Phần 011
Äừng Nói Hà nh
Chúng ta có thể nói không sợ lầm rằng, nói hà nh kẻ khác nhÆ° má»™t bản năng của con ngÆ°á»i. Con ngÆ°á»i tá»± nhiên Æ°a thÃch mình, nên lo giấu kÃn những gì xấu xa của mình và cÅ©ng tá»± nhiên phanh phui những khuyết Ä‘iểm của kẻ khác. Khi xét nét phẩm bình Ä‘á»i sống thiên hạ, con ngÆ°á»i nghe sung sÆ°á»›ng, tuy khả ố. Vì thế, má»™t trăm câu chuyện trong xã há»™i, có đến chÃn chục bà n vá» kẻ khác. Kẻ ấy có thể là những ngÆ°á»i xa lạ, mà cÅ©ng có thể là những ngÆ°á»i thân. Nhiá»u khi ngÆ°á»i ta nói hà nh không phải bởi ác tâm, mà bởi tánh tá»± nhiên hay vạch lá tìm sâu, bởi không có chuyện gì nói, bởi muốn tìm thứ cảm khoái đê hèn là thấy mình vô tá»™i, toà n thiện khi ngÆ°á»i nà y ngÆ°á»i ná» lỡ lầm, tá»™i lá»—i. Trong cuá»™c sống hà ng ngà y, bạn gặp biết bao câu chuyện nói hà nh vá» những là do tâm là nói trên. Có thể nói, ngÆ°á»i ta nói hà nh khắp má»i nÆ¡i.
DÆ°á»›i mái gia đình vá» chiá»u há»p lại, ngÆ°á»i ta nói chuyện ngÆ°á»i láng giá»ng có táºt nhá» má»n. NÆ¡i há»c Ä‘Æ°á»ng, dụm ba bảy, ngÆ°á»i ta nói chuyện cô nà y không lo há»c mà chỉ lo viết thÆ° cho tình nhân, cáºu ná» là m gì thi Ä‘áºu được vì là má»™t tên cao bồi. Ở xưởng hãng, ngÆ°á»i ta chỉ trÃch ông chủ bất công, má»™t mình thao túng đồng lá»i mà bất chấp quyá»n lợi của kẻ đồng sá»±. Trong quân Ä‘á»™i, ngÆ°á»i ta bà n tán vá»›i nhau vá» cá» chỉ hách dịch của cấp trên, hay bình vá» lối sống Ãch kỉ của má»™t và i ngÆ°á»i vợ binh sÄ©, vá» hà nh kiểm của má»™t số quân nhân trụy lạc. Ở quán cÆ¡m, nÆ¡i tiệm nÆ°á»›c, ngÆ°á»i thÃch lấy táºt xấu của bè bạn những khuyết Ä‘iểm tá»± nhiên nhÆ° lé mắt, Ä‘ui mù là câu chuyện đầu lưỡi để ngạo cÆ°á»i. Cả ở thánh Ä‘Æ°á»ng, ngÆ°á»i ta cÅ©ng xù xì bà n tán vá» cái bụng bá»± của ông nà y, cái mặt méo của bà kia. Và o những ngà y cúng đình hay Ä‘i chùa, ngÆ°á»i ta cÅ©ng lấy là m sung sÆ°á»›ng Ä‘Ã m tiếu vá»›i nhau vá» cách trang hoà ng của đình chùa, vá» những báºc tu hà nh, vá» những đồ dùng cúng quải.
Còn những Ä‘á» tà i nói hà nh thì vô số. NgÆ°á»i nói hà nh hình nhÆ° không trừ vấn Ä‘á» nà o của thiên hạ. Những tá»™i lá»—i, những táºt xấu của ai là m mất lòng há», phản đối há», há» Ä‘em ra nói rất hăng hái. Nhiá»u khi há» có thái Ä‘á»™ vị tha, "thầy Ä‘á»i", tá» ra sao thÆ°Æ¡ng tiếc ngÆ°á»i nà y sao sống thế nà y thế kia. Thế rồi há» Ä‘em những Ä‘á»i tÆ°, những việc kÃn đáo của kẻ khác ra bà n. Những câu chuyện nà y, há» nói say mê nhÆ° ngÆ°á»i nghiện á phiện bên nà ng tiên nâu. Äiá»u ngÆ°á»i ta khoái bà n nhất ở kẻ khác, là những lá»—i lầm vá» xác thịt. Má»™t báºc chức quyá»n nà o đó ngoà i Ä‘á»i mà đạp chút bùn, là há» thêm mắm thêm muối và bà n bất tuyệt. Những ngÆ°á»i Ä‘á»™c thân hay những cô gái lỡ thá»i mà có giao thiệp vá»›i ngÆ°á»i khác phái thì há» nói không biết đã. Trong há»c Ä‘Æ°á»ng, kẻ nói hà nh cÅ©ng Ä‘am mê bà n vá» những cuá»™c yêu sai lạc của những há»c sinh vá»›i nhau.
Có cuá»™c tình ái nà o thì há» phanh phui ra ánh sáng hết. Cả những đức tánh của kẻ khác, ngÆ°á»i nói hà nh cÅ©ng có thể dùng là m Ä‘á» tà i. Há» cho là giả hình, nhá» trá»i cho, váºy chá»› có cÆ¡ há»™i vẫn tá»™i lá»—i. Khi nghe tin ngÆ°á»i đồng nghiệp hay đồng song thà nh công việc gì, kẻ nói hà nh tìm cách bôi lá», cắt nghÄ©a xấu và dì hà nh Ä‘á»™ng của những kẻ ấy. Có khi là há» cho may rủi nhất thá»i. Ai được ủy lạo, tán thưởng, há» cho là cấp trên hiểu lầm, chá»› ngÆ°á»i được ủy lạo tán thưởng không xứng đáng. Nếu há» là ngÆ°á»i nghèo, há» hay nói những kẻ già u mà hạ tiện, già u vì bất nhÆ¡n. Há» cÅ©ng hay nói đến tiá»n bạc hay những huê lợi của những kẻ ấy không phải để mừng vì bác ái mà để ganh tị, gièm pha. Những câu chuyện nà y, há» nói vá»›i má»™t giá»ng chua chát mỉa mai, cay Ä‘á»™c. Có nhiá»u ngÆ°á»i đê mạt đến ná»—i, Ä‘em những tâm sá»± của những ngÆ°á»i thân thÃch vá»›i mình, những chuyện kÃn trong gia đình, trong bạn bè ra để bán rao.
Vá» tuổi nói hà nh thì có thể nói từ tuổi khôn trở lên, tuổi nà o cÅ©ng thÃch nói hà nh cả. NhÆ°ng nói hà nh có tiếng là phái yếu, và trong phái yếu, những cô gái già , những bà lão là nói nhiá»u nhất. Nói nhÆ° váºy không có ý bảo, phái mạnh khéo giữ ba tấc lưỡi. Có nhiá»u Ä‘Ã n ông tối Æ° già hà m và nói hà nh đáng khiếp. ThÆ°á»ng thÆ°á»ng ngÆ°á»i ta nói hà nh vì Ä‘a ngôn, nói riết rồi không biết chuyện gì phải nói, nên Ä‘em chuyện của kẻ khác bà n cho khá»e miệng. Ở đây hiểu là hạng ngÆ°á»i không có giá trị gì. Chá»› nói nhiá»u mà cần nói, thì có biết bao Ä‘iá»u bổ Ãch trong ngà nh văn hóa, khoa há»c, nghệ thuáºt, văn há»c, giáo dục...mặc sức nói. NgÆ°á»i có ác tâm không coi kẻ khác là anh em trong gia đình huynh đệ mà cứ tưởng nghÄ© đến quyá»n lợi của mình, nên khi thấy ai chạm đến cá nhân mình, hay ăn đứt mình thì oán ghét, phân bì. Lòng xấu nà y bá»™c lá»™ ra lá»i mỉa mai, ngạo nghá»…, thế là há» phải nói hà nh. CÅ©ng có nhiá»u ngÆ°á»i nói hà ng chỉ vì nhẹ dạ. Thấy khuyết Ä‘iểm của kẻ khác, nghịch mắt là há» nói, nói không cần suy nghÄ© phải quấy căn do lợi hại.
NgÆ°á»i nói hà nh thÆ°á»ng có tâm là căn bản là ngụ ý là m vui thÃch kẻ nghe, mua lòng ngÆ°á»i nghe. NhÆ°ng trong Phần bà n vá» việc chỉ trÃch, chúng tôi đã nói ngÆ°á»i nghe, nếu có lÆ°Æ¡ng tri, thÆ°á»ng không tin cáºy kẻ nói hà nh. Há» cho rằng rồi đây, khi vắng mặt há», kẻ nói hà nh sẽ nói xấu há». Thế mà kẻ nói hà nh lại dùng ba tấc lưỡi đầy nham hiểm của mình để thuyết phục há». Äối vá»›i ngÆ°á»i nghe, há» không đảm bảo được thiện cảm, đối vá»›i kẻ nói hà nh, chắc chắn há» gây ác cảm. Bạn biết con ngÆ°á»i rất sợ dÆ° luáºn, kể cả những ngÆ°á»i đã từng ra và o chốn tên bay đạn lạc. Khi nghe những kẻ khác dÆ° luáºn vá» mình, ngÆ°á»i thấy bối rối lo âu, không biết thiên hạ đối sá» vá»›i mình ra sao. Chung qui, ngÆ°á»i ta khủng khiếp vì búa rìu dÆ° luáºn, chỉ vì yếu tinh thần. Bởi có thứ tâm là ấy nên má»™t khi nghe ngÆ°á»i ta nói vá» tá»™i lá»—i, táºt xấu của mình thì coi kẻ nói hà nh là quân thù.
Có ngÆ°á»i thâm giao vá»›i nhiá»u kẻ, nhÆ°ng khi nghe những kẻ nà y nói hà nh vá» mình thì nghi kị oán ghét há» ngay. NhÆ° váºy, việc nói hà nh là thuốc Ä‘á»™c cho việc xá» thế mà ngÆ°á»i nói hà nh phải chịu những kết quả thảm khốc. Äá»i há» phải bị cô Ä‘á»™c. NgÆ°á»i xa lạ nghe há» nói hà nh tìm cách tránh trÆ°á»›c há». Những kẻ thân thÃch vá»›i há» bị há» vạch lá tìm sâu, bán rao tiếng xấu mất tÃn nhiệm ở há», dần dần từ giã há», khi thấy há» không kÃnh trá»ng mình, không binh vá»±c mình, tìm cÆ¡ há»™i chia tay vá»›i há». Nếu há» là báºc chỉ huy, má»™t nhà giáo dục, há» bị kẻ dÆ°á»›i coi nhÆ° rÆ¡m rác. Uy quyá»n của há» bị miệng lưỡi cấp dÆ°á»›i là m lung lay. Danh tiếng há» vì sá»± trã Ä‘Å©a của kẻ dÆ°á»›i, bị bôi lá». Nếu há» là hạng bị quản trị, cấp trên rất Ä‘á» phòng há», vì cho há» là hạng dấy nguy, gieo mầm bất tuân, phá tan uy tÃn và phản đối kỉ luáºt. Trong cuá»™c giao tế hà ng ngà y, khi gặp ngÆ°á»i có ăn há»c cao mà há» mở miệng nói hà nh thì tức thì há» bị liệt và o hạng tiểu nhân, có Ä‘á»i sống bất đáng. NhÆ° thế trong xã há»™i, ngÆ°á»i nói hà nh là đối tượng của muôn ngÆ°á»i oán ghét.
Äiá»u chúng tôi Æ°á»›c muốn cho ngà y mai đầy hứa hẹn của bạn, là bạn quyết không khi nà o nói hà nh. Bạn hãy tin nhÆ° hai lần hai là bốn rằng, nói hà nh là m cho nhân cách bạn đê hèn vì tá» ra bạn không đủ can đảm nói thẳng cùng kẻ khác lá»—i lầm của há». Nói hà nh là m cho Ä‘á»i bạn mất nhiá»u thâm tình, do đó có hại cho sá»± há»c thêm kinh nghiệm, có hại cho việc là m ăn. Khi gặp ai gièm chuyện kẻ khác nói cùng bạn, hoặc bạn là m thinh, hoặc bạn lái câu chuyện qua vấn Ä‘á» khác. Nếu sá»± Ä‘Ãnh chÃnh lá»—i lầm cần thiết, thì bạn nên là m vá»›i nghệ thuáºt để khá»i gieo ác cảm không có lợi gì cho Ä‘á»i mình. Lẽ dÄ© nhiên, khi có pháºn sá»± binh vá»±c ai, thì dù bị thiên hạ ghét đến đâu, vẫn phải nói sá»± tháºt. Má»™t phÆ°Æ¡ng thế giúp bạn xa lánh sá»± nói hà nh là hãy thÆ°á»ng tá»± kiểm là hãy nghe lá»i Socrate là tìm biết mình. Khi bạn hiểu bạn rồi thì bạn không có ác tâm vá»›i kẻ khác và rất khoan hồng vá»›i bất cứ ai.
|