Pie Đệ Nhất - Aleksey Nicolaievich Tolstoy

[ngudoc]

Chương 140

Cỗ xe đóng bốn con ngựa xám, trên trán cắm những chùm lông đỏ, yên cương có đính nhạc và núm đồng, nặng nề phóng qua bãi cỏ rộng rồi dừng lại trước thềm toà lâu đài cổ ở Izmailovo. Lâu đài nầy do cố Sa hoàng Aleksey Mikhailovich xây dựng; nhà vua đã giở đủ mọi trò ngông cuồng trong làng Izmailovo của mình; ngày nay người ta còn thấy cả gấu nuôi dưới những hố sâu, những con nai cái đã thuần thục gặm cỏ giữa đàn bò, những con công đi đi lại lại trong sân nuôi gà vịt và mùa hè bay lên đậu trên cây. Chẳng ai đếm được toà lâu đài xây bằng gỗ tròn nầy mà thời gian đã phủ rêu xanh lên tường có bao nhiêu mái trên các phòng, các hành lang, các thềm: mái màu sặc sỡ hoặc đồng màu, bằng đồng tráng thiếc; hình thùng rượu hoặc hình kokosnic(1) mái dốc đứng hình vây lưng cá… Trong không khí oi ả giữa buổi trưa, những con én nhát người bay liệng vun vút trên những mái nhà đó. Tất cả các cửa sổ của toà lâu đài đều đóng kín mít. Một con gà trống già đứng một chân ngủ gà ngủ gật trên thềm. Cỗ xe chạy tới gần, con gà nhớn nhác, kêu một tiếng rồi bỏ chạy; lập tức dưới các thềm, đàn gà mái liền cục tác ầm ĩ như kêu cháy. Một cửa ra vào nhỏ ở tầng dưới mở ra và người gác, cũng già nua, xuất hiện. Nhìn thấy cỗ xe, lão chậm rãi quỳ xuống và cúi chào, trán chạm đất.

Công chúa Natalia thò đầu ra ngoài cửa xe, nóng nảy hỏi:

- Nầy lão, các tiểu thư đâu cả?

Ông già đứng dậy, bộ râu xám chĩa ra phía trước và thưỡi môi ra, vừa nói vừa trìu mến nhìn công chúa dưới bộ lông mày che lấp cả mắt:

- Xin kính chào lệnh bà, xin kính chào lệnh bà Natalia Alekseyevna kiều diễm… Thưa lệnh bà dịu dàng và xinh đẹp, lệnh bà hỏi các tiểu thư đâu, có phải không ạ? Cái đó thần nào có biết, thần không thấy các tiểu thư đâu cả.

Natalia xuống xe, bỏ chiếc vương miện nặng hình lưỡi liềm đính ngọc trai, cởi áo gấm: nàng chỉ mặc theo kiểu cổ Moskva khi ra phố, Vaxilixa Miaxnaia thị nữ của công chúa, đặt những thứ đó vào trong xe. Natalia dong dỏng cao và nhanh nhẹn, mặc áo nhẹ kiểu Hà Lan, đi qua bãi cỏ tới một khu rừng nhỏ. Đến dưới bóng cây mát mẻ, nàng nhắm mắt, ngây ngất vì mùi thơm hắc của những cây bồ đề đang trổ hoa.

- A-u! - Natalia hú lên. Cách đấy không xa, dưới cành lá về phía mặt trời chiếu xuống chói loà mặt nước, một giọng phụ nữ uể oải, đáp lại. Sát ngay hồ, trên bãi cát trước chiếc cầu, có một lều vải sặc sỡ; dưới bóng lều, bốn cô gái, người rời rã vì oi bức, nằm dài trên nệm. Mệt mỏi, bím tóc sổ tung, họ vội vã đứng dậy ra đón Natalia. Người nhiều tuổi nhất trong bọn, Anixia Tolstaia, thân hình béo lùn, mũi dài, chạy về phía công chúa trước tiên, chắp hai tay lại, trố cặp mất soi mói, thốt lên:

- Ánh sáng của thần thiếp, Nataliuska, công chúa chí tôn của thần thiếp… Ồ! bộ quần áo nước ngoài mới đẹp làm sao! Ồ! thật là tuyệt diệu!

Còn hai cô nữa, Marfa và Anna, là các em gái của Alekxandr Danilovich Melsikov; theo lệnh Sa hoàng, mới đây hai cô đã rời khỏi nhà cha mẹ đến ở lâu đài Izmailovo để học tập những phong cách lịch sự và tập viết dưới sự trông nom của Anixia Tolstaia; hai cô là những trinh nữ thân hình nở nang, hãy còn thô kệch; hé đôi môi căng mọng, họ ngắm nhìn công chúa với cặp mắt mở to, trong suốt. Bộ áo của Natalia gồm có một chiếc xiêm rộng màu đỏ bằng len mỏng, gấu có ba đường viền vàng, một chiếc áo chẽn bó sát người, - mà hai chị em Melsikov chưa được thấy bao giờ - để hở cổ vai và hở tay đến tận khuỷu. Natalia cũng tự biết rằng người ta chỉ có thể ví nàng với một nữ thần, nữ thần Dian chẳng hạn. Khuôn mặt công chúa đầy đặn, mũi ngắn và hếch như mũi Anh, tai nhỏ, miệng xinh xinh, tất cả mọi cái trên người công chúa đều trong trắng, trẻ trung và kiêu kỳ.

- Ta nhận được bộ áo nầy hôm qua. Chính Xanka, Alekxandra Ivanovna Volkova, đã gửi từ La Hay về cho ta… Đẹp lắm và mặc vào rất thoải mái… Lẽ dĩ nhiên, bộ áo nầy không phải để mặc trong các buổi chiêu đãi lớn mà chỉ để vui chơi trong rừng, trên bãi cỏ. Natalia quay người để các cô gái ngắm mình được dễ dàng hơn. Cô gái thứ tư đứng riêng ra một chỗ, hai tay buông thõng và khiêm tốn chắp lại, cái miệng tinh nghịch với đôi môi tươi mát như quả anh đào, khẽ mỉm cười. Mắt cô ta cũng giống quả anh đào và dễ sáng ngời lên, đôi mắt rất đàn bà. Nóng bức làm đôi má tròn ửng hồng, mái tóc nâu quấn búp đượm mồ hôi.

Natalia vừa quay đi quay lại dưới những tiếng à? Ồ! trầm trồ khen ngợi, vừa nhìn cô ta nhiều lần và chề môi dưới ra một cách nghịch ngợm, chưa xác định được rõ ràng tình cảm của mình; người thiếu phụ bị bắt ở Marienburg kia, người ta nhặt được cô ta ở dưới gầm một chiếc xe, vai khoác áo lính, rồi đưa về nhà đại nguyên soái Seremetiev, sau đó đại nguyên soái đã nhượng lại cho Melsikov, rồi một đêm, trước ngọn lửa ấm cúng và một cốc rượu, Melsikov lại ngoan ngoãn chuyền cho vua Piotr, - công chúa không rõ mình thấy cô ta dễ thương hay đáng ghét!

Natalia còn là trinh nữ, khác hẳn hai bà chị cùng bố khác mẹ: Katka và Maska, tức là em gái bà nhiếp chính Sofia hiện đang bị giam giữ trong một tu viện, mà cả Moskva công khai nhạo báng. Natalia vốn tính nóng nảy và cố chấp. Nhiều lần Natalia đã gọi Katka và Maska là đồ ** và ngựa cái, thậm chí trong một cơn giận dữ đã tát hai ả. Tại cung riêng của mình công chúa đã bãi bỏ những phong tục tập quá cũ của chế độ Terem(2), cấm những chuyện tục tĩu của các mụ già thuộc đủ các hạng người thường vẫn thì thà thì thầm với nhau. Có lần công chúa trách mắng cả ông anh vì sau khi phế bỏ mụ sủng phi Anna Monx vô liêm sỉ, Sa hoàng đã tỏ ra quá dễ dãi trong vấn đề đàn bà.

Mới đầu Natalia tưởng là với cô nầy rồi cũng vậy; cô gái do một người lính bắt được trong khi cướp phá một thành phố, đối với nhà vua sẽ chỉ là một chuyện thích thú nhất thời: nhà vua tiêu khiển cho qua ngày rồi sẽ quên đi. Nhưng không, vua Piotr đã không quên buổi tối ở nhà Melsikov, cái buổi tối gió gào thét dữ dội. Catherine cầm nến vào phòng ngủ của Sa hoàng. Sau đó, có lệnh mua cho người nữ quản gia của Melsikov một ngôi nhà nhỏ ở phố Arbat, Alekxandr Danilovich đích thân đưa chăn đệm, bọc gói và hòm xiểng của Catherine đến đó; rồi một thời gian sau, người đàn bà trẻ tuổi ấy được chuyển tới lâu đài Izmailovo, dưới sự trông coi của Anixia Tolstaia.

Tại đây, Catherine sống một cuộc đời trong trẻo, luôn luôn vui vẻ, tươi tắn và ngây thơ, mặc dù nàng đã có lúc lăn vào gầm một cỗ xe ngựa của lính tráng. Sa hoàng Piotr lợi dụng mọi cơ hội để gửi cho Catherine những lá thư ngắn, đùa cợt, khi thì từ bờ sông Xvia, nơi nhà vua khởi công xây dựng hạm đội Baltic, khi thì từ thành phố mới Petersburg, khi thì từ Voronez. Nhà vua buồn nhớ Catherine. Còn nàng thì đánh vần từng chữ trong thư nhà vua viết về và ngày càng đẹp ra. Natalia càng tỏ mò muốn biết người đàn bà nầy đã làm gì để mê hoặc, được anh mình.

Công chúa nghiêm nghị nhìn Catherine, hỏi:

- Nhà ngươi có muốn ta may cho một bộ áo như của ta để đón Sa hoàng không?

Catherine cung kính cúi chào và thẹn thùng khẽ nói:

- Ồ vâng, tiện a muốn lắm… Xin cảm tạ lệnh bà!

- Nataliuska kính mến, lệnh bà làm cô ta sợ đấy - Anixia Tolstaia thì thào. - Xin lệnh bà đừng quắc mắt nhìn cô ta, mà hãy tỏ ra khoan dung hơn. Thần thiếp chỉ có nói đến lòng tốt của lệnh bà thế mà cô ta cứ một mực bảo rằng: "Công chúa thì trong trắng, còn tôi tôi là một con người tội lỗi, tôi đã chẳng làm được gì để xứng đáng với lòng tốt của công chúa. Sa hoàng thương tôi, điều đó thật là lạ như thể sét đánh giữa trời quang mây tạnh, đến nay tôi vẫn còn chưa hết ngạc nhiên…" Đã thế, hai con bé ngốc nghếch kia lại cứ hỏi dồn cô ấy, muốn biết tất cả mọi việc xảy ra trong đời cô ta, những là tại sao, như thế nào. Ấy là thần thiếp đã nghiêm cấm các cô không được nói đến chuyện đó, thậm chí nghĩ đến cũng không được, mà còn thế đấy. Thần thiếp đã bảo họ; các cô đã có những chuyện tình duyên của các vị thần Hy Lạp và các thần ái anh đem ra mà nói với nhau. Nhưng không, chẳng lảm sao cho hai con bé quê mùa kia thỏi lải nhải mãi những lời thô lỗ… Từ sáng đến tối, thần thiếp uổng công nhắc đi nhắc lại với họ: các cô sinh ra làm nô lệ, nay đã trở thành những nữ thần rồi đấy!

Trong đám cỏ đã cắt nóng sực, châu chấu kêu inh ỏi ù cả tai. Xa xa, bên kia hồ, những ngọn cây đen ngòm của một khu rừng thông như hoà tan vào một ảo ảnh. Chuồn chuồn đậu trên cỏ tranh, nhện nước đứng im trên mặt hồ bàng bạc. Natalia bước vào lều, cởi áo chẽn ngoài, quấn những bím tóc màu hạt dẻ quanh đầu, cởi xiêm để rơi xuống rồi bước qua và trụt chiếc áo lót mỏng; đoạn, y hệt như trong các bức tranh Hà Lan mà Bộ Nội điện thỉnh thoảng vẫn gửi tới cùng với sách, công chúa bước lên chiếc cầu nhỏ không chút e thẹn về sự trần truồng của mình.

Mọi người đi tắm tất cả? - Natalia quay về phía lều vải ra lệnh và quấn lại các bím tóc. Marfa và Anna còn làm bộ làm điệu mãi không chịu cởi áo cho đến khi Anixia Tolstaia phải thét lên: "Nầy hai cô béo phị kia, các cô làm gì mà cứ ngồi xổm thế, chẳng ai động chạm gì đến những cái xinh giòn của các cô dâu". Catherine nhận thấy Natalia nhìn mình chằm chằm cũng cảm thấy ngượng. Đối với nàng, công chúa hình như vừa e ngại lại vừa cảm phục. Khi Catherine nghiêng mái tóc cuốn búp, chậm rãi dẫm lên đám cỏ đã cắt, ánh mặt trời láng hồng thân hình nàng, khỏe mạnh, ngồn ngộn sức sống, với đôi vai tròn đường hông cong cong Natalia thầm nghĩ quả thật là anh mình đang đóng tàu ở miền Bắc hẳn phải buồn nhớ người đàn bà nầy và qua làn khói tẩu, mơ thấy nàng đang ôm chặt một đứa bé vào bên vú nở trong đôi cánh tay ngọc ngà… Natalia thở mạnh ra rồi nhắm mắt lại, nhảy xuống làn nước lạnh…

Ở chỗ nầy, có những dòng suối ngầm từ dưới đáy hồ phun nước lên, Catherine thong thả bước lên chiếc cầu nhỏ, xuống về phía bên và dấn mình vào nước mỗi lúc một mạnh bạo hơn, phá lên cười giòn giã. Giờ đây công chúa mới hiểu là mình sẵn lòng mến nàng, như công chúa đã mơ hồ cảm thấy. Công chúa bơi về phía Catherine và đặt tay lên đôi vai rám hồng của nàng.

- Catherine, ngươi đẹp lắm, ta rất hài lòng là anh ta yêu ngươi.

- Xin cảm ơn lệnh bà!

- Cứ gọi ta là Natasa!

Công chúa hôn lên bên má đầy đặn lạnh và ướt của Catherine, rồi nhìn vào tận đáy đôi mắt anh đào của nàng.

- Catherine, phải ngoan nhé, ta sẽ là bạn của ngươi.

Marfa và Anna hết nhúng chân nầy xuống nước lại nhúng chân kia, vẫn sợ và kêu lí nhí, không dám rời khỏi chiếc cầu nhỏ. Anixia Tolstaia phát cáu, đẩy mạnh hai cô béo tròn xuống nước. Đám nhện nước bỏ chạy mất, chuồn chuồn vụt rời! khỏi các cọng cỏ tranh, phất phơ bay qua bay lại, va đụng vào nhau ngay trên đầu các nữ thần đang tắm.

Chú thích:

(1) Mũ của phụ nữ Nga thời xưa.

(2) Terem: phần trên của một ngôi nhà Nga cổ, nơi riêng biệt của phụ nữ.

[ngudoc]

Chương 141

Natalia hất mớ tóc ướt lên, ngồi dưới bóng lều vải, thưởng thức các món giải khát vừa được đưa từ dưới hầm lên, nào nước kvas hơi hơi chua, nào lê ngâm rượu mật ong, nước dâu và các thứ hoa quả khác. Đưa miếng bánh quế nhỏ lên miệng, công chúa nói:

- Tình trạng vô học của chúng ta thật đáng buồn. Nhờ ơn Chúa, chúng ta chẳng ngu đần gì hơn các dân tộc khác ở nước ta, người phụ nữ cũng xinh đẹp như ở bất cứ nơi nào khác, điều đó người nước ngoài đều đồng tình công nhận; phụ nữ ta đều có thể học hành được và theo được các phong cách lịch sự. Biết bao năm nay, anh ta ra sức lôi kéo mọi người ra khỏi cái Terem, dứt họ ra khỏi những lề thói cũ rích… Người ta cường lại nhà vua, không phải các cô thiếu nữ, mà là cha mẹ các cô cưỡng lại. Khi lên dường ra đi chinh chiến, Sa hoàng đã khẩn khoản lên cầu ta: "Natasa, em ạ, đừng để cho cái bọn râu xồm cổ lỗ sĩ được một lúc nào ngơi… Hãy làm cho chúng phải điêu đứng nếu chúng không chịu vui vẻ tuân theo… Nếu không cái đám bùn ấy sẽ làm ta sa lầy đấy…". Ta đấu tranh nhưng ta đơn độc… May mà có công chúa Praxkovia(1) giúp đỡ ta trong những thời gian gần đây. Dù khó khăn lắm mới dứt bỏ được những phong tục quán cũ, công chúa cũng đã đề ra một lề lối sống mới cho các cô con gái: cứ đến chủ nhật, sau buổi lễ nhà thờ, mọi người mặc quần áo kiểu Pháp đến sum họp ở cung công chúa, uống cà phê, nghe nhạc và chuyện trò về thế sự… Mùa thu tới, ta sẽ cho các ngươi xem cái mới ở nơi ta ở, tại điện Kreml.

- Cái mới ư, cái gì thế, nàng tiên của chúng thần?

Anixia Tolstaia vừa hỏi vừa lau đôi môi dính đường.

- Cái mới nầy sẽ thực sự là mới… Một nhà hát. Chắc chắn sẽ chẳng hoàn toàn được như ở triều đình Pháp… Ở Vecxay, có những kịch sĩ nổi tiếng thế giới và những nghệ sĩ múa, những hoạ sĩ, nhạc sĩ. Còn ở đây, ta chỉ có một thân một mình, chính ta phải dịch các bi kịch Pháp ra tiếng Nga, tự ta soạn ra những cái gì thiếu và hướng dẫn các kịch sĩ sẽ tập tành.

Natalia vừa nói hai chữ "nhà hát" thì hai em gái Melsikov, Anixia Tolstaia và Catherine - đang vừa nghe vừa nhìn, cặp mắt đen láy như nuốt lấy công chúa - đưa mắt nhìn nhau và chắp tay lại

- Trước hết để tránh làm cho mọi người quá e dè, sợ sệt chúng ta sẽ trình bày "Bí mật của cái lò lửa" với các tiết có hát… Rồi nhân dịp năm mới, khi Sa hoàng cùng những người ở Petersburg về dự hội, ta sẽ diễn "Đạo đức của chàng Đông Juan phóng túng vô hạnh" hoặc quả đất đã nuốt chửng hắn ta như thế nào… Ta sẽ ra lệnh cho mọi người tới nhà hát và nếu họ cưỡng lại ta sẽ cho long kỵ binh đi tìm khán giả… Tiếc rằng Alekxandra Ivanovna Volkova không có mặt ở Moskva, không thì nàng sẽ có thể giúp ta một tay rất đắc lực. Đấy là một thí dụ. Nàng thuộc dòng dõi gia đình nông dân, nghèo hèn, cha nàng thắt lưng bằng dây gai, chính nàng đã học đọc, học viết khi đã có chồng rồi. Thế mà giờ nàng nói thông thạo ba thứ tiếng, làm thơ: trong lúc nầy, nàng đang ở La Hay, bên sứ thần Andrey Artamonovich Matveev của chúng ta. Nhiều chàng công tử đã đọ gươm vì nàng, có kẻ đã bị đâm chết… Và nàng lại còn ý định đi Paris để khoe tài tại triều đình vua Louis XIV. Các ngươi đã hiểu lợi ích của việc học tập chưa?

Anixia Tolstaia liền huých thật mạnh vào sườn Marfa và Anna.

- Các cô có nghe thấy câu hỏi không? Và nếu Sa hoàng có đến và có ý giới thiệu một chàng công tử lịch sự nào đó với một trong hai cô thì chẳng lẽ hoàng thượng lại phải trông thấy các cô bẽn lẽn đứng ỳ ra đấy sao? Thôi hãy mặc đấy, Anixia, trời nóng quá, - Natalia nói - Nhưng ta phải đi đây. Tạm biệt. Ta còn phải đến xloboda Đức. Người ta lại kêu ca về các bà chị ta. Ta e tiếng đồn sẽ đến tai Sa hoàng. Ta phải mắng họ một trận tàn tệ mới được.

Chú thích:

(1) Công chúa Praxkovia Fedorovna là con Sa hoàng Fedor Alekseevich (anh cùng bố khác mẹ của Sa hoàng Piotr Alekseevich).

[ngudoc]

Chương 142

Đã từ lâu ngay sau khi công chúa Sofia bị giam vào tu viện Novodevichi hai cô em công chúa là Maria và Catherine đã bị trục xuất ra khỏi điện Kreml và đưa đi đày khuất mắt mọi người tại Pokrovka. Bộ Nội Điện cấp tiền cho họ sinh sống và vui chơi, trả tiền cho các ca nhân, mã phu, và tất cả bọn tôi tớ trong nhà nhưng không đưa tiền mặt cho các công chúa, vì họ quá ngu dại, làm như vậy chẳng những vô ích mà lại còn nguy hiểm nữa.

Katka(1) xấp xỉ bốn mươi, Maska(2) kém chị một tuổi. Ai ai ở Moskva cũng biết cuộc sống ngu độn của họ tại Pokrovka. Họ dậy muộn, ngồi lì ra suốt sáng trước cửa sổ, đầu tóc rũ rượi, ngáp ngắn ngáp dài đến chảy nước mắt. Vừa chập tối, các ca nhân mang đàn domra(3) và sáo đến tận buồng hai ả; các công chúa trang sức lòe loẹt, trát son lên mặt dày đến một tấc, lông mày tô than đen ngòm, ngồi nghe ca hát, uống rượu ngọt và khiêu vũ đến tận đêm khuya, múa may quay cuồng rung chuyển cả ngôi nhà cũ bằng gỗ. Người ta nói là các công chúa ăn nằm với bọn ca nhân rồi có con đưa đi nuôi vú tại thành phố Kimri.

Những ca nhân đó lên mặt vương tôn công tử đến nỗi ngày thường trong tuần, chúng cũng mặc áo sơ mi lụa màu đỏ đội mũ cao bằng lông cáo, và đi ủng da dê.

Chúng luôn luôn bòn rút tiền của nhân tình rồi đem tiêu sài ở quán rượu cửa ô Pokrovskie. Để có tiền cho những khoản chi phí đó, các công chúa cho một mụ người hầu tên Domna Vakhrameeva, quê quán ở Kimri, sống trong một buồng xép ở gầm cầu thang tại nhà các công chúa, đến Chợ quần áo cũ. Mụ nầy đem quần áo cũ của hai chị em công chúa đi bán, những tiền bán được không đủ chi tiêu, Catherine liền mơ ước tìm thấy một kho chôn của để làm việc đó, ra lệnh cho Domna Vakhrameeva phải nằm mơ để biết những nơi giấu tiền. Domna mơ thấy thế thực, khiến hai công chúa ôm ấp hy vọng một ngày kia sẽ trở nên giàu có.

Từ lâu, Natalia đã có ý định mắng các bà chị cùng bố khác mẹ một trận tàn tệ nhưng công chúa chẳng có dịp; lúc thì trời mưa như trút, sấm sét ầm trời, khi thì có việc rắc rối bất ngờ xảy ra làm Natalia lãng đi.

Hôm qua, người ta đã kể nàng nghe những "thành tích" mới của hai bà công chúa bây giờ lại hay lui tới xloboda Đức. Hai ả đã đi xe mui trần đến nhà sứ thần Hà Lan.

Trong khi viên sứ thần kinh ngạc, vội chụp bộ tóc giả lên đầu, mặc áo và đeo gươm vào thì Katka và Maska, ngồi trên ghế trong phòng khách, cười đùa và chuyện trò to nhỏ. Khi sứ thần cúi chào hai công chúa, mũ quét sàn gỗ lia lịa đúng theo phép đối xử với hạng người cao quý, hai ả không biết đáp lễ, chỉ nhổm đít lên khỏi ghế rồi lại ngồi phịch ngay xuống, hỏi luôn tắp lự: "Mụ chủ hàng người Đức bán đường và kẹo ở đâu?" Hai ả đến tìm viên sứ thần chỉ để hỏi có thế thôi.

Vị sứ thần lịch sự dẫn các công chúa tới cửa hàng bánh, đến đó hai ả sờ mó vào mọi thứ, chọn kẹo, bánh ngọt, đường, táo và bánh hạnh nhân, giá tất cả là chín rúp.

- Bà cho đem mau ra xe cho tôi, - Mari nói.

- Không được, bà phải trả tiền đã, - mụ chủ hàng bánh đáp lại.

- Thế bà cho gói và đóng dấu lại cho chúng tôi, lát nữa chúng tôi sẽ cho người đến lấy, - hai ả bực bội nói, sau khi đã thì thầm bàn bạc với nhau.

Nhục hết nước, hai ả rời cửa hàng bánh đến nhà nguyên sủng phi Anna Monx hiện vẫn ở ngôi nhà của Sa hoàng Piotr đã xây cho trước kia. Người ta để hai ả đợi chán chê; hai ả đập cửa mãi hồi lâu trong khi chó sủa ầm ĩ trong sân. Anna Monx nằm trên giường tiếp hai công chúa; ả định tránh không gặp họ. Các công chúa nói:

- Chào Anna Ivanovna thân mến. Chúng tôi biết chị cho vay lấy lãi, chị có thể cho chúng tôi vay được không, độ một trăm rúp thôi cũng được, tuy chúng tôi cần những hai trăm kia.

- Có gì đem cầm thì tôi mới cho vay, - ả Monx gay gất trả lời làm Catherine phát khóc.

- Than ôi! Chúng tôi chẳng có gì đem cầm cho chị, chúng tôi cứ tưởng chị sẽ giúp chúng tôi.

Và hai công chúa tiu nghỉu ra về.

Nhưng các ả lại muốn ăn. Các ả cho xe dừng lại trước một ngôi nhà, cửa sổ để ngỏ trông thấy rõ đám khách khứa đông đúc đang ăn uống vui vẻ: vợ viên đội Danila Yudin, - trước kia hắn đã đi ra trận ở Livoni - vừa đẻ sinh đôi và mọi người đang ăn mừng lễ rửa tội. Hai công chúa vào nhà, nghiễm nhiên ngồi vào bàn ăn và được khoản đãi một cách trịnh trọng.

Khoảng ba giờ đồng hồ sau, khi hai ả từ nhà vợ viên đội đi ra thì thương thân người Anh William Pin, đang đi trên đường, nhận ra hai công chúa ngồi trên xe: xe đỗ lại và hai ả hỏi hắn có vui lòng đãi các ả ăn bữa chiều không. William Pin tung mũ lên trời, vui vẻ trả lời: "Rất hân hạnh". Hai công chúa bảo đánh xe về nhà hắn, đánh chén no nê, uống vodka và rượu bia Anh.

Một giờ trước khi mặt trời lặn, từ giã chủ nhân ra về, hai ả vừa dạo xe qua xloboda vừa nhìn vào cửa sổ các nhà có ánh đèn. Catherine còn muốn ăn gạ bữa tối nữa, nhưng Mari can là không nên. Hai ả đã vui chơi như thế cho đến tối mịt.

Chú thích:

(1) Gọi Catherine vắn tắt.

(2) Gọi Maria vắn tắt.

(3) Đàn dây của dân tộc Nga.

[ngudoc]

Chương 143

Cỗ xe của Natalia bon bon nước đại qua xloboda Đức qua những ngôi nhà nhỏ bằng gỗ sơn giả gạch, những khu vườn nhỏ cây cối cắt xén một cách kỳ quặc, những kho hảng dài bằng gạch thấp bè bè, cánh cửa đóng nẹp sắt. Chỗ nào cũng có những biển cửa hàng sặc sỡ nhô ra đường; đủ mọi loại hàng hoá treo ở các cửa hiệu mở toang. Natalia ngồi trong xe, chẳng nhìn ai, môi mím chặt, nom tựa một con búp bê với vương miện trên đầu, áo gấm khoác trên vai. Nhiều người đàn ông to béo mặc quần chẽn có dây đeo lên vai, đội mũ bông, cúi chào nàng khi xe chạy qua; nhiều bà đạo mạo đội mũ rơm chỉ trỏ cỗ xe cho con; đỏi khi một công tử bột gấu áo loe rộng ngang hông, vội nhảy sang một bên, lấy mũ che bụi. Natalia nuốt những giọt nước mắt hổ thẹn, nàng biết là Maska và Katka đã làm trò cười cho cả xloboda; nàng hình dung những người đàn bà Hà Lan, Anh, Đức, Thuỵ Sĩ nầy hẳn đã đi kể vung lên rằng các bà chị Sa hoàng Piotr là đồ man rợ, là bọn ăn xin chết đói.

Nàng nhác thấy chiếc xe mui trần của hai ả đỗ trong một ngõ quanh co trước cổng kẻ sọc đỏ và vàng của sứ thần nước Phổ Keyzeclinh. Có tin đồn là hắn muốn lấy Anna Monx làm vợ nhưng còn sợ Sa hoàng Piotr. Natalia lấy ngón tay đeo đầy nhẫn gõ vào tấm kính trước mặt; người đánh xe quay bộ râu đen nhánh về phía nàng và thét to: "Nào, các chú mầy?" Bầy ngựa xám dừng lại, hai bên sườn phập phồng. Natalia nói với người hầu gái:

- Vaxilixa Matveevna, vào nói với sứ thần Đức là ta rất cần gặp các công chúa Catherine và Mari. Và đừng để các bà ấy ăn một miếng nào, cứ việc dùng sức lôi họ ra đây nếu cần!

Vaxilixa Miaxnaia khẽ thở dài xuống xe. Natili ngồi lui vào tận cùng xe và vừa đợi vừa bỏ ngón tay kêu răng rắc. Lát sau, sứ thần Keyzeclinh tất tả chạy xuống bậc thềm. Người nhỏ bé, gầy còm, lông mi như lông bê, mũ và gậy vội vã vớ theo ôm chặt trước ngực, cứ mỗi bậc hắn lại cúi chào, chân đi tất đỏ choạc ra hình chữ bát; hếch cái mũi nhỏ nhọn hoắc một cách hợm hĩnh, hắn trân trọng mời công chúa quá bộ vào nhà uống một cốc bia lạnh thì hắn rất lấy làm hân hạnh.

- Ta không có thì giờ. - Natalia gay gắt đáp lại. - Vả chăng ta không vào nhà ngươi để uống bia… Ngươi đã cư xử một cách vô liêm sỉ. - Và không để hắn kịp mở miệng - Vào tìm các công chúa đưa ra đây cho ta ngay tức khắc.

Cuối cùng Catherine và Mari xuất hiện trên thềm, to xù xù như đống rạ trong bộ áo rộng xếp nếp hình tổ ong và xếp chun: sự hoảng hết lộ trên gương mặt tròn xoe và ngô nghê, trát bự phấn; hai ả đội những bộ tóc giả cao đen nhánh, ngọc quấn đầy xung quanh. Nhìn thấy các ả Natalia không khỏi rên lên một tiếng khe khẽ. Ánh nắng làm hai ả hấp háy cặp mắt húp; đàng sau hai ả, Vaxilixa Miaxnaia càu nhàu: "Đừng chuốc nhục thêm nữa, lên xe mau". Keyzeclinh cúi chào lia lịa, mở cửa xe. Hai công chúa lên xe, quên cả chào chủ nhân và chật vật lắm mới ngồi được vào chiếc ghế dài trước mặt Natalia. Lát sau, cỗ xe xóc chồm chồm, phóng nước đại băng qua một bãi đất trống chạy về nẻo Pokrovka, bánh xe sơn đỏ cuốn bụi bay mù mịt.

Suốt dọc đường, Natalia không nói nửa lời. Hai ả công chúa kinh ngạc, lấy khăn tay phe phẩy, Mãi đến khi tới phòng riêng của hai ả. Natalia mới ra lệnh khoá cửa lại rồi trút hết tất cả những điều chứa chất trong lòng:

- Thế nào, đồ vô liêm sỉ, các ngươi đã hoàn toàn mất trí hay các ngươi muốn bị giam vào nhà tu kín? Tai tiếng các ngươi để lại ở Moskva chưa đủ sao? Mà lại còn đi chuốc thêm sỉ nhục trước mặt mọi người nữa? Ai xui các ngươi tới nhà các sứ thần? Các ngươi hãy nhìn vào gương xem: má thì béo nứt ra, lại còn muốn nếm mùi thức ăn Đức, Hà Lan! Đầu óc các ngươi ra thế nào mà lại đến ăn mầy mụ Anna Monx hai trăm rúp, cái ả giang hồ ấy? Chắc nó lấy làm hài lòng hả dạ lắm đã đuổi được các ngươi ra cửa, đồ ăn mầy! Nhất định là Keyzeclinh sẽ tâu chuyện ấy lên vua Phổ rồi vua Phổ sẽ kháo ầm khắp châu Âu cho mà xem? Các ngươi đã định ăn quỵt của mụ hàng bánh - các ngươi có ý định ấy, đừng có chối! Cũng may mà mụ đã tinh ý không bán chịu cho các ngươi. Trời ơi, rồi đây Sa hoàng của chúng ta sẽ nói sao? Sau những chuyện nầy, hoàng thượng còn coi các ngươi ra thế nào nữa, đồ ngựa cái! Chỉ còn cách bắt các ngươi đi tu, tống cổ các ngươi vào tu viện Puxtozesk trên sông Petsora thôi.

Đầu đội vương miện, mình mặc áo gấm, Natalia đi đi lại lại trong phòng, bàn tay nắm chặt vì xúc động, quắc mắt nhìn Katka và Maska. Trước còn đứng, sau thấy chân bủn rủn, hai ả ngồi xuống; mũi hai ả đỏ tía, bộ mặt béo nung núc run lên, bạnh ra, muốn kêu lên một tiếng mà không dám.

- Sa hoàng làm việc hết sức vất vả khó nhọc để kéo dân ta ra khỏi vực thẳm. - Natalia nói tiếp - Hoàng thượng không ngủ, ăn không đủ no, kéo cưa và quai búa xông pha nơi lửa đạn, tất cả chỉ nhằm mỗi mục đích là làm cho thần dân trở thành người… Kẻ thù của hoàng thượng rình mò mọi cơ hội để phỉ báng và làm hại hoàng thượng. Còn các ngươi? Kẻ thù độc ác nhất của hoàng thượng cũng không tìm được thủ đoạn nào tai quái hơn để hại hoàng thượng… Ta không tin các ngươi đã tự ý làm việc nầy, Ta sẽ tìm ra kẻ nào xúi giục các ngươi tới xloboda Đức, Đồ gái già, đồ ngu!

Đến đây, Katka và Maska hé đôi môi sưng vều, oà lên khóc.

- Chẳng ai xui chúng tôi hết - Katka gào lên, - tôi mà nói dối thì tôi chết ngay lập tức!

- Không, ngươi nói dối! - Natalia quát - Thế đứa nào đã mách các ngươi biết mụ bán bánh? Đứa nào bảo các ngươi là mụ Monx cho vay lãi?

Đến lượt Maska gào lên:

- Chính là một mụ hầu của chúng tôi, mụ goá ở Kimri, Domma Vakhrameeva đã nói ra. Mụ đã nằm mơ thấy mụ bán bánh ấy và chúng tôi thì mụ nói gì chúng tôi cũng tin: điều đó đã làm chúng tôi thấy thèm ăn bánh hạnh nhân

Natalia chạy ra cửa, mở toang ra: một lão hề già của triều đình, ăn mặc giả phụ nữ, vội lùi lại và thế là một lũ người hình thù kỳ quái, những mụ già nhăn nheo, những mụ điên, những mụ dở hơi, đầu tóc bù xù bám đầy cỏ gai, lốc nhốc tháo lui. Natalia túm lấy tay một mụ béo ị, ăn mặc sạch sẽ quàng khăn đen:

- Mi là mụ goá ở Kimri phải không?

Mụ béo trịnh trọng cúi chào, người gập lại làm đôi:

- Tâu lệnh bà, quả có vậy, tiện tì quê ở Kimri, người đàn bà goá hèn mọn Domma Vakhrameeva

- Chính mi đã xui các công chúa đến xloboda Đức phải không? Trả lời đi?

Gương mặt tái mét của mụ Domma run lên, đôi môi thưởi co rúm lại:

- Tâu lệnh bà, kẻ tiện tì chỉ là một con mụ ăn phải bùa mê lá ngải, nói năng những lời bậy bạ trong lúc tâm thần thảng thốt. Các vị ân nhân của tiện tì, các công chúa, thích nghe những chuyện ngớ ngẩn, ngộ nghĩnh của tiện tì, và điều đó làm tiện tì vui sướng Đêm đến, tiện tì thấy những giấc mơ kỳ lạ, nhưng tiện tì không dám quả quyết rằng các vị ân nhân của tiện tì có tin hay không… Cả đời tiện tì chưa hề bước chân tới xloboda Đức và cũng chưa hề thấy mụ bán bánh ngọt nào bao giờ.

Sau khi lại cúi chào Natalia một lần nữa, mụ goá Vakhrameeva đứng đờ ra đó, tựa như hoá đá, hai tay vắt chéo trên bụng, dưới tấm khăn quàng: có dùng lửa tra khảo, mụ cũng không nói gì hơn.

Natalia hầm hầm nhìn hai bà chị, Katka và Maska khó chịu vì nóng bức, chỉ khe khẽ rên rỉ. Lão hề già thò đầu qua cửa, môi lão cong cớn, râu ria xồm xoàm, mũi chỉ còn là hai cái lỗ:

- Hê? Có phải làm trò cười cho các lệnh bà không đấy?

Mari phẩy chiếc khăn tay tỏ ý bực bội, ra hiệu cho lão lui ra. Nhưng chừng mươi bàn tay đã níu lấy cánh cửa phía ngoài và các mụ hề, trông gớm guốc, đầu tóc xoã sợi, quần áo rách mướp hoặc bận những chiếc áo cộc tay nom nhố nhăng kỳ cục và đội mũ kokosnic bện bằng vỏ gai, xô lão hề già vào rồi ùa vào theo. Lanh lẹn và trơ tráo, cả bọn liền nhảy nhót múa may, chạy lồng lên, vả nhau, túm tóc nhau đánh lộn. Lão hề cưỡi lên lưng một mụ già gù, để thò ra đôi giầy gai, dưới cái váy vá đụp hàng trăm miếng, gào lên the thé: "Và đây là một tên Đức cưỡi trên lưng một mụ Đức đi uống bia"… Giữa lúc đó, các ca nhân chạy đến và đứng ở cửa, hát vang một điệu múa đệm tiếng huýt sáo. Domma Vakhrameeva kéo khăn quàng sụp xuống tận lông mày và đứng tránh ra một chỗ sau bếp lò.

Trong cơn thịnh nộ, Natalia dậm mạnh chân đi giầy đỏ xuống sàn: "Cút ra ngay!", nàng thét đuổi tất cả cái bọn để tiện khốn nạn nầy đang xô đẩy nhau dưới mắt nàng. "Cút ra ngay!" Nhưng lũ điên rồ dở hơi lại càng la hét dữ hơn. Một mình nàng làm thế nào được với cả bày quỷ đó! Moskva đầy rẩy bọn chúng, nhà tên quý tộc nào cũng có, sân trước nhà thờ nào cũng có, đâu đâu cũng thấy bộ mặt nhăn nhó của lũ người âm phủ nầy… Vẻ ghê tởm, Natalia nâng xiêm lên, nàng hiểu rằng cuộc nói chuyện với hai bà chị đến đây phải dừng lại. Nhưng mặt khác, nếu bỏ đi ngay thì cũng không được. Nhất định Katka và Maska sẽ thò cổ ra cửa sổ tiễn đưa cỗ xe của nàng bằng những chuỗi cười.

Thình lình giữa cảnh huyên náo và lộn xộn đó có tiếng vó ngựa và tiếng xe lăn ầm ầm ngoài sân. Ở cửa, bọn ca nhân im bặt. Lão hề già nhe răng kêu lên; "Trốn đi thôi!" Như một đàn chuột, các mụ điên rồ dở hơi lốc nhốc ùa ra cửa. Phút chốc, ngôi nhà lặng ngắt như tờ.

Các bậc thang gác kêu răng rắc dưới một bước chân nặng nề. Một người to béo, tay cầm gậy bịt bạc và đội mũ lông thú, hổn hển bước vào phòng. Lão mặc chiếc áo phủ ngoài rộng màu huyết dụ dài sát đất, theo kiểu Moskva cổ. Gương mặt bè bê, da sạm, râu cạo nhẵn nhụi, bộ ria đen vểnh lên theo kiểu Ba Lan, hai con mất sáng, ướt, lồi như mắt tôm, lão lặng lẽ cúi chào Natalia, mũ chạm sát đất, rồi nặng nề quay lại và cũng cúi chào các cỏng chúa Catherine và Mari, đang sợ đờ cả người. Đoạn lão ngồi xuống một chiếc ghế dài, đặt gậy và mũ bên cạnh

- Úi dà? - lão nói. - Giờ mới tới nơi!

Lão rút trong ngực ra một chiếc khăn tay lớn, thấm thấm mồ hôi trên mặt, trên cổ, lau mớ tóc nhớp nháp xoã xuống trán.

Đó là con người đáng sợ nhất Moskva, vương hầu chấp chính Fedor Yurievich Romodanovski.

- Nghe nói ở đây đã xảy ra nhiều chuyện… nhiều chuyện không hay… Ai… ai… ai

Vị vương hầu nhét chiếc khăn tay vào ngực, và trợn mắt nhìn sang các công chúa Catherine và Mari:

- Á à? Ra chúng ta đã thèm ăn bánh hạnh nhân thì phải… sự ngu dại, như tục ngữ đã nói, còn tai hại hơn là trộm cắp… Chuyện nầy tai tiếng ầm ĩ lắm đấy.

Như một pho tượng thờ, lão quay khuôn mặt to bè bè về phía Natalia:

- Có người đã sai các công chúa đến xloboda Đức để lấy tiền. Như thế có nghĩa có kẻ nào đó cần tiền. Xin đừng trách thần: thần sẽ phải cho người đến gác nhà các bà chị của lệnh bà: các công chúa có chứa chấp trong nhà, dưới gầm cầu thang, một mụ đàn bà ở Kimri. Ngày ngày mụ nầy bí mật đem một hũ thức ăn để vào trong một căn nhà tắm hơi nước nhỏ bỏ không, ở giữa một bãi đất hoang, sau vườn rau. Một kẻ trốn tránh sống trong căn nhà cũ nát ấy, một giáo sĩ đã phá giới tên là Griska.

Nghe đến đây, Catherine và Mari tái mét, đưa tay lên che mặt.

- Tên Griska ở đó, pha chế các bùa yêu, cùng những thứ thuốc uống chống thụ thai và phá thai. Thế đấy! Thần được biết là tên giáo sĩ phá giới nầy còn ở trong nơi ẩn náu của nó viết những bức thư đê tiện đem lưu hành khắp thành phố; thần còn biết là đêm đến, nó tới nhà một vài sứ thần ở xloboda Đức, và hay lui tới nhà một vãi, mụ nầy vẫn đến lau sàn ở tu viện Novodevichi, dặc biệt là ở phòng cựu nữ nhiếp chính Sofia… - Vương hầu nói chậm rãi và không hề cao giọng, tuy nhiên mọi người trong phòng đều nín thở - Vậy thì thần sẽ ở lại đây một thời gian và tâu lệnh bà Natalia Alekseyevna kính mến, xin lệnh bà đừng dính vào những việc nầy cho bẩn tay, mời lệnh bà về cung, dạo nầy buổi tối trời lạnh.

[ngudoc]

Chương 144

Ba anh em Brovkin ngồi ở bàn: Aleksey, Yakov và Gavrila. Hồi bấy giờ thật hiếm khi có thể đoàn tụ được như vậy để chuyện trò cởi mở trước một cốc rượu. Thời buổi ấy, người ta lúc nào cũng vội vã, không được một lúc nào rảnh: hôm nay ở đây, ngày mai đã lại nằm dưới một chiếc áo lông cừu, vùi mình trong rơm, tận trong cùng một chiếc xe trượt tuyết đưa ta đến một nơi cách xa đây hàng ngàn dặm… Tình hình cho thấy là ít người quá: thiếu tay làm!

Yakov từ Voronez tới, Gavrila từ Moskva tới. Cả hai đều được lệnh xây trên tả ngạn sỏng Neva, phía thượng lưu cửa sông Foltanka, những nhà kho, nhà chứa hàng, bến tàu, bến nổi và đóng cừ cho vững khắp bờ sông, để đón những chiến thuyền đầu tiên của hạm đội Baltic, mà người ta đang đóng cấp tốc trên sông Xvia, gần Lodeynoie Pole. Năm ngoái, Alekxandr Danilovich Melsikov đã tới đây sai người đốn rừng và trong tuần lễ thánh, hắn đã đặt nền móng cho xưởng đóng tàu đấu tiên. Người ta đã đưa tới đây những thợ mộc nổi tiếng của quận Oloretz và những người thợ rèn ở Uxtiuzina Zelezopondis. Những nhà hàng hải trẻ tuổi được đào tạo ở Amsterdam, những thợ già bậc thầy ở Voronez và Arkhagensk, những danh sư của Anh và Hà Lan, đang đóng trên sông Xvia những chiến thuyền mang hai mươi khẩu đại bác, những chiến thuyền chạy bằng buồm hoặc bằng mái chèo đủ các cỡ lớn nhỏ, những thuyền có boong, những thuyền đáy phẳng kiểu Hà Lan. Cả Sa hoàng cũng đi xe trượt tuyết tới công trường, trước mùa tuyết tan và người ta đợi nhà vua chẳng bao lâu nữa sẽ về đây, tại Petersburg nầy.

Nhân ngày chủ nhật, Aleksey không mặc áo chẽn, chỉ mặc có chiếc sơ mi mới bằng vải Hà Lan, cổ tay áo viền đăng ten xắn lên, đang băm thịt ướp muối trên bàn băm. Mấy anh em ngồi trước một lon xúp bắp cải nóng bỏng, một chai vodka và ba chiếc cốc bằng thiếc, trước mặt mỗi người để một khoanh bánh lúa mạch nguội.

- Xúp bắp cải và thịt muối thì ở Moskva không thiếu. - Aleksey nói, mặt hắn đỏ hồng hồng, cằm cạo nhẵn nhụi, bộ ria hoe hoe vàng vểnh lên như hai cái móc, tóc cắt ngắn. - bộ tóc giả của hắn treo ở móc gỗ trên tường - Còn như ở đầy chỉ những ngày hội mới được chén thịt muối. Dưa cải bắp thì chỉ có trong hầm nhà Alekxandr Danilovich, nhà Bruxơ và nhà anh là có thôi… Mà có được thì cũng chỉ vì mùa hè vừa qua, bọn nầy đã có sáng kiến trồng lấy bắp cải. Phải, đời sống hiện nay gay go lắm, rất gay gỏ. Cái gì cũng đắt, chẳng mua được gì cả.

Aleksey đổ chỗ thịt băm vào lon xúp và rót rượu vào đầy các cốc. Mấy anh em cúi đầu chào nhau, thở dài một cái, nốc cạn cốc rượu, rồi bắt đầu ăn một cách từ tốn.

- Mọi người sợ đến nơi đây, đàn bà thì hầu như quanh đây không có lấy một mống; quả thực cứ như sống ở sa mạc vậy… Mùa đông còn khả dĩ, chỉ toàn là cảnh bão tuyết khủng khiếp, tối tăm mù mịt: vả lại ở đây mùa đông nầy bận lắm… Nhưng khi gió xuân mát mẻ bắt đầu thổi như ngày hôm nay chẳng hạn, thì trong đầu óc lại nảy ra những ý nghĩ kỳ cục mà chẳng ai dám nói đến… Và ở đây trách nhiệm của bọn anh rất nặng nề

- Phải, vùng nầy xem ra chẳng lấy gì làm vui lắm. - Yakov vừa nói vừa gặm một miếng sụn.

Khác với anh và em, Yakov ăn mặc cẩu thả, chiếc áo ngoài màu nâu đứt hết khuy, đầy vết bẩn, một chiếc cà vạt nhớp nhúa quấn quanh cái cổ lông lá, người hắn sặc mùi thuốc lá. Tóc chải bờm xờm - hắn không mang tóc giả - dài xuống tận vai.

- Chú nói sao, - Aleksey đáp - về phía dưới hạ lưu một chút, gần bờ biển, về phía ấp Dudechev phong cảnh trông vui mắt lắm chứ. Ở đấy có những rừng phong rất đẹp cỏ mọc cao đến ngang thắt lưng, lúa mạch mọc rất tốt cả rau, quả nữa… Ở cửa sông Neva thì chỉ toàn là bãi hoang và sình lầy, quả có thế. Nhưng Sa hoàng lại quyết định lập thành phố của Người ngay tại đó. Địa điểm ấy rất thuận lợi về phương diện chiến lược. Chỉ có cái phiền là bọn Thuỵ Điển không ngừng quấy nhiễu chúng ta. Năm ngoái chúng đã tấn công ta về phía sông Xextra trong khi hạm đội của chúng tấn công ta bằng đường biển: ta đã bị khốn đốn với chúng, nhưng rồi cũng đánh lui được chúng. Bây giờ thì chúng sẽ không dám đụng đến ta về phía biển nữa. Tháng giêng, ta đã đặt những thùng đồ đầy sỏi xuống dưới băng, gần đảo Kotlin và suốt mùa đông, ta đã chở đá đổ xuống đáy nước. Trước khi băng trên sông tan, ta sẽ hoàn thành việc xây dựng một pháo đài hình tròn có đặt năm mươi khẩu đại bác. Piotr Alekseevich đã từ Voronez gửi đến những bản thiết kế công trình ấy cùng với một mô hình bằng gỗ do chính hoàng thượng tự tay làm và ra lệnh cho bọn anh đặt tên pháo đài đó là Kronslot.

- Ấy em cũng biết được đôi chút về chuyện ấy, - Yakov nói. - Thậm chí chính Sa hoàng và em đã từng cãi nhau về cái mô hình đó. Em bảo hoàng thượng rằng pháo đài thấp quá, khi nước biển dâng lên to, nước sẽ tràn ngập các cỗ súng, phải xây tường cao thêm lên hai mươi versok. Để trả lời em hoàng thượng đã nện em bằng gậy tầy. Sáng hôm sau, hoàng thượng cho gọi em đến. "Yakov, - hoàng thượng bảo, - ngươi nói đúng, chính ta sai". Nói rồi, hoàng thượng cho em một cốc vodka và một cái kẹo giòn. Hoàng thượng và em đã làm lành với nhau. Và hoàng thượng đã tặng em cái tẩu nầy đây.

Yakov rút trong túi áo đựng đầy các đồ vặt vãnh ra một cái tẩu cặn thuốc bóng đen, cán tẩu bằng gỗ anh đào, đầu bị nhấm nham nhở. Hắn nhồi thuốc vào tẩu rồi vừa đánh bật lửa vừa khụt khịt. Bỗng Gavrila, người em út cao lớn và lanh lẹn hơn hai anh, môi mờ mờ một vệt ria nhỏ màu nâu, giống người chị là Xanka ở cặp má của một gã thiếu niên và đôi mắt to vẩy cái thìa và đột ngột nói:

- Aliosa nầy, em vừa bắt được một con gián.

- Đâu nào, đồ ngốc, mảnh than đấy chứ.

Aleksey nhặt trong thìa của em, một cái gì đen đen vứt lên bàn. Gavrila ngả đầu ra đằng sau, phá lên cười, để lộ hai hàm răng trắng như đường:

- Thật giống mồ ma mẹ chúng ta như lột. Nhiều lần bố vứt thìa đi, kêu lên: "Kinh quá! Một con gián trong xúp!" Thế là mẹ đáp liền: "Đâu nào, ông nó, mảnh than đấy chứ!". Thật là vừa ngộ vừa buồn. Aliosa, hồi ấy anh đã lớn rồi nhưng Yakov hẳn còn nhỏ, chúng ta đã nằm suốt mùa đông trên ổ ở bếp lò, quần chẳng có. Xanka kể chuyện làm chúng ta sợ. Tất cả những cái đó nghĩ sao mà xa thế.

Ba anh em đặt thìa xuống và tì khuỷu tay lên bàn ngồi đăm chiêu tư lự một lát, như thể thấm thía nỗi buồn của dĩ vãng. Aleksey rót rượu đầy các cốc và câu chuyện lại tiếp tục, thong thả, từ tốn. Aleksey than phiền: hắn chịu trách nhiệm trông coi công việc trong thành, nơi xẻ ván cho nhà thờ Piotr và Paul đang xây.

Thiếu cưa, thiếu rìu, ngày càng khó kiếm ra bánh mì, kê và muối cho thợ; nạn thiếu rơm cỏ làm chết những con ngựa kéo xe trượt tuyết chở đá, chở gỗ làm kèo làm cột từ bờ vịnh Phần Lan đến. Bây giờ xe trượt tuyết không thể đi lại được nữa, lẽ ra phải có xe có bánh nhưng lại thiếu bánh xe.

Rồi, sau khi rót rượu, ba anh em điểm qua tình hình chính trị châu Âu. Họ ngạc nhiên và chê trách. Những nước hình như là rất thuần phong mỹ tục, lẽ ra phải làm ăn yên lành và buôn bán lương thiện, ấy thế mà không. Vua Pháp đánh nhau trên đất liền, trên mặt biển chống lại người Anh, người Hà Lan và Hoàng đế Áo và chẳng biết bao giờ cuộc chiến tranh ấy mới chấm dứt. Người Thổ Nhĩ Kỳ, người Vơnidơ và người Tây Ban Nha tranh nhau Địa Trung Hải và đốt cháy hạm đội của nhau. Chỉ có Frederich, vua nước Phổ là ngồi yên lúc nầy, hít gió đánh hơi, rình một miếng nào béo bở có thể chiếm được mà không khó nhọc mấy. Xứ Xăc, xứ Xilezi nước Ba Lan và Lidva đều cháy bùng bùng khắp chốn vì chiến tranh và những cuộc xung đột nội bộ. Cách đây hai tháng, vua Charles đã ra lệnh cho người Ba Lan người thì về phe Auguste, người thì theo cánh Xtanixlav, và trong nghị hội toàn quốc và nghị hội các tỉnh, các quận, họ bốc lên, rút gươm choảng nhau; mỗi ông chúa lại lập ra một đám quý tộc nghèo phục vụ cho mình, đi đốt lãnh địa, làng mạc của đối phương. Còn vua Charles thì kéo quân đi hoành hành khắp trong nước, bắt dân chúng nuôi quân lính của mình, cướp phá các thành phố và đe rằng, một khi đã khuất phục được Ba Lan, sẽ quay sang đánh Sa hoàng Piotr, thiêu cháy Moskva và tàn phá nước Nga xong đâu đó, ông ta sẽ tự xưng là một Alekxandr của Maxêđoan(1) mới. Phải, có thể nói được rằng: toàn thế giới đã phát điên, phát rồ rồi!

Thình lình, bên ngoài, một băng nhũ lớn rơi xuống, kêu choang choang. Mấy chàng thanh niên quay đầu lại; qua cửa sổ có bốn ô kính nhỏ, ăn sâu vào trong tường, họ trông thấy bầu trời thăm thẳm, một màu lam ướt như chỉ ở đây, trên bờ biển mới có; họ nghe thấy tiếng nước từ trên mái nhà nhỏ giọt rơi xuống lộp độp, dồn dập và tiếng chim sẻ ríu rít trên bụi cây trụi lá. Khi ấy họ thổ lộ tâm sự với nhau:

- Chúng ta đây là ba anh em, - Aleksey thốt lên, tư lự - Ba gã khốn khổ không vợ. Anh có thằng lính hầu giặt áo sơ mi cho anh, khi cần thì đính lại cho anh một chiếc khuy, nhưng dẫu sao thì cũng không phải thế… không phải là một bàn tay đàn bà… Vả lại, mặc thây cái áo sơ mi, đó không phải là cái chủ yếu… Cái mà anh muốn là người đàn bà đó đợi anh ở cửa sổ, nhìn anh ở ngoài phố đi về. Đáng lẽ thế thì anh lại trở về nhà, mệt nhừ, rét cóng, nằm lăn ra cái giường cứng, vùi mũi vào gối, trơ trọi một thân một mình như một con chó… Nhưng mà đấy, tìm đâu ra người đàn bà đó?

- Phải, đúng thế, tìm đâu ra? - Yakov nói; hắn đặt khuỷu tay lên bàn và liên tiếp thở ra ba hơi khói thuốc lá - Về phần em thì vấn đề đã dứt khoát. Không đời nào em lấy một ả ngốc nghếch có đuôi có chóp, không biết đọc biết viết gì cả: nói chuyện gì với một ả như vậy được? Còn như tiểu thư con nhà quý tộc, bàn tay trắng muốt, vào hạng những cô ả mà ta phải tuân lệnh Sa hoàng dẫn nhảy trong các cuộc hội hè, vừa nhảy vừa khen nịnh, thì cô ta lại chẳng thèm đến cái thứ mình… Vì thế cho nên em bằng lòng với bất cứ cái gì, khi nào thấy chỉ riêng môn toán học đối với em còn đáng quý hơn tất cả các phụ nữ trên trái đất nầy.

- Hai cái đó có phải không dung hoà được với nhau đâu, - Aleksey nhẹ nhàng nói.

- Ấy thế mà hình như lại không dung hoà được đấy. Hãy trông con chim sẻ đậu trên bụi cây kia: nó chẳng có việc gì khác là nhảy lên con sẻ cái của nó. Còn như Chúa sinh ra con người ta là để suy nghĩ. - Yakov liếc mắt nhìn đứa em út rồi rít mạnh cái tẩu.

- Mà nầy, chàng Gavriuska(2) của chúng ta đây hẳn là phải thạo cái khoa nầy

Cả khuôn mặt Gavrila đỏ bừng lên, từ cổ cho đến tận chân tóc. Môi hắn từ từ giãn ra, mỉm một nụ cười nửa miệng, cặp mắt ươn ướt; trong lúc bối rối, hắn không còn biết đưa mắt nhìn đi đâu. Yakov thân mật huých em một cái:

- Kể đi. Tao ưa những chuyện ấy lắm.

- Để yên em nào… Em chẳng có chuyện gì kể cả. Em hãy còn trẻ quá

Nhưng Aleksey và Yakov cố nài: "Anh em nhà với nhau cả mà, thế nào, chú sợ cái gì, đồ ngốc?"

Gavrila khăng khăng hồi lâu rồi thở dài sườn sượt và sau đây là câu chuyện rốt cuộc hắn đã tâm sự với hai anh:

Đúng trước ngày lễ Noen, vào buổi tối, một tên liên lạc của hoàng cung đã tới nhà Ivan Artemist để báo rằng: "Gavrila Ivanovich Brovkin được lệnh phải tới trình diện ở điện Kreml ngay lập tức". Thoạt đầu Gavrila từ chối; tuy còn trẻ, hắn đã tự cảm thấy mình là một nhân vật được Sa hoàng quý trọng, hơn nữa, hắn đang bận tô mực Tầu bản đồ hoạ kỹ thuật đã hoàn thành, thiết kế một chiếc thuyền hai cầu, để gửi cho các xưởng đóng tàu ở Voronez; hắn muốn đưa cho học trò của hắn ở Trường hàng hải xem bản thiết kế đó; trường đặt trong tháp Xukharepskaia, nơi hắn theo lệnh Sa hoàng dạy cho đám vương tôn công tử nghệ thuật đóng tàu. Nhưng Ivan Artemits nghiêm nghị bảo con: "Gavriuska, mặc ngay cái áo ngoài kiểu Pháp của con vào và đi tới nơi con được lệnh đến: không có đùa với những chuyện ấy được".

Gavrila mặc áo ngoài bằng lụa trắng, thắt đai lưng, kéo mớ đăng ten loà xoà dưới cằm, xức dạ hương vào bộ tóc giả đen như lông quạ, khoác lên vai một chiếc áo choàng dài đến tận đinh thúc ngựa rồi đi tới điện Kreml trên chiếc xe tam mã của bố mà cả Moskva đều ao ước thèm muốn.

Người liên lạc dẫn hắn đi qua những cầu thang hẹp và hành lang tối om om, lên tầng gác trên, tới cái Terem cổ kính bằng đá mà vụ cháy lớn đã chừa lại. Ở đó, tất cả các gian phòng đều thấp, trần hình vòm, tường vẽ hoa cỏ lạ trên nền vàng hoặc nền đỏ và xanh lá cây; thoang thoảng mùi sáp và hương trầm đã lâu ngày, những con mèo to giống Angora lười biếng lim dim ngủ trên những lỏ sưởi bằng sứ toả hơi nóng ngột ngạt. Sau những cánh cửa gắn mica của những tủ đựng bát đĩa, những bình có quai và những cốc sáng lấp lánh; có lẽ xưa kia Ivan Hung đế đã uống bằng những cốc đó, nhưng ngày nay người ta không dùng đến nữa. Gavrila, khinh thị tất cả những thứ đồ cổ lỗ ấy, nện đinh thúc ngựa ở giầy choang choang trên các phiến đá chạm trổ. Tới cửa cuối cùng, hắn cúi xuống, bước vào và ngay tức khắc cảm thấy mê mẩn vì một phép thần mạnh mẽ, dường như có một hơi lửa thổi vào người hắn.

Dưới vòm trẩn mạ vàng mờ, dưới ánh sáng những ngọn sáp là một cái bàn có những hình quái vật có cánh, mình sư tử đầu chim ưng, đỡ lấy; một phụ nữ trẻ tuổi đang ngồi viết, hai khuỷu tay để trần tì lên những tờ giấy bề bộn, một chiếc áo lót lông thú khoác trên đôi vai để trần, ánh sáng dịu dàng toả trên gương mặt thanh tao, tròn trĩnh; vứt cái bút lông thiên nga, đưa bàn tay đeo đầy nhẫn lên mái tóc màu hạt dẻ để sửa lại bím tóc nặng quấn quanh đầu, nàng ngẩng cặp mắt nhung đen lên nhìn Gavrila. Đó là công chúa Natalia Alekseyevna.

Gavrila không quỳ gối trước mặt nàng như tập quán dã man bắt buộc mà theo đúng quy tắc của phép lịch sự Pháp, đưa chân trái lên trước, dẫm mạnh xuống đất và ngả mũ cúi chào, những búp tóc quăn của bộ tóc giả đen như hạt huyền xoà xuống che kín mặt. Công chúa khẽ nhếch cái miệng xinh xinh mỉm cười, từ sau bàn đi ra, nâng hai bên xiêm rộng bằng sa tanh màu trần châu xám, cúi rạp xuống chào lại.

- Nhà ngươi là Gavrila, con của Ivan Artemist phải không? - nàng hỏi, cặp mắt sáng long lanh dưới ánh nến nhìn hắn từ dưới lên trên vì hắn rất cao, bộ tóc giả gần chạm tới vòm trần nhà - Ta có lời chào ngươi. Ngươi hãy ngồi xuống. Chị ngươi, Alekxandra Ivanovna có gửi từ La Hay về cho ta một bức thư nói rằng ngươi có thể giúp ta được nhiều trong công việc đang làm ta bận tâm. Ngươi đã có qua Paris rồi phải không? Ngươi đã thấy các nhà hát ở Paris rồi chứ?

Gavrila phải kể lại cho nàng nghe, cách đây hai năm, hắn đã từ La Hay đi thăm Paris trong dịp hội hoá trang cùng với hai chuyên viên hàng hải như thế nào; hắn tả lại những kỳ quan đã được thưởng ngoạn, từ các nhà hát cho đến các trò hoá trang ngoài phố. Natalia Alekseyevna muốn biết tường tận tất cả mọi thứ: nàng sốt ruột gõ gót giầy xinh xinh xuống đất, khi Gavrila lúng túng không biết diễn tả thế nào cho rõ ý nghĩ của mình; trong lúc mải mê vui thích, nàng tiến sát lại gần, mắt mở to nhìn Gavrila chằm chặp, thậm chí còn hơi hé miệng, ngạc nhiên về các phong tục của người Pháp.

- Xem đấy, - nàng nói, - nhân dân nước đó không có sống như ma xó, họ không đóng chặt cửa lại người nào ở nhà người nấy, họ biết vui chơi và làm vui người khác họ nhảy múa ở ngoài phố và ưa xem diễn kịch… Ở ta, cũng phải làm như thế mới được. Người ta bảo ngươi là kỹ sư, vậy ta trao trách nhiệm cho ngươi xây lại một phòng trong cung: ta đi chọn phòng đó để làm nhà hát. Ngươi hãy cầm lấy cây nến đi theo ta

Gavrila cầm cái giá nến nặng có cắm một cây nến đang cháy; chiếc áo dài sột soạt, Natalia Alekseyevna đi trước, dáng đi lướt như bay, qua các gian phòng trần hình vòm có những con mèo Angora thức giấc trên các lò sưởi nóng rực, cong lưng rồi lại uể oải nằm xuống; đây đó trên vòm cao, những Sa hoàng xứ Moskovi, nét mặt khắc khổ đưa con mắt cực kỳ nghiêm nghị nhìn theo nàng công chúa đang đâm đầu vào nơi sa đoạ và kéo luôn cả chàng thanh niên đội bộ tóc giả có sừng như ác quỷ kia, cùng tất cả thuần phong mỹ tục của Moskva xuống địa ngục.

Hai người đang đi xuống một chiếc cầu thang dốc và hẹp đâm sâu vào bóng tối dày đặc thì Natalia bỗng hoảng sợ và luồn cánh tay để trần vào dưới khuỷu tay Gavrila; hắn cảm thấy hơi nóng của vai nàng, hít hương thơm của mái tóc và áo lông thú của nàng; dưới gấu xiêm thò ra chiếc giầy nhỏ bằng da dê thuộc, mũi vuông và nàng cúi nhìn vào bóng tối đen ngòm, đi xuống mỗi lúc một thận trọng hơn; lòng Gavrila khẽ rung động và giọng hắn trở nên nghẹn ngào; xuống tới bên dưới Natalia chăm chú nhìn thẳng vào cặp mắt chàng trai trẻ.

"Mở cửa nầy ra" nàng nói và trỏ một cái cửa thấp phủ da đã bị mối ăn. Công chúa bước qua ngưỡng cửa cao, đi vào trước; bóng tối ấm áp phảng phất mùi bụi bậm và mùi chuột. Gavrila giơ thật cao cái giá nến và trông thấy một căn phòng rộng rãi, trần hình vòm dựa trên bốn cột to và lùn. Đó là phòng ăn của Mikhail Feodorovich, nơi vị Sa hoàng hiền lành ấy ăn uống xưa kia với các uỷ viên trong Zemski Sbor(3). Những bức bích hoạ vẽ trên cột và trên vòm đã long lở nước sơn, ván trên sàn nhà kêu cót két. Ở cuối phòng, treo trên đinh có những bộ tóc giả bằng xơ gai, những chiếc áo bào của vua bằng giấy và đủ các thứ đồ đạc áo quần của bọn diễn viên; trong một góc phòng, chất đống các mũ miện và áo giáp bằng sắt tây, đó là tất cả những gì còn lại của gánh hát Đức Johan Kunxte, trên Hồng trường, mới bị đóng cửa vì "đã diễn những vở ngu xuẩn và chướng tai gai mắt"

Natalia nói: "Nhà hát của ta sẽ đặt ở đây. Bên nầy ngươi sẽ dựng một sân khẩu cho diễn viên, với màn và đèn lồng và ở chỗ kia, ngươi sẽ đặt ghế cho khán giả. Cần phải trang trí các vòm trần bằng những bức tranh đẹp cho thật vui mắt".

Theo con dường cũ, Gavrila đưa công chúa trở về tẩng gác trên và nàng đã cho hắn về sau khi đưa tay cho hắn hôn. Gavrila về tới nhà lúc đã quá nửa đêm; chẳng buồn cởi quần áo, cứ để nguyên bộ lễ phục và bộ tóc giả, hắn lăn ra giường, hai mắt nhìn lên trần như thể, dưới ánh nến đang tàn, hắn vẫn còn trông thấy khuôn mặt bầu bĩnh, cặp mắt nhung có cái nhìn soi mói, cái miệng xinh xinh đang nói, đôi vai thanh tú khoác hững hờ những bộ lông thú thơm phức; hắn không ngừng nghe tiếng xiêm màu xám trân châu xếp nếp dày sột soạt bay lượn trước mặt hắn trong bóng tối ấm áp.

Tối hôm sau, công chúa Natalia lại cho triệu Gavrila đến và mãi tới khuya, đọc cho hắn nghe "Bí mật của lò lửa", vở kịch nàng viết dở chưa xong, nói về ba chàng trai trẻ trong một cái lò lửa cháy rừng rực. Gavrila nghe nàng ngâm những câu thơ nhịp nhàng, lắc lư chiếc bút lỏng thiên nga đánh nhịp, hắn tường chừng như mình là một trong ba chàng trai trẻ đó, trần trụi trong lò lửa rừng rực cháy, sắp kêu lên vì sung sướng, thét lên như một gã điên khùng.

Gavrila hăng hái bắt tay vào việc xây dựng hai gian phòng cũ, không kể gì đến những trở ngại của bọn thơ lại ở Bộ Nội điện đã tìm cách gây ra cho hắn ngay từ đầu không kể gì chuyện chúng cố tình chậm chạp trong việc cung cấp gỗ làm kèo làm cột, vôi, đinh và các vật liệu khác. Ivan Artemist lặng thinh mặc dầu lão biết con trai lão đã bỏ các bản vẽ và không tới trường hàng hải nữa; trong bữa ăn, chẳng buồn đụng đến thìa, chàng thanh niên đưa con mắt ngơ ngác nhìn chằm chặp vào một điểm nào đó trong không gian và đêm đến khi ai nấy đã ngủ cả, hắn đốt hết cả một cây nến đáng giá đến ba kopeik. Chỉ có mỗi một lần, Ivan Artemist, quay quay ngón tay sau lưng và cắn môi, đã đánh bạo nói: "Cha chỉ nói với con một điều thôi Gavriuska ạ, con đang đùa với lửa, cẩn thận đấy!"

***

Trong tuần chay, Sa hoàng Piotr rời Voronez để tới bờ sông Xvia, đã phóng qua Moskva như một cơn lốc và ra lệnh cho Gavrila cùng với người anh là Yakov tới Petersburg để xây dựng cảng. Đối với Gavrila, công việc xây dựng nhà hát đã chấm dứt như vậy… Và hắn đã kết thúc câu chuyện của mình như vậy. Hắn đứng dậy, ra khỏi bàn, cởi các khuy đinh rất nhiều trên cái áo kiểu Hà Lan, phanh ngực ra và hai tay đút túi chiếc quần chẽn ngắn và phồng ống, đi đi lại lại từ cửa sổ đến cửa ra vào trong gian phòng trát vữa không xoa nhẵn.

Aleksey hỏi:

- Và chú không quên được nàng?

- Không… và em không muốn quên, dù người ta có đặt đầu em lên bục xử trảm!

Yakov gõ gõ móng tay xuống mặt bàn, nói:

- Chính mẹ chúng ta đã để lại cho chúng ta trái tim đê mê say đó… Cả Xanka cũng như thế… Chẳng làm thế nào cưỡng lại được, chẳng có thuốc nào chữa nổi. Nầy, anh và chú, ta hãy nâng cốc để tưởng nhớ tới người mẹ đã quá cố của chúng ta là Avdochia Evdokimovna!

Vừa lúc đó, ở ngoài cửa ra vào có tiếng đinh thúc ngựa kêu lanh canh và tiếng ủng người ta đang cạo bùn; cánh cửa bỗng mở toang và một người choàng áo khoác đen lấm bùn, mũ đen có lon bạc hiện ra. Đó là Alekxandr Danilovich Melsikov, trung uý pháo thủ của trung đoàn Preobrazenski, tổng trấn Sluxenburg và toàn quyền xứ Careli, xứ Ingri và xứ Estonia.

- Trời ơi! Thật là một tiệm hút thuốc? Ấy, cứ ngồi yên, đừng có khách khí với ta. Chào các chú! - Alekxandr Danilovich nói với một vẻ vui đùa ồn ào. - Nầy, hay là ta đi ra bờ sông, hả? - Hắn cởi áo choàng, bỏ mũ và bộ tóc giả to sù rồi ngồi vào bàn; hắn nhìn những khúc xương đã gặm vương vãi trên bàn và nhìn vào cái lon không. - Vì buồn quá, ta đã ăn sớm, - hắn nói, - rồi đánh một giấc chừng non một giờ đồng hồ, khi tỉnh dậy thì chẳng còn ma nào trong nhà nữa: khách khứa và người nhà đã bỏ ta mà chuồn sạch… Ông toàn quyền đang ngủ mà có chết đi thì có lẽ cũng chẳng ai hay biết gì hết.

Hắn nháy mắt với Aleksey:

- Nầy ông trung tá, ông thết một ít vodka có bỏ hạt tiêu và dưa cải bắp được chứ: ta nhức đầu quá. Còn các chú, những người anh em xây dựng, công việc thế nào? Cần phải khẩn trương lên, thời giờ gấp lắm rồi. Ngày mai, ta sẽ đi ngó qua công việc của các chú.

Một lát sau, Aleksey trở ra với một đĩa dưa bắp cải và một chai vodka. Alekxandr Danilovich, cong ngón tay út được trau chuốt cẩn thận, có đeo một chiếc nhẫn kim cương to, thong thả rót một cốc rượu, nhón một ít dưa trong đĩa có lẫn những mảnh nước đá nhỏ, uống một hơi, hai mắt lim dim rồi mở mắt ra, nhai dưa cải bắp rau ráu.

- Thật ra không gì chán bằng ngày chủ nhật, những ngày chủ nhật sao mà buồn thế, không thể tưởng tượng được. Hay là mùa xuân ở đây đối với ta không tốt? Ta bị nhức nhối và ê ẩm khắp người… Chắc là tại thiếu đàn bà… Chiến sĩ gì chúng ta? Những cuộc chinh phục của chúng ta mới hay hớm làm sao? Chúng ta đã dựng lên một thị trấn nhưng một thị trấn mà không có đàn bà thì còn ra cái quái gì nữa? Thực đấy, ta sẽ đệ đơn từ chức lên Piotr Alekseevich. Kệ thây cái chức toàn quyền! Thà bán bất cứ cái gì trong một cửa hiệu và sống một cách nhỏ mọn ở Moskva còn hơn… vì trái lại, ở đấy có những cô gái mới tuyệt chứ! Những thần Vệ nữ! Những cặp mắt long lanh, tinh quái, những đôi má hồng hồng, lại dịu dàng, tươi vui… Thôi nào, ta ra bờ sông đi, ở đây ngạt thở lắm!

Alekxandr Danilovich không thể ngồi lâu được một chỗ, hắn lúc nào cũng vội, cũng như tất cả những ai làm việc với Sa hoàng Piotr; hắn nói một việc khác.

Thật khó mà chiều lòng hắn, hơn nữa, hắn lại là một con người nguy hiểm. Hắn ấn lên đầu bộ tóc giả cùng với mũ, khoác lên vai chiếc áo choàng lót lông hắc điêu và cùng với ba chàng thanh niên ra khỏi căn nhà nhỏ.

Tức khắc, một ngọn gió xuân dữ dội, mát và ẩm ướt, thổi vào mặt họ. Trên khắp hòn đảo, xưa kia tên là đảo Fomin, bây giờ mang tên là đảo Petersburgskaia Xtorona, những cây thông toả ra một tiếng rì rào vừa dịu dàng vừa hùng mạnh, nghe như một ngọn suối từ bầu trời xanh sâu thẳm tuôn xuống… Bầy quạ đen vừa kêu vừa bay lượn trên những cây phong hiếm hoi, trơ trụi.

Căn nhà nhỏ của Aleksey ở tận cuối quảng trường Troiskaia - đã được đốn cây và đào gốc - cách những quán chợ bằng gỗ mới dựng không xa bao nhiêu; các cửa hàng đều đóng ván hình chữ X bịt kín, vì các thương nhân chưa tới: bên phải, sừng sững những bức tường thành bằng đất và những pháo đài của toà thành, đã sạch tuyết; trong lúc nầy chỉ có mỗi pháo đài của pháo thủ Piotr Alekseyev là đã được lát đá đến lưng chừng;

Ở đó trên cột cờ, phấp phới lá cờ trắng mang hình chữ thập của thánh Andre như lá cờ tiên phong của hạm đội mà mọi người đang mong ngóng.

Trên khắp quảng trường, gió thổi gợn các vũng nước. Không buồn nhìn xuống chân, Alekxandr Danilovich mang ủng cao, lội bì bõm đi xiên về phía sông Neva. Quảng trường lớn ở Petersburg chỉ mới có trên lời nói và trên các bản đồ Sa hoàng Piotr vẽ trong sổ tay của mình; trong khi chờ đợi, nơi đó chỉ có một ngôi nhà thờ nhỏ bằng gỗ? Tường vít kín bằng rêu, - nhà thờ Ba Ngôi - và cách đó không xa, gấn sông là ngôi nhà nhỏ của Piotr Alekseevich, một căn nhà xoàng xĩnh hai gian, bằng gỗ xúc, làm rất kỹ; lớp ván gỗ bọc ngoài sơn giả gạch; đỉnh nóc nhà đặt một khẩu súng cối và hai quả trái phá, trông như đã châm ngòi, tất cả đều bằng gỗ sơn.

Phía bên kia quảng trường có một toà nhà thấp, theo lối Hà Lan trông rất ưa nhìn: một ngọn khói nhỏ xoáy chôn ốc không ngừng từ ống khói uốn khúc bay lên; qua cửa sổ gắn kính mờ, trông thấy bên trong có những bình bằng thiếc và những khúc đồi lợn treo lủng lẳng trên trần nhà; trên cửa ra vào vẽ lòe loẹt hình một tay thuỷ thủ già mặt mũi gớm chết, râu như một tên hải tặc, một tay cầm cốc bia, tay kia cầm ống gieo súc sắc: bên trên cửa, cót két ở đầu một thanh sắt, lủng lẳng một tấm biển đề: "Quán bốn cuộc đua thuyền".

Ra tới sông, gió thổi tung tà áo khoác, những búp tóc trên bộ tóc giả của họ. Băng trên sông Neva xanh biếc, có những khoảng rộng mảu trắng và những con đường phủ một lớp lầy tuyết bẩn lẫn phân súc vật. Bỗng Alekxandr Danilovich nổi cáu:

- Chúng ta chỉ được chỉ có hai ngàn rúp cho tất cả mọi công việc! A! đồ cạo giấy, đồ đạo đức giả, đồ hà tiện són ra một chút là đã buốt ruột! Ta cóc cần tất cả những bọn thơ, bọn lại ấy, với tất cả những ban bệ của chúng. Ở Moskva, chúng cò kè từng kopeik một nhưng chúng lại không sợ phí giấy! Ở đây, ta là chúa tể! Ta có tiền, có ngựa, ta có thể kiếm được thợ lành nghề, cần bao nhiêu cũng có; tìm đâu cho ra, đó là việc của ta… Còn các chú, anh em nhà Brovkin, các chú cần phải nhớ kỹ trong đầu rằng các chú đến đây không phải là để nghỉ ngơi… Hãy bớt ăn, bớt ngủ đi, nhưng tất cả các bến tàu, các cầu nổi, các kho đều phải sẵn sàng vào cuối tháng năm… Và không phải chỉ có bên tả ngạn, như trước đây đã có lệnh cho các chú, mà cả ở đây nữa, trên Petersburgskaia Xtorona nầy, để các tàu lớn có thể cập bến được.

Alekxandr Danilovich rảo bước đi theo dọc bờ sông, trỏ cho những người cùng đi nơi nào phải đóng cọc sâu, nơi nào phải xây bến tàu đậu.

Giả thử như, sau một trận hải chiến thắng lợi, chiếc kỳ hạm của thuỷ sư đô đốc, buồm bị bắn thủng lỗ chỗ, vừa tiến vào vừa nổ hàng loạt súng, thì chẳng lẽ lại để nó bỏ neo ở cửa sông Foltanka sao? Không, phải bỏ neo ngay tại đây nầy! - hắn dẫm chân lên một vũng nước - Và nếu như có một phú thương nào từ Anh hay từ Hà Lan tới thì đây là nhà của Piotr Alekseevich, đây là nhà ta, xin chào mừng các ngài.

Ngôi nhà của Alekxandr Danilovich, hay là dinh toàn quyền, cách ngôi nhà nhỏ của Sa hoàng một trăm xagien về phía thượng lưu, đã được xây dựng một cách vội vã bằng đất trộn rơm, trát vữa giả đá hoa, mái nhà cao theo kiểu Hà Lan, đi trên sông Neva, từ xa đã trông thấy; thềm có hai trụ vuông đỡ cái mi nhà, nằm giữa mặt nhà; trên gờ dốc bên phải có tượng Thuỷ tề nằm nghỉ bằng gỗ thếp vàng, tay cầm đinh ba, trên gờ dốc bên trái, một nữ thuỷ thần với cặp vú đồ sộ, tựa khuỷu tay trên cái bình đổ; trên mặt đầu hồi đắp những hoa tự "A.M." có một con rắn quấn quanh; trên nóc nhà, bay phấp phới trên đỉnh cột lá cờ của ông toàn quyền; trước thềm đặt hai khẩu đại bác:

- Cái nhà nầy, có đưa người ngoại quốc đến xem cũng không đến nỗi phải hổ thẹn, có phải không? Những vị thuỷ thần của ta đẹp đấy chứ? Trông cứ như là vừa mới ở dưới biển lên nằm trên thềm nhà ta ấy… và khi hạm đội từ sông Xvia tới, diễu qua, bao nhiêu buồm căng lên hết, ta sẽ nổ đại bác thì phải biết là khói um… Phải biết là đẹp!

Alekxandr Danilovich, cặp mắt màu lam nhấp nháy, ngắm nghía lâu đài của mình mãi không biết chán. Rồi hắn quay lại và càu nhàu bực dọc nhìn sang bên tả ngạn xa xa, gió đang lay động các ngọn thông trơ trọi mọc giữa những gốc cây đã bị đốn và những khoảng rừng thưa nham nhở.

- Thật đáng tiếc! Trong lúc vội vàng, ta đã làm hỏng phong cảnh mất đôi chút!

Hắn giơ gậy trỏ nơi sông Neva chia ra làm nhiều nhánh hình thành sông Foltanka.

- Xưa kia, từ cửa sổ nhà ta nhìn ra, viễn cảnh mới đẹp làm sao, rừng thông vươn lên như một bức tường thành, ở đó lẽ ra có thể cất được một ngôi nhà nghỉ mát mùa hè… Cánh rừng ấy, người ta đã đốn mất rồi! Khỉ thật! bao giờ cũng vậy… Các chú biết thế nào không? Hãy về cả nhà ta uống một chén và có gì ăn nấy.

- Thưa ngài toàn quyền, - Aleksey nói - ngài có trông thấy những xe trượt tuyết đang chạy trên sông Neva từ phía thượng lưu tới không? Có lẽ là Sa hoàng chăng?

Melsikov đưa mắt nhìn và reo lên: "Đúng rồi!"

Lập tức hắn làm náo động cả lên. Anh em nhà Brovkin đi ngay các ngả để truyền đạt mệnh lệnh; còn chính ông toàn quyền thì chạy về nhà, oang oang gọi kẻ ăn người ở. Một lát sau, hắn đã lại ra bờ sông, đứng trên bến con, không choàng áo khoác, chỉ mặc bộ quân phục của trung đoàn Preobrazenski, có những lai tay áo rộng bản màu đỏ thêu chỉ vàng, đai lụa buộc chéo qua vai và bên sườn đeo một thanh gươm, chính thanh gươm hai năm trước đây, hắn đã cầm trong tay xung phong sang một chiến thuyền Thuỵ Điển tại cửa sông Neva.

Trên mặt sông đóng băng gồ ghề, trông phát sợ, một đoàn dài xe trượt tuyết đang tới gần. Chừng năm chục long kỵ binh thúc những con ngựa đã mệt lử, phóng về phía bờ, vì sợ băng có những khe nứt. Theo sau là một chiếc xe trượt tuyết nặng có mui kín bằng da; chiếc xe rẽ ngoặt trên mặt băng ngập nước và đỗ lại trước bến tàu. Đúng lúc từ trong xe, từ dưới tấm da gấu thò ra một cẳng chân dài đi ủng to, thì hai khẩu đại bác trước nhà ông toàn quyền nổ vang như sấm. Sau chiếc ủng, hiện ra hai ống tay áo của một chiếc áo cầu ngắn bằng lông cừu, từ trong ống tay áo thò ra những ngón tay có móng tay cứng, nắm chặt lấy riềm xe, trong khi một giọng trầm trầm kêu lên:

- Danilys, giúp ta một tay… Quỷ thật! ta không ra được…!

Alekxandr Danilovich nhảy từ trên bến xuống nước ngập đến đầu gối, kéo Piotr Alekseevich ra khỏi xe. Vừa lúc đó tất cả các pháo đài trên thành Piotr và Paul nổ súng, khói bốc mù mịt, tiếng nổ ầm ầm vang dội trên mặt sông. Một lá cờ leo lên đỉnh cột cờ, trên căn nhà nhỏ của Sa hoàng.

Piotr Alekseevich leo lên bến, đứng thẳng người, vươn vai, hất cái mũ lông ra đằng sau, và thoạt tiên nhìn Danilys với khuôn mặt dài, đỏ ửng lên vì sung sướng và cặp lông mày động đậy. Sa hoàng ôm lấy má hắn vào hai lòng bàn tay, siết chặt và nói:

- Chào bạn! Ngươi đã không thèm đến thăm ta mà ta thì cứ đợi ngươi mãi. Thế thì ta đến vậy… Cởi cho ta cái áo cầu. Đường đi xấu lắm, suýt nữa thì bọn ta chết đuổi, ở mé dưới Sluxenburg; suốt dọc dường ta bị xóc dữ quá, tê cả chân.

Piotr Alekseevich chỉ còn mặc cái áo bằng dạ lót lông sóc; khuôn mặt tròn, không cạo râu, ria mép vểnh lên lởm chởm, chìa ra hứng gió nhà vua đưa mắt nhìn theo những đám mây ùn ùn trên bầu trời mùa xuân, bóng lướt nhanh qua các hồ ao, vũng nước và mặt trời rực rỡ vẫn chiếu sáng, lấp ló giữa các khe mây, phía bên kia đảo Vaxilievski. Lỗ mũi nhà vua mở to, hai bên mép lõm xuống thành lúm đồng tiền.

- Thật là một thiên đường! - Sa hoàng nói. - Danilưts, đây quả thực là cảnh bồng lai, cảnh thiên đường trên trái đất… Ngửi thấy mùi biển cả…

Nhiều người đang chạy trên quảng trường, làm các vũng nước bắn tung tóe. Đằng sau họ, binh lính các trumg đoàn Preobrazenski và Xemionovski, hàng ngũ chỉnh tề binh phục màu xanh lá mạ bó sát người, ủng trắng, nặng nề tiến bước, súng cắm lưỡi lê chĩa ra phía trước.

Chú thích:

(1) Tức Alekxandr đại đế thời cổ Hy Lạp lừng lẫy vì nhữcg chiến công oanh liệt.

(2) Gọi Gavrila một cách thân mật.

(3) Hội đồng do giai cấp quý tộc bầu ra