽ gọi là thành phố Quỷ. Người ta đọc trong sách cổ thấy nói rằng Sa hoàng Piotr là một người Do Thái thuộc bộ lạc Đan".

Làm thế nào mà không tin những lời đồn đại ấy được vì trước ngày lễ Cứu Chúa hiển hiện, bọn nhân viên của nhà buôn Reviakin đã chạy khắp các cửa hiệu kể lại sự hy sinh tự nguyện to lớn và hãi hùng để chuộc nhân loại khỏi tay Quỷ vương: trên bờ hồ Vyga hàng mấy trăm tín đồ vẫn làm dấu bằng hai ngón tay, đã tự thiêu sống. Ở đúng bên trên nơi xảy ra vụ hoả thiêu, vòm trời nứt ra làm đôi, người ta nhìn thấy một khoảnh đất bằng thuỷ tinh, bốn con vật đội một chiếc ngai. Đức Chúa Trời ngự trên ngai, bên phải và bên trái có bốn mươi vị thánh lão, các thiên sứ có "hai cánh, hai mắt và hai chân" vây quanh người. Một con chim bồ câu từ ngai Trời bay lên, tức thì lửa tắt và hương thơm toả ngào ngạt, không còn mùi khét lẹt nữa.

Ở Bộ bưu vụ, một người tầm vóc và diện mạo bình thường khi sắp đi ra, vứt một lá thư lại trên sàn. Người ta hỏi hắn "Nầy, anh đánh rơi vật gì đấy!" Hắn sợ hãi bỏ chạy mất. Trên phong bì niêm phong có ghi; "Đệ lên Hoàng Đế, không được mở niêm phong". Viên lục sự Paven Vaxilievich Xuxlov phải khó khăn lắm mới luồn được hai bàn tay run lẩy bẩy vào hai ống tay áo bông. Hắn doạ đánh tuốt xác anh xà ích bắt phải phóng nước đại đến điện Preobrazenskoe.

Viên sĩ quan thường trực đứng ở tiền đình đưa cặp mắt khinh khỉnh nhìn viên lục sự từ cái trán hói đến dôi ủng da dê lót lông: "Sa hoàng không tiếp khách".

Paven Vaxilievich, lo sợ, chân tay bủn rủn, ngồi xuống chiếc ghế dài. Một đám đông chen chúc nhau ở đây; quân nhân - họ là những người Nga kiêu ngạo, người nào cũng cao lớn, vai rộng, lực lưỡng như những con bò mộng; những người ngoại quốc, nhỏ nhắn hơn nhưng mặt mũi dễ coi. Ít lâu nay nhiều người ngoại quốc đã bị đuổi ra khỏi quân đội vì ngu dốt và rượu chè be bét, thật tội nghiệp; những người khôn ngoan, đi từ các tỉnh Vladimir, Yaroslav, Oriel đến để cầu xin ân huệ; những ông chủ xướng, những nhà buôn; hai vị đại thần dòng dõi hiền hách, ngồi kề bên nhau, một người tím bầm một bên mắt, một người đầu quấn băng: sau khi đánh nhau, họ đến đây để thưa kiện. Hai tay khoanh sau lưng, bận áo ngắn màu nâu, đầu đội bộ tóc tơ giả, một người ngoại quốc đi đi lại lại chẳng để ý đến ai; mặt y hiền lành có vẻ đói, mắt đeo kính; đó là một nhà toán học, kiêm hoá học, tiếng tăm lừng lẫy, đã phát minh ra cái perpetum mobile(4) - một bánh xe nước quay không bao giờ ngừng, - sáng tạo ra người máy bằng đồng biết đánh cờ, phun ra rượu bia hay rượu nho, như người thật. Nhà toán học nầy, đã đề nghị với Sa hoàng trên một trăm bằng phát minh sáng chế có thê làm giàu cho nước Nga.

Nikita Zotov say khướt từ ngoài xộc vào tiền đình, cùng đi với một người to béo lạ thường: "Đừng sợ, nhà vua ưa quái vật, nhà vua sẽ cho anh vô số vàng bạc".

Đại vương trùm đạo kéo người bụng phệ vào phòng của Sa hoàng. Paven Vaxilievich đầy tinh thần mẳn cán, đến gần viên sĩ quan thường trực nhìn thẳng vào mặt y nghẹn ngào nói; "Lời nói và hành động!"(5). Lập tức triều đình im phăng phắc. Viên sĩ quan ưỡn thẳng người, khẽ thở dài rút kiếm ra và nói: "Ta đi".

Bức thư do Paven Vaxilievich trao tận tay Sa hoàng, được mở ngay.

Vua Piotr nhức đầu, cau có miễn cưỡng tiếp viên lục sự. Thư mang chữ ký của Alioska Kurchatov, đầy tớ vương hầu Piotr Petrovich Seremetiev. Xem xong thư, vua Piotr đưa tay gãi cằm, nói: "Hừm!". Nhà vua đọc lại bức thư, ngả đầu ra đằng sau kêu "Hà", rồi quên phắt viên lục sự Paven Xuxlov, nhà vua rảo bước đi sang phòng ăn; các cận thần đã ngồi đó đợi bữa ăn trưa từ lâu.

- Các ông thượng thư! - mắt Sa hoàng sáng lên. Ta cho các ông ăn uống thoả thích, các ông đã làm lợi gì cho ta? Đây nầy! - Nhà vua vung bức thư lên. - Một người tầm thường, một gã nông nô đã phát minh! Hắn đã tìm được cách làm giàu cho Ngân khố. Fedor Yurievich… - Nhà vua quay về phía vương hầu Romodanovki đang thở phì phò - Cho tìm Kurchatov và dẫn hắn đến đây ngay lập tức… Chừng nào hắn chưa đến, chúng ta chưa ăn… Đây nầy, các ông thượng thư, ta phải bán giấy tín chỉ: dùng cho mọi chứng thư, đơn từ, giá từ một kopeik đến mười rúp. Các ông hiểu chưa? Chúng ta không có tiền theo đuổi chiến tranh ư? Thì tiền đấy!

Chú thích:

(1) Tên người Do Thái gọi Chúa trời Jehova của họ với chức chỉ huy các tinh tú được coi như những đạo quân của Chúa.

(2) Một xứ ở miền Bắc nước Đức.

(3) Tu sĩ người Đức chủ trương cải cách đạo Thiên Chúa chống lại Nhà La Mã. - 1483 - 1546).

(4) Tiếng la tinh: chuyển động vĩnh cữu.

(5) Khẩu hiệu báo có việc khẩn cấp quan trọng xin yết kiến nhà vua.

[ngudoc]

Chương 123

Trời chưa sáng rõ mà khắp nơi trong nhà đã nghe thấy tiếng cửa mở đóng ầm ầm và tiếng cầu thang kêu cót két, - bọn hầu gái kéo lê ngoài sân các thúng, gói, rương hòm đi đường. Vương hầu Roman Borisovich dùng bữa điểm tâm dọn tạm trên chiếc bàn có một cây nến mỡ bò soi sáng. Vừa ăn món xúp bắp cải chua, ông vừa ngoảnh lại, vẻ bất bình:

- Avdochia… Antonida, Olga! A, lạy Chúa!

Ông vác cái bụng lên, với lấy chai vodka. Lão quản gia cũng đã biến mất. Bỗng ông nghe thấy tiếng động, hình như có người nào ngã lăn xuống chân cầu thang.

- Thôi ngay, đừng làm ầm nữa, bọn quỷ thọt! A, lạy Chúa!

Antonida bước vào, đầu tóc rũ rượi, như một mụ rồ, mình mặc chiếc áo bông cũ của mẹ.

- Antonida, ngồi xuống, ăn đi

- A, cha bảo sao chứ?

Nàng vớ lấy chiếc khăn quàng lông tơ chạy bổ ra phòng ngoài. Roman Borisovich tìm xem có gì còn có thể ăn được nữa.

Trong phòng các cô con gái, ngay trên đầu ông, người ta đang kéo lê cái gì rồi đánh đổ làm bụi bậm từ trên ván rơi xuống. Cái gì thế? Phá nhà ư?… Ông lắc đầu dùng món cá chiên. Bà vương hầu Avdochia chạy xồng xộc vào phòng ăn, mình mặc áo bông, tùm lum trong mấy lớp khăn quàng dày. Bà lại ngồi sát bên tường, trên chiếc ghế Vơnidơ. Mặt bà méo xệch đi vì sợ: suốt đời bà chỉ mới dời khỏi Moskva có hai lần để đến tu viện Ba Ngôi và đến Novo-Ieruxalim. Nay bỗng chốc, một cuộc hành trình như vậy, mà lại quá hấp tấp vội vã.

- Tại sao bà lại quàng khăn sẵn như vậy? Cởi ra và ăn đi. Đi đường không ăn được đâu, ăn uống thảm hại lắm.

- Roman Borisovich, đi có xa lắm không?

- Tới Voronez, bà nó ạ.

- Trời ơi!

Bà nức nở, nhưng mắt ráo hoảnh. Từ trên gác, tiếng Olga réo xuống: "Mẹ ơi, mẹ nhét bộ tóc giả vào đâu rồi?". Avdochia đang ngồi vùng đứng dậy, như một chiếc lá bị gió cuốn rồi biến mất.

Điều duy nhất an ủi Roman Borisovich là ông biết rằng khắp Moskva chỗ nào cũng đều nhốn nháo như vậy. Vị vương hầu chấp chính, ông chúa và niềm kinh hãi của thủ đô, hôm qua đã công bố sắc chỉ của Sa hoàng: các quan chức trong triều cùng với vợ con họ, các thương gia, thân hào và các bậc thượng lưu trong xloboda Đức đều phải đến Voronez để dự hễ hạ thuỷ tàu "Định mệnh", chiếc tàu rất lớn, ngay ở nước ngoài cũng ít thấy có. Thời kỳ tuyết tan sắp tới, đường xá sẽ không đi lại được nên phải lên đường ngay để tranh thủ đi bằng xe trượt tuyết.

Tuy phải cố gắng nhiều, nhưng Roman Borisovich cũng bắt đầu hiểu biết về chính trị. Sau những ngày hội hè ầm ĩ tháng giêng, thư từ của viên đại sứ thần Emelian Ukrainsev từ Constantinop gửi về đã tới, báo tin Thổ Nhĩ Kỳ sẵn sàng ký kết một hoà ước vĩnh cửu: họ chỉ yêu cầu những nhượng bộ không đáng kể để xoa dịu những kẻ bất bình; Emelian Ukrainsev còn làm cho họ phải thừa nhận rằng ta kiên quyết giữ nguyên tắc đã xác định ở hội nghị Carlovitz: "Bên nào bên nấy có gì giữ nấy". Nhưng đột nhiên, có chuyện gì đó đã xảy ra ở Constantinop, một kẻ thù không biết rõ là ai đã xen vào các cuộc đàm phán và người Thổ Nhĩ Kỳ hung hăng hơn hồi đầu, đã lên mặt: họ đòi phải hoàn lại cho họ Azop và thành phố Kazykerman với những pháo đài nhỏ trên sông Dniepr, họ muốn rằng các Sa hoàng Moskva phải nộp cống cho phiên vương xứ Krym như xưa. Còn về Mộ thánh thì họ cũng không thèm nói tới.

Nhận được những tin đó, vua Piotr đâm bổ đi Voronez. Alekxandr Danilovich, sau khi tắm trong phòng hơi nước để rã nết hơi men của những yến tiệc bữa trước, lên chiếc xe ngựa lộng lẫy và đi khắp một lượt các nhà thương gia lớn. Hắn ân cần nói với họ: "Phải giúp hoàng thượng gỡ ra khỏi chuyện mắc mớ nầy. Nếu đến mùa xuân, hạm đội hùng mạnh của ta không uy hiếp được bọn Thổ Nhĩ Kỳ thì sẽ không có hoà bình. Tất cả những cố gắng của ta từ trước tới nay tan thành mây khói".

Về phần mình, tại điện Kreml, Lev Kirilovich, giọng đầy nước mắt, nói với các đại thần: "Ta có thể chịu một nỗi nhục như vậy được chăng? Nộp cống như trước cho tên phiên vương Krym, và mỗi kỳ xuân đến lại đợi bọn rợ Tarta tràn vào những vùng đất đai phì nhiêu nhất của ta ư? Liệu có chịu để cho bọn Thổ Nhĩ Kỳ và bọn Thiên Chúa giáo xúc phạm. Mộ thánh không? Như thời Minin và Pozaski(1), chúng ta sẽ hiến đến chiếc áo lót cuối cùng của chúng ta để xây dựng hạm đội Voronez vĩ đại".

Các công ty đóng tàu lại phải mở hầu bao. Ở Moskva có những lời đồn đại rùng rợn về chiến tranh sắp xảy ra đến nơi: người ta nói là toàn thế giới, hoặc gần như thế, đang nổi dậy, vũ khí lăm lăm trong tay để chém giết lẫn nhau. Bọn nước ngoài sục sạo như bày chuột nhắt, đến Moskva rồi lại ra đi, phao tin khắp châu Âu rằng Moskva không còn là nơi trú ngụ yên lành của đạo Cơ đốc chân chính như xưa kia nữa: Moskva chật ních binh lính và súng ống; vị Sa hoàng trẻ tuổi tỏ ra nhiều tham vọng, các cố vấn của nhà vua thì kiêu căng… Moskva đang lao xuống dốc.

Mới đây, tại điện Kreml, Roman Borisovich không kịp suy nghĩ, đã hứa cung cấp đủ lương thực dự trữ một năm cho công trường đóng tàu "Định mệnh". Vênh váo, bừng bừng tinh thần mẫn cán, ông hét vào mặt Lev Kirilovich: "Tôi sẽ thân chinh lên ngựa nhưng danh dự hoàng thượng sẽ được bảo toàn!". Và ngay lúc đêm hôm, khi xuống hầm bí mật của mình với một cây nến, ông moi ở dưới đất ẩm lên một chiếc nồi chôn ở một xó, lấy ra một trăm năm mươi rúp, đếm từng kopeik một, - phần đóng góp của ông vào công ty, - ngay lúc đó, một mình trong hầm, mân mê từng đồng kopeik dưới ánh sáng yếu ớt của ngọn nến, ông cũng không để cho những nghịch ý lung lạc. Vương hầu Buinoxov đã khác hẳn xưa, ông đã thông hiểu hơn trước. Ông đã nén chặt, khoá kỹ những nghịch ý trong lòng. Cũng chỉ vì những nghịch ý đó mà vương hầu Lykov đã bị thất sủng, nằm tại quê nhà. Vương hầu Xtepan Belovenski, cái lão ngu ngốc ấy, nhân lúc say đã thét lên trong một bữa tiệc tại dinh vương hầu chấp chính: "Sao, ông cũng cấm tôi suy nghĩ như tôi muốn ngay cả trong giấc mơ ư? Người ta đã cạo nhẵn má tôi, tôi phải mặc quần chẽn, theo kiểu Pháp, nhưng còn về phần hồn, thì đây nầy…" Và ông đã làm một cử chỉ tục tĩu lấy ngón tay làm lõ chó giơ ra… Vương hầu chấp chính chỉ cười gằn, vẻ mặt gườm gườm. Ngày hôm sau một sắc chỉ ra lệnh cho vương hầu Xtepan đi nhận chức tổng trấn ở Putxtozesk.

Roman Borisovich vốn có thừa khôn ngoan. Nhưng liệu người ta phải khôn ngoan đến thế nào mới có thể đeo đẳng được tất cả các ý đồ điên rồ của Sa hoàng Piotr? Tưởng đâu như ngay đêm hôm, Sa hoàng cũng không chịu nằm yên một chỗ: nhà vua không để cho mọi người yên thân được. Toàn thể Moskva phải cấp tốc đến Voronez… Để làm gì? Để ngủ trên ghế dài, trong những túp nhà gỗ thảm hại chật chội, ăn uống thiếu thốn. Để uống vodka với đám thuỷ thủ ư? Còn phụ nữ? Lôi họ đến đó làm gì? Ôi lạy Chúa!

Roman Borisovich nốc cạn một cốc rượu nữa để dập tắt những ý nghĩ đang day dứt ông. Ánh sáng ban mai đã ló trên kính cửa. Mấy con quạ nhỏ đỗ xuống ngọn cây trơ trụi trước cửa sổ. Dù Sa hoàng có ra sức khuấy động cái cảnh yên lành của ta thì ánh sáng xanh buổi sớm mai vẫn là thứ ánh sáng thời ông cha ta, vẫn những đám mây ửng hồng sau những mái nhà tròn… Roman Borisovich rống thầm trong bụng, môi mím chặt. Ngoài sân có tiếng nhạc ngựa loong coong: bọn mã phu vừa thắng xe, vừa quát tháo bầy ngựa

Toàn thể gia đình đi trên hai chiếc xe trượt tuyết che kín - ba xe khác chở quần áo và lương thực theo sau - Tiếng nhạc ngựa lanh lảnh như báo trước nỗi buồn của cuộc hành trình. Đường đi Kolomna, rất đông người qua lại, khấp khểnh gồ ghề; mỗi dặm được đánh dấu bằng một cột đỏ; giữa những cột đó là hàng cây bạch dương mới trồng. Antonida và Olga ngồi đếm cột và bạch dương - các cô chẳng còn cách giải trí nào khác trên đường; dưới ánh nắng tháng ba, tuyết được phủ một lớp vỏ băng rắn chắc; xa xa xuất hiện những cánh rừng màu nâu - Theo điểm quạ đậu trên cây bên đường, các cô đoán sẽ có những cuộc tao ngộ nên duyên. Trên xe trượt tuyết thứ hai che kín, Roman Borisovich, vai đè nặng lên vợ, ngáy khò khò, mỗi lần xe xóc môi lại rung rung. Cuộc hành trình vô sự.

Đoàn xe dự định dừng lại làng Ulianino, cách Moskva năm mươi dặm đề ăn sáng. Những mái rạ bên dưới khe chưa xuất hiện thì một xe trượt tuyết cao, che kín, mui da, đóng sáu con ngựa màu nâu, với hai gã xà ích, phóng vùn vụt vượt qua xe nhà Buinoxov.

Một gia nhân, vẻ mặt thẫn thờ uể oải, tùm hum trong mấy lớp áo lông hắc điêu thử, đưa mắt hờ hững liếc qua tấm kính nhỏ ở cửa xe nhìn các cô gái đang tò mò, nhốn nháo ngó xem ai.

Antonida, thò đầu ra khỏi chiếc áo bông của mẹ kêu lên:

- Mụ Monx, mụ Monx. Olga nhìn xem kìa, có một kỵ sĩ đi với mụ… - Thực vậy, trong xe đang lướt rất nhanh người ta thoáng nhìn thấy một bộ mặt cạo nhẵn trên mũ có một nẹp vàng.

- Không phải là Kornigxeg thì em cứ nổ con ngươi! - Olga nói.

Antonida đập mạnh bao tay vào nhau;

- Em bảo sao? Trời, con mặt dày!

- Chị lạ lắm à? Nó là một con ngựa cái, một con người Đức… Cả Moskva xì xào về Kornigxeg, chỉ có vua là mù thôi!

- Con ** ấy, phải lấy roi mà đánh tuốt xác ra ở nơi công cộng!

- Rồi nó cũng đến cái nước đó thôi!

Tới làng, hầu hết sân nào cũng có xe đỗ, qua các cổng nhà mở ngỏ, họ trông thấy xe trượt tuyết của các vị đại thần. Mấy phụ nữ nông dân đuổi bắt gà trên các đống tuyết nhớp phân. Roman Borisovich nổi xung với vợ:

- Đấy, cứ sửa soạn mãi đi, mẹ con bà thật là đồ ngốc, lẽ ra phải đi từ tờ mờ sáng… Bây giờ làm sao mà tìm ra được một nhà còn chỗ.

Ông ra lệnh cho xà ích đánh xe tới ngôi nhà gỗ của Sa hoàng. Năm xưa, người ta cất những quán trọ có bốn cửa sổ, với một thềm chính diện năm bậc, tại mỗi trạm nghỉ trên đường đi tới Voronez. Những người phụ trách các quán đó phải có sẵn đồ ăn thức uống dự trữ và trước hết phải chăm nom không để có gián, vì nhà vua rất sợ.

Người phụ trách quán trọ, một bước nhảy ra tới thềm, đầu dội bộ tóc giả, gươm đeo bên sườn. Hắn xua tay về phía các xe đang đỗ lại: "Chật ních cả rồi, chật ních cả rồi, không còn chỗ đâu". Roman Borisovich, vẻ quan trọng, gạt hắn ra và bước vào phòng ngoài. Vợ và các cô con gái theo sau. Người phụ trách bước theo, mồm lầu bầu. Quả là hai căn phòng, bên phải và bên trái phòng ngoài, đã đầy người. Áo bông, ủng da, mũ, gươm ngổn ngang, chất đống trên sàn; bọn hầu gái rối rít mùi súp bắp cải sực lên.

- Cha ạ, đây là nơi nhân vật quan trọng ở đấy, - Olga thì thầm. Chính Roman Borisovich cũng thấy rõ là nên lặng lẽ rút khỏi đây. Bỗng từ buồng bên phải, nới các trang công tử đầu đội tóc giả đang cười đùa, nghe thấy có người nói tiếng Nga lơ lớ giọng Đức.

- Quận chúa Olga, quận chúa Antonida, mời các quận chúa ngồi vào bàn với chúng tôi.

Các bộ tóc giả giạt cả ra. Trên bàn đã bày biện sẵn, Anna Monx, mặc áo đỏ và đội mũ đi đường, cầm chiếc cốc cao có chân rót đầy rượu, quay về phía các cô gái, vừa mỉm cười vừa lên tiếng gọi… Các trang công tử viên sứ thần cử Xăc Kornigxeg, người cháu viên công sứ Thuỵ Điển ở Moskva Knipercron là Kacle Knipercron, và một người Pháp nữa mà các cô quận chúa không biết - vội vã săn đón giúp các cô quận chúa cởi bỏ áo bông mặc ngoài. "Xin các vị đừng phiền, chúng tôi tự cởi lấy được". Các cô vội trút bỏ các bộ đồ của mẹ rồi giúi vào một đống áo bông khác. - "Mẹ ơi, rồi mẹ xem, chúng con không tha thứ được cho mẹ cái nhục nầy đâu". Khoác tay các công tử, các cô bối rối bước vào, cúi chào lia lịa.

Một cậu bé tóc đen sẫm, mắt to, mồm mở, đang ngồi trên ghế dài, quay lưng về phía cửa kính mờ vì hơi nước. Cái đầu ẻo lả, ngoẹo xuống một bên vai, cậu bé uể oải nhìn những con người thân hình cao lớn, béo tốt, má đỏ, và rõ ràng là làm cậu chói tai vì những lời nói tiếng cười ồn ào của họ. Cậu bé mặc bộ áo chẽn nhỏ của trung đoàn Preobrazenski, màu lục tươi, một thanh gươm nhỏ khoác chéo vai, chân cậu bé đi ủng nhỏ bằng dạ trắng, không chạm tới sàn.

Roman Borisovich, nấc lên ngay từ ngưỡng cửa, thành kính bước lại gần cậu bé trạc mười tuổi đó, quỳ sụp xuống, trán chạm sàn nhà, thở hổn hển xin hoàng thái tử Aleksey Petrovich(2) cho phép hôn tay.

Công chúa Natalia Alekseyevna, thay thế mẹ hoàng tử từ khi hoàng hậu Evdokia bị đưa đi Xuzdan, nước da đỏ hồng, vui vẻ lên tiếng, giọng như hát:

- Aliosenka, cháu đưa tay ra, đưa tay ra cho ông ta.

Aliosenka chậm rãi nhìn cô rồi ngoan ngoãn chìa mấy ngón tay ra, cổ tay áo viền đăng-ten chùm kín cả mấy ngón tay. Vương hầu Roman áp đôi môi dầy vào tay hoàng tử. Hoàng tử muốn rụt tay lại. Olga và Antonida, theo đúng phép tắc của nghi lễ xòe váy ra trước mặt cậu bé, các công tử người cao lớn, lắc lư bộ tóc giả, dẫm dẫm chân, cùng với gia đình Buinoxov cúi chào hoàng tử, cặp mắt buồn bã của cậu bé giàn giữa nước mắt.

- Lại đây, lại đây, Aliosenka! Mọi người xúm quanh cháu mới đông chứ! - Natalia, bộ ngực nở nang, mái tóc màu nâu nhạt, mặt tròn như mặt vua Piotr, có lúm đồng tiền ở cằm, kéo cháu lại, lấy vạt khăn quàng len tơ khoác lên người cậu bé.

- Không sao cháu ạ. Cháu hãy đợi một chút. Khi nào cháu lớn, cháu sẽ làm cho người khác sợ… Phải không, Aliosenka? - Công chúa hôn vào thái dương, lấy một chiếc bánh ngọt đẹp tẩm mật ong để trên đĩa, cắn một miếng rồi đưa cho hoàng tử. - Các quận chúa, ngồi xuống, ăn đi chứ… Còn ngài vương hầu Roman, mời ngài hãy ngồi lại với các công tử. Các ngài sẽ ăn sau chúng tôi

Ở bàn ăn, ngoài Natalia và Anna Ivanovna, còn có một thiếu nữ cao lêu đêu, mặt vàng lợt, thông minh, lông mày và lông mi cùng một màu với da. Mớ tóc vàng nhạt cuốn thành một búi chặt trên gáy. Vì đã ăn rồi, cô gạt đĩa và chiếc cốc có chân trong hãy còn rượu, rồi tươi cười ngồi đan len màu thoăn thoắc. Đó là một người bạn gái của Sa hoàng Piotr - Amalia Knipercron, con gái viên công sứ Thuỵ Điển.

- Aleksey Petrovich, - cô âu yếm nói bằng tiếng Nga lơ lớ, - nào, áp bộ mặt xinh đẹp của thái tử lại gần đây. - Cô ướm chiếc áo đan vào cổ cậu bé. - A… thái tử sẽ khoác chiếc khăn quàng nầy

Chú bé không cười, cọ má vào bàn tay to lớn của cô gái trông gần như tay nam giới. Anna Monx, ngồi rất thẳng, dịu dàng và lịch sự, khẽ nhếch mép và cũng nói bằng tiếng Nga lơ lớ:

- Cuộc hành trình bằng xe trượt tuyết đã làm hoàng tử mệt mỏi. Nhưng tất cả chúng ta đều tin rằng hoàng tử là một chiến sĩ dũng cảm… Trông ngài đeo thanh gươm nhỏ của ngài mới hiên ngang làm sao.

- Cậu bé, từ dưới nách cô, qua tấm khăn quàng len, đưa mắt gườm gườm nhìn mụ người Đức mặt trắng toát.

Các trang công từ đứng sau lưng các ghế, nhao nhao lên quả quyết rằng hoàng tử thực sự có tất cả những đặc điểm của một người dũng cảm.

- Tâu bệ hạ, cha của chúng thần, niềm hy vọng của chúng thần… - Roman Borisovich bỗng kêu lên; ông ta cong đít khom gối xuống, nhìn thẳng vào mặt cậu bé. - Ngươi hãy nhảy lên một con tuấn mã, cầm lấy một thanh gươm thật sắc và đánh bại muôn ngàn đội quân địch… Người hãy bảo vệ lấy nước Nga chính thống: nước Nga độc nhất vô nhị trên đời nầy, hỡi người cha bé nhỏ của chúng thần.

Ông muốn ôm hôn đầu cậu bé nhưng không dám mà hôn vào vai hoàng tử. Rất mãn nguyện, ông vừa đứng thẳng người lên vừa xoa lưng… Không biết vì sao, công chúa Natalia Alekseyevna hoảng sợ, nhìn ông.

Anna Monx, nhún một bên vai, nói với một nụ cười khoan dung.

- Vương hầu Roman, ngài giận dữ với ai vậy? Hình như ngoài bọn Thổ Nhĩ Kỳ ra, chúng ta chẳng còn kẻ thù nào khác, mà ngay với bọn Thổ, ta cũng muốn ký hoà ước… Phía ta, ta đâu có tính đến chiến tranh… - Nàng khôn ngoan liếc về phía Amalia Knipercron.

- Anna Ivanovna, lệnh bà nói sao, lệnh bà nói sao? Đường xá khô ráo là ta sẽ đứng lên mở một chiến dịch lớn. Không phải là vô cớ mà ta chiêu mộ cả một đạo quân, trang bị bằng súng sản xuất ở Liegiơ… Không phải là để mà chơi!

Amalia Knipercron bỏ chiếc áo đan xuống, con mắt mở to vì kinh ngạc, cái miệng nhỏ lại, mặt dài ra. Các vị công từ đưa mắt nhìn nhau, đứng nghe Buinoxov đang cơn huênh hoang, tả lại công việc chuẩn bị chiến tranh. Sứ thần xứ Xăc Kornigxeg hoảng sợ, vội rút trong áo ra một hộp đựng thuốc lá, gí vào dưới mũi Roman Borisovich. Nhưng ông nầy gạt ra: "Để thuốc lá đấy, mặc tôi".

- Không, không, thưa lệnh bà Anna Ivanovna, cả Moskva đều nói đến chuyện ấy. Chúng ta đang chuẩn bị… Tất cả chúng ta sẽ vùng dậy để thu hồi lại những đất đai cũ của ta ở miền Livonni

Lần nầy, Kornigxeg dẫm lên chân vương hầu Roman.

Công chúa Natalia, mặt đỏ bừng vì tức giận, thét lên:

- Thôi đừng nói xằng nữa… Phải chăng ông đã nằm mơ thấy chiến tranh? Dáng chừng ông say rượu từ hôm qua đến giờ?

Nàng nắm vai Aliosenka, dắt vào sau một tấm màn bằng vải chéo go, ở đó nghe có tiếng cúi nổ lốp bốp trong lò. Anna Ivanovna bệ vệ đi theo, có Olga và Antonida đi vùng. Amalia Knipercron, nét mặt vẫn giữ nguyên vẻ kinh ngạc, một lúc sau cũng theo vào.

Các vị công tử ngồi vào bàn. Chẳng ai buồn nhìn Roman Borisovich, dường như ông ta không có mặt ở đó. Ông hiểu mình đã lầm lỗi… Về vấn đề gì? Thế ra không được quyền lên tiếng bảo vệ nước Nga chính thống nữa sao?

Một người Nga phải im hơi lặng tiếng trước những người nước ngoài ư? Ông sịu mặt nhìn cái bàn. Các món ăn đã được đưa lên. Chỉ còn mỗi một chỗ trống đế ở cuối bàn. Ông thấy hổ thẹn vì mình đã đợi người ta mời ngồi như một thằng ngốc. Xéo đi cho rảnh! Vương hầu Roman quay gót, bước ra phòng ngoài. Ba Avdochia bình thản ngồi trên chiếc ghế, bên đống áo bông.

- Bà làm gì đấy, ngồi đợi như một mụ ăn mầy ấy?

- Người ta không mời tôi vào, ông ạ!

- Người ta không mời bà vào! Thôi đi đi, đồ quạ cái! Bà quên mất dòng dõi nhà bà rồi… Sang phòng bên kia!

Ăn uống no say rồi, Roman Borisovich lại thấy bình tâm. Quá thực có lẽ ông đã vô ý nói cái gì quá trớn, trước mặt hoàng tử và công chúa chăng… Các bậc quyền quý ấy khó tính lắm, nhất là trước mặt người nước ngoài. Nhưng không sao, người ta sẽ miễn thứ cho ông già thôi

Quá trưa, Roman Borisovich vừa buồn ngủ vừa nặng bụng, nằm lăn ra trong xe trượt tuyết; ông ngáp và lấy đít ấn nệm xe để nằm cho êm rồi ngủ ngon lành dưới làn gió hiu hiu tháng ba, phảng phất mùi tuyết tan

Dù cho lương tâm ông có điều gì cắn rứt đi nữa - nhưng không, lương tâm ông rất yên ổn - thì ông cũng chẳng làm sao mà lường được những hậu quả nặng nề và ghê gớm do câu chuyện bề ngoài có vẻ nhỏ nhặt xảy ra ở khách xá của nhà vua sẽ gây ra cho ông sau nầy.

Các lữ khách của chúng ta còn gặp nhiều chuyện bực bội trên đường đến Voronez. Không có trận gió rét lên như bão thì có lẽ họ hãy còn lặn lội ở mãi đâu đâu thậm chí còn có thể chết đuổi khi vượt qua một dòng sông. Họ bỏ ngựa của họ lại và dùng ngựa trạm để đi cho nhanh hơn. Càng gần đến vùng sông Đông, nông dân các nhà càng trở nên ngang người, mắt họ hầm hầm, dữ tợn chỉ khi nào bị quát hỏi họ mới chịu bỏ mũ ra. Roman Borisovich khản cả tiếng vì hò hét ở các quán trọ đề đổi lấy ngựa. Ông xộc vào các nhà, túm lấy ngực người nông dân, lắc mạnh: "Đồ chó đẻ, mầy có biết tao là ai không? Tao sẽ làm cho mầy khánh kiệt cơ nghiệp?

Người nông dân, gườm gườm, nghiến răng, lắc đầu; những con mắt của đàn sói con nằm trong ổ trên mặt lò lóe sáng; đó là bọn trẻ con. Người vợ, thân hình lực lưỡng, vẻ hăm dọa cầm cái chĩa lò hoặc chiếc gậy cời than: "Nầy ngài quý tộc ngài không làm chung ta khánh kiệt được đâu, có người khác đã làm hộ ngài việc đó rồi: chúng tôi không có ngựa, ngài hãy xéo đi và nhờ Thượng đế phù hộ cho ngài".

Gia đình Buinoxov đã phải trú chân hai mươi bốn giờ đồng hồ tại một làng độ mươi nóc nhà, mái rạ tả tơi vì mưa gió, trên một ngọn đồi nhìn xuống một con sông. Trong làng chl toàn là phụ nữ. Không có lấy một người đàn ông, không có một con ngựa nào. Ban đêm, họ ngủ trong một ngôi nhà gỗ không có ống khói, khi đứng thẳng người thì đầu biến vào trong khói. Các quận chúa rên rỉ, nằm trên những ghế dài kê sát lại nhau, đắp áo lông cừu. Khói cay cả mắt. Gió gào thét, cô quạnh.

Roman Borisovich bừng tỉnh dậy, nghe thấy tiếng nói bên ngoài, - có người nào mới tới. Ông miễn cường chui ra khỏi chiếc áo bông, miệng rên rẩm. Bên ngoài, mọi vật đều trắng xoá; sao lấp lánh trên bầu trời giữa những đám mây đang chuyển dộng. Vương hầu Roman đi tiểu tiện, rồi lại gần cống cái. Bên ngoài có tiếng thì thầm.

- Ivan Vaxilievich, mùa xuân tới, anh em mugic ở Zukovo sẽ trốn hết.

- Trước khi có cái chuyện làm bùn nầy, người ta còn sống được, nhờ ơn Chúa. Azmut mà người ta thường gọi là Quỷ vương đã đến và thế là cơ sự bất đầu. Người ta chế tạo đồ xúc, rồi xúc bùn ở bài lầy để làm gạch, đem phơi khô trong các kho lúa… Dân làng ta chuyến cái đống bùn nầy từ sáng đến tối, các kho đều đầy ắp. Ngựa của chúng ta mệt lử, không sao cày bừa, gieo rắc gì được nữa!

- Sa hoàng đã tới… Nhà vua bảo như thế không đủ. Rồi ra lệnh dựng một chiếc cối xay có mắc thùng để múc cái chỗ bùn khốn nạn ấy từ dưới đáy lên… Người ta đã đem gạch trong các kho ra nung trước mặt nhà vua… Không, không sức nào lại được với cái công việc nặng nhọc nầy. Phải trốn thôi, cắm đầu cắm cổ mà chạy trốn.

- Ivan Vaxilievich, họ trốn vào các khe. Chỉ đến đêm, họ mới trở về nhà kiếm một mẩu bánh. Sống thế mà gọi là sống ư?

- Thưa ataman, ngài cho biết đã đến lúc tập trung chưa?

Roman Borisovich - người lạnh buốt trước gió, dưới tấm áo bông khoác trên đầu, nhưng ông không cảm thấy - dán mắt vào khe cửa. Ông nhận ra dưới ánh sao lờ mờ nhiều nông dân, vẻ mặt ủ rũ, đang xúm quanh một chiếc xe, tay cầm cương; hắn mặc áo choàng và đội mũ lông kiểu Cô-dắc; bộ râu đen trắng như lấm tấm vôi. Roman Borisovich hoảng sợ, nghĩ thầm; "Ồ thằng kẻ cướp nầy, ta đã thấy nó ở đâu rồi thì phải".

Một nông dân cúi xuống chỗ đằng sau xe trượt tuyết;

- Thế thưa ataman, trên sông Đông, tình hình thế nào?

Người có bộ râu đen trắng, lắc lắc dây cương, nghiêm trang trả lời:

- Hãy đợi tới mùa hạ

Đám nông dân xúm lại gần:

- Hay là định đợi đến lúc có chiến tranh chăng?

- A, nếu Chúa muốn thế!

- Cầu sao cho tình cảnh nầy chấm dứt cho nhanh, dù bằng bất cứ cách nào.

- Rồi cũng sẽ chấm dứt thôi, - người có bộ râu đen trắng đáp, giọng trách mắng, dậm doạ - Chúng ta cũng có nanh vuốt chứ. Hắn quay ngoắt lại - Nầy các bạn, để ngựa vào đâu đây?

- Đáng lẽ ngài có thể để ngựa ở nhà tôi được, Ivan Vaxilievich ạ… Nhưng hôm qua quỷ đã dẫn đến một quý tộc với bọn đàn bà nhà nó… Cái bọn kẻ cướp ấy, chúng làm loạn cả lên! Chúng bới tung rơm rạ. Lúa mạch tôi đã giấu kín thế mà chúng nó cùng mò ra. Tôi nói ngài muốn tin thì tin, chúng lấy cho mỗi con ngựa của chúng một thùng đầy… Còn tôi thì được cái gì? Nó sẽ chẳng cho tôi lấy một kopeik

Người có bộ râu đen trắng mở miệng cười vang:

- Ha, ha, ha… Lấy con dao con, trong túi của ta để dưới ghế… Rồi anh sẽ có đồng kopeik ấy… Đấy, các anh là một bọn nông dân khốn khố… - Hắn giật dây cương - Nào, ta ngủ đảu đây?

Một nông dân nhảy ra, chỉ đường:

- Tại nhà tôi, Ivan Vaxilievich ạ, có chỗ đấy!

Đến lúc nầy, Roman Borisovich mới đột nhiên thấy lạnh. Răng đánh lập cập, ông vội và chạy vào trong ngôi nhà gỗ tối om om.

- Avdochia… - Ông vừa gọi vừa lay vợ đang bị chếch choáng vì khói trong giấc ngủ. - Bà đút những khẩu súng ngắn của tôi vào đâu rồi? Dậy, Olga, Antonida… Nhóm lửa lên… Bà nhét đá lửa, bật lửa vào đâu rồi? Miska, Vanka, dậy ngay, thắng ngựa vào.

Dinh Sa hoàng mới cất bằng gỗ tròn, sừng sững phía bên kia mặt nước, trên một bán đảo, giữa lòng mới và lòng cũ của dòng sông. Vua Piotr hầu như không ở đấy. Sẩm tối, gặp đâu nhà vua ngủ đấy. Natalia Alekseyevna và hoàng tử đến dinh cùng một lúc với bà thái hậu Praxkovia(3) và các con gái bà: Anna Ivanovna, Ekaterina Ivanovna và Praxkovia Ivanovna. Người ta cũng xếp các phu nhân và các tiểu thư đến dự lễ ở lẫn lộn tại đó. Không thể ra khỏi dinh được; chung quanh toàn là đầm lầy và suối. Nhìn qua các cửa sổ, chỉ thấy những mái kho lợp bằng gỗ ván của các công trường đóng tàu, những khung tàu màu vàng chói còn đặt trên giá, trên bờ con sông Voronez cổ xưa, các khe rãnh phủ tuyết bần và những ngọn đồi lởm chởm gốc cây.

Các tiểu thư Buinoxov, trong đầu óc đang đợi chờ những buổi vũ hội và pháo hoa, ngồi ủ rũ trước cửa sổ: cái nơi nầy mới khốn khổ làm sao! Thật không còn đâu tồi tệ hơn! Chẳng có những khu rừng niềm nở đón khách dạo chơi, chẳng có những bờ sông đẹp đẽ để khách ngồi nghỉ; chung quanh chi toàn là bùn lầy, rác rưởi, vỏ bào. Về phía sông, từ những con tàu vàng khè, vọng lại tiếng búa, tiếng kêu của đám mugic. Thường có những nhóm thanh niên đi ngựa đến đó. Nhưng các cô chi có thở dài mà ngồi xa nhìn những chàng kỵ sĩ mảnh dẻ. Chẳng ai biết bao giờ mới bắt đầu các cuộc vui. Giờ đây, cứ sẩm tối người ta lại nhóm những đống lửa gần các tàu đang đóng, làm việc suốt đêm. Các cô lấy váy che kín hai chiếc cửa nhỏ của phòng ngủ đề khỏi bị những ánh lửa ghê rợn đánh thức dậy

Khi bùn trong cái sân có những bức tường bằng gỗ cây bao quanh, đã khô ráo, các cô ra thềm, ngồi buồn giữa ánh nắng mặt trời. Tất nhiên các cô có thể vui chơi với các cô khác ngồi ở các thềm bên: với quận chúa Lykova, to béo ngốc nghếch, cả ngang và hai con mắt húp híp mỡ, hoặc với quận chúa Dolgorukova, kiêu kỳ, đen đủi, dù cô ta cố giấu, toàn thể Moskva cũng vẫn biết là hai chân cô ta đầy lông, hoặc với tám cô quận chúa Sakhovskaia; nhưng bọn nầy, cái ổ ăn hại đó, lúc nào cũng luôn miệng thầm thì kháo chuyện riêng với nhau. Olga và Antonida không ưa giao du với giới phụ nữ.

Một hôm, người ta đưa đến một đám mugic: trong một buổi sáng, họ đã dựng xong ở ngoài sân các cột đu và một vòng ngựa gỗ, có cả gió ngồi. Nhưng không thể lại gần được: khi thì hoàng tử muốn cưỡi ngựa gỗ, ngài đẩy bọn hầu gái không cho họ giữ thắt lưng ngài, khi thì các cô công chúa nhó chơi. Một gia sư đi kèm đám ông hoàng bà chúa ấy: hắn mặc áo dài màu thuốc lá, một bên túi có chiếc mùi soa lụa đề sỉ mũi và túi bên kia đế mấy cái roi. Johan Oxterman là người Đức, hắn có một khuôn mặt bè bè ngốc nghếch, lúc nào cúng quàu quạu tưởng mình quan trọng và đeo kính tròn.

Hắn đặt các cô công chúa vào các giỏ ngồi, chính hắn cùng leo lên lưng một con ngựa sơn màu sặc sỡ và bảo những người mugic đứng đó để quay vòng ngựa gỗ: "Quay đi, aber langsam, langsam(4)", mắt nhắm lại dưới kính, đế giầy to tướng của hắn lết trên sàn gỗ, hắn cứ quay mãi đến chóng mặt mới thôi.

Đôi khi từ phía thềm lớn, người ta thấy nhảy ra một đám đông quần áo sặc sỡ: bọn hề mặc áo nẹp mặt trong lộn ra ngoài, những người Ethiopi đen như bồ hóng hai người làm trò già mặc áo đàn bà, bọn con gái hầu phòng mông đít to bè bè; sau cùng là thái hậu Praxkovia, mặc áo nhung đen rộng, đường bệ bước ra: người ta đờ khuỷu tay bà đưa bà bước xuống bậc thềm.

Người ta đem ra cho bà một chiếc ghế và gối tựa: bà ngồi xuống và quay mặt đi đề tránh ánh nắng, khuôn mặt trát phấn sáp, tròn như quả dưa với đôi mắt xanh. Vì có bộ tóc đen đẹp, bà không mang tóc giả. Đám người lùn, người làm trò, bọn hề phồng má trợn mép, chạy lại ngồi dưới chân bà. Các cô gái hầu phòng, đứng cả phía sau ghế, vẻ mặt cảm động.

- Ngồi xuống, người xuống, các cô - bà thái hậu uể oải nói, bảo các tiểu thư đừng lạy chào nữa và cứ việc ngồi trên thềm bà nhìn các đu quay, vòng ngựa gồ, và ngoẹo đầu sang một bên khẽ rên rỉ. Đám phụ nữ hoảng sợ lại gần:

- Tâu lệnh bà, ánh sáng trong trẻo của chúng con, lệnh bà làm sao vậy, lệnh bà đau ở đâu?

- Không sao… - Cứ để mặc ta… - Thái hậu, người ốm yếu lúc nào cùng đau mình đau mẩy. Nầy, Johan. Đừng quay nữa! ngươi làm các công chúa chóng mặt bây giờ. Cái anh người Đức nầy mới ngu ngốc làm sao chứ, lạy Chúa… Cái lão lênh khênh đeo kinh nầy, hắn mà đã quay thì không còn cách nào hàm hắn lại được nữa… Johan Oxterman dẫn các cô bé lại gần mẹ. Bà thái hậu rất thương cô con gái lớn Ekaterina lên tám, vừa rỗ lại vừa lác; bà quý cô út, cô Praxkovia mũm mĩm và vui tính, bà xiết chặt cô bé vào lòng giữa hai đầu gối, vuốt ve mái tóc búp và hôn con vào trán. Cô giữa, Anna Ivanovna(5), một cô gái nhỏ nhắn, da sạm, môi tái nhợt, vẻ ủ rũ, rụt rè lại gần bà, bao giờ cô cũng lấn sau chị và em.

Thái hậu nói:

- Có cái gì mà con cứ nhìn xuống chân thế, mẹ có ăn thịt con đâu! - Bà lấy bánh kẹo trong chiếc đĩa do lão hề già nhỏ bé dâng lên, rồi đưa cho Pasenka(6) yêu quý, cho Katenka(7) rất nhiều, còn Anna thì bà chỉ giúi cho chiếc bánh ngọt mà bảo: "Nầy, cầm lấy". Bà thở dài, nhìn viên gia sư từ đầu đến chân, từ đôi tất dạ màu nâu đến bộ tóc giả nhỏ bé bẹp gí - A, ta giao các con cho hắn sớm quá, lẽ ra chúng còn được vui chơi với nhũ mẫu của chúng lâu hơn nữa mới phải?

Các mụ hầu phòng đít to, giũ váy sau chiếc ghế:

- Tâu lệnh bà, sớm quá ạ, bắt các công chúa học sớm quá đấy ạ!

- Các ngươi im đi, đừng thét vào tai ta nữa… - Thái hậu nhăn mặt. Bà gọi Oxterman. - Thế nào lão người Đức kia, ngươi đã đọc sách cho các công chúa nghe chưa? Ngươi đã dạy các cô tiếng Đức, các con số chưa? Johan Oxterman, cong chân, sửa lại kính, lên tiếng trình bày dài lê thê, rất lờ mờ. Thái hậu thong thả gật gù chẳng hiểu cái gì hết. Bà chỉ hiểu có một điều: ngày nay không thể sống theo kiểu cũ như xưa được. Phái thích ứng với những phép tắc mới dù rằng như vậy có khó khăn. Bà còn nhớ rõ cái năm 1698, khi người ta gạt bỏ các "nhân vật tai to mặt lớn" ở điện Kreml vẫn khăng khăng muốn giữ lại trật tự cũ: công chúa Sofia và các cô em bà ta chỉ suýt nữa thì bị trượng hình; hoàng hậu Evdokia, chồng vẫn còn sống sờ sờ mà đã phải làm một nữ tu sĩ áo xám đang nhỏ lệ ở Xuzdan.

Praxkovia thực xứng đáng dòng dõi nhà Xantykov, - bà hay đau ốm nhưng thông minh. Anh bà, Vaxili, là cố vấn, quản lý và quản gia của bà, cũng thông minh.

Hai người đều hiểu rằng Piotr Alekseevich không thể không cần đến một triều đình hẳn hoi ở Moskva: các sứ thần, các thân hào nước ngoài đều khó tính:

- Không phải muốn lôi ai đến nhà mụ Monx ở Kukui cũng được… Thái hậu Praxkovia đã đưa những phép lịch sự vào cung mình và tiếp các sứ thần, các lữ khách, các nhà buôn lớn từ nước ngoài tới. Trật tự cũ mà bà ưa thích vẫn còn tồn tại ở nhà bà trong các phòng phía sau, - khi cần, người ta sẽ che giấu cái trật tự ấy khỏi con mắt thiên hạ. Vì tất cả những cái đó, vua Piotr yêu quý thái hậu Praxkovia và chẳng tiếc gì bà.

Sau khi ngồi giữa nắng mãi đã chán, thái hậu Praxkovia Fedorovna cùng các cô con gái và những người hầu cận rút lui. Các cô tiểu thư Buinoxov trèo lên vòng ngựa và ra lệnh cho bọn mugic quay thật nhanh. Các cô kêu rú lên. Từ xa vọng lại tiếng đại bác và tiếng kêu của đám mugic đang dựng cột buồm trên tàu. Rồi đến bữa ăn trưa. Mọi người ngủ trưa trong các phòng được sưởi nóng sực, nồng mùi nhựa thông. Đã hai lần, Roman Borisovich cho người từ tỉnh về lấy quần áo. Người đó kể lại rằng vương hầu sống rất chật chội, tại nhà Apraxin, bốn người một căn phòng nhỏ, và chẳng ai biết được bao giờ thời gian ở lại Voronez chấm dứt.

Một hôm, giữa trưa, vua Piotr, người hốc hác, má sạm nắng râu vừa cạo, đi ngựa vào trong sân. Nhà vua vui vẻ quay đầu về phía vòng ngựa gỗ, đưa mắt nhìn lên các khung cửa sô nhó; sau cửa sổ, đám phụ nữ nửa thức nửa tỉnh đang rối rít nhốn nháo. Nhà vua xuống ngựa, xốc lại cái dai thắt ngang áo chẽn, rồi chạy vội lên gác tới phòng thái hậu Praxkovia.

Một phút chưa qua mà cả cung điện đã biết: sáng ngày kia, một chiếc tàu sẽ được hạ thuỷ và các cuộc vui chơi sắp bắt đầu.

Bên bờ sông thoai thoải, con tàu Định mệnh có hai tầng và năm mươi khẩu đại bác, sừng sững trên giá. Phần đuôi tàu cao ngất, bằng gỗ sồi, được chạm trồ rất khéo, có ba hàng cửa sổ vuông. Hai sườn tàu sơn đen, kẻ hai vạch trắng, nắp đậy các lỗ súng đại bác lắp bản lề đồng đều lật ngửa. Buồm bằng vải thô được cuộn vào các trục buồm. Ở mùi tàu nguýt tròn thấp hơn phần lái nhiều, một nữ thuỷ thần khoả thân, giơ hai cánh tay to như những thanh xà đỡ lấy cột buồm cái, rất cao, và khác với những tàu đã đóng trước, cột buồm nầy chỉ mang những cánh buồm tam giác. Tàu đã được đóng theo các bản thiết kế của vua Piotr và dưới sự trông coi của nhà vua cùng với Feodoxi Xkliaev và Aladuskin.

Mặt trời đã mọc sau những quà đồi xanh lá mạ ngả màu vàng non, sau những ngọn tháp cổ kính của thành Voronez. Bầu trời màu lam tươi, không gợn một bóng mây. Gió hiu hiu mát mẻ gợn sóng lăn tăn, như giục giã kéo buồm, đi về phía dòng sông cuồn cuộn chảy, tới những nơi xa xăm một màu xuân sắc.

Bên cạnh con tàu, trên một cái bục lắp bằng gỗ ván, có kê những bàn ăn chất đầy thức ăn đồ uống. Gió lay động các góc khăn trải bàn bằng dạ đỏ, các lông chim cắm trên mũ, búp tóc các bộ tóc giả, quả tua trên đai các sĩ quan. Ngồi xung quanh bàn ăn có thái hậu Praxkovia và công chúa Natalia với các con cháu, các sứ thần, phái viên, một số thương nhân Hà Lan, Anh, một số người Ba Lan, Đức, một vị tu sĩ dòng Tên ở Paria, Amalia Knipercron, kỹ sư quân sự Halac người xứ Xăc và quận công Karx Oghen Von Kroi vừa tới mang theo một lá thư của vua Auguste. Các vị khách, dù dòng dõi danh gia thế tộc, nhưng nay kém quyền thế, đều đứng phía sảu các bàn.

Quận công Von Kroi, uể oải, tựa trên khuỷu tay, ngồi giữa thái hậu và công chúa vừa xoăn xoăn bộ ria mép vàng hoe vừa lơ đãng nhìn qua đầu mọi người. Mũi hắn dài, hơi vẹo, mặt mềm nhẽo với những túi quầng dưới mắt; bộ tóc giả bẹp gí chụp xuống tận lông mi.

Hắn đeo một *** băng lớn dưới cái áo mùa hoa cà, cổ đeo một dây chuyền vàng, hai bên ngực dính những hạt kim cương hình ngôi sao. Ngay cả thái hậu và công chúa cũng cảm thấy e dè trước mặt hắn: điều đó không phải không có lý do! Ông quận công của Đế quốc La Mã thần thánh nầy, một vị tướng bách chiến bách thắng, đã từng tham dự mười lăm trận đánh nổi tiếng. Nhưng rõ ràng là - người Moskva nghĩ vậy, mà không để lộ ra - túi hắn rỗng tuếch, nếu không việc quái gì hắn phải đến Voronez… Đứng sau ghế hẳn là Pitor Paplovich Safirov, người phiên dịch.

Quận công lên tiếng, nhấp nháy đôi mi đó nhạt:

- Nước Nga là một đất nước tuyệt vời, dân tộc Nga chăm làm và kính Chúa. Phụ nữ Nga thật đáng yêu. Ở châu Âu, người ta hơi lấy làm lạ tại sao người Nga lại cứ cố bắt chước phong tục tập quán kiều quần áo của chúng tôi. Chính Chúa Trời đã ra lệnh cho nước Nga phải nhìn về châu Á. Dẫn đến chân ngai vàng cửa Sa hoàng vô số các dân tộc châu Á, vạch một con dường thênh thang đến Ba Tư và Trung Quốc, đó là một nhiệm vụ đẹp đẽ vì lợi ích của toàn thế giới Gia Tô giáo.

Quận công chưa nói hết lý lẽ, các vị khách đã làm ồn ào cọ xát đế giầy vào sàn ván, Sa hoàng, từ phía chiếc tàu bước nhanh tới; nhà vua mặc quần chẽn bằng nhung kiểu Hà Lan ngắn tới đầu gối, áo sơ-mi vải thô, ống tay xắn lên, đội mũ tròn bằng vải sơn, hất ra đằng sau, Sa hoàng dừng lại trước bục và kính cẩn bò mũ trước viên đô đốc Golovin to béo, đầu đội một bộ tóc giả to sù, tay cầm một cốc rượu nho Hungary:

- Thưa ngài đô đốc, tôi hân hạnh được chào ngài!

- Chào thợ cả Piotr Alekseevich, - Golovin nghiêm trang trả lời.

- Thưa ngài đô đốc, tàu đã sẵn sàng hạ thuỷ. Ngài cho phép rút đòn kê.

- Cầu Chúa phù hộ, làm đi!

Ông quận công, ngừng xoắn bộ ria mép, kinh ngạc nhìn Sa hoàng: không khác gì một người thợ mộc bình thường, một người dòng dõi thấp kém, nhà vua cúi chào viên đô đốc, đội mũ vào rồi hấp tấp bỏ đi, chân dẫm lên đống vỏ bào.

- Chuẩn bị! - nhà vua thét to ra lệnh cho thợ; đám thợ nhốn nháo hai bên sườn tàu dựng đứng. Đang đi, nhà vua vớ lấy một cái búa bằng gang - Đứng sát vào đòn kê… Chú ý! Tất cả cùng đập nào, đập!

Người ta nghe thấy tiếng búa nện trên các rầm chống phía trước thân tàu đồ sộ. Tiếng kèn vang lên hồi lâu. Khách khứa đều đứng cả dậy, tay nâng cốc thật cao. Dưới lần áo sơ-mi của Sa hoàng, xương bả vai nhô lên thụt xuống mỗi lần nhà vua nện búa. Các cột buồm lắc lư, thân tàu nhẹ nhàng hạ xuống các đế trượt, ngập ngừng một lát rồi trôi tuột trên các đòn kê đặt nghiêng trát đầy mỡ. Mọi người trên bục kêu: "Xuống rồi, xuống rồi…"

Tàu trượt mỗi lúc một nhanh hơn về phía sông.

Mỡ bốc khói dưới các đế trượt. Mũi tàu chạm nước. Nữ thuỷ thần thếp vàng ngập nước tới ngang lưng. Con tàu nhào xuống sông, rẽ nước, tung lên hai làn sóng: tàu quay đi và đung đưa. Cờ được kéo lên dọc các cột buồm, gió thổi các lá cờ đuôi nheo bằng lụa bay phấp phới. Lửa tóe ra ở hai bên mạn tàu, súng đại bác nổ ầm ầm.

Tại nhà Melsikov, tiệc tùng linh đình kéo dài đã hơn hai mươi bốn tiếng đồng hồ liền, hắn đóng tại một ngôi nhà về phía thành phố gần cầu. Một số khách không hề chợp mắt, một số khác nằm lăn lóc dưới gầm bàn trong đống cỏ khô, người ta đã phải thay tất cả cỏ khô trái trên sàn buồng ăn nhiều lần. Các vị phu nhân sau khi nghỉ ngơi một chút, đã thay áo, rồi phấn sáp xong, lên xe ngựa phi nước đại trở lại, tiếng xe chạy rầm rầm. Đêm trước đã có đốt pháo hoa, hôm nay sẽ có một buổi vũ hội rất lớn. Khách nước ngoài rất hài lòng về cuộc vui chơi đó.

Piotr Paplovich Safirov không quản khó nhọc, đãi họ một loại rượu vang Hungary hảo hạng và rượu vang nặng - người ta mời người Nga loại rượu không ngon bằng - Gã Do Thái nầy rất tinh ranh đã tìm cách làm cho một số sứ thần viết thư cho bạn bè của họ ở Constantinop kể lại tất cả những gì họ đã thấy ở đây: sau chiếc Định mệnh, người ta đã hạ thuỷ năm chiếc tàu lớn và mười bốn thuyền có chèo tay; người ta vội và hoàn thành những tàu khác; mọi người trông thấy những khung tàu rải ra đến tận xloboda Shiovka.

Tất cả những tàu đó sẽ bổ sung cho hạm đội Azop; hoàng đế Thổ Nhĩ Kỳ đang canh giữ Hắc Hải như một cô gái đồng trinh trong trắng, sẽ không còn có thể quá vênh váo trong các cuộc đàm phán hoà bình

Antonida, mặc áo màu lam dịu, Olga mặc áo màu vàng chóe ngồi ở phòng trên, cất vội vã bằng ván. Một trăm năm mươi khách ngồi phía ngoài bàn đặt theo hình móng ngựa; ở khoảng giữa bọn hề đang múa may, chơi trò nhảy cừu, đánh nhau bằng những bong bóng nhét đầy đậu, bắt chước chó sủa, mèo kêu, làm ồn ào dữ dội đến nỗi cỏ khô bay cả vào các đĩa ăn và lên các bộ tóc giả. Không còn ai chú ý đến nữa. Vị đại vương trùm đạo, đầu đội mũ tế bằng sắt tây, ngồi dưới tán; lão mệt nhoài vì vẫy mãi chiếc khăn tay ra hiệu cho các pháo thủ mỗi lần chúc rượu; súng đại bác nổ làm rung chuyển các bức tường. Lão hề Yakov Turgenev đã làm cứ toạ lăn ra cười: lão cưỡi trên lưng một con lợn gù, gớm ghiếc đi vào phòng ăn, đầu quấn khăn mặc áo nẹp và đi giầy mõm nhái kiểu Tarta; lão lắc lư bộ mặt phị, có đính một chòm râu. Lão la to: "Lại đây, lại đây hãy hôn gót chân đức hoàng đế Thổ Nhĩ Kỳ". Bây giờ, say như chết lão nằm lăn dưới gầm bàn.

Các thuỷ thủ hát đã khản cả giọng, những người thổi tù và dạo một bản nhạc kỳ quái. Mọi người đều mong đợi đến lúc khiêu vũ. Ngồi bên Olga là Leopondux Mirbac, người bạn nhảy của cô, đóng trung uý ở trung đoàn Preobrazenski; bên cạnh Antonida là một thuỷ binh, trung uý hải quân Vacfolomey Bram.

Người bạn nhảy của Olga líu la líu lô bằng tiếng Nga câu được câu chăng: hắn lấy hai tay bóp mặt cho rã rượu.

Nhưng anh chàng Bram, người Đan Mạch, mặt đỏ như thịt sống chỉ ra sức nốc rượu, vừa uống vừa nháy cô gái đang ngây ngất. Ôi, nói làm gì, mà nói cái gì mới được chứ? Tất cả những cái đó chẳng là gì hết? Nàng chi ao ước có một điều: nhón đầu ngón tay đưa cho người bạn nhảy, khè nâng gấu váy lên và theo tiếng đàn vĩ cầm, vừa lướt trên sàn xi vừa cúi đầu chào. Các cô gái xôn xao như mặt nước hồ trong rừng buổi giông tố.

Roman Borisovich, ngồi với bà vợ Avdochia ở tít cuối bàn, buồn rầu thấy mình cách hoàng thượng quá xa. Xung quanh vua Piotr toàn là khách nước ngoài: một bên là quận công Von Kroi, say đến nỗi chỉ còn biết lúc lắc cái đầu như một con ngựa bị ruồi đốt, phía bên kia là Amalia Knipercron. Cho đến phút cuối cùng, vua Piotr vẫn vui vẻ, bỡn cợt, vui đùa… Nhưng có chuyện gì đó đã xảy ra: Melsikov lại gần nhà vua và ghé vào tai thì thầm. Nụ cười biến mất trong khóe mắt nhà vua. Rõ ràng là Sa hoàng đang cố kìm mình lại. Khi một loạt món ăn mới được dọn ra, tay nhà vua cầm dao và đĩa rối loạn lúc đâm vào đĩa lúc đâm vào mặt, đến nỗi Amalia Knipercron, trìu mến đặt bàn tay lên lại tay áo của nhà vua:

- Herr Pite, xin bệ hạ hãy bình tâm lại!

Nhà vua vứt đĩa, vứt dao, nhăn mặt cười.

- Bàn tay ta là kẻ thù của ta… - Nhà vua đút hai tay xuống dưới bàn - Sao, cô em bé bỏng ngoan ngoãn kia, tại sao cô em lại nhìn ta như vậy? Đợi đấy, hôm nay chúng ta sẽ nhảy đến gãy gót chân thì thôi!

Những nếp nhăn nhỏ lăn tăn trên trán người con gái, Nàng khẽ nói, giọng trách móc:

- Herr Pite, thần thiếp không còn xứng đáng với sự tin cậy của bệ hạ nữa chăng?

Mắt Sa hoàng long lên sòng sọc, hai cánh mũi phồng lên:

- Hừ, sao lại nói bậy nói bạ thế!

- Herr Pite, thần thiếp linh cảm một sự gì không hay.

- Chắc có mụ già nào bói hạt đậu lại đoán cho cô cái gì rồi phải không?

Nhà vua quay mặt đi. Đôi môi Amalia run lên:

- Thân phụ thần thiếp cũng rất lo lắng… Hôm nay, thần thiếp vừa nhận được một bức thư…

- Một bức thư à? - nhà vua đưa cặp mắt tròn xoe như mắt một con mãnh cầm chòng chọc nhìn vào khuôn mặt xúc động của người con gái. Knipercron đã viết cái gì?

- Herr Pite, chúng thần không muốn nhìn vào cái điều đã rõ ràng… Chúng thần không muốn nghe. Nhưng người ta đã nói đến rồi, không hề giấu giếm… - Amalia sợ nói ra một lời gì đó, mũi nàng đỏ lên - Cái đó trái với đạo lý Làm thế sẽ là một sự phản trắc… - Nàng cố gắng đến ứa nước mắt - Chỉ một lời nói của bệ hạ…

Nàng hé miệng, như để thở dài. Vaxili Volkov, vẻ nghiêm trang, đến đứng sau ghế vua Piotr. Bộ mặt sạm gió không được cạo, tấm áo dạ đã nhàu rách - rõ ràng là hắn vừa lôi bộ áo ở hòm hành lý ra; góc một bức thư lòi ra khỏi lai tay áo. Amalia tái mét mặt, đôi mắt hốt hoảng hết nhìn Sa hoàng lại nhìn Volkov. Nàng biết là Vaxili và vợ mới đây còn ở nước ngoài… Hắn vội vã về đây rõ ràng là mang những tin chẳng lành.

Vua Piotr chỉ cho hắn một chiếc ghế bên cạnh mình:

- Ngồi xuống đây!

Melsikov lại gần, đầu đội một bộ tóc giả tuyệt đẹp nhếch mép cười nửa miệng. Vua Piotr đưa tay ra, Volkov vội vàng trao bức thư cho nhà vua.

Sa hoàng nói không nhìn Amalia:

- Đây là thư của vua Auguste… những tin xấu. Tình hình ở Livoni không ổn. - Nhà vua xoay xoay bức thư trong tay rồi cương quyết nhét bức thư vào bên trong tay áo - Nhưng kể ra thì Livoni cũng xa… Chẳng ai ngăn ta vui chơi được… - Và nói với Volkov - Cứ kể cho ta nghe cũng được

Volkov định đứng dậy. Melsikov đặt hai tay lên vai hắn, ấn hắn ngồi xuống còn chính Melsikov thì vẫn đứng, dựa lưng vào ghế, - Quân đội xứ Xăc của vua Auguste đã đột nhập Livoni mà không tuyên chiến, - Volkov lựa lời kể. - Họ đã đến gần Riga nhưng chỉ chiếm được có pháo đài Kobersanz nhỏ bé. Họ sợ không dám tấn công thành phố vì hoả lực ác liệt của người Thuỵ Điển… Cuộc hành quân nghi binh đó thất bại, tướng Carlovit bèn tiến ra biển và đã hạ được pháo đài Dunamunde. Dưới chân pháo đài nầy, vào cuối trận đánh, Carlovit đã bị một phát súng chết tươi.

- Đáng tiếc, ta rất tiếc Carlovit, - vua Piotr nói. - Thế nào, tin tức của nhà ngươi tất cả chỉ có thể thôi ư? - Nhà vua đặt bàn tay lạnh ngắt lên bàn tay Amalia.

Người con gái thở hổn hển. Nhà vua xiết chặt tay nàng đến đau lên. Volkov ngập ngừng không dám kể tiếp.

Alekxandr Danilovich, đưa ngón tay deo đầy nhẫn vuốt những búp tóc của bộ tóc giả, thủng thắng nói:

- Thần đã hỏi anh ta, anh ta không biết gì hơn. Anh ta ở Warsawa khi có tin tức từ Riga tới. Ngay ngày hôm đó, vua Auguste phái anh ta đến đây. Người Xăc không chiếm và sẽ không chiếm được Riga, - Người Thuỵ Điển có nanh nhọn, có mỏ sắc. Đây là một việc chưa làm đã thấy rõ là thất bại.

Amalia không rút tay ra, vội cúi khuôn mặt run rẩy:

- Thế là chiến tranh rồi, thế là chiến tranh rồi Herr Pite, - nàng thì thầm. - Không nên giấu thần thiếp… Thần thiếp đã được biết trên đường đi đến đây, Ôi thật là tai hoạ

Trong một phút, vua Piotr nín lặng. Rồi giọng khàn khàn, nhà vua nói:

- Trong cô đã biết cái gì? Người ta đã nói với cô cái gì chăng? Ai nói?

Giọng ngập ngừng, Amalia bèn nói lên nỗi ngạc nhiên của nàng về câu chuyện của vương hầu Roman ở quán trọ.

- Buinoxov nói những chuyện đó à? - vua Piotr hỏi, giọng đe doạ. - Thằng nào, thằng hề kia đấy à?

Amalia lắc những giọt nước mắt chảy ròng ròng trên má, gật đầu.

- Cô lại đi tin cái thằng ngu xuẩn ấy à? Thế mà ở đây, người ta cứ cho cô là người thông minh đấy. Lấy mùi-soa lau nước mắt đi! - Vua Piotr cảm thấy Amalia, dù không đồng ý cũng vẫn nghe mình và bình tâm lại.

Viết rõ cho ông thân sinh ra cô biết: không bao giờ ta đồng ý gây ra một cuộc chiến tranh bất công, phá vỡ nền hoà bình lâu dài với vua Charles. Ngay dù cho vua Ba Lan có chiếm được Riga đi nữa thì hắn cũng không giữ được thành phố nầy trong tay, ta sẽ đoạt lại trong nanh vuốt của hắn. Ta thề trước Chúa như vậy!

Vua Piotr, vẻ ngay thật, tròn xoe đôi mắt. Alekxandr Danilovich gật đầu tán thành; nhưng y lấy ngón tay che miệng: bây giờ mà mỉm cười thì quả là không đúng lúc.

Amalia cầm chiếc mùi soa nhỏ thấm thấm nước mắt và ngượng ngùng mỉm cười. Đúng, nàng đã tin và lấy làm hối hận. Vua Piotr vui vẻ ngả người vào lưng ghế bọc da và gọi:

- Vương hầu Roman, lại đây.

Bọn hề đang tranh ăn ầm ĩ chung quanh đĩa cá nhịch, chúng lăn lộn, giật những con cá nhịch ở mồm nhau, làm Roman Borisovich không nghe thấy ngay, ông cười nấc lên, Antonida và Olga trợn mắt ra hiệu cho bố biết là Sa hoàng gọi ông. Bà Avdochia thì kéo quần chồng. "Ra mà nhận ân huệ vua ban, ra đi, đến lượt nhà ta rồi đấy!".

Roman Borisovich tất tả chạy lại: thanh gươm nâng đuôi áo lên, ông cúi chào.

- Tâu bệ hạ, niềm hy vọng của chúng thần thần xin bái kiến trước long nhan, cả sinh mệnh và linh hồn thần là của bệ hạ!

Vua Piotr không thèm quay mặt lại, nói với Amalia:

- Người nầy là một nhà chính trị xuất sắc và táo bạo. Có lẽ phải phong ông ta lên làm tổng tư lệnh chăng? Chỉ sợ ông ta gây ra đổ máu nhiều quá. Hay là ta lấy ông ta để hầu hạ trong nhà?

- Nói đến đây, nhà vua quay ngoắt về phía Roman Borisovich khiến ông vương hầu cảm thấy như có một làn sương mù đỏ làm mờ mắt.

- Ta nghe nói nhà ngươi đang chuẩn bị chiến tranh. Để thu hồi những đất đai miền Livoni từ bao đời nay vẫn là của ta có đúng thế không? Ta hỏi ngươi đấy?

Roman Borisovich chớp chớp mắt, người nôn nao như muốn mửa.

- Ta đang cần những tướng soái gan dạ. Vì tinh thần dũng cảm lớn lao của ngươi, ta cứ ngươi làm tổng tư lệnh toàn thể đoàn quân hề.

Nhà vua đứng phắt dậy và nắm lấy tay Roman Borisovich, lôi ông về phía bục, đến chỗ đại vương trùm đạo đang ngồi, hai tay buông thõng, bộ mặt phị nhăn nhó, đang mơ màng gầm thét, tướng như sắp chết.

Nhà vua lắc mạnh y. "Cút đi!" đại vương trùm đạo lè nhè. Khách khứa đoán chừng sắp có một trò giải trí mới, túm tụm quanh bục gỗ. Bọn hề chui qua chân khách đến ngồi ở các bậc. Người ta nhét vào tay đại vương trùm đạo cây thánh giá làm bằng hai cái tẩu buộc vào nhau và nhét vào tay kia một quả trứng sống, rồi bắt Roman Borisovich quỳ xuống. Đại vương trùm đạo lúc đó đã tỉnh dậy, nuốt nước bọt:

- Lễ thăng cấp à? - y hỏi. - Được, cho nó đáng kiếp!

Và y đập quả trứng lên đầu Roman Borisovich, - lòng đỏ trứng chảy ròng ròng trên bộ tóc giả; y gí những chiếc tẩu vào mũi Roman và đá ông ta ngã quay đơ ra đó. Bọn hề hét to: "Cúc cù cu!" Người ta bắt vương hầu Roman cưỡi lên một chiếc ghế, nhét vào tay một ông khúc xương đùi lợn đã gặm nhẵn rồi lôi ông ra giữa nhà. Roman Borisovich sững sờ, ngơ ngác; ông há hốc mồm, tay nắm chặt khúc xương. Khách khứa chỉ trỏ ông, ôm bụng cười. Amalia Knipercron cũng cất tiếng cười vang: tất cả những nỗi lo sợ băn khoăn của nàng đã chấm dứt bằng một trò vui.

Antonida và Olga chỉ hiểu hết tầm tai hoạ của mình khi quay đầu lại, các cô không còn thấy các bạn nhảy bên cạnh nữa Leoponduyx Mirbac và Vacfolomey Bram, đứng ở cửa phòng khiêu vũ đang cúi rạp chào với thái độ khăng khăng của những gà say rượu, các cô quận chúa gian xảo nhà Sakhovski. Tám cô quận chúa, cánh tay trần cong cong, lắc bộ tóc giả đầy phấn vừa cúi chào lia lịa vừa ranh mãnh liếc nhìn các tiểu thư nhà Buinoxov.

Chú thích:

(1) Anh hùng dân tộc Nga, cầm đầu phong trào chống xâm lược Ba Lan ở đầu thế kỷ 17.

(2) Con trai Sa hoàng Piotr đệ nhất và hoàng hậu Evdokia, sinh năm 1690, sau nầy âm mưu chống lại bố, bị bắt, tra tấn và chết trong tù năm 1718.

(3) Vợ goá của Sa hoàng Ivan (chú thích của tác giả). Sa hoàng Ivan là anh của Sa hoàng Piotr.

(4) Tiếng Đức: làm chứ, chậm chứ (chú thích của tác giả)

(5) Tức nữ hoàng Anna về sau nầy (chú thích của tác giả) trị vì nước Nga từ 1730 đến 1740.

(6) Gọi Praxkovia một cách trìu mến.

(7) Gọi Ekaterina một cách trìu mến.

[ngudoc]

Chương 124

Mùa đông đó, vợ chồng Volkov không đến được Riga. Con đường rộng phủ tuyết chạy từ Smolensk đến Krazburg qua Orsa. Qua biên giới Ba Lan rồi thì đường đi không còn như ở đất nước Nga nữa. Ở Nga, đi từ làng nầy sang làng khác phải mất hàng ngày đường, qua những cánh rừng rậm rạp, ở đây làng mạc san sát: trên đồi là một tu viện hoặc ngôi nhà thờ Thiên chúa giáo và cơ ngơi của lãnh chúa; đây đó sừng sững một toà lâu đài có tường đá và hào hố vây quanh. Ở ta, chỉ có những địa chủ nhỏ sống ngay tại đất đai của họ, hoặc một vị đại thần thất sủng, âu sầu sống như loài chồn cáo sau một lớp hàng rào cao. Còn đám quý tộc Ba Lan thì họ sống vui vẻ, phóng khoáng.

Alekxandra Ivanovna khao khát được rời khói đường cái để rẽ vào một trong những toà lâu đài tuyệt vời ấy mà người ta trông thấy mái lợp đá đen, nhọn hoắc và những khung cửa sổ lớn thấp thoáng sau hàng cây bồ đề cổ thụ. Volkov phát cáu:

- Chúng ta là sứ giả của Sa hoàng, mang công thư đi, buộc người ta phải đón tiếp mình là điều không nên, cô phải hiểu cái đó mới được chứ?

Họ không phải buộc ai tiếp rước. Một buổi tối, đã khá khuya, họ vào một làng lớn hình như không có người ở, thậm chí không nghe thấy cả tiếng chó sủa.

Họ dừng lại trước một quán ăn. Trong khi người chù quán, một người Do Thái cao lớn lưng gù, đội mũ lông cáo, khó khăn mới mở được cánh cống lớn thì Alekxandra Ivanovna từ trên xe bước xuống, đi lại trên tuyết cho đỡ tê chân. Nàng nhìn vầng trăng lưỡi liềm, ánh sáng thê lương không át nổi ánh sao. Xanka cảm thấy thẫn thờ, chẳng hiểu tại sao… Nàng chậm rãi đi theo đường phố… Hầu hết nhà cửa đều xiêu vẹo, nhiều cái không có mái; chỉ có những chiếc sào in những vạch đen lên bầu trời trăng suông, Nàng đi tới một cây liễu phủ sương giá dưới gốc cây có một ngôi đền nhỏ. Trước cánh cổng khoá trái, một người đàn bà mặc áo trắng, đang phủ phục, tay che kín mặt. Bà ta không quay đầu lại mặc dầu có tiếng chân lạo xạo trên tuyết. Xanka dừng lại đó một lát rồi thở dài bỏ đi. Hình như tai nàng lúc nào cũng nghe thấy có tiếng nhạc văng vẳng ở xa xa đâu đó.

Volkov lên tiếng gọi. Cả hai người bước vào quán ăn qua một phòng ngoài chạy dài, ngốn ngang những chậu con và thùng nhỏ. Chủ nhà cầm cây nến mỡ soi đường - bộ râu rậm vểnh lên dưới khuôn mặt choắc; bác ta có cặp mắt già nua, âm thầm: "Ở nhà tôi không có rệp đâu, các ngài tha hồ mà ngủ - bác nói bằng tiếng Bạch Nga - Chỉ mong sao đức ông Malasovski không có ý nghĩ mò tới đây, tới quán ăn nầy ôi, lạy Chúa, lạy Chúa!".

Trong quán nóng sực, phảng phất mùi chua chua. Sau một bức rèm rách, một em bé đang khóc trong nôi.

Xanka bỏ áo ngoài ngả mình lên những tấm đệm đem từ bên ngoài lạnh lẽo vào. - nàng cùng thấy muốn khóc. Mắt nhắm lại, nàng cảm thấy ở cách tim một chút, về phía bên phải - chỗ trú ngụ của linh hồn - một mối lo âu không sao chịu nổi… Có lẽ nàng động lòng thương xót ai chăng, có lẽ nàng muốn yêu chăng? Nàng chẳng thể biết được.

Cửa quán cứ đóng mở sầm sầm không lúc nào ngớt. Chủ quán và khách ra ra, vào vào. Đứa bé cứ oe oe khóc. "Đêm nay mình lại không ngủ được đây!". Chồng nàng gọi: "Xania, em có dậy ăn tối không?" Nàng giả vờ ngủ. Nàng lại hình dung thấy vầng trăng lưỡi liềm soi sáng lưng người đàn bà nông dân mặc áo trắng, trước ngôi đền… Nàng những muốn xua đuổi hình ảnh đó nhưng không được… Rồi những kỷ niệm cũ lại hiện lên: nàng lại nhìn thấy đôi mắt ghê rợn của mẹ chết trên giường… Ngọn nến cháy leo lét, mấy đứa em nhỏ mặc áo lót ướt nằm ở trên lò, thò đầu ra ngoài ổ, lắng nghe mẹ chúng rên rỉ; chúng nhìn bóng chiếc guồng sợi in trên vách gỗ, - trông như bóng một ông già với cái cổ gầy ngẳng và bộ râu dê… "Xania Xania, - mẹ nàng thều thào gọi - Xania, mẹ thương chúng nó…".

Volkov ung dưng đang ngồi ăn món súp mì ống. Cửa lại mở rồi đóng sập lại; một người nào đó bước vào và khẽ thở dài. Xanka nuốt nước mắt: "Ta sẽ để hạnh phúc lọt đi mất như thế đấy". Chồng nàng lại lên tiếng:

- Xania, uống ít sữa vậy!

Có tiếng đàn bà ở ngưỡng cửa:

- Cầu Chúa phù hộ cho đức ông được mạnh khỏe. Ba ngày nay, chúng con chưa được một miếng gì vào bụng. Đức ông làm phúc cho chúng con xin ít bánh.

Như có cái gì đâm nhói vào lòng. Xanka nhổm dậy ngồi lên chiếc ghế dài. Gần ngưỡng cửa, một người đàn bà đang quỳ; giữa hai vạt áo khoác trắng hé mở, lộ ra khuôn mặt thám hại trông nghiêng của một đứa bé. Xanka chồm dậy vớ lấy một đĩa thịt ngỗng.

- Đây, cầm lấy! - Nàng chìa chiếc đĩa và bất giác, lắc lắc đầu như kiểu phụ nữ nông thôn - Thôi đi đi thôi đi đi.

Người đàn bà đi ra. Xanka ngồi vào bàn ăn; tim nàng đập mạnh đến nỗi sữa nàng cũng không nuốt nổi.

Volkov hỏi người chủ quán Do Thái.

- Có chuyện gì vậy? Các ông mất mùa à?

- Không ạ, chúng tôi chưa đến nông nỗi ấy, Chúa không muốn vậy. Nhưng đức ông Malasovski đã tịch thu vụ thu hoạch rất tốt của chúng tôi đem đi bán ở Koenigsberg.

- Ông nói thật chứ, - Volkov ngạc nhiên đặt thìa xuống bàn. - Ra người ta đem lúa mì đi bán ở Koenigsberg. Thế bán được giá hời chứ?

- Ô giá cả! giá cả! - người chủ quán đằng hắng, lắc lư bộ râu mềm. Bác đặt giá nến lên ghế dài nhưng không dám ngồi xuống, - Hiện nay, bọn nhà buôn ở Koenigsberg biết rõ rằng chỉ có thể bán được lúa mì cho họ thôi. Không ai đem bán ở Riga đâu, ai mà chịu đóng thuế quan cho người Thuỵ Điển? Thế là chúng trả một florin.

- Một florin, một pud? - Volkov không tin, cặp mắt xanh mở to tròn xoe - Nhưng có lẽ ông nói dối?

- Tôi xin thề là tôi không nói dối. Tôi nói dối đức ông làm gì? Thời tôi còn trẻ, người ta đem bán lúa mì ở Riga, giá một florin rưỡi, có khi hai florin một pud. Đức ông cho phép tôi ngồi chứ? Ôi, lạy Chúa, lạy Chúa. Tất cả những chuyện đó đều là những thú đoạn độc ác của lãnh chúa Malasovski đối với chúng tôi… Ngài Malasovski đã chém chết bác Do Thái Ante tại làng của lãnh chúa Badovski. Mà lãnh chúa Badovski thì chỉ cần mất một con gà ranh cũng huy động hết thảy giới quý tộc của phe mình. Ante trước kia làm thư ký cho lãnh chúa Badovski. Thế là lãnh chúa Badovski dẫn đầu các vị quý tộc của phe mình. Đến đánh lãnh chúa Malasovski. Súng bắn như pháo ran! Ôi! lạy Chúa! Lạy Chúa… Rồi thì lãnh chúa Malasovski với phe quý tộc của mình lại tấn công lãnh chúa Badovski. Họ phung phí không biết bao nhiêu thuốc súng, tất cả chỉ vì một anh Do Thái chết… Rồi hai bên lại giảng hoà với nhau và đã uống hết năm mươi thùng bia. Các vị quý tộc phe lãnh chúa Malasovski ào ào kéo đến đây; họ đã bắt tôi, bắt năm người Do Thái nữa, ném tất cả lên xe ngựa, rồi lấy sào chẹn chúng tôi tựa hồ chúng tôi là những bó lúa và dẫn chúng tôi đến nhà lãnh chúa Badovski… Lãnh chúa Malasovski ôm bụng cười: "Nầy, lãnh chúa Badovski, ông mất một thằng Do Thái thì ta trả lại cho sáu đứa đây" Khi nằm ở trên xe. Yanken Kagan đã bị gãy một xương sườn, Moxey Levit thì bị vỡ gan, còn tôi thì hai chân bị teo từ ngày đó

Volkov vừa rót sữa vào cái đĩa sành vừa nói:

- Vậy nếu ông không nói dối thì tại sao làng nầy khổ cực đến như thế?

- Thưa đức ông, đám mugic ăn gì cho béo được?

- Ăn cho béo? Không. Béo để làm gì? Không nên để cho nông dán béo quá… Nhưng dù sao, ít ra cũng phải lợp mái nhà chứ! Là vì, chuyện đã xảy ra? Ta đã trông thấy nhà cửa ở đây: súc vật ở còn sung sướng hơn. Vậy ra ở đây không có nông dân phải nộp thuế à?

- Ở đây tất cả nông dân đều phải đi sâu.

- Thế phải đi bao nhiêu ngày?

- Họ làm cho lãnh chúa mỗi tuần sáu ngày.

Volkov lại sửng sốt…

- Ở nước ta, Ngân khố của Sa hoàng sẽ không cho phép làm thế. Một tên nông dân như lão nầy thì dù chỉ là một nữa kopeik thuế cũng không thu được! Vậy ở nước ông, ai đóng thuế cho Ngân khố? Các lãnh chúa à?

- Không, các lãnh chúa không đóng thuế. Chính chúng tôi nộp cho các lãnh chúa!

- Quốc gia gì mà lạ vậy - Volkov lắc đầu cười.

- Xania, em xem đấy: đám lãnh chúa Ba Lan thật tự do phóng túng.

Nhưng Xanka nào có chú ý nghe. Mắt nàng mở to, nhìn trân trân. Nàng quay về phía cửa sổ, áp hắn mặt vào cửa kính ướt. Bên ngoài, tiếng đàn địch mỗi lúc một to hơn, nghe có tiếng nhạc ngựa, tiếng người. Chủ quán lo lắng cầm giá nến, và lê chân lom khom bước ra phía cửa.

- Tôi đã bảo mà, lãnh chúa Malasovski sẽ không để đức ông và phu nhân ngủ yên đâu

Chừng mười chiếc xe trượt tuyết dừng lại trước quán. Một bọn Do Thái cò cưa những cây vĩ cầm, thổi những chiếc kèn rè. Những gã quý tộc Ba Lan, nằm lăn lóc thành đống trên những tấm thảm, giơ chân lên, cười sằng sặc, la hét cổ vũ đám nhạc công. Một trong số những tên mới đến, một gã có ria mặc áo bông ngắn, nhay múa trên tuyết đã bị dẫm nát; khi thì oai vệ đi từng bước, xoăn xoăn bộ ria, khi thì hắn quay tít, thanh gươm của hắn bay theo sau. Một đám kỵ sĩ cầm đuốc phi ngựa tới và nhảy xuống. Trong khoảng tối tăm mù mịt, bốn con ngựa cao lớn xuất hiện, đầu cắm lông công nghểnh cao: trong xe trượt tuyết mui trần có một số phụ nữ.

Xanka dán mặt vào cửa kính, giương to mắt nhìn những người đàn bà nước ngoài ấy: họ đều mặc áo kép chẽn ngắn bằng nhung, cổ áo viền lông thú, mũ nhỏ đội lệch sang một bên mang tai. Họ cười vang, các ngọn đuốc soi sáng họ.

Một lãnh chúa béo lùn, từ sau xe bước xuống, loạng choạng đi về phía quán ăn. Hắn trông thấy khuôn mặt Xanka sau cửa kính mờ và ra hiệu cho bọn quý tộc:

- Vào đi!

Hắn và theo sau hắn là những gã quý tộc, đứa thì mặc áo lông cừu thường, đứa thì quần áo rách rưới, nhưng tất cả đều mang kiếm và súng ngắn xộc vào quán ăn. Tên lãnh chúa, mặt đỏ như gấc chín, đứng giạng chân, đưa tay lên vuốt ria, bộ ria dài đến nỗi bàn tay che không kín. Áo ngoài của hắn lót lông chồn ánh bạc, phủ đầy tuyết, rõ ràng hắn đã từ sau xe ngã xuống đất nhiều lần. Hắn gõ kiếm kêu loảng xoảng, mắt long lên sòng sọc nhìn Xanka, rồi với những lời lẽ vãn hoa, hắn nói một cách khó khăn, giọng nói của một người say rượu:

- Kính thưa quận chúa kiều diễm, quận chúa đến mà tên chủ quán khốn nạn báo cho tôi biết quá chậm. Sao! Một vị phu nhân xinh đẹp, cao quý nhường nầy mà lại phải ngủ đêm tại một quán trọ ghê tởm như thế nầy ư! Chúng tôi không thể để như thế được. Nầy các vị hãy quỳ xuống kính mời quận chúa về lâu đài!

Bọn quý tộc trong đó có nhiều tên đầu tóc đã hoa râm, mặt đầy sẹo, hơi thở làm quán ăn nồng nặc mùi rượu mạnh, quỳ một gối xuống đất trước Xanka, trật mũ ra và một tay đấm ngực nói:

- Kính thưa quận chúa kiều diễm, tôi xin thề sẽ chết ngay nếu tôi đứng dậy không quỳ mãi trước đôi chân xinh xắn tuyệt vời của quận chúa! Kính mời quận chúa tới viếng thăm nhà lãnh chúa Malasovski.

Alekxandra Ivanovna, từ sau bàn đứng phắt dậy, chiếc khăn quàng đi đường trên vai tụt xuống, nàng đứng như vậy, mặt tái nhợt, lông mày nhướn cao, cánh mũi phập phồng, trước bọn quý tộc Ba Lan đang quỳ gối.

Chử quán giơ thật cao cái giá nến. Nhìn thấy nàng đẹp lộng lẫy, lãnh chúa Malasovski xô mạnh một tên quý tộc rồi gạt một tên khác ra và bước tới gần, nặng nề quỳ xuống một gối xuống:

- Xin kính mời quận chúa!

Xanka nhanh trí đưa mắt ra hiệu cho chồng. Vaxili hoảng sợ hết hồn, run rẩy cởi khuy cổ áo sơ mi để lấy ở bên trong ngực ra chiếc túi đựng công thư chứng nhận tư cách bất khả xâm phạm của mình. Xanka ngập ngừng một phút rồi cất giọng thánh thót lên tiếng:

- Tôi rất sung sướng biết ngài!

Hơn một tuần nay, lãnh chúa Malasovski chè chén ăn chơi làm huyên náo toàn trấn Orsa. Vợ lãnh chúa, Augusta phu nhân thích khiêu vũ và các trò giải trí, đến nỗi mụ bắt các bạn nhảy khiêu vũ đến mệt cả người. Có kẻ kiệt sức phải trốn vào một xó - người ta đánh thức y dậy, lôi y ra phòng lớn - mặt mũi y phờ phạc vì ngái ngủ; ngoài hành lang, các nhạc công gầy nhom mặc áo dài vá đụp đánh đàn, thổi kèn đến rã tay, hết hơi. Dưới trần nhà vẽ vời rất tráng lệ, từ những ngọn đèn chùm sản xuất ở Vơnidơ, sáp nến nhỏ giọt xuống những bộ tóc giả đẫm mồ hôi và những tấm xiêm đang tung bay; tại những phòng bên, đám quý tộc nốc rượu ừng ực và hò hét.

Giữa đêm khuya, Augusta phu nhân, một người đàn bà nhỏ bé, tóc quấn thành búp, má lúm đồng tiền, bỗng nghĩ ra một trò chơi mới và vỗ tay lên tiếng:

- Nào, ta lên đường!

Dưới ánh đuốc, mọi người chồng chất lên xe trượt tuyết, cho ngựa phóng nước đại đến nhà một ông hàng xóm: tới đó lại có rượu vang Hungary từng thùng, cừu quay nguyên cả con dành cho loại khách quý, còn đám quý tộc khác thì ăn lòng nấu tỏi đựng trong những âu lớn. Mọi người chạm cốc chúc sức khỏe các vị phu nhân kiều diễm, chúc mừng thanh danh nước Ba Lan và nền tự do vĩ đại của giới quý tộc Ba Lan.

Hoặc có khi Augusta phu nhân nghĩ ra trò cải trang khách khứa thành người Thổ Nhĩ Kỳ: người Hy Lạp hoặc người Ấn Độ; mụ lấy bồ hóng bôi mặt bọn quý tộc nghèo hơn, chơi đùa suốt đêm rồi đến tảng sáng, họ vẫn để nguyên quần áo cải trang, kéo tới tu viện gần đó, có tiếng chuông đang bính boong trên một ngọn đồi, sau đám cây trụi lá. Họ vào dự lễ, rồi trong phòng ăn trắng toát, lò sưởi đốt củi cả cây cháy rừng rực, mọi người uống rượu mật ong để đã hàng trăm năm, cười đùa với các tu sĩ phong nhã mặc áo thụng thơm nức, và có khi mang cả giầy có đinh thúc ngựa.

Xanka lao vào các cuộc vui chơi đó với tất cả tâm hồn nồng cháy của mình. Nàng chỉ bận mỗi việc thay hết áo ngoài đến áo trong ướt đẫm, lấy vodka thơm xoa người, rồi người gầy đi, dáng thanh thoát hơn, say sưa tiếng nhạc, nàng kiêu hãnh cúi chào nhảy điệu vũ nhịp ba hoặc quay tít với điệu polka.

Lúc đầu, Vaxili còn chịu đựng được. Nhưng về sau, người ta để hai gã nghiện rượu, ăn uống thô tục, to lớn như hộ pháp mà toàn cõi Ba Lan đều biết tiếng, kèm hắn kè kè: lãnh chúa Sotkovski và lãnh chúa Domoracki. Hai gã nầy có thể tu cạn một bình rượu bia khoảng tám lít, ăn hết cả một con ngỗng nấu mận, rồi một bát lớn bánh bao nhắm với năm chai rượu vang Hungary.

Vaxili và hai gã cứ hôn nhau suốt ngày suốt đêm. Trong những giờ phút tỉnh táo, Vaxili lo ngại, can vợ:

- Xaneska, con bồ câu của anh, vui chơi thế đủ rồi, ta đi thôi!

Xanka chẳng thèm ngoảnh đầu lại. Lãnh chúa Sotkovski ôm chặt lấy vai Vaxili, rồi chuếnh choáng, loạng choạng, họ lại tiếp tục chè chén.

Vaxili càu nhàu, vùi đầu vào gối. Có người nắm vai hắn lay mạnh, hắn để nguyên quần áo nằm ngủ, chỉ bỏ có áo ngoài và thanh kiếm. Đầu hắn nặng trĩu như chì, không nhấc lên nổi. Người nào đó vẫn cứ cố lay hắn, hắn thấy móng tay cắm vào da thịt mình… "Ồ, lại còn cái gì nữa thế nầy?".

- Ra nhảy với em. Ra đi, ra đi nào, - Xanka hớt hải nhắc đi nhắc lại, giọng nói nghe kỳ lạ khiến Vaxili phải chống khuỷu tay nhỏm dậy. Đứng bên cạnh giường, Xanka hất cái đầu rắc phấn làm hiệu cho chồng. Mắt nàng hốt hoảng như thể trong nhà đang cháy hoặc xảy ra một tai hoạ nào khác

- Anh không muốn nhảy với em sao?

- Em điên rồi, em yêu quý ạ!

Ngoài trời đã sáng… Rạng đông lóe lên sau cửa kính lớn trong suốt, nhuốm xanh bộ mặt phờ phạc và đôi vai trần của Xanka… "Chỉ tại cô ta mà bây giờ nên nông nỗi ấy: mặt cắt không còn hột máu".

- Đi ngủ đi, như thế tốt hơn.

- Anh không muốn, anh không muốn phải không? Anh Vaxili?

Nàng vội vã ngồi phịch xuống một chiếc ghế có tựa cao, buông thõng hai cánh tay để trần. Người nàng thoang thoảng mùi nước hoa Pháp, thơm như xạ, một thứ nước hoa xa lạ. Nàng nhìn chồng không chớp: một nỗi uất ức nghẹn ngào trong cổ.

- Vaxia, anh có yêu em không?

Nào nàng có đặt câu hỏi đó một cách bình thường, dịu dàng cho cam, không, nàng hỏi chồng với một giọng nghe như đe doạ. Vaxili bực bội, đấm mạnh vào gối:

- Ít ra cô cũng nên để cho tôi sống yên ổn.

Nàng nuốt giận:

- Anh nói đi, anh yêu em như thế nào?

Biết trả lời gì đây? Thật là chuyện ngớ ngẩn đàn bà! Nếu Vaxili không nhức đầu như búa bổ sau một đêm rượu say, chắc chắn là hắn đã không nhịn được chửi rủa. Nhưng hắn chẳng còn sức đâu mà cũng chẳng muốn vậy. Hắn nín lặng, ngắm nhìn vợ, với một nụ cười trách móc. Xanka lặng lẽ chắp bàn tay lại:

- Anh không biết giữ em… Anh không tốt!

Nàng đứng dậy, lấy chân hất gấu váy dài bỏ đi.

- Đóng cửa, đóng cửa lại, Xania!

Vaxili không ngủ được; hắn thở dài, trằn trọc, lắng nghe tiếng nhạc văng vẳng đang vang lên ở bên dưới, tại các phòng khách. Dù không muốn, hắn cũng phải suy nghĩ: "Hỏng, hỏng. - Hắn ngồi dậy, hai tay ôm đầu - Sống thế nầy, không còn ra cái gì nữa?". Hắn mặc quần áo vào, đi qua cửa sau, xuống nhà ngang để xem chiếc xe hòm của hắn đã sẵn sàng chưa. Hắn mừng rỡ trông thấy ở gần nhà xe một người của hắn, gã xà ích Antip. - hắn đã mua Antip sáu mươi rúp ở trấn Smolensk, để thay người xà ích bị giết chết ở gần Viazma.

- Nầy, Antip, ngày mai ta sẽ lên đường.

- A, Vaxili Vaxilievich, như thế thì tốt quá. Ở đây buồn chết được.

- Tối nay, ngươi chạy đi tìm chủ quán, chuẩn bị ngựa.

Vaxili thong thả trở về qua vườn hoa. Gió thổi bay những bông tuyết trắng tinh: cây cối đầy tổ quạ, xào xạc. Một đám đông nam nữ nông dân làm việc ở hồ, - rõ ràng người ta đã lùa cả làng ra để dọn tuyết và cắm những cây sào treo cờ bay phần phật trước gió. "Họ chỉ tìm cách vui đùa với những trò ngu xuẩn". Bỗng Vaxili đứng sững lại như có người nắm chặt lấy vai; hắn đau đớn nhăn mặt. Tim hắn đập rất mạnh, hắn đã đoán ra rồi: đúng thằng cha ấy! Biết bao lần qua những cơn say tuý luý, hắn đã trông thấy tên lãnh chúa Vladislav Tyklinski nầy, một gã đẹp trai cao lớn, mặc áo nhung màu da cam may ở Paris. Alekxandra lúc nào cũng đi với gã: nàng nhảy với gã điệu vũ nhịp ba, điệu vũ đối diện, điệu mazurka, lúc nào cũng nhảy với gã.

Vaxili đứng đó nhìn xuống đất. Tuyết dính vào má hắn, lọt xuống cổ. Nhưng giả định nóng bỏng đó vừa thoáng qua đầu óc thì hơi men chuếnh choáng đã làm mờ đi tất cả. Hắn không quyết định gì hết. Người ta tìm hắn mời đi ăn sáng. Đó là tục lệ ở đây: sau một đêm vui chơi là một bữa ăn sáng rồi mọi người ngủ cho đến bữa trưa. Các ông bạn Sotkovski và Domoraki, hắn đã thấy chúng khả ố quá, thật là những tên khoác lác những tên bụng phệ dối trá, nắm lấy cánh tay hắn, cười rộ lên: "A, lãnh chúa Vaxili, cái món bigox chúng tớ chén ngon phải biết nhé!".

Alekxandra không thấy có mặt ở bàn ăn, cả tên kia cũng vậy… Vaxili nốc cạn một cốc rượu mạnh mà không thấy say.

Hắn rời bàn ăn, qua phòng khiêu vũ: ở đây vắng tanh. Ngoài hành lang, một gã Do Thái xương xẩu, dài thườn thượt, nằm sóng sượt ngủ gục bên một cái trống lớn. Vaxili thận trọng hé mở chiếc cửa hai cánh thông sang phòng gương: trên sàn xi, bừa bãi giấy màu, lãnh chúa Vladislav ngông nghênh lấy mũi kiếm nâng cao đuôi áo da cam đang cùng với Alekxandra dạo bước dọc bên các cửa sổ. Gã đang say sưa nói và kiêu căng lắc lắc bộ tóc giả. Alekxandra cúi đầu nghe gã. Cổ nàng cúi xuống có một cái gì yếu đuối, trinh khiết: người ta đã đưa con bé ngu ngốc non nớt nầy ra nước ngoài rồi bỏ mặc nó chơ vơ một mình, người ta có thể làm hại nó: rồi thì tha hồ mà nuốt nước mắt.

Lẽ ra Vaxili phải hành động mạnh mẽ, đòi tên Ba Lan kiêu ngạo kia phải tạ tội bằng vũ khí; nhưng lòng thương hại day dứt hắn, hắn chỉ đứng nhìn qua khe cửa… "Ôi! Vaxili, mi thật là kém cỏi!" Trong lúc đó, lãnh chúa Vladislav lịch sự, giơ tay chỉ một cánh cửa bên: xương bả vai của Xanka hơi nhô lên, nàng khẽ lắc đầu: Hai người quay lại cùng bước về phía vườn mùa đông. Bất giác, Vaxili định sắn tay áo… Nhưng tay áo không có: chỉ toàn là những đăng ten? Và kiếm thì lại để trên gác… A, bực thật!

Hắn thở mạnh một bên cửa nhưng Sotkovski và Domoraki, hai tên bụng phệ om sòm nầy, đã từ phía sau nhảy bổ tới…

- Lãnh chúa Vaxili, lại nếm món knitsi phết kem nóng xốt!

Và Vaxili lại ngồi vào bàn ăn, đầu óc rối bời. Hắn cảm thấy nhục nhã và cơn giận làm hắn nghẹt thở. Rõ ràng đây là một âm mưu. Bọn phàm ăn nầy được giao nhiệm vụ làm cho hắn say đây… Chạy đi lấy kiếm đánh nhau chăng? Hừ? Vị sứ giả của Sa hoàng mới tài giỏi làm sao: đi đánh lộn vì đàn bà, y hệt một gã mugic trong quán rượu… A, nhưng dù sao cũng mặc? Phải chấm dứt cái trò nầy thôi?

Hắn gạt cốc rượu người ta mời và vội vã rời khỏi phòng ăn. Trên gác, hắn nghiến răng tìm thanh kiếm. Cuối cùng hắn tìm thấy kiếm dưới đống xiêm của Xanka.

Hắn thắt chặt đai vào ngang lưng rồi chạy xuống cầu thang đá, nhảy bốn bậc một. Trong lâu đài, mọi người đã đi nằm ngủ trưa. Hắn chạy quanh một vòng vườn hoa mùa đông - không một bóng người. Hắn gặp một cô hầu phòng trẻ tuổi. Cô gái cúi rạp xuống chào hắn và nhỏ nhẻ nói:

- Quận chúa, Malasovska phu nhân và lãnh chúa Tyklinski đã đi chơi bằng xe trượt tuyết và có hẹn là chiều tối mới về!

Vaxili quay lên phòng mình và ngồi trước cửa sổ, nhìn xuống đường cho tới khi hoàng hôn đổ xuống. Thậm chí hắn còn nảy ra ý nghĩ viết một bức thư cho Sa hoàng để thú nhận những lầm lỗi của mình. Nhưng hắn không tìm thấy giấy bút.

Rồi người ta bảo cho hắn biết là Xanka đã về từ lâu và đang nằm nghỉ tại phòng ngủ của Augusta phu nhân. Sau bữa ăn tối sẽ có hội hoá trang và đốt pháo hoa ở hồ. Vaxili xuống nhà xe, ra lệnh cho Antip bí mật chuẩn bị ngựa và đem hành lý để vào chiếc xe hòm. Hắn lầm lì trở về lâu đài. Dọc các gờ tường đều thắp đèn lồng, gió lướt trên những ngọn lửa nhỏ. Gió đã xua tan những đám mây nặng trĩu tuyết. Đêm xanh lam, vầng trăng chỉ có một nửa.

Bên cạnh một toà nhà được trang trí bằng những bức tượng phụ nữ lấm tấm tuyết phủ, Volkov bỗng nghe thấy những tiếng kêu khàn khàn, những tiếng thở hổn hển, tiếng gươm khua loảng xoảng. Hắn đã định bước qua: chẳng có gì đáng quan tâm. Nhưng sau một góc toà nhà, dưới chân tượng Cupidon(l) tay cầm một mũi tên, có một phụ nữ đứng tựa vào tường tay giữ cố chiếc áo ngoài khoác trên vai, đầu đội bộ tóc giả trắng.

Volkov chăm chú nhìn: Alekxandra. Hắn chạy lại. Ngay ở đấy dưới ánh trăng hai lãnh chúa Vladislav và Malasovski đang đấu kiếm. Họ nhảy chồm chồm, hai chân giạng ra, đâm nhau, dậm gót, hung hăng khạc nhổ, kiếm va nhau loảng xoảng.

Xanka lao về phía Vaxili, quàng tay ôm chặt lấy chồng, đầu ngả về đằng sau, mắt nhắm nghiền, thì thào nói:

- Đưa em đi, đưa em đi…!

Trông thấy Volkov, gã Malasovski rậm ria kêu lên một tiếng. Lãnh chúa Vladislav xông tại chỗ Vaxili.

- Nàng không phải là của ngươi, chúng ta đây không chp phép!

Trong vườn, bọn quý tộc, gươm tuốt trần, vội chạy ùa lại để can các vị lãnh chúa.

Khi đã đi khỏi địa hạt của lãnh chúa Malasovski được năm mươi dặm, Vaxili mới yên tâm. Hắn không trách móc Xanka một lời, cũng chẳng hỏi gì hết nhưng tỏ ra rất nghiêm khắc. Nàng ngồi trong xe, mắt nhắm nghiền, lặng thinh. Họ tránh những dinh cơ giàu có.

Một hôm, người dẫn đường, ngồi bên người xà ích, ngón tay cóng đút vào ống tay áo hẹp của chiếc áo lông cừu, bỗng nhớn nhác, từ trên đỉnh đồi chỉ xuống mái ngói của một ngôi nhà thờ sừng sững bên đường. Antip thò đầu vào trong xe nói:

- Vaxili Vaxilievich. Chúng ta sẽ buộc phải dừng lại ở đây. Họ được biết là ngôi nhà thờ nầy thờ thánh Jhon Nepomuc, do lãnh chúa Boreiko lừng danh xây dựng.

Thân hình phì nộn, tính tham ăn phàm uống và cái đức hiếu khách của Boreiko đã trở thành ngạn ngữ. Chỗ ở của ông ta xa đường cái, bên kia một khu rừng âm u. Để mời các bạn rượu cho được dễ dàng, ông ta đã cho xây ngôi nhà thờ nầy ngay bên đường: một toà nhà trong có bếp và một hầm rượu, một toà nhà khác có phòng ăn. Một thầy tu, dòng thánh Françoise, bụng phệ và vui tính ở liền tại đó. Lão làm lễ; những giờ nhàn rỗi, lão đánh bài với lãnh chúa; cả hai cùng rình đợi khách qua đường.

Dù là ai đi nữa, một lãnh chúa quan trọng, một vị quý tộc vô tư lự đã bán đến chiếc mũ cuối cùng để uống rượu, hoặc một gã lái buôn của một thị trấn nhỏ, gia nhân của lãnh chúa Boreiko cũng chăng dây thừng chặn đường. Lãnh chúa Boreiko, lạch bạch như con vịt, hơi thở khò khè, mời khách qua đường một cốc rượu, trong lúc đó bọn gia nhân đã vội vã tháo ngựa; ông khách sợ sệt bị lôi vào nhà thờ, lão thấy tu tụng bài kinh trước bữa ăn, và thế là tiệc tùng bắt đầu. Lãnh chúa Boreiko chẳng làm gì hại khách nhưng không để cho ai ra đi đói bụng: có người bất tỉnh nhân sự phải khiêng ra xe; có người không hồi tỉnh lại được, đã trút linh hồn trong khi lão thầy tu tụng kinh làm lễ xá tội

- Làm thế nào bây giờ, Vaxili Vaxilievich? - Antip hỏi.

- Rời khỏi đường cái và cho ngựa phóng băng qua đồng.

Rõ ràng là các lãnh chúa Ba Lan chỉ có một ý nghĩa trong đầu: ăn chơi. Tưởng chừng như tất cả giới quý tộc Ba Lan chỉ có chè chén không phải lo nghĩ gì.

Tại các làng xã và các thị trấn, bất cứ nhà nào hơi bề thế một chút đều để ngỏ rộng cửa; trên thềm, một số quý tộc say khướt ca hát om xòm. Trái lại, tại các thành phố, đường xá sạch sẽ, có nhiều cửa hiệu, quầy hàng đẹp đẽ. Bên trên các cửa hàng và các hiệu cắt tóc, bên trên các xưởng thợ thủ công, có những bảng hiệu tô màu rực rỡ treo ngang đường: khi thì là một bà mặc áo ngắn, khi thì là một hiệp sĩ cưỡi ngựa, hoặc một cái chậu cạo râu bằng đồng. Trên ngưỡng cửa, một người Đức đon đả tươi cười, miệng ngậm tẩu bằng sứ, hoặc một người Do Thái mặc áo bông lành lặn, nhũn nhặn mời khách quá bộ vào cửa hàng, ngó qua một chút. Không như ở Moskva, bọn lái buôn thường túm vạt áo khách lôi vào một cửa hiệu tồi tàn, chỉ có những hàng hoá hư hỏng mà giá thì đắt vô chừng; ở đây vào bất cứ cửa hiệu nào, khách cũng phải choáng mắt. Nếu khách không có tiền, chủ hiệu sẽ bán chịu.

Càng tới gần biên giới Livoni thì các thị trấn càng nhiều. Cối xay gió quay cánh trên các ngọn đồi. Trong làng, người ta đã chở phân ra đồng. Bầu trời xám báo hiệu xuân đến. Mắt Xanka lại long lanh. Đã tới gần Krazburg. Nhưng một sự kiện không ngờ xảy ra.

Tại quán ăn, viên dapife Piotr Andreevich Tolstoy đang nằm nghỉ sau vách. Hắn từ nước ngoài trở về Moskva. Nghe thấy có người nói tiếng Nga, hắn bước ra, áo lông cừu khoác trên vai, khăn lụa quấn quanh cái đầy hỏi.

- Hãy tha thứ cho già nầy, - hắn vừa nói vừa lễ phép chào Alekxandra Ivanovna. - Tôi rất sung sướng được gặp các vị ở đây.

Dưới cặp lông mày đen nhánh như đuôi hắc điêu thử, nhìn chằm chằm nhìn như ve vuốt Xanka đang cởi bộ áo ngoài. Hắn xấp xỉ năm mươi tuổi, người gầy và nhỏ bé nhưng rắn rỏi. Tại Moskva chẳng ai ưa hắn, Sa hoàng không thể tha thứ cho quá khứ của hắn, hắn đã cùng Khovanski xúi giục bọn xtreletz nổi dậy ủng hộ Sofia. Nhưng Tolstoy là người biết chờ đợi. Hắn đảm đương nhiều nhiệm vụ khó khăn tại nước ngoài và hoàn thành những việc đó tốt đẹp. Hắn biết nhiều thứ tiếng, am hiểu văn học, biết mua một bức hoạ cho lâu đài Melsikov, một cuốn sách có ích với giá phải chăng, biết dùng một người có tài. Hắn không tìm cách tự đề cao mình. Nhiều người bắt đầu kiềng hắn.

- Có phải phu nhân định đến Riga không? - hắn hỏi Alekxandra Ivanovna trong lúc người hầu gái người Kalmys tháo đôi ủng dạ xinh xắn của nàng. Xanka lãnh đạm trả lời:

- Chúng tôi vội đi Paris.

Tolstoy lục trong túi, rút ra hộp thuốc lá bằng đồi mồi gõ ngón tay giữa lên nắp và gí cái mũi to vào hộp thuốc.

- Phu nhân sẽ gặp phải nhiều chuyện phiền nhiễu đấy Phu nhân nên đi đường Warsawa thì hơn.

Volkov vừa xoa mặt bị sạm gió vừa hỏi:

- Tại sao?

- Ở Livoni đang có chiến tranh, Vaxili Vaxilievich ạ. Riga đang bị bao vậy.

Xanka đưa hai tay lên ôm má. Volkov hốt hoảng, chớp chớp mắt:

- Chiến tranh đã bắt đầu rồi à? Thế là thế nào? Vậy ra một mình vua Auguste…?

Và hắn nghẹn lại không nói được: Piotr Andreevich lạnh lùng soi mói nhìn hắn, khiến hắn phải giữ mồm giữ miệng. Tolstoy ngẩng đầu lên, mũi lem luốc vì thuốc lá và hắt hơi; góc chiếc khăn quấn đầu dựng lên như những cái tia.

- Vaxili Vaxilievich ạ, tôi xin khuyên ngài nên rẽ ngay sang Mito. Vua Auguste hiện đang có mặt tại đó. Nhà vua sẽ lấy làm sung sướng được gặp ngài và nhất là phu nhân đây, duyên dáng và đáng yêu biết bao.

Tolstoy cho biết vài tin tức về cuộc chiến tranh đã bắt đầu. Ngay từ mùa thu, các tiểu đoàn xứ Xăc của vua Auguste đã tập trung tại biên giới Livoni, ở Janski và Mito. Danber, thống đốc thành Riga, ba năm trước đã tỏ ra vô lễ với đoàn sứ thần Moskovi, trong đó có cả vua Piotr, không thèm để ý hoặc giả cũng có thể là khinh thường cái trò thanh đông kích tây ấy. Khi đó có thể chỉ một trận là hạ ngay được thành Riga. Nhưng những cuộc truy hoan thờ thần Vệ nữ và một sự nhẹ dạ điên rồ đã làm mất đi một thời gian quý báu; Fleming, viên tướng trẻ người xứ Xăc, tổng chỉ huy, đã say mê người cháu gái lãnh chúa Xapieha: hắn đã bỏ cả mùa đông vào những cuộc vui chơi yến tiệc tại lâu đài của Xapieha. Binh lính thì uống rượu say khướt, cướp phá các làng ở Kurlan, nông dân bắt đầu chạy trốn sang Livoni, và tại Riga, cuối cùng người ta đã hồi tâm lại. Viên thống đốc ra sức củng cố thành.

Piotr Andreevich, vừa cau đôi môi cạo nhẵn, vừa nói, thận trọng chọn từng lời:

- Trong quân đội, khi tướng Carlovit đến thì, nhờ Chúa, các cuộc hành binh cũng đã bắt đầu. Nhưng chao ôi, thần Vệ nữ và thần rượu Baccus chẳng ưa tiếng đạn réo: tướng Fleming đi tìm những cuộc giao chiến nồng cháy hơn. Đáng lẽ đi tấn công quân Thuỵ Điển thì ngài lại anh dũng bao vây cô nàng Ba Lan xinh đẹp, và đã đưa cô ta đến Dresden rồi, chẳng bao lâu nữa, sẽ làm lễ cưới.

Qua câu chuyện đó, Volkov hiểu ngay là công việc của vua Auguste chẳng tốt đẹp gì. Hắn lý luận như sau: để tránh một sự thất thố, và để về sau không phải chịu trách nhiệm trước vua Piotr, cần rẽ sang Mito.

- Các hiệp sĩ của ông đâu? Một vạn quân giáp kỵ của ông đâu? Lời thề của ông đâu? Ông đã nói dối vua rồi?

Vua Auguste đặt mạnh giá nến đang cháy trước gương, giữa những núm bông xoa phấn, găng tay, lọ nước hoa; một cây nến rớt xuống và tắt ngấm. Nhà vua đi đi lại lại trên tấm thảm lóng lánh như bạc trong buồng ngủ. Bắp chân cường tráng của nhà vua, nịt chặt trong tất run lên vì giận dữ. Johan Patkun đứng trước nhà vua, mặt tái nhợt, ủ rũ, bóp chặt chiếc mũ trong tay.

Johan Patkun đã làm tất cả những gì con người có thể làm được; suốt mùa đông, y đã thảo những bức thư khuyến khích bí mật gửi cho các hiệp sĩ ở các lãnh địa tại Livoni và Riga. Cải trang làm lái buôn, coi thường những sự đe doạ của pháp luật Thuỵ Điển, y đã được qua biên giới và tới thăm các lâu đài của phon Benkenborf, Von Xieve và Von Palen. Các hiệp sĩ đọc thư y oà lên khóc, nhớ tới uy quyền của cũ của đẳng cấp mình; họ kêu ca về thuế lúa mì và những người theo đạo luật giảm trừ đã mất một phần đất đai, đều thề sẽ không tiếc gì tính mạng. Nhưng rốt cuộc khi quân đội xứ Xăc tràn vào Livoni đem theo những lời hiệu triệu của vua Auguste kêu gọi các hiệp sĩ lật đổ nền đô hộ Thuỵ Điển thì không một người nào dám lên ngựa, và tệ hơn nữa, nhiều người đã đi theo đám thị vệ để củng cố và bảo vệ thành Riga chống lại đội quân đánh thuê của nhà vua đang lăm le cướp bóc thành phố.

Patkun đem những tin buồn đó về Mito. Nhà vua ngừng bữa ăn, vớ cây giá nến đặt trên bàn, và nắm lấy tay Patkun lôi y vào phòng ngủ:

- Chính ông đã đẩy ra vào cuộc chiến tranh nầy, chính ông? Ta đã rút gươm ra, tin vào những lời hứa hẹn, thề bồi của ông. Thế mà ông dám tuyên bố là các hiệp sĩ Livoni, cái bọn say rượu chuyên ăn xúc xích chay ấy, còn do dự.

Vua Auguste, cao lớn và lộng lẫy, mặc quân phục trắng, hai tay nắm chặt, tiến lại phía Patkun: nhà vua giận dữ vung cánh tay áo viền đăng-ten và trong cơn tức giận thét lên những lời thật là thừa.

- Thế đạo quân hỗ trợ của Đan Mạch đâu? Ông đã hứa với ta là sẽ có đội quân đó. Thế năm mươi trung đoàn của Sa hoàng Piotr đâu? Hai mươi vạn đồng duca của ông đâu? Quân Ba Lan đang đợi số tiền ấy đấy! Quân Ba Lan đang đợi ta chiến thắng để rút gươm ra hoặc đợi ta thất bại để mở đầu một cuộc chiến tranh huynh đệ tương tàn chưa từng thấy.

Nhà vua sùi bọt mép trên đôi môi dày rõ nét, khuôn mặt đỏm đáng run rẩy… Patkun nhìn ra chỗ khác; cố nén cơn giận đang sôi sục lên tận cổ, y trả lời:

- Tâu bệ hạ, các hiệp sĩ muốn được đảm bảo là sau khi lật đổ nền đô hộ Thuỵ Điển, họ sẽ không bị bọn man rợ xứ Moskvi xâm lược. Thần nghĩ đó chính là điều khiến họ do dự!

- Nói bậy! Lo hão… Sa hoàng Piotr đã thề trước thánh giá là sẽ không đi quá Hamburg. Người Nga chỉ cần miền Ingri và miền Careli. Ngay cả Narva họ cũng sẽ không đụng đến.

- Tâu bệ hạ, thần e có một sự phản trắc. Thần biết là có gián điệp từ Moskva tới Narva và Revan hoạt dộng, ngoài mặt nói là đến mua hàng; chúng được lệnh vẽ lại sơ đồ các pháo đài ấy.

Vua Auguste lùi lại. Bàn tay có móng tay nhuộm đỏ nắm lấy đốc kiếm; nhà vua kiêu kỳ vênh cái cằm tròn trĩnh:

- Ông Von Patkun: ta lấy lời bậc vương giả mà hứa với ông là cả Narva lẫn Revan, và cố nhiên cả Riga nữa, sẽ không thấy bóng người Nga. Dù thế nào đi chăng nữa, nhất định ta sẽ giật những thành phố đó ra khỏi nanh vuốt của Sa hoàng Piotr.

Nhà vua hết sức buồn chán tại Mito trong lâu đài của quận công địa phương. Sự có mặt của nhà vua bên cạnh quân đội cũng không thúc đẩy được tình hình. Họ chỉ chiếm được pháo đài Kobersanz nhỏ bé, đã bắn phá Riga hai lần nhưng không có kết quả. Đám hiệp sĩ Livoni vẫn do dự chưa lên ngựa. Bọn lãnh chúa Ba Lan được báo tin, vẫn đợi chờ; rõ ràng họ dự định tới kỳ hội nghị sau sẽ chất vấn nhà vua vì mục đích gì đã lôi kéo nước Ba Lan vào cuộc chiến tranh nguy hiểm nầy.

Thời tiết tại Mito rất xấu. Tiền thì thiếu. Bọn lãnh chúa ở Kurlan thì thô lỗ; phụ nữ ở đây trông giống những con bò chửa hơn là thuộc phái đẹp. Fridric Winhem, vị quận công trẻ tuổi xứ Kurlan, hay rượu chè và kiêu căng, đến đâu gây buồn chán đến đấy, không ai chịu nổi. Nếu không có sự sốt sắng của Atalia Demon, bạn tình mới của vua Auguste đã rời bỏ Warsawa vui tươi để đi theo nhà vua thì với tính tình nồng nàn của mình, vua Auguste đã sầu muộn ủ rũ rồi.

Atalia Demon tổ chức các cuộc khiêu vũ và săn bắn, cho gọi các diễn viên Ý từ Warsawa đến, vung tiền không tiếc tay đến nỗi bản thân vua Auguste khi ra lệnh cho vị thượng thư của triều đình lấy cho nữ bá tước từng nấy đồng tiền vàng, đôi khi cũng phải thở hắt ra.

Khí hậu giá lạnh ở đây làm các diễn viên Ý hắt hơi và ho. Tại những buổi vũ hội sang trọng, đám quý tộc địa phương vốn không hề biết những thú vui lọc lõi, chỉ tròn xoe mắt trước sự sa hoa nầy: họ nhẩm tính tất cả những cái đó tơn kém cho nhà vua bao nhiêu.

Một hôm, trong bữa ăn trưa, nhà vua ngồi ăn một mình như thường lệ, trước chiếc bàn nhỏ, lưng quay về phía lửa trong lò sưởi. Các vị phu nhân thì ngồi theo hình cánh cung trước mặt nhà vua trên những chiếc ghế nhỏ thếp vàng. Nhà vua đội một bộ tóc giả ngắn, lịch sự mặc áo mỏng thêu hoa; những đường viền đăng-ten của chiếc sơ-mi bằng thứ vải mịn rủ xuống tận bụng dưới. Quan bồi tửu, một ông già mặt như da trống, với bộ ria nhuộm, rót rượu đã hâm nóng. Ngày hôm đó sáu bà nam tước địa phương, má đỏ chót, tham dự buổi chiêu đãi; sáu vị nam tước to béo, dáng điệu cứng nhắc đứng sau những bộ tóc giả của vợ rắc bột mì lấm tấm. Hai chỗ ngồi bỏ trống.

Vua Auguste nhai paté thỏ thỉnh thoảng lại đưa mắt buồn bã nhìn các vị phu nhân. Củi nổ lép bép. Các vị nam tước và vợ không dám nhúc nhích, rõ ràng là sợ phát ra những tiếng động thô lỗ, như khịt mũi chẳng hạn: Sự im lặng đã kéo quá dài. Vua Auguste chống khuỷu tay lên bàn, chùi môi và buông chiếc khăn ăn xuống.

- Thưa các vị, quả nhân không ngại nhắc đi nhắc lại mãi rằng quả nhân hết sức hài lòng được là khách của thành phố mỹ lệ của các vị. - Nhà vua khẽ hất tay để nhấn mạnh thêm những lời nói đó - Cần phải nêu gương những đức tính cao quý của giới quý tộc Kurlan là những người biết kết hợp khéo léo nếp suy nghĩ cao thượng với tinh thần thực tế rất lành mạnh.

Các vị nam tước trang nghiêm cúi các bộ tóc giả làm bằng sợi gai; các bà nam tước, không hiểu rõ tiếng Pháp, sau một phút do dự, nhấc bộ mông phì nộn lên và kính cẩn cúi chào.

- Than ôi, thưa các vị, ở thời đại thực tế chúng ta đang sống đây, ngay các bậc vua chúa thường lo lắng bảo đảm hạnh phúc tối đa cho thần dân của mình, đôi khi cũng buộc phải hạ mình xuống đất. Tiếc thay, không phải ai cũng hiểu chân lý đó. - Nhà vua thở dài và trợn mắt - Sự phung phí ngông cuồng và hão huyền của một vị quý tộc kiêu ngạo, vung vãi hàng nắm vàng cho những bữa tiệc và những cuộc săn bắn, để nuôi bọn say rượu và bọn lười biếng, trong khi đó thì vua của họ, như một người lính thường, tay cầm gươm, xung phong tiến đánh một pháo đài địch. - thứ hỏi sự phung phí đó sẽ gây ra kết quả gì, nếu không phải là một sự cay đắng ngậm ngùi.

Vua Auguste uống một ngụm rượu. Các vị nam tước chăm chú lắng nghe.

- Không ai được phép chất vấn vua. Nhưng chỉ nhìn vào mắt của thần dân bậc vương giả cũng hiểu thấu được những nỗi lo âu xáo động tâm hồn họ. Thưa các vị, quả nhân đã độc lực mở cuộc chiến tranh nầy với một vạn quân của đội vệ binh. Thưa các vị, quả nhân đã mở cuộc chiến tranh nầy vì một nguyên lý vĩ đại. Những cuộc nội chiến đã xâu xé đất nước Ba Lan. Tuyển hầu xứ Brandeburg, con chó sói tham tàn ấy, đang gặm ruột gan ta. Quân Thuỵ Điển làm bá chủ biển Baltic, vua Charles không còn là một đứa trẻ nữa, y rất táo tợn. Nếu quả nhân không phải là người đầu tiên tiến vào Livoni thì ngày mai quân Thuỵ Điển sẽ tới đây Chúng sẽ đánh thuế lúa mì Kurlan gấp năm lần và mở rộng luật giảm trừ tới đất đai của các vị.

Đôi mắt trong sáng của nhà vua mở to thêm. Các vị nam tước bắt đầu thở mạnh, các vị phu nhân rụt cổ lại.

- Chúa đã trao cho quả nhân một sứ mạng: thiết lập nền hoà bình và sự thịnh vượng trên một cường quốc lớn thống nhất, từ sông Elb đến sông Dniepr, từ xứ Pomerani đến bờ biển Phần Lan. Sẽ có người được ăn món súp nấu sẵn ấy. Bọn thương gia Thuỵ Điển, bọn thương gia ở Brandeburg và Amsterdam đang thò thìa ra định múc súp. Quả nhân là một nhà quý tộc thưa các vị. Quả nhân muốn chính các vị sẽ là người yên ổn ăn món súp đó… - Nhà vua người mắt nhìn lên trần, như để lường xem phải tự hạ mình xuống bao nhiêu - Hôm qua, quả nhân đã cho treo cổ hai tên kỵ binh, chúng ăn cướp nhiều trại ấp trong lãnh địa của nam tước Ixkun… Nhưng thưa các vị… Quân lính của quả nhân đổ máu chỉ cần có vinh quang đền bù lại. Nhưng ngựa thì cần có thóc, có cỏ, chứ gì nữa! Quả nhân buộc phải kêu gọi sự sáng suốt của những người vì họ mà quân đội của quả nhân đang đổ máu.

Các vị nam tước đỏ bừng mặt, bây giờ họ đã hiểu ý nhà vua muốn gì. Sự im lặng của họ làm vua Auguste càng bực bội thêm. Bài diễn thuyết của nhà vua bắt đầu pha trộn những lời lẽ tục tĩu của bọn lính tráng.

Atalia Demon bước vào. Đôi mắt lim dim của nàng làm gương mặt mịn đượm một vẻ say đắm. Với một vẻ ung dựng lịch sự, nàng cúi chào nhà vua, phe phẩy chiếc quạt xà cừ. (Các bà nam tước liếc nhìn cái vật mới lạ nầy của Paris) và vừa chào vừa nói:

- Tâu bệ hạ, cho phép thần thiếp được hân hạnh trình diện với bệ hạ thần Vệ nữ của Moskva

Quét lê trên sàn cái đuôi váy dài lê thê, nàng đi ra cửa và cầm tay Alekxandra Ivanovna đưa vào: quả thật là trong tất cả những trò nàng đã nghĩ ra để nhà vua tiêu khiển, cái trò mới mẻ nầy có lẽ là ý nhị nhất.

Atalia, người đầu tiên được tin vợ chồng Volkov đến đây đã tới gặp họ tại quán trọ; nhận thấy những ưu điểm của Alekxandra, Atalia đã đưa nàng về lâu đài của mình; sau khi xem xét quần áo tư trang của Alekxandra, Atalia cấm nàng nhất thiết không được dùng một thứ gì của Moskva:

- Cô bạn của tôi ơi, đây là quần áo của dân Eskimo(2)! (Và đấy là những bộ quần áo đẹp nhất của Alekxandra, mua một trăm duca một chiếc). Lại còn những bộ tóc giả nầy nữa! Thế kỷ trước người ta mới đội! Sau buổi hội nữ thần tại Vecxay(3), không ai đội tóc giả nữa, cô em ạ!

Atalia ra lệnh cho người hầu gái của mình vứt tất cả những bộ tóc giả đó vào lò sưởi đang cháy. Xanka rất e sợ, chớp chớp mắt và bảo gì cũng gật. Atalia mở những hòm quần áo của mình, mặc cho Alekxandra như một vị "phu nhân sang trọng trong bộ áo dạ hội".

Vua Auguste ngây người nhìn nàng Vệ nữ Moskva - mái tóc màu vàng nho uốn thành hai làn sóng trên cái đầu nghiêng nghiêng, một búp buông lơi xuống ngực để hở rất thấp vài bông hoa cài ở tóc và trên áo kiểu áo rất giản dị, không chít nếp ở ngang hông, trông tựa một chiếc áo Hy Lạp, và khoác trên vai là một chiếc áo choàng bằng gấm vàng đuôi dài kéo lê trên thảm.

Vua Auguste đỡ lấy đầu ngón tay của Xanka, cúi xuống hôn. Nàng chỉ thoáng trông thấy khuôn mặt đỏ bừng bừng của các bà nam tước. Cái giờ phút xiết bao mong đợi đã tới rồi đây. Nhà vua không khác gì một nhà vua trong truyện thần tiên, trông như vừa bước từ một bộ bài lá ra: cao lớn, lịch sự, niềm nở, môi đỏ, lông mày cao, đem như lông hắc điêu thử. Xanka ngây ngất nhìn cặp mắt sáng long lanh. bình tĩnh của nhà vua. Nàng nghĩ thầm: "Ta nguy mất rồi".

Vaxili chờ đợi hoài ở quán trọ đã gần một tuần. Người ta đã đưa Xanka đi, còn hắn thì họ đã quên khuấy mất. Hắn tới lâu đài hỏi dò tin tức; viên sĩ quan trợ tá của nhà vua lần nào cũng vồn vã quả quyết rằng thế nào ngày hôm sau nhà vua cũng sẽ tiếp hắn. Buồn chán, Vaxili lang thang suốt ngày trong thành phố qua những đường ngõ quanh co khúc khuỷu. Nhà cửa ở đây nhỏ hẹp, tối tăm, mái trổ nhiều cửa sổ tròn, cổng bằng sắt im lìm như chết, hoạ hoằn mới thấy tít trên cao, trong khuôn cửa sổ nhỏ, một bộ mặt lầm lì, đội mũ trùm đầu bằng vải bông, dán mũi vào kính. Ở các khu chợ, phần lớn các cửa hiệu đều đóng cửa. Thỉnh thoảng những cỗ pháo do bốn con ngựa gầy còm kéo, ầm ầm lăn trên đường phố lát đá tảng. Bọn kỵ binh, vẻ mặt ủ rũ, thu lu trong áo choàng len để chóng lại cơn gió buốt thấu xương. Chỉ có những kẻ ăn mầy, - những nông dân, đàn ông và đàn bà, mặt mầy rầu rĩ, những trẻ em rách rưới, - đi lang thang từng lũ trong thành phố; họ bỏ mũ và để đầu không người nhìn lên các cửa sổ

Chiều tối, sau bữa ăn, Vaxili ngồi lại ở bàn, một tay chống má, dưới ánh sáng một ngọn nến. Hắn nghĩ đến vợ, đến Moskva, nghĩ đến cái công việc gian truân của mình. Cứ theo những bài học của cha ông để lại - phải ngoan ngoãn, sợ Chúa kính trọng các bậc đàn anh, thì ngày nay chẳng đi đến đâu. Muốn leo lên thì phải có sừng có mỏ. Alekxandr Melsikov, cái tên trơ tráo, táo tợn ấy - cách đây chưa bao lâu chẳng phải hắn mới chí là một tên lính hầu bình thường đấy ư, thế mà nay đã là tổng trấn, hiệp sĩ; hắn chỉ đợi một thời cơ nào đó để vượt hẳn tất cả mọi người khác.

Alioska Brovkin, chỉ vì mộ được người cho quân đội, đã được phong là đại uý cận vệ binh: hắn đã ngang nhiên túm bộ tóc giả của các tổng trấn. Vaska Brovkin, tên mugic lỗ mãng, xấu bụng và thô bạo ấy, bây giờ chỉ huy một chiếc tàu… Xanka, a, Xanka, lạy Chúa, lạy Chúa! Giá phải một người chồng khác thì cô ta đã ăn roi lằn lưng lên rồi. Như vậy là còn phải hiểu biết một số điều khác nữa. Ngày nay, những người im lặng giữ mồm giữ miệng không còn được coi trọng ở trong triều. Dù muốn hay không cũng cứ phải leo lên. Hắn buồn bã nhìn ngọn lửa nhỏ của cây nến… Hắn ước ao nghe gió bão ầm ầm gào thét trên mái nhà phủ tuyết… Cái lò với những con dế, rồi những ý nghĩ chậm rãi, dễ chịu. Hay là bắt đầu đọc cuốn "Sử ký" của Pufendorf. Buôn bán như Alekxandr Melsikov hay như Safirov? Khó quá, có ai dạy mình đâu? Hãy mau mau nổ ra chiến tranh đi thôi… Dòng họ Volkov vốn lành nhưng một khi họ đã lên ngựa, thì rồi xem bọn Vaska và Alioska Brovkin có ở hàng đầu hay không?

Một buổi chiều tối, hắn đang nghĩ ngợi lan man như vậy thì sĩ quan trợ tá của nhà vua tới quán ăn; với thái độ niềm nở, lịch sự, hắn xin lỗi và đề nghị Volkov đến trình diện tức khắc tại lâu đài. Vaxili, rất đỗi cảm động, vội vã mặc quần áo. Một chiếc xe ngựa đợi hai người. Nhà vua tiếp Vaxili trọng phòng ngủ, giơ tay ra không để hắn quỳ gối rồi ôm hôn hắn, đặt hắn ngồi bên cạnh:

- Trẫm chẳng hiểu gì cả, ông bạn trẻ ạ. Chi còn có cách xin lỗi về sự lộn xộn trong triều đình của trẫm.

Mãi đến bữa ăn trưa hôm nay trẫm mới được tin ông đến… Nữ bá tước Atalia là người đàn bà đãng trí nhất trên đời, bà ta say mê quý phu nhân, đã lôi nàng rời khỏi tay chồng và một tuần nay, giữ rịt lấy nàng để hưởng một mình mối tình thân đó!

Volkov chưa kịp đáp lại lời chào, định đứng dậy nhưng vua Auguste đã đặt bàn tay lên vai hắn ấn xuống. Nhà vua nói oang oang, vừa nói vừa cười. Nhưng rồi nhà vua không cười nữa:

- Ông đi Paris, trẫm biết thế. Ông bạn của trẫm, trẫm muốn đề nghị với ông đưa những bức thư bí mật cho ông anh Piotr của trẫm, Alekxandra Ivanovna sẽ đợi ông hoàn toàn yên ổn tại nhà nữ bá tước Atalia. Ông biết những tin tức cuối cùng rồi chứ?

Tựa hồ như có ai vừa xua đuổi tiếng cườì bay khỏi gương mặt nhà vua, những nếp nhăn xấu hiện lên trên khóe mép

- Tại Riga, tình hình không tốt, bọn hiệp sĩ Livoni đã phản trẫm. Carlovit, viên tướng tài giỏi nhất của trẫm, đã hy sinh như một người anh hùng, cách đây ba ngày

Nhà vua lấy bàn tay che mặt, mặc niệm một phút để tưởng nhớ đến tướng Carlovit xấu số.

- Ngày mai, ta đi Warsawa, đến Nghị hội, để ngăn chặn một sự xao xuyến khủng khiếp… Tại Warsawa; ta sẽ trao cho ông thư và giấy tờ… Ông không nên tiếc sức hãy cố gắng chứng minh rằng sự can thiệp tức thì của quân đội Nga là cần thiết

Nửa đêm, Atalia đánh thức người hầu phòng gái của mình, thắp nến, đốt lửa trong lò sưởi, khiêng ra một chiếc bàn tròn chất đầy hoa quả, paté, thịt thú và rượu. Atalia và Xanka từ trên chiếc giường rộng bước xuống, mặt áo lót và mũ ngủ viền đăng ten, ngồi vào bàn ăn. Xanka buồn ngủ vô kể - vì cớ gì thì cũng dễ hiểu - suốt ngày không được lấy một phút nghỉ ngơi, người ta nói năng không đơn giản, không một lời nào mà lại không ngụ ý ngầm, luôn luôn phải cảnh giác, nhưng sau khi dụi đôi mắt sưng húp, nàng mạnh dạn uống rượu trong chiếc cốc lấp lánh ngũ sắc như bong bóng xà phòng và nhếch miệng mỉm cười. Nàng ra nước ngoài không phải để ngủ mà để học những cung cách "lọc lõi". Những cung cách đó - như Atalia đã giảng giải cho nàng - thì ngay ở triều đình các vua chúa chẳng phải ai cũng hiểu cả đâu; thậm chí ở Vecxay, vẫn còn thấy nhiều thái độ thô lỗ và những hành vi bỉ ổi.

- Em hãy tưởng tượng mà xem, cô em yêu quý của chị, vào những buổi chiều ẩm ướt, mà cũng không mở được các cửa sổ vì mùi hôi thối từ các bụi cây xung quanh lâu đài và ngay ở các bao lơn xông lên nồng nặc… Bọn triều thần ăn ở chật chội, bạ đâu ngủ đấy, tròng sự nhớp nhúa, họ tưới nước hoa vào người để át cái mùi hôi hám từ quần áo bẩn thỉu của họ xông ra. A, chị em ta phải sang Ý mới được… Một giấc mơ kỳ diệu… Nơi đấy là tổ quốc của tất cả cái gì lịch sự thanh tao… Ở đó sẽ được nếm đủ mùi; thơ ca, âm nhạc, tình yêu say đắm, những thú vui tế nhị của tinh thần.

Atalia cầm con dao bạc nhỏ gọt táo. Chân nọ vắt lên chân kia, mắt lim dim, nàng vừa đung đưa chiếc giầy vải nhỏ vừa nhấm nháp rượu:

- Những con người lọc lõi mới là những ông vua thực sự của cuộc đời… Em nghe người ta nói đây nầy: "Người nông dân tốt thì theo sau cái cày của mình, người thợ thủ công chắm chỉ ngồi dệt ở khung cửi của mình, người lái buôn dũng cảm dong buồm ra khơi dù có nguy nan đến tính mệnh". Họ làm như vậy để làm gì? Thần thánh chẳng chết cả rồi sao? Không giữa những áng mây hồng, chị thấy những vị thần khác trên Olimp.

Xanka ngồi nghe không khác một con thỏ bị thôi miên. Những nếp nhăn nhỏ in trên trán Atalia. Nàng đưa cốc không cho Xanka, bảo: "Rót cho chị", rồi tiếp tục:

- Em ạ, thực chị cũng chẳng hiểu tại sao em lại e ngại không dám nhận mối tình của vua Auguste, hoàng thượng đau khổ đấy… Đức hạnh chỉ là biểu hiện của sự thiếu thông minh. Người phụ nữ lấy đức hạnh để che đậy sự xấu xa về tinh thần của mình, chắc khác gì nữ hoàng Tây Ban Nha giấu đôi vú nhẽo dưới tấm áo cổ cao kín ngực. Nhưng em thì em thông minh, tài trí… Em yêu chồng em. Chẳng ai cấm đoán em thổ lộ mối tình tha thiết của em với chồng, nhưng em nên làm chỗ kín đáo. Đừng tỏ ra lố lăng, cô bạn của tôi ạ. Gã trưởng giả dạo chơi với vợ ngàỷ chủ nhật, ôm ngang lưng vợ dưới thắt lưng, để chẳng ai dám chiếm đoạt vật quý đó của hắn… Nhưng chúng ta là những phụ nữ lịch sự tinh tế, và điều đó ràng buộc ta.

Sau diềm đãng-ten của chiếc mũ ngủ, người ta không trông thấy khuôn mặt cúi xuống của Xanka. Nàng phải làm gì bây giờ? Nàng có thể khiêu vũ liền hai mươi bốn giờ đồng hồ, không hề ngồi nghỉ, nàng có thể đóng tất cả các vai nữ thần Hy Lạp, đọc một cuốn sách trong đêm, học thuộc lòng những câu thơ. Nhưng có những điều nàng không thể vượt qua được: nàng sẽ bị đau khổ giầy vò, nàng sẽ chết vì hổ thẹn nếu Atalia dỗ dành được nàng siêu lòng chiều ý nhà vua theo kiểu các bà… "Tất cả những cái đó tất nhiên rồi sẽ đến, nhưng không phải bây giờ" - Làm thế nào để giải thích được điều đó? Chẳng lẽ nàng lại đi thú thật rằng mình không sinh ra ở miền núi Parnax(4), mà xưa kia đi chăn bò, rằng nàng sẵn sàng hy sinh đức hạnh của mình nhưng trong lòng nàng còn có cái gì đó mà nàng chưa dứt được, tựa như đôi mắt ghê rợn của bà mẹ vẫn đang chăm chú gìn giữ một cái gì đó quý báu vô cùng, trụ cột của tất cả

Atalia không nài thêm chỉ véo má Xanka rồi nói sang chuyện khác.

- Ước mơ của chị là được gặp Sa hoàng Piotr. Chà, lúc đó chị sẽ kính cẩn hôn cái bàn tay biết cầm búa và cầm gươm. Sa hoàng Piotr làm chị nhớ đến Hecquyn và mười hai kỳ công của ông ta, - đánh chết mãng xà vương, dọn sạch chuồng ngựa Ogiax, ghé vai đỡ bổng quả địa cầu… Trong có vài năm, Sa hoàng Piotr đã xây dựng được một hạm đội hùng mạnh và một đội quân bách chiến bách thắng, đó chẳng phải là câu chuyện thần thoại đó sao, hở em? Chị muốn biết tên tất cả các tướng soái. Đức hoàng thượng của em quả là đối thủ xứng đáng của Charles châu Âu chờ đợi cái giờ phút cuối cùng con phượng hoàng Moskva sẽ cắm vuốt vào bờm con sư tử Thuỵ Điển. Em phải làm thoả mãn cho được tính tò mò của chị đấy?

Lần nào Atalia cũng xoay sang chuyện Moskva. Xanka biết sao trả lời vậy. Nàng không hiểu tại sao giọng nói của cô bạn làm ra mơn trớn, lại trở nên khó nghe như vậy? Sau đấy, nằm trong giường, kéo chăn lên tới mũi, nàng cứ trằn trọc mãi không ngủ được, tâm trí bối rối vì những câu chuyện đêm hôm. Chà, cái lối sống "lịch sự tinh tế" nầy quả thực không phải là dễ!

Chú thích:

(1) Thần ái tình.

(2) Dân tộc thiểu số ở Bắc cực.

(3) Cung điện vua Pháp

(4) Theo thần thoại Hy Lạp nơi ở của các nữ thần thơ ca.