29-08-2008, 09:09 AM
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
Äịa ChÃnh trị và Thế giá»›i Phẳng
MƯỜI MỘT
Thế giới không phẳng
Cấm súng và điện thoại di động
Xây dá»±ng có thể là công việc cháºm chạp và cần cù của nhiá»u năm trá»i.
Phá hoại có thể là hà nh động thiếu suy nghĩ của một ngà y.
- Sir Winston Churchill
Trong má»™t chuyến vá» quê Minnesota mùa đông năm 2004, tôi ăn trÆ°a vá»›i hai ngÆ°á»i bạn Ken và Jill Greer ở quán bánh ngá»t Perkins, trong bữa ăn Jill nói gần đây bang vừa thông qua má»™t đạo luáºt má»›i vá» súng. Luáºt giấu và mang, được thông qua ngà y 28 tháng Năm 2003, xác láºp rằng cảnh sát trưởng các địa phÆ°Æ¡ng phải cấp phép cho bất kì ai yêu cầu – trừ những ngÆ°á»i có tiá»n sá»± hoặc có bệnh tâm thần – được mang súng đã giấu kÃn đến chá»— là m (trừ khi chủ của ngÆ°á»i đó công khai cấm quyá»n đó). Luáºt đó có mục Ä‘Ãch giảm bá»›t các vụ tá»™i phạm, bởi vì khi bá»n kẻ cÆ°á»›p định chặn bạn, chúng sẽ không thể chắc bạn có vÅ© khà trên ngÆ°á»i hay không. Dù váºy, đạo luáºt đó vẫn dà nh cho chủ doanh nghiệp quyá»n cấm ngÆ°á»i không phải là nhân viên mang vÅ© khà đến má»™t địa Ä‘iểm kinh doanh, chẳng hạn nhà ăn hay câu lạc bá»™ sức khoẻ. Luáºt nói rằng bất cứ doanh nghiệp nà o có quyá»n cấm mang súng ngắn được giấu ở cÆ¡ ngÆ¡i của mình nếu nó gắn bảng ở cá»a ra và o chỉ rõ là ở đây cấm súng. (Theo tin Ä‘Æ°a quy định nà y dẫn đến má»™t số biểu tượng rất sáng tạo, chẳng hạn má»™t nhà thá» kiện bang vá» quyá»n sá» dụng má»™t câu trÃch trong kinh thánh nhÆ° biểu tượng cấm súng và má»™t nhà hà ng sá» dụng hình ảnh má»™t ngÆ°á»i phụ nữ mặc tạp dá» Ä‘eo má»™t súng máy.) Là do khiến tất cả những vấn đỠđó đến vá»›i chúng tôi trong bữa trÆ°a là vì Jill nói rằng ở các câu lạc bá»™ sức khoẻ khắp thà nh phố, nÆ¡i cô chÆ¡i tennis, cô nháºn ra hai dấu hiệu thÆ°á»ng xuyên xuất hiện, cái nà y ngay sau cái kia. Tại câu lạc bá»™ tennis ở Bloomington, thà dụ, có má»™t bảng thông báo ngay ở cá»a ra và o nói rằng, “Cấm Súng.†Và ngay gần đó, bên ngoà i phòng thay quần áo, má»™t bảng khác ghi: “Cấm Äiện thoại Di Ä‘á»™ng.â€
Hmmm. Cấm súng và điện thoại di động? Cấm súng thì tôi hiểu, tôi nói, nhưng tại sao lại cấm điện thoại di động?
Tôi ngá»› ngẩn tháºt. Là do là vì má»™t số ngÆ°á»i mang theo Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng gắn máy ảnh và o phòng thay quần áo, lén lút chụp ảnh Ä‘Ã n ông và đà n bà trần truồng rồi e-mail chúng Ä‘i khắp thế giá»›i. Tiếp theo há» sẽ nghÄ© ra Ä‘iá»u gì? Dù cái má»›i là gì Ä‘i chăng nữa, bao giá» ngÆ°á»i ta cÅ©ng sẽ tìm ra cách sá» dụng và lạm dụng nó.
Khi phá»ng vấn Promod Haque tại Norwest Venture Partners ở Palo Alto, tôi được giám đốc quan hệ công chúng của công ti, Katie Belding, giúp đỡ, sau đó cô gá»i cho tôi e-mail sau: “Tôi vừa chat vá»›i chồng tôi vá» cuá»™c gặp của ông vá»›i Promod hôm trÆ°á»›c… Anh ấy là giáo viên lịch sỠở má»™t trÆ°á»ng trung há»c ở San Mateo. Tôi há»i anh ấy, ‘Khi nà o thì anh thấy thế giá»›i là phẳng?’ Anh ấy nói việc đó vừa má»›i xảy ra ở trÆ°á»ng, khi anh Ä‘i dá»± cuá»™c há»p giáo viên. Má»™t há»c sinh bị Ä‘uổi há»c tạm thá»i vì giúp má»™t há»c sinh khác quay cóp trong má»™t bà i kiểm tra – chúng tôi không nói đến kiểu viết câu trả lá»i dÆ°á»›i đế giầy hoặc truyá»n tay nhau má»™t mảnh giấy theo kiểu truyá»n thống, mà …†Ngạc nhiên, tôi gá»i Ä‘iện cho chồng cô, Brian, và anh kể tiếp câu chuyện: “Cuối giá» thi, khi tất cả các bà i thi Ä‘ang được táºp trung vá» phÃa đầu lá»›p, há»c sinh đó rất nhanh và ranh mãnh rút Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng ra và bằng cách nà o đó chụp các câu há»i trong bà i thi, rồi ngay láºp tức gá»i cho ngÆ°á»i bạn cÅ©ng Ä‘ang phải là m cùng bà i thi đó và o buổi sau. Bạn nó cÅ©ng có má»™t chiếc Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng gắn máy ảnh số và khả năng gá»i được e-mail và rõ rà ng có khả năng xem các câu há»i trÆ°á»›c đợt tiếp. Cáºu há»c sinh bị má»™t giáo viên khác bắt khi Ä‘ang rút Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng ra giữa hai đợt. Mang Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng và o trÆ°á»ng là trái ná»™i quy – mặc dù chúng tôi Ä‘á»u biết bá»n trẻ vẫn mang và o – cho nên ngÆ°á»i giáo viên tịch thu máy Ä‘iện thoại và phát hiện thằng bé đã có ảnh bà i thi trong đó. Nên ông chủ nhiệm kỉ luáºt, ở buổi há»p thÆ°á»ng kì của trÆ°á»ng, mở đầu bằng câu, ‘Chúng ta lại có cái gì má»›i để lo.’ Vá» bản chất ông nói, ‘Cẩn tháºn, hãy để mắt, bởi vì bá»n trẻ vượt quá xa chúng ta vá» mặt công nghệ mất rồi’.â€
NhÆ°ng vá»›i công nghệ má»›i không phải tất cả má»i việc Ä‘á»u trở nên tồi tệ, Brian nháºn xét: “Tôi đến má»™t buổi hòa nhạc của Jimmy Buffett hồi đầu năm. Máy ảnh không được phép, nhÆ°ng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng thì được. Thế là khi buổi hòa nhạc bắt đầu má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u Ä‘á»™t nhiên rút Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng ra để chụp ảnh Jimmy Buffett. Tôi có má»™t bức treo ngay trên tÆ°á»ng kia. Chúng tôi ngồi ở hà ng thứ hai và anh chà ng ngồi bên cạnh giÆ¡ Ä‘iện thoại lên, tôi bèn nói vá»›i anh ta, ‘Nà y, anh có thể gá»i cho chúng tôi và i cái ảnh được không? Sẽ không ai tin chúng ta ngồi gần nhau thế nà y đâu.’ Anh ta nói, ‘Chắc được,’ và chúng tôi Ä‘Æ°a cho anh ta má»™t danh thiếp vá»›i [địa chỉ] e-mail của chúng tôi. Chúng tôi tháºt sá»± không nghÄ© sẽ nháºn được ảnh, nhÆ°ng ngà y hôm sau anh ta e-mail cho chúng tôi cả má»™t đống.â€
Chuyến Ä‘i Bắc Kinh mà tôi đã miêu tả ở trên rÆ¡i và o đúng dịp kỉ niệm mÆ°á»i lăm năm vụ thảm sát ở quảng trÆ°á»ng Thiên An Môn, diá»…n ra ngà y 4 tháng Sáu, 1989, nghÄ©a là 4/6/89. Các đồng nghiệp của tôi ở văn phòng Times thông báo cho tôi rằng và o ngà y đó các nhân viên kiểm duyệt của chÃnh phủ Trung Quốc sẽ chặn các tin nhắn SMS trên Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng vá»›i bất kì dẫn chiếu nà o đến quảng trÆ°á»ng Thiên An Môn hay tháºm chà các số 6 và 4. Thế nên nếu bạn tình cá» quay số máy 664-6464, hoặc gá»i má»™t tin nhắn trong đó bạn hẹn gặp ai và o lúc 6 giá» chiá»u ở tầng 4, các kiểm duyệt viên Trung Quốc chặn nó dùng công nghệ gây nhiá»…u.
Mark Steyn, viết trên National Review ( 25-10-2004), thuáºt lại má»™t câu chuyện từ tá» báo Aráºp Al-Quds al-Arabi ở London vá» má»™t sá»± hoảng loạn nổ ra ở Khartoum, Sudan, sau má»™t tin đồn Ä‘iên rồ lan khắp thà nh phố, cho rằng nếu má»™t ngÆ°á»i không theo đạo bắt tay má»™t ngÆ°á»i, thì ngÆ°á»i đó có thể mất nam tÃnh của mình. “Cái gây ấn tượng cho tôi vá» câu chuyện,†Steyn viết, “là má»™t chi tiết: sá»± cuồng loạn lan truyá»n bởi các Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng và nhắn tin văn tá»±. Hãy nghÄ© vá» Ä‘iá»u đó: Bạn có thể có má»™t Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng thế mà vẫn tin cái bắt tay của má»™t ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i có thể là m dÆ°Æ¡ng váºt bạn tan mất. Cái gì sẽ xảy ra khi loại tÃnh cách nguyên thuá»· cao cấp vá» công nghệ đó tiến quá nhắn tin văn tá»±?â€
Äây không phải là má»™t chÆ°Æ¡ng vá» Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, váºy vì sao tôi lại nêu các chuyện nà y ra? Bởi vì suốt từ khi viết vá» toà n cầu hóa, tôi đã bị các nhà phê bình thách thức theo má»™t Ä‘Æ°á»ng lối cá biệt: “Liệu trong là luáºn của ông có chứa Ä‘á»±ng má»™t thứ quyết định luáºn công nghệ không? Friedman, nếu nghe theo ông, thì có mÆ°á»i lá»±c là m phẳng nà y, chúng há»™i tụ và là m phẳng thế giá»›i, và con ngÆ°á»i không thể là m gì khác ngoà i việc cúi đầu trÆ°á»›c nó và tham gia cuá»™c diá»…u hà nh. Và sau má»™t thá»i kì quá Ä‘á»™, ai cÅ©ng sẽ trở nên già u có hÆ¡n và thông minh hÆ¡n, và tất cả sẽ ổn. NhÆ°ng ông sai rồi, bởi vì lịch sá» thế giá»›i cho thấy rằng các lá»±a chá»n vỠý thức hệ, và những lá»±a chá»n quyá»n lá»±c, thÆ°á»ng xuyên nảy sinh đối vá»›i má»i hệ thống, và quá trình toà n cầu hóa sẽ không khác.â€
Äây là câu há»i xác đáng, nên hãy để tôi trả lá»i trá»±c tiếp: Tôi là má»™t ngÆ°á»i theo quyết định luáºn công nghệ! Nháºn tá»™i nhÆ° bị buá»™c..
Tôi tin rằng các năng lá»±c tạo ra các ý định. Nếu chúng ta tạo ra má»™t mạng Internet nÆ¡i má»i ngÆ°á»i có thể mở cá»a hà ng trá»±c tuyến và có được các nhà cung cấp toà n cầu, khách hà ng toà n cầu, và đối thủ cạnh tranh toà n cầu, há» sẽ mở cá»a hà ng, hoặc ngân hà ng, hoặc hiệu sách trá»±c tuyến. Nếu chúng ta tạo ra các ná»n work flow cho phép các công ti chẻ nhá» bất cứ công việc nà o và source nó cho trung tâm tri thức ở bất kì đâu trên thế giá»›i có thể thá»±c hiện công việc đó má»™t cách hiệu quả hÆ¡n và vá»›i giá thấp hÆ¡n, các công ti sẽ thá»±c hiện loại outsoucing đó. Nếu chúng ta tạo ra các Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng vá»›i máy ảnh ở trong, má»i ngÆ°á»i sẽ dùng chúng cho má»i thứ việc, từ quay bà i khi thi cho đến gá»i Ä‘iện cho bà đang ở viện dưỡng lão để chúc sinh nháºt lần thứ chÃn mÆ°Æ¡i từ đỉnh má»™t ngá»n núi ở New Zealand. Lịch sá» phát triển kinh tế dạy Ä‘i dạy lại Ä‘iá»u nà y: Nếu bạn có thể là m, thì bạn phải là m, nếu không các đối thủ cạnh tranh của bạn sẽ là m – và nhÆ° cuốn sách nà y đã cố giải thÃch, có má»™t vÅ© trụ hoà n toà n má»›i của các thứ mà các công ti, đất nÆ°á»›c, và cá nhân có thể và phải là m để phát đạt trong má»™t thế giá»›i phẳng.
NhÆ°ng dù tôi có là má»™t ngÆ°á»i theo quyết định luáºn công nghệ, tôi không phải là ngÆ°á»i theo quyết định luáºn lịch sá». Hoà n toà n không có đảm bảo nà o rằng má»i ngÆ°á»i sẽ sá» dụng các công nghệ má»›i nà y, hoặc ba sá»± há»™i tụ, cho lợi Ãch của bản thân mình, đất nÆ°á»›c mình, hay nhân loại. Äây chỉ là các công nghệ. Sá» dụng chúng không là m bạn trở nên hiện đại, thông minh, đạo đức, khôn ngoan, công bằng, hay tá» tế hÆ¡n. Nó chỉ giúp bạn có khả năng liên lạc, cạnh tranh, và cá»™ng tác xa hÆ¡n và nhanh hÆ¡n. Khi không có chiến tranh là m thế giá»›i bất ổn, má»—i các công nghệ nà y sẽ trở nên rẻ hÆ¡n, nhẹ hÆ¡n, nhá» hÆ¡n và cá nhân, di Ä‘á»™ng, số, và ảo hÆ¡n. Do đó, ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i sẽ tìm ra cà ng nhiá»u cách để dùng chúng. Chúng ta chỉ có thể hi vá»ng là nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n ở nhiá»u nÆ¡i hÆ¡n sẽ dùng chúng để sáng tạo, cá»™ng tác, và nâng mức sống của há» lên, chứ không phải ngược lại. Song nó không nhất thiết phải xảy ra. Diá»…n đạt theo cách khác, tôi không biết sá»± là m phẳng thế giá»›i sẽ dẫn đến đâu.
Thá»±c ra, đây là điểm trong cuốn sách tôi buá»™c phải thú nháºn rằng: Tôi biết là thế giá»›i không phẳng.
Äúng, bạn hiểu đúng tôi: tôi biết là thế giá»›i không phẳng. Äừng lo. Tôi biết.
Dù váºy, tôi chắc chắn là từ bấy lâu nay thế giá»›i Ä‘ang co lại và phẳng ra, và tiến trình được đẩy nhanh đầy kịch tÃnh trong các năm vừa qua. Hiện nay má»™t ná»a thế giá»›i Ä‘ang tham gia trá»±c tiếp hoặc gián tiếp và o quá trình là m phẳng hoặc cảm thấy các tác Ä‘á»™ng của nó. Tôi đã là m cho cuốn sách nà y mang tÃt Thế giá»›i phẳng má»™t cách phóng túng để thu hút sá»± chú ý và o sá»± là m phẳng nà y và nhịp Ä‘á»™ tăng nhanh của nó bởi vì tôi nghÄ© đó là xu hÆ°á»›ng quan trá»ng duy nhất trên thế giá»›i ngà y nay.
NhÆ°ng tôi cÅ©ng chắc chắn ngang thế rằng không phải là không thể tránh khá»i vá» mặt lịch sá» là phần còn lại của thế giá»›i sẽ trở nên phẳng, hay các phần đã phẳng của thế giá»›i không bị chiến tranh, khủng hoảng kinh tế, hoặc chÃnh trị là m cho không phẳng. Có hà ng trăm triệu ngÆ°á»i trên hà nh tinh nà y đã bị quá trình là m phẳng bá» lại đằng sau hay cảm thấy bị ngợp trÆ°á»›c nó, và má»™t số trong số há» có đủ sá»± tiếp cáºn đến các công cụ là m phẳng để dùng chúng chống lại hệ thống, chứ không phải nhân danh nó. Sá»± là m phẳng có thể Ä‘i sai Ä‘Æ°á»ng ra sao là chủ Ä‘á» của chÆ°Æ¡ng nà y, và tôi tiếp cáºn nó bằng cách thá» trả lá»i các câu há»i sau: Các nhóm ngÆ°á»i, lá»±c lượng, hay vấn Ä‘á» lá»›n nhất nà o cản trở quá trình phẳng hóa nà y, và bằng cách nà o chúng ta có thể cá»™ng tác tốt hÆ¡n để vượt qua chúng?
QUà á»M YẾU
Má»™t lần tôi nghe Jerry Yang, đồng sáng láºp Yahoo!, trÃch câu nói của má»™t quan chức cấp cao chÃnh phủ Trung Quốc, “NÆ¡i nà o con ngÆ°á»i có hi vá»ng, bạn sẽ có má»™t tầng lá»›p trung lÆ°u.†Tôi nghÄ© đây là sá»± thấu hiểu rất hữu Ãch. Sá»± tồn tại của các tầng lá»›p trung lÆ°u lá»›n, ổn định khắp thế giá»›i là quyết định đối vá»›i sá»± ổn định địa chÃnh trị, nhÆ°ng tầng lá»›p trung lÆ°u là má»™t trạng thái tinh thần, chứ không phải má»™t trạng thái thu nháºp. Äó là vì sao phần lá»›n ngÆ°á»i MÄ© luôn luôn tá»± miêu tả mình là “tầng lá»›p trung lÆ°u,†cho dù theo thống kê thu nháºp má»™t số ngÆ°á»i trong số há» không thể được coi nhÆ° váºy. “Tầng lá»›p trung lÆ°u†là má»™t cách khác để miêu tả những ngÆ°á»i tin rằng há» có lối thoát khá»i nghèo nà n hay địa vị thu nháºp thấp để hÆ°á»›ng tá»›i mức sống cao hÆ¡n và má»™t tÆ°Æ¡ng lai tốt đẹp hÆ¡n cho con cái há». Bạn có thể ở tầng lá»›p trung lÆ°u trong đầu mình dù cho bạn kiếm được 2 $ hay 200 $ má»™t ngà y, nếu bạn tin và o Ä‘á»™ linh Ä‘á»™ng của xã há»™i – rằng con cái bạn có cÆ¡ há»™i sống khá hÆ¡n bạn – và lao Ä‘á»™ng chăm chỉ và chÆ¡i theo các quy tắc của xã há»™i sẽ khiến bạn đến được nÆ¡i nà o bạn muốn.
Theo nhiá»u cách, Ä‘Æ°á»ng phân cách giữa những ngÆ°á»i ở trong thế giá»›i phẳng và những ngÆ°á»i không ở trong đó là đưá»ng hi vá»ng nà y. Tin tốt là nh từ Ấn Äá»™ và Trung Quốc, và các nÆ°á»›c của Äế chế Soviet trÆ°á»›c đây là , vá»›i tất cả các thiếu sót và mâu thuẫn ná»™i tại, các nÆ°á»›c nà y bây giá» là tổ ấm cho hà ng trăm triệu ngÆ°á»i có đủ hi vá»ng để là tầng lá»›p trung lÆ°u. Tin buồn từ châu Phi, cÅ©ng nhÆ° nông thôn Ấn Äá»™, Trung Quốc và MÄ© Latin, và nhiá»u góc tối của thế giá»›i phát triển, là có hà ng trăm triệu ngÆ°á»i không có hi vá»ng và do đó không có cÆ¡ may để và o tầng lá»›p trung lÆ°u. Há» không có hi vá»ng vì hai là do: hoặc há» quá ốm yếu, hay các chÃnh phủ địa phÆ°Æ¡ng quá thất thÆ°á»ng đối vá»›i hỠđể tin há» có má»™t lối vá» phÃa trÆ°á»›c.
Nhóm đầu tiên, những ngÆ°á»i quá ốm yếu, là những ngÆ°á»i hà ng ngà y bị HIV-AIDS, sốt rét, lao, và bại liệt hà nh hạ, và những ngÆ°á»i tháºm chà không có Ä‘iện và nÆ°á»›c sạch Ä‘á»u đặn. Nhiá»u trong những ngÆ°á»i nà y sống gần thế giá»›i phẳng đến đáng kinh hoà ng. Khi ở Bangalore tôi đến thăm má»™t trÆ°á»ng thá»±c nghiệm, Shanti Bhavan, hay “Thiên Ä‘Æ°á»ng hòa bình.†Nó nằm gần là ng Baliganapalli, ở tỉnh Tamil Nadu, cách khoảng má»™t giá» xe từ các trung tâm công nghệ cao bằng kÃnh và thép của ná»™i đô Bangalore – má»™t trong những trung tâm đó có tên là “Miá»n đất Và ng son.†Trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i đến đó, hiệu trưởng ngôi trÆ°á»ng, Lalita Law, má»™t ngÆ°á»i Thiên chúa giáo Ấn Äá»™ nhiệt tình và sắc sảo, giải thÃch cho tôi, vá»›i má»™t sá»± căm giáºn Ãt kiá»m chế trong giá»ng nói, rằng trÆ°á»ng có 160 trẻ em, mà bố mẹ Ä‘á»u là các tiện dân sống ở ngôi là ng bên cạnh.
“Những đứa trẻ nà y, bố mẹ chúng là m nghá» nhặt rác, bốc vác, và khai thác đá,†bà nói khi chúng tôi nhảy tÆ°ng tÆ°ng trên chiếc xe jeep trên con Ä‘Æ°á»ng lồi lõm dẫn đến trÆ°á»ng. “Há» sống dÆ°á»›i mức nghèo khổ, thuá»™c đẳng cấp thấp nhất, các tiện nhân, những ngÆ°á»i được cho là đang hoà n tất số pháºn của mình và bị bỠở nÆ¡i há» sống. Chúng tôi nháºn các đứa trẻ nà y ở bốn hay năm tuổi. Chúng không biết có nÆ°á»›c uống sạch là gì. Chúng quen uống nÆ°á»›c rãnh bẩn, nếu chúng may mắn sống gần má»™t cái rãnh. Chúng chÆ°a bao giá» thấy nhà vệ sinh, chúng không tắm… Tháºm chà chúng không có mảnh quần áo tá» tế. Chúng tôi phải bắt đầu bằng hoà nháºp chúng và o xã há»™i. Khi lần đầu tiên chúng tôi nháºn chúng vá» chúng chạy ra, đái và ỉa bất kì đâu chúng muốn. [Thoạt tiên] chúng tôi không cho chúng ngủ giÆ°á»ng, vì vá»›i chúng đó là má»™t cú sốc văn hóa.â€
Tôi gõ Ä‘iên rồ ở sau xe jeep trên chiếc laptop của mình để theo kịp lá»i Ä‘á»™c thoại cay Ä‘á»™c của bà vá» cuá»™c sống ở là ng.
“Cái ‘Ấn Äá»™ Sáng ngá»i’ nà y [khẩu hiệu của đảng BJP cầm quyá»n, trong cuá»™c bầu cá» năm 2004] chá»c tức những ngÆ°á»i nhÆ° chúng tôi,†bà nói thêm. “Ông phải đến các là ng thôn quê để thấy Ấn Äá»™ sáng ngá»i thế nà o, và nhìn và o mặt trẻ con để thấy Ấn Äá»™ sáng ngá»i hay không. Ấn Äá»™ tá»a sáng tốt cho các tạp chà bóng láng, nhÆ°ng nếu ông chỉ Ä‘i ra ngoà i Bangalore ông sẽ thấy má»i thứ vỠẤn Äá»™ sáng ngá»i bị bác bá»â€¦ [Trong các là ng] nạn nghiện rượu lan trà n, nạn giết con gái sÆ¡ sinh và tá»™i phạm tăng lên. Ông phải đút lót để có Ä‘iện, nÆ°á»›c; ông phải đút lót cho ngÆ°á»i định thuế để hắn ta định mức thuế nhà chÃnh xác cho ông. Äúng, các tầng lá»›p trung lÆ°u và cao Ä‘ang cất cánh, nhÆ°ng 700 triệu ngÆ°á»i còn bị bá» lại đằng sau, tất cả những gì há» thấy là u ám, tối tăm và tuyệt vá»ng. Há» sinh ra để tuân theo số mệnh và phải sống theo cách nà y, chết theo cách nà y. Cái duy nhất tá»a sáng vá»›i há» là mặt trá»i, mà nó thì nóng, không thể chịu nổi và có quá nhiá»u ngÆ°á»i chết vì trúng nóng.†“Con chuá»™t†duy nhất mà những đứa trẻ nà y từng gặp, bà nói thêm, không phải con chuá»™t bên cạnh máy tÃnh, mà là chuá»™t tháºt.
Có hà ng nghìn là ng nhÆ° thế ở nông thôn Ấn Äá»™, Trung Quốc, châu Phi, và MÄ© Latin. Và đó là vì sao không ngạc nhiên là trẻ em ở thế giá»›i Ä‘ang phát triển – thế giá»›i không phẳng – có nguy cÆ¡ chết lá»›n gấp mÆ°á»i lần vì các bệnh có thể phòng chống bằng vaccin hÆ¡n là trẻ con trong thế giá»›i phẳng phát triển. Ở các vùng bị nhiá»…m nhất của nông thôn miá»n Nam châu Phi, má»™t phần ba phụ nữ có thai được nói là nhiá»…m HIV. Chỉ riêng dịch AIDS là đủ để là m sụp đổ cả má»™t xã há»™i: hiện nay nhiá»u giáo viên ở các nÆ°á»›c châu Phi nà y bị nhiá»…m AIDS, nên há» không thể dạy há»c được, và trẻ nhá», đặc biệt là con gái, phải bá» há»c hoặc vì phải săn sóc bố mẹ ốm yếu sắp chết, hoặc vì bị mồ côi do AIDS và không thể trả tiá»n há»c phÃ. Và không có giáo dục, thanh niên không thể há»c được cách tá»± bảo vệ mình khá»i HIV-AIDS hay các bệnh khác, chÆ°a nói đến chuyện há»c được các kÄ© năng nâng cao cuá»™c sống cho phép phụ nữ kiểm soát tốt hÆ¡n cÆ¡ thể mình và bạn tình. Viá»…n cảnh vá» má»™t đại dịch AIDS trà n lan ở Ấn Äá»™ và Trung Quốc, loại đã là m suy yếu toà n bá»™ vùng Nam châu Phi, vẫn rất thá»±c, chủ yếu bởi vì chỉ má»™t phần năm số ngÆ°á»i có nguy cÆ¡ nhiá»…m HIV trên toà n thế giá»›i có được các dịch vụ phòng chống. Hà ng chục triệu phụ nữ muốn và có thể hưởng lợi từ nguồn kế hoạch hóa gia đình không có được Ä‘iá»u đó vì thiếu tà i trợ địa phÆ°Æ¡ng. Bạn không thể đẩy tăng trưởng kinh tế ở má»™t nÆ¡i 50% ngÆ°á»i dân bị mắc bệnh sốt rét hoặc má»™t ná»a số trẻ con bị suy dinh dưỡng, hoặc má»™t phần ba số bà mẹ sắp chết vì bệnh AIDS.
Không nghi ngá» gì là Trung Quốc và Ấn Äá»™ khấm khá hÆ¡n vì chà Ãt có má»™t phần dân số của hỠở trong thế giá»›i phẳng. Khi các xã há»™i bắt đầu phồn vinh, bạn sẽ có má»™t vòng thiện: Há» bắt đầu sản xuất đủ thá»±c phẩm để ngÆ°á»i dân có thể rá»i khá»i đất Ä‘ai, nhân công thừa được Ä‘Ã o tạo và giáo dục để bắt đầu là m vá» công nghiệp và dịch vụ; Ä‘iá»u đó dẫn đến đổi má»›i, giáo dục tốt hÆ¡n và các trÆ°á»ng đại há»c, các thị trÆ°á»ng tá»± do hÆ¡n, tăng trưởng và phát triển kinh tế, hạ tầng cÆ¡ sở tốt hÆ¡n, Ãt bệnh táºt hÆ¡n, và tốc Ä‘á»™ tăng dân số thấp hÆ¡n. ChÃnh sá»± năng Ä‘á»™ng đó Ä‘ang diá»…n ra ở nhiá»u phần đô thị Ấn Äá»™ và đô thị Trung Quốc, cho phép ngÆ°á»i dân cạnh tranh trên má»™t sân chÆ¡i bằng phẳng và thu hút hà ng tỉ đôla tiá»n đầu tÆ°.
NhÆ°ng còn có nhiá»u, rất nhiá»u ngÆ°á»i sống ở bên ngoà i cái vòng nà y. Há» sống ở các là ng hay vùng nông thôn nÆ¡i chỉ có bá»n tá»™i phạm má»›i muốn đầu tÆ°, các vùng nÆ¡i bạo lá»±c, ná»™i chiến, và bệnh táºt cạnh tranh vá»›i nhau để xem cái nà o có thể tà n phá dân thÆ°á»ng nhiá»u nhất. Thế giá»›i sẽ chỉ hoà n toà n phẳng khi tất cả những ngÆ°á»i nà y được Ä‘Æ°a và o đó. Má»™t trong những ngÆ°á»i hiếm hoi có đủ tiá»n để tạo ra sá»± khác biệt dám đứng ra Ä‘Æ°Æ¡ng đầu là chủ tịch hãng Microsoft Bill Gates, mà quỹ Bill and Melinda Gates Foundation 27 tỉ đôla đã táºp trung và o khối dân cÆ° khổng lồ, bị bệnh táºt tà n phá, bị tÆ°á»›c mất cÆ¡ há»™i nà y. Nhiá»u năm tôi đã phê phán má»™t số táºp quán kinh doanh của Microsoft, và tôi không há» hối tiếc má»™t từ nà o tôi đã viết vá» má»™t số chiến thuáºt chống cạnh tranh của nó. NhÆ°ng cam kết cá nhân của Gates dà nh tiá»n và nghị lá»±c để Ä‘á» cáºp đến thế giá»›i không phẳng là m tôi rất cảm kÃch. Cả hai lần tôi nói chuyện vá»›i Gates, đây là chủ đỠông muốn nói nhất, và nói say mê nhất.
“Không ai tà i trợ các thứ cho 3 tỉ ngÆ°á»i kia cả,†Gates nói. “Ai đó đánh giá chi phà cứu má»™t mạng sống ở MÄ© là 5 hay 6 triệu $ – xã há»™i chúng ta sẵn sà ng tiêu ngần ấy. Bạn có thể cứu được má»™t mạng ngÆ°á»i bên ngoà i MÄ© vá»›i Ãt hÆ¡n 100 đôla. NhÆ°ng có bao nhiêu ngÆ°á»i muốn thá»±c hiện khoản đầu tÆ° đó?
“Nếu chỉ là vấn Ä‘á» thá»i gian,†Gates nói tiếp, “anh cÅ©ng biết đấy, cứ cho là hai mÆ°Æ¡i hay ba mÆ°Æ¡i năm nữa những ngÆ°á»i kia sẽ đến được đây, và lúc đó sẽ tháºt tuyệt để tuyên bố rằng toà n bá»™ thế giá»›i đã phẳng. NhÆ°ng sá»± thá»±c là , 3 tỉ con ngÆ°á»i kia đã bị mắc và o má»™t cái bẫy, và há» sẽ không bao giá» lá»t và o được cái vòng thiện vá» giáo dục tốt hÆ¡n, sức khá»e tốt hÆ¡n, nhiá»u chủ nghÄ©a tÆ° bản hÆ¡n, nhiá»u pháp trị hÆ¡n, của cải nhiá»u hÆ¡n… Tôi lo rằng sẽ chỉ có má»™t ná»a thế giá»›i trở nên phẳng và sẽ vẫn mãi nhÆ° thế.â€
Thá» xem bệnh sốt rét, má»™t bệnh do kà sinh trùng mà muá»—i mang theo gây ra. Äó là kẻ giết nhiá»u bà mẹ nhất trên thế giá»›i và o thá»i Ä‘iểm hiện nay. Trong khi hầu nhÆ° bây giá» không còn ai chết vì sốt rét trong thế giá»›i phẳng, vẫn có hÆ¡n 1 triệu ngÆ°á»i chết vì bệnh nà y má»—i năm trong thế giá»›i không phẳng, trong số đó khoảng bảy trăm nghìn là trẻ em, phần lá»›n ở châu Phi. Số ngÆ°á»i chết vì sốt rét đã thá»±c sá»± tăng gấp đôi trong hai mÆ°Æ¡i năm qua vì muá»—i đã nhá»n vá»›i nhiá»u loại thuốc chống sốt rét, và các công ti dược phẩm thÆ°Æ¡ng mại đã không đầu tÆ° nhiá»u và o các loại vaccin chống sốt rét má»›i vì há» nghÄ© là không có thị trÆ°á»ng sinh lợi cho há». Giả nhÆ° nếu cuá»™c khủng hoảng nà y xảy ra tại má»™t đất nÆ°á»›c phẳng, Gates nháºn xét, hệ thống sẽ hoạt Ä‘á»™ng: ChÃnh phủ sẽ là m những gì cần thiết để khống chế bệnh, các hãng dược phẩm sẽ là m những gì cần để Ä‘Æ°a thuốc ra thị trÆ°á»ng, trÆ°á»ng há»c sẽ dạy há»c sinh các biện pháp phòng ngừa, và vấn Ä‘á» sẽ được loại bá». “NhÆ°ng câu trả lá»i hay ho nà y hoạt Ä‘á»™ng chỉ khi những ngÆ°á»i gặp vấn Ä‘á» cÅ©ng có má»™t chút tiá»n,†Gates nói. Khi quỹ Gates Foundation tặng 50 triệu đôla để chống bệnh sốt rét, ông nói thêm, “ngÆ°á»i ta nói là chúng tôi vừa đã nhân đôi số tiá»n [trên toà n thế giá»›i] dà nh cho việc chống sốt rét… Khi những ngÆ°á»i có nhu cầu lại không có tiá»n, thì các nhóm bên ngoà i và các quỹ từ thiện phải Ä‘Æ°a hỠđến Ä‘iểm nÆ¡i hệ thống có thể đóng góp cho há».â€
Tuy váºy, cho đến giá», Gates là luáºn, “chúng ta chÆ°a há» cho những ngÆ°á»i nà y má»™t cÆ¡ há»™i [để Ä‘i và o thế giá»›i phẳng]. Äứa trẻ được kết nối và o Internet ngà y nay, nếu nó tò mò và có má»™t kết nối Internet, cÅ©ng [được trao quyá»n] nhÆ° tôi. NhÆ°ng nếu nó không có đủ dinh dưỡng, nó sẽ không bao giá» chÆ¡i trò đó. Äúng, thế giá»›i đã nhá» hÆ¡n, nhÆ°ng chúng ta có thá»±c sá»± thấy các Ä‘iá»u kiện mà ngÆ°á»i dân sống không? Có phải thế giá»›i vẫn còn khá lá»›n nên chúng ta không thấy các Ä‘iá»u kiện sống tháºt của ngÆ°á»i dân, của đứa trẻ mà mạng sống của nó có thể được cứu vá»›i 80 đôla?â€
Hãy dừng ở đây má»™t lúc và hình dung sẽ có lợi đến thế nà o cho thế giá»›i, và cho MÄ©, nếu nông thôn Trung Quốc, Ấn Äá»™, và châu Phi có thể phát triển thà nh các nÆ°á»›c MÄ© hoặc Liên minh châu Âu nho nhá» vá» mặt kinh tế và cÆ¡ há»™i. NhÆ°ng cÆ¡ may để há» bÆ°á»›c và o được cái vòng thiện nhÆ° váºy là rất nhá» nếu không có má»™t sá»± thúc đẩy nhân đạo tháºt sá»± của các doanh nghiệp, các nhà từ thiện và chÃnh phủ của thế giá»›i phẳng để dà nh nhiá»u nguồn lá»±c hÆ¡n và o các vấn Ä‘á» của há». Cách duy nhất để thoát ra là thông qua những cách cá»™ng tác má»›i giữa các phần phẳng và không phẳng của thế giá»›i.
Năm 2003, quỹ Gates Foundation tung ra má»™t dá»± án tên là Những Thách thức Lá»›n vá» Sức khá»e Toà n cầu. Cái mà tôi thÃch là cách tiếp cáºn giải quyết vấn Ä‘á» của Gates Foundation. Há» không nói, “Chúng tôi, quỹ phÆ°Æ¡ng Tây già u có, sẽ chuyển cho các bạn giải pháp,†và sau đó Ä‘Æ°a ra các hÆ°á»›ng dẫn và viết và i tấm séc. Há» nói, “Hãy cá»™ng tác theo chiá»u ngang để định rõ cả vấn Ä‘á» và giải pháp – hãy tạo ra giá trị theo cách đó – và sau đó [quỹ] sẽ đầu tÆ° tiá»n và o các giải pháp mà cả hai chúng ta vạch ra.†Do đó Gates Foundation đăng quảng cáo trên Web và các kênh truyá»n thống hÆ¡n khắp thế giá»›i phát triển và đang phát triển, má»i các nhà khoa há»c trả lá»i cho má»™t câu há»i lá»›n: Äâu là những vấn Ä‘á» lá»›n nhất mà , nếu khoa há»c quan tâm và giải quyết được, có thể thay đổi má»™t cách đầy kịch tÃnh nhất số pháºn của nhiá»u tỉ ngÆ°á»i bị sa lầy trong cái vòng luẩn quẩn của trẻ sÆ¡ sinh chết, tuổi thá» thấp, và bệnh táºt? Quỹ nháºn được khoảng tám ngà n trang ý kiến từ hà ng trăm nhà khoa há»c khắp thế giá»›i, kể cả những ngÆ°á»i được giải Nobel. Sau đó há» chá»n lá»c trong số chúng và tinh luyện chúng và o má»™t danh sách mÆ°á»i bốn Thách thức Lá»›n – các thách thức mà má»™t đổi má»›i công nghệ có thể loại bá» má»™t rà o cản cÆ¡ bản đối vá»›i việc giải quyết má»™t vấn Ä‘á» sức khá»e quan trá»ng ở thế giá»›i Ä‘ang phát triển. Mùa thu 2003, quỹ công bố mÆ°á»i bốn Thách thức Lá»›n nà y khắp thế giá»›i. Chúng gồm nhÆ° sau: Là m cách nà o để tạo ra các vaccin má»™t liá»u hiệu quả có thể được dùng ngay sau khi sinh, Ä‘iá»u chế thế nà o các vaccin không đòi há»i bảo quản lạnh, là m sao để phát triển hệ thống dẫn vaccin không dùng kim [tiêm], là m sao để hiểu kÄ© hÆ¡n các phản ứng miá»…n dịch há»c nà o cung cấp sá»± miá»…n dịch bảo vệ, là m sao để kiểm soát tốt hÆ¡n các côn trùng mang các tác nhân gây bệnh, là m sao để phát triển má»™t chiến lược genetic hay hóa há»c để là m bất lá»±c số lượng loà i côn trùng truyá»n bệnh, là m sao để tạo ra má»™t dải đầy đủ các chất dinh dưỡng dá»… hấp thụ má»™t cách tối Æ°u trong má»™t loại thá»±c váºt chÃnh duy nhất, và là m sao để tạo ra các phÆ°Æ¡ng pháp miá»…n dịch có thể chữa được các bệnh lây nhiá»…m mãn tÃnh. Trong vòng má»™t năm, quỹ nháºn được má»™t nghìn sáu trăm Ä‘á» xuất các cách giải quyết các thách thức nà y từ các nhà khoa há»c ở bảy mÆ°Æ¡i lăm nÆ°á»›c, và giỠđây quỹ Ä‘ang tà i trợ cho các Ä‘á» xuất tốt nhất vá»›i 250 triệu đôla.
“Chúng tôi cố gắng là m được hai Ä‘iá»u vá»›i chÆ°Æ¡ng trình nà y,†Rick Klausner, trÆ°á»›c là ngÆ°á»i đứng đầu Viện Ung thÆ° Quốc gia, nay Ä‘iá»u hà nh các chÆ°Æ¡ng trình sức khá»e cho Gates Foundation, giải thÃch. “Äầu tiên là [Ä‘Æ°a ra] má»™t lá»i kêu gá»i đạo đức cho sá»± tưởng tượng khoa há»c, [chỉ ra] rằng có các vấn Ä‘á» to lá»›n cần giải quyết mà chúng ta, cá»™ng đồng khoa há»c, đã bá» qua, cho dù chúng ta kiêu hãnh vá» chúng ta mang tÃnh quốc tế đến thế nà o. Chúng ta đã không nháºn trách nhiệm của mình vá»›i tÆ° cách những ngÆ°á»i giải quyết các vấn Ä‘á» của toà n thế giá»›i má»™t cách nghiêm túc nhÆ° bản sắc riêng của chúng ta vá»›i tÆ° cách má»™t cá»™ng đồng quốc tế. Chúng tôi muốn các Thách thức Lá»›n nói rằng những cái nà y là những thứ kÃch thÃch, khêu gợi, khoa há»c nhất mà bất kì ai trên thế giá»›i cÅ©ng có thể là m ngay bây giá»â€¦ à tưởng là thổi bùng trà tưởng tượng. Äiá»u thứ hai là thá»±c sá»± hÆ°á»›ng má»™t số nguồn lá»±c của quỹ để xem liệu chúng ta có là m được Ä‘iá»u đó hay không.â€
Căn cứ và o những tiến bá»™ phi thÆ°á»ng vá» công nghệ trong hai mÆ°Æ¡i năm qua, rất dá»… để nói rằng chúng ta đã có tất cả các công cụ để đối mặt vá»›i những thách thức đó và điá»u duy nhất còn thiếu là tiá»n. Tôi mong Ä‘iá»u đó đúng. NhÆ°ng không phải váºy. Trong trÆ°á»ng hợp bệnh sốt rét chẳng hạn, không chỉ có vấn Ä‘á» thiếu thuốc. Bất kì ai từng đến châu Phi hay vùng nông thôn Ấn Äá»™ Ä‘á»u biết các hệ thống y tế ở các vùng nà y thÆ°á»ng bị đổ vỡ hay hoạt Ä‘á»™ng ở mức rất thấp. Vì váºy Gates Foundation Ä‘ang cố kÃch thÃch việc phát triển thuốc và hệ thống chuyển giao giả sá» má»™t hệ thống y tế bị đổ vỡ và do đó có thể được dân thÆ°á»ng tại hiện trÆ°á»ng tá»± quản trị má»™t cách an toà n. Äó có thể là thách thức lá»›n nhất: dùng các công cụ của thế giá»›i phẳng để thiết kế ra các công cụ hoạt Ä‘á»™ng được ở má»™t thế giá»›i không phẳng. “Hệ thống y tế quan trá»ng nhất trên thế giá»›i là bà mẹ,†Klausner nói. “Là m thế nà o bạn Ä‘Æ°a được má»i thứ và o tay ngÆ°á»i mẹ mà bà ta hiểu và có thể có đủ sức [mua] và có thể dùng?â€
Bi kịch của tất cả những ngÆ°á»i nà y thá»±c sá»± là má»™t bi kịch kép, Klausner nói thêm. Có bi kịch cá nhân vỠđối mặt vá»›i án tá» hình do bệnh táºt hay má»™t án chung thân do gia đình tan vỡ và triển vá»ng hạn chế. Và còn có má»™t bi kịch cho thế giá»›i bởi vì sá»± đóng góp tuyệt vá»i bị mất mà tất cả những ngÆ°á»i vẫn ở ngoà i thế giá»›i phẳng nà y có thể tạo ra. Trong má»™t thế giá»›i phẳng, nÆ¡i chúng ta kết nối được má»i nguồn tri thức vá»›i nhau, hãy tưởng tượng những ngÆ°á»i đó có thể mang lại tri thức gì cho khoa há»c và giáo dục. Trong má»™t thế giá»›i phẳng, nÆ¡i sáng tạo có thể đến từ khắp nÆ¡i, chúng ta Ä‘ang để má»™t nguồn khổng lồ những ngÆ°á»i đóng góp và cá»™ng tác tiá»m năng tuá»™t chìm dÆ°á»›i những đợt sóng. Không nghi ngá» gì rằng đói nghèo là m cho sức khá»e Ä‘au yếu, nhÆ°ng sức khá»e Ä‘au yếu cÅ©ng nhốt ngÆ°á»i ta trong nghèo khổ, và đến lượt nó lại là m yếu há» và ngăn há» nắm lấy cái thanh ngang đầu tiên của chiếc thang dẫn tá»›i hi vá»ng trung lÆ°u. Cho đến khi và trừ khi chúng ta Ä‘Æ°Æ¡ng đầu được vá»›i các thách thức đó, hÆ¡n 50% thế giá»›i chÆ°a phẳng đó vẫn tiếp tục váºy – không cần biết 50% còn lại trở nên phẳng ra sao.
QUà THIẾU QUYỀN
Không chỉ có thế giá»›i phẳng và thế giá»›i không phẳng. Nhiá»u ngÆ°á»i sống ở vùng giáp ranh giữa hai bên. Trong số đó có những ngÆ°á»i mà tôi gá»i là quá thiếu quyá»n. Há» là má»™t nhóm lá»›n ngÆ°á»i dân không bị sá»± là m phẳng thế giá»›i bao vây hoà n toà n. Không giống ngÆ°á»i quá ốm yếu, ngÆ°á»i vẫn còn phải kiếm cÆ¡ may để bÆ°á»›c và o thế giá»›i phẳng, ngÆ°á»i quá thiếu quyá»n là những ngÆ°á»i mà bạn có thể nói là phẳng má»™t ná»a. Há» là những ngÆ°á»i khá»e mạnh sống ở các nÆ°á»›c có các khu vá»±c lá»›n đã phẳng song không có các công cụ hoặc kÄ© năng hoặc cÆ¡ sở hạ tầng để tham gia và o má»™t cách có ý nghÄ©a hoặc bá»n vững. Há» chỉ có đủ thông tin để biết là thế giá»›i xung quanh mình Ä‘ang phẳng ra và há» tháºt sá»± không thu được bất cứ lợi lá»™c nà o. Trở nên phẳng là tốt nhÆ°ng đầy áp lá»±c, là không phẳng tháºt khủng khiếp và đầy Ä‘au Ä‘á»›n, nhÆ°ng trở nên ná»a phẳng lại có mối lo âu đặc biệt riêng. Dẫu lÄ©nh vá»±c công nghệ cao phẳng của Ấn Äá»™ là hấp dẫn và nổi báºt, đừng có ảo tưởng: Nó chiếm 0,2% việc là m ở Ấn Äá»™. Cá»™ng thêm những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ dÃnh đến chế tác cho xuất khẩu, bạn có tổng 2% việc là m ở Ấn Äá»™.
Những ngÆ°á»i ná»a phẳng là hà ng trăm triệu ngÆ°á»i, đặc biệt ở nông thôn Ấn Äá»™, nông thôn Trung Quốc và nông thôn Äông Âu, những ngÆ°á»i sống đủ gần để thấy được, chạm được, và đôi khi hưởng lợi từ thế giá»›i phẳng, nhÆ°ng bản thân há» không thá»±c sá»± sống ở trong đó. Chúng ta thấy nhóm ngÆ°á»i nà y có thể lá»›n thế nà o và giáºn dữ ra sao trong các cuá»™c bầu cá» quốc gia Ấn Äá»™ xuân năm 2004, khi đảng cầm quyá»n BJP bị thất bại má»™t cách đáng ngạc nhiên – dù đã giúp Ấn Äá»™ có được tỉ lệ tăng trưởng cao – chủ yếu vì sá»± bất mãn của các cá» tri nông thôn Ấn Äá»™ đối vá»›i nhịp Ä‘á»™ toà n cầu hoá cháºm chạp ở bên ngoà i các thà nh phố khổng lồ. Những cá» tri nà y không nói, “Ngừng Ä‘oà n tà u toà n cầu hóa lại, chúng tôi muốn xuống,†mà nói, “Ngừng Ä‘oà n tà u toà n cầu hóa lại, chúng tôi muốn lên, nhÆ°ng ai đó phải giúp chúng tôi là m cái báºc lên xuống tốt hÆ¡n má»›i được.â€
Các cá» tri nông thôn nà y – nông dân và chủ trang trại, từ đám đông dân cÆ° Ấn Äá»™ – chỉ cần bá» má»™t ngà y và o bất cứ thà nh phố lá»›n ở gần nà o để thấy các lợi Ãch của thế giá»›i phẳng: ôtô, nhà cá»a, cÆ¡ há»™i há»c hà nh. “Má»—i khi má»™t ngÆ°á»i trong là ng xem TV cá»™ng đồng và thấy má»™t quảng cáo xà phòng hay dầu gá»™i đầu, cái mà há» nháºn thấy không phải xà phòng hay dầu gá»™i mà là lối sống của những ngÆ°á»i dùng chúng – kiểu xe gắn máy há» Ä‘i, quần áo của há», và nhà cá»a của há»,†Nayan Chanda, biên táºp tá» YaleGlobal Online, má»™t ngÆ°á»i gốc Ấn, giải thÃch. “Há» thấy má»™t thế giá»›i mà há» muốn và o. Cuá»™c bầu cá» nà y là vá» ghen tị và giáºn dữ. Äó là má»™t trÆ°á»ng hợp kinh Ä‘iển vá» việc cách mạng bùng nổ khi má»i chuyện trở nên tốt đẹp hÆ¡n nhÆ°ng không đủ nhanh cho nhiá»u ngÆ°á»i.â€
Cùng lúc đó, các nông dân Ấn Äá»™ nà y hiểu được, từ trong lòng, chÃnh xác tại sao cái đó không đến vá»›i mình: vì các chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng ở Ấn Äá»™ ăn đút lót quá nhiá»u, quản là quá kém, đến mức không thể mang lại trÆ°á»ng há»c và cÆ¡ sở hạ tầng mà ngÆ°á»i nghèo cần để có được phần công bằng của chiếc bánh. Khi má»™t số trong hà ng triệu ngÆ°á»i Ấn Äá»™ ở bên ngoà i các cá»™ng đồng đóng cá»a nhìn và o hi vá»ng tiêu tan, “há» trở thà nh sùng đạo hÆ¡n, gắn chặt hÆ¡n vá»›i đẳng cấp/đẳng cấp dÆ°á»›i của mình, cá»±c Ä‘oan hÆ¡n trong lối nghÄ© của há», sẵn sà ng chụp giáºt hÆ¡n là xây dá»±ng, [và ] coi chÃnh trị bẩn thỉu là cách duy nhất để có được sá»± linh Ä‘á»™ng, vì sá»± linh Ä‘á»™ng kinh tế đã bị ngăn trở,†Vivek Paul của hãng Wipro nói. Ấn Äá»™ có thể có Ä‘á»™i tiên phong công nghệ cao thông minh nhất thế giá»›i, nhÆ°ng nếu nó không tìm được cách để Ä‘Æ°a những ngÆ°á»i bất lá»±c, tà n táºt, Ãt giáo dục, và thua thiệt đó Ä‘i cùng, thì nó sẽ giống má»™t tên lá»a bay lên nhÆ°ng mau chóng rÆ¡i xuống đất vì thiếu lá»±c đẩy bá»n vững.
Äảng Quốc đại nắm được thông Ä‘iệp đó, cho nên ngay khi nắm quyá»n đã bổ nhiệm thủ tÆ°á»›ng không phải là ai đó chống toà n cầu hóa mà là Manmohan Singh, cá»±u bá»™ trưởng tà i chÃnh Ấn Äá»™, ngÆ°á»i đầu tiên năm 1991 đã mở cá»a thị trÆ°á»ng Ấn Äá»™ cho toà n cầu hóa, chú trá»ng xuất khẩu, thÆ°Æ¡ng mại và cải tổ bán buôn. Và Singh, đến lượt, hứa sẽ tăng rất nhiá»u đầu tÆ° chÃnh phủ cho hạ tầng cÆ¡ sở nông thôn và đem lại nhiá»u cải tổ bán lẻ hÆ¡n cho chÃnh quyá»n nông thôn.
Những ngÆ°á»i bên ngoà i có thể cá»™ng tác thế nà o trong quá trình nà y? Tôi nghÄ©, đầu tiên và trên hết, há» có thể định nghÄ©a lại chủ nghÄ©a dân túy toà n cầu. Nếu các nhà dân túy thá»±c sá»± muốn giúp đỡ dân nghèo nông thôn, cách thức để là m Ä‘iá»u đó không phải là đốt các cá»a hà ng McDonald’s và đóng cá»a IMF và cố dá»±ng lên các rà o cản bảo há»™, những cái sẽ là m thế giá»›i gồ ghá». Những cái đó không giúp má»™t chút nà o cho ngÆ°á»i nghèo nông thôn. Cần phải tái táºp trung sức lá»±c của phong trà o dân túy toà n cầu và o là m sao để cải thiện chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng, cÆ¡ sở hạ tầng, và giáo dục ở những nÆ¡i nhÆ° nông thôn Ấn Äá»™ và Trung Quốc, để dân chúng ở đó có thể nháºn được các công cụ để cá»™ng tác và tham gia trong thế giá»›i phẳng. Phong trà o dân túy toà n cầu, được biết đến nhiá»u hÆ¡n nhÆ° phong trà o chống toà n cầu hóa, có rất nhiá»u năng lá»±c, nhÆ°ng cho đến giá» nó quá bị xé lẻ và quá há»—n Ä‘á»™n để có thể giúp ngÆ°á»i nghèo má»™t cách có hiệu quả theo cách có ý nghÄ©a và bá»n vững. Nó cần má»™t chÃnh sách phẫu thuáºt thuỳ não. NgÆ°á»i nghèo trên thế giá»›i không căm ghét ngÆ°á»i già u đến mức nhÆ° các đảng cánh tả ở thế giá»›i phát triển tưởng tượng. Cái há» căm ghét là không có bất cứ lối nà o để trở nên già u có và tham gia và o thế giá»›i phẳng và vượt qua Ä‘Æ°á»ng ngăn để bÆ°á»›c và o giá»›i trung lÆ°u mà Jerry Yang nói đến.
Hãy dừng lại má»™t phút ở đây và chỉ ra phong trà o chống toà n cầu hóa đã mất tiếp xúc vá»›i khát vá»ng thá»±c của ngÆ°á»i nghèo trên thế giá»›i ra sao. Phong trà o chống toà n cầu hóa nổi lên từ há»™i nghị của WTO ở Seattle năm 1999 và sau đó lan ra khắp thế giá»›i trong các năm tiếp theo, thÆ°á»ng táºp hợp để tấn công các cuá»™c há»p của Ngân hà ng Thế giá»›i, IMF, và các nÆ°á»›c công nghiệp G-8. Từ khởi đầu, phong trà o nổi lên ở Seattle chủ yếu là má»™t hiện tượng do phÆ°Æ¡ng Tây thúc đẩy, chÃnh vì thế bạn thấy rất Ãt ngÆ°á»i da mà u trong các đám nà y. Nó được thúc đẩy bởi năm lá»±c hoà n toà n khác nhau. Má»™t là cánh tá»± do trung lÆ°u trên của MÄ© có mặc cảm tá»™i lá»—i vì sá»± già u có và quyá»n lá»±c khó tin mà MÄ© tÃch luỹ được sau sá»± sụp đổ của tÆ°á»ng Berlin và cÆ¡n sốt dot-com. Ở đỉnh cao của sá»± bùng nổ thị trÆ°á»ng chứng khoán, rất nhiá»u sinh viên trẻ MÄ© được nuông chiá»u, mặc quần áo hà ng hiệu, bắt đầu quan tâm đến các xưởng mồ hôi [xà nghiệp bóc lá»™t nhân công tà n tệ] nhÆ° má»™t cách chuá»™c tá»™i của chúng. Äá»™ng lá»±c thứ hai là sá»± thúc đẩy táºp háºu của Cánh tả CÅ© – những ngÆ°á»i xã há»™i chủ nghÄ©a, vô chÃnh phủ, và Trotskyt – liên minh vá»›i các nghiệp Ä‘oà n chủ trÆ°Æ¡ng bảo há»™. Chiến lược của há» là lợi dụng những lo ngại tăng lên vá» toà n cầu hóa để Ä‘Æ°a trở lại dạng nà o đó của chủ nghÄ©a xã há»™i, cho dù các tÆ° tưởng nà y đã bị vứt bá», coi nhÆ° phá sản bởi chÃnh ngÆ°á»i dân ở Äế chế Soviet trÆ°á»›c đây, và ở Trung Quốc, những ngÆ°á»i đã sống lâu nhất dÆ°á»›i chế Ä‘á»™ đó. (Bây giá» bạn biết là không có phong trà o chống toà n cầu hóa nà o đáng nói đến ở Nga, Trung Quốc, hay Äông Âu.) Các lá»±c lượng Cánh tả CÅ© nà y muốn gây ra má»™t cuá»™c tranh luáºn vá» chúng ta có toà n cầu hóa hay không. HỠđòi được phát biểu nhân danh những ngÆ°á»i nghèo Thế giá»›i Thứ ba, nhÆ°ng các chÃnh sách kinh tế bị phá sản mà há» chủ trÆ°Æ¡ng đã biến há», theo cách nhìn của tôi, thà nh Liên minh để Giữ NgÆ°á»i Nghèo Nghèo mãi. Lá»±c lượng thứ ba là má»™t nhóm vô định hình hÆ¡n. Nó gồm nhiá»u ngÆ°á»i ủng há»™ thụ Ä‘á»™ng phong trà o chống toà n cầu hóa từ nhiá»u nÆ°á»›c, bởi vì há» thấy ở nó má»™t kiểu phản đối chống lại tốc Ä‘á»™ mà thế giá»›i cÅ© biến mất và trở nên phẳng.
Lá»±c lượng thứ tÆ° dẫn dắt phong trà o, đặt biệt mạnh ở châu Âu và ở thế giá»›i Hồi giáo, là chủ nghÄ©a bà i MÄ©. Sá»± chênh lệch giữa quyá»n lá»±c kinh tế và chÃnh trị của MÄ© và của tất cả những ngÆ°á»i khác sau khi Äế chế Soviet sụp đổ đã lá»›n đến mức MÄ© bắt đầu – hay cảm thấy – đụng chạm đến cuá»™c sống của tất cả má»i ngÆ°á»i trên thế giá»›i, trá»±c tiếp hay gián tiếp, nhiá»u hÆ¡n bản thân chÃnh phủ của há». Khi má»i ngÆ°á»i trên thế giá»›i bắt đầu trá»±c cảm Ä‘iá»u nà y, má»™t phong trà o nổi lên, mà Seattle vừa phản ánh vừa giúp gây xúc tác, nÆ¡i ngÆ°á»i ta nói, “Nếu bây giá» MÄ© chạm đến cuá»™c sống của tôi gián tiếp hay trá»±c tiếp nhiá»u hÆ¡n chÃnh phủ tôi, thì tôi cÅ©ng muốn có má»™t lá phiếu trong quyá»n lá»±c MÄ©.†Và o thá»i ở Seattle, sá»± “động chạm†mà ngÆ°á»i ta lo nhất là sức mạnh kinh tế và văn hóa của MÄ©, và do đó đòi há»i có má»™t phiếu đã có xu hÆ°á»›ng táºp trung xung quanh các định chế đặt ra quy tắc kinh tế nhÆ° WTO. NÆ°á»›c MÄ© trong các năm 1990, dÆ°á»›i thá»i Tổng thống Clinton, được coi nhÆ° má»™t con rồng to đầu ngu ngốc, bắt nạt ngÆ°á»i ta trong các lÄ©nh vá»±c kinh tế và văn hóa, dù có chủ tâm hay không. Chúng ta là bà i Phì phò Con Rồng Thần kì*, và ngÆ°á»i ta muốn có má»™t lá phiếu trong cái chúng ta phì phò.
Rồi ngà y 11/9 đến. Và MÄ© tá»± biến mình từ Hà hÆ¡i con Rồng Thần kì, Ä‘á»™ng đến ngÆ°á»i dân trên toà n thế giá»›i vá» kinh tế và văn hóa, thà nh con [quái váºt] Godzilla vá»›i má»™t cái vòng trên vai, khạc ra lá»a và ngoáy Ä‘uôi loạn lên, Ä‘á»™ng chạm và o cuá»™c sống của má»i ngÆ°á»i vá» mặt quân sá»± và an ninh, chứ không chỉ còn là kinh tế và văn hóa. Khi Ä‘iá»u đó xảy ra, ngÆ°á»i dân trên thế giá»›i bắt đầu nói, “GiỠđây chúng tôi thá»±c sá»± muốn có má»™t lá phiếu cho việc MÄ© sá» dụng quyá»n lá»±c của nó thế nà o†– và theo nhiá»u cách toà n bá»™ tranh luáºn vá» chiến tranh Iraq đã là má»™t cuá»™c tranh luáºn thay thế vá» Ä‘iá»u đó.
Cuối cùng, lá»±c lượng thứ năm trong phong trà o nà y là má»™t liên minh của các nhóm hết sức nghiêm túc, có thiện ý, và có tÃnh xây dá»±ng – từ các nhà hoạt Ä‘á»™ng môi trÆ°á»ng, các nhà hoạt Ä‘á»™ng thÆ°Æ¡ng mại cho đến các NGO quan tâm đến quản trị – những ngÆ°á»i trở thà nh bá»™ pháºn của phong trà o chống toà n cầu hóa mang tÃnh dân túy trong các năm 1990 vá»›i hi vá»ng há» có thể xúc tác má»™t cuá»™c thảo luáºn toà n cầu vá» chúng ta toà n cầu hóa thế nà o. Tôi rất kÃnh trá»ng và cảm tình nhóm cuối cùng nà y. NhÆ°ng cuối cùng hỠđã bị đám có-nên-toà n-cầu-hóa-hay-không lấn át, đám đã bắt đầu biến phong trà o thà nh dữ dá»™i hÆ¡n ở cuá»™c há»p thượng đỉnh G-8 tại Genoa tháng Bảy 2001, khi má»™t ngÆ°á»i phản đối toà n cầu hóa bị giết khi tấn công má»™t chiếc xe jeep của cảnh sát à vá»›i má»™t bình chữa cháy.
Sá»± kết hợp ba sá»± há»™i tụ, bạo lá»±c ở Genoa, 11/9, và các biện pháp an ninh chặt chẽ hÆ¡n đã là m gãy phong trà o chống toà n cầu hóa. Các nhóm toà n-cầu-hóa-thế-nà o nghiêm túc hÆ¡n không muốn ở cùng [chiến] hà o vá»›i những kẻ vô chÃnh phủ khiêu khÃch má»™t sá»± đụng Ä‘á»™ công khai vá»›i cảnh sát, và sau 11/9, nhiá»u nhóm lao Ä‘á»™ng MÄ© không muốn gắn vá»›i phong trà o có vẻ bị các phần tá» chống MÄ© tiếp quản. Äiá»u đó còn trở nên nổi báºt hÆ¡n khi và o cuối tháng ChÃn 2001, ba tuần sau 11/9, các nhà lãnh đạo chống toà n cầu hóa tìm cách tái diá»…n Genoa trên các Ä‘Æ°á»ng phố Washington, để phản đối các cuá»™c há»p của IMF và World Bank ở đó. Tuy nhiên, sau 11/9, IMF và World Bank đã hủy các cuá»™c há»p của há», và nhiá»u ngÆ°á»i phản đối MÄ© đã lảng Ä‘i. Những ngÆ°á»i xuất hiện trên Ä‘Æ°á»ng phố Washington đã biến sá»± kiện thà nh má»™t cuá»™c tuần hà nh chống cuá»™c xâm lăng Afghnistan sắp tá»›i của MÄ© để truy quét Osama bin Laden và al-Qaeda. Cùng lúc đó, vá»›i ba sá»± há»™i tụ đã khiến Trung Quốc, Ấn Äá»™ và Äông Âu trở thà nh những ngÆ°á»i hưởng lợi lá»›n nhất của toà n cầu hóa, không còn có thể cho rằng hiện tượng nà y tà n phá ngÆ°á»i nghèo trên thế giá»›i. Hoà n toà n ngược lại: hà ng triệu ngÆ°á»i Trung Quốc và Ấn Äá»™ đã bÆ°á»›c và o tầng lá»›p trung lÆ°u của thế giá»›i nhá» sá»± là m phẳng thế giá»›i và toà n cầu hóa.
NhÆ° thế khi các lá»±c lượng toà n-cầu-hóa-thế-nà o trôi dạt Ä‘i, và khi số dân Thế giá»›i Thứ ba hưởng lợi từ toà n cầu hóa bắt đầu tăng lên, và khi nÆ°á»›c MÄ© dÆ°á»›i chÃnh quyá»n Bush bắt đầu sá» dụng sức mạnh quân sá»± Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng hÆ¡n, nhân tố chống MÄ© trong phong trà o chống toà n cầu hóa bắt đầu có được má»™t tiếng nói và vai trò to hÆ¡n nhiá»u. Kết quả là bản thân phong trà o vừa trở nên chống MÄ© hÆ¡n vừa không thể và không sẵn sà ng đóng má»™t vai trò xây dá»±ng nà o trong việc hình thà nh cuá»™c tranh luáºn toà n cầu vá» chúng ta toà n cầu hóa thế nà o, chÃnh và o lúc vai trò đó tháºm chà còn trở nên quan trá»ng hÆ¡n khi thế giá»›i đã phẳng hÆ¡n. NhÆ° nhà là luáºn chÃnh trị há»c của Äại há»c Hebrew, Yaron Ezrahi, đã nháºn xét rất khéo, “Nhiệm vụ quan trá»ng vá» tranh thủ sức mạnh của nhân dân để ảnh hưởng đến chủ nghÄ©a toà n cầu – là m cho nó từ bi, công bằng, hợp vá»›i phẩm giá con ngÆ°á»i hÆ¡n – là quá quan trá»ng để bị bá» phà cho chủ nghÄ©a bà i MÄ© ngu đần hay để rÆ¡i và o tay của chỉ những kẻ bà i MÄ©.â€
Có má»™t khoảng trống chÃnh trị mênh mông Ä‘ang đợi được lấp đầy. Ngà y nay có má»™t vai trò thá»±c tế cho má»™t phong trà o có thể thúc đẩy chÆ°Æ¡ng trình nghị sá»± vá» chúng ta toà n cầu hóa thế nà o – chứ không phải có nên toà n cầu hóa hay không. Vị trà tốt nhất má»™t phong trà o nhÆ° thế có thể khởi Ä‘á»™ng là nông thôn Ấn Äá»™.
“Cả [Äảng] Quốc đại và các đồng minh cánh tả của nó sẽ gây rủi ro cho tÆ°Æ¡ng lai Ấn Äá»™ nếu rút ra kết luáºn sai từ cuá»™c bầu cá» [năm 2004] nà y,†Pratap Bhanu Mehta, đứng đầu Trung tâm Nghiên cứu ChÃnh trị ở Delhi, viết trên tá» The Hindu. “Äây không phải là má»™t cuá»™c nổi loạn chống thị trÆ°á»ng, đó là sá»± phản đối chống nhà nÆ°á»›c; đây không phải má»™t sá»± bá»±c bá»™i chống các lợi Ãch của tá»± do hóa, mà là má»™t lá»i kêu gá»i nhà nÆ°á»›c dá»n nhà mình tráºt tá»± thông qua tháºm chà nhiá»u cải cách hÆ¡n… Cuá»™c nổi loạn chống những kẻ cầm quyá»n không phải là cuá»™c nổi loạn của ngÆ°á»i nghèo chống ngÆ°á»i già u: ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng Ãt có thiên hÆ°á»›ng tức tối thà nh công của ngÆ°á»i khác hÆ¡n mức các trà thức vẫn tưởng rất nhiá»u. Äúng hÆ¡n đó là má»™t biểu hiện của sá»± thá»±c rằng cải cách của nhà nÆ°á»›c đã chÆ°a đủ xa.â€
ChÃnh vì váºy các lá»±c lượng quan trá»ng nhất đấu tranh chống đói nghèo ở Ấn Äá»™ ngà y nay, theo tôi, là các NGO đấu tranh cho sá»± quản trị địa phÆ°Æ¡ng tốt hÆ¡n, dùng Internet và các công cụ hiện đại khác của thế giá»›i phẳng để chống tham nhÅ©ng, quản là yếu kém, và trốn thuế. Các nhà dân túy quan trá»ng, hiệu quả và có ý nghÄ©a nhất trên thế giá»›i hiện nay không phải là những ngÆ°á»i bá» tiá»n ra. Há» là những ngÆ°á»i có má»™t chÆ°Æ¡ng trình để thúc đẩy cải tổ bán lẻ ở cấp địa phÆ°Æ¡ng tại nÆ°á»›c mình – khiến cho ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng đăng kà đất của mình dá»… dà ng hÆ¡n, cho dù há» là ngÆ°á»i chiếm đất; mở má»™t công ti, dù nhỠđến đâu; và có được công là tối thiểu từ hệ thống pháp lÃ. Chủ nghÄ©a dân túy hiện đại, để trở nên hiệu quả và có ý nghÄ©a, phải là vá» cải tổ bán lẻ – là m cho toà n cầu hóa khả thi, bá»n vững, và công bằng cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n bằng cải thiện sá»± quản trị địa phÆ°Æ¡ng của há», sao cho tiá»n đã được đánh dấu cho ngÆ°á»i nghèo thá»±c sá»± đến tay há» và sao cho tinh thần kinh doanh tá»± nhiên của há» có thể được giải phóng. ChÃnh thông qua chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng mà ngÆ°á»i dân nháºp và o hệ thống và hưởng được các lợi Ãch của thế giá»›i Ä‘ang phẳng, hÆ¡n là chỉ quan sát chúng. Những ngÆ°á»i dân là ng Ấn Äá»™ trung bình không thể nhÆ° các công ti công nghệ cao và đơn thuần né chÃnh phủ bằng cách [tá»±] cung cấp Ä‘iện riêng, nÆ°á»›c riêng, an ninh riêng, hệ thống xe bus riêng, và đĩa thu phát vệ tinh riêng của mình. Há» cần nhà nÆ°á»›c vì Ä‘iá»u đó. Không thể tÃnh đến thị trÆ°á»ng bù cho sá»± thất bại của nhà nÆ°á»›c vá» cung cấp sá»± quản trị tá» tế. Nhà nÆ°á»›c phải trở nên tốt hÆ¡n. ChÃnh xác bởi vì nhà nÆ°á»›c Ấn Äá»™ đã lá»±a chá»n chiến lược toà n cầu hóa năm 1991 và từ bá» năm mÆ°Æ¡i năm theo chủ nghÄ©a xã há»™i – đã Ä‘Æ°a dá»± trữ ngoại tệ của nó đến gần bằng không – New Delhi năm 2004 đã có dá»± trữ 100 tỉ $, cho nó nguồn lá»±c để giúp nhiá»u ngÆ°á»i dân và o đấu trÆ°á»ng phẳng.
Ramesh Ramanathan, má»™t nhà điá»u hà nh Citibank gốc Ấn, đã vỠẤn Äá»™ để lãnh đạo má»™t NGO tên là Janaagraha, chuyên để cải thiện sá»± quản trị địa phÆ°Æ¡ng, chÃnh xác là loại nhà dân túy chủ nghÄ©a mà tôi nghÄ© đến. “Ở Ấn Äá»™,†ông nói, “khách hà ng của giáo dục công cá»™ng đã gá»i Ä‘i má»™t tÃn hiệu vá» chất lượng giao dịch vụ: bất kì ai có đủ sức để chá»n [không tham gia] Ä‘á»u là m váºy. CÅ©ng thế cho chăm sóc sức khoẻ. Căn cứ và o chi phà y tế leo thang, nếu chúng tôi có má»™t hệ thống y tế công cá»™ng vững chắc, phần lá»›n công dân sẽ chá»n dùng nó, chứ không chỉ ngÆ°á»i nghèo. CÅ©ng váºy đối vá»›i Ä‘Æ°á»ng sá, Ä‘Æ°á»ng cao tốc, cấp nÆ°á»›c, vệ sinh, khai sinh khai tá», thiêu xác, giấy phép lái xe, v.v. NÆ¡i nà o chÃnh phủ cung cấp các dịch vụ nà y, nó [phải là ] cho lợi Ãch của tất cả các công dân. [NhÆ°ng] thá»±c ra, ở má»™t số lÄ©nh nà y, nhÆ° cấp nÆ°á»›c và vệ sinh, ngÆ°á»i nghèo thá»±c tế còn không có được các dịch vụ cÆ¡ bản nhÆ° giá»›i trung lÆ°u và tầng lá»›p già u. Thách thức ở đây vì thế là tiếp cáºn phổ quát.†Kéo các NGO, các tổ chức có thể hợp tác ở mức địa phÆ°Æ¡ng, và o để đảm bảo rằng ngÆ°á»i nghèo có được cÆ¡ sở hạ tầng và ngân sách mà há» có quyá»n được hưởng, có thể có má»™t tác Ä‘á»™ng sâu rá»™ng đến xóa nghèo đói.
Cho nên dù Ä‘iá»u nà y nghe có vẻ kì cục từ tôi, nó hoà n toà n nhất quán vá»›i toà n bá»™ cuốn sách nà y: Äiá»u thế giá»›i không cần hiện nà y là để phong trà o chống toà n cầu hóa biến mất. Chúng ta đúng cần nó phát triển lên. Phong trà o nà y đã có rất nhiá»u năng lá»±c và khả năng huy Ä‘á»™ng. Cái nó thiếu là má»™t chÆ°Æ¡ng trình mạch lạc để giúp ngÆ°á»i nghèo bằng cá»™ng tác vá»›i há» theo cách có thể thá»±c sá»± giúp được há». Các nhóm hoạt Ä‘á»™ng giúp giảm đói nghèo nhiá»u nhất là các nhóm là m việc mức là ng xã địa phÆ°Æ¡ng ở các nÆ¡i nhÆ° nông thôn Ấn Äá»™, châu Phi, và Trung Quốc, để phát hiện và đấu tranh chống tham nhÅ©ng và thúc đẩy trách nhiệm giải trình, tÃnh minh bạch, giáo dục, và quyá»n sở hữu. Bạn không giúp ngÆ°á»i nghèo của thế giá»›i bằng mặc đồ hóa trang kiểu rùa và ném đá và o cá»a sổ nhà hà ng McDonald’s. Bạn giúp há» bằng Ä‘Æ°a cho há» các công cụ và thể chế để há» tá»± giúp mình. Äiá»u đó có thể không hấp dẫn bằng phản đối chống lại các nhà lãnh đạo thế giá»›i trên Ä‘Æ°á»ng phố Washington hay Genoa, và rất được nhiá»u chú ý trên kênh CNN, nhÆ°ng nó quan trá»ng hÆ¡n rất nhiá»u. Hãy chỉ há»i bất kì dân là ng Ấn Äá»™ nà o thì biết.
Cá»™ng tác chống đói nghèo không chỉ là công việc của các NGO. Nó cÅ©ng là của các công ti Ä‘a quốc gia. NgÆ°á»i nghèo ở vùng nông thôn Ấn Äá»™, châu Phi, và Trung Quốc là má»™t thị trÆ°á»ng khổng lồ, và có thể kiếm tiá»n ở đó và phục vụ hỠ– nếu các công ti sẵn sà ng cá»™ng tác theo chiá»u ngang vá»›i ngÆ°á»i nghèo. Má»™t trong các và dụ thú vị nhất mà tôi bắt gặp vá» hình thức cá»™ng tác nà y là má»™t chÆ°Æ¡ng trình do Hewlett-Packard tiến hà nh. HP không phải là má»™t NGO. HP bắt đầu vá»›i má»™t câu há»i Ä‘Æ¡n giản: NgÆ°á»i nghèo cần gì nhất mà chúng ta có thể bán cho há»? Bạn không thể thiết kế cái nà y ở Palo Alto; bạn phải cùng sáng tạo vá»›i ngÆ°á»i dùng-khách hà ng hưởng lợi. Äể trả lá»i cho câu há»i đó, HP tạo ra má»™t liên danh công cá»™ng – tÆ° nhân vá»›i chÃnh phủ Ấn Äá»™ và chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng ở Andhra Pradesh. Sau đó má»™t nhóm kÄ© sÆ° công nhệ của HP tổ chức má»™t loạt đối thoại ở là ng Kuppam. Nhóm há»i ngÆ°á»i dân ở đó hai Ä‘iá»u: Các bạn có hi vá»ng gì cho 3 và 5 năm tá»›i? và những thay đổi Nà o có thể tháºt sá»± là m cho cuá»™c sống các bạn tốt đẹp hÆ¡n? Äể giúp những ngÆ°á»i là ng (nhiá»u ngÆ°á»i mù chữ) trình bà y ý kiến, HP sá» dụng má»™t khái niệm gá»i là trợ giúp đồ hoạ, nhỠđó khi ngÆ°á»i dân bà y tá» các Æ°á»›c mÆ¡ và khát vá»ng, má»™t hoạ sÄ© thị giác mà HP dẫn theo từ MÄ© sẽ vẽ các hình ảnh lên giấy Ä‘Ãnh trên tÆ°á»ng quanh phòng.
“Khi ngÆ°á»i dân, đặc biệt là những ngÆ°á»i mù chữ, nói Ä‘iá»u gì đó và điá»u đó được hiển thị ngay lên tÆ°á»ng, há» cảm thấy tháºt sá»± được xác nháºn, và do đó há» hoạt bát hẳn lên và tham gia nhiá»u hÆ¡n,†Maureen Conway, phó chủ tịch HP phụ trách các giải pháp cho thị trÆ°á»ng má»›i nổi, phụ trách dá»± án nà y, nói. “Cách đó là m tăng sá»± tá»± tin.†Má»™t khi các nông dân nghèo sống ở là ng xa xôi được xổ lồng, há» sẽ tháºt sá»± bắt đầu khao khát. “Má»™t ngÆ°á»i nói, ‘Cái chúng tôi tháºt sá»± cần ở đây là má»™t sân bay,’†Conway kể lại.
Sau khi hoà n tất các phiên có hình ảnh đó, nhân viên HP dà nh nhiá»u thá»i gian hÆ¡n ở trong là ng chỉ để xem ngÆ°á»i dân sống thế nà o. Má»™t thứ công nghệ còn thiếu ở đây là nghỠảnh. Conway giải thÃch: “Chúng tôi nháºn ra có má»™t nhu cầu chụp ảnh rất lá»›n cho mục Ä‘Ãch nháºn dạng, cho các chứng chỉ, cho các Ä‘Æ¡n và giấy phép chÃnh phủ, và chúng tôi tá»± nhủ, ‘Có lẽ có má»™t cÆ¡ há»™i là m ăn nà o đó ở đây nếu chúng ta có thể biến ngÆ°á»i dân ở đây thà nh thợ chụp ảnh là ng.’ Có má»™t hiệu ảnh ở trung tâm Kuppam. Má»i ngÆ°á»i xung quanh Ä‘á»u [là ] nông dân. Chúng tôi nháºn ra những ngÆ°á»i đó có thể Ä‘i xe bus từ là ng, bá» ra hai giá», chụp ảnh, má»™t tuần sau quay lại để lấy ảnh và thấy chúng vẫn chÆ°a xong hay bị há»ng. Thá»i gian là quan trá»ng vá»›i há» nhÆ° vá»›i chúng ta. Cho nên chúng tôi nói, ‘Äợi đã, chúng ta là m được máy ảnh số và máy in xách tay. Thế thì có vấn Ä‘á» gì đâu?’ Tại sao HP không bán cho há» má»™t má»› máy ảnh và máy in số? NgÆ°á»i dân là ng quay trở lại vá»›i má»™t câu trả lá»i hết sức ngắn gá»n: ‘Äiện.’ Há» không có Ä‘iện ổn định và có Ãt tiá»n để trả.
“Cho nên chúng tôi nói, ‘Chúng ta là nhà công nghệ. Chúng ta sẽ lấy má»™t tấm pin mặt trá»i, đặt nó lên má»™t cái túi gắn bánh xe và xem liệu có cÆ¡ há»™i kinh doanh cho ngÆ°á»i dân ở đây, và cho HP không, nếu chúng là m ra má»™t hiệu ảnh di Ä‘á»™ng.’ Äó là cách tiếp cáºn của chúng tôi. Pin mặt trá»i có thể nạp Ä‘iện cho cả máy ảnh và máy in. Sau đó chúng tôi đến má»™t nhóm phụ nữ tá»±-lá»±c. Chúng tôi lá»±a ra năm ngÆ°á»i và nói, ‘Chúng tôi sẽ huấn luyện các chị sá» dụng thiết bị nà y.’ Chúng tôi huấn luyện há» hai tuần. Và bảo, ‘Chúng tôi sẽ cấp cho các chị máy ảnh và các thứ, và chúng tôi sẽ chia thu nháºp vá»›i các chị trên má»—i tấm ảnh’.†Äây không phải là việc từ thiện. Ngay cả sau khi mua má»i thứ từ HP và chia má»™t phần thu nháºp vá»›i HP, các phụ nữ trong nhóm nhiếp ảnh đã nhân đôi thu nháºp gia đình há». “Và thá»±c ra mà nói, cái chúng tôi phát hiện ra là chÆ°a đến 50% số ảnh há» chụp là cho mục Ä‘Ãch nháºn dạng và còn lại là ngÆ°á»i dân Ä‘Æ¡n giản muốn chụp ảnh con cái, đám cÆ°á»›i, và chÃnh há»,†Conway nói. NgÆ°á»i nghèo cÅ©ng thÃch các album ảnh gia đình nhÆ° ngÆ°á»i già u và sẵn sà ng trả tiá»n cho nó. ChÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng cÅ©ng lấy các phụ nữ nà y là m ngÆ°á»i chụp ảnh chÃnh thức cho các dá»± án công trình công cá»™ng, khiến cho thu nháºp của há» tăng thêm.
Hết chuyện rồi Æ°? Không hoà n toà n. NhÆ° tôi đã nói, HP không phải là má»™t NGO. “Sau bốn tháng chúng tôi nói, ‘Ok, thá»i gian thá» nghiệm đã hết, chúng tôi lấy lại máy ảnh’,†Conway nói. “Và há» nói, ‘Bà điên rồi’.†Thế là HP nói vá»›i các phụ nữ rằng nếu há» muốn giữ lại máy ảnh, máy in, và tấm pin mặt trá»i, há» phải có kế hoạch để trả tiá»n cho hãng. Cuối cùng há» Ä‘á» nghị trả 9 $ má»—i tháng, và HP đồng ý. Và giỠđây há» Ä‘ang mở rá»™ng sang các là ng khác. Trong lúc đó, HP đã bắt đầu là m việc vá»›i má»™t NGO để Ä‘Ã o tạo nhiá»u nhóm phụ nữ vá»›i cùng studio ảnh di Ä‘á»™ng, và ở đây có tiá»m năng cho HP bán studio cho các NGO khắp Ấn Äá»™, tất cả Ä‘á»u dùng má»±c in và các thứ Ä‘i kèm của HP. Và từ Ấn Äá»™, ai biết sẽ còn ở đâu nữa?
“Há» phản hồi cho chúng tôi vá» máy ảnh và sá»± dá»… sá» dụng,†Conway nói. “Cái nó đã là m để biến đổi niá»m tin của phụ nữ là hết sức đáng kinh ngạc.â€
QUà THẤT VỌNG
Má»™t trong những háºu quả không lÆ°á»ng trÆ°á»›c của thế giá»›i phẳng là nó đặt các xã há»™i và ná»n văn hóa khác nhau tiếp xúc trá»±c tiếp hÆ¡n nhiá»u vá»›i nhau. Nó kết nối ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i nhanh hÆ¡n nhiá»u so vá»›i sá»± chuẩn bị của ngÆ°á»i dân và các ná»n văn hóa thÆ°á»ng có. Má»™t số ná»n văn hóa phát triển lên vá»›i những cÆ¡ há»™i cá»™ng tác Ä‘á»™t nhiên đến mà sá»± gần gÅ©i toà n cầu là m cho có thể. Các ná»n văn hóa khác bị Ä‘e dá»a, thất vá»ng, và tháºm chà bị là m nhục bởi quan hệ gần gÅ©i nà y, Ä‘iá»u, giữa các thứ khác, khiến ngÆ°á»i dân rất dá»… thấy mình đứng ở đâu trên thế giá»›i so vá»›i má»i ngÆ°á»i khác. Tất cả những cái nà y giúp giải thÃch sá»± nổi lên của má»™t trong những lá»±c lượng phi phẳng nguy hiểm nhất ngà y nay – những kẻ đánh bom tá»± sát của Al-Qaeda và các tổ chức khủng bố Hồi giáo khác, những kẻ đến từ thế giá»›i Hồi giáo và các cá»™ng đồng Hồi giáo ở châu Âu.
Thế giá»›i Hồi giáo-Aráºp là má»™t ná»n văn minh bao la, Ä‘a dạng gồm hÆ¡n má»™t tỉ ngÆ°á»i và trải rá»™ng từ Morocco đến Indonesia, từ Nigeria đến ngoại ô London. Tháºt nguy hiểm khi khái quát hóa vá» má»™t cá»™ng đồng tôn giáo phức tạp nhÆ° váºy, được cấu thà nh từ rất nhiá»u sắc tá»™c và quốc tịch đến thế. NhÆ°ng chỉ cần nhìn và o các dòng tin chÃnh trên báo chà má»—i ngà y để nháºn ra rất nhiá»u giáºn dữ và thất vá»ng dÆ°á»ng nhÆ° Ä‘ang sôi sục từ thế giá»›i Hồi giáo nói chung và đặc biệt từ thế giá»›i Hồi giáo Aráºp, nÆ¡i nhiá»u thanh niên dÆ°á»ng nhÆ° bị kÃch Ä‘á»™ng bởi má»™t sá»± kết hợp của các vấn Ä‘á». Má»™t trong những Ä‘iá»u rõ rà ng nhất là cuá»™c xung Ä‘á»™t Aráºp-Israel mÆ°ng mủ, và việc Israel chiếm đóng đất Ä‘ai Palestine và Äông Jerusalem – má»™t ná»—i bất bình có ảnh hưởng xúc cảm rất mạnh lên trà tưởng tượng Hồi giáo-Aráºp và từ lâu là m quan hệ vá»›i MÄ© và phÆ°Æ¡ng Tây trở nên tồi tệ.
Song đó không phải là là do duy nhất ấp ủ sá»± giáºn dữ ở các cá»™ng đồng nà y. Sá»± giáºn dữ nà y liên quan đến ná»—i thất vá»ng của ngÆ°á»i Aráºp và Hồi giáo vì phải sống, trong rất, rất nhiá»u trÆ°á»ng hợp, dÆ°á»›i các chÃnh phủ chuyên quyá»n, không chỉ tÆ°á»›c mất tiếng nói của ngÆ°á»i dân đối vá»›i tÆ°Æ¡ng lai riêng của há», mà còn tÆ°á»›c mất các cÆ¡ há»™i của hà ng chục triệu ngÆ°á»i, đặc biệt là thanh niên, để đạt được đầy đủ tiá»m năng của há» thông qua các việc là m tốt và trÆ°á»ng há»c hiện đại. Sá»± thá»±c rằng thế giá»›i phẳng cho phép ngÆ°á»i dân so sánh rất dá»… dà ng hoà n cảnh của há» vá»›i ngÆ°á»i khác chỉ là m cho các ná»—i thất của há» vá»ng sâu sắc thêm.
Má»™t số thanh niên Aráºp-Hồi giáo nà y, nam và nữ, đã chá»n di cÆ° để tìm các cÆ¡ há»™i ở phÆ°Æ¡ng Tây; những ngÆ°á»i khác chá»n cách im lìm chịu Ä‘á»±ng ở nhà , hi vá»ng má»™t loại thay đổi nà o đó. Những kinh nghiệm báo chà mạnh nhất mà tôi có từ 11/9 là các cuá»™c gặp gỡ ở thế giá»›i Aráºp vá»›i má»™t và i trong số những thanh niên nà y. Vì cá»™t báo vá»›i hình của tôi được in bằng tiếng Aráºp trên tá» liên-Aráºp hà ng đầu, tá» Al-Sharq Al-Awsat có trụ sở ở London, và vì tôi thÆ°á»ng xuất hiện trên các chÆ°Æ¡ng trình thá»i sá»± truyá»n hình vệ tinh Aráºp, nhiá»u ngÆ°á»i ở phần đó của thế giá»›i biết mặt tôi. Tôi rất kinh ngạc vì số thanh niên Aráºp và Hồi giáo – nam và nữ – đến bắt chuyện vá»›i tôi trên Ä‘Æ°á»ng phố Cairo hay Vịnh Aráºp từ 11/9, và nói vá»›i tôi đúng Ä‘iá»u má»™t thanh niên ở nhà thá» Al-Azhar nói và o thứ Sáu, sau buổi cầu kinh trÆ°a: “Ông là Friedman, phải không?â€
Tôi gáºt đầu bảo đúng.
“Tiếp tục viết những gì mà ông Ä‘ang viết Ä‘i,†anh ta nói. Anh ta muốn nói là viết vá» tầm quan trá»ng của việc mang lại nhiá»u tá»± do tÆ° tưởng, tá»± do ngôn luáºn, và cÆ¡ há»™i hÆ¡n cho thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo, để thanh niên có thể phát triển được tiá»m năng của há».
Äáng tiếc, tuy váºy, các thanh niên tiến bá»™ nà y không phải là ngÆ°á»i quyết định mối quan hệ giữa cá»™ng đồng Aráºp-Hồi giáo và thế giá»›i nói chung hiện nay. Cà ng ngà y mối quan hệ đó cà ng bị thống trị, bị định Ä‘oạt bởi các chiến binh tôn giáo và bá»n cá»±c Ä‘oan, những kẻ trút ná»—i thất vá»ng trong phần đó của thế giá»›i bằng Ä‘Æ¡n giản tấn công bất ngá». Câu há»i mà tôi muốn khảo sát tỉ mỉ ở đây là : Cái gì đã tạo ra nhóm cá»±c Ä‘oan Hồi giáo dữ dá»™i nà y, và tại sao nó tìm được nhiá»u sá»± ủng há»™ thụ Ä‘á»™ng đến váºy ở thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo hiện nay – cho dù, tôi tin, đại Ä‘a số ở đó không chia sẻ chÆ°Æ¡ng trình dữ tợn của các nhóm nà y hay tầm nhìn táºn thế của há»?
Câu há»i là thÃch hợp cho má»™t cuốn sách vá» thế giá»›i phẳng vì má»™t là do rất Ä‘Æ¡n giản: Liệu sẽ có má»™t cuá»™c tấn công má»›i và o MÄ© cỡ 11/9, hay tệ hại hÆ¡n không, các bức tÆ°á»ng sẽ má»c lên ở khắp má»i nÆ¡i và sá»± là m phẳng thế giá»›i sẽ bị lùi lại rất, rất lâu.
Äó, tất nhiên, chÃnh xác là cái mà những ngÆ°á»i Hồi giáo muốn.
Khi những ngÆ°á»i Hồi giáo cá»±c Ä‘oan nhìn sang phÆ°Æ¡ng Tây, há» chỉ nhìn thấy sá»± mở cá»a đã khiến chúng ta, trong mắt há», trở nên suy đồi và bừa bãi. Há» chỉ nhìn thấy sá»± mở cá»a đã tạo nên Britney Spears và Janet Jackson. Há» không nhìn thấy, và không muốn nhìn thấy, sá»± mở cá»a – tá»± do tÆ° duy và sá»± thẩm vấn – đã khiến chúng ta trở nên hùng mạnh, sá»± mở cá»a đã tạo ra Bill Gates và Sally Ride. Há» cố tình định nghÄ©a nó tất cả là suy đồi. Bởi vì nếu sá»± mở cá»a, sá»± trao quyá»n cho phụ nữ, và tá»± do tÆ° duy và sá»± thẩm vấn là những nguồn tháºt sá»± của sức mạnh kinh tế phÆ°Æ¡ng Tây, thì thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo không có cÆ¡ há»™i nà o. Và những ngÆ°á»i chÃnh thống và những kẻ cá»±c Ä‘oan không muốn thay đổi.
Äể đẩy lùi mối Ä‘e doạ của sá»± mở cá»a, những kẻ Hồi giáo cá»±c Ä‘oan đã, má»™t cách khá chủ ý, chá»n tấn công chÃnh cái giữ cho các xã há»™i mở là mở, đó là đổi má»›i, và sá»± là m phẳng, và đó là lòng tin. Khi bá»n khủng bố sá» dụng các công cụ của cuá»™c sống bình thÆ°á»ng – ôtô, máy bay, già y tennis, Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng – và biến chúng thà nh vÅ© khà của bạo lá»±c không phân biệt, bá»n chúng Ä‘ang là m giảm bá»›t lòng tin. Chúng ta tin khi chúng ta Ä‘á»— xe ở trung tâm thà nh phố và o buổi sáng bởi vì chiếc ôtô bên cạnh sẽ không phát nổ; chúng ta tin khi chúng ta đến Disney World mà ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông mặc trang phục chuá»™t Mickey không mang má»™t quả bom dÆ°á»›i áo choà ng; chúng ta tin khi chúng ta Ä‘i máy bay từ Boston đến New York mà ngÆ°á»i sinh viên ngoại quốc ngồi bên cạnh không định cho nổ đôi già y tennis của anh ta. Không có lòng tin, không có xã há»™i mở, vì không có đủ cảnh sát để tuần tra má»—i lần mở cá»a trong má»™t xã há»™i mở. Không có lòng tin, sẽ cÅ©ng không có thế giá»›i phẳng, bởi vì chÃnh lòng tin cho phép chúng ta phá bá» những bức tÆ°á»ng, hạ hà ng rà o ngăn, và loại bá» ma sát ở biên giá»›i. Lòng tin là điá»u cốt tỠđối vá»›i má»™t thế giá»›i phẳng, nÆ¡i bạn có các chuá»—i cung dÃnh đến mÆ°á»i, má»™t trăm, hoặc má»™t nghìn ngÆ°á»i, Ä‘a số há» chÆ°a bao giá» gặp táºn mặt nhau. Các xã há»™i mở cà ng bị phÆ¡i ra cho chủ nghÄ©a khủng bố không phân biệt, lòng tin cà ng bị mất Ä‘i, và các xã há»™i mở sẽ cà ng dá»±ng thêm nhiá»u bức tÆ°á»ng và đà o thêm hà o sâu thay và o đó.
Những kẻ láºp ra Al-Qaeda tá»± chúng không phải là những ngÆ°á»i theo tôn giáo chÃnh thống. Tức là bá»n há» không chú trá»ng Ä‘Æ¡n giản và o mối quan hệ giữa há» và Chúa, và và o các giá trị và chuẩn văn hóa của cá»™ng đồng tôn giáo. Bá»n há» là má»™t hiện tượng chÃnh trị nhiá»u hÆ¡n là má»™t hiện tượng tôn giáo. Tôi thÃch gá»i bá»n há» là các Islamo-Leninist. Tôi dùng từ “Leninist†để chuyển tầm nhìn không tưởng-toà n trị của al-Qaeda cÅ©ng nhÆ° hình ảnh nó tá»± có vá» mình. NhÆ° nhà là luáºn chÃnh của al-Qaeda, Ayman al-Zawahiri, diá»…n đạt, al-Qaeda là má»™t Ä‘á»™i tiên phong ý thức hệ, mà các cuá»™c tấn công của há» và o MÄ© và các mục tiêu khác ở phÆ°Æ¡ng Tây được nghÄ© ra để huy Ä‘á»™ng và tiếp sinh lá»±c cho quần chúng nhân dân Hồi giáo đứng lên chống lại bá»n cai trị thối nát của chÃnh há», những kẻ được MÄ© há»— trợ. Giống tất cả các nhà Leninist triệt để, các Islamo-Leninist chắc chắn rằng quần chúng nhân dân Hồi giáo bất mãn sâu sắc vá»›i số pháºn của há» và rằng má»™t hay hai hà nh Ä‘á»™ng ngoạn mục của jihad chống lại “các cá»™t trụ của chế Ä‘á»™ bạo chúa†ở phÆ°Æ¡ng Tây sẽ dẫn há» láºt đổ các chế Ä‘á»™ Aráºp-Hồi giáo thế tục, phi đạo đức, và bất công đã là m ô uế đạo Hồi. Ở địa vị của há», các Islamo-Leninist, tuy váºy, không muốn xây dá»±ng thiên Ä‘Æ°á»ng cho ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, mà là má»™t thiên Ä‘Æ°á»ng tôn giáo. Há» muốn thiết láºp má»™t nhà nÆ°á»›c Hồi giáo trên cùng lãnh thổ mà đạo Hồi ngá»± trị ở đỉnh cao nhất, do má»™t caliph, do má»™t lãnh tụ tôn giáo-chÃnh trị tối cao lãnh đạo, ngÆ°á»i có thể táºp hợp toà n bá»™ ngÆ°á»i Hồi giáo và o má»™t cá»™ng đồng duy nhất.
Chủ nghÄ©a Islamo-Leninism, theo nhiá»u cách, nổi lên từ cùng bối cảnh lịch sá» nhÆ° các ý thức hệ cá»±c Ä‘oan châu Âu trong thế kỉ XIX và XX. Chủ nghÄ©a Phát xÃt và chủ nghÄ©a Marx-Lenin thoát thai từ quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa nhanh chóng của Äức và Trung Âu, nÆ¡i các cá»™ng đồng sống trong các là ng liên kết chặt vá»›i nhau và trong các đại gia đình, Ä‘á»™t nhiên bị tan vỡ, con trai và ngÆ°á»i cha Ä‘i ra thà nh phố để là m việc cho các công ti công nghiệp lá»›n. Và o thá»i quá Ä‘á»™ nà y, thanh niên đặc biệt mất Ä‘i ý thức vá» bản sắc, gốc gác, và phẩm giá cá nhân, được cung cấp bởi các cấu trúc xã há»™i truyá»n thống. Trong sá»± trống vắng đó, xuất hiện Hitler, Lenin, và Mussolini, những ngÆ°á»i nói vá»›i các thanh niên nà y rằng há» có má»™t câu trả lá»i cho các cảm giác vá» sá»± trục trặc và nhục nhã: Bạn có thể không còn sống ở là ng hay thị trấn nhá» nữa, nhÆ°ng bạn vẫn kiêu hãnh, vẫn là những thà nh viên có phẩm giá của má»™t cá»™ng đồng lá»›n hÆ¡n – giai cấp công nhân, hay dân tá»™c Aryan.
Bin Laden cÅ©ng Ä‘á» xuất cùng loại câu trả lá»i ý thức hệ cho thanh niên Aráºp và Hồi giáo. NgÆ°á»i đầu tiên nháºn ra tÃnh chất Islamo-Leninist của bá»n cÆ°á»›p máy bay 11/9 nà y – rằng chúng không phải là ngÆ°á»i theo tôn giáo chÃnh thống mà là các tÃn đồ của má»™t giáo phái chÃnh trị cá»±c Ä‘oan và bạo lá»±c – là Adrian Karatnycky, chủ tịch Freedom House. Trong má»™t bà i báo 5-11-2001 của tá» National Review, vá»›i tiêu đỠ“Ngay trÆ°á»›c mÅ©i chúng taâ€, Karatnycky Ä‘Æ°a ra láºp luáºn sau: “Bá»n kẻ cÆ°á»›p máy bay chủ chốt… là những đứa trẻ được giáo dục tốt có đặc quyá»n. Chẳng ai trong số chúng phải chịu thiếu thốn kinh tế trá»±c tiếp hay áp bức chÃnh trị.†Và có vẻ nhÆ° không ai trong số chúng được nuôi dạy ở má»™t gia đình cá biệt theo tôn giáo chÃnh thống. Quả thá»±c, các thợ máy và phi công hà ng đầu của 11/9, nhÆ° Mohammed Atta và Marwan al-Shehhi, chung nhau má»™t căn há»™ ở Hamburg, cả hai Ä‘á»u Ä‘i há»c ở Äại há»c KÄ© thuáºt Hamburg-Harburg, có vẻ nhÆ° cả hai Ä‘á»u được tuyển và o al-Qaeda qua các chi bá»™ và nhóm cầu kinh – sau khi chúng đã sang châu Âu.
Không ai trong những kẻ âm mÆ°u nà y được bin Laden tuyển ở Trung Äông rồi cắm và o châu Âu từ nhiá»u năm trÆ°á»›c, Karatnycky nháºn xét. Ngược lại, hầu nhÆ° tất cả bá»n há» Ä‘á»u đã tá»± mình sống ở châu Âu, đã lá»›n lên xa lạ vá»›i xã há»™i châu Âu xung quanh, bị hút và o má»™t nhóm cầu kinh hay nhà thỠđịa phÆ°Æ¡ng để tìm sá»± ấm áp và đoà n kết, trải qua má»™t sá»± cải biến “tái sinhâ€, được cá»±c Ä‘oan hóa bởi các phần tá» Hồi giáo, Ä‘i Afghanistan để Ä‘Ã o tạo, và rất nhanh, má»™t tên khủng bố đã ra Ä‘á»i. Việc há» phát hiện ra tôn giáo không chỉ là má»™t phần của cuá»™c tìm kiếm ý nghÄ©a của cá nhân há». Nó Ä‘i xa hÆ¡n trà o lÆ°u tôn giáo chÃnh thống nhiá»u. Bá»n hỠđã biến đạo Hồi thà nh má»™t ý thức hệ chÃnh trị, má»™t thứ chủ nghÄ©a toà n trị tôn giáo. Nếu giả nhÆ° những kẻ cÆ°á»›p máy bay 11/9 là sinh viên Berkeley và o đầu các năm 1970, chúng có thể trở thà nh những tay Trotskyt cá»±c Ä‘oan. “Äể hiểu được những kẻ khủng bố 11 tháng ChÃn, chúng ta phải ghi nhá»› đến hình bóng của nhà cách mạng cổ Ä‘iển: bị báºt khá»i gốc rá»…, thuá»™c tầng lá»›p trung lÆ°u, má»™t phần được tạo hình bởi cảnh tha hÆ°Æ¡ng. Nói má»™t cách khác, đó là hình ảnh Lenin ở Zurich; hay Pol Pot hoặc Hồ Chà Minh ở Paris… Vá»›i chúng chủ nghÄ©a Hồi giáo là má»™t hạt giống cách mạng phổ quát má»›i, và bin Laden là Sheikh Guevara,†Karatnycky viết. “CÅ©ng giống nhÆ° những kẻ đứng đầu [tổ chức] Thá»i tiết DÆ°á»›i Äất của MÄ©, Bá»n Baader-Meinhof của Äức, Lữ Äoà n Äá» của Ã, và Phái Hồng Quân của Nháºt, những kẻ khủng bố Hồi giáo là những kẻ cải đạo từng há»c đại há»c, chuyển sang má»™t ý thức hệ tân toà n trị bao quát tất cả má»i thứ.â€
Bạn tôi, Abdallah Schleifer, má»™t giáo sÆ° báo chà ở Cairo, thá»±c sá»± biết Ayman al-Zawahiri, nhân váºt số hai của bin Laden và là nhà là luáºn chÃnh, khi al-Zawahiri còn là má»™t bác sÄ© trẻ trên con Ä‘Æ°á»ng trở thà nh má»™t nhà cách mạng Hồi giáo tân Leninist. “Ayman khi còn ở tuổi dáºy thì đã bị hấp dẫn bởi má»™t viá»…n cảnh không tưởng vá» má»™t nhà nÆ°á»›c Hồi giáo,†Schleifer nói vá»›i tôi trong má»™t lần thăm Cairo. NhÆ°ng thay vì bị lôi cuốn đến mối quan tâm truyá»n thống vá» tôn giáo – quan hệ giữa bản thân và Chúa – al-Zawahiri lại bị cuốn hút đến tôn giáo nhÆ° má»™t ý thức hệ chÃnh trị. Giống má»™t nhà Marxist hay Leninist triệt để, al-Zawahiri quan tâm đến việc “xây dá»±ng VÆ°Æ¡ng quốc của Chúa trên trái đất,†Schleifer nói, và chủ nghÄ©a Hồi giáo trở thà nh chủ nghÄ©a Marx của hắn – “ý thức hệ không tưởng†của hắn. Và điểm Mohammed Atta gặp al-Zawahira là giao Ä‘iểm nÆ¡i giáºn dữ và sá»± tủi nhục gặp ý thức hệ sẽ là m cho nó tốt. “Ayman nói vá»›i má»™t ngÆ°á»i nhÆ° Mohammed Atta, ‘Anh thấy bất công chÆ°a? Chúng tôi có má»™t hệ thống – má»™t hệ thống, hãy lÆ°u ý, má»™t hệ thống – sẽ cho anh [công bằng], không phải má»™t tôn giáo, vì tôn giáo chỉ mang lại bình yên bên trong.’ Nó không nhất thiết giải quyết được vấn Ä‘á» xã há»™i nà o. NhÆ°ng [al-Zawahiri] nói chúng tôi có má»™t hệ thống sẽ cho anh sá»± công bằng. Anh có thấy tuyệt vá»ng không? Chúng tôi có má»™t hệ thống sẽ giúp anh nở rá»™. Hệ thống là cái chúng tôi gá»i là chủ nghÄ©a Hồi giáo – má»™t thứ Hồi giáo ý thức hệ, chÃnh trị hóa cao Ä‘á»™, trong đó ná»™i dung tinh thần – quan hệ cá nhân [vá»›i Chúa] – được bá» khá»i Hồi giáo và thay và o đó, nó được biến thà nh má»™t ý thức hệ tôn giáo giống nhÆ° phát xÃt hay chủ nghÄ©a cá»™ng sản.†Song không giống các nhà Leninist, muốn dá»±ng triá»u đại của giai cấp hoà n hảo, giai cấp lao Ä‘á»™ng, và không giống Nazi, muốn dá»±ng triá»u đại của nòi giống hoà n hảo, nòi giống Aryan, bin Laden và al-Zawahiri muốn dá»±ng triá»u đại của tôn giáo hoà n hảo.
Không may, bin Laden và các đồng sá»± của mình thấy việc tuyển má»™ lÃnh má»›i trong thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo là quá dá»…. Tôi nghÄ© Ä‘iá»u đó liên quan, má»™t phần, đến tình trạng ná»a phẳng mà nhiá»u thanh niên Aráºp-Hồi giáo Ä‘ang sống, đặc biệt những ngÆ°á»i ở châu Âu. HỠđã được nuôi dạy để tin rằng đạo Hồi là cách thể hiện hoà n hảo nhất và đầy đủ nhất thông Ä‘iệp của Chúa và Tiên tri Muhammed là sứ giả cuối cùng và hoà n hảo nhất của Chúa. Äấy không phải là má»™t lá»i phê phán. Äấy là bản sắc của đạo Hồi. Thế mà , trong má»™t thế giá»›i phẳng, quả là các thanh niên nà y, đặc biệt những ngÆ°á»i ở châu Âu, có thể và có nhìn quanh và thấy rằng thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo, trong quá nhiá»u trÆ°á»ng hợp, đã bị rá»›t lại quá xa so vá»›i phần còn lại của thế giá»›i. Nó không sống thịnh vượng hay dân chủ nhÆ° các ná»n văn minh khác. Sao lại có thể nhÆ° thế? các thanh niên Aráºp và Hồi giáo nà y phải tá»± há»i chÃnh mình. Nếu chúng ta có lòng tin cao hÆ¡n, và nếu lòng tin của chúng ta bao hà m cả tôn giáo, chÃnh trị và kinh tế, vì sao những ngÆ°á»i khác sống sung sÆ°á»›ng hÆ¡n nhiá»u?
Äó là má»™t nguồn của sá»± bất hoà nháºn thức tháºt sá»± của rất nhiá»u thanh niên Aráºp-Hồi giáo – loại bất hoà , và mất lòng tá»± tôn, thổi bùng sá»± giáºn dữ, và dẫn má»™t số trong số há» gia nháºp các nhóm bạo lá»±c và bất ngỠđá và o thế giá»›i. Nó cÅ©ng là loại bất hoà dẫn nhiá»u ngÆ°á»i khác, những ngÆ°á»i trung bình, thụ Ä‘á»™ng ủng há»™ các nhóm cá»±c Ä‘oan nhÆ° al-Qaeda. Lần nữa, sá»± là m phẳng thế giá»›i chỉ là m sâu sắc thêm sá»± bất hoà nà y bằng là m cho sá»± lạc háºu của vùng Aráºp-Hồi giáo, so vá»›i các nÆ¡i khác, là không thể bá» qua. Không thể bá» qua đến mức má»™t số trà thức Aráºp-Hồi giáo đã bắt đầu chỉ ra sá»± lạc háºu nà y vá»›i sá»± chân thá»±c tà n bạo và đòi các giải pháp. Há» là m Ä‘iá»u nà y bất chấp các chÃnh phủ toà n trị của há», thÃch dùng các phÆ°Æ¡ng tiện thông tin đại chúng không để khuyến khÃch tranh luáºn thẳng thắn, mà để đổ tất cả vấn Ä‘á» của há» cho ngÆ°á»i khác – MÄ©, Israel, hay cho di sản của chủ nghÄ©a thá»±c dân phÆ°Æ¡ng Tây – cho má»i thứ và bất kì ai, trừ ảnh hưởng nặng ná» của các chế Ä‘á»™ toà n trị nà y.
Theo Báo cáo Phát triển Con ngÆ°á»i Aráºp thứ hai, được viết năm 2003 cho UNDP bởi má»™t nhóm nhà khoa há»c xã há»™i Aráºp dÅ©ng cảm, giữa 1980 và 1999, các nÆ°á»›c Aráºp tạo ra 171 bằng sáng chế quốc tế. Chỉ riêng Hà n Quốc trong cùng khoảng thá»i gian đã đăng kà 16.328 bằng. Hewlett-Packard trung bình đăng kà 11 sáng chế má»—i ngà y. Số lượng trung bình các nhà khoa há»c và kÄ© sÆ° là m việc trong ngà nh nghiên cứu và phát triển tại các nÆ°á»›c Aráºp là 371 trên má»™t triệu ngÆ°á»i, trong khi mức trung bình thế giá»›i, bao gồm cả các nÆ°á»›c ở châu Phi, châu à và MÄ© Latin, là 979, báo cáo viết. Äiá»u nà y giúp giải thÃch vì sao dù cho rất nhiá»u công nghệ nÆ°á»›c ngoà i má»›i được nháºp và o thế giá»›i Aráºp, rất Ãt được ná»™i hoá hay thay thế bởi các đổi má»›i Aráºp. Giữa 1995 và 1996, có đến 25% sinh viên đại há»c tốt nghiệp tại các nÆ°á»›c Aráºp di cÆ° sang nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây nà o đó. Ngà y nay chỉ có 18 máy tÃnh trên 1.000 ngÆ°á»i dân ở khu vá»±c Aráºp, so vá»›i mức trung bình toà n cầu là 78.3 trên 1.000, và chỉ 1,6% dân cÆ° Aráºp có truy cáºp Internet. Trong khi Aráºp chiếm 5% dân số thế giá»›i, báo cáo viết, há» chỉ tạo ra 1% số sách được xuất bản, mà trong đó tỉ lệ sách tôn giáo cao bất thÆ°á»ng – hÆ¡n ba lần trung bình thế giá»›i. Trong 88 triệu Ä‘Ã n ông thất nghiệp giữa mÆ°á»i lăm và hai mÆ°Æ¡i tÆ° tuổi trên toà n thế giá»›i, gần 26% ở vùng Trung Äông và Bắc Phi, theo nghiên cứu của ILO (AP, 26-12-2004).
CÅ©ng nghiên cứu đó cho biết tổng dân số của các nÆ°á»›c Aráºp tăng gấp bốn lần trong vòng năm mÆ°Æ¡i năm qua, lên gần 300 triệu ngÆ°á»i, trong đó 37,5% dÆ°á»›i mÆ°á»i lăm tuổi, và 3 triệu ngÆ°á»i bÆ°á»›c và o thị trÆ°á»ng lao Ä‘á»™ng má»—i năm. NhÆ°ng ở trong nÆ°á»›c không có những công việc tốt, vì môi trÆ°á»ng mở cá»a, cái bắt buá»™c phải có để hấp dẫn đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i và thúc đẩy đổi má»›i tại địa phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u rất hiếm ở thế giá»›i Aráºp ngà y nay. Cái vòng thiện đó của các trÆ°á»ng đại há»c tạo ra con ngÆ°á»i và ý tưởng, rồi những con ngÆ°á»i và ý tưởng đó [kiếm] được tà i trợ và tạo ra công việc là m má»›i, vòng thiện đó Ä‘Æ¡n giản không tồn tại ở đây. Theodore Dalrymple là má»™t bác sÄ© và nhà tâm thần há»c là m việc ở Anh và phụ trách má»™t mục trên tá» London Spectator. Ông viết má»™t tiểu luáºn trên City Journal, tá» tạp chà vá» chÃnh sách đô thị (xuân 2004) vá» những gì ông há»c được từ những tiếp xúc của ông vá»›i thanh niên Hồi giáo tại các nhà tù Anh. Dalrymple lÆ°u ý rằng hầu hết các trÆ°á»ng Hồi giáo ngà y nay coi kinh Qu’ran nhÆ° má»™t văn bản do thần thánh truyá»n, không để mở cho bất kì phê phán văn há»c nà o hay tái diá»…n giải sáng tạo nà o. Äó là cuốn sách thiêng cần phải thuá»™c lòng, chứ không phải được thÃch nghi vá»›i các đòi há»i và cÆ¡ há»™i của cuá»™c sống hiện đại. NhÆ°ng nếu không có má»™t văn hóa khuyến khÃch, và tạo không gian cho, sá»± tái diá»…n giải sáng tạo nhÆ° váºy, thì tÆ° duy phê phán và tÆ° duy Ä‘á»™c đáo sẽ trở nên khô héo. Äiá»u đó có thể giải thÃch tại sao rất Ãt bà i báo khoa há»c ở tầm thế giá»›i được các há»c giả trÃch dẫn có xuất xứ từ các trÆ°á»ng đại há»c Aráºp-Hồi giáo.
Nếu giả nhÆ° phÆ°Æ¡ng Tây biến Shakespeare thà nh “đối tượng nghiên cứu duy nhất của chúng ta và ngÆ°á»i chỉ Ä‘Æ°á»ng duy nhất cho cuá»™c sống chúng ta,†Dalrymple viết, “thì chúng ta sẽ rÆ¡i và o lạc háºu và trì trệ khá nhanh. Và vấn Ä‘á» là rất nhiá»u ngÆ°á»i Hồi giáo muốn cả trì trệ lẫn quyá»n lá»±c: há» muốn quay trở vá» vá»›i sá»± hoà n mÄ© của thế kỉ XVII và thống trị thế kỉ XXI, nhÆ° thể há» tin là quyá»n thừa kế của há»c thuyết của há», lá»i di chúc cuối cùng của Chúa đối vá»›i con ngÆ°á»i. Nếu giả nhÆ° há» hà i lòng ở trong vÅ©ng nÆ°á»›c Ä‘á»ng thế kỉ XVII, an toà n trong thứ triết há»c ẩn dáºt, thì không có vấn Ä‘á» gì cả cho há» lẫn cho chúng ta; vấn Ä‘á» của há», và của chúng ta, là há» muốn thứ quyá»n lá»±c mà tá»± do truy vấn ban cho, mà không há» có tá»± do truy vấn hay triết há»c và các thể chế để đảm bảo cho sá»± tá»± do truy vấn đó. HỠđối mặt vá»›i má»™t tình thế tiến thoái lưỡng nan: hoặc há» từ bá» thứ tôn giáo yêu dấu của mình, hoặc mãi mãi ở đằng sau tiến bá»™ kÄ© thuáºt của con ngÆ°á»i. Cả hai lá»±a chá»n Ä‘á»u không rất hấp dẫn, và sá»± căng thẳng giữa má»™t bên là sá»± khát khao quyá»n lá»±c và thà nh công trong thế giá»›i hiện đại, vá»›i bên kia là mong muốn không từ bá» tôn giáo, là má»™t căng thẳng có thể được giải toả đối vá»›i má»™t số ngÆ°á»i chỉ bằng cách cho nổ tung mình nhÆ° các quả bom. NgÆ°á»i ta trở nên tức giáºn khi đối mặt vá»›i má»™t tình trạng tiến thoái lưỡng nan khó giải quyết; há» tấn công bất ngá».â€
Quả thá»±c, hãy nói chuyện vá»›i giá»›i trẻ Aráºp và Hồi giáo khắp nÆ¡i, sá»± bất hoà nháºn thức nà y và từ “nhục nhã†luôn luôn xuất hiện rất nhanh trong cuá»™c trò chuyện. Äã lá»™ ra khi Mahathir Mohammed Ä‘á»c diá»…n văn từ biệt vá»›i tÆ° cách thủ tÆ°á»›ng Malaysia ngà y 16-10-2003 tại cuá»™c há»p thượng đỉnh Hồi giáo do ông chủ trì tại nÆ°á»›c mình, ông Ä‘Æ°a ra các nháºn xét cho các nhà lãnh đạo Hồi giáo xung quanh vấn Ä‘á» vì sao ná»n văn minh của há» lại bị là m nhục đến thế – ông dùng từ nà y năm lần. “Tôi sẽ không liệt kê các trÆ°á»ng hợp chúng ta bị nhục,†Mahathir nói. “Phản ứng duy nhất của chúng ta là cà ng ngà y cà ng tức giáºn. Những ngÆ°á»i tức giáºn không thể suy nghÄ© đúng đắn. Có má»™t cảm giác tuyệt vá»ng giữa các nÆ°á»›c Hồi giáo và ngÆ°á»i dân của há». Há» cảm thấy không là m được gì đúng cả…â€
Sá»± là m nhục nà y là mấu chốt. Quan Ä‘iểm của tôi luôn là chủ nghÄ©a khủng bố không sinh ra từ sá»± nghèo tiá»n bạc. Nó sinh ra từ sá»± nghèo nà n vá» phẩm giá. Sá»± là m nhục là lá»±c Ãt được coi trá»ng nhất trong các quan hệ quốc tế và quan hệ giữa con ngÆ°á»i. Khi ngÆ°á»i dân hay các quốc gia bị là m nhục, há» sẽ thá»±c sá»± bùng nổ và tiến hà nh bạo lá»±c cá»±c Ä‘oan. Khi bạn lấy sá»± lạc háºu kinh tế và chÃnh trị của phần lá»›n thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo ngà y nay, cho thêm sá»± vÄ© đại quá khứ và sá»± tá»± ý thức vá» tÃnh Æ°u việt tôn giáo, rồi trá»™n vá»›i sá»± phân biệt đối xá» và xa lánh mà các Ä‘Ã n ông Aráºp-Hồi giáo nà y đối mặt khi rá»i quê hÆ°Æ¡ng sang châu Âu, hay khi há» lá»›n lên ở châu Âu, bạn có má»™t li cocktail thù háºn mạnh. NhÆ° bạn tôi, nhà viết kịch Ai Cáºp Ali Salem, nói vá» bá»n cÆ°á»›p máy bay 11/9, chúng “đi trên các Ä‘Æ°á»ng phố cuá»™c Ä‘á»i, tìm các tòa nhà cao – tìm các tòa tháp để hạ đổ, bởi vì bá»n chúng không có khả năng cao nhÆ° thế.â€
Tôi e rằng cảm giác thất vá»ng nà y, cái nuôi dưỡng các lÃnh má»›i của bin Laden, có thể trở nên tồi tệ hÆ¡n trÆ°á»›c khi trở nên tốt hÆ¡n. Ngà y xÆ°a, các lãnh tụ có thể tÃnh đến các bức tÆ°á»ng, núi non và thung lÅ©ng để cản cái nhìn của ngÆ°á»i dân, giữ há» dốt nát và thụ Ä‘á»™ng vá» hỠđứng ở đâu so vá»›i những ngÆ°á»i khác. Hồi đó bạn chỉ có thể nhìn đến là ng bên cạnh. NhÆ°ng khi thế giá»›i trở nên phẳng hÆ¡n, ngÆ°á»i ta có thể nhìn xa hà ng dặm và hà ng dặm.
Trong thế giá»›i phẳng sá»± là m nhục được dá»n lên [bà n ăn] cho bạn bằng cáp quang. Tôi tình cá» gặp má»™t thà dụ vá» sá»± dÃnh lÃu nà y đến bản thân bin Laden. Ngà y 4-1-2004, bin Laden phát hà nh thông Ä‘iệp ghi âm của hắn qua al-Jazeera, mạng truyá»n hình vệ tinh đóng ở Qatar. Ngà y 7 tháng Ba, trang web của Trung tâm Há»c táºp và Nghiên cứu Hồi giáo cho đăng toà n văn. Má»™t Ä‘oạn văn Ä‘áºp và o mắt tôi. Nó ở giữa má»™t Ä‘oạn trong đó bin Laden nói đến các tá»™i lá»—i khác nhau của bá»n thống trị Aráºp, đặc biệt là hoà ng gia Saudi.
“NhÆ° thế, má»i nÆ°á»›c Aráºp Ä‘á»u chịu sá»± xuống cấp ở má»i lÄ©nh vá»±c, trong các vấn Ä‘á» tôn giáo và thế tục,†bin Laden nói. “Là đủ để biết rằng ná»n kinh tế của tất cả các nÆ°á»›c Arâp yếu hÆ¡n ná»n kinh tế của má»™t nÆ°á»›c từng là phần của thế giá»›i [Hồi giáo] chúng ta, khi chúng ta thá»±c sá»± gắn bó vá»›i đạo Hồi. Äất nÆ°á»›c đó là Andalusia đã mất. Tây Ban Nha là nÆ°á»›c ngoại đạo, song ná»n kinh tế của nó mạnh hÆ¡n kinh tế của chúng ta bởi vì nhà cai trị ở đó chịu trách nhiệm. Ở các nÆ°á»›c chúng ta, không có trách nhiệm giải trình hay sá»± trừng phạt nà o, chỉ có tuân lệnh bá»n thống trị và cầu nguyện cho há» sống lâu.â€
Tóc tôi dá»±ng lên khi Ä‘á»c đến đó. Tại sao? Bởi vì Ä‘iá»u mà bin Laden Ä‘ang dẫn chiếu đến là Báo cáo Phát triển Con ngÆ°á»i Aráºp thứ nhất, công bố và o tháng Bảy 2002, khá lâu sau khi hắn đã trốn khá»i Afghanistan và có khả năng là đi trốn ở trong má»™t hang đá nà o đó. Các tác giả Aráºp của bản báo cáo muốn thu hút sá»± chú ý của thế giá»›i Aráºp và o chuyện há» tụt háºu xa đến đâu. Vì váºy há» tìm má»™t nÆ°á»›c có GDP hÆ¡i nhỉnh hÆ¡n so vá»›i toà n bá»™ hai mÆ°Æ¡i hai nÆ°á»›c Aráºp cá»™ng lại. Khi xem các bảng biểu, nÆ°á»›c thÃch hợp hÆ¡n cả là Tây Ban Nha. Có thể là Nauy hay Ã, nhÆ°ng Tây Ban Nha có GDP thá»±c sá»± cao hÆ¡n má»™t chút so vá»›i toà n bá»™ các nÆ°á»›c Aráºp cá»™ng lại. Bằng cách nà o đó, bin Laden đã nghe hay Ä‘á»c vá» Báo cáo Phát triển Con ngÆ°á»i Aráºp thứ nhất nà y, từ hang của hắn. Tất cả những gì tôi biết, hắn có thể đã Ä‘á»c cá»™t báo của tôi vá» nó, đó là bà i đầu tiên nêu báºt bản báo cáo và nhấn mạnh đến so sánh vá»›i Tây Ban Nha. Hoặc hắn lấy từ Internet. Bản báo cáo được tải từ Internet khoảng má»™t triệu lần. Vì thế dù hắn ở trong hang đá đâu đó, hắn vẫn lấy được báo cáo nà y, và kết luáºn đầy tủi nhục của nó xô thẳng và o mặt hắn – cách so sánh đầy tiêu cá»±c các nÆ°á»›c Aráºp vá»›i Tây Ban Nha! Và khi nghe so sánh đó, ở bất kì đâu mà hắn ẩn nấp, bin Laden coi đó nhÆ° má»™t lá»i lăng mạ, má»™t sá»± là m nhục – ý niệm rằng Tây Ban Nha Thiên chúa giáo, má»™t nÆ°á»›c từng có thá»i do ngÆ°á»i Hồi giáo kiểm soát, nay lại có GDP lá»›n hÆ¡n toà n bá»™ các nÆ°á»›c Aráºp cá»™ng lại. Các tác giả của báo cáo nà y Ä‘á»u là ngÆ°á»i Aráºp và Hồi giáo; há» không định là m nhục bất kì ai – nhÆ°ng đó là cách bin Laden diá»…n giải nó. Và tôi chắc rằng hắn thu nháºn được liá»u là m nhục đó qua má»™t modem 56K. Bây giá» tháºm chà chúng có băng rá»™ng ở Tora Bora.
Và sau khi nháºn được liá»u là m nhục theo cách nà y, bin Laden và những kẻ mô phá»ng hắn đã há»c cách trả Ä‘Å©a. Muốn hiểu tại sao những kẻ Islamo-Leninist chặt đầu ngÆ°á»i MÄ© ở Iraq và Aráºp Saudi rồi tung ảnh lên Internet vá»›i cái đầu rá» máu và thân ngÆ°á»i không đầu? Äó là vì không có hình thức xá» tá» nà o nhục hÆ¡n là chặt đầu. Äó là cách thể hiện sá»± khinh bỉ nhất vá»›i con ngÆ°á»i đó, vá»›i bản thể anh ta hay cô ta. Không phải tình cá» mà các nhóm chặt đầu ngÆ°á»i MÄ© ở Iraq lại đầu tiên bắt há» mặc cùng loại áo liá»n quần mà u da cam mà các tù nhân al-Qaeda ở Vịnh Guantánamo buá»™c phải mặc. HỠđã biết các bá»™ áo liá»n quần đó qua Internet hoặc truyá»n hình vệ tinh. NhÆ°ng Ä‘iá»u là m tôi sá»ng sốt là ngay giữa chiến tranh Iraq há» vẫn tìm được chÃnh xác cùng loại áo liá»n quần sản xuất tại Iraq để bắt tù nhân của há» mặc. Mà y là m nhục tao, tao là m nhục mà y. Và bạn nghÄ© gì vá» lá»i nói của lãnh tụ khủng bố Abu Musab al-Zarqawi ở cuá»™n băng ghi âm được tung ra ngà y 11 tháng ChÃn, 2004, nhân kỉ niệm ba năm 11/9? Hắn nói, “Các chiến binh thần thánh khiến cho liên minh quốc tế phải nếm mùi nhục nhã… các bà i há»c mà từ đó chúng vẫn Ä‘ang cháy.†Cuá»™n băng có tên “Danh dá»± Ở Äâu?â€
NhÆ° tôi đã nói, tuy váºy, sá»± thất vá»ng và sá»± là m nhục nà y không hạn chế ở các cánh cá»±c Ä‘oan Hồi giáo. Nguyên nhân vì sao những kẻ Islamo-Leninist trở thà nh những kẻ phản đối hăng hái nhất và to mồm nhất đối vá»›i toà n cầu hóa/MÄ© hóa và là mối Ä‘e doạ lá»›n nhất đối vá»›i sá»± là m phẳng thế giá»›i ngà y nay không Ä‘Æ¡n giản là sá»± hung hăng đặc biệt của há», mà cÅ©ng vì bá»n há» có được sá»± ủng há»™ thụ Ä‘á»™ng nà o đó khắp thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo.
Má»™t phần, đấy là vì hầu hết các chÃnh phủ trong thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo từ chối không đặt bá»n cá»±c Ä‘oan nà y và o má»™t cuá»™c chiến tÆ° tưởng. Trong khi các chế Ä‘á»™ Aráºp rất tÃch cá»±c bá» tù các Islamo-Leninist nà y khi có thể tìm và bắt được chúng, há» lại rất thụ Ä‘á»™ng trong chống lại chúng bằng má»™t sá»± diá»…n giải hiện đại, tiến bá»™ vá» Hồi giáo. Äiá»u nà y là vì hầu hết các nhà lãnh đạo Aráºp-Hồi giáo nà y Ä‘á»u không chÃnh đáng. Lên nắm quyá»n bằng vÅ© lá»±c, há» không há» có sá»± tÃn nhiệm vá»›i tÆ° cách những ngÆ°á»i mang đạo Hồi ôn hoà , tiến bá»™, và há» luôn cảm thấy dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng đối vá»›i các giáo sÄ© Hồi giáo cứng rắn, tố cáo há» không phải là các tÃn đồ Hồi giáo tốt. Cho nên thay vì nháºn đấu vá»›i những kẻ Hồi giáo cá»±c Ä‘oan, các chế Ä‘á»™ Aráºp hoặc ném há» và o tù hay tìm cách mua chuá»™c há». Äiá»u nà y để lại má»™t khoảng trống tinh thần và chÃnh trị khủng khiếp.
NhÆ°ng là do khác cho sá»± ủng há»™ thụ Ä‘á»™ng mà các Islamo-Leninist có được – và sá»± thá»±c rằng há» có thể huy Ä‘á»™ng được rất nhiá»u tiá»n qua các há»™i từ thiện và nhà thá» trong thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo – là có quá nhiá»u ngÆ°á»i tá» tế ở đó cảm thấy cùng sá»± thất vá»ng và chút tủi nhục mà phần lá»›n thanh niên nổi giáºn của há» cảm thấy. Và có tồn tại má»™t sá»± kÃnh trá»ng nhất định cho cách những kẻ trẻ tuổi dữ tợn nà y sẵn sà ng đứng lên Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i thế giá»›i, vá»›i chÃnh các lãnh tụ của mình và bảo vệ danh dá»± của ná»n văn minh của há». Khi tôi thăm Qatar và i tháng sau 11/9, má»™t bạn của tôi ở đó – má»™t ngÆ°á»i dịu dà ng, sâu sắc, tá»± do, là m việc cho chÃnh phủ Qatar – thì thầm tâm sá»± vá»›i tôi Ä‘iá»u gì đó là m anh lo lắng sấu sắc: “Thằng con trai mÆ°á»i má»™t tuổi của tôi nghÄ© bin Laden là má»™t ngÆ°á»i tốt.â€
Tôi tin hầu hết giá»›i trung lÆ°u Aráºp và Hồi giáo không vui mừng vá»›i cái chết của ba nghìn ngÆ°á»i MÄ© vô tá»™i ngà y 11/9. Tôi biết các bạn Aráºp và Hồi giáo của tôi không. NhÆ°ng nhiá»u ngÆ°á»i Aráºp và Hồi giáo vui mừng vá»›i ý nghÄ© đã đấm và o mặt MÄ© má»™t cú – và há» ngầm vá»— tay hoan hô ngÆ°á»i đã là m được Ä‘iá»u đó. Há» sung sÆ°á»›ng khi thấy ai đó hạ nhục ngÆ°á»i dân và đất nÆ°á»›c mà há» thấy Ä‘ang là m nhục mình và ủng há»™ những gì há» thấy là bất công trong thế giá»›i của mình – bất kể đó là việc MÄ© háºu thuẫn các ông vua và nhà độc tà i Aráºp để há» xuất khẩu dầu sang đó hay việc MÄ© háºu thuẫn Israel bất luáºn nó là m các việc đúng hay sai.
Phần lá»›n ngÆ°á»i da Ä‘en MÄ©, tôi chắc, không nghi ngá» gì việc O. J. Simpson đã giết vợ cÅ©, nhÆ°ng há» vá»— tay khi anh ta được trắng án, nhÆ° má»™t cái gai trong mắt Sở cảnh sát Los Angeles và cả má»™t hệ thống pháp là mà há» nghÄ© là thÆ°á»ng xuyên là m nhục và đối xá» không công bằng vá»›i há». Sá»± là m nhục khiến ngÆ°á»i ta nghÄ© váºy. Bin Laden vá»›i đám đông ngÆ°á»i Aráºp là cái O. J. là đối vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i MÄ© da Ä‘en – cái gai há» chá»c và o mắt của má»™t nÆ°á»›c MÄ© “bất công†và các nhà lãnh đạo của há». Má»™t lần tôi đã phá»ng vấn Dyad Abou Jahjah, thÆ°á»ng được gá»i là Malcolm X của giá»›i trẻ Morocco bị xa lánh của nÆ°á»›c Bỉ. Tôi há»i anh ta và các bạn anh nghÄ© gì khi há» thấy Trung tâm ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i đổ. Anh ta nói, “Tôi nghÄ© nếu chúng tôi trung thá»±c vá»›i mình, hầu hết ngÆ°á»i Hồi giáo trên thế giá»›i Ä‘á»u cảm thấy… MÄ© bị đánh và o mặt và điá»u ấy không thể là tồi được. Tôi không muốn có má»™t câu trả lá»i trà tuệ nà o cho Ä‘iá»u đó cả. Tôi nghÄ© rất Ä‘Æ¡n giản. MÄ© đã đá Ä‘Ãt chúng tôi suốt năm mÆ°Æ¡i năm. Và thá»±c rất tệ. Háºu thuẫn những kẻ hay bắt nạt ở khu vá»±c, cho dù là Israel hay các chế Ä‘á»™ của riêng chúng tôi, [MÄ©] không chỉ đấm chảy máu mÅ©i chúng tôi, mà còn vặn gãy không Ãt cổ của chúng tôi.â€
Hệt nhÆ° suy thoái kinh tế MÄ© trong các năm 1920 và 1930 đã là m cho nhiá»u ngÆ°á»i MÄ© bình thÆ°á»ng, thông minh, có suy nghÄ© trở thà nh ngÆ°á»i ủng há»™ thụ Ä‘á»™ng hoặc chủ Ä‘á»™ng của chủ nghÄ©a cá»™ng sản, cÅ©ng thế suy thoái kinh tế, quân sá»±, và cảm xúc gây nhục nhã của thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo đã là m cho quá nhiá»u ngÆ°á»i Aráºp và Hồi giáo bình thÆ°á»ng, thông minh, có suy nghÄ©, trở thà nh ngÆ°á»i ủng há»™ thụ Ä‘á»™ng của chủ nghÄ©a bin Laden.
Cá»±u bá»™ trưởng thông tin Kuwait, tiến sÄ© Sa’d Bin Tefla, má»™t nhà báo, viết má»™t tiểu luáºn trên tá» báo tiếng Aráºp tại London Al-Sharq Al-Awsat nhân dịp kỉ niệm ba năm ngà y 11 tháng ChÃn vá»›i tÃt “Tất cả Chúng ta Äá»u là bin Laden,†đi thẳng và o Ä‘iểm nà y. Ông há»i tại sao các há»c giả và giáo sÄ© Hồi giáo lại nhiệt tình ủng há»™ án fatwa kết tá»™i chết Salman Rushdie vì đã viết má»™t cuốn tiểu thuyết được cho là báng bổ, cuốn Những vần thÆ¡ của quá»· Satan, thêu dệt các chủ Ä‘á» vá» Tiên tri Muhammed, nhÆ°ng ngà y nay không giáo sÄ© Hồi giáo nà o ra án fatwa kết tá»™i Osama bin Laden vì tá»™i giết ba nghìn ngÆ°á»i dân thÆ°á»ng vô tá»™i. Sau án fatwa chống Salman Rushdie, ngÆ°á»i Hồi giáo đã tụ táºp phản đối chống cuốn sách trÆ°á»›c cá»a đại sứ quán Anh khắp nÆ¡i trong thế giá»›i Hồi giáo và đốt hình ná»™m Salman Rushdie cùng vá»›i sách của ông. ChÃn ngÆ°á»i đã bị giết trong má»™t cuá»™c phản đối Rusdhie ở Pakistan.
“Các quyết định pháp là tôn giáo thay nhau được phổ biến cấm sách của Salman Rushdie và kêu gá»i giết ông,†Bin Tefla viết. “Iran đặt giải 1 triệu đôla cho bất kì ai thá»±c hiện được fatwa của Iman Khomeini và giết Salman Rushdie.†Thế còn bin Laden? Không gì hết – không có kết án. “Dù cho bin Laden quả là đã giết hà ng nghìn ngÆ°á»i vô tá»™i nhân danh tôn giáo của chúng ta và dù cho thiệt hại mà hắn gây cho ngÆ°á»i Hồi giáo ở khắp má»i nÆ¡i, và đặc biệt đối vá»›i những ngÆ°á»i Hồi giáo vô tá»™i ở phÆ°Æ¡ng Tây, những ngÆ°á»i có cuá»™c sống tốt đẹp hÆ¡n rất nhiá»u so vá»›i cuá»™c sống của ngÆ°á»i Hồi giáo ở các vùng đất đạo Hồi, cho đến giá» vẫn chÆ°a có án fatwa nà o được Ä‘Æ°a ra để kêu gá»i giết bin Laden, viện cá»› rằng bin Laden vẫn tuyên bố ‘không có Chúa nà o khác ngoà i Allah’,†Tefla viết. Tồi tệ hÆ¡n, ông viết thêm, các kênh truyá»n hình vệ tinh Aráºp và Hồi giáo đã “cạnh tranh nhau để phát các bà i thuyết giáo và fatwa [của bin Laden], thay cho ngăn chặn sá»± truyá»n bá chúng nhÆ° ở hỠđã là m trong trÆ°á»ng hợp sách của Salman Rushdie… Vá»›i láºp trÆ°á»ng láºp lá» của chúng ta vá» bin Laden, ngay từ đầu chúng ta đã để cho thế giá»›i ấn tượng rằng tất cả chúng ta Ä‘á»u là bin Laden.â€
Äức bị nhục nhã sau Thế chiến I, nhÆ°ng nó có ná»n tảng kinh tế hiện đại để sản xuất và đáp lại sá»± là m nhục đó – ở dạng của Äế chế Thứ Ba. Ngược lại, thế giá»›i Aráºp không thể tạo ra được má»™t câu trả lá»i trá»ng thể cho sá»± tủi nhục của mình. Thay và o đó, nó đã là m sân khấu thế giá»›i bối rối trong năm mÆ°Æ¡i năm qua, vá»›i hai nhân váºt khoác lác, hÆ¡n là các nhà nÆ°á»›c, là thuyết gia chÃnh trị Yaron Ezrahi nháºn xét: Má»™t là bá»™ trưởng dầu khà Saudi, Ahmed Zaki Yamani, ngÆ°á»i kia là Osama bin Laden. Má»—i ngÆ°á»i đã đạt sá»± khét tiếng toà n cầu, má»—i ngÆ°á»i trong thá»i gian ngắn đã nắm được thế giá»›i trong lòng bà n tay mình – má»™t ngÆ°á»i bằng sá» dụng dầu má» nhÆ° má»™t vÅ© khÃ, kẻ kia sá» dụng thứ bạo lá»±c tá»± sát phi truyá»n thống có thể tưởng tượng được. Má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u tạo ra má»™t “đỉnh cao†tạm thá»i cho thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo, cảm giác Ä‘ang hà nh xá» quyá»n lá»±c trên vÅ© Ä‘Ã i thế giá»›i. NhÆ°ng bin Laden và Yamani chỉ là những ảo tưởng vá» quyá»n lá»±c, Ezrahi lÆ°u ý: vÅ© khà dầu má» của Saudi là quyá»n lá»±c kinh tế không có năng suất, và vÅ© khà chủ nghÄ©a khủng bố của bin Laden là má»™t lá»±c lượng quân sá»± không có má»™t quân Ä‘á»™i, nhà nÆ°á»›c, ná»n kinh tế, và động lá»±c đổi má»›i tháºt sá»± để há»— trợ.
Cái là m cho chủ nghÄ©a Yamani và chủ nghÄ©a bin Laden rất không may vá»›i tÆ° cách các chiến lược cho ảnh hưởng Aráºp lên thế giá»›i là , chúng bá» qua các tấm gÆ°Æ¡ng bên trong ná»n văn hóa và văn minh Aráºp – khi còn ở đỉnh cao – vá» kỉ luáºt, lao Ä‘á»™ng chăm chỉ, tri thức, thà nh tá»±u, truy vấn khoa há»c, và chủ nghÄ©a Ä‘a nguyên. NhÆ° Nayan Chanda, biên táºp tá» YaleGlobal Online, đã chỉ ra cho tôi, chÃnh thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo đã sinh ra đại số và số há»c, cả hai thuáºt ngữ Ä‘á»u xuất phát từ các từ Aráºp. Nói cách khác, Chanda lÆ°u ý, “Toà n bá»™ cuá»™c cách mạng thông tin hiện đại, được xây dá»±ng dá»±a rất nhiá»u và o các thuáºt toán, có thể truy gốc rá»… của nó vá» văn minh Aráºp-Hồi giáo và các trung tâm há»c táºp lá»›n của Baghdad và Alexandia,†các nÆ¡i đầu tiên Ä‘Æ°a ra các khái niệm nà y, rồi chuyển chúng sang châu Âu qua Tây Ban Nha Hồi giáo. NgÆ°á»i Aráºp-Hồi giáo có má»™t truyá»n thống văn hóa và văn minh phong phú đến khó tin, vá»›i các giai Ä‘oạn thà nh công và đổi má»›i dà i dẫn đến cảm hứng và tấm gÆ°Æ¡ng cho giá»›i trẻ. Há» có đầy đủ những tà i nguyên cần thiết cho hiện đại hóa vá» mặt văn hoá riêng của há», nếu há» muốn kêu gá»i chúng.
Äáng tiếc, có sá»± kháng cá»± to lá»›n đối vá»›i sá»± hiện đại hóa nhÆ° váºy từ các lá»±c lượng ngu dân Ä‘á»™c Ä‘oán và tôn giáo bên trong thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo. ChÃnh vì thế khu vá»±c nà y sẽ được giải phóng, và cảm thấy được trao quyá»n thá»±c sá»±, chỉ nếu nó hoà n tất cuá»™c chiến tÆ° tưởng của riêng nó – và những ngÆ°á»i ôn hòa ở đó chiến thắng. Chúng ta đã có má»™t cuá»™c ná»™i chiến tÆ° tưởng ở MÄ© khoảng 150 năm trÆ°á»›c – các tÆ° tưởng vá» khoan dung, Ä‘a nguyên, phẩm giá con ngÆ°á»i, và công bằng. Äiá»u tốt nhất mà những ngÆ°á»i ngoà i có thể là m cho thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo hiện nay là cố cá»™ng tác vá»›i các lá»±c lượng tiến bá»™ của nó theo má»i cách có thể – từ thá» giải quyết xung Ä‘á»™t Aráºp-Israel, ổn định Iraq, cho đến kà các hiệp định tá»± do thÆ°Æ¡ng mại vá»›i cà ng nhiá»u nÆ°á»›c Aráºp cà ng tốt – để thúc đẩy má»™t cuá»™c chiến tÆ° tưởng tÆ°Æ¡ng tá»± bên trong ná»n văn minh của há». Không có con Ä‘Æ°á»ng nà o khác. Nếu không thì khu vá»±c nà y có thể trở thà nh má»™t lá»±c gây không phẳng khổng lồ. Chúng ta phải mong cho những ngÆ°á»i tốt ở đó sung túc. NhÆ°ng cuá»™c chiến sẽ là cuá»™c chiến cho hỠđể đấu tranh và chiến thắng. Không ai có thể là m việc đó thay há».
Không ai đã bà y tá» những gì cần thiết hay hÆ¡n Abdel Rahman al-Rashed, tổng giám đốc kênh tin tức al-Arabiya đóng ở London. Là má»™t trong những nhà báo Aráºp nổi tiếng nhất và được kÃnh trá»ng nhất ngà y nay, ông từng viết nhÆ° sau, trên tá» Al-Sharq Al-Awsat (6-9-2004), sau má»™t loạt sá»± kiện dữ dá»™i dÃnh đến các nhóm Hồi giáo cá»±c Ä‘oan từ Chechnya đến Aráºp Saudi đến Iraq: “Sá»± tá»± chữa bệnh bắt đầu vá»›i sá»± tá»± thá»±c hiện tiá»m năng và thú nháºn. Do đó chúng ta nên chạy theo các đứa con trai khủng bố của chúng ta, vá»›i hiểu biết đầy đủ rằng chúng là những quả nho chua của má»™t ná»n văn hóa bị biến dạng… Nhà thá» thÆ°á»ng là má»™t nÆ¡i trú, và tiếng nói tôn giáo thÆ°á»ng là tiếng nói của hòa bình và hòa giải. Các bà i thuyết giáo đã là các mệnh lệnh nồng ấm cho má»™t tráºt tá»± đạo đức và má»™t cuá»™c sống đạo lÃ. Rồi xuất hiện tân Hồi giáo. Má»™t tôn giáo trong trắng và nhân từ, vá»›i những câu thÆ¡ cấm chặt cây trừ trÆ°á»ng hợp khẩn cấp, gá»i giết ngÆ°á»i là tá»™i ác ghê tởm nhất, công khai tuyên bố nếu giết má»™t ngÆ°á»i là đã giết toà n bá»™ nhân loại, tôn giáo đó đã biến thà nh má»™t thông Ä‘iệp toà n cầu vá» háºn thù và má»™t lá»i kêu gá»i chiến tranh phổ biến… Chúng ta không thể là m sạch tên mình Ä‘i trừ khi thú nháºn sá»± tháºt đáng xấu hổ rằng chủ nghÄ©a khủng bố đã trở thà nh má»™t công việc Hồi giáo; má»™t Ä‘á»™c quyá»n hầu nhÆ° Ä‘á»™c nhất, được Ä‘Ã n ông và phụ nữ Hồi giáo thá»±c hiện. Chúng ta không thể chuá»™c lá»—i cho giá»›i trẻ cá»±c Ä‘oan của chúng ta, đã phạm phải tất cả các tá»™i ác đáng ghê tởm nà y, mà không đối đầu vá»›i các Sheikh nghÄ© là cao quý để tái hÆ° cấu mình nhÆ° các nhà là luáºn cách mạng, sai con trai và con gái ngÆ°á»i khác đến cái chết chắc chắn, trong khi gá»i con cái của riêng mình sang các trÆ°á»ng đại há»c và phổ thông châu Âu và MÄ©.â€
QUà NHIỀU XE TOYOTA
Các vấn Ä‘á» của những ngÆ°á»i quá ốm yếu, quá thiếu quyá»n, và quá bị là m nhục, tất cả theo cách riêng của mình Ä‘á»u cản trở thế giá»›i trở nên phẳng hoà n toà n. Chúng tháºm chà còn có thể nhÆ° váºy nhiá»u hÆ¡n trong tÆ°Æ¡ng lai, nếu không được Ä‘á» cáºp má»™t cách thÃch hợp. NhÆ°ng má»™t rà o cản khác đối vá»›i sá»± là m phẳng thế giá»›i Ä‘ang nổi lên, má»™t rà o cản không phải là má»™t rà ng buá»™c con ngÆ°á»i mà là má»™t rà ng buá»™c tà i nguyên thiên nhiên. Nếu hà ng triệu ngÆ°á»i từ Ấn Äá»™, Trung Quốc, MÄ© Latin, và Äế chế Soviet trÆ°á»›c đây, từng sống hoà n toà n bên ngoà i thế giá»›i phẳng, tất cả bắt đầu bÆ°á»›c và o sân chÆ¡i thế giá»›i phẳng cùng má»™t lúc – và tất cả đến cùng vá»›i giấc mÆ¡ của mình vỠôtô, nhà ở, tủ lạnh, lò vi sóng và máy nÆ°á»›ng bánh mì – chúng ta sẽ phải trải qua hoặc má»™t sá»± thiếu hụt năng lượng nghiêm trá»ng hoặc, tồi tệ hÆ¡n, các cuá»™c chiến tranh vá» năng lượng, cái có thể có má»™t tác Ä‘á»™ng không là m phẳng sâu sắc lên thế giá»›i.
NhÆ° tôi đã nói ở trÆ°á»›c, tôi đến Bắc Kinh và o mùa hè 2004 cùng vợ và con gái còn ở tuổi vị thà nh niên của tôi, Natalie. TrÆ°á»›c khi chúng tôi rá»i khá»i nhà , tôi nói vá»›i Natalie, “Con sẽ tháºt sá»± thÃch thà nh phố đó. Ở đấy có Ä‘Æ°á»ng Ä‘i xe đạp rất to ở các tuyến phố chÃnh. Có thể khi đến đó chúng ta sẽ thuê xe đạp để Ä‘i vòng quanh Bắc Kinh. Lần trÆ°á»›c bố đã là m nhÆ° váºy, vui lắm.â€
Tá»™i nghiệp Tom. Tôi đã không đến Bắc Kinh trong ba năm, và chỉ trong khoảng thá»i gian ngắn đó sá»± tăng trưởng bùng nổ ở đây đã xoá sạch nhiá»u Ä‘Æ°á»ng cho xe đạp quyến rÅ© đó. Chúng đã bị teo lại hay bị bá» Ä‘i để thêm má»™t là n cho ôtô và xe bus. Lần duy nhất tôi đạp xe ở đó là trên chiếc xe đạp táºp thể lá»±c ở khách sạn, do phải ngồi quá nhiá»u trên ôtô mắc kẹt trong những lần tắc xe ở Bắc Kinh. Tôi ở Bắc Kinh để dá»± má»™t há»™i nghị kinh doanh quốc tế, và khi ở đó tôi phát hiện tại sao tất cả xe đạp đã biến mất. Theo má»™t diá»…n giả ở há»™i nghị, khoảng ba mÆ°Æ¡i ngà n ôtô má»›i thêm và o Ä‘Æ°á»ng phố Bắc Kinh má»—i tháng – má»™t ngà n ôtô má»›i má»™t ngà y! Tôi thấy con số đó khó tin đến mức tôi phải nhá» Michael Zhao, má»™t nghiên cứu viên trẻ ở văn phòng Bắc Kinh của báo Times, để kiểm tra lại thông tin, và anh viết e-mail trả lá»i tôi nhÆ° sau:
Chà o Tom, hi vá»ng là anh khá»e. Vá» câu há»i của anh vá» má»—i ngà y có thêm bao nhiêu ôtô má»›i ở Bắc Kinh, tôi đã tìm kiếm trên Internet và thấy rằng… số xe bán ra tháng TÆ° 2004 [ở Bắc Kinh] là 43.000 ôtô – tăng 24,1% so vá»›i cùng kì năm ngoà i. NhÆ° thế có thêm 1.433 xe [má»—i ngà y] ở Bắc Kinh, nhÆ°ng kể cả bán xe cÅ©. Số lượng xe má»›i bán ra tháng nà y là 30.000 chiếc, hoặc má»—i ngà y thà nh phố có thêm 1.000 chiếc. Tổng số xe bán được từ tháng Giêng đến tháng TÆ° là 165.000 chiếc, tức là thêm khoảng 1.375 chiếc má»—i ngà y cho Bắc Kinh trong giai Ä‘oạn nà y. Số liệu nà y lấy từ Sở ThÆ°Æ¡ng mại Thà nh phố Bắc Kinh. Số thống kê của sở cho biết tổng số ôtô bán được năm 2003 là 407.649 chiếc, hay 1.117 xe má»—i ngà y. Số xe má»›i bán ra năm vừa rồi là 292.858 chiếc, hay 802 xe má»›i má»—i ngà y… Tổng số ôtô của Bắc Kinh là 2,1 triệu chiếc… NhÆ°ng các tháng gần đây dÆ°á»ng nhÆ° doanh số bán ra tăng hẳn lên. CÅ©ng đáng chú ý là trong đợt nổ ra bệnh SARS năm ngoái, rất nhiá»u gia đình mua ôtô trong thá»i kì đó, do sá»± hốt hoảng vá» sá»± tiếp xúc công cá»™ng và má»™t loại tâm tÃnh hưởng thụ cuá»™c sống do ngà y táºn thế khÆ¡i dáºy. Và nhiá»u ngÆ°á»i chủ xe má»›i tha hồ hưởng thụ thú lái xe, vì giao thông thà nh phố được cải thiện đáng kể do rất nhiá»u ngÆ°á»i tá»± nhốt mình ở nhà , không dám ra ngoà i. Kể từ đó, Ä‘i đôi vá»›i việc giảm giá ôtô do Trung Quốc cam kết cắt giảm thuế quan sau khi gia nháºp WTO, má»™t số lượng lá»›n các gia đình đã đẩy sá»›m kế hoạch mua xe của mình, cho dù má»™t số khác quyết định đợi đến khi giá xe giảm nữa. Chúc má»i sá»± tốt là nh, Michael.
NhÆ° ghi chép của Michael cho biết, bạn có thể thấy tầng lá»›p trung lÆ°u Trung Quốc nổi lên ngay trÆ°á»›c mắt bạn, và nó sẽ có hiệu ứng lan toả to lá»›n vá» năng lượng và môi trÆ°á»ng. Giấc mÆ¡ Lá»›n Trung Quốc, giống nhÆ° Giấc mÆ¡ Lá»›n Ấn Äá»™, Giấc mÆ¡ Lá»›n Nga, và Giấc mÆ¡ Lá»›n MÄ©, được xây dá»±ng quanh má»™t lối sống năng lượng ở mức cao, Ä‘iện ở mức cao, thiên hÆ°á»›ng tinh thần cao. Diá»…n đạt theo cách khác, ba mÆ°Æ¡i nghìn chiếc ôtô má»›i má»—i tháng ở Bắc Kinh, và đám mây khói bụi bao trùm thà nh phố rất nhiá»u ngà y, và sá»± thá»±c rằng trang Web chÃnh thức của thà nh phố theo dõi những ngà y “trá»i xanhâ€, tất cả Ä‘á»u chứng tá» sá»± tà n phá môi trÆ°á»ng có thể nảy sinh từ ba sá»± há»™i tụ – nếu các loại năng lượng sạch thay thế có thể tái tạo không sá»›m được phát triển. Theo Ngân hà ng Thế giá»›i, mÆ°á»i sáu trong hai mÆ°Æ¡i thà nh phố ô nhiá»…m nhất thế giá»›i là ở Trung Quốc rồi, và sá»± ô nhiá»…m và xuống cấp môi trÆ°á»ng đó cùng nhau má»—i năm gây tổn thất cho Trung Quốc 170 tỉ $ (The Economist, 21-8-2004).
Và chúng ta còn chÆ°a thấy gì. Trung Quốc, vá»›i trữ lượng dầu và khà của mình, đã từng là má»™t nhà xuất khẩu ròng. Không còn thế nữa. Năm 2003 Trung Quốc vÆ°Æ¡n lên trÆ°á»›c Nháºt để trở thà nh nÆ°á»›c nháºp khẩu dầu lá»›n thứ hai thế giá»›i, sau MÄ©. Hiện nay khoảng 700 đến 800 triệu ngÆ°á»i trong 1,3 tỉ dân Trung Quốc còn sống ở nông thôn, song há» Ä‘ang hÆ°á»›ng đến thế giá»›i phẳng, và dá»± kiến khoảng má»™t ná»a cố di cÆ° và o các thà nh phố trong hai tháºp kỉ tá»›i, nếu tìm được việc là m. Äiá»u nà y sẽ dẫn tá»›i sá»± trà o dâng cầu khổng lồ vỠôtô, nhà , sắt thép, nhà máy Ä‘iện, trÆ°á»ng há»c, nhà máy xá» là nÆ°á»›c thải, lÆ°á»›i Ä‘iện – hệ luỵ lượng năng lượng của nó là vô tiá»n khoáng háºu trong suốt lịch sá» Hà nh tinh Trái đất, dù tròn hay phẳng.
Tại há»™i nghị kinh doanh mà tôi tham gia ở Bắc Kinh, tôi nghe nhiá»u ngÆ°á»i nói vá» Eo biển Malacca – eo biển hẹp nối Malaysia và Indonesia, do hải quân MÄ© tuần tra, kiểm soát toà n bá»™ lÆ°u lượng các tà u chở dầu từ Trung Äông đến Trung Quốc và Nháºt. Tôi chÆ°a nghe bất kì ai nói vá» Eo biển Malacca kể từ các cuá»™c khủng hoảng dầu các năm 1970. NhÆ°ng rõ rà ng các nhà hoạch định chiến lược Trung Quốc đã ngà y cà ng quan tâm đến việc MÄ© có thể bóp cổ ná»n kinh tế Trung Quốc bất kì lúc nà o bằng Ä‘Æ¡n giản đóng cá»a Eo biển Malacca, và mối Ä‘e dá»a nà y giỠđây ngà y cà ng được tranh luáºn nhiá»u và công khai trong giá»›i quân sá»± Trung Quốc. Nó chỉ là má»™t ám chỉ nhá» vá» cuá»™c đấu tranh vì quyá»n lá»±c – quyá»n lá»±c năng lượng – cái có thể xảy ra nếu Giấc mÆ¡ Lá»›n MÄ©, Giấc mÆ¡ Lá»›n Trung Quốc, Giấc mÆ¡ Lá»›n Ấn Äá»™ và Giấc mÆ¡ Lá»›n Nga được cho là loại trừ nhau vá» mặt năng lượng.
ChÃnh sách đối ngoại của Trung Quốc hiện nay gồm hai thứ: ngăn chặn Äà i Loan trở thà nh Ä‘á»™c láºp và tìm kiếm dầu má». Hiện tại Trung Quốc bị ám ảnh bởi việc tìm nguồn cung cấp dầu Ä‘á»™c láºp từ các nÆ°á»›c không thể trả Ä‘Å©a Trung Quốc nếu nó xâm lấn Äà i Loan, và điá»u nà y dẫn Trung Quốc đến thân thiện vá»›i má»™t số chế Ä‘á»™ tồi tệ nhất thế giá»›i. ChÃnh phủ Hồi giáo chÃnh thống Sudan hiện cung cấp cho Trung Quốc 7% cung dầu của nó và Trung Quốc đã đầu tÆ° 3 tỉ $ và o hạ tầng khai thác dầu ở đó.
Tháng ChÃn 2004, Trung Quốc dá»a phủ quyết má»™t biện pháp của Liên Hợp Quốc áp đặt trừng phạt lên Sudan vì nạn diệt chủng do nó gây ra ở tỉnh Darfur. Tiếp theo Trung Quốc chống lại má»i biện pháp nói đến các mÆ°u đồ hiển nhiên của Iran trong việc phát triển nhiên liệu loại vÅ© khà hạt nhân ở Há»™i đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Iran cung cấp 13% cung dầu của Trung Quốc. Cùng lúc, nhÆ° tá» Daily Telegraph Ä‘Æ°a tin (19-11-2004), Trung Quốc bắt đầu khoan thăm dò khà đốt ở Biển Äông, ngay phÃa Tây Ä‘Æ°á»ng mà Nháºt Bản coi là biên giá»›i của mình: “Nháºt Bản phản đối, không có kết quả, dá»± án đó phải là má»™t dá»± án chung. Hai bên bắt đầu đụng Ä‘á»™ vá» trữ lượng lá»›n dầu của Nga. Trung Quốc tức tối vì Nháºt vượt trá»™i hÆ¡n trong tráºn chiến để xác định Ä‘Æ°á»ng dẫn dầu mà Nga định xây đến Viá»…n Äông.†Cùng lúc được tÆ°á»ng thuáºt rằng má»™t tà u ngầm nguyên tá» Trung Quốc đã tình cá» Ä‘i lạc và o lãnh hải Nháºt. ChÃnh phủ Trung Quốc xin lá»—i vì “lá»—i kÄ© thuáºt.†Nếu bạn tin Ä‘iá»u đó, thì tôi có má»™t giếng dầu ở Hawaii muốn bán cho bạn…
Năm 2004, Trung Quốc bắt đầu cạnh tranh vá»›i MÄ© vá» các cÆ¡ há»™i thăm dò dầu mỠở Canada và Venezuela. Nếu Trung Quốc có cách của mình, nó sẽ cắm má»™t cái vòi và o Canada và Venezuela để hút Ä‘i từng giá»t dầu má»™t, việc đó sẽ có má»™t hiệu ứng phụ khiến MÄ© cà ng phụ thuá»™c hÆ¡n và o Aráºp Saudi.
Tôi đã phá»ng vấn má»™t nhà quản là Nháºt của má»™t công ti Ä‘a quốc gia lá»›n của MÄ© có trụ sở ở Äại Liên, Äông Bắc Trung Quốc. “Trung Quốc Ä‘ang Ä‘i theo con Ä‘Æ°á»ng của Nháºt Bản và Hà n Quốc,†ngÆ°á»i giám đốc nói, vá»›i Ä‘iá»u kiện không nêu tên anh và tên công ti anh, “và câu há»i lá»›n là , thế giá»›i Có Thể đủ sức để có 1,3 tỉ ngÆ°á»i Ä‘i theo con Ä‘Æ°á»ng đó, lái cùng các xe ôtô và dùng cùng má»™t lượng năng lượng? Cho nên tôi nhìn thấy sá»± phẳng hóa, nhÆ°ng thách thức của thế kỉ XXI là , chúng ta có Sẽ vấp phải má»™t cuá»™c khủng hoảng dầu má» nữa hay không? Khủng hoảng dầu má» các năm 1970 trùng vá»›i sá»± vÆ°Æ¡n lên của Nháºt Bản và châu Âu. [Äã có lúc] MÄ© là nhà tiêu thụ dầu lá»›n duy nhất, nhÆ°ng khi Nháºt Bản và châu Âu xuất hiện, OPEC liá»n có quyá»n lá»±c. NhÆ°ng khi Trung Quốc và Ấn Äá»™ cÅ©ng trở thà nh nhà tiêu thụ, sẽ có má»™t thách thức vô cùng lá»›n ở tầm vóc khác. Äó là chÃnh trị lá»›n. Các giá»›i hạn tăng trưởng ở các năm 1970 được khắc phục bằng công nghệ. Chúng ta đã thông minh hÆ¡n trÆ°á»›c, các thiết bị hiệu quả hÆ¡n, và tiêu thụ năng lượng đầu ngÆ°á»i giảm xuống. NhÆ°ng bây giá» [vá»›i Trung Quốc, Ấn Äá»™ và Nga đồng loạt trở nên mạnh] nó tăng lên theo hệ số mÆ°á»i. Có Ä‘iá»u gì đó mà chúng ta phải suy nghÄ© nghiêm túc. Chúng ta không thể hạn chế Trung Quốc, [Nga], và Ấn Äá»™. Há» sẽ phát triển và phải phát triển.â€
Má»™t Ä‘iá»u mà chúng ta không có khả năng là m là nói vá»›i giá»›i trẻ Ấn Äá»™, Nga, Ba Lan, hay Trung Quốc rằng khi há» bÆ°á»›c và o sân chÆ¡i được là m phẳng, há» phải kìm lại và tiêu thụ Ãt hÆ¡n vì lợi Ãch toà n cầu lá»›n hÆ¡n. Khi nói chuyện vá»›i sinh viên ở TrÆ°á»ng Ngoại giao Bắc Kinh, tôi nói vá» các vấn Ä‘á» quan trá»ng nhất có thể Ä‘e dá»a sá»± ổn định toà n cầu, kể cả cạnh tranh vì dầu má» và các nguồn năng lượng khác xảy ra má»™t cách tá»± nhiên khi Trung Quốc, Ấn Äá»™, và các nÆ°á»›c thuá»™c Liên Xô trÆ°á»›c đây tiêu thụ nhiá»u dầu hÆ¡n. Tôi chÆ°a kịp nói xong thì má»™t nữ sinh viên Trung Quốc giÆ¡ tay và đặt câu há»i cÆ¡ bản nhÆ° sau: “Vì sao Trung Quốc buá»™c phải hạn chế tiêu thụ năng lượng và lo lắng cho môi trÆ°á»ng, khi mà MÄ© và châu Âu tiêu thụ tất cả năng lượng mà há» muốn khi há» Ä‘ang phát triển?†Tôi đã không có câu trả lá»i hay. Trung Quốc là má»™t đất nÆ°á»›c đầy kiêu hãnh. Bảo Trung Quốc, Ấn Äá»™ và Nga tiêu thụ Ãt Ä‘i có thể có cùng tác Ä‘á»™ng địa chÃnh trị mà thế giá»›i đã bất lá»±c để tÃnh đến Nháºt Bản và Äức Ä‘ang nổi lên sau Thế chiến I.
Nếu các xu thế hiện nay giữ vững, Trung Quốc sẽ Ä‘i từ nháºp khẩu 7 triệu thùng dầu hiện nay lên 14 triệu thùng má»™t ngà y năm 2012. Äể thế giá»›i cung cấp cho sá»± tăng lên đó cần tìm ra má»™t Aráºp Saudi nữa. Äiá»u đó không chắc, không còn nhiá»u lá»±a chá»n tốt. “Vì các là do địa chÃnh trị, chúng ta không thể nói không vá»›i há», chúng ta không thể bảo Trung Quốc và Ấn Äá»™, chÆ°a đến lượt các bạn,†Philip K. Verleger Jr., má»™t nhà kinh tế há»c dầu má» hà ng đầu, nói. “Và vì các là do đạo đức, chúng ta đã mất khả năng lên lá»›p bất kì ai.†NhÆ°ng nếu chúng ta không là m gì, nhiá»u thứ chắc sẽ xảy ra. Äầu tiên, giá xăng sẽ tiếp tục tăng cao mãi. Thứ hai, chúng ta sẽ củng cố sức mạnh cho các chế Ä‘á»™ chÃnh trị tồi tệ nhất trên thế giá»›i – nhÆ° Sudan, Iran, và Aráºp Saudi. Và thứ ba, môi trÆ°á»ng sẽ ngà y cà ng bị tà n phá. GiỠđây, báo chà Trung Quốc đã hà ng ngà y đăng những hà ng tÃt lá»›n vá» thiếu năng lượng, mất Ä‘iện, và cắt giảm Ä‘iện. Các quan chức MÄ© Æ°á»›c lượng rằng hai mÆ°Æ¡i tÆ° trên tổng số ba mốt tỉnh của Trung Quốc ngà y nay phải chịu cảnh thiếu Ä‘iện.
Chúng ta Ä‘á»u là những ngÆ°á»i phục vụ hà nh tinh, và bà i sát hạch dà nh cho thế hệ của chúng ta là liệu chúng ta có để lại má»™t hà nh tinh có hình thù tốt đẹp bằng hoặc hÆ¡n khi chúng ta nháºn được nó. Quá trình là m phẳng sẽ thách thức trách nhiệm đó. “Aldo Leopold, cha đẻ của sinh thái Ä‘á»i sống hoang dã, má»™t lần đã nói: ‘Quy tắc đầu tiên của việc chắp vá thông minh là giữ lại má»i miếng,’†Glenn Prickett, phó chủ tịch Conservation International [Bảo tồn Quốc tế], nháºn xét. “Nếu chúng ta không là m thì sao? Nếu 3 tỉ ngÆ°á»i má»›i đến bắt đầu ngấu nghiến má»i nguồn tà i nguyên thì sao? Các loà i và hệ thống sinh thái không thể thÃch ứng nhanh nhÆ° váºy, và chúng ta sẽ mất Ä‘i má»™t số lượng rất lá»›n Ä‘a dạng sinh há»c còn lại của trái đất.†Prickett lÆ°u ý, nếu bạn ngó đến cái gì Ä‘ang xảy ra ở Lòng chảo Congo, ở Amazon, ở rừng nhiệt Ä‘á»›i Indonesia – những khu vá»±c hoang dã lá»›n cuối cùng – bạn sẽ thấy chúng Ä‘ang bị lòng ham muốn tăng lên của Trung Quốc tà n phá. Dầu cá» ngà y cà ng bị lấy Ä‘i nhiá»u hÆ¡n từ Indonesia và Malaysia, Ä‘áºu nà nh từ Brazil, gá»— từ Trung Phi, và khà đốt tá»± nhiên từ khắp má»i nÆ¡i để phục vụ cho Trung Quốc – và , kết quả là , Ä‘e dá»a má»i loại môi trÆ°á»ng tá»± nhiên. Nếu các xu thế nà y vẫn tiếp tục không bị ngăn cản, vá»›i tất cả môi trÆ°á»ng tá»± nhiên bị biến thà nh đất trang trại và đô thị, và trái đất nóng lên, nhiá»u loà i Ä‘ang bị Ä‘e dá»a ngà y nay sẽ bị kết án diệt vong.
Biện pháp giảm tiêu thụ năng lượng triệt để phải đến từ bên trong Trung Quốc, khi ngÆ°á»i Trung Quốc đối mặt vá»›i cái mà nhu cầu nhiên liệu Ä‘ang gây ra cho môi trÆ°á»ng và khát vá»ng tăng trưởng của chÃnh há». Äiá»u duy nhất – và cÅ©ng là điá»u tốt nhất – mà chúng ta, MÄ© và Tây Âu, có thể là m để thúc Trung Quốc Ä‘i đến hiểu Ä‘iá»u đó là , thay đổi chÃnh thói quen tiêu thụ của chúng ta. Äiá»u đó sẽ cho chúng ta uy tÃn nà o đó để lên lá»›p những ngÆ°á»i khác. “Khôi phục danh tiếng đạo đức của chúng ta vá» năng lượng giỠđây là má»™t giải pháp cốt tá» cho an ninh quốc gia và vấn Ä‘á» môi trÆ°á»ng,†Verleger nói. Äiá»u đó đòi há»i là m má»i việc nghiêm túc hÆ¡n – tà i trợ của chÃnh phủ nhiá»u hÆ¡n cho các nhiên liệu thay thế khả dÄ©, chÃnh phủ liên bang thúc đẩy thá»±c sá»± để khuyến khÃch bảo tồn, đánh thuế xăng sẽ buá»™c nhiá»u ngÆ°á»i tiêu dùng hÆ¡n chuyển sang mua các loại xe lai tiêu thụ Ãt năng lượng và xe nhá» hÆ¡n, quy định pháp là buá»™c Detroit phải là m ra nhiá»u xe đỡ tốn nhiên liệu hÆ¡n, và , đúng, thăm dò trong nÆ°á»›c nhiá»u hÆ¡n. Tất cả cùng nhau, Verleger nói, có thể giúp ổn định giá dầu quanh mức 25 $ má»™t thùng, “đó có vẻ là mức là tưởng để duy trì tăng trưởng toà n cầu bá»n vững.â€
Tóm lại, chúng ta ở phÆ°Æ¡ng Tây có lợi Ãch căn bản để giữ cho giấc má»™ng MÄ© sinh Ä‘á»™ng ở Bắc Kinh, Boise và Bangalore. NhÆ°ng chúng ta phải ngừng lừa dối chÃnh mình rằng Ä‘iá»u đó có thể thá»±c hiện được trong má»™t thế giá»›i phẳng vá»›i 3 tỉ ngÆ°á»i tiêu dùng tiá»m năng má»›i – nếu chúng ta không tìm ra được má»™t cách tiếp cáºn hoà n toà n má»›i cho việc sá» dụng năng lượng và bảo tồn. Nếu không là m được nhÆ° váºy, chúng ta sẽ rÆ¡i và o má»™t cÆ¡n lốc xoáy cả vá» môi trÆ°á»ng lẫn địa chÃnh trị. Nếu có thá»i Ä‘iểm cho má»™t sá»± cá»™ng tác lá»›n, thì là bây giá», và chủ Ä‘á» là năng lượng. Tôi thÃch được thấy má»™t Dá»± án Manhattan vÄ© đại Trung Quốc – MÄ©, má»™t chÆ°Æ¡ng trình vang dá»™i để cùng nhau phát triển các loại năng lượng thay thế sạch, kéo các nhà khoa há»c giá»i nhất của Trung Quốc và khả năng chÃnh trị của nó để tiến hà nh các dá»± án pilot, vá»›i các bá»™ óc giá»i nhất, công nghệ, và tiá»n của MÄ©. Äó có lẽ là mô hình là tưởng và dá»± án là tưởng để tạo giá trị theo chiá»u ngang, má»—i bên đóng góp thế mạnh của mình. Scott Roberts, nhà phân tÃch của Cambridge Energy Research Associates tại Trung Quốc, nói, “Khi cần đến công nghệ tái tạo và năng lượng bá»n vững, Trung Quốc có thể trở thà nh phòng thà nghiệm của thế giá»›i – chứ không chỉ là công xưởng của thế giá»›i.â€
Tại sao không?
MƯỜI HAI
Là thuyết Dell vỠngăn ngừa xung đột
Thá»i XÆ°a đối lại Kịp-Thá»i [Just-in-Time]
ThÆ°Æ¡ng mại Tá»± do là ngoại giao của Chúa: Không có cách nà o khác chắc chắn để táºp hợp dân chúng trong mối rà ng buá»™c hòa bình.
- ChÃnh trị gia ngÆ°á»i Anh Richard Cobden, 1857
TrÆ°á»›c khi tôi chia sẻ vá»›i bạn chủ Ä‘á» của chÆ°Æ¡ng, tôi cần nói má»™t chút vá» chiếc máy tÃnh mà tôi dùng để viết cuốn sách nà y. Nó liên quan đến chủ Ä‘á» tôi sắp thảo luáºn. Cuốn sách nà y được viết chủ yếu trên má»™t notebook [máy tÃnh sổ tay] Dell Inspiron 600m, số hiệu 9ZRJP41. NhÆ° má»™t phần của sá»± tìm kiếm cho cuốn sách nà y, tôi đã thăm nhóm Ä‘iá»u hà nh Dell ở gần Austin, Texas. Tôi chia sẻ vá»›i há» các ý tưởng của cuốn sách nà y và đổi lại, tôi xin má»™t sá»± biệt đãi: tôi nhá» há» lần vết toà n bá»™ chuá»—i cung toà n cầu đã tạo ra notebook Dell của tôi. Äây là báo cáo của há»:
Máy tÃnh của tôi được hoà i thai khi tôi gá»i đến số 800 của Dell ngà y 2-4-2004, và được kết nối tá»›i đại diện bán hà ng Mujteba Naqvi, ngÆ°á»i láºp tức nháºp Ä‘Æ¡n đặt hà ng của tôi và o hệ thống quản là đơn hà ng của Dell. Anh gõ và o đó cả kiểu máy tÃnh mà tôi đặt và các đặc tÃnh cụ thể mà tôi muốn có, cùng vá»›i các thông tin cá nhân của tôi, địa chỉ giao hà ng, địa chỉ thanh toán, và thông tin vá» thẻ tÃn dụng. Thẻ tÃn dụng của tôi được Dell xác nháºn thông qua kết nối work flow của nó vá»›i Visa, và rồi Ä‘Æ¡n đặt hà ng của tôi được chuyển cho hệ thống sản xuất của Dell. Dell có sáu nhà máy khắp thế giá»›i –ở Limerick, Ailen; Xiamen, Trung Quốc; Eldorado do Sul, Brazil; Nashville, Tennesee; Austin, Texas; và Penang, Malaysia. ÄÆ¡n hà ng của tôi được chuyển qua e-mail đến nhà máy notebook tại Malaysia, ở đó các bá»™ pháºn máy tÃnh ngay láºp tức được đặt từ các trung tâm nhà cung cấp háºu cần (SLC-Supplier logistics center) gần nhà máy Penang. Quanh má»—i nhà máy của Dell trên thế giá»›i Ä‘á»u có các trung tâm nhà cung cấp háºu cần, thuá»™c sở hữu của nhiá»u nhà cung cấp các bá»™ pháºn máy tÃnh Dell. Các SLC nà y giống nhÆ° các khu vá»±c dà n cảnh. Nếu bạn là má»™t nhà cung cấp cho Dell ở bất kì đâu trên thế giá»›i, công việc của bạn là bảo đảm SLC của bạn đầy các chi tiết cụ thể sao cho chúng có thể liên tục được chở đến nhà máy Dell cho sản xuất kịp thá»i [just-in-time].
“Trung bình má»™t ngà y chúng tôi bán từ 140.000 đến 150.000 máy tÃnh,†Dick Hunter, má»™t trong ba nhà quản là sản xuất toà n cầu của Dell, giải thÃch. “Các Ä‘Æ¡n hà ng đó đến từ trang web Dell.com hoặc qua Ä‘iện thoại. Ngay khi Ä‘Æ¡n hà ng nà y tá»›i, các nhà cung cấp của chúng tôi biết vá» nó. HỠđược má»™t tÃn hiệu dá»±a và o má»—i bá»™ pháºn trong chiếc máy mà bạn đặt, nên há» biết đúng cái nà o há» phải giao. Nếu bạn chuyên cung cấp dây nguồn cho máy để bà n, bạn có thể từng phút thấy phải giao bao nhiêu dây nguồn.†Cứ hai giá» má»™t lần, nhà máy Dell ở Penang lại gá»i má»™t e-mail cho các SLC khác nhau ở xung quanh để nói má»—i SLC phải gá»i đến bá»™ pháºn nà o, số lượng bao nhiêu trong vòng chÃn mÆ°Æ¡i phút tá»›i – và không phải má»™t phút sau. Trong vòng chÃn mÆ°Æ¡i phút, xe tải từ các SLC khác nhau ở khắp Penang chạy đến nhà máy của Dell để giao các chi tiết được yêu cầu cho các notebook được đặt hà ng trong hai giá» vừa qua. Công việc cứ nhÆ° thế suốt ngà y, hai giá» má»™t lần. Ngay khi các chi tiết đó đến nhà máy, nhân viên của Dell mất ná»a giỠđể dỡ các chi tiết, ghi mã vạch, và đưa chúng và o các thùng cho lắp ráp. “Chúng tôi biết má»—i chi tiết của má»—i SLC ở đâu trong toà n bá»™ hệ thống của Dell và o bất kì thá»i Ä‘iểm nà o,†Hunter nói.
Các chi tiết của notebook của tôi đến từ đâu? Tôi há»i Hunter. Äể bắt đầu, anh nói, máy tÃnh được cùng thiết kế ở Austin, Texas, và ở Äà i Loan bởi má»™t nhóm kÄ© sÆ° Dell và má»™t nhóm thiết kế notebook Äà i Loan. “Nhu cầu của khách hà ng, các công nghệ cần đến, và những đổi má»›i thiết kế của Dell Ä‘á»u được Dell xác định thông qua quan hệ trá»±c tiếp của chúng tôi vá»›i khách hà ng,†anh nói. “Thiết kế cÆ¡ bản của bo mạch chủ và vá» máy – chức năng cÆ¡ bản của máy của bạn – được thiết kế theo các đặc tả bởi má»™t ODM [original design manufacturer] ở Äà i Loan. Chúng tôi Ä‘Æ°a kÄ© sÆ° của mình đến cÆ¡ sở của há» và há» tá»›i Austin và chúng tôi thá»±c sá»± cùng thiết kế các hệ thống nà y. Nhóm là m việc toà n cầu nà y mang lại má»™t mối lợi thêm – má»™t chu trình phát triển phân tán toà n cầu hầu nhÆ° hai mÆ°Æ¡i tÆ° giá» má»™t ngà y. Các đối tác của chúng tôi là m phần Ä‘iện tá» cÆ¡ bản và chúng tôi giúp há» thiết kế các đặc tÃnh khách hà ng và độ tin cáºy mà chúng tôi biết khách hà ng của mình muốn. Chúng tôi biết khách hà ng rõ hÆ¡n các nhà cung cấp và đối thủ cạnh tranh của mình, vì chúng tôi liên hệ trá»±c tiếp vá»›i há» má»—i ngà y.†Các notebook Dell được thiết kế lại hoà n toà n đại thể má»—i mÆ°á»i hai tháng, nhÆ°ng các tÃnh năng má»›i luôn được Ä‘Æ°a thêm và o trong năm – qua chuá»—i cung – khi các linh kiện phần cứng và phần má»m tiến bá»™.
Khi đơn hà ng notebook của tôi tới nhà máy Dell ở Penang, một chi tiết bị thiếu – card không dây – do một vấn đỠvỠquản là chất lượng, cho nên việc lắp ráp notebook của tôi bị lùi lại và i ngà y. Rồi xe tải chở đầy card không dây tới. Ngà y 13 tháng Tư, lúc 10:15 sáng, một công nhân Dell Malaysia lấy ra thẻ đơn đặt hà ng tự động hiện ra khi tất cả các chi tiết máy được chuyển từ các SLC đến nhà máy Penang. Một nhân viên Dell Malaysia khác lấy một “traveler†ra– một cái khay đặc biệt được thiết kế để đựng và bảo vệ các chi tiết – và bắt đầu ráp tất cả các chi tiết và o notebook của tôi.
Các chi tiết đó đến từ đâu? Dell sá» dụng nhiá»u nhà cung cấp cho khoảng ba mÆ°Æ¡i bá»™ pháºn chủ chốt của notebook của mình. Bằng cách đó, nếu má»™t nhà cung cấp bị phá sản hay không đáp ứng được cầu tăng Ä‘á»™t ngá»™t, Dell không bị bá» rÆ¡i loạng choạng. Äây là các nhà cung cấp chÃnh cho chiếc Inspiron 600m của tôi: bá»™ vi xá» là Intel đến từ má»™t nhà máy Intel hoặc ở Philippines, Costa Rica, Malaysia hay Trung Quốc. Bá»™ nhá»› đến từ má»™t nhà máy do Hà n Quốc sở hữu ở Hà n Quốc (Samsung), má»™t nhà máy do Äà i Loan sở hữu ở Äà i Loan (Nanya), má»™t nhà máy do Äức sở hữu ở Äức (Infineon), hay má»™t nhà máy do Nháºt sở hữu ở Nháºt Bản (Elpida). Card đồ hoạ được chuyển đến từ hoặc má»™t nhà máy do Äà i Loan sở hữu ở Trung Quốc (MSI) hay má»™t nhà máy do Trung Quốc váºn hà nh ở Trung Quốc (Foxconn). Quạt là m lạnh đến từ má»™t nhà máy do Äà i Loan sở hữu ở Äà i Loan (CCI hay Auras). Bo mạch chủ đến từ má»™t nhà máy do Hà n Quốc sở hữu ở Thượng Hải (Samsung), má»™t nhà máy do Äà i Loan sở hữu ở Thượng Hải (Quanta), hay má»™t nhà máy do Äà i Loan sở hữu ở Äà i Loan (Compal hay Wistron). Bà n phÃm đến từ má»™t công ti do Nháºt sở hữu ở Tianjin, Trung Quốc (Alps), má»™t nhà máy do Äà i Loan sở hữu ở Thẩm Quyến, Trung Quốc (Sunrex), hay má»™t nhà máy do Äà i Loan sở hữu ở Suzhou, Trung Quốc (Darfon). Mà n hình LCD được là m hoặc ở Hà n Quốc (Samsung hay LG.Philips LCD), Nháºt Bản (Toshiba hay Sharp), hay Äà i Loan (Chi Mei Optoelectronics, Hannstar Display, hay AU Optronics). Card không dây đến từ má»™t nhà máy MÄ© ở Trung Quốc (Agere) hay Malaysia (Arrow), hoặc má»™t nhà máy Äà i Loan ở Äà i Loan (Askey hay Gemtek) hay Trung Quốc (USI). Modem được sản xuất bởi má»™t công ti Äà i Loan ở Trung Quốc (Asustek hoặc Liteon) hay má»™t công ti Trung Quốc ở Trung Quốc (Foxconn). Pin đến từ má»™t nhà máy MÄ© ở Malaysia (Motorola), má»™t nhà máy Nháºt ở Mexico hay Malaysia hay Trung Quốc (Sanyo), hoặc má»™t nhà máy Hà n Quốc hay Äà i Loan ở má»™t trong hai nÆ°á»›c đó (SDI hay Simplo). á»” Ä‘Ä©a cứng được là m bởi má»™t nhà máy MÄ© ở Singapore (Seagate), má»™t công ti Nháºt ở Thái Lan (Hitachi hoặc Fujitsu), hoặc má»™t công ti Nháºt ở Philippines (Toshiba). á»” Ä‘Ä©a CD/DVD đến từ má»™t công ti Hà n Quốc vá»›i các nhà máy nằm ở Indonesia và Philippines (Samsung); má»™t nhà máy Nháºt ở Trung Quốc hay Malaysia (NEC); má»™t nhà máy Nháºt ở Indonesia, Trung Quốc hay Malaysia (Teac); hoặc má»™t nhà máy Nháºt ở Trung Quốc (Sony). Túi Ä‘á»±ng máy tÃnh được là m bởi má»™t công ti Ailen ở Trung Quốc (Tenba) hoặc má»™t công ti MÄ© ở Trung Quốc (Targus, Samsonite, hoặc Pacific Design). Bá»™ chuyển áp được là m bởi má»™t nhà máy Thái Lan ở Thái Lan (Delta) hay má»™t nhà máy Äà i Loan, Hà n Quốc, hay MÄ© ở Trung Quốc (Liteon, Samsung, hay Mobility). Dây nguồn được là m bởi má»™t công ti Anh vá»›i các nhà máy ở Trung Quốc, Malaysia, và Ấn Äá»™ (Volex). Thẻ nhá»› có thể tháo lắp được sản xuất bởi má»™t công ti Israel ở Israel (M-System) hay má»™t công ti MÄ© có nhà máy ở Malaysia (Smart Modular).
Bản giao hưởng chuá»—i cung nà y – kể từ Ä‘Æ¡n đặt hà ng qua Ä‘iện thoại của tôi cho đến sản xuất, rồi giao hà ng đến táºn nhà – là má»™t trong những kì quan của thế giá»›i phẳng.
“Chúng tôi phải cá»™ng tác rất nhiá»u,†Hunter nói. “Michael [Dell] Ä‘Ãch thân biết CEO của các công ti nà y, và chúng tôi liên tục là m việc vá»›i hỠđể cải tiến quá trình và cân đối cung/cầu theo thá»i gian thá»±c.†Äịnh hình cầu liên tục diá»…n ra, Hunter nói. “Äịnh hình cầu†là gì? Nó hoạt Ä‘á»™ng thế nà y: Và o 10:00 sáng giá» Austin, Dell phát hiện rất nhiá»u khách hà ng đặt các notebook vá»›i ổ cứng 40 gigabyte từ buổi sáng nên chuá»—i cung của nó sẽ bị thiếu trong vòng hai giá». Ngay láºp tức tÃn hiệu nà y được chuyển sang phòng marketing của Dell và sang trang web Dell.com và đến tất cả các nhân viên trá»±c Ä‘iện thoại nháºn Ä‘Æ¡n đặt hà ng. Nếu bạn tình cá» gá»i Ä‘iện đặt máy tÃnh Dell và o lúc 10:30 sáng, đại diện Dell sẽ nói vá»›i bạn, “Tom ạ, hôm nay là ngà y may mắn của anh! Trong giá» tá»›i chúng tôi sẽ chà o các ổ Ä‘Ä©a 60 gigabyte cho notebook anh muốn – mà chỉ vá»›i giá cao hÆ¡n loại ổ 40 gig có 10 đôla. Và nếu anh hà nh Ä‘á»™ng bây giá», Dell sẽ tặng thêm anh túi xách Ä‘i kèm, vì chúng tôi đánh giá rất cao anh nhÆ° má»™t khách hà ng.†Trong vòng má»™t hay hai giá», bằng cách sá» dụng các khuyến mãi nhÆ° váºy, Dell có thể định hình lại cầu vá» bất cứ phần nà o của bất cứ notebook hay máy để bà n nà o để thÃch ứng vá»›i cung dá»± định trong chuá»—i cung toà n cầu của nó. Hôm nay bá»™ nhá»› có thể được giảm giá, ngà y mai sẽ có thể là CD-ROM.
Quay vá» câu chuyện chiếc notebook của tôi, ngà y 13 tháng TÆ°, lúc 11:29 sáng, toà n bá»™ các chi tiết đã được đặt và o các thùng kiểm kê just-in-time [kịp thá»i] ở Penang, và chiếc máy được lắp bởi A. Sathini, má»™t thà nh viên của nhóm, “ngÆ°á»i tá»± tay bắt vÃt tất cả các chi tiết từ gom các bá»™ pháºn đến nhãn mác cần thiết cho máy của Tom,†Dell nói váºy trong báo cáo sản xuất gá»i cho tôi. “Sau đó máy được gá»i xuống băng chuyá»n để Ä‘i đến phòng thá» nóng, nÆ¡i các phần má»m mà Tom muốn được tải và o.†Dell có dãy máy chủ khổng lồ chứa các phần má»m má»›i nhất của Microsoft, Norton Utilities, và các ứng dụng phổ biến khác, được tải và o má»—i chiếc máy tÃnh má»›i theo sở thÃch cụ thể của khách hà ng.
“2:45 chiá»u, phần má»m của Tom đã được tải xong, và [được] chuyển bằng tay sang dây chuyá»n đóng gói. 4:05 chiá»u, máy của Tom [được] đặt và o xốp bảo vệ và má»™t há»™p, vá»›i má»™t nhãn chứa số Ä‘Æ¡n đặt hà ng, mã theo dõi, loại hệ thống, và mã chuyển hà ng. 6:04 chiá»u, máy của Tom được Ä‘Æ°a lên má»™t pallet vá»›i má»™t bản kê khai cụ thể, để thiết bị Merge biết được khi nà o máy sẽ tá»›i, nằm trên pallet nà o (trong số hÆ¡n 75 pallet, má»—i pallet chứa 152 máy), và địa chỉ mà Tom muốn máy được chuyển tá»›i. 6:26 chiá»u, máy của Tom rá»i [khá»i nhà máy Dell] để Ä‘i vá» phÃa sân bay Penang, Malaysia.â€
Sáu ngà y má»™t tuần Dell thuê má»™t máy bay China Airlines 747 bay từ Äà i Loan để chuyển hà ng từ Penang đến Nashville qua ngả Äà i Bắc. Má»—i chiếc 747 chở hai mÆ°Æ¡i nhăm nghìn notebook Dell, nặng tổng cá»™ng 110.000 kg, hay 50.000 pound. Äó là chiếc 747 duy nhất từng Ä‘áºu ở Nashville, ngoại trừ máy bay của Air Force One, khi có tổng thống đến thăm. “Ngà y 15 tháng TÆ°, 2004, và o lúc 7:41 sáng, máy của Tom đến [Nashville], cùng vá»›i những chiếc máy tÃnh Dell khác từ Penang và Limerick. 11:58 sáng, máy của Tom [được] cho và o má»™t cái há»™p to hÆ¡n, Ä‘i đến dây chuyá»n đóng há»™p để lấy thêm các phần bên ngoà i cụ thể mà Tom đã đặt.â€
Mất mÆ°á»i ba ngà y kể từ khi tôi đặt hà ng. Nếu giả nhÆ° không có cháºm linh kiện ở Malaysia khi Ä‘Æ¡n đặt hà ng của tôi đến nÆ¡i, thì thá»i gian kể từ khi tôi gá»i Ä‘iện đặt hà ng cho đến khi notebook được lắp ở Penang và chuyển đến Nashville chỉ mất bốn ngà y. Hunter nói toà n bá»™ chuá»—i cung cho máy tÃnh của tôi, kể cả các nhà cung cấp của các nhà cung cấp, dÃnh đến khoảng bốn trăm công ti ở Bắc MÄ©, châu Âu, và chủ yếu châu Ã, nhÆ°ng vá»›i ba mÆ°Æ¡i tay chÆ¡i chủ chốt. Dù váºy, bằng cách nà o đó, tất cả Ä‘á»u đồng bá»™ vá»›i nhau. NhÆ° Dell báo cáo: Ngà y 15 tháng TÆ°, lúc 12:59 chiá»u, “máy của Tom được chuyển từ [Nashville] và đến hãng giao nháºn UPS (thá»i gian giao hà ng 3-5 ngà y, tùy Tom chá»n), số hiệu theo dõi của UPS là 1Z13WA374253514697. Ngà y 19 tháng TÆ°, 2004, lúc 6:41 chiá»u, máy của Tom đến Bethesda, MD, và được kà nháºn.â€
Tôi kể cho bạn câu chuyện vá» chiếc notebook của tôi để kể má»™t chuyện khác lá»›n hÆ¡n vỠđịa chÃnh trị trong thế giá»›i phẳng. Vá»›i tất cả các lá»±c đã nêu ở chÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c vẫn Ä‘ang cản trở sá»± là m phẳng thế giá»›i, hoặc có thể thá»±c sá»± đảo ngược tiến trình, ngÆ°á»i ta phải thêm và o má»™t mối Ä‘e dá»a truyá»n thống hÆ¡n, và đó là nguy cÆ¡ nổ ra má»™t cuá»™c chiến tranh theo lối cÅ©, lay chuyển thế giá»›i, phá hủy ná»n kinh tế. Có thể là Trung Quốc sẽ quyết định má»™t lần cho mãi mãi là loại bá» Äà i Loan vá»›i tÆ° cách má»™t nhà nÆ°á»›c Ä‘á»™c láºp; hoặc Bắc Triá»u Tiên, vì sợ hãi hay Ä‘iên rồ, sá» dụng má»™t trong các vÅ© khà nguyên tá» của nó chống lại Hà n Quốc hay Nháºt Bản; hoặc Israel và má»™t Iran sắp-có-vÅ©-khÃ-hạt-nhân đánh lại nhau; hoặc Ấn Äá»™ và Pakistan cuối cùng tấn công bằng vÅ© khà hạt nhân. Những xung Ä‘á»™t nà y và các xung Ä‘á»™t địa chÃnh trị cổ Ä‘iến khác có thể nổ ra bất kì lúc nà o và hoặc là m cháºm sá»± là m phẳng thế giá»›i lại hay là m gồ ghá» nó má»™t cách nghiêm trá»ng.
Chủ Ä‘á» tháºt sá»± của chÆ°Æ¡ng nà y là bằng cách nà o những mối Ä‘e doạ địa chÃnh trị đó có thể được là m dịu Ä‘i hoặc bị ảnh hưởng bởi các hình thức cá»™ng tác má»›i, do thế giá»›i phẳng cổ vÅ© và đòi há»i – đặc biệt bởi xâu chuá»—i cung. Sá»± là m phẳng thế giá»›i là quá má»›i mẻ vá»›i chúng ta để có thể rút ra được bất kì kết luáºn dứt khoát nà o. Cái chắc chắn, tuy váºy, là khi thế giá»›i phẳng ra, má»™t trong những mà n kịch hấp dẫn nhất để xem trong các quan hệ quốc tế sẽ là sá»± tác Ä‘á»™ng lẫn nhau giữa các mối Ä‘e doạ toà n cầu và các chuá»—i cung toà n cầu má»›i nổi lên. Sá»± tÆ°Æ¡ng tác giữa các mối Ä‘e doạ cổ xÆ°a (nhÆ° Trung Quốc đối lại Äà i Loan) và các chuá»—i cung kịp thá»i (nhÆ° Trung Quốc cá»™ng Äà i Loan) sẽ là má»™t nguồn nghiên cứu phong phú cho ngà nh quan hệ quốc tế trong các năm đầu thế kỉ XXI.
Trong Chiếc Lexus và cây Ôliu, tôi đã láºp luáºn rằng ở chừng má»±c mà các nÆ°á»›c cá»™t ná»n kinh tế và tÆ°Æ¡ng lai của há» và o há»™i nháºp và thÆ°Æ¡ng mại toà n cầu, nó sẽ hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° má»™t sá»± kiá»m chế tiến hà nh chiến tranh vá»›i các nÆ°á»›c láng giá»ng. Äầu tiên tôi nghÄ© đến Ä‘iá»u nà y là cuối các năm 1990, khi, trong các chuyến Ä‘i, tôi nháºn ra là hai nÆ°á»›c cùng có các cá»a hà ng McDonald’s chÆ°a bao giá» tiến hà nh chiến tranh chống nhau kể từ khi má»—i nÆ°á»›c có McDonald’s. (Không tÃnh đụng Ä‘á»™ biên giá»›i nhá» và ná»™i chiến, vì McDonald’s thÆ°á»ng phục vụ cả hai bên.) Sau khi khẳng định Ä‘iá»u nà y vá»›i McDonald’s, tôi đã Ä‘Æ°a ra cái mà tôi gá»i là Là thuyết các Vòm cá»a Và ng vá» Ngăn ngừa Xung Ä‘á»™t. Là thuyết các Vòm cá»a Và ng cho rằng khi má»™t đất nÆ°á»›c đạt má»™t mức Ä‘á»™ phát triển kinh tế nà o đó và có má»™t tầng lá»›p trung lÆ°u đủ lá»›n để há»— trợ cho má»™t hệ thống cá»a hà ng McDonald’s, nó sẽ trở thà nh má»™t đất nÆ°á»›c McDonald’s. Và ngÆ°á»i dân trong các nÆ°á»›c McDonald’s không còn muốn chiến tranh nữa. Há» thÃch đứng xếp hà ng mua burger hÆ¡n. Trong khi Ä‘iá»u nà y hÆ¡i hà i hÆ°á»›c, Ä‘iểm nghiêm túc mà tôi thá» Ä‘Æ°a ra là khi các nÆ°á»›c được kết và o tấm vải thÆ°Æ¡ng mại toà n cầu và nâng cao mức sống, mà có má»™t mạng lÆ°á»›i đặc quyá»n kinh tiêu McDonald’s trở thà nh biểu tượng, thì chi phà chiến tranh cả vá»›i ngÆ°á»i chiến thắng và kẻ chiến bại trở nên cao đến mức không thể chấp nháºn nổi.
Là thuyết McDonald’s nà y đứng khá vững, nhÆ°ng giỠđây khi gần nhÆ° tất cả các nÆ°á»›c Ä‘á»u đã có McDonald’s, trừ các nÆ°á»›c xá» lá nhất nhÆ° Bắc Triá»u Tiên, Iran, và Iraq thá»i Saddam Hussein, vá»›i tôi có vẻ là thuyết nà y cần được cáºp nháºt cho thế giá»›i phẳng. Theo tinh thần đó, và lại hÆ¡i hà i hÆ°á»›c, tôi Ä‘Æ°a ra Là thuyết Dell vá» Ngăn ngừa Xung Ä‘á»™t, mà bản chất là sá»± tá»›i và phổ biến của các chuá»—i cung toà n cầu kịp thá»i trong thế giá»›i phẳng là sá»± kiá»m chế còn lá»›n hÆ¡n đối vá»›i chủ nghÄ©a phiêu lÆ°u địa chÃnh trị so vá»›i sá»± tăng mức sống nói chung mà McDonald’s tượng trÆ°ng.
Là thuyết Dell quy định: Không hai đất nÆ°á»›c nà o cùng là phần của má»™t chuá»—i cung toà n cầu lá»›n, nhÆ° của Dell, sẽ có bao giá» gây chiến tranh vá»›i nhau, chừng nà o há» vẫn ở trong cùng chuá»—i cung đó. Vì ngÆ°á»i dân được gắn và o các chuá»—i cung toà n cầu lá»›n không muốn tiến hà nh chiến tranh kiểu cổ nữa. Há» muốn giao các hà ng hóa và dịch vụ kịp thá»i – và hưởng thụ mức sống tăng lên Ä‘i cùng vá»›i nó. Má»™t trong những ngÆ°á»i có cảm giác tốt nhất vá» logic ở sau là thuyết nà y là Michael Dell, ngÆ°á»i sáng láºp và chủ tịch Dell.
“Các nÆ°á»›c nà y hiểu được tiá»n bù rủi ro mà há» có,†Dell nói vá» các nÆ°á»›c trong chuá»—i cung à châu của ông. “Há» khá cẩn tháºn để bảo vệ quyá»n lợi hợp là mà hỠđã xây dá»±ng nên hoặc bảo chúng ta vì sao chúng ta không phải lo [vá» chuyện há» là m bất cứ Ä‘iá»u phiêu liêu nà o]. Niá»m tin của tôi sau khi đến Trung Quốc là sá»± đổi thay đã diá»…n ra ở đó là vì lợi Ãch tốt nhất cho cả thế giá»›i lẫn Trung Quốc. Má»™t khi ngÆ°á»i ta đã nếm cái mà anh thÃch gá»i là gì cÅ©ng được – sá»± Ä‘á»™c láºp kinh tế, má»™t lối sống tốt hÆ¡n, và má»™t cuá»™c sống tốt hÆ¡n cho con cái hỠ– há» vồ lấy nó và không muốn từ bá» nó.â€
Má»i loại chiến tranh hay bất ổn chÃnh trị kéo dà i ở Äông à hay Trung Quốc “sẽ có má»™t ảnh hưởng á»›n lạnh rất lá»›n lên các khoản đầu tÆ° và o đây và lên tiến bá»™ đã được tạo ra ở đó,†Dell nói, rồi nói thêm ông tin các chÃnh phủ ở khu vá»±c hiểu Ä‘iá»u nà y rất rõ. “Chúng tôi đã là m rõ cho há» rằng sá»± ổn định là quan trá»ng cho chúng tôi. [Bây giá»] không phải là ná»—i lo hà ng ngà y đối vá»›i chúng tôi… Tôi tin rằng khi thá»i gian và tiến bá»™ tiếp diá»…n ở đó, nguy cÆ¡ vá» má»™t sá»± kiện tháºt sá»± gây há»—n loạn giảm xuống theo hà m số mÅ©. Tôi không nghÄ© ngà nh chúng ta có được đủ uy tÃn vì cái tốt chúng ta Ä‘ang là m ở các khu vá»±c nà y. Nếu bạn kiếm được tiá»n, có hiệu quả và tăng mức sống của bạn, bạn sẽ không ngồi rồi suy nghÄ©, Ai đã là m Ä‘iá»u nà y cho chúng ta? hay Vì sao cuá»™c sống của chúng ta tồi váºy?â€
Có nhiá»u sá»± tháºt trong Ä‘iá»u nà y. Các nÆ°á»›c mà công nhân và các ngà nh tham gia và o má»™t chuá»—i cung toà n cầu lá»›n Ä‘á»u biết rằng há» không thể ngừng lại má»™t giá», má»™t tuần, má»™t tháng cho chiến tranh mà không phá vỡ các ngà nh và các ná»n kinh tế khắp thế giá»›i và do đó chịu rủi ro mất chá»— của há» trong chuá»—i cung đó trong má»™t thá»i gian dà i, Ä‘iá»u có thể là vô cùng tốn kém. Vá»›i má»™t đất nÆ°á»›c không có tà i nguyên thiên nhiên, là phần của má»™t chuá»—i cung toà n cầu cÅ©ng giống nhÆ° khoan đúng mạch dầu – thứ dầu không bao giá» cạn. Và vì thế, bị loại khá»i má»™t chuá»—i cung nhÆ° váºy bởi vì bạn khởi Ä‘á»™ng má»™t cuá»™c chiến tranh giống nhÆ° các giếng dầu của bạn bị cạn hay bị ai đó đổ ximăng và o. Chúng sẽ không há» trở lại sá»›m.
“Bạn sẽ phải trả giá rất đắt cho Ä‘iá»u đó,†Glenn E. Neland, phó chủ tịch mua sắm toà n cầu của Dell, nói, khi tôi há»i ông Ä‘iá»u gì sẽ xảy ra nếu má»™t thà nh viên chÃnh của chuá»—i cung ở châu à quyết định đánh nhau vá»›i hà ng xóm của mình và phá vỡ chuá»—i cung. “Nó sẽ không chỉ bắt bạn phải quỳ gối [hôm nay] mà bạn sẽ còn phải trả giá rất lâu – bởi vì đúng bạn không còn giữ được chút uy tÃn nà o nếu bạn chứng tá» bạn sẽ hà nh Ä‘á»™ng vô trách nhiệm. Và Trung Quốc bây giá» má»›i chỉ bắt đầu để phát triển má»™t mức Ä‘á»™ uy tÃn trong cá»™ng đồng kinh doanh mà nó tạo ra má»™t môi trÆ°á»ng kinh doanh trong đó bạn có thể phát đạt – vá»›i luáºt lệ minh bạch và nhất quán.†Neland nói rằng các nhà cung cấp thÆ°á»ng há»i ông có lo vá» vấn Ä‘á» Trung Quốc và Äà i Loan không, vấn Ä‘á» Ä‘e dá»a nảy ra chiến tranh ở nhiá»u thá»i Ä‘iểm trong ná»a thế kỉ qua, nhÆ°ng câu trả lá»i chuẩn của ông là , ông không thể tưởng tượng hỠ“là m bất cứ gì hÆ¡n là diá»…u võ dÆ°Æ¡ng oai vá»›i nhau.†Neland nói ông có thể nói trong các cuá»™c trò chuyện và giao thiệp vá»›i các công ti và chÃnh quyá»n trong chuá»—i cung của Dell, đặc biệt là Trung Quốc, rằng “há» nháºn ra cÆ¡ há»™i và tháºt sá»± khao khát tham gia và o cùng các thứ mà há» thấy các nÆ°á»›c khác ở châu à là m. Há» biết ở cuối cầu vồng có má»™t món lá»i kinh tế lá»›n và há» tháºt sá»± muốn cái đó. Năm nay chúng tôi sẽ tiêu khoảng 35 tỉ đôla để sản xuất các linh kiện, và 30% số đó [là ở] Trung Quốc.â€
Nếu bạn theo dõi sá»± tiến hóa của các chuá»—i cung, Neland nói thêm, bạn thấy sá»± thịnh vượng và ổn định mà chúng thúc đẩy đầu tiên ở Nháºt, sau đó ở Hà n Quốc và Äà i Loan, còn bây giá» là ở Malaysia, Singapore, Philippines, Thái Lan, và Indonesia. Má»™t khi các nÆ°á»›c đã gắn và o các chuá»—i cung toà n cầu nà y, “há» cảm thấy mình là má»™t phần của cái gì đó lá»›n hÆ¡n việc kinh doanh của riêng há» nhiá»u,†ông nói. Má»™t buổi chiá»u tại Tokyo, Osamu Watanabe, CEO của Tổ chức Ngoại thÆ°Æ¡ng Nháºt Bản (JETRO), giải thÃch cho tôi bằng cách nà o các công ti Nháºt chuyển rất nhiá»u công việc kÄ© thuáºt và sản xuất ở mức thấp và trung bình sang Trung Quốc, thá»±c hiện công việc sản xuất cÆ¡ bản ở đó, rồi mang trở vá» Nháºt Bản để lắp ráp. Nháºt Bản là m việc đó bất chấp di sản cay đắng vá» ngá» vá»±c giữa hai nÆ°á»›c, mà việc Nháºt Bản xâm chiếm Trung Quốc trong thế kỉ vừa qua đã là m tăng lên. Vá» lịch sá», ông lÆ°u ý, má»™t nÆ°á»›c Nháºt mạnh và má»™t Trung Quốc mạnh đã có má»™t sá»± tồn tại chung khó nhá»c. Song ngà y nay đã khác, Ãt nhất là lúc nà y. Tại sao không? Tôi há»i. Là do khiến bạn có má»™t nÆ°á»›c Nháºt mạnh và má»™t Trung Quốc mạnh và o cùng má»™t thá»i Ä‘iểm, ông nói, “là nhá» và o chuá»—i cung.†Äó là [tình huống] cả hai Ä‘á»u thắng.
Rõ rà ng, vì Iraq, Syria, Nam Lebanon, Bắc Triá»u Tiên, Pakistan, Afghanistan, và Iran không là phần của bất cứ chuá»—i cung lá»›n nà o, tất cả há» vẫn là các Ä‘iểm nóng có thể bùng nổ bất kì lúc nà o và là m cháºm hay đảo ngược sá»± là m phẳng thế giá»›i. NhÆ° câu chuyện vá» chiếc notebook của tôi chứng thá»±c, sá»± thá» thách quan trá»ng nhất của Là thuyết Dell vá» Ngăn ngừa Xung Ä‘á»™t là tình thế giữa Trung Quốc và Äà i Loan – vì cả hai Ä‘á»u gắn sâu và o nhiá»u chuá»—i cung quan trá»ng nhất thế giá»›i vá» máy tÃnh, Ä‘iện tá» gia dụng, và ngà y cà ng tăng, vá» phần má»m. Äại Ä‘a số các chi tiết máy tÃnh của má»i công ti lá»›n Ä‘á»u đến từ miá»n duyên hải Trung Quốc, Äà i Loan, và Äông Ã. Ngoà i ra, riêng Äà i Loan hiện nay có hÆ¡n 100 tỉ đôla đầu tÆ° ở Trung Hoa đại lục, và các chuyên gia Äà i Loan Ä‘iá»u hà nh nhiá»u công ti sản xuất công nghệ cao của Trung Quốc.
Không ngạc nhiên là Craig Addison, cá»±u tổng biên táºp tạp chà Electronic Business Asia, viết má»™t tiểu luáºn cho tá» International Herald Tribune (29-9-2000) nhan đỠ“Má»™t ‘Tấm lá chắn Silic’ bảo vệ Äà i Loan khá»i Trung Quốc.†Ông láºp luáºn rằng “Các sản phẩm dá»±a và o Silic, nhÆ° máy tÃnh và các hệ thống mạng, tạo nên ná»n tảng của các ná»n kinh tế số ở MÄ©, Nháºt Bản và các nÆ°á»›c phát triển khác. Trong tháºp kỉ vừa qua, Äà i Loan đã trở thà nh nhà sản xuất phần cứng công nghệ thông tin lá»›n thứ ba thế giá»›i, sau MÄ© và Nháºt. Sá»± xâm lấn quân sá»± của Trung Quốc chống Äà i Loan có thể cắt má»™t phần lá»›n cung các sản phẩm nà y của thế giá»›i… Má»™t diá»…n tiến nhÆ° váºy có thể xoá Ä‘i hà ng ngà n tỉ đôla giá trị thị trÆ°á»ng của các công ti công nghệ niêm yết ở MÄ©, Nháºt và châu Âu.†Cho dù các nhà lãnh đạo Trung Quốc, nhÆ° cá»±u Chủ tịch Giang Trạch Dân, ngÆ°á»i từng có thá»i là bá»™ trưởng bá»™ Ä‘iện tá», có bá» sót việc cả Trung Quốc lẫn Äà i Loan đã há»™i nháºp ra sao trong chuá»—i cung máy tÃnh thế giá»›i, há» chỉ cần há»i con mình để được cáºp nháºt. Con trai Giang Trạch Dân, Jiang Mianheng, Addison viết, “là má»™t đối tác trong má»™t dá»± án sản xuất phiến bán dẫn ở Thượng Hải vá»›i Winston Wang thuá»™c Grace T.H.W. Group của Äà i Loan.†Và không chỉ có ngÆ°á»i Äà i Loan. Hà ng trăm công ti công nghệ lá»›n của MÄ© hiện nay có hoạt Ä‘á»™ng R&D ở Trung Quốc; má»™t cuá»™c chiến tranh phá vỡ chúng không chỉ khiến các công ti chuyển nhà máy của há» Ä‘i nÆ¡i khác mà còn là má»™t mất mát lá»›n vỠđầu tÆ° R&D ở Trung Quốc, mà chÃnh phủ Bắc Kinh đã đặt cược và o để thúc đẩy sá»± phát triển của nó. Má»™t cuá»™c chiến tranh nhÆ° váºy cÅ©ng có thể, phụ thuá»™c và o nó nổ ra thế nà o, khiến MÄ© tẩy chay rá»™ng rãi hà ng hóa Trung Quốc – nếu Trung Quốc tiêu diệt ná»n dân chủ Äà i Loan – việc nà y sẽ dẫn đến xáo Ä‘á»™ng kinh tế nghiêm trá»ng bên trong Trung Quốc.
Là thuyết Dell trải qua thá» thách thá»±c đầu tiên và o tháng Chạp 2004, khi Äà i Loan tổ chức bầu cá» quốc há»™i. Äảng Dân chủ Tiến bá»™ (DPP) ủng há»™ Ä‘á»™c láºp của Tổng thống Trần Thủy Biển được dá»± kiến chiến thắng cuá»™c Ä‘ua láºp pháp trÆ°á»›c đối thủ chÃnh, Äảng Dân tá»™c chủ nghÄ©a, chủ trÆ°Æ¡ng quan hệ gần gÅ©i vá»›i Bắc Kinh. Trần bố trà cuá»™c bầu cá» nhÆ° má»™t cuá»™c trÆ°ng cầu dân ý vá» Ä‘á» xuất của ông để viết má»™t hiến pháp má»›i, hiến pháp sẽ chÃnh thức khẳng định Ä‘á»™c láºp của Äà i Loan, chấm dứt hiện trạng cố ý máºp má». Nếu giả nhÆ° Trần chiến thắng và đi tá»›i vá»›i chÆ°Æ¡ng trình nghị sá»± của mình biến Äà i Loan thà nh tổ quốc của chÃnh nó, trái vá»›i duy trì hÆ°u cấu hiện trạng rằng nó là má»™t tỉnh của đại lục, nó đã có thể dẫn đến tấn công quân sá»± của Trung Quốc và o Äà i Loan. Má»i ngÆ°á»i trong khu vá»±c Ä‘á»u nÃn thở. Và điá»u gì đã xảy ra? Bo mạch mẹ [Motherboards] đã chiến thắng đất mẹ [motherland-tổ quốc]. Äa số ngÆ°á»i Äà i Loan đã bá» phiếu chống lại các ứng cá» viên láºp pháp thuá»™c đảng cầm quyá»n ủng há»™ Ä‘á»™c láºp, để đảm bảo DPP không có được Ä‘a số trong nghị viện. Tôi tin thông Ä‘iệp mà các cá» tri Äà i Loan muốn gá»i không phải là há» không bao giá» muốn Äà i Loan Ä‘á»™c láºp. Mà là há» không muốn phá vỡ nguyên trạng ngay bây giá», cái đã rất có lợi cho rất nhiá»u ngÆ°á»i Äà i Loan. Các cá» tri dÆ°á»ng nhÆ° hiểu rõ hỠđã trở nên gắn bó vá»›i đại lục đến thế nà o, và hỠđã khôn ngoan lá»±a chá»n duy trì sá»± Ä‘á»™c láºp de facto [thá»±c tế] của mình, hÆ¡n là cố ép sá»± Ä‘á»™c láºp de jure [vá» pháp lÃ], việc có thể đã kÃch sá»± xâm lấn của Trung Quốc và má»™t tÆ°Æ¡ng lai hết sức không chắc chắn.
Cảnh báo: Cái tôi đã nói khi tôi Ä‘á» nghị là thuyết McDonald’s, tôi có thể nhắc lại tháºm chà còn hăm hở hÆ¡n vá»›i Là thuyết Dell: Nó không biến các cuá»™c chiến tranh thà nh lá»—i thá»i. Và nó không đảm bảo rằng các chÃnh phủ sẽ không tiến hà nh các cuá»™c chiến tranh Æ°a chá»n hÆ¡n, ngay cả các chÃnh phủ là phần của các chuá»—i cung lá»›n. Gợi ý nhÆ° váºy là quá ngây thÆ¡. Nó chỉ đảm bảo rằng các chÃnh phủ mà đất nÆ°á»›c sa và o các chuá»—i cung toà n cầu sẽ phải suy nghÄ© ba lần, chứ không phải hai, vá» việc tham gia và o bất cứ thứ gì trừ má»™t chiến tranh tá»± vệ. Và nếu há» vẫn chá»n Ä‘i và o chiến tranh dù sao Ä‘i nữa, cái giá há» sẽ phải trả là mÆ°á»i lần cao hÆ¡n cái giá của má»™t tháºp kỉ trÆ°á»›c và có lẽ mÆ°á»i lần cao hÆ¡n bất cứ gì mà các nhà lãnh đạo của nÆ°á»›c đó nghÄ© đến. Má»™t chuyện là mất McDonald’s của bạn. Chuyện hoà n toà n khác là tiến hà nh má»™t cuá»™c chiến tranh là m bạn mất Ä‘i chá»— của mình trong chuá»—i cung toà n cầu thế kỉ XXI, vị trà sẽ có thể không trở lại trong má»™t thá»i dà i.
Trong khi trÆ°á»ng hợp thá» thách lá»›n nhất của Là thuyết Dell là Trung Quốc đối lại Äà i Loan, sá»± thá»±c là Là thuyết Dell đã tá»± chứng tá» mình ở má»™t mức Ä‘á»™ nà o đó trong trÆ°á»ng hợp Ấn Äá»™ và Pakistan, bối cảnh trong đó tôi lần đầu tiên nghÄ© vá» nó. Tôi tình cỠở Ấn Äá»™ năm 2002, khi các chuá»—i cung dịch vụ kịp thá»i [just-in-time] của nó đã vấp và o má»™t thứ địa chÃnh trị Ä‘áºm tÃnh thá»i-xÆ°a – và chuá»—i cung đã thắng. Trong trÆ°á»ng hợp Ấn Äá»™ và Pakistan, Là thuyết Dell đã chỉ hoạt Ä‘á»™ng ở má»™t bên – Ấn Äá»™ – nhÆ°ng nó vẫn có má»™t ảnh hưởng lá»›n. Ấn Äá»™ đối vá»›i chuá»—i cung tri thức và dịch vụ của thế giá»›i nhÆ° Trung Quốc và Äà i Loan là đối vá»›i các chuá»—i cung sản xuất. Äến giá» các Ä‘á»™c giả của cuốn sách nà y đã biết hết các Ä‘iểm nổi báºt: trung tâm nghiên cứu lá»›n nhất ngoà i MÄ© của General Electric nằm ở Bangalore, vá»›i má»™t nghìn bảy trăm kÄ© sÆ°, nhà thiết kế, và nhà khoa há»c Ấn Äá»™. Bá»™ vi xá» là của nhiá»u máy Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng có nhãn hiệu được thiết kế ở Bangalore. Thuê má»™t ôtô từ Avis trá»±c tuyến? Nó được quản là ở Bangalore. Lần vết hà nh là bị lạc của bạn trên máy bay của Delta hay British Airways được thá»±c hiện ở Bangalore, và công việc kế toán háºu trÆ°á»ng và bảo trì máy tÃnh cho rất nhiá»u hãng toà n cầu được thá»±c hiện từ Bangalore, Mumbai, Chennai, và các thà nh phố Ấn Äá»™ lá»›n khác.
Äây là cái đã xảy ra: Ngà y 31 tháng Năm, 2002, ngÆ°á»i phát ngôn của chÃnh phủ MÄ© Richard Boucher Ä‘Æ°a ra lá»i khuyến cáo: “Chúng tôi khuyên các công dân MÄ© hiện Ä‘ang ở Ấn Äá»™ rá»i khá»i đó,†vì triển vá»ng má»™t cuá»™c Ä‘á» sức bằng vÅ© khà hạt nhân vá»›i Pakistan đã trở nên rất thá»±c tế. Cả hai nÆ°á»›c táºp trung rất đông quân ở biên giá»›i, các báo cáo tình báo ám chỉ rằng cả hai có thể đánh đòn vÅ© khà hạt nhân, và CNN chiếu hình ảnh những dòng ngÆ°á»i chạy khá»i Ấn Äá»™. Các hãng toà n cầu MÄ©, đã chuyển hoạt Ä‘á»™ng háºu trÆ°á»ng và R&D sang Bangalore, căng thẳng cao Ä‘á»™.
“Tôi Ä‘ang lÆ°á»›t Web thì nhìn thấy lá»i khuyến cáo vỠẤn Äá»™, và o má»™t buổi chiá»u thứ Sáu,†Vivek Paul, chủ tịch Wipro, công ti quản là hoạt Ä‘á»™ng háºu trÆ°á»ng của nhiá»u công ti Ä‘a quốc gia MÄ© từ Ấn Äá»™, nói. “Ngay khi nhìn thấy, tôi nói, ‘Quái tháºt, má»i khách hà ng của chúng ta sẽ có cả triệu câu há»i đây.’ Äó là ngà y thứ Sáu trÆ°á»›c má»™t kì nghỉ cuối tuần dà i, cho nên suốt cuối tuần chúng tôi ở Wipro đã phát triển má»™t kế hoạch kinh doanh liên tục dá»± phòng cho tất cả các khách hà ng của chúng tôi.†Trong khi các khách hà ng của Wipro thÃch thú nhìn công ti xoay xở ra sao trong tình hình nÆ°á»›c sôi lá»a bá»ng, nhiá»u trong số há» tuy nhiên thấy sợ. Äiá»u nà y không có trong kế hoạch khi há» quyết định để outsource nghiên cứu và hoạt Ä‘á»™ng quyết định đến sứ mạng sang Ấn Äá»™. Paul nói, “má»™t CIO của má»™t trong các khách hà ng lá»›n ở MÄ© gá»i e-mail cho tôi nói, ‘bây giá» tôi mất rất nhiá»u thá»i gian để tìm các nguồn thay thế cho Ấn Äá»™. Tôi không nghÄ© ông muốn tôi là m Ä‘iá»u đó, và tôi cÅ©ng không muốn là m váºy.’ Tôi chuyển ngay thÆ° đó cho đại sứ Ấn Äá»™ ở Washington và bảo ông chuyển cho ngÆ°á»i có trách nhiệm.†Paul không muốn nói vá»›i tôi đó là công ti nà o, song tôi đã xác nháºn qua các nguồn tin ngoại giao rằng đó là United Technologies. Và rất nhiá»u công ti khác, nhÆ° American Express và General Electric, vá»›i hoạt Ä‘á»™ng háºu trÆ°á»ng ở Bangalore, đã phải lo lắng ngang thế.
Vá»›i nhiá»u công ti toà n cầu, “phần chủ yếu của công việc kinh doanh của há» bây giỠđược há»—i trợ từ đây,†N. Krishnakumar, chủ tịch MindTree, má»™t hãng outsourcing tri thức hà ng đầu Ấn Äá»™ khác ở Bangalore, nói. “Nó có thể gây há»—n loạn nếu có rối loạn.†Tuy không muốn can thiệp và o hoạt Ä‘á»™ng ngoại giao, ông nói thêm, “Cái chúng tôi giải thÃch vá»›i chÃnh phủ, qua Hiệp há»™i Công nghiệp Ấn Äá»™, là tạo má»™t môi trÆ°á»ng hoạt Ä‘á»™ng ổn định, có thể tiên liệu được giỠđây là chìa khóa cho sá»± phát triển của Ấn Äá»™.†Äấy quả là má»™t sá»± giáo dục tháºt sá»± cho các nhà lãnh đạo cao tuổi của Ấn Äá»™ ở New Delhi, những ngÆ°á»i vẫn chÆ°a ý thức được đầy đủ việc Ấn Äá»™ đã trở nên quyết định ra sao đối vá»›i chuá»—i cung tri thức toà n cầu. Khi bạn quản là các hoạt Ä‘á»™ng háºu trÆ°á»ng cốt tá» cho American Express hoặc General Electric hoặc Avis, hoặc có trách nhiệm tìm tất cả hà nh là thất lạc của British Airways hay Delta, bạn không thể nghỉ là m má»™t tháng, má»™t tuần, tháºm chà má»™t ngà y cho chiến tranh mà không gây ra những đổ vỡ ghê gá»›m cho các công ti đó. Má»™t khi các công ti đó đã cam kết outsource các hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh hay nghiên cứu sang Ấn Äá»™, há» kì vá»ng sẽ ở lại đó. Äó là má»™t cam kết quan trá»ng. Và nếu địa chÃnh trị gây ra má»™t đứt gãy nghiêm trá»ng, há» sẽ bá» Ä‘i, và há» sẽ không dá»… dà ng quay lại. Khi bạn đánh mất loại thÆ°Æ¡ng mại dịch vụ nà y, bạn có thể mất nó vÄ©nh viá»…n.
“Cái kết thúc biến cố trong thế giá»›i phẳng mà ông miêu tả,†Paul giải thÃch, “là bạn chỉ có má»™t cÆ¡ há»™i để là m đúng nếu có cái gì đó sai. Vì sá»± bất lợi khi sống trong má»™t thế giá»›i phẳng là bất chấp tất cả các cam kết và thứ đẹp đẽ và lối ra khá»i các rà o cản mà bạn có, má»i khách hà ng Ä‘á»u có nhiá»u lá»±a chá»n, và vì thế ý thức trách nhiệm mà bạn có không phải chỉ xuất phát từ mong muốn là m Ä‘iá»u tốt cho khách hà ng của bạn, mà còn là má»™t mong muốn tá»± bảo toà n.â€
ChÃnh phủ Ấn Äá»™ hiểu được thông Ä‘iệp. Có phải vị trà trung tâm của Ấn Äá»™ trong chuá»—i cung dịch vụ của thế giá»›i là nhân tố duy nhất khiến thủ tÆ°á»›ng Vajpayee phải hạ giá»ng và lùi khá»i bá» vá»±c? DÄ© nhiên không. Chắc chắn còn có các nhân tố khác nữa – đáng kể nhất là tác Ä‘á»™ng ngăn chặn của kho vÅ© khà hạt nhân riêng của Pakistan. Song rõ rà ng là vai trò của Ấn Äá»™ trong các dịch vụ toà n cầu là má»™t nguồn thêm quan trá»ng cho sá»± kiá»m chế hà nh vi của nó, và nó được New Delhi tÃnh đến. “Tôi nghÄ© nó thức tỉnh rất nhiá»u ngÆ°á»i,†Jerry Rao, nhÆ° đã nói ở trên ông đứng đầu hiệp há»™i thÆ°Æ¡ng mại công nghệ cao Ấn Äá»™, nói. “Chúng tôi tiến hà nh hết sức nghiêm túc, và chúng tôi cố gắng chỉ ra là điá»u nà y rất tai hại cho việc kinh doanh của Ấn Äá»™. Nó rất tai hại cho ná»n kinh tế Ấn Äộ… [Nhiá»u ngÆ°á»i] đến khi đó vẫn chÆ°a nháºn ra chúng tôi đã há»™i nháºp Ä‘á»™t ngá»™t thế nà o và o phần còn lại của thế giá»›i. Bây giá» chúng tôi là các đối tác trong má»™t chuá»—i cung hoạt Ä‘á»™ng hai mÆ°Æ¡i tÆ° giá» má»™t ngà y, bảy ngà y má»™t tuần, ba trăm sáu mÆ°Æ¡i lăm ngà y má»™t năm.â€
Vivek Kulkarni, lúc đó phụ trách công nghệ thông tin của chÃnh phủ địa phÆ°Æ¡ng Bangalore, bảo tôi năm 2002, “Chúng tôi không dÃnh đến chÃnh trị, song chúng tôi là m cho chÃnh phủ chú ý đến các vấn Ä‘á» mà ngà nh IT Ấn Äá»™ có thể phải đối mặt nếu có chiến tranh.†Và đấy là má»™t nhân tố hoà n toà n má»›i cho New Delhi để cân nhắc. “MÆ°á»i năm trÆ°á»›c, [váºn Ä‘á»™ng hà nh lang của các bá»™ trưởng IT từ các bang khác nhau] chÆ°a há» tồn tại,†Kulkarni nói. Bây giỠđó là má»™t trong các công việc váºn Ä‘á»™ng hà nh lang quan trá»ng nhất ở Ấn Äá»™ và là má»™t liên minh mà không chÃnh phủ Ấn Äá»™ nà o có thể bá» qua.
“Vá»›i tất cả lòng kÃnh trá»ng cần có, việc [đóng cá»a] các cá»a hà ng McDonald’s sẽ không là m hại bất cứ gì,†Vivek Paul nói, “nhÆ°ng nếu Wipro phải đóng cá»a, chúng tôi sẽ là m ảnh hưởng đến hoạt Ä‘á»™ng hà ng ngà y của nhiá»u, rất nhiá»u công ti.†Không có ai trả lá»i Ä‘iện thoại ở các call center. Nhiá»u trang thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tỠđược há»— trợ từ Bangalore sẽ tắt ngấm. Nhiá»u công ti lá»›n dá»±a và o Ấn Äá»™ để bảo trì các ứng dụng máy tÃnh then chốt hay quản là các phòng nhân lá»±c hay hóa Ä‘Æ¡n của há» sẽ bị kẹt. Và các công ti nà y không muốn tìm ngÆ°á»i thay thế, Paul nói. Thay Ä‘á»™t ngá»™t là rất khó khăn, vì tiếp quản các hoạt Ä‘á»™ng háºu trÆ°á»ng hà ng ngà y quyết định đến sứ mạng của má»™t công ti toà n cầu đòi há»i rất nhiá»u Ä‘Ã o tạo và kinh nghiệm. Nó không giống vá»›i việc mở má»™t quán ăn nhanh. ChÃnh vì thế, Paul nói, khách hà ng của Wipro bảo ông, “‘Tôi đã đầu tÆ° và o ông. Tôi cần ông tháºt trách nhiệm vá»›i lòng tin mà tôi đặt và o ông.’ Và tôi nghÄ© Ä‘iá»u đó tạo ra má»™t áp lá»±c khổng lồ lên chúng tôi, nên chúng tôi phải hoạt Ä‘á»™ng theo cách đầy trách nhiệm… Bất thình lình trở nên còn rõ hÆ¡n là , có nhiá»u lợi bằng lợi Ãch kinh tế hÆ¡n là bằng lợi Ãch địa chÃnh trị. [Chúng tôi có nhiá»u hÆ¡n để được từ xây dá»±ng] má»™t tầng lá»›p trung lÆ°u sống Ä‘á»™ng, già u có hÆ¡n có khả năng tạo ra má»™t ngà nh xuất khẩu, hÆ¡n là có thể có được bằng má»™t cuá»™c chiến tranh tá»±-thá»a-mãn-cái-tôi vá»›i Pakistan.†ChÃnh phủ Ấn Äá»™ cÅ©ng nhìn quanh và nháºn ra rằng tuyệt đại Ä‘a số má»™t tỉ ngÆ°á»i Ấn Äá»™ Ä‘ang nói, “Tôi muốn má»™t tÆ°Æ¡ng lai tốt hÆ¡n, chứ không phải nhiá»u lãnh thổ hÆ¡n.†Khi tôi há»i Ä‘i há»i lại giá»›i trẻ Ấn Äá»™ là m việc tại các call center xem há» nghÄ© gì vá» Kashmir hay má»™t cuá»™c chiến tranh vá»›i Pakistan, há» phẩy tay vá»›i cùng câu trả lá»i: “Chúng tôi có việc tốt hÆ¡n để là m.†Và há» có tháºt. MÄ© cần phải ghi nhá»› Ä‘iá»u nà y khi cân nhắc cách tiếp cáºn chung của nó đối vá»›i outsourcing. Tôi sẽ không bao giá» chủ trÆ°Æ¡ng chuyển việc là m của má»™t số ngÆ°á»i MÄ© ra nÆ°á»›c ngoà i chỉ để nó sẽ giữ cho Ấn Äá»™ và Pakistan hòa hảo vá»›i nhau. NhÆ°ng tôi sẽ nói rằng trong chừng má»±c quá trình nà y diá»…n ra, được dẫn dắt bởi logic kinh tế ná»™i tại của nó, nó sẽ có má»™t ảnh hưởng địa chÃnh trị tÃch cá»±c. Chắc chắn nó sẽ khiến thế giá»›i trở nên an toà n hÆ¡n cho trẻ con MÄ©.
Tất cả các nhà lãnh đạo kinh doanh Ấn Äá»™ mà tôi đã phá»ng vấn Ä‘á»u lÆ°u ý rằng trong trÆ°á»ng hợp có hà nh Ä‘á»™ng khủng bố hoặc xâm lược của Pakistan, Ấn Äá»™ sẽ là m tất cả để tá»± vệ, và há» sẽ là những ngÆ°á»i đầu tiên ủng há»™ Ä‘iá»u đó – Là thuyết Dell thế là tan tà nh. Äôi khi chiến tranh là không thể tránh khá»i. Nó bị ứng xá» liá»u lÄ©nh của ngÆ°á»i khác áp đặt lên bạn, và bạn Ä‘Æ¡n thuần phải trả giá. NhÆ°ng Ấn Äá»™, và hi vá»ng cả Pakistan, cà ng dÃnh sâu và o các chuá»—i cung dịch vụ toà n cầu, há» sẽ cà ng có Ãt khuyến khÃch để chiến đấu bất cứ gì ngoà i đụng Ä‘á»™ biên giá»›i nhá» hoặc má»™t cuá»™c khẩu chiến.
Và dụ vá» khủng hoảng hạt nhân Ấn Äá»™ - Pakistan năm 2002 chà Ãt cÅ©ng cho chúng ta má»™t chút hi vá»ng. Không phải General [tÆ°á»›ng] Powell mà là General Electrics mang lại sá»± ngừng bắn.
Chúng ta mang những Ä‘iá»u tốt đẹp cho cuá»™c sống.
INFOSYS Äá»I LẠI AL-QAEDA
Tháºt không may, ngay cả GE chỉ có thể là m được bấy nhiêu. Bởi vì má»™t nguồn má»›i gây bất ổn địa chÃnh trị đã nổi lên trong các năm gần đây, mà ngay cả Là thuyết Dell cáºp nháºt cÅ©ng không thể cho sá»± kiá»m chế nà o. Äó là sá»± nổi lên của các chuá»—i cung toà n cầu bị Ä‘á»™t biến – tức là , các diá»…n viên phi nhà nÆ°á»›c, những kẻ tá»™i phạm hay khủng bố, há»c cách dùng tất cả các yếu tố của thế giá»›i phẳng để tiến hà nh chÆ°Æ¡ng trình gây bất ổn cao Ä‘á»™, tháºm chà hÆ° vô. Lần đầu tôi nghÄ© đến Ä‘iá»u nà y khi Nandan Nilekani, CEO của Infosys, dẫn tôi Ä‘i thăm trung tâm há»™i thảo từ xa ở đại bản doanh Bangalore của hãng ông, mà tôi đã kể ở chÆ°Æ¡ng I. Khi Nandan giải thÃch cho tôi Infosys là m thế nà o có thể táºp hợp chuá»—i cung toà n cầu của nó trong nháy mắt cho má»™t cuá»™c há»p ảo trong phòng đó, má»™t ý nghÄ© xuất hiện trong đầu tôi: Ai khác nữa dùng open-sourcing và xâu chuá»—i cung rất sáng tạo nhÆ° váºy? Câu trả lá»i, dÄ© nhiên, là al-Qaeda.
Al-Qaeda đã há»c để dùng nhiá»u công cụ cá»™ng tác toà n cầu mà Infosys sá» dụng, nhÆ°ng thay cho tạo ra các sản phẩm và thu lợi từ đó, nó lại tạo ra há»—n loạn và tà n sát. Äây là má»™t vấn đỠđặc biệt nan giải. Thá»±c ra, nó có thể là vấn đỠđịa chÃnh trị Ä‘au đầu nhất đối vá»›i các nÆ°á»›c thế giá»›i phẳng muốn táºp trung và o tÆ°Æ¡ng lai. Thế giá»›i phẳng – đáng tiếc – lại là bạn của cả Infosys và al-Qaeda. Là thuyết Dell sẽ không há» hoạt Ä‘á»™ng chống lại các mạng lÆ°á»›i khủng bố Islamo-Leninist phi hình thức nà y, bởi vì bá»n chúng không phải là má»™t nhà nÆ°á»›c vá»›i má»™t dân cÆ° buá»™c các nhà lãnh đạo phải có trách nhiệm giải trình hay vá»›i má»™t lá»±c lượng váºn Ä‘á»™ng hà nh lang kinh doanh ná»™i địa có thể hạn chế chúng. Các chuá»—i cung toà n cầu Ä‘á»™t biến nà y được hình thà nh cho mục Ä‘Ãch phá hoại, không phải vì lợi nhuáºn. Bá»n chúng không cần các nhà đầu tÆ°, chỉ cần lÃnh má»›i, ngÆ°á»i cho tiá»n, và nạn nhân. Thế mà các chuá»—i cung Ä‘á»™t biến, di Ä‘á»™ng, tá»± tà i trợ nà y sá» dụng tất cả các công cụ cá»™ng tác do thế giá»›i phẳng cung cấp – open-sourcing để gây quỹ, tuyển ngÆ°á»i theo, kÃch thÃch và truyá»n bá tÆ° tưởng; outsourcing để Ä‘Ã o tạo lÃnh má»›i; và xâu chuá»—i cung để phân phối công cụ và bá»n đánh bom liá»u chết để là m nhiệm vụ. Bá»™ TÆ° lệnh Trung tâm MÄ© [lá»±c lượng phản ứng nhanh ở vùng trung đông, trung Ã, bắc Phi của MÄ©] có má»™t cái tên cho toà n bá»™ mạng lÆ°á»›i ngầm nà y: Caliphate [Lãnh địa vua Hồi] Ảo. Và những kẻ lãnh đạo và sáng chế của nó hiểu thế giá»›i phẳng cÅ©ng giá»i nhÆ° Wal-Mart, Dell, và Infosys.
Trong chÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c, tôi đã cố giải thÃch rằng bạn không thể hiểu được sá»± xuất hiện của al-Qaeda má»™t cách cảm xúc và chÃnh trị nếu không dẫn chiếu đến sá»± là m phẳng thế giá»›i. Ở đây tôi muốn láºp luáºn rằng bạn không thể hiểu được sá»± xuất hiện của al-Qaeda vá» kÄ© thuáºt nếu không dẫn chiếu, vẫn váºy, đến sá»± là m phẳng thế giá»›i. Nhìn chung toà n cầu hóa từng là bạn của al-Qaeda theo nghÄ©a nó giúp củng cố má»™t sá»± hồi sinh của bản sắc và sá»± Ä‘oà n kết Hồi giáo, khi tÃn đồ Hồi giáo ở má»™t nÆ°á»›c có khả năng nhìn thấy và đồng cảm vá»›i cuá»™c chiến đấu của anh em cùng đạo ở má»™t nÆ°á»›c khác – nhá» Internet và truyá»n hình vệ tinh. Äồng thá»i, nhÆ° đã được chỉ ra ở chÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c, quá trình là m phẳng nà y đã là m tăng cảm giác tủi hổ ở má»™t số khu vá»±c trong thế giá»›i Hồi giáo vá» sá»± thá»±c rằng các ná»n văn minh mà má»™t thá»i thế giá»›i Hồi giáo cảm thấy mình cao hÆ¡n – Hindu, Do Thái, Thiên chúa giáo, Trung Quốc – giá» Ä‘á»u vượt lên trÆ°á»›c nhiá»u nÆ°á»›c Hồi giáo, và ai cÅ©ng thấy Ä‘iá»u đó. Sá»± là m phẳng thế giá»›i cÅ©ng dẫn đến quá trình đô thị hóa và nháºp cÆ° ở mức Ä‘á»™ lá»›n sang phÆ°Æ¡ng Tây của nhiá»u Ä‘Ã n ông Hồi giáo trẻ, thất nghiệp, và thất vá»ng, và đồng thá»i là m cho các mạng open-source phi hình thức của những thanh niên nà y dá»… hình thà nh, hoạt Ä‘á»™ng, và kết nối vá»›i nhau hÆ¡n. Äấy chắc chắn là má»™t ân huệ cho các nhóm chÃnh trị Hồi giáo cá»±c Ä‘oan ngầm. Có má»™t sá»± phát triển trà n lan của các chuá»—i cung phi chÃnh thức chung nà y trên khắp thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo ngà y nay – các mạng lÆ°á»›i nhá» gồm những ngÆ°á»i chuyển tiá»n qua các hawala (các mạng lÆ°á»›i tà i trợ trao tay), ngÆ°á»i thì tuyển qua hệ thống giáo dục thay thế nhÆ° madrassas, và ngÆ°á»i thì liên lạc qua Internet và các công cụ khác của cách mạng thông tin toà n cầu. Hãy nghÄ© vá» nó: Má»™t thế kỉ trÆ°á»›c, bá»n vô chÃnh phủ bị giá»›i hạn vá» khả năng liên lạc và cá»™ng tác vá»›i nhau, để tìm những ngÆ°á»i đồng tình, và tụ táºp vá»›i nhau cho má»™t hoạt Ä‘á»™ng. Ngà y nay, vá»›i Internet, không còn là vấn Ä‘á». Ngà y nay ngay cả Unabomber [kẻ đánh bom má»™t mình] cÅ©ng có thể tìm được bạn để nháºp và o má»™t consortium nÆ¡i “sức mạnh†của hắn sẽ được nhân lên và củng cố bởi những ngÆ°á»i khác có má»™t thế giá»›i quan lệch lạc hệt nhÆ° của hắn.
Äiá»u mà chúng ta đã chứng kiến ở Iraq còn là má»™t Ä‘á»™t biến tai ác hÆ¡n của chuá»—i cung Ä‘á»™t biến nà y – chuá»—i cung tá»± sát. Kể từ đầu cuá»™c xâm chiếm của MÄ© và o tháng Ba 2002, hÆ¡n hai trăm kẻ nổ bom tá»± sát đã được tuyển ở Iraq và từ nÆ¡i khác trong thế giá»›i Hồi giáo, được Ä‘Æ°a đến biên giá»›i Iraq bởi má»™t hệ thống ngầm nà o đó, kết nối vá»›i những kẻ là m bom ở đó, và rồi lao và o các mục tiêu MÄ© và Iraq, theo yêu cầu chiến thuáºt hà ng ngà y của các lá»±c lượng Hồi giáo nổi dáºy ở Iraq. Tôi có thể hiểu, nhÆ°ng không thể chấp nháºn, ý nghÄ© rằng hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i bảy năm Israel chiếm đóng khu Bá» Tây có thể dẫn má»™t số ngÆ°á»i Palestine đến cÆ¡n Ä‘iên giáºn tá»± sát. NhÆ°ng cuá»™c chiếm đóng của MÄ© ở Iraq má»›i chỉ được và i tháng trÆ°á»›c khi bắt đầu vấp phải chuá»—i cung tá»± sát nà y. Là m sao tuyển được nhiá»u thanh niên “từ trên kệ [hà ng]†sẵn sà ng tá»± sát vì sá»± nghiệp của jihad, mà nhiá»u ngÆ°á»i trong số đó còn không phải là ngÆ°á»i Iraq? Và bá»n há» tháºm chà không nháºn diện bằng tên hay muốn được danh tiếng – chà Ãt trên cõi Ä‘á»i nà y. Sá»± thá»±c là các cÆ¡ quan tình báo phÆ°Æ¡ng Tây không có manh mối gì vá» chuá»—i cung tá»± sát ngầm, dÆ°á»ng nhÆ° có má»™t kho vô táºn lÃnh má»›i nà y hoạt Ä‘á»™ng ra sao, và vá» cÆ¡ bản là m cho quân Ä‘á»™i MÄ© ở Iraq lúng túng. Dù váºy, theo những gì chúng ta biết, Caliphate Ảo nà y hoạt Ä‘á»™ng giống hệt các chuá»—i cung mà tôi đã miêu tả ở trên. Hệt nhÆ° khi bạn nhấc má»™t món từ kệ hà ng tại má»™t cá»a hà ng giảm giá ở Birmingham lên, má»™t món khác được sản xuất ở Bắc Kinh, nhÆ° thế bá»n bán lẻ tá»± sát vừa triển khai má»™t kẻ đánh bom tá»± sát ở Baghdad, má»™t kẻ khác được tuyển má»™ ngay và được nhồi sỠở Beirut. Trong chừng má»±c chiến thuáºt nà y lan trà n, cần phải suy nghÄ© lại cÆ¡ bản há»c thuyết quân sá»± của MÄ©.
Thế giá»›i phẳng cÅ©ng là má»™t ân huệ to lá»›n cho al-Qaeda và bè lÅ©, vì cách mà nó cho phép kẻ nhá» hà nh Ä‘á»™ng lá»›n, và cách nó cho phép các hà nh Ä‘á»™ng nhỠ– chỉ giết má»™t và i ngÆ°á»i- để mang lại hiệu ứng lá»›n. Äoạn video khủng khiếp vá» các chiến binh Hồi giáo chặt đầu phóng viên tá» Wall Street Journal Danny Pearl ở Pakistan được truyá»n trên Internet khắp thế giá»›i. Không nhà báo nà o ở bất kì đâu xem hay tháºm chà chỉ Ä‘á»c tin mà không cảm thấy khiếp sợ. NhÆ°ng các Ä‘oạn video chặt đầu đó cÅ©ng được dùng là m công cụ tuyển má»™. Thế giá»›i phẳng giúp bá»n khủng bố truyá»n sá»± khủng bố của chúng dá»… dà ng hÆ¡n nhiá»u. Vá»›i Internet bá»n chúng tháºm chà không cần qua má»™t hãng tin phÆ°Æ¡ng Tây hay Aráºp nà o mà có thể phát thẳng đến máy tÃnh của bạn. Tốn Ãt dynamite hÆ¡n nhiá»u để truyá»n ná»—i lo lá»›n hÆ¡n rất nhiá»u. Hệt nhÆ° quân Ä‘á»™i MÄ© từng o bế các nhà báo, chuá»—i cung tá»± sát cÅ©ng o bế bá»n khủng bố, theo cách riêng của chúng, để kể cho chúng ta câu chuyện bên phÃa chúng. Äã bao nhiêu lần tôi tỉnh dáºy buổi sáng, báºt Internet, và đối mặt vá»›i hình ảnh video vá» má»™t kẻ cầm súng Ä‘eo mặt nạ dá»a chặt đầu má»™t ngÆ°á»i MÄ© – tất cả được mang đến cho tôi nhá» Æ¡n trang chủ AOL? Internet là má»™t công cụ hết sức hữu hiệu để gieo rắc tuyên truyá»n, các là luáºn âm mÆ°u, và các Ä‘iá»u giả dối thô kệch, vì nó kết hợp má»™t tầm vá»›i khổng lồ vá»›i lá»›p sÆ¡n bóng công nghệ là m cho má»i thứ trên Internet bằng cách nà o đó có vẻ đáng tin hÆ¡n. Äã bao nhiêu lần bạn nghe ai đó nói, “Tôi Ä‘á»c được trên Internet mà ,†cứ nhÆ° thế là đủ cho má»™t là lẽ? Thá»±c ra, Internet có thể là m cho các thứ tồi tệ hÆ¡n. Nó thÆ°á»ng dẫn đến nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n bị phÆ¡i ra cho các là luáºn âm mÆ°u Ä‘iên rồ.
“Hệ thống truyá»n bá má»›i – Internet – chắc để truyá»n Ä‘i cái phi là hÆ¡n là cái hợp lÃ,†là thuyết gia chÃnh trị Yaron Ezrahi, chuyên vá» tÆ°Æ¡ng tác giữa các phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông và chÃnh trị, nói. “Vì cái phi là chứa Ä‘á»±ng nhiá»u cảm xúc hÆ¡n, đòi há»i Ãt tri thức hÆ¡n, giải thÃch được nhiá»u thứ hÆ¡n cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n, dá»… tiếp nháºn hÆ¡n.†Äó là vì sao thế giá»›i Aráºp-Hồi giáo ngà y nay đầy rẫy các là luáºn âm mÆ°u – và tháºt không may Ä‘iá»u đó cÅ©ng xảy đến vá»›i nhiá»u khu vá»±c ở thế giá»›i phÆ°Æ¡ng Tây. Các là luáºn âm mÆ°u giống nhÆ° má»™t thứ ma tuý Ä‘i thẳng và o mạch máu bạn, khiến bạn nhìn thấy “Ãnh sáng.†Và Internet là cái kim tiêm. Thanh niên đã thÆ°á»ng dùng LSD để giải thoát. Ngà y nay há» chỉ cần lên mạng. Ngà y nay bạn không triệt hạ, bạn tải xuống. Bạn tải xuống cái quan Ä‘iểm chÃnh xác, khẳng định má»i thà nh kiến riêng của bạn. Và thế giá»›i phẳng khiến cho tất cả việc đó dá»… dà ng hÆ¡n rất nhiá»u.
Gabriel Weimann, má»™t giáo sÆ° vá» truyá»n thông ở Äại há»c Haifa, Israel, đã thá»±c hiện má»™t nghiên cứu sâu sắc vá» việc bá»n khủng bố sá» dụng Internet và cái mà tôi gá»i là thế giá»›i phẳng, được Viện Hòa bình MÄ© công bố và o tháng Ba 2004 và được trÃch đăng lại trên YaleGlobal Online ngà y 26-4-2004. Ông Ä‘Æ°a ra các Ä‘iểm sau:
Trong khi mối nguy mà chủ nghÄ©a khủng bố mạng gây ra cho Internet thÆ°á»ng xuyên được bà n đến, mối Ä‘e dá»a do bá»n khủng bố sá» dụng Internet gây ra lại Ãt được biết đến má»™t cách đáng ngạc nhiên. Má»™t nghiên cứu má»›i đây kéo dà i sáu năm cho thấy các tổ chức khủng bố và những kẻ ủng há»™ chúng Ä‘ang sá» dụng tất cả các công cụ mà Internet cung cấp để tuyển má»™, gây quỹ, và tung ra chiến dịch gây sợ hãi trên phạm vi toà n cầu. CÅ©ng rõ rà ng là để chiến đấu chống lại nạn khủng bố má»™t cách hiệu quả, chỉ ngăn các công cụ Internet của chúng là chÆ°a đủ. Quét qua Internet trong năm 2003-04 chúng tôi đã phát hiện sá»± tồn tại của hà ng trăm website phục vụ bá»n khủng bố theo những cách khác nhau, tuy có đôi khi trùng lặp… Có vô số và dụ vá» [bá»n khủng bố] dùng phÆ°Æ¡ng tiện không bị kiểm duyệt nà y thế nà o để phổ biến thông tin đánh lạc hÆ°á»›ng, để Ä‘e dá»a, gieo rắc sợ hãi và tuyệt vá»ng, và phổ biến các hình ảnh khủng khiếp vá» các hà nh Ä‘á»™ng má»›i xảy ra. Từ 11-9-2001, al-Qaeda đã trang trà các website của mình bằng má»™t loạt tuyên bố vá» má»™t “cuá»™c tấn công lá»›n†sắp tá»›i và o các mục tiêu MÄ©. Các cảnh báo nà y được các phÆ°Æ¡ng tiện thông tin truyá»n lại rất nhiá»u, giúp tạo ra má»™t cảm giác kinh sợ và bất an khắp thế giá»›i, đặc biệt là ở Mĩ…
Internet đã mở rá»™ng đáng kể cÆ¡ há»™i cho bá»n khủng bố được thiên hạ biết đến. Cho đến khi xuất hiện Internet, hi vá»ng của bá»n khủng bố để được thiên hạn biết vá» sá»± nghiệp và hoạt Ä‘á»™ng của chúng phụ thuá»™c và o việc thu hút sá»± chú ý của truyá»n hình, Ä‘Ã i phát thanh, hay các ấn phẩm. Việc bản thân bá»n khủng bố trá»±c tiếp kiểm soát ná»™i dung các website của mình cho phép chúng có thêm cÆ¡ há»™i để tạo dá»±ng được hình ảnh mà các Ä‘á»™c giả mục tiêu cảm nháºn vá» chúng và giả mạo hình ảnh của chúng và bóp méo hình ảnh của kẻ thù. Phần lá»›n các website khủng bố không ăn mừng các hà nh Ä‘á»™ng bạo lá»±c của chúng. Thay và o đó – bất chấp bản chất, Ä‘á»™ng cÆ¡, hay địa Ä‘iểm của chúng – phần lá»›n các website khủng bố nhấn mạnh hai vấn Ä‘á»: những cấm Ä‘oán đối vá»›i tá»± do ngôn luáºn; và hoà n cảnh khó khăn của các chiến hữu của chúng những ngÆ°á»i hiện là tù nhân chÃnh trị. Các vấn Ä‘á» nà y cá»™ng hưởng mạnh vá»›i những ngÆ°á»i ủng há»™ chúng và cÅ©ng được tÃnh toán để khÆ¡i gợi cảm tình từ ngÆ°á»i xem phÆ°Æ¡ng Tây, coi trá»ng tá»± do ngôn luáºn và không tán thà nh các biện pháp bịt miệng cánh chÃnh trị đối láºp…
Bá»n khủng bố đã tá» ra không chỉ thà nh thạo vá» marketing trá»±c tuyến mà còn tinh thông vá» khai thác dữ liệu từ khoảng má»™t tỉ trang trên WWW, mạng toà n cầu. Chúng có thể há»c từ Internet vá» lịch trình và địa Ä‘iểm của các mục tiêu nhÆ° các phÆ°Æ¡ng tiện váºn tải, các nhà máy Ä‘iện nguyên tá», các tòa nhà công, cảng biển và sân bay, tháºm chà cả các biện pháp chống khủng bố. Theo Bá»™ trưởng Quốc phòng Donald Rumsfeld, má»™t tà i liệu Ä‘Ã o tạo của al-Qaeda tìm được ở Afghanistan dạy rằng, “Sá» dụng các nguồn chung má»™t cách công khai mà không cần đến các cách thức phạm pháp, có thể thu tháºp được Ãt nhất 80% tất cả thông tin cần thiết vá» kẻ thù.†Má»™t chiếc máy tÃnh thu được của al-Qaeda chứa các đặc Ä‘iểm kÄ© thuáºt và kiến trúc của má»™t Ä‘áºp nÆ°á»›c, được tải vá» từ trên mạng và có thể cho phép các kÄ© sÆ° và kế hoạch gia của al-Qaeda mô phá»ng sá»± vỡ đê thảm khốc. Trong các máy tÃnh thu được khác, các nhà điá»u tra MÄ© tìm thấy bằng chứng rằng các nhân váºt Ä‘iá»u hà nh al-Qaeda đã dà nh thá»i gian và o các website cung cấp phần má»m và hÆ°á»›ng dẫn láºp trình cho các chuyển mạch số váºn hà nh các mạng lÆ°á»›i Ä‘iện, nÆ°á»›c, giao thông, và liên lạc.
Giống nhiá»u tổ chức chÃnh trị khác, các nhóm khủng bố dùng Internet để gây quỹ. Al-Qaeda, chẳng hạn, luôn luôn phụ thuá»™c nặng và o các khoản quyên góp, và mạng lÆ°á»›i gây quỹ toà n cầu dá»±a và o má»™t quỹ từ thiện, các tổ chức phi chÃnh phủ, và nhiá»u thiết chế tà i chÃnh khác sá» dụng các website và các phòng chat, và các diá»…n Ä‘Ã n trên Internet. Các chiến binh tại cá»™ng hòa Chechnya li khai cÅ©ng sá» dụng Internet để Ä‘Æ°a công khai số tà i khoản ngân hà ng cho các cảm tình viên đóng góp. Và tháng Chạp 2001, chÃnh phủ MÄ© tịch thu tà i sản của má»™t quỹ từ thiện đóng ở Texas vì có quan hệ vá»›i Hamas.
Ngoà i việc quyên tiá»n trá»±c tuyến, bá»n khủng bố tuyển ngÆ°á»i cải đạo bằng cách dùng đầy đủ công nghệ website (âm thanh, hình ảnh số, v.v…) để nâng cao việc trình bà y thông Ä‘iệp của chúng. Và cÅ©ng giống nhÆ° các website thÆ°Æ¡ng mại thu hút ngÆ°á»i và o thăm để xây dá»±ng danh sách khách hà ng của mình, các tổ chức khủng bố cÅ©ng lấy thông tin của những ngÆ°á»i thăm website của chúng. Các khách quan tâm nhất đến sá»± nghiệp của tổ chức hay thÃch hợp cho việc thá»±c hiện công việc của nó sẽ được tiếp xúc. Những kẻ tuyển má»™ cÅ©ng có thể sá» dụng nhiá»u công nghệ Internet tÆ°Æ¡ng tác hÆ¡n để lang thang các phòng chat hoặc quán cyber cà phê, tìm các thà nh viên dá»… tiếp thu từ công chúng, đặc biệt là thanh niên. Viện SITE, má»™t nhóm nghiên cứu chống khủng bố đặt trụ sở tại Washington chuyên theo dõi liên lạc Internet của al-Qaeda, cung cấp các chi tiết gây á»›n lạnh của má»™t đợt tuyển má»™ công nghệ cao được tung ra năm 2003 nhằm tuyển má»™ lÃnh Ä‘i Iraq để tấn công các lá»±c lượng MÄ© và liên quân ở đó. Internet cÅ©ng cho bá»n khủng bố má»™t phÆ°Æ¡ng tiện kết nối rẻ và hiệu quả. Nhiá»u nhóm khủng bố, trong đó có Hamas và al-Qaeda, đã trải qua má»™t chuyển đổi từ các tổ chức có tôn ti chặt chẽ vá»›i các lãnh tụ được chỉ định thà nh các quan hệ chi nhánh của các chi bá»™ ná»a Ä‘á»™c láºp, không có thứ báºc chỉ huy Ä‘Æ¡n nhất. Thông qua Internet, các nhóm liên kết lá»ng lẻo nà y có khả năng giữ liên lạc vá»›i nhau – và vá»›i các thà nh viên của các nhóm khủng bố khác. Internet không chỉ kết nối các thà nh viên của cùng các tổ chức khủng bố, mà cả thà nh viên của các nhóm khác nhau. Chẳng hạn, hà ng chục website ủng há»™ chủ nghÄ©a khủng bố nhân danh jihad cho phép bá»n khủng bố ở các nÆ¡i rất xa nhau nhÆ° Chechnya và Malaysia trao đổi ý tưởng vá»›i nhau và những thông tin nhÆ° chế tạo bom, xây dá»±ng các chi bá»™ khủng bố, và tiến hà nh tấn công ra sao… Những kẻ Ä‘iá»u hà nh al-Qaeda dá»±a rất nhiá»u và o Internet trong việc hoạch định và điá»u hà nh các cuá»™c tấn công ngà y 11 tháng ChÃn.
Vì tất cả các là do nà y, chúng ta má»›i chỉ bắt đầu hiểu được ảnh hưởng địa chÃnh trị của quá trình phẳng hóa thế giá»›i. Má»™t mặt, các nÆ°á»›c và các vùng thất bại là các nÆ¡i ngà y nay chúng ta có má»i Ä‘á»™ng cÆ¡ để tránh. Há» không cung cấp được cÆ¡ há»™i kinh tế nà o và không còn Liên Xô nà o ở đó cạnh tranh vá»›i chúng ta vỠảnh hưởng lên những nÆ°á»›c nhÆ° váºy. Mặt khác, ngà y nay không có gì nguy hiểm hÆ¡n là má»™t nhà nÆ°á»›c thất bại lại có năng lá»±c băng thông rá»™ng. Tức là , ngay cả các nhà nÆ°á»›c thất bại cÅ©ng có xu hÆ°á»›ng có các hệ thống viá»…n thông và đưá»ng kết nối vệ tinh, và vì thế nếu má»™t nhóm khủng bố lá»t và o má»™t nÆ°á»›c thất bại, nhÆ° al-Qaeda từng là m vá»›i Afghanistan, nó có thể phóng đại quyá»n lá»±c của nó lên má»™t cách kinh khủng. Các cÆ°á»ng quốc cà ng muốn tránh xa các nÆ°á»›c nhÆ° thế, há» có thể cảm thấy buá»™c bị lôi kéo sâu và o đó. Hãy nghÄ© vá» MÄ© ở Afghanistan và Iraq, Nga ở Chechnya, Úc ở Äông Timor.
Trong thế giá»›i phẳng khó hÆ¡n nhiá»u để che giấu, nhÆ°ng dá»… hÆ¡n rất nhiá»u để được kết nối. “Hãy nghÄ© đến Mao và o thá»i kì đầu của cách mạng cá»™ng sản Trung Quốc,†Michael Mandelbaum, chuyên gia chÃnh sách đối ngoại của đại há»c Johns Hopkins, nháºn xét. “Những ngÆ°á»i cá»™ng sản Trung Quốc phải trốn trong các hang ở tây bắc Trung Quốc, nhÆ°ng há» có thể Ä‘i đến bất kì khu vá»±c nà o mà há» có khả năng kiểm soát. Ngược lại, bin Laden không thể thò mặt ra, nhÆ°ng hắn có thể vá»›i tá»›i má»i há»™ gia đình trên thế giá»›i, nhá» có mạng Internet.†Bin Laden không thể chiếm được bất cứ lãnh thổ nà o nhÆ°ng hắn có thể chiếm được trà tưởng tưởng của hà ng triệu ngÆ°á»i. Và hắn đã được truyá»n thẳng đến phòng khách của má»—i gia đình MÄ© ngay đêm trÆ°á»›c ngà y bầu cá» tổng thống MÄ© năm 2004.
Äịa ngục không có quái váºt nà o đáng sợ hÆ¡n má»™t tên khủng bố vá»›i má»™t cái Ä‘Ä©a vệ tinh và má»™t Web site tÆ°Æ¡ng tác.
QUà BẤT AN VỀ MẶT Cà NHÂN
Mùa thu 2004, tôi được má»i nói chuyện ở má»™t nhà thá» Do thái ở Woodstock, New York, nÆ¡i từng diá»…n ra đại há»™i nhạc Woodstock lừng danh. Tôi há»i các chủ nhà là m cách nà o há» có khả năng có má»™t nhà thá» Do thái ở Woodstock, đủ lá»›n để há»— trợ má»™t chuá»—i bà i giảng. Rất Ä‘Æ¡n giản, há» nói. Từ 11/9, ngÆ°á»i Do Thái, và những ngÆ°á»i khác, chuyển từ New York City đến các nÆ¡i nhÆ° Woodstock, để tránh xa cái mà há» sợ sẽ là ná»n zero [Trung Tâm ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i bị đánh 11/9/2001] tiếp theo. Ngay bây giá» xu hÆ°á»›ng nà y là má»™t dòng ri rỉ, nhÆ°ng nó sẽ trở thà nh dòng lÅ© nếu má»™t dụng cụ hạt nhân nổ ở bất cứ thà nh phố châu Âu hay MÄ© nà o.
Vì mối Ä‘e dá»a nà y là mẹ đẻ của tất cả các lá»±c là m gồ ghá», cuốn sách nà y sẽ không thể hoà n chỉnh mà không bà n vá» nó. Chúng ta có thể sống vá»›i số mệnh. Chúng ta đã trải qua 11/9. NhÆ°ng chúng ta không thể sống vá»›i chủ nghÄ©a khủng bố hạt nhân. Äiá»u đó có thể là m thế giá»›i gồ ghá» mãi mãi.
Là do duy nhất khiến Osama bin Laden không sá» dụng má»™t thiết bị hạt nhân ngà y 11/9 không phải vì hắn không có ý định mà vì hắn đã không có năng lá»±c. Và vì Là thuyết Dell không cho chút hi vá»ng nà o để ngăn cản các chuá»—i cung tá»± sát, chiến lược duy nhất chúng ta có là hạn chế các khả năng tồi tệ nhất của chúng. Äiá»u đó có nghÄ©a cần má»™t ná»— lá»±c toà n cầu nghiêm túc hÆ¡n rất nhiá»u để khống chế phổ biến hạt nhân bằng cách hạn chế cung – mua lại toà n bá»™ nguyên liệu có thể phân rã đã sẵn có ở đó, đặc biệt ở Liên Xô trÆ°á»›c đây, và ngăn chặn việc nhiá»u nÆ°á»›c hÆ¡n trở thà nh có khả năng hạt nhân. Graham Allison chuyên gia ngoại giao quốc tế của Äại há»c Harvard, trong cuốn sách Chủ nghÄ©a khủng bố nguyên tá»: Thảm há»a Cuối cùng Có thể ngăn chặn, phác hoạ đúng má»™t chiến lược nhÆ° thế nhằm từ chối việc tiếp cáºn của bá»n khủng bố đến các vÅ© khà và nguyên liệu hạt nhân. Ông nhấn mạnh, Ä‘iá»u đó có thể thá»±c hiện được. Äó là má»™t thách thức đối vá»›i ý chà và sá»± tin chắc của chúng ta, nhÆ°ng không đối vá»›i khả năng của chúng ta. Allison Ä‘á» xuất má»™t tráºt tá»± an ninh quốc tế má»›i do MÄ© dẫn đầu để đối phó vá»›i vấn Ä‘á» nà y dá»±a và o cái ông gá»i là “há»c thuyết Ba Không: Không buông lá»ng các vÅ© khà hạt nhân, Không có vÅ© khà hạt nhân má»›i sinh, Không có nhà nÆ°á»›c hạt nhân má»›i.†Không buông lá»ng vÅ© khà hạt nhân, Allison nói, nghÄ©a là khoá chặt tất cả các vÅ© khà hạt nhân và nguyên liệu hạt nhân dùng để sản xuất bom – theo cách nghiêm túc hÆ¡n nhiá»u so vá»›i chúng ta vẫn là m cho đến ngà y nay. “Chúng ta không mất và ng từ [kho dá»± trữ ở] Fort Knox,†Allison nói. “Nga không mất các báu váºt từ sÆ°u táºp ở Kremlin. NhÆ° thế chúng ta Ä‘á»u biết là m thế nà o để chống trá»™m lấy các thứ cá»±c kì có giá trị đối vá»›i chúng ta, nếu chúng ta quyết tâm là m việc đó.†Không có vÅ© khà hạt nhân má»›i nghÄ©a là công nháºn có má»™t nhóm các đại gia có thể và có tạo ra uranium và plutonium được là m già u, mà không gì khác các quả bom hạt nhân vừa sắp được ấp. Chúng ta cần má»™t chế Ä‘á»™ không phổ biến đáng tin hÆ¡n, Ä‘a phÆ°Æ¡ng để hút nguyên liệu có thể phân rã nà y. Cuối cùng, không có nhà nÆ°á»›c hạt nhân má»›i nghÄ©a là “vạch má»™t Ä‘Æ°á»ng dÆ°á»›i tám cÆ°á»ng quốc hạt nhân hiện thá»i và quyết định, dẫu cho có không công bằng và vô là đến đâu, rằng câu lạc bá»™ đó sẽ không có nhiá»u hÆ¡n tám thà nh viên đó,†Allison nói, và thêm rằng ba bÆ°á»›c nà y có thể cho chúng ta thá»i gian để phát triển má»™t chế Ä‘á»™ chÃnh thức, bá»n vững, và được quốc tế tán thà nh hÆ¡n.
Tháºt hay khi có khả năng từ chối al-Qaeda và bè lÅ© truy nháºp Internet, song, than ôi, Ä‘iá»u đó là không thể - mà không hủy hoại chÃnh chúng ta. ChÃnh vì váºy hạn chế khả năng của chúng là cần nhÆ°ng không đủ. Chúng ta cÅ©ng phải tìm má»™t cách để biết được các ý định tồi tệ nhất của chúng. Nếu chúng ta không thể đóng cá»a Internet và tất cả các công cụ sáng tạo và cá»™ng tác từng là m phẳng thế giá»›i, và nếu chúng ta không thể hạn chế truy cáºp tá»›i chúng, thì việc duy nhất chúng ta có thể là m là tìm cách ảnh hưởng đến trà tưởng tượng và ý định mà ngÆ°á»i dân Ä‘Æ°a đến cho chúng và rút ra từ chúng. Khi tôi nêu ra vấn Ä‘á» nà y, và các chủ Ä‘á» rá»™ng của cuốn sách nà y, vá»›i thầy dạy tôn giáo của tôi, rabbi Tzvi Marx từ Hà Lan, ông đã là m tôi ngạc nhiên khi nói rằng thế giá»›i phẳng mà tôi Ä‘ang miêu tả là m ông nhá»› đến tháp Babel.
Là m sao thế được? Tôi há»i. “Là do khiến Chúa cấm tất cả má»i ngÆ°á»i khá»i tháp Babel và khiến tất cả há» nói các thứ ngôn ngữ khác nhau không phải bởi vì Ngà i không muốn há» cá»™ng tác vá»›i nhau,†rabbi Marx trả lá»i. “Là do là Ngà i nổi giáºn vá»›i cái mà há» Ä‘ang cá»™ng tác vá»›i nhau – má»™t ná»— lá»±c để xây má»™t tòa tháp lên đến thiên Ä‘Æ°á»ng để há» có thể trở thà nh Chúa.†Äấy là sá»± méo mó của khả năng con ngÆ°á»i, cho nên Chúa phá vỡ liên minh của há» và khả năng của hỠđể liên lạc vá»›i nhau. Bây giá», tất cả các năm muá»™n hÆ¡n nà y, loà i ngÆ°á»i lại tạo ra má»™t ná»n tảng má»›i để nhiá»u ngÆ°á»i từ nhiá»u nÆ¡i khác nhau có thể liên lạc và cá»™ng tác vá»›i nhau Ä‘Æ¡n giản và dá»… dà ng hÆ¡n bao giá» hết: Internet. Liệu Chúa có coi Internet là tà đạo không?
“Dứt khoát không,†Marx nói. “Tà đạo không phải là việc loà i ngÆ°á»i là m việc cùng nhau – mà là vì các mục Ä‘Ãch gì. Cốt yếu là chúng ta sá» dụng khả năng má»›i nà y để giao tiếp và cá»™ng vì các mục Ä‘Ãch đúng đắn – vì các mục tiêu xây dá»±ng con ngÆ°á»i chứ không phải vì các mục Ä‘Ãch hoang tưởng tá»± đại. Xây má»™t tòa tháp là hoang tưởng tá»± đại. Sá»± khăng khăng của bin Laden rằng hắn có chân là và có thể san phẳng tòa tháp của bất kì ai khác, ngÆ°á»i không thèm để ý đến hắn ta, là hoang tưởng tá»± đại. Cá»™ng tác để cho loà i ngÆ°á»i có thể đạt được toà n bá»™ tiá»m năng của mình là hi vá»ng của Chúa.â€
Là m cách nà o chúng ta thúc đẩy được nhiá»u hÆ¡n kiểu cá»™ng tác nà y là chủ Ä‘á» của chÆ°Æ¡ng cuối cùng.
Tà i sản của quykiemtu
Chữ ký của quykiemtu
29-08-2008, 09:15 AM
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
Kết luáºn:
Trà Tưởng tượng
MƯỜI BA
9/11 đối lại 11/9
Trà tưởng tượng còn quan trá»ng hÆ¡n cả tri thức - Albert Einstein
Trên mạng Internet, không ai biết bạn là một con chó
- Hai con chó nói chuyện với nhau,
Tranh biếm hoạ trên New Yorker của Peter Steiner, 5/7/1993
Ngẫm nghÄ© vá» tháºp niên rưỡi vừa qua nà y, trong đó thế giá»›i trở nên phẳng, tôi chợt nháºn ra cuá»™c sống của chúng ta đã được định hình mạnh mẽ bởi hai ngà y: 9/11 và 11/9. Hai ngà y nà y tượng trÆ°ng cho hai hình thức tưởng tượng cạnh tranh trên thế giá»›i ngà y nay: trà tưởng tượng sáng tạo của ngà y 9/11 và trà tượng tượng huá»· diệt tiêu cá»±c của ngà y 11/9. Má»™t bên là phá huá»· má»™t bức tÆ°á»ng và mở ra các cánh cá»a má»›i cho thế giá»›i - cả hệ thống Ä‘iá»u hà nh và cả loại mà chúng ta nhìn qua. Nó đã giải phóng má»™t ná»a hà nh tinh và là m cho những ngÆ°á»i ở đó trở thà nh các đối tác và đối thủ tiá»m năng của chúng ta. Còn má»™t bên thì là m sụp đổ Trung tâm ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i, khép lại mãi mãi các Cá»a sổ nhìn ra nhà hà ng Thế giá»›i và dá»±ng lên những bức tÆ°á»ng bê tông vô hình ngăn cách má»i ngÆ°á»i và o thá»i Ä‘iểm khi chúng ta nghÄ© là ngà y 9/11 đã xoá sạch chúng mãi mãi.
Bức tÆ°á»ng Berlin được phá bá» và o ngà y 9/11 bởi những ngÆ°á»i dám tưởng tượng vá» má»™t thế giá»›i khác rá»™ng mở hÆ¡n - má»™t thế giá»›i nÆ¡i con ngÆ°á»i có thể tá»± do thá»±c hiện đầy đủ năng lá»±c tiá»m tà ng của mình - và sau đó dồn hết cam đảm để hà nh Ä‘á»™ng theo trà tưởng tượng đó. Các bạn có nhá»› Ä‘iá»u đó đã xảy ra nhÆ° thế nà o không? Tháºt Ä‘Æ¡n giản: tháng 7 năm 1989, hà ng trăm ngÆ°á»i Äông Äức tìm nÆ¡i ẩn náu ở Äại sứ quán Tây Äức tại Hungary. Trong tháng chÃn năm 1989, Hungary đã quyết định bá» các hạn chế biên giá»›i của mình vá»›i Ão. Äiá»u đó có nghÄ©a là bất kì ngÆ°á»i Äông Äức nà o Ä‘i và o Hungary Ä‘á»u có thể chuyển qua Ão và qua thế giá»›i tá»± do. Äúng nhÆ° váºy, hÆ¡n mÆ°á»i ba nghìn ngÆ°á»i Äông Äức đã trốn- thoát qua cổng sau Hungary. Ãp lá»±c đè nặng lên ChÃnh phủ Äông Äức. Và o tháng 11 khi ChÃnh phủ thông báo kế hoạch ná»›i lá»ng các hạn chế Ä‘i lại, hà ng chục ngà n ngÆ°á»i Äông Äức đã đổ vá» Bức tÆ°á»ng Berlin, nÆ¡i, và o ngà y 9/11/1989 lÃnh biên phòng Ä‘Æ¡n giản mở các cổng.
Ai đó ở Hungary, có thể là thủ tÆ°á»›ng chÃnh phủ, có thể chỉ là má»™t quan chức, chắc hẳn đã tá»± nhủ vá»›i bản thân rằng “Hãy tưởng tượng - tưởng tượng xem Ä‘iá»u gì có thể xảy ra nếu chúng ta mở cá»a biên giá»›i vá»›i Ãoâ€. Hãy tưởng tượng nếu Liên bang Xô Viết bị tê liệt tại chá»—. Hãy tưởng tượng - tưởng tượng nếu các công dân Äông Äức, già lẫn trẻ, Ä‘Ã n ông lẫn phụ nữ, được khÃch lệ khi nhìn thấy những ngÆ°á»i hà ng xóm của mình lÅ© lượt trốn sang phÆ°Æ¡ng Tây mà má»™t ngà y hỠđã tụ táºp quanh Bức tÆ°á»ng Berlin đó và bắt đầu phá đổ nó. Má»™t và i ngÆ°á»i nà o đó hẳn đã có cuá»™c đối thoại hệt nhÆ° váºy, và bởi vì hỠđã là m, nên hà ng triệu ngÆ°á»i Äông Âu đã có thể bÆ°á»›c ra từ sau Bức mà n sắt và gắn vá»›i má»™t thế giá»›i Ä‘ang phẳng. Äó là má»™t kỉ nguyên vÄ© đại để là m má»™t ngÆ°á»i MÄ©. Chúng ta là siêu cÆ°á»ng duy nhất và đá»i chúng ta đẹp nhÆ° má»™t bà i thÆ¡. Không còn bức tÆ°á»ng nà o nữa. Thanh niên MÄ© có thể nghÄ© vá» Ä‘i du lịch, trong má»™t kì hay má»™t mùa hè, tá»›i nhiá»u nÆ°á»›c hÆ¡n bất cứ thế hệ nà o trÆ°á»›c há». Quả thá»±c, hỠđã có thể Ä‘i du lịch đến chừng má»±c mà há» tưởng tượng và hầu bao của há» cho phép. Há» cÅ©ng có thể nhìn quanh các bạn cùng lá»›p há»c của mình và thấy những ngÆ°á»i từ nhiá»u nÆ°á»›c và nhiá»u ná»n văn hoá khác nhau hÆ¡n bất cứ lá»›p há»c nà o trÆ°á»›c há».
11/9, tất nhiên, đã là m thay đổi tất cả Ä‘iá»u đó. Nó cho ta thấy sức mạnh của má»™t loại tưởng tượng rất khác. Nó cho chúng ta thấy sức mạnh của má»™t nhóm ngÆ°á»i đầy háºn thù, bá» ra nhiá»u năm để tưởng tượng xem là m sao để giết được cà ng nhiá»u ngÆ°á»i vô tá»™i cà ng tốt. Ở Ä‘iểm nà o đó bin Laden và đồng bá»n của hắn chắc hẳn đã nhìn nhau và nói rằng, “Hãy tưởng tượng xem nếu chúng ta có thể đâm và o cả hai toà tháp của Trung tâm ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i ở đúng chÃnh xác vị trÃ, giữa tầng chÃn tÆ° và tầng chÃn tám. Và hãy tưởng tượng nếu má»—i toà tháp bị đâm đổ sáºp xuống giống nhÆ° tháp xếp bằng các quân bà i.†Vâng, tôi rất tiếc phải nói, má»™t số ngÆ°á»i đã có đối thoại đó nữa. Và kết quả là , Ä‘á»i chúng ta đẹp nhÆ° bà i thÆ¡ [nguyên văn: nhÆ° con hà u] dÆ°á»ng nhÆ° khép lại nhÆ° má»™t chiếc vá» sò.
ChÆ°a có khi nà o trong lịch sá» mà đặc tÃnh của trà tưởng tượng con ngÆ°á»i lại không quan trá»ng, nhÆ°ng khi viết cuốn sách nà y tôi nháºn ra là chÆ°a bao giá» Ä‘iá»u đó lại quan trá»ng hÆ¡n lúc nà y, bởi vì trong má»™t thế giá»›i phẳng rất nhiá»u đầu và o và công cụ cá»™ng tác Ä‘ang trở thà nh các hà ng hoá phổ biến sẵn có cho má»i ngÆ°á»i. Tất cả Ä‘á»u ở đó cho bất cứ ai để nắm lấy. Tuy nhiên, có má»™t thứ, chÆ°a và chẳng bao giá» có biến thà nh hà ng hoá, và đó là trà tưởng tượng.
Khi sống trong má»™t thế giá»›i táºp quyá»n hÆ¡n và được thiết láºp theo chiá»u dá»c - nÆ¡i nhà nÆ°á»›c gần nhÆ° hoà n toà n Ä‘á»™c quyá»n vá» quyá»n lá»±c - thì trà tưởng tượng của cá nhân là má»™t vấn Ä‘á» lá»›n khi ngÆ°á»i đứng đầu của má»™t nhà nÆ°á»›c siêu cÆ°á»ng – má»™t Stalin, má»™t Mao, hay má»™t Hitler – trở nên lệch lạc. NhÆ°ng ngà y nay, khi các các nhân có thể dá»… dà ng tiếp cáºn các công cụ cá»™ng tác và bản thân há», hay các chi bá»™ nhá» của há», là các siêu cÆ°á»ng, các cá nhân không cần Ä‘iá»u khiển má»™t đất nÆ°á»›c để Ä‘e doạ má»™t số đông ngÆ°á»i khác. Kẻ nhá» có thể hà nh Ä‘á»™ng rất lá»›n hiện nay và gây ra nguy hiểm nghiêm trá»ng cho tráºt tá»± thế giá»›i – mà không có các công cụ của má»™t nhà nÆ°á»›c.
Do đó, suy nghÄ© xem là m sao chúng ta có thể kÃch thÃch trà tưởng tượng tÃch cá»±c là vô cùng quan trá»ng. NhÆ° Irving Wladawsky-Berger, má»™t nhà khoa há»c máy tÃnh của IBM diá»…n đạt cho tôi: HÆ¡n bao giá» hết chúng ta cần nghiêm túc nghÄ© xem là m thế nà o để có thể cổ vÅ© má»i ngÆ°á»i táºp trung và o tác Ä‘á»™ng tÃch cá»±c có thể thúc đẩy và liên kết ná»n văn minh - sá»± tưởng tượng hoà bình tìm cách “giảm thiểu sá»± xa lánh và tôn vinh sá»± phụ thuá»™c lẫn nhau hÆ¡n là sá»± tá»± túc, sá»± gồm và o hÆ¡n là sá»± loại raâ€, sá»± cởi mở, cÆ¡ há»™i và hi vá»ng hÆ¡n là các giá»›i hạn, nghi ngá» và ca thán.
Hãy để tôi thá» minh hoạ Ä‘iá»u nà y bằng và dụ. Äầu năm 1999, hai ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông khởi Ä‘á»™ng các hãng hà ng không từ hai bà n tay trắng, chỉ cách nhau và i tuần lá»…. Cả hai Ä‘á»u có má»™t Æ°á»›c mÆ¡ vá» hà ng không và có hiểu biết để là m gì đó. Má»™t ngÆ°á»i tên là David Neeleman. Tháng hai 1999, anh khởi Ä‘á»™ng JetBlue. Anh táºp hợp được 130 triệu $ vốn mạo hiểm, mua má»™t Ä‘á»™i máy bay chở khách Airbus A-320, tuyển phi công và kà vá»›i há» hợp đồng là m việc bảy năm, và đã outsource hệ thống đặt chá»— cho các bà mẹ ở nhà và ngÆ°á»i đã vá» hÆ°u sống quanh thà nh phố Salt Lake, Utah, những ngÆ°á»i đặt vé hà nh khách trên máy tÃnh gia đình của há».
NgÆ°á»i thứ hai láºp hãng bay, nhÆ° nay chúng ta biết từ Báo cáo của Uá»· ban 11/9, là Osama bin Laden. Tại má»™t cuá»™c há»p tháng ba hay tháng tÆ° 1999 tại Kandahar, Afghanistan, hắn đã chấp thuáºn má»™t Ä‘á» xuất ban đầu do Khalid Sheikh Mohammed - má»™t kÄ© sÆ° cÆ¡ khà sinh ở Pakistan - khởi xÆ°á»›ng, là kiến trúc sÆ° của âm mÆ°u 11/9. Khẩu hiệu của JetBlue là “Cùng Cao Ä‘á»™. Khác Thái Ä‘á»™.†Khẩu hiệu của Al-Qaeda là “Allahu Akbarâ€. Chúa vÄ© đại. Cả hai hãng Ä‘á»u dá»± kiến để bay và o New York City – máy bay của Neeleman bay đến [sân bay] JFK và máy bay của bin Laden bay và o Hạ Manhattan.
Có thể là vì tôi đã Ä‘á»c báo cáo 11/9 trong khi Ä‘i Silicon Valley, nên tôi không thể không để ý Khalid Sheikh Mohammed đã nói nhiá»u thế nà o và giá»›i thiệu mình nhÆ° chỉ là má»™t kÄ© sÆ° - doanh nhân hăng hái nữa, có bằng tốt nghiệp Äại há»c Nông nghiệp và KÄ© thuáºt Bang Bắc Carolina, Ä‘á» xuất các ý kiến của mình vá»›i Osama bin Laden, xuất hiện cứ nhÆ° má»™t nhà tÆ° bản mạo hiểm giầu có khác. Còn Mohammed, than ôi, lại tìm kiếm vốn phiêu lÆ°u. NhÆ° Báo cáo của Uá»· ban 11/9 diá»…n đạt “Không ai nêu tấm gÆ°Æ¡ng vá» nhà khởi nghiệp khủng bố rõ hÆ¡n Khalid Sheikh Mohammed (KSM), kiến trúc sÆ° chÃnh của vụ tấn công 11/9 ... Có trình Ä‘á»™ giáo dục cao và thoải mái trong má»™t văn phòng chÃnh phủ hay má»™t nÆ¡i an toà n cho bá»n khủng bố, KSM đã dùng trà tưởng tượng của mình, năng lá»±c kÄ© thuáºt và kÄ© năng quản là của mình để ấp ủ và trù tÃnh má»™t loạt mÆ°u đồ khủng bố lạ thÆ°á»ng. Các ý tưởng nà y bao gồm đánh bom xe hÆ¡i truyá»n thống, mÆ°u sát chÃnh trị, đánh bom máy bay, cÆ°á»›p máy bay, đầu Ä‘á»™c bể nÆ°á»›c, và , cuối cùng, sá» dụng máy bay nhÆ° các tên lá»a do các phi công liá»u chết dẫn Ä‘Æ°á»ng... KSM tá»± giá»›i thiệu hắn nhÆ° má»™t nhà khởi nghiệp tìm kiếm vốn mạo hiểm và ngÆ°á»i... Bin Laden đã má»i KSM đến Kandahar và o tháng ba hay tháng tÆ° 1999 để bảo hắn ta rằng al-Qaeda sẽ ủng há»™ Ä‘á» nghị của hắn. Từ đó, trong ná»™i bá»™ al-Qeada âm mÆ°u nà y được gá»i là “chiến dịch máy bayâ€
Từ trụ sở công ti tại Afghsnistan, Bin Laden tá» ra là má»™t nhà quản là chuá»—i cung rất khéo léo. Hắn lắp ráp má»™t công ti ảo chỉ cho dá»± án nà y - giống hệt bất cứ táºp Ä‘oà n toà n cầu nà o sẽ là m trong thế giá»›i phẳng – tìm đúng chuyên gia cho má»—i nhiệm vụ. Hắn đã outsource toà n bá»™ thiết kế và kế hoạch 11/9 cho KSM và toà n bá»™ việc quản là tà i chÃnh cho cháu trai của KSM – Ali Abdul Aziz Ali - ngÆ°á»i đã Ä‘iá»u phối các quỹ khác nhau cho bá»n không tặc bằng Ä‘iện chuyển tiá»n, tiá»n mặt, séc du lịch, thẻ tÃn dụng và thẻ ghi nợ từ các tà i khoản ngân hà ng nÆ°á»›c ngoà i. Bin Laden đã lấy từ bảng phân công của al-Qeada đúng các gã vai u thịt bắp thÃch hợp từ Tỉnh Asir, Arab Saudi, các phi công thÃch hợp từ Châu Âu, những Ä‘á»™i trưởng thÃch hợp từ Hamburg và các trợ thủ đắc lá»±c từ Pakistan. Hắn outsource việc Ä‘Ã o tạo phi công cho các trÆ°á»ng dạy bay ở MÄ©. Bin Laden biết rằng hắn chỉ cần “thuê†các máy bay Boeing 757, 767, A320 và có lẽ 747 cho chiến dịch của mình, và gây đủ quỹ cho Ä‘Ã o tạo các phi công vá» tất cả các máy bay khác nhau nà y từ má»™t táºp Ä‘oà n các nhà từ thiện Hồi giáo thân al-Qeada và các nhà tÆ° bản mạo hiểm Hồi giáo khác sẵn sà ng tà i trợ cho các hoạt Ä‘á»™ng chống MÄ©. Trong trÆ°á»ng hợp 11/9, tổng ngân sách đã là khoảng 400.000 $. Má»™t khi cả Ä‘á»™i đã được táºp hợp, bin Laden táºp trung và o năng lá»±c cốt lõi của mình –lãnh đạo tổng thể và truyá»n cảm hứng ý thức hệ cho chuá»—i cung tá»± sát của hắn, vá»›i sá»± há»— trợ của các phó soái của hắn là Mohammed Atef và Ayman Zawahiri
Bạn có thể biết đầy đủ hÆ°Æ¡ng vị của chuá»—i cung bin Laden, và al-Qeada đã tiếp thu công nghệ má»›i năng nổ ra sao, bằng chỉ Ä‘á»c má»™t mục trong cáo trạng chÃnh thức của Toà án Quáºn của Quáºn Äông bang Virginia tháng 12 năm 2001 dà nh cho Zacarias Moussaoui - ngÆ°á»i được gá»i là kẻ không tặc thứ mÆ°á»i chÃn từ 11/9. Nó thuáºt lại nhÆ° sau: “Và o khoảng 6-1999, trong má»™t phá»ng vấn vá»›i má»™t kênh truyá»n hình tiếng Arab, Osama bin Laden đã Ä‘Æ°a ra má»™t … lá»i Ä‘e doạ ngụ ý rằng tất cả Ä‘Ã n ông MÄ© phải bị giết†Sau đó nó chỉ ra là suốt năm 2000 tất cả các không tặc, kể cả Moussauoi bắt đầu hoặc tham gia hay tìm hiểu vá» các khoá há»c trÆ°á»ng dạy lái máy bay ở MÄ©: “Và o hay khoảng 29-9-2000, Zacarias Moussaoui liên lạc vá»›i TrÆ°á»ng Ä‘Ã o tạo Phi công ở Norman, Oklahoma, dùng tà i khoản e-mail do hắn tạo ra ngà y 6 tháng chÃn vá»›i má»™t nhà cung cấp dịch vụ Internet ở Malaysia. Và o hay khoảng tháng mÆ°á»i 2000, Zacarias Moussaoui nháºn được các lá thÆ° từ Infocus Tech, má»™t công ti Malaysia, nói rằng Zacarias Moussaoui được chỉ định là m nhà tÆ° vấn marketing của Infocus Tech tại MÄ©, VÆ°Æ¡ng quốc Anh và Châu Âu, và rằng hắn sẽ nháºn, giữa các thứ khác, má»™t khoản phụ cấp 2.500 đô la má»™t tháng... Và o hay khoảng 11-12-2000, Mohammed Atta đã mua các cuốn video vá» buồng Ä‘iá»u khiển cho loại máy bay Boeing 767 Model 300ER và Airbus A320 Model 200 từ Cá»a hà ng Phi công ở Ohio... Và o hay khoảng tháng 6 năm 2001, tại Norman, Oklahoma, Zacarias Moussaoui đã tìm hiểu vá» việc thà nh láºp má»™t công ti bay rải hoá chất cho cây cối... Và o hay khoảng 16-8-2001 Zacarias Moussaoui, ngoà i các thứ khác, đã sở hữu: hai con dao; má»™t ống nhòm; các sách hÆ°á»›ng dẫn bay cho Boeing 747 Model 400; má»™t chÆ°Æ¡ng trình máy tÃnh mô phá»ng bay; găng tay bay và các nẹp bảo vệ chân; má»™t mẩu giấy chỉ dẫn đến máy thu cầm tay của Hệ thống Äịnh vị Toà n cầu và má»™t máy quay video; phầm phá»m có thể xem lại các quy trình lái Boeing 747 Model 400; các bức thÆ° cho biết Moussaoui là tÆ° vấn marketing cho Infocus Tech ở MÄ©; má»™t Ä‘Ä©a máy tÃnh chứa thông tin liên quan đến các ứng dụng trên không của thuốc trừ sâu; và má»™t radio hà ng không cầm tay.â€
David Neeleman, má»™t ngÆ°á»i má»™ đạo theo phái Mormon lá»›n lên ở Châu MÄ© La tinh nÆ¡i bố ông là má»™t phóng viên UPI, trái lại, là má»™t trong các doanh nhân MÄ© cổ Ä‘iển và má»™t ngÆ°á»i rất chÃnh trá»±c. Ông chÆ°a bao giá» há»c Äại há»c, nhÆ°ng đã láºp được hai hãng hà ng không thà nh công, Morris Air và JetBlue, và đóng vai trò quan trá»ng tạo hình hãng thứ ba, Southwest. Ông là cha đẻ của Ä‘i máy bay không vé, nay gá»i là vé Ä‘iện tá». “Tôi là má»™t ngÆ°á»i hoà n toà n lạc quan. Tôi nghÄ© bố tôi là má»™t ngÆ°á»i lạc quan,†ông bảo tôi, cố giải thÃch các gen sáng tạo của ông đến từ đâu. “Tôi lá»›n lên trong má»™t gia đình rất hạnh phúc... JetBlue đã hình thà nh trong tâm trà tôi trÆ°á»›c khi nó được tạo ra trên giấyâ€. Dùng trà tưởng tượng lạc quan và cả năng lá»±c của mình để mau chóng chấp nháºn công nghệ má»›i nhất vì ông không có hệ thống di sản nà o để phải lo, Neeleman đã láºp nên má»™t hãng hà ng không có hiệu quả cao, tạo việc là m, du hà nh giá rẻ, má»™t hệ thống giải trà độc đáo trên máy bay được vệ tinh há»— trợ, và má»™t trong các nÆ¡i thân thiện nhất để là m việc mà bạn có thể tưởng tượng. Ông cÅ©ng láºp má»™t quỹ cứu tế thảm hoạ ở công ti mình để giúp các gia đình nhân viên có ngÆ°á»i thân mất Ä‘á»™t ngá»™t hay bị bệnh hiểm nghèo. Neeleman hiến 1$ tiá»n lÆ°Æ¡ng của mình ứng vá»›i 1$ mà bất cứ nhân viên nà o hiến cho quỹ. “Tôi nghÄ© rất quan trá»ng là má»—i ngÆ°á»i cho má»™t chút,†Neeleman nói. “Tôi tin là có các quy luáºt không thể thay đổi của trá»i rằng khi bạn phục vụ ngÆ°á»i khác bạn được má»™t chút cảm giác thú vị nà yâ€. Năm 2003, Neeleman, má»™t ngÆ°á»i già u từ cổ phần JetBlue của ông, đã hiến gần 120.000 $ của 200.000 $ lÆ°Æ¡ng của mình và o quỹ cứu tế thảm hoạ của JetBlue.
Tại phòng chá» bên ngoà i văn phòng của ông ở thà nh phố New York có má»™t bức ảnh mà u vá» má»™t máy bay Airbus của JetBlue bay trên Trung tâm ThÆ°Æ¡ng Mại Thế giá»›i. Ngà y 11/9 Neeleman ở văn phòng của mình và nhìn toà Tháp Äôi bốc cháy, trong khi các máy bay JetBlue của ông lượn quanh sân bay JFK để chá» hạ cánh. Khi tôi giải thÃch vá»›i ông vá» việc tôi so sánh/tÆ°Æ¡ng phản hình ảnh của ông và bin Laden, ông ta vừa cảm thấy khó chịu vừa tò mò. Khi tôi đóng máy tÃnh của mình và chuẩn bị ra vá» sau cuá»™c phá»ng vấn, ông nói ông có má»™t câu há»i cho tôi: “Ông có nghÄ© rằng Osama thá»±c sá»± tin có Chúa ở trên kia và Ngà i vui sÆ°á»›ng vá»›i cái ông ta là m?â€
Tôi bảo ông tôi cÅ©ng chẳng biết nữa. Cái tôi biết là thế nà y: Có hai cách để là m phẳng thế giá»›i. Má»™t là dùng trà tưởng tượng của bạn để kéo tất cả má»i ngÆ°á»i lên cùng mức, và cách kia là dùng trà tưởng tượng của bạn để kéo tất cả má»i ngÆ°á»i xuống cùng mức. David Neeleman đã dùng trà tưởng tượng lạc quan của ông và các công nghệ dá»… kiếm của thế giá»›i phẳng để kéo má»i ngÆ°á»i lên. Ông đã cho ra Ä‘á»i má»™t hãng hà ng không má»›i gây ngạc nhiên và thà nh công, má»™t phần lợi nhuáºn của hãng được ông chuyển và o quỹ cứu tế thảm hoạ dà nh cho nhân viên của mình. Osama bin Laden và các môn đồ của hắn đã dùng trà tưởng tượng méo mó của chúng, và nhiá»u trong cùng các công cụ, để gây má»™t vụ tấn công bất ngá», là m cho hai biểu tượng vÄ© đại của sức mạnh MÄ© sụp xuống bằng mức của bá»n chúng. Tồi tệ hÆ¡n, chúng đã quyên tiá»n bạc và gây ra thảm hoạ giết ngÆ°á»i hà ng loạt nà y dÆ°á»›i chiêu bà i tôn giáo.
Tổng giám đốc Infosys, Nandan Nilekani nháºn xét rằng “Từ các đầm lầy ban sÆ¡ của toà n cầu hoá đã nổi lên hai biến thể gen khác nhau†- má»™t là al-Qeada và cái kia là các công ti giống nhÆ° Infosys hay JetBlue. “Do đó tiêu Ä‘iểm của chúng ta phải là là m sao có thể khuyến khÃch nhiá»u hÆ¡n các Ä‘á»™t biến tốt và ngăn Ä‘á»™t biến xấuâ€.
Tôi không thể đồng ý hÆ¡n. Quả thá»±c, ná»— lá»±c đó có thể là điá»u quan trá»ng nhất chúng ta há»c là m để giữ cho hà nh tinh nà y là má»™t.
Tôi không nghi ngá» rằng các tiến bá»™ vá» công nghệ - từ chụp quét tròng Ä‘en mắt đến các máy X-quang - sẽ giúp chúng ta nháºn dạng, vạch trần, và tóm những kẻ cố sá» dụng các công cụ dá»… kiếm của thế giá»›i phẳng để phá huá»· nó. NhÆ°ng cuối cùng, riêng công nghệ không thể giữ cho chúng ta an toà n. Chúng ta thá»±c sá»± cần tìm ra các cách để tác Ä‘á»™ng đến trà tưởng tượng của những ngÆ°á»i muốn dùng các công cụ cá»™ng tác đó để phá huá»· chÃnh thế giá»›i đã phát minh ra các công cụ đó. Song là m cách nà o để bắt tay và o nuôi dưỡng má»™t trà tưởng tượng đầy hi vá»ng, khẳng định cuá»™c sống, và khoan dung hÆ¡n trong những ngÆ°á»i khác? Má»i ngÆ°á»i phải tá»± há»i bản thân mình câu há»i nà y. Tôi há»i vá»›i tÆ° cách má»™t ngÆ°á»i MÄ©. Tôi nhấn mạnh Ä‘iểm cuối nà y vì tôi nghÄ© nó bắt đầu trÆ°á»›c hết và đầu tiên là nÆ°á»›c MÄ© nêu má»™t tấm gÆ°Æ¡ng. Những ngÆ°á»i nà o trong số chúng ta may mắn được sống trong các xã há»™i tá»± do và tiến bá»™ phải nêu má»™t tấm gÆ°Æ¡ng. Chúng ta phải là các công dân toà n cầu tốt nhất ở mức có thể. Chúng ta không thể rút lui khá»i thế giá»›i. Chúng ta phải chắc chắn là chúng ta thắng trà tưởng tượng của riêng mình- và không bao giỠđể trà tưởng tượng của chúng ta thắng chúng ta.
Luôn rất khó để biết khi nà o chúng ta đã vượt qua ranh giá»›i giữa các biện pháp an toà n hợp là và để cho trà tưởng tượng của chúng ta thắng chúng ta và do đó là m tê liệt bản thân chúng ta vá»›i biện pháp phòng ngừa. Tôi đã tranh luáºn ngay sau 11/9 rằng là do mà cÆ¡ quan tình báo của chúng ta đã không tóm được những kẻ bà y mÆ°u 11/9 là “má»™t thất bại của trà tưởng tượngâ€. Chúng ta đã Ä‘Æ¡n giản không có đủ ngÆ°á»i bên trong cá»™ng đồng tình báo của chúng ta vá»›i má»™t trà tưởng tượng đủ bệnh hoạn để sánh được trà tưởng tượng của bin Laden và Khalid Sheikh Mohammed. Chúng ta thá»±c sá»± cần má»™t và i ngÆ°á»i giống thế trong ngà nh tình báo. NhÆ°ng tất cả chúng ta không cần Ä‘i theo con Ä‘Æ°á»ng đó. Tất cả chúng ta không cần bị kÃch Ä‘á»™ng bởi sá»± tưởng tượng ra cái tồi tệ nhất trong má»—i ngÆ°á»i xung quanh chúng ta khiến chúng ta co mình lại.
Năm 2003, con gái lá»›n của tôi - Orly - ở trong dà n nhạc giao hưởng của trÆ°á»ng trung há»c của nó. Chúng đã táºp luyện cả năm để tham gia cuá»™c thi dà n nhạc các trÆ°á»ng trung há»c toà n quốc tổ chức ở New Orleans tháng Ba đó. Khi tháng Ba đến, có vẻ chúng ta Ä‘ang lao và o cuá»™c chiến ở Iraq, nên Ban giám hiệu trÆ°á»ng Montgomery County đã huá»· tất cả các chuyến Ä‘i ra khá»i thà nh phố của các nhóm há»c sinh – kể cả việc tham gia thi giao hưởng tại New Orleans do lo sợ nổ ra khủng bố. Tôi nghÄ© Ä‘iá»u nà y là rất dở hÆ¡i. Ngay cả sá»± tưởng tượng xấu xa vá» 11/9 có các giá»›i hạn của nó. Tại má»™t Ä‘iểm nà o đó bạn phải tá»± há»i mình liệu Osama bin Laden và Ayman al-Zawahiri có thá»±c sá»± ngồi đâu đó trong má»™t cái hang ở Afghsnistan, vá»›i Ayman bảo Osama, “Nà y Osama, có nhá»› cuá»™c thi giao hưởng các trÆ°á»ng trung há»c hà ng năm ở New Orleans không? Äấy, nó lại diá»…n ra và o tuần tá»›i. Hãy gây xôn xao tháºt sá»± và cố là m việc đóâ€
Không, tôi không nghÄ© váºy. Hãy để cái hang trú ngụ cho bin Laden. Chúng ta phải là m chủ trà tưởng tượng của mình, đừng là nô lệ. Má»™t ngÆ°á»i bạn của tôi ở Beirut đã từng nói đùa rằng má»—i khi cô Ä‘i máy bay cô gói má»™t trái bom trong vali của cô, bởi vì khả năng của hai ngÆ°á»i mang bom trên cùng má»™t máy bay cao hÆ¡n rất nhiá»u. Hãy là m bất kì Ä‘iá»u gì phải là m, nhÆ°ng hãy thoát ra khá»i cá»a.
Vá» Ä‘iá»u đó, hãy để tôi chia sẻ câu chuyện 11/9 đã là m tôi cảm Ä‘á»™ng nhất từ má»™t loạt bà i “Chân dung của Ná»—i Ä‘au†của New York Times, các tiểu sá» ngắn ngủi của những ngÆ°á»i bị giết. Äó là câu chuyện vá» Candace Lee Williams, má»™t sinh viên hai mÆ°Æ¡i tuổi há»c kinh doanh ở Äại há»c Northeastern, đã thá»±c táºp tại văn phòng Merrill Lynch trên tầng mÆ°á»i bốn của Trung tâm ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i 1, từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2001. Cả mẹ và các đồng nghiệp của Candace Ä‘á»u mô tả cô cho New York Times nhÆ° má»™t cô gái trẻ đầy nhiệt huyết và hoà i bão, thÃch đợt thá»±c táºp của cô. Quả thá»±c, các đồng nghiệp của Candace ở Merrill Lynch rất quý cô đến mức đã Ä‘Æ°a cô Ä‘i ăn tối và o ngà y thá»±c táºp cuối cùng, Ä‘Æ°a cô vá» nhà bằng xe limousine, và sau đó viết thÆ° cho Northeastern để nói, “Hãy gá»i cho chúng tôi 5 ngÆ°á»i nữa nhÆ° Candaceâ€. Và i tuần sau khi kết thúc kì kiểm tra giữa kì - cô Ä‘ang ở kì há»c từ tháng 6 đến tháng 12 – Candace Lee Williams quyết định đến gặp ngÆ°á»i bạn cùng phòng của cô tại nhà cô bạn ở California. Candace đã vừa lá»t và o danh sách sinh viên giá»i. Bà Sherri - mẹ của Candace đã nói vá»›i Times “Chúng đã thuê má»™t chiếc ô tô bá» mui chuẩn bị cho dịp đó và Candace muốn chụp ảnh vá»›i biển hiệu Hollywood đóâ€.
Không may, Candace đã Ä‘i Chuyến 11 của American Airlines xuất phát từ sân bay Logan ở Boston lúc 8:02 sáng 11 tháng ChÃn năm 2001. Máy bay bị năm ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông, kể cả Mohammed Atta – ngồi ghế số 8D, cÆ°á»›p lúc 8:14 sáng. Vá»›i Atta ở bà n Ä‘iá»u khiển, chiếc Boeing 767-223ER trệch hÆ°á»›ng vá» Manhattan và lao cả Candace Lee Williams và o đúng Trung tâm ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i - giữa tầng 94 và 98 – nÆ¡i cô đã từng là m việc nhÆ° má»™t thá»±c táºp sinh.
Hồ sÆ¡ của hãng hà ng không cho biết cô đã ngồi sát má»™t bà cụ 80 tuổi – hai con ngÆ°á»i ở hai đầu cuá»™c sống: má»™t trà n đầy kà ức và má»™t trà n đầy mÆ¡ Æ°á»›c.
Câu chuyện nà y nói vá»›i tôi Ä‘iá»u gì? Nó nói thế nà y: Khi Candace Lee Williams bÆ°á»›c lên Chuyến bay 11 cô ấy có thể đã không tưởng tượng ra nó sẽ kết thúc ra sao. NhÆ°ng sau 11/9, bây giá» không ai trong chúng ta có thể lên máy bay mà không tưởng tượng nó có thể kết thúc ra sao - rằng cái đã xảy ra vá»›i Candace Lee Williams liệu cÅ©ng có thể xảy ra vá»›i chúng ta không. Bây giá» tất cả chúng ta Ä‘á»u biết rõ hÆ¡n rất nhiá»u rằng cuá»™c sống của má»™t ngÆ°á»i có thể bị phá huá»· bởi ý muốn Ä‘á»™c Ä‘oán của má»™t kẻ Ä‘iên ở trong má»™t cái hang tại Afghanistan. NhÆ°ng sá»± thá»±c là , ngà y nay khả năng các máy bay của chúng ta bị cÆ°á»›p vẫn là rất nhá». Chúng ta có khả năng bị thiệt mạng hÆ¡n khi xe của chúng ta va phải má»™t con hÆ°Æ¡u hay bị sét đánh. NhÆ° thế cho dù bây giá» chúng ta có thể tưởng tượng cái có thể xảy ra khi chúng ta lên máy bay, chúng ta phải lên máy bay dù thế nà o Ä‘i nữa. Bởi vì sá»± lá»±a chá»n không lên máy bay đó đặt chúng ta và o chiếc hang của chÃnh mình. Trà tưởng tượng không thể chỉ là vá» những Ä‘iá»u lặp lại. Nó phải là vá» viết kịch bản má»›i của riêng chúng ta. Từ cái tôi Ä‘á»c được vá» Candace Lee William tôi biết, cô là má»™t ngÆ°á»i lạc quan. Tôi cược bất cứ gì là cô vẫn lên máy bay giả nhÆ° nếu cô có cÆ¡ há»™i. Và tất cả chúng ta cÅ©ng phải nhÆ° váºy.
Vai trò của MÄ© trên thế giá»›i, từ khởi đầu, đã là má»™t nÆ°á»›c nhìn vá» phÃa trÆ°á»›c, không vá» phÃa sau. Má»™t trong các Ä‘iá»u nguy hiểm nhất đã xảy ra vá»›i nÆ°á»›c MÄ© từ 11/9, dÆ°á»›i chÃnh quyá»n Bush, là chúng ta đã chuyển từ xuất khẩu hi vá»ng sang xuất khẩu sợ hãi. Chúng ta đã chuyển từ dá»— ngá»t để được cái tốt nhất của thế giá»›i sang hầm hè nó quá thÆ°á»ng xuyên. Và khi bạn xuất khẩu sợ hãi, bạn kết thúc vá»›i nháºp khẩu sợ hãi từ má»i ngÆ°á»i khác. Äúng, chúng ta cần những ngÆ°á»i có thể tưởng tượng Ä‘iá»u tồi tệ nhất, vì Ä‘iá»u tồi tệ nhất đã xảy ra ngà y 11/9 và nó có thể sẽ lại xảy ra. NhÆ°ng, nhÆ° tôi đã nói, có má»™t Ä‘Æ°á»ng mảnh giữa phòng ngừa và bệnh hoang tưởng, và đôi khi chúng ta đã Ä‘i qua nó. NgÆ°á»i Châu Âu và những ngÆ°á»i khác thÆ°á»ng thÃch cÆ°á»i nhạo tÃnh lạc quan và tÃnh ngây thÆ¡ MÄ© – ý niệm Ä‘iên rồ của chúng ta rằng má»i vấn Ä‘á» Ä‘á»u có má»™t lá»i giải, rằng ngà y mai có thể tốt đẹp hÆ¡n ngà y hôm qua, rằng tÆ°Æ¡ng lai sẽ chôn vùi quá khứ. NhÆ°ng tôi luôn luôn tin rằng trong thâm tâm, phần còn lại của thế giá»›i thèm muốn sá»± lạc quan và tÃnh ngây thÆ¡ MÄ© đó, há» cần nó. Äó là má»™t trong các thứ giúp giữ thế giá»›i quay quanh trục của nó. Nếu chúng ta trở nên mù mịt vá»›i tÆ° cách má»™t xã há»™i, nếu chúng ta ngừng là “nhà máy mÆ¡ Æ°á»›c†của thế giá»›i, chúng ta sẽ là m cho thế giá»›i không chỉ mù mịt hÆ¡n mà còn nghèo nà n hÆ¡n.
Các nhà phân tÃch luôn có xu hÆ°á»›ng đánh giá má»™t xã há»™i bằng các số thống kê cổ Ä‘iển vá» kinh tế và xã há»™i: tỉ lệ thâm hụt trên GDP, hay tỉ lệ thất nghiệp, hoặc tỉ lệ phụ nữ biết chữ. Các số thống kê nhÆ° váºy là quan trá»ng và bá»™c lá»™. Song có số thống kế khác, khó Ä‘o hÆ¡n nhiá»u, mà tôi nghÄ© còn quan trá»ng và bá»™c lá»™ hÆ¡n: Xã há»™i bạn có nhiá»u kà ức hÆ¡n Æ°á»›c mÆ¡ hay có nhiá»u Æ°á»›c mÆ¡ hÆ¡n kà ức.
Ước mÆ¡ mà tôi nói đến là loại tÃch cá»±c, khẳng định cuá»™c sống. Nhà tÆ° vấn tổ chức kinh doanh Michael Hammer đã có lần nháºn xét, “Má»™t thứ cho tôi biết công ti Ä‘ang gặp trục trặc là khi há» bảo tôi hỠđã giá»i ra sao trong quá khứ. Vá»›i các nÆ°á»›c cÅ©ng thế. Bạn không muốn quên Ä‘i bản sắc của mình. Tôi vui vì bạn đã vÄ© đại ở thế kỉ XIV, song đó là thá»i ấy và bây giá» là đây. Khi kà ức vượt quá Æ°á»›c mÆ¡, cái chết đến gần. Dấu hiệu của má»™t tổ chức thà nh đạt thá»±c sá»± là sá»± sẵn sà ng bá» cái đã là m nó thà nh công và bắt đầu má»›i.â€
Trong các xã há»™i có nhiá»u kà ức hÆ¡n Æ°á»›c mÆ¡, có quá nhiá»u ngÆ°á»i tốn quá nhiá»u ngà y để nhìn vá» quá khứ. Há» nhìn chân giá trị, sá»± khẳng định và tá»± trá»ng không phải bằng khai thác hiện tại mà bằng gáºm nhấm quá khứ. Và tháºm chà thÆ°á»ng không phải má»™t quá khứ tháºt mà là má»™t quá khứ được tưởng tượng và tô hồng. Quả thá»±c, các xã há»™i nhÆ° thế táºp trung má»i trà tưởng tượng của há» và o là m cho quá khứ tưởng tượng đó đẹp hÆ¡n nó đã từng là , và rồi há» bám vÃu và o nó nhÆ° má»™t chuá»—i trà ng hạt hay má»™t chuá»—i buồn lo, hÆ¡n là tưởng tượng ra má»™t tÆ°Æ¡ng lai tốt đẹp hÆ¡n và hà nh Ä‘á»™ng theo đó. Khá nguy hiểm khi các nÆ°á»›c khác Ä‘i theo con Ä‘Æ°á»ng đó; sẽ là thảm hoạ cho MÄ© nếu nó mất phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng và đi theo hÆ°á»›ng đó. Tôi nghÄ© bạn tôi David Rothkopf, cá»±u quan chức Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại và giá» là thà nh viên của Quỹ Hiến tặng vì Hoà bình Quốc tế Carnegie, đã nói chà lÃ: “Lá»i giải đáp cho chúng ta không nằm ở cái đã thay đổi, mà ở nháºn ra cái đã không thay đổi. Bởi vì chỉ qua sá»± nhìn nháºn nà y chúng ta má»›i bắt đầu chú trá»ng đến các vấn Ä‘á» cÆ¡ bản thá»±c sá»±: má»™t sá»± đáp ứng Ä‘a phÆ°Æ¡ng và có hiệu quả đối vá»›i việc phổ biến vÅ© khà huá»· diệt hà ng loạt, tạo ra những ngÆ°á»i đặt cược (trong cuá»™c) trong toà n cầu hoá giữa những ngÆ°á»i nghèo, nhu cầu cải cách trong thế giá»›i Arab, và phong cách lãnh đạo của Hoa Kì tìm cách xây dá»±ng cÆ¡ sở cho sá»± ủng há»™ trên toà n thế giá»›i bằng khiến thêm nhiá»u ngÆ°á»i tá»± nguyện chấp thuáºn các giá trị chúng ta. Chúng ta cần nhá»› rằng các giá trị đó thá»±c sá»± là ná»n tảng cho sá»± an ninh và là nguồn sức mạnh của chúng ta. Và chúng ta cần nháºn ra là các kẻ thù của chúng ta không bao giá» có thể đánh bại chúng ta. Chỉ chúng ta má»›i có thể đánh bại chÃnh mình, bằng cách vứt bá» bá»™ luáºt đã hoạt Ä‘á»™ng cho chúng ta trong má»™t thá»i gian dà i.â€
Tôi tin rằng lịch sá» sẽ là m rất rõ là Tổng thống Bush đã trÆ¡ tráo khai thác xúc cảm quanh 11/9 vì các mục Ä‘Ãch chÃnh trị. Ông ta sá» dụng xúc cảm 9/11 đó để Ä‘Æ°a ra chÆ°Æ¡ng trình nghị sá»± ná»™i địa Cá»™ng hoà cá»±c hữu vá» thuế, môi trÆ°á»ng, và các vấn Ä‘á» xã há»™i từ 10/9 - má»™t chÆ°Æ¡ng trình mà ông ta không được sá»± uá»· thác của nhân dân - và đưa nó và o má»™t thế giá»›i 12/9. Là m nhÆ° váºy, ông Bush không chỉ đóng má»™t cái nêm giữa ngÆ°á»i MÄ© vá»›i nhau và giữa ngÆ°á»i MÄ© vá»›i thế giá»›i, mà còn đóng má»™t cái nêm và o giữa nÆ°á»›c MÄ© và lịch sá» và bản sắc của riêng nó. ChÃnh quyá»n của ông ta đã biến Hoa Kì thà nh má»™t “Hoa Kì Äánh Chủ nghÄ©a Khủng bố.†Theo tôi đấy là nguyên nhân thá»±c khiến nhiá»u ngÆ°á»i trên thế giá»›i ghét Tổng thống Bush đến thế. Há» cảm thấy ông ta đã lấy mất của há» má»™t cái gì đó rất đáng quý - má»™t nÆ°á»›c MÄ© xuất khẩu hi vá»ng, không phải sợ hãi.
Chúng ta đòi tổng thống của mình trả lại 11/9 vị trà đúng của nó trong lịch - nhÆ° má»™t ngà y sau 10/9 và trÆ°á»›c 12/9. Chúng ta không bao giỠđể nó trở thà nh má»™t ngà y định nghÄ©a chúng ta. Bởi vì rốt cục ngà y 11/9 là vá» bá»n há» - các kẻ xấu- không phải vá» chúng ta.
Chúng ta là vỠngà y 4/7. Chúng ta là vỠngà y 9/11.
Ngoà i cố gắng giữ lại cái tốt nhất của những tưởng tượng của chúng ta, chúng ta có thể là m gì khác nữa vá»›i tÆ° cách ngÆ°á»i MÄ© và má»™t xã há»™i toà n cầu để thá» nuôi dưỡng cùng thứ ở những ngÆ°á»i khác? Cần tiếp cáºn câu há»i nà y hết sức khiêm tốn. Cái gì dẫn má»™t ngÆ°á»i thÃch huá»· hoại, và cái gì dẫn ngÆ°á»i khác đến thÃch sáng tạo, cái gì khiến má»™t ngÆ°á»i tưởng tượng 9/11 và kẻ khác tưởng tượng 11/9, chắc chắn là má»™t trong các bà ẩn lá»›n của cuá»™c sống Ä‘Æ°Æ¡ng đại. HÆ¡n nữa, trong khi Ä‘a số chúng ta có thể có manh mối nà o đó vá» việc nuôi dưỡng má»™t trà tưởng tượng tÃch cá»±c hÆ¡n cho con cái chúng ta, và có thể - có thể - cho cả đồng bà o chúng ta nữa, là quá tá»± phụ để nghÄ© rằng ta có thể là m Ä‘iá»u đó cho những ngÆ°á»i khác, đặc biệt là những ngÆ°á»i có ná»n văn hoá khác, nói tiếng nói khác, và sống xa ná»a vòng trái đất. Thế mà 11/9, sá»± là m phẳng thế giá»›i, sá»± Ä‘e doạ tiếp tục của chủ nghÄ©a khung bố phá vỡ thế giá»›i gợi ý rằng không nghÄ© vá» Ä‘iá»u nà y sẽ chÃnh là nhẹ dạ nguy hiểm. NhÆ° thế tôi cứ nhất định thá» là m váºy, nhÆ°ng tôi tiếp cáºn vấn Ä‘á» nà y vá»›i má»™t nháºn thức sâu sắc vá» các giá»›i hạn của cái mà bất cứ ngÆ°á»i ngoà i nà o có thể biết hay là m.
Nói chung, trà tưởng tượng là sản phẩm của hai lá»±c tạo hình. Má»™t là các chuyện kể mà ngÆ°á»i ta được nuôi dưỡng - các chuyện kể và thần thoại mà há» hay bản thân các lãnh tụ tôn giáo và dân tá»™c của há» kể - và các chuyện kể đó đã bồi đắp cho trà tưởng tượng của há» thế nà o. Lá»±c khác là hoà n cảnh trong đó ngÆ°á»i ta trưởng thà nh, nó tác Ä‘á»™ng to lá»›n đến sá»± hình thà nh cách nhìn thế giá»›i và ngÆ°á»i khác của há» ra sao. Những ngÆ°á»i ngoà i không thể Ä‘i và o trong và điá»u chỉnh chuyện kể Trung Quốc, Arab hay Mêhicô nhiá»u hÆ¡n chuyện kể MÄ©. Chỉ há» má»›i có thể cắt nghÄ©a lại chuyện kể của há», là m cho nó khoan dung hÆ¡n hoặc hÆ°á»›ng vá» phÃa trÆ°á»›c hÆ¡n, và là m cho nó thÃch ứng vá»›i hiện đại. Không ai có thể là m Ä‘iá»u đó cho há» hoặc cùng vá»›i há». NhÆ°ng có thể nghÄ© vá» cá»™ng tác thế nà o vá»›i những ngÆ°á»i khác để thay đổi hoà n cảnh của há» - hoà n cảnh trong đó ngÆ°á»i ta lá»›n lên và sống cuá»™c sống hà ng ngà y của há» - để giúp nuôi dưỡng thêm nhiá»u ngÆ°á»i vá»›i sức tưởng tượng 9/11 hÆ¡n là 11/9.
Hãy để tôi đưa ra và i thà dụ.
EBAY
Meg Whitman, CEO của eBay đã có lần kể cho tôi nghe má»™t câu chuyện là thú nhÆ° sau: “Chúng tôi Ä‘Æ°a eBay ra công chúng 9-1998, giữa cÆ¡n sốt dot-com. Trong tháng 9 và 10 cổ phần của chúng tôi tăng tám mÆ°Æ¡i Ä‘iểm và giảm năm mÆ°Æ¡i chỉ trong má»™t ngà y. Tôi nghÄ©, ‘tháºt Ä‘iên’. Dẫu sao, má»™t hôm ngồi ở ô của tôi, suy ngẫm vá» công việc kinh doanh của mình, thì thÆ° kà của tôi chạy và o nói ‘Meg, Arthur Levitt, chủ tịch Uá»· ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) Ä‘ang chá» Ä‘iện thoại’.†Uá»· ban nà y giám sát thị trÆ°á»ng chứng khoán và luôn lo lắng vá» các vấn Ä‘á» tÃnh dá»… biến Ä‘á»™ng trong má»™t loại cổ phiếu và liệu có sá»± thao túng ở đằng sau hay không. Và o các ngà y đó, đối vá»›i má»™t CEO để nghe “Arthur Levitt Ä‘ang chá» Ä‘iện thoại†không phải là cách hay để bắt đầu ngà y là m việc.
“Vì thế tôi gá»i chánh luáºt sÆ° của tôi đến, và mặt anh ta trắng bệch raâ€, Whitman kể tiếp, “Chúng tôi cùng gá»i lại cho Levitt, để Ä‘iện thoại nói ra loa, tôi nói, ‘Chà o ông, tôi là Whitman ở eBay.’ Và ông nói ‘Xin chà o, tôi là Arthur Levitt ở SEC. Tôi chÆ°a biết cô và chÆ°a bao giá» gặp cô nhÆ°ng tôi biết cô vừa ra công chúng, và tôi muốn biết: Nó diá»…n ra thế nà o? Chúng tôi [SEC] có thân thiện vá»›i khách hà ng không?’ Thế là tôi thở phà o nhẹ nhõm, và chúng tôi nói má»™t chút vá» chủ đỠđó. Rồi Levitt nói: ‘Nà y, thá»±c ra là do tôi gá»i là tôi vừa nháºn được thông tin phản hồi tốt thứ mÆ°á»i trên eBay và tôi được sao và ng. Tôi rất tá»± hà o.’ Sau đó ông nói tiếp, ‘thá»±c ra tôi là ngÆ°á»i sÆ°u táºp đồ thuá»· tinh thá»i kì suy thoái, sau 1929, và tôi đã mua và bán trên eBay và cô nháºn được thông tin phản hồi vá»›i tÆ° cách ngÆ°á»i mua và ngÆ°á»i bán. Và tôi nghÄ© cô cÅ©ng muốn biết.â€
Má»—i ngÆ°á»i dùng eBay Ä‘á»u có má»™t hồ sÆ¡ phản hồi, gồm các nháºn xét từ ngÆ°á»i sá» dụng khác đã có giao dịch, liên quan đến hà ng đã mua hay bán có nhÆ° mong đợi và giao dịch có trôi chảy không. Äiá»u nà y tạo nên “uy tÃn eBay†chÃnh thức của bạn. Bạn được Ä‘iểm +1 cho má»—i nháºn xét tốt, 0 cho má»—i nháºn xét trung láºp, và -1 cho má»—i nháºn xét xấu. Má»™t biểu tượng ngôi sao được gắn vá»›i ID của bạn trên eBay cho 10 hoặc nhiá»u hÆ¡n Ä‘iểm phản hồi. ID của tôi trên eBay có thể là TOMF (50) và má»™t ngôi sao xanh, có nghÄ©a tôi đã nháºn được phản hồi tốt từ năm mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i dùng khác. Bên cạnh đó là má»™t cái há»™p, cho bạn biết ngÆ°á»i bán hà ng đó được 100% thông tin phản hồi tốt hay Ãt hÆ¡n, bạn cÅ©ng có thể kÃch và o đấy để Ä‘á»c tất cả các nháºn xét của ngÆ°á»i mua vá» ngÆ°á»i bán đó.
Äiểm chÃnh, Whitman nói, là , “tôi nghÄ© má»—i ngÆ°á»i, Arrhur Levitt hay ngÆ°á»i lao công, cô hầu bà n hay bác sÄ© hoặc giáo sÆ° Ä‘á»u cần và mong được công nháºn và phản hồi tốt.†Và tháºt là sai lầm lá»›n nếu nghÄ© rằng đó phải là tiá»n. “Có thể là việc tháºt nhá», khi nói vá»›i ai đó, ‘Bạn đã là m má»™t công việc tuyệt vá»i, bạn được công nháºn đã là m má»™t bà i khoá luáºn tuyệt vá»i’. NgÆ°á»i dùng nói vá»›i chúng tôi [vá» hệ thống sao của eBay], ‘Có ở nÆ¡i nà o khác mà khi bạn thức dáºy và o buổi sáng, bạn có thể biết có bao nhiêu ngÆ°á»i thÃch mình?’â€
NhÆ°ng cái rất đáng chú ý là , Whitman nói, tuyệt đại Ä‘a số phản hồi trên eBay là tốt. Tháºt thú vị. NgÆ°á»i ta thÆ°á»ng không viết cho các nhà quản trị Wal-Mart để tán dÆ°Æ¡ng há» vá» má»™t món mua tuyệt vá»i. NhÆ°ng khi bạn là má»™t phần của cá»™ng đồng mà bạn cảm thấy mình có quyá»n là m chủ thì tình hình sẽ khác. Bạn có má»™t lợi Ãch. “Số phản hồi tốt cao nhất mà chúng tôi có là trên 250.000, và bạn có thể xem từng phản hồi,†Whitman nói. “Bạn có thể xem toà n bá»™ lịch sá» của má»—i ngÆ°á»i mua, ngÆ°á»i bán, và chúng tôi đã Ä‘Æ°a và o khả năng để từ chối... Bạn không thể nặc danh trên eBay. Nếu bạn không muốn nói ra bạn là ai thì bạn không cần nói. Và điá»u nà y đã nhanh chóng trở thà nh tiêu chuẩn của cá»™ng đồng... Chúng tôi không váºn hà nh má»™t phòng giao dịch - chúng tôi váºn hà nh má»™t cá»™ng đồng.†Quả thá»±c, vá»›i 105 triệu ngÆ°á»i dùng được đăng kà từ 190 nÆ°á»›c, mua bán trên 35 tỉ $ sản phẩm má»™t năm, eBay thá»±c sá»± là má»™t quốc gia tá»± quản – V.R.e, Cá»™ng hoà Ảo eBay.
Và nó được cai quản ra sao? Triết là của eBay là , Whitman nói, “Hãy đặt ra má»™t số Ãt quy tắc, thá»±c sá»± thá»±c thi chúng, và rồi tạo ra má»™t môi trÆ°á»ng trong đó ngÆ°á»i ta có thể phát huy hết tiá»m năng của mình. Có cái gì đó diá»…n ra ở đây ngoà i việc mua và bán hà ng.†Thông Ä‘iệp cốt yếu của Whitman thá»±c sá»± đáng suy ngẫm: “NgÆ°á»i ta sẽ nói rằng ‘eBay khôi phục niá»m tin của tôi và o nhân loại’ - trái vá»›i má»™t thế giá»›i nÆ¡i ngÆ°á»i ta lừa bịp và không cho ngÆ°á»i ta lợi thế tồn nghi [chÆ°a bị kết tá»™i khi chÆ°a có bằng chứng]. Tôi nghe Ä‘iá»u đó hai lần má»™t tuần... EBay mang lại cho gã bé nhá», bị tÆ°á»›c quyá»n, má»™t cÆ¡ há»™i cạnh tranh trên má»™t sân chÆ¡i hoà n toà n phẳng. Chúng tôi có phần không cân xứng của [những ngÆ°á»i] xe lăn, khuyết táºt và thiểu số, [bởi vì] trên eBay ngÆ°á»i ta không biết bạn là ai. Bạn chỉ là ngÆ°á»i tốt nhÆ° sản phẩm và phản hồi của bạn.â€
Whitman kể là má»™t hôm bà nháºn e-mail từ má»™t cặp vợ chồng ở Orlando, há» sắp Ä‘i dá»± sá»± kiện “eBay trá»±c tiếp†nÆ¡i bà sẽ phát biểu. Äây là các cuá»™c há»p mặt-há»™i nghị lá»›n thức tỉnh niá»m tin của những ngÆ°á»i bán hà ng trên eBay. Há» há»i xem có thể gặp Whitman ở háºu trÆ°á»ng sau khi bà phát biểu. “Thế là sau bà i phát biểu chÃnhâ€, bà nhá»› lại, “hỠđến phòng giải lao của tôi, Cùng Ä‘i có mẹ, bố và cáºu con trai 17 tuổi ngồi xe lăn - bị liệt não. Há» bảo tôi ‘Kyle tà n táºt rất nặng và không thể Ä‘i há»c, [nhÆ°ng] nó xây dá»±ng má»™t doanh nghiệp trên eBay, và năm ngoái tôi cùng chồng tôi đã bá» việc để giúp cháu - chúng tôi đã kiếm được nhiá»u tiá»n trên eBay hÆ¡n đã từng kiếm được bằng công việc trÆ°á»›c đây.’ Và há» nói thêm Ä‘iá»u lạ thÆ°á»ng nhất. Há» nói, ‘Trên eBay Kyle không là ngÆ°á»i khuyết táºt’.â€
Whitman bảo tôi rằng tại má»™t sá»± kiện eBay Trá»±c tiếp khác, má»™t chà ng trai trẻ, má»™t ngÆ°á»i bán hà ng mạnh trên eBay, tiến lại gần tôi và nói rằng nhá» có kinh doanh trên eBay mà anh ta đã táºu được nhà và ôtô, thuê mÆ°á»›n ngÆ°á»i, và trở thà nh ông chủ của chÃnh mình. NhÆ°ng phần hay nhất là anh ta nói thêm, “Tôi đầy hứng khởi vá» eBay, vì tôi không tốt nghiệp đại há»c và thuá»™c loại bị gia đình tôi từ bá», và bây giá» tôi là ngÆ°á»i nổi tiếng của gia đình. Tôi là doanh nhân thà nh đạt.â€
“Há»—n hợp nà y của cÆ¡ há»™i kinh tế và sá»± công nháºn†đã khiến eBay nhÆ° váºy, Whitman kết luáºn. Những ngÆ°á»i được công nháºn trở nên minh bạch nhÆ° các đối tác tốt, bởi vì đánh giá xấu cÅ©ng là má»™t quyá»n lá»±a chá»n cho cả cá»™ng đồng.
Dòng cuối: eBay không chỉ Ä‘Æ¡n thuần tạo ra má»™t thị trÆ°á»ng trá»±c tuyến. Nó đã tạo ra má»™t cá»™ng đồng tá»± quản - má»™t bối cảnh – nÆ¡i bất cứ ai, từ ngÆ°á»i bị táºt nguyá»n nặng đến lãnh đạo của SEC, Ä‘á»u có thể tham gia và phát huy tiá»m năng của mình và được toà n thể cá»™ng đồng công nháºn là má»™t ngÆ°á»i tốt, đáng tin cáºy. Loại lòng tá»± trá»ng và được công nháºn đó là cách tốt nhất, hiệu quả nhất để xoá bá» tủi nhục và đem lại phẩm giá. Chừng nà o mà Hoa Kì có thể cá»™ng tác vá»›i các khu vá»±c nhÆ° thế giá»›i Ả-ráºp Hồi giáo để tạo ra bối cảnh trong đó những ngÆ°á»i trẻ có thể thà nh đạt, có thể phát huy hết tiá»m năng của mình trên má»™t sân chÆ¡i phẳng, có thể được công nháºn và kÃnh trá»ng từ các thà nh tá»±u trên thế giá»›i nà y - chứ không từ sá»± tá» vì đạo để sang thế giá»›i bên kia - thì chúng ta có thể giúp nuôi dưỡng nhiá»u ngÆ°á»i trẻ hÆ¡n vá»›i nhiá»u Æ°á»›c mÆ¡ hÆ¡n kà ức.
ẤN ÄỘ
Nếu bạn muốn xem cùng quá trình nà y hoạt Ä‘á»™ng ra sao trong má»™t cá»™ng đồng Ãt ảo hÆ¡n, hãy nghiên cứu nÆ°á»›c Hồi giáo lá»›n thứ hai thế giá»›i. NÆ°á»›c Hồi giáo lá»›n nhất thế giá»›i là Indonesia, và nÆ°á»›c lá»›n thứ hai không phải là Ả-ráºp Saudi, Iran, Ai Cáºp hay Pakistan. Nó là Ấn Äá»™. Vá»›i khoảng 150 triệu ngÆ°á»i Hồi giáo, Ấn Äá»™ có nhiá»u ngÆ°á»i Hồi giáo hÆ¡n Pakistan. Và đây là má»™t con số thống kê thú vị từ 11/9: Không có ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™ nà o trong al-Qaeda, và không có ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™ nà o trong trại giam của MÄ© sau 11/9 ở vịnh Guantánamo. Và không có ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™ nà o chiến đấu cùng jihad ở Iraq. Tại sao váºy? Tại sao chúng ta không Ä‘á»c vá» những ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™, thiểu số trong má»™t đất nÆ°á»›c rá»™ng lá»›n do đạo Hindu chi phối, đổ lá»—i cho MÄ© vá» tất cả các vấn Ä‘á» của há» và muốn lao máy bay và o Taj Mahal hoặc sứ quán Anh? Có trá»i mà biết được, ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™ có những lá»i phà n nà n của há» vá» tiếp cáºn đến vốn và và đại diện chÃnh trị. Và bạo lá»±c giữa các tôn giáo thỉnh thoảng vẫn bùng lên ở Ấn Äá»™ vá»›i những háºu quả thảm khốc. Tôi tin chắc rằng, trong số 150 triệu ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™, má»™t ngà y nà o đó sẽ có má»™t và i ngÆ°á»i tìm Ä‘Æ°á»ng đến vá»›i al-Qaeda - nếu Ä‘iá»u đó có thể xảy ra đối vá»›i má»™t số ngÆ°á»i Hồi giáo MÄ© thì cÅ©ng có thể xảy ra đối vá»›i ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™. NhÆ°ng Ä‘iá»u đó không phải là tiêu chuẩn. Tại sao?
Câu trả lá»i là bối cảnh - và đặc biệt là bối cảnh thế tục, thị trÆ°á»ng tá»± do, dân chủ của Ấn Äá»™, chịu ảnh hưởng mạnh bởi truyá»n thống phi bạo lá»±c và sá»± khoan dung Hindu. M.J.Akbar, biên táºp viên Hồi giáo của tá» Asian Age, má»™t nháºt báo tiếng Anh của Ấn Äá»™ chủ yếu do những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ không Hồi giáo tà i trợ, diá»…n đạt cho tôi theo cách nà y: “Tôi sẽ Ä‘Æ°a cho ông má»™t câu đố: Có cá»™ng đồng Hồi giáo lá»›n nà o được hưởng ná»n dân chủ trong suốt 50 năm qua? Những ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™. Tôi không định cÆ°á»ng Ä‘iệu cÆ¡ há»™i tốt cho ngÆ°á»i Hồi giáo ở Ấn Äá»™. Có những căng thẳng, phân biệt đối xá» vá» kinh tế, và khiêu khÃch, nhÆ° việc phá huá»· thánh Ä‘Æ°á»ng ở Ayodhia [bởi những ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a dân tá»™c Hindu năm 1992]. NhÆ°ng sá»± thá»±c là , Hiến pháp Ấn Äá»™ là thế tục và tạo má»™t cÆ¡ há»™i thá»±c sá»± cho tiến bá»™ kinh tế của bất cứ cá»™ng đồng nà o có tà i năng. Vì thế, tầng lá»›p trung lÆ°u Hồi giáo ở đây Ä‘ang lên và không biểu hiện háºn thù sâu sắc nhÆ° ở nhiá»u nÆ°á»›c Hồi giáo không dân chủ khác.â€
Ở nÆ¡i nà o mà Hồi giáo bị gắn và o các xã há»™i Ä‘á»™c Ä‘oán, nó có xu hÆ°á»›ng trở thà nh phÆ°Æ¡ng tiện phản kháng hung dữ - Ai Cáºp, Siri, Arab Saudi, Pakistan. NhÆ°ng ở đâu Hồi giáo được gắn và o má»™t xã há»™i dân chủ Ä‘a nguyên- thà dụ, Thổ NhÄ© Kì hay Ấn Äá»™ - các xã há»™i vá»›i má»™t viá»…n cảnh tiến bá»™ hÆ¡n có cÆ¡ há»™i để được lắng nghe tốt hÆ¡n cho là giải của há» và má»™t diá»…n Ä‘Ã n dân chủ nÆ¡i há» có thể đấu tranh cho các ý tưởng của mình má»™t cách công bằng hÆ¡n. Ngà y 15 tháng 11 năm 2003, hai giáo Ä‘Æ°á»ng Do Thái lá»›n ở Istanbul đã bị tấn công bởi những kẻ đánh bom liá»u chết. Tôi tình cỠđến Istanbul má»™t và i tháng sau đó, khi chúng mở cá»a trở lại. Nhiá»u thứ đã gây ấn tượng cho tôi. Äể bắt đầu, giáo sÄ© Do Thái chÃnh xuất hiện ở buổi lá»… tay nắm tay vá»›i má»™t giáo sÄ© Hồi giáo đứng đầu của Istanbul và ông thị trưởng, trong khi đó, các đám đông trên Ä‘Æ°á»ng phố đã tung hoa cẩm trÆ°á»›ng Ä‘á» lên cả hai ngÆ°á»i. Äiá»u thứ hai, thủ tÆ°á»›ng Thổ NhÄ© Kì, Recep Tayyip Erdogan, má»™t ngÆ°á»i thuá»™c đảng Hồi giáo đã đến thăm chánh giáo sÄ© Do Thái tại phòng của ông - đó là lần đầu tiên má»™t thủ tÆ°á»›ng Thổ NhÄ© Kì đến thăm chánh giáo sÄ© Do Thái. Cuối cùng, ngÆ°á»i cha của má»™t trong những kẻ đánh bom liá»u chết đã nói vá»›i báo Zaman của Thổ NhÄ© Kì, “Chúng tôi không thể hiểu được tại sao đứa trẻ nà y lại đã là m má»™t việc nhÆ° thế... TrÆ°á»›c hết hãy để cho tôi đến gặp chánh giáo sÄ© của những ngÆ°á»i anh em Do Thái của chúng tôi. Hãy để tôi ôm ông ấy. Hãy để tôi hôn tay ông ấy và áo choà ng của ông. Äể cho tôi nhân danh con trai tôi xin lá»—i và cho phép tôi chia buồn cho những ngÆ°á»i chết... Chúng tôi sẽ bị nguyá»n rủa nếu chúng tôi không hoà giải vá»›i há».â€
Bối cảnh khác, chuyện kể khác, trà tưởng tượng khác.
Tôi nháºn thức sâu sắc vá» các thiếu sót của ná»n dân chủ Ấn Äá»™, nó xuất phát từ má»™t hệ thống đẳng cấp áp bức. Tuy nhiên, việc duy trì má»™t ná»n dân chủ hoạt Ä‘á»™ng vá»›i tất cả các khiếm khuyết của nó suốt hÆ¡n 50 năm ở má»™t đất nÆ°á»›c hÆ¡n 1 tỉ dân, nói hà ng chục thứ tiếng khác nhau, là cái gì đó kì diệu và là má»™t nguồn ổn định lá»›n cho thế giá»›i. Hai trong các tổng thống Ấn Äá»™ là ngÆ°á»i Hồi giáo, và tổng thống Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm, A.P.J. Abdul Kalam, vừa là ngÆ°á»i Hồi giáo vừa là cha đẻ của chÆ°Æ¡ng trình tên lá»a hạt nhân Ấn Äá»™. Trong khi má»™t ngÆ°á»i phụ nữ Hồi giáo ngồi trên toà án tối cao Ấn Äá»™ thì ở Arab Saudi, không phụ nữ Hồi giáo nà o tháºm chà được phép lái xe. NgÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™, kể cả phụ nữ, đã là thống đốc nhiá»u bang Ấn Äá»™, và ngÆ°á»i già u nhất Ấn Äá»™ ngà y nay, ở vị trà cao trong danh sách Forbes vá» tỉ phú toà n cầu, là má»™t ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™: Azim Premji, chủ tịch Wipro, má»™t trong những công ti công nghệ quan trá»ng nhất của Ấn Äá»™. Tôi đã ở Ấn Äá»™ ngay sau ngà y MÄ© can thiệp và o Afghanistan cuối năm 2001, khi TV Ấn Äá»™ truyá»n cuá»™c tranh luáºn gay gắt giữa má»™t ngôi sao Ä‘iện ảnh hà ng đầu và nghị sÄ© - Shabana Azmi, má»™t phụ nữ Hồi giáo - vá»›i thầy tế (imam) của giáo Ä‘Æ°á»ng Hồi giáo lá»›n nhất New Deli. Vị imam nà y đã kêu gá»i ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™ Ä‘i Afghanistan gia nháºp jihad chống MÄ©, và Azmi phản bác ông ta, trá»±c tiếp trên truyá»n hình Ấn Äá»™, bảo vị giáo sÄ© hãy Ä‘i bá»™. Bà bảo ông ta hãy Ä‘i sang Kandahar và gia nháºp Taliban và hãy để yên những ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™ khác. Là m sao bà ta lại không bị trừng phạt? Rất dá»… hiểu. Là má»™t phụ nữ Hồi giáo, bà sống trong má»™t hoà n cảnh trao quyá»n cho bà và bảo vệ bà để nói lên tiếng nói trà tuệ của mình – ngay cả cho má»™t vị giáo sÄ© hà ng đầu.
Bối cảnh khác, chuyện kể khác, trà tưởng tượng khác.
Äiá»u nà y cÅ©ng không có gì phức tạp: Hãy cho các bạn trẻ má»™t bối cảnh nÆ¡i há» có thể biến sức tưởng tượng tÃch cá»±c thà nh hiện thá»±c, cho há» má»™t bối cảnh trong đó nếu ai có má»™t mối bất bình thì có thể Ä‘Æ°a ra xét xỠở má»™t toà án mà không phải đút lót cho quan toà má»™t con dê, cho há» bối cảnh trong đó há» có thể theo Ä‘uổi má»™t ý tưởng kinh doanh và trở thà nh ngÆ°á»i già u nhất hay ngÆ°á»i sáng tạo nhất hay ngÆ°á»i khả kÃnh nhất trong đất nÆ°á»›c của mình, cho dù há» xuất thân nhÆ° thế nà o, cho há» má»™t bối cảnh trong đó má»i lá»i than phiá»n hay ý tưởng Ä‘á»u có thể được đăng lên báo, cho há» má»™t bối cảnh trong đó bất cứ ai có thể ứng cá» và o chức vụ - và thá» Ä‘oán xem? Há» thÆ°á»ng không muốn là m nổ tung thế giá»›i. Há» thÆ°á»ng muốn là má»™t phần của nó.
Má»™t ngÆ°á»i bạn Hồi giáo Nam à của tôi có lần đã kể cho tôi nghe câu chuyện nà y: Gia đình Hồi giáo Ấn Äá»™ của anh ta đã tách ra năm 1948, má»™t ná»a sang Pakistan và má»™t ná»a ở lại Mumbai. Khi lá»›n lên, anh há»i cha mình tại sao ná»a gia đình ở Ấn Äá»™ lại có vẻ là m ăn tốt hÆ¡n ná»a ở Pakistan. Cha anh bảo anh, “Con Æ¡i, khi má»™t ngÆ°á»i Hồi giáo lá»›n lên ở Ấn Äá»™ và thấy má»™t ngÆ°á»i sống trong má»™t biệt thá»± lá»›n trên má»™t quả đồi, anh ta sẽ nói ‘bố Æ¡i, rồi có ngà y con sẽ nhÆ° ông ta’. Còn khi má»™t ngÆ°á»i Hồi giáo lá»›n lên ở Pakistan và thấy má»™t ngÆ°á»i sống ở má»™t biệt thá»± lá»›n trên quả đồi, anh ta sẽ nói ‘bố Æ¡i, rồi có ngà y con sẽ giết ông ta’.†Khi bạn đã có má»™t lối Ä‘i để trở thà nh Äà n ông hay Äà n bà , bạn thÆ°á»ng táºp trung và o con Ä‘Æ°á»ng và và o đạt được Æ°á»›c mÆ¡ của mình. Khi bạn không có con Ä‘Æ°á»ng nà o, bạn thÆ°á»ng táºp trung và o sá»± phẫn ná»™ và nuôi dưỡng kà ức.
Chỉ cách đây 20 năm, trÆ°á»›c ba sá»± há»™i tụ Ấn Äá»™ được biết đến nhÆ° má»™t đất nÆ°á»›c của những ngÆ°á»i dụ rắn, ngÆ°á»i nghèo và Mẹ Teresa. Hiện nay hình ảnh của nó đã thay đổi. Bây giá» nó còn được xem nhÆ° đất nÆ°á»›c của những ngÆ°á»i trà tuệ và các thiên tà i máy tÃnh. Atul Vashistha, CEO của hãng tÆ° vấn outsourcing NeoIT, thÆ°á»ng xuất hiện trên các phÆ°Æ¡ng tiện thông tin đại chúng MÄ© để bảo vệ outsourcing. Ông kể cho tôi nghe câu chuyện nà y: “Má»™t hôm, máy in HP của tôi trục trặc - in rất cháºm. Tôi cố tìm hiểu vấn Ä‘á». Nên tôi gá»i há»— trợ kÄ© thuáºt của HP. Gã nà y trả lá»i và ghi má»i thông tin cá nhân của tôi. Từ giá»ng nói của anh ta tôi biết anh ta ở đâu đó tại Ấn Äá»™. Vì thế, tôi bắt đầu há»i xem anh ta Ä‘ang ở đâu và thá»i tiết thế nà o. Chúng tôi có má»™t cuá»™c trò chuyện thú vị. Và sau khi giúp tôi khoảng 10-15 phút, anh ta nói, ‘ThÆ°a ông, tôi muốn nói vá»›i ông đôi Ä‘iá»u có được không’.Tôi đáp, ‘Äược chứ’. Tôi cứ tưởng anh ta sẽ nói vá»›i tôi má»™t sai lầm nà o đó mà tôi đã là m vá»›i máy tÃnh của tôi và cố lịch sá»± vá» việc đó. NhÆ°ng thay vì nhÆ° thế, anh nói, ‘ThÆ°a ông, tôi rất tá»± hà o khi nghe ông nói trên Äà i tiếng nói Hoa Kì. Ông đã là m má»™t việc tốt...’ Tôi vừa phát biểu trên Äà i tiếng nói Hoa Kì vá» phản ứng chống lại outsourcing và toà n cầu hoá. Tôi là má»™t trong 3 khách má»i. Có má»™t quan chức công Ä‘oà n, má»™t nhà kinh tế và tôi. Tôi bảo vệ outsourcing và gã nà y đã nghe.â€
Hãy nhá»›: Trong thế giá»›i phẳng bạn không chỉ nháºn được Ä‘iá»u nhục nhã Ä‘Æ°a đến cho bạn qua cáp quang. Bạn còn nháºn được niá»m tá»± hà o Ä‘Æ°a đến qua cáp quang. Má»™t ngÆ°á»i váºn hà nh Ä‘Æ°á»ng dây há»— trợ Ấn Äá»™ Ä‘á»™t ngá»™t biết ngay tất cả vá» má»™t đồng bà o của anh Ä‘ang đại diện cho Ấn Äá»™ ở cách xa ná»a vòng trái đất, và điá»u đó là m cho anh ta cảm thấy tốt đẹp hÆ¡n vá» chÃnh mình.
Cách mạng Pháp, cách mạng MÄ©, và ná»n dân chủ Ấn Äá»™, và tháºm chà cả eBay tất cả Ä‘á»u dá»±a trên các khế Æ°á»›c xã há»™i mà nét chi phối là uy quyá»n Ä‘i từ dÆ°á»›i lên, và ngÆ°á»i dân thá»±c sá»± cảm thấy tá»± được trao quyá»n để cải thiện số pháºn mình. Con ngÆ°á»i sống trong các bối cảnh nhÆ° váºy có xu hÆ°á»›ng dà nh thá»i gian để táºp trung và o là m gì tiếp theo, chứ không phải đổ lá»—i cho ai tiếp sau.
TAI HOẠTỪ DẦU MỎ
Chẳng có gì gây trì trệ hÆ¡n cho sá»± xuất hiện má»™t bối cảnh dân chủ ở các nÆ¡i nhÆ° Venezulea, Nigeria, Arab Saudi và Iran hÆ¡n là tai há»a từ dầu má». Chừng nà o các vua và các nhà độc tà i Ä‘iá»u hà nh các quốc gia dầu má» nà y còn có thể là m già u bằng khoan tà i nguyên thiên nhiên của há» - ngược vá»›i khai thác tà i năng tá»± nhiên và năng lá»±c của nhân dân há» - thì há» có thể cố vị trên ngai của há» mãi. Há» có thể sá» dụng tiá»n dầu mỠđể Ä‘á»™c chiếm tất cả các công cụ quyá»n lá»±c - quân đôi, cảnh sát, trà thức - và không bao giá» phải công khai thá»±c sá»± và chia sẻ quyá»n lá»±c. Tất cả cái há» cần là m là chiếm và giữ vòi dầu. Há» không bao giá» phải đánh thuế nhân dân há», vì thế mối quan hệ giữa kẻ cai trị và ngÆ°á»i bị trị rất bị méo mó. Không có đánh thuế thì không có sá»± đại diện. Các kẻ cai trị thá»±c sá»± không cần phải chú ý đến nhân dân hay giải thÃch chúng tiêu tiá»n của há» thế nà o - bởi vì chúng không thu tiá»n đó qua đánh thuế. Äó là vì sao các nÆ°á»›c chỉ táºp trung và o khai thác các giếng dầu luôn luôn có các thể chế yếu hay không có. Các nÆ°á»›c táºp trung và o khai thác nhân dân mình phải táºp trung và o phát triển các thể chế thá»±c sá»±, các quyá»n tà i sản, pháp trị, các toà án Ä‘á»™c láºp, giáo dục hiện đại, ngoại thÆ°Æ¡ng, đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i, tá»± do tÆ° tưởng và thẩm vấn khoa há»c để nháºn được nhiá»u nhất từ ngÆ°á»i dân của há». Trong má»™t tiểu luáºn trên tá» Foreign Affair kêu gá»i “Hãy cứu Iraq khá»i dầu của há»â€ (tháng 7-8/2004), các nhà kinh tế há»c phát triển Nancy Birdsall và Arvind Subramanian đã chỉ ra rằng “34 nÆ°á»›c kém phát triển hãnh diện vá» các nguồn dầu và khà tá»± nhiên lá»›n đóng góp Ãt nhất 30% tổng doanh thu xuất khẩu của há». Bất chấp sá»± già u có của há», thu nháºp tÃnh theo đầu ngÆ°á»i hà ng năm của 12 nÆ°á»›c trong số các nÆ°á»›c nà y vẫn dÆ°á»›i 1.500$... HÆ¡n nữa, hai phần ba 34 nÆ°á»›c nà y là không dân chủ, và trong các nÆ°á»›c dân chủ chỉ có 3 nÆ°á»›c nằm trong ná»a trên của danh sách xếp hạng tá»± do chÃnh trị của Freedom House.â€
Nói cách khác, trà tưởng tượng cÅ©ng là má»™t sản phẩm của tất yếu - khi bối cảnh mà bạn sống Ä‘Æ¡n giản không cho phép bạn say mê các má»™ng tưởng thoát li hay cá»±c Ä‘oan, bạn không. Hãy để ý ở đâu diá»…n ra đổi má»›i sáng tạo nhất trong thế giá»›i Arab ngà y nay. Äó là ở các nÆ¡i có Ãt hoặc không có dầu. NhÆ° tôi đã nháºn xét ở trÆ°á»›c, Bahrain là má»™t trong các nÆ°á»›c vùng Vịnh Arab đầu tiên phát hiện ra dầu và là nÆ°á»›c vùng Vịnh đầu tiên cạn kiệt dầu. Và ngà y nay đó là nÆ°á»›c vùng Vịnh đầu tiên phát triển cải cách lao Ä‘á»™ng toà n diện để phát triển kÄ© năng của công nhân nÆ°á»›c mình, nÆ°á»›c đầu tiên kà hiệp định thÆ°Æ¡ng mại tá»± do vá»›i Hoa Kì, và là nÆ°á»›c đầu tiên tổ chức tuyển cá» công bằng và tá»± do, trong đó phụ nữ có thể ứng cá» và bầu cá». Và các nÆ°á»›c nà o trong cùng khu vá»±c bị tê liệt hay thá»±c sá»± đẩy lùi các cải cách? Arab Saudi và Iran, các nÆ°á»›c ngáºp trong tiá»n dầu. Ngà y 9-12-2004, và o thá»i kì khi giá dầu thô tăng vá»t lên gần 50$ má»™t thùng, tá» The Economist đã là m má»™t báo cáo đặc biệt từ Iran, trong đó nháºn xét, “Không có dầu vá»›i giá cao vá»t hiện nay, ná»n kinh tế Iran sẽ rÆ¡i và o tình trạng thảm hại. Dầu cung cấp khoảng má»™t ná»a thu nháºp của chÃnh phủ và Ãt nhất 80% thu nháºp xuất khẩu. NhÆ°ng, má»™t lần nữa dÆ°á»›i ảnh hưởng của những kẻ cuồng tÃn ở nghị viện, tiá»n dầu được tiêu để tăng các khoản trợ cấp lãng phà hÆ¡n là cho sá»± phát triển rất cần thiết và công nghệ má»›i.â€
Äáng lÆ°u ý rằng Jordan bắt đầu nâng cấp hệ thống giáo dục của mình và tÆ° nhân hoá, hiện đại hoá, và phi Ä‘iá»u tiết hoá ná»n kinh tế từ năm 1989 - đúng khi giá dầu sụt giảm và không còn có thể dá»±a và o sá»± bố thà từ các nÆ°á»›c Vùng vịnh có dầu. Năm 1999, khi Jordan kà Hiệp định thÆ°Æ¡ng mại tá»± do vá»›i Hoa Kì, xuất khẩu của nÆ°á»›c nà y sang MÄ© tổng cá»™ng có 13 triệu $. Năm 2004, Jordan xuất khẩu trên 1 tỉ $ hà ng hoá sang MÄ© - các thứ ngÆ°á»i Jordan là m bằng bà n tay mình. ChÃnh phủ Jordan cÅ©ng đã lặp đặt máy tÃnh và Internet tốc Ä‘á»™ cao trong má»i trÆ°á»ng há»c. Quan trá»ng nhất, năm 2004, Jordan đã công bố cải cách vá» các yêu cầu giáo dục cho các thủ lÄ©nh của giáo Ä‘Æ°á»ng Hồi giáo. Theo truyá»n thống, há»c sinh trung há»c ở Jordan phải thi tuyển và o đại há»c, và những ai giá»i nhất sẽ trở thà nh bác sÄ©, kÄ© sÆ°. Những ngÆ°á»i là m bà i kém nhất trở thà nh các nhà thuyết giáo ở nhà thá» Hồi giáo. Năm 2004, Jordan quyết định chuyển dần sang má»™t hệ thống má»›i. Từ nay trở Ä‘i, để trở thà nh má»™t lãnh đạo thánh Ä‘Æ°á»ng má»™t thanh niên trÆ°á»›c hết phải có bằng cá» nhân vá» môn khác nà o đó, và có thể nghiên cứu luáºt Hồi giáo chỉ nhÆ° má»™t bằng cao há»c - để khuyến khÃch nhiá»u thanh niên hÆ¡n có tà i năng trở thà nh giáo sÄ© và gạt bá» những ngÆ°á»i chỉ “thi trượt†và o đó. Äó là má»™t thay đổi quan trá»ng vá» bối cảnh sẽ trả lãi theo thá»i gian bằng các chuyện kể mà thanh niên Jordan được bồi dưỡng trong giáo Ä‘Æ°á»ng của há». “Chúng tôi phải trải qua khủng hoảng để chấp nháºn nhu cầu cải cách,†bá»™ trưởng kế hoạch của Jordan, Bassem Awadallah, nói.
Không có bà mẹ sáng chế nà o nhÆ° sá»± tất yếu, và chỉ khi giá dầu tụt xuống buá»™c các thủ lÄ©nh ở Trung Äông thay đổi bối cảnh của há» thì há» sẽ cải cách. NgÆ°á»i ta không thay đổi khi bạn bảo há» phải. Há» thay đổi khi há» bảo chÃnh mình há» phải. Hoặc nhÆ° giáo sÆ° Johns Hopkins vỠđối ngoại, Michael Mandelbaum, diá»…n đạt, “NgÆ°á»i ta không thay đổi khi bạn bảo há» là có má»™t lá»±a chá»n tốt hÆ¡n. Há» thay đổi khi há» kết luáºn rằng há» không có lá»±a chá»n nà o khác.†Bán cho tôi 10$ má»™t thùng dầu, và tôi sẽ cho bạn cải cách chÃnh trị và kinh tế từ Moscow đến Riyadh đến Iran. Nếu MÄ© và các đồng minh của mình không cá»™ng tác để kéo giá dầu thô xuống, thì các khát vá»ng của há» cho cải cách ở tất cả các vùng nà y sẽ chết yểu.
Có má»™t nhân tố khác để cân nhắc ở đây. Khi bạn phải là m ra má»i thứ bằng bà n tay của mình và rồi trao đổi vá»›i những ngÆ°á»i khác để phát đạt, chứ không phải chỉ khoan má»™t giếng dầu ở sân sau của bạn, nó chắc hẳn mở rá»™ng trà tưởng tượng và là m tăng sá»± khoan dung và sá»± tin cáºy. Không phải ngẫu nhiên mà các nÆ°á»›c Hồi giáo chiếm 20% dân số thế giá»›i nhÆ°ng chỉ có được 4% thÆ°Æ¡ng mại thế giá»›i. Khi các nÆ°á»›c không là m ra các thứ mà bất cứ ai khác cần, thì há» buôn bán Ãt Ä‘i, và thÆ°Æ¡ng mại Ãt nghÄ©a là Ãt trao đổi ý tưởng và Ãt cởi mở ra thế giá»›i. Các thà nh phố mở, khoan dung nhất trong thế giá»›i Hồi giáo ngà y nay là các trung tâm buôn bán của nó - Beirut, Istanbul, Jakarta, Dubai, Bahrain. Các thà nh phố mở nhất ở Trung Quốc là Hồng Kông và Thượng Hải. Các thà nh phố đóng nhất trên thế giá»›i là ở Arab Saudi, nÆ¡i đấy không có ngÆ°á»i Gia tô giáo, Ấn Äá»™ giáo, Do Thái hoặc ngÆ°á»i không theo Hồi giáo nà o khác được phép thể hiện tôn giáo của mình nÆ¡i công cá»™ng hoặc xây má»™t ngôi nhà để thá» cúng, và tháºm chà không được và o nhÆ° trÆ°á»ng hợp của Mecca. Tôn giáo là thợ luyện và thợ đúc trà tưởng tượng. Bất cứ trà tưởng tượng tôn giáo nà o - Hindu, Thiên cúa giáo, Do Thái, Hồi giáo, Pháºt giáo – cà ng được thà nh hình ở má»™t nÆ¡i cách biệt hay trong má»™t hang Ä‘á»™ng tối tăm, thì trà tưởng tượng của nó cà ng có khả năng Ä‘i vá» các hÆ°á»›ng nguy hiểm. Những ngÆ°á»i được kết nối vá»›i thế giá»›i và tiếp xúc vá»›i các ná»n văn hoá và viá»…n cảnh khác nhau, thì có khả năng hÆ¡n nhiá»u để phát triển trà tưởng tượng 9/11. Những ngÆ°á»i cảm thấy mình bị tách rá»i, mà đối vá»›i há» tá»± do và sá»± thoả mãn cá nhân là mÆ¡ tưởng không tưởng, thì có khả năng hÆ¡n nhiá»u để phát triển trà tưởng tượng 11/9.
CHỈ MỘT TẤM GÆ¯Æ NG Tá»T
Stanley Fischer, cá»±u phó giám đốc Ä‘iá»u hà nh IMF, má»™t lần đã lÆ°u ý tôi, “Má»™t tấm gÆ°Æ¡ng tốt đáng giá ngà n là thuyết.†Tôi tin Ä‘iá»u đó là đúng. Thá»±c sá»±, ngÆ°á»i ta không thay đổi chỉ khi há» phải. Há» cÅ©ng thay đổi khi há» thấy ngÆ°á»i khác - giống há» - đã thay đổi và thà nh đạt. Hoặc nhÆ° Michael Mandelbaum đã chỉ ra, “NgÆ°á»i ta thay đổi nhÆ° kết quả của cái há» nháºn thấy, không chỉ cái hỠđược bảo†- đặc biệt khi há» nháºn thấy ai đó nhÆ° há» là m ăn khấm khá. NhÆ° tôi đã chỉ ra ở ChÆ°Æ¡ng 10, chỉ có má»™t công ti Arab phát triển được má»™t doanh nghiệp tầm cỡ thế giá»›i, đủ mạnh để được niêm yết trên Nasdaq và đó là Aramex. Má»i ngÆ°á»i Jordan, ngÆ°á»i Arab cần biết và tá»± hà o vá» câu chuyện Aramex, theo cách ngÆ°á»i MÄ© tá»± hà o vá» Apple, Microsoft và Dell. Äó là tấm gÆ°Æ¡ng đáng giá ngà n là thuyết. Nó phải là hình mẫu cho má»™t công ti Arab tá»± trao quyá»n, váºn hà nh bởi trà tuệ và tà i năng kinh doanh Arab, thà nh công trên trÆ°á»ng quốc tế và đồng thá»i là m già u cho công nhân của mình.
Khi Fadi Ghandour Ä‘Æ°a Aramex ra công chúng má»™t lần nữa và o năm 2005, lần nà y ở Dubai, khoảng 400 nhân viên của Aramex từ khắp nÆ¡i trên thế giá»›i Arab, những ngÆ°á»i có quyá»n chá»n cổ phiếu đã chia nhau 14 triệu $. Tôi sẽ không bao giá» quên Fadi kể vá»›i tôi các nhân viên nà y tá»± hà o đến thế nà o - má»™t số trong bá»n há» là giám đốc, má»™t số chỉ là lái xe giao hà ng. Váºn may bất ngá» nà y đã cho phép há» táºu nhà hay gá»i con và o các trÆ°á»ng tốt hÆ¡n. Hãy tưởng tượng xem những ngÆ°á»i nà y cảm thấy chững chạc ra sao khi há» trở vá» vá»›i gia đình và hà ng xóm, và kể cho má»i ngÆ°á»i rằng há» sắp xây nhà má»›i vì má»™t công ti Arab tầm cỡ thế giá»›i mà há» là m việc cho đã ra công chúng. Hãy tưởng tượng xem há» cảm thấy tá»± trá»ng bao nhiêu khi há» thấy mình vượt lên trÆ°á»›c bằng thà nh công trong thế giá»›i phẳng - không phải bằng cách truyá»n thống Trung Äông là thừa kế, bán đất, hay kiếm hợp đồng chÃnh phủ - mà bằng là m việc cho má»™t công ti thá»±c sá»±, má»™t công ti Arab. Hệt nhÆ° không ngẫu nhiên là không có ngÆ°á»i Hồi giáo Ấn Äá»™ nà o trong al-Qaeda, không phải ngẫu nhiên là 3.000 nhân viên Arab của Aramex muốn chỉ giao nháºn bÆ°u kiện để giúp tăng trưởng kinh tế và thịnh vượng cho nhân dân Arab - chứ không là những quả bom liá»u chết.
Nói vá» các nhân viên Aramex có quyá»n chá»n cổ phiếu, Ghandour nói, “Tất cả há» Ä‘á»u cảm thấy nhÆ° ngÆ°á»i chủ. Nhiá»u ngÆ°á»i trong bá»n hỠđến vá»›i tôi và nói 'Cảm Æ¡n, nhÆ°ng tôi muốn đầu tÆ° quyá»n chá»n của tôi trở lại và o công ti và trở thà nh má»™t nhà đầu tÆ° trong lần chà o đầu tiên ra công chúng, IPO, má»›i’.â€
Hãy cho tôi chỉ một trăm tấm gương nữa như Aramex, tôi sẽ bắt đầu cho bạn một bối cảnh khác - một chuyện kể khác.
TỪ CÃC TIỆN DÂN
ÄẾN NHá»®NG NGƯỜI KHÔNG THỂ ÄỤNG ÄẾN
Và khi bạn đã ở đấy, hãy cho tôi má»™t trăm Abraham Georges nữa - các cá nhân đã thoát khá»i bối cảnh của mình và nêu má»™t tấm gÆ°Æ¡ng khác, có thể có tác Ä‘á»™ng to lá»›n lên trà tưởng tượng của nhiá»u ngÆ°á»i khác. Má»™t hôm, và o tháng 2-2004, khi tôi Ä‘ang nghỉ ở khách sạn tại Bangalore thì chuông Ä‘iện thoại reo. Äó là má»™t phụ nữ trẻ Ấn Äá»™ nói rằng cô Ä‘ang theo há»c má»™t trÆ°á»ng báo chà tÆ° nhân ở ngoại ô thà nh phố và muốn biết nếu tôi có thể đến và gặp gỡ lá»›p cô. Qua nhiá»u năm, tôi biết rằng những lá»i má»i bất ngá» loại nà y thÆ°á»ng dẫn đến những cuá»™c gặp gỡ thú vị, và thế là tôi nói: “Äược chứ. Tôi sẽ đến.†Hai ngà y sau, tôi lái xe chÃn mÆ°Æ¡i phút từ trung tâm Bangalore ra má»™t cánh đồng rá»™ng, trên đó ngôi trÆ°á»ng báo chà và kà túc xá đứng chÆ¡ vÆ¡. Tôi được má»™t Ä‘Ã n ông Ấn Äá»™ trung niên đẹp trai tên là Abraham George đón ở cá»a. Sinh ở Kerala, George phục vụ trong quân Ä‘á»™i Ấn Äá»™, khi mẹ anh di cÆ° sang Hoa Kì và là m việc cho NASA. George theo bà , và o há»c Äại há»c New York, khởi Ä‘á»™ng má»™t hãng phần má»m chuyên vá» tà i chÃnh quốc tế, đã bán nó năm 1998 và quyết định trở lại Ấn Äá»™, sá» dụng váºn may ở MÄ© của mình để thá» thay đổi Ấn Äá»™ từ dÆ°á»›i - thá»±c sá»± từ dÆ°á»›i - lên.
Má»™t Ä‘iá»u George há»c được từ thá»i gian ở Hoa Kì là nếu không có thêm nhiá»u báo và nhà báo Ấn Äá»™ có trách nhiệm, thì đất nÆ°á»›c không bao giá» cải thiện được việc quản trị. Vì thế ông mở má»™t trÆ°á»ng báo chÃ. Khi chúng tôi ngồi trong văn phòng của anh, nhấm nháp nÆ°á»›c quả, mau chóng tôi nháºn thấy rằng dẫu ông rất tá»± hà o vá» ngôi trÆ°á»ng báo chà nhá» bé của mình, ông còn tá»± hà o hÆ¡n vá» ngôi trÆ°á»ng tiểu há»c mà ông đã mở ra ở má»™t là ng ngoại ô Bangalore, nÆ¡i táºp trung những ngÆ°á»i thuá»™c đẳng cấp thấp nhất Ấn Äá»™, các tiện dân, những ngÆ°á»i được cho rằng không được đến gần những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ đẳng cấp cao hÆ¡n bởi e rằng há» sẽ là m nhiá»…m bẩn không khà mà há» thở. George muốn chứng minh rằng nếu bạn để cho những đứa trẻ tiện dân nà y tiếp cáºn tá»›i cùng công nghệ và giáo dục tốt mà đã giúp các nhóm nhá» ngÆ°á»i Ấn Äá»™ khác có thể cắm và chÆ¡i [plug and play] vá»›i thế giá»›i phẳng, thì chúng cÅ©ng có thể là m nhÆ° váºy. Ông cà ng nói vá» ngôi trÆ°á»ng thì tôi cà ng muốn thăm ngôi trÆ°á»ng chứ không muốn nói vá» báo chà nữa. Ngay sau khi kết thúc nói chuyện vá»›i sinh viên báo chÃ, chúng tôi nhảy lên xe jeep cùng vá»›i hiệu trưởng, Lalita Law, và bắt đầu lên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i hai giỠđến trÆ°á»ng Shanti Bhavan, mà , nhÆ° tôi đã giải thÃch ở ChÆ°Æ¡ng 11, nó cách ngoại ô Bangalore khoảng mÆ°á»i dặm và mÆ°á»i thế kỉ. Từ “khốn khổ†tháºm chà chÆ°a bắt đầu mô tả Ä‘iá»u kiện sống ở các là ng xung quanh ngôi trÆ°á»ng nà y.
Khi cuối cùng chúng tôi đến khu trÆ°á»ng, tuy váºy, chúng tôi thấy các toà nhà được sÆ¡n ngăn nắp, cá» hoa bao quanh, hoà n toà n trái ngược vá»›i các xóm nhá» gần đấy. Lá»›p đầu tiên chúng tôi và o có 20 đứa trẻ tiện dân Ä‘ang sá» dụng Excel và Microsoft Word trên máy tÃnh. Bên cạnh, má»™t lá»›p khác Ä‘ang táºp gõ theo chÆ°Æ¡ng trình táºp gõ máy tÃnh. Tôi há»i cô giáo em nà o là ngÆ°á»i gõ nhanh nhất lá»›p. Cô chỉ má»™t cô bé tám tuổi vá»›i nụ cÆ°á»i có thể là m tan chảy cả băng hà .
“Bác muốn thi vá»›i cháu†tôi bảo nó. Tất cả các bạn há»c của nó xúm quanh. Tôi nhồi mình và o chiếc ghế nhá» xÃu trong quầy máy tÃnh cạnh nó và chúng tôi bắt đầu cùng gõ Ä‘i gõ lại má»™t câu, xem ai có thể gõ được nhiá»u hÆ¡n trong má»™t phút. “Ai thắng?â€. Tôi há»i to. Các bạn cùng lá»›p hét to tên cô bé và hoan hô nó. Tôi nhanh chóng đầu hà ng trÆ°á»›c tiếng cÆ°á»i hân hoan của cô bé.
Quá trình lá»±a chá»n há»c sinh và o trÆ°á»ng Shanti Bhavan dá»±a trên cÆ¡ sở liệu đứa bé có ở dÆ°á»›i mức nghèo, và bố mẹ có muốn gá»i nó đến trÆ°á»ng ná»™i trú hay không. Ngay trÆ°á»›c khi tôi đến thì há»c sinh đã là m các Trắc nghiệm Thà nh tÃch California. Law nói, “Chúng tôi dạy tiếng Anh cho các cháu để chúng có thể Ä‘i đến bất cứ đâu ở Ấn Äá»™ và trên thế giá»›i để há»c đại há»c.†Mục tiêu của chúng tôi là cho các cháu má»™t ná»n giáo dục đẳng cấp thế giá»›i để các cháu có thể mong má»i những sá»± nghiệp và nghá» nghiệp mà lẽ ra là hoà n toà n ngoà i tầm vá»›i của các cháu, và đã thế vá»›i hà ng thế hệ... Quanh đây, tên các cháu luôn để lá»™ các cháu nhÆ° các tiện dân. NhÆ°ng nếu chúng Ä‘i đến má»™t nÆ¡i nà o khác, và nếu chúng thá»±c sá»± được đánh bóng, chúng có thể phá vỡ rà o cản nà y.
Khi đó, chúng có thể trở thà nh má»™t kiểu tiện dân của tôi, những ngÆ°á»i không thể đụng đến - những ngÆ°á»i trẻ mà má»™t ngà y nà o đó có thể là đặc biệt hay được chuyên môn hoá, hay có thể thÃch nghi.
Nhìn những đứa trẻ nà y, George nói, “Khi chúng ta nói vá» ngÆ°á»i nghèo, chúng ta thÆ°á»ng nói vá» việc Ä‘Æ°a chúng ra khá»i Ä‘Æ°á»ng phố hay tìm cho chúng má»™t việc là m, để chúng không bị chết đói. NhÆ°ng chúng ta không bao giá» nói vá» tìm sá»± nổi trá»™i cho ngÆ°á»i nghèo. Tôi nghÄ© rằng, chúng ta có thể giải quyết vấn Ä‘á» bất công, nếu chúng có thể phá vỡ các rà o cản bị áp đặt lên chúng. Nếu má»™t ngÆ°á»i thà nh công, há» sẽ kéo theo hà ng nghìn ngÆ°á»i cùng vá»›i há».â€
Sau khi nghe George nói, tâm trà của tôi lại trở vá» chỉ bốn tháng trÆ°á»›c đây, và o mùa thu năm 2003, khi tôi Ä‘ang ở West Bank (bá» Tây) để là m má»™t phim tà i liệu khác vá» cuá»™c xung Ä‘á»™t Arab - Isarel. NhÆ° má»™t phần của dá»± án đó, tôi đến Ramallah và phá»ng vấn ba chiến binh trẻ Palestin, các thà nh viên của tổ chức ná»a quân sá»± Tanzim của Yasser Arafat. Äiá»u rất nổi báºt vá» cuá»™c phá»ng vấn là tâm trạng dao Ä‘á»™ng của những thanh niên nà y, từ trạng thái thất vá»ng tá»± tỠđến những khao khát hão huyá»n. Khi tôi há»i má»™t anh trong bá»n há», Mohammed Motev, rằng Ä‘iá»u gì là tồi tệ nhất khi sống trong hoà n cảnh chiếm đóng của Isarel, anh ta nói các Ä‘iểm kiểm tra. “Khi má»™t ngÆ°á»i lÃnh bắt tôi phải cởi áo quần trÆ°á»›c các cô gái. Äó là má»™t Ä‘iá»u hết sức nhục đối vá»›i tôi... cởi áo và quần và quay má»™t vòng, và tất cả con gái còn Ä‘ang đứng đó.†Anh ta nói đó là má»™t là do tại sao thanh niên Palestin ngà y nay lại là những kẻ đánh bom liá»u chết Ä‘ang chá». Anh ta gá»i há» là “những tá» sÄ© Ä‘ang chá»,†trong khi hai bạn anh gáºt đầu xác nháºn. Há» cảnh báo tôi rằng nếu Isarel cố giết Yasser Arafat, khi đó ông còn sống (và là má»™t thủ lÄ©nh biết là m thế nà o để khÆ¡i dáºy chỉ kà ức chứ không phải Æ°á»›c mÆ¡), há» sẽ biến toà n khu vá»±c thà nh má»™t “địa ngục†trần gian. Äể nhấn mạnh Ä‘iá»u nà y, Motev rút và ra và chỉ cho tôi má»™t tấm ảnh Arafat. NhÆ°ng cái bắt mắt tôi lại là tấm ảnh má»™t cô gái trẻ cạnh đó.
“Ai đấy?†tôi há»i. Äó là bạn gái của anh, anh giải thÃch, mặt hÆ¡i á»ng Ä‘á». NhÆ° thế là , trong và của anh má»™t bên là Yasser Arafat, ngÆ°á»i mà anh ta sẵn sà ng chết vì, và cạnh đó là bạn gái của anh, ngÆ°á»i mà anh muốn sống vá»›i. Ãt phút sau, má»™t đồng Ä‘á»™i của anh, Anas Assaf, trở nên xúc Ä‘á»™ng. Anh là ngÆ°á»i duy nhất há»c ở trong trÆ°á»ng đại há»c, má»™t sinh viên kÄ© thuáºt ở Äại há»c Bir Zeit ở gần Ramallah. Sau khi lá»›n tiếng vá» cÅ©ng sẵn sà ng chết vì Arafat, anh ta bắt đầu nói hùng hồn vá» việc anh ta muốn đến há»c ở trÆ°á»ng Äại há»c Memphis, nÆ¡i cáºu anh ta sống, “để há»c kÄ© thuáºtâ€. Tháºt không may, anh nói, bây giá» anh không thể xin được visa và o Hoa Kì. CÅ©ng nhÆ° đồng Ä‘á»™i của anh, Assaf sẵn sà ng chết vì Yasser Arafat, nhÆ°ng anh muốn sống cho Äại há»c Memphis.
Äây là các thanh niên tốt, không phải những kẻ khủng bố. NhÆ°ng các tấm gÆ°Æ¡ng của há» Ä‘á»u là những ngÆ°á»i đầy giáºn dữ, và các thanh niên nà y dà nh nhiá»u thá»i gian để tưởng tượng xem há» sẽ xả sá»± giáºn dữ của há» thế nà o, chứ không phải thá»±c hiện tiá»m năng của há». Ngược lại, Abraham George lại tạo ra má»™t bối cảnh khác và má»™t táºp khác các tấm gÆ°Æ¡ng thầy giáo cho trẻ em tiện dân ở trÆ°á»ng của ông, và cùng nhau há» gieo các hạt giống của má»™t trà tưởng tượng rất khác và o há»c sinh của ông. Chúng ta phải có thêm nhiá»u Abraham George - ở khắp nÆ¡i - hà ng ngà n ngÆ°á»i: những ngÆ°á»i nhìn chằm chằm và o má»™t lá»›p há»c của những trẻ em tiện dân và không chỉ thấy sá»± vÄ© đại trong má»—i em bé mà , quan trá»ng hÆ¡n, khiến chúng nhìn thấy sá»± vÄ© đại trong bản thân chúng trong khi cấp cho chúng các công cụ để là m lá»™ cái đó ra.
Sau cuá»™c thi đánh máy của chúng tôi ở trÆ°á»ng Shanti Bhavan, tôi Ä‘i quanh lá»›p và há»i tất cả bá»n trẻ - Ä‘a số chúng đã ở trÆ°á»ng, và má»›i ra khá»i cuá»™c sống bên cống rãnh, chỉ ba năm - chúng muốn là m nghá» gì khi lá»›n lên. Äấy là đứa trẻ Ấn Äá»™ tám tuổi, cha mẹ chúng là tiện dân. Äó là má»™t trong những trải nghiệm cảm Ä‘á»™ng nhất Ä‘á»i tôi. Câu trả lá»i của chúng nhÆ° sau: “nhà du hà nh vÅ© trụâ€, “bác sÄ©â€, “bác sÄ© nhi khoaâ€, “nữ thi sÄ©,†“váºt là và hoá há»câ€, “nhà khoa há»c và nhà du hà nh vÅ© trụ,†“nhà phẫu thuáºtâ€, “thám tá»â€, “tác giảâ€.
Äá»u là ngÆ°á»i Æ°á»›c mÆ¡ hà nh Ä‘á»™ng - không phải tá» sÄ© Ä‘ang chá».
Hãy để tôi kết thúc vá»›i má»™t Ä‘iểm cuối cùng. Con gái tôi và o đại há»c mùa thu 2004. Tôi và vợ tôi Ä‘Æ°a cháu và o trÆ°á»ng má»™t ngà y tháng 9 ấm áp. Trá»i nắng đẹp. Con gái tôi đầy phấn khÃch. Song tôi có thể nói chân thà nh đó là má»™t trong những ngà y buồn nhất Ä‘á»i tôi. Và đó không chỉ là má»™t ngà y bố và mẹ Ä‘Æ°a con và o đại há»c. Không, có má»™t Ä‘iá»u gì khác là m tôi áy náy. Äó là cảm giác rằng tôi Ä‘Æ°a con gái tôi và o má»™t thế giá»›i có nhiá»u nguy hiểm hÆ¡n là thế giá»›i mà nó đã sinh ra. Tôi cảm thấy mình còn có thể hứa cho con gái tôi phòng ngủ của nó khi trở vá», nhÆ°ng tôi không thể hứa cho nó thế giá»›i - không theo cách thảnh thÆ¡i mà tôi đã thăm dò khi tôi bằng tuổi nó. Äiá»u đó thá»±c sá»± là m tôi áy náy. Vẫn áy náy.
Sá»± là m phẳng thế giá»›i, nhÆ° tôi đã thá» giải thÃch ở cuốn sách nà y, đã mang lại cho chúng ta các cÆ¡ há»™i má»›i, thách thức má»›i, đối tác má»›i nhÆ°ng, than ôi, cả các nguy cÆ¡ má»›i, đặc biệt vá»›i tÆ° cách những ngÆ°á»i MÄ©. Việc cấp bách là chúng ta tìm ra sá»± cân bằng đúng giữa tất cả các thứ nà y. Cấp bách là chúng ta trở thà nh các công dân toà n cầu tốt nhất mà chúng ta có thể - bởi vì trong má»™t thế giá»›i phẳng, nếu bạn không đến thăm má»™t láng giá»ng xấu, thì nó có thể đến thăm bạn. Và cấp bách rằng trong khi chúng ta vẫn cảnh giác vá»›i các Ä‘e dá»a má»›i, chúng ta không được để chúng là m tê liệt chúng ta. Trên hết, tuy váºy, cấp bách nhất là chúng ta nuôi dưỡng thêm nhiá»u ngÆ°á»i vá»›i trà tưởng tượng của Abraham George và Fadi Ghandour. Cà ng nhiá»u ngÆ°á»i có trà tưởng tượng 9/11 thì chúng ta cà ng có cÆ¡ há»™i tốt hÆ¡n để đẩy lùi má»™t 11/9 khác. Tôi từ chối chấp nháºn má»™t thế giá»›i thu nhá» hÆ¡n theo nghÄ©a sai, theo nghÄ©a rằng ngà y cà ng có Ãt nÆ¡i mà má»™t ngÆ°á»i MÄ© có thể Ä‘i mà không xét lại quyết định trÆ°á»›c và ngà y cà ng có Ãt ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i cảm thấy thoải mái khi đến MÄ©.
Nói cách khác, hai nguy cÆ¡ lá»›n nhất mà ngÆ°á»i MÄ© chúng ta đối mặt là má»™t sá»± bảo vệ thái quá - quá sợ má»™t 11/9 khác là m chúng ta tá»± giam mình trong bốn bức tÆ°á»ng, để tìm an ninh cá nhân - và quá sợ hãi cạnh tranh trên thế giá»›i 9/11, khiến chúng ta giam mình trong bốn bức tÆ°á»ng, để tìm an ninh kinh tế. Cả hai sẽ là thảm há»a cho chúng ta và cho thế giá»›i. Äúng, cạnh tranh kinh tế trên thế giá»›i phẳng sẽ bình đẳng hÆ¡n và gay gắt hÆ¡n. NgÆ°á»i MÄ© chúng ta sẽ phải là m việc chăm chỉ hÆ¡n, chạy nhanh hÆ¡n, và thông minh hÆ¡n để chắc chắn chúng ta nháºn được phần của mình. Song hãy đừng đánh giá thấp sức mạnh hay sức sáng tạo của chúng ta, sức có thể bùng lên từ thế giá»›i phẳng khi chúng ta thá»±c sá»± kết nối tất cả các trung tâm tri thức lại vá»›i nhau. Trên má»™t trái đất phẳng nhÆ° váºy, thuá»™c tÃnh quan trá»ng nhất mà bạn có thể có là trà tưởng tượng sáng tạo - năng lá»±c trở thà nh ngÆ°á»i đầu tiên hình dung ra là m sao có thể đặt tất cả các công cụ nà y theo các cách má»›i và là thú để tạo ra các sản phẩm, cá»™ng đồng, cÆ¡ há»™i, và lợi nhuáºn. Äó luôn là sức mạnh của MÄ©, vì MÄ© đã, Ä‘ang, và vẫn là cá»— máy Æ°á»›c mÆ¡ vÄ© đại nhất thế giá»›i.
Tôi không thể bảo bất kì xã há»™i nà o, ná»n văn hóa nà o để nói cái gì cho con cháu há», nhÆ°ng tôi có thể bảo bạn cái tôi nói cho các con tôi: Thế giá»›i Ä‘ang được san bằng. Bố đã không khởi Ä‘á»™ng nó và con không thể dừng nó lại, trừ vá»›i má»™t giá rất đắt cho sá»± phát triển con ngÆ°á»i và cho chÃnh tÆ°Æ¡ng lai con. NhÆ°ng chúng ta có thể quản là nó, bất chấp háºu quả ra sao. Nếu muốn nó tốt đẹp hÆ¡n chứ không phải tồi tệ Ä‘i, thì con và thế hệ của con phải không được sợ bá»n khủng bố hay sợ ngà y mai, dù là Al-Qaeda hay Infosys. Con có thể phát đạt trong thế giá»›i phẳng nà y, nhÆ°ng cần má»™t trà tưởng tượng đúng và má»™t Ä‘á»™ng cÆ¡ đúng. Trong khi cuá»™c sống của con bị 9/11 định hình mạnh mẽ, thì thế giá»›i lại cần con mãi mãi là thế hệ của 11/9 - thế hệ của những ngÆ°á»i lạc quan chiến lược, thế hệ vá»›i nhiá»u Æ°á»›c mÆ¡ hÆ¡n kà ức, thế hệ thức dáºy má»—i buổi sáng và không chỉ tưởng tượng các thứ có thể tốt hÆ¡n mà cÅ©ng hà nh Ä‘á»™ng trên sá»± tưởng tượng đó má»—i ngà y.
LỜI CẢM Æ N
Năm 1999 tôi xuất bản má»™t cuốn sách vá» toà n cầu hoá có tên Xe Lexus và Cây Ô liu. Hiện tượng chúng ta gá»i là toà n cầu hoá má»›i chỉ cất cánh khi đó, và Xe Lexus và Cây Ô liu đã là má»™t trong các ná»— lá»±c ban đầu để đặt má»™t khung khổ quanh nó. Cuốn sách nà y không có ý định để thay thế Xe Lexus và Cây Ô liu, mà đúng hÆ¡n để dá»± trên nó và đẩy các là lẽ lên phÃa trÆ°á»›c ở mức thế giá»›i đã tiến triển.
Tôi biết Æ¡n sâu sắc đối vá»›i nhà xuất bản của The New York Times và chủ tịch của Công ti New York Times, Arthur Sulzberger Jr., vì đã cho tôi nghỉ phép để có thể đảm nháºn viết cuốn sách nà y, và đối vá»›i Gail Collins, biên táºp trang xã luáºn của The New York Times, vì đã ủng há»™ việc nghỉ phép đó và toà n bá»™ dá»± án nà y. Là má»™t đặc ân để là m việc cho má»™t tá» báo tuyệt vá»i nhÆ° váºy. Arthur và Gail là những ngÆ°á»i đã thúc đẩy tôi để thá» tay nghá» của tôi ở các phim tà i liệu cho Kênh Discovery Times, đã Ä‘Æ°a tôi đến Ấn Äá»™ và kÃch thÃch toà n bá»™ cuốn sách nà y. Cảm Æ¡n vá» khÃa cạnh đó cả đối vá»›i Billy Campbell của Kênh Discovery vì sá»± ủng há»™ nhiệt tình của ông cho phim tà i liệu đó vỠẤn Äá»™, và đối vá»›i Ken Levis, Ann Derry, và Stephen Reverand vì đã giúp hoà n thà nh tốt việc đó. Không có Discovery cÆ¡ há»™i đã không xảy ra.
Tôi chẳng bao giỠđã có thể viết cuốn sách nà y, tuy váºy, mà không có má»™t số trợ giáo tuyệt vá»i từ các giá»›i công nghệ, kinh doanh, và chÃnh trị. Và i cá nhân phải được chá»n ra vì lá»i cảm Æ¡n đặc biệt. Tôi đã chẳng bao giá» bẻ được khoá mã của thế giá»›i phẳng mà không có sá»± giúp đỡ của Nandan Nilekani, CEO của công ti công nghệ Ấn Äá»™ Infosys, ngÆ°á»i đầu tiên chỉ ra cho tôi sân chÆ¡i được san phẳng thế nà o. Vivek Paul, tổng giám đốc công ti công nghệ Ấn Äá»™ Wipro, đã thá»±c sá»± Ä‘Æ°a tôi và o bên trong việc kinh doanh của thế giá»›i phẳng và giải mã nó tất cả cho tôi - hết lần nà y đến lần khác. Joel Cawley, ngÆ°á»i đứng đầu nhóm láºp kế hoạch chiến lược của IBM, đã giúp tôi kết nối rất nhiá»u dấu chấm giữa công nghệ và kinh doanh và hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị trên Hà nh Tinh Phẳng - các mối kết nối tôi đã chẳng bao giá» có mà không có ông. Craig Mundie, tổng giám đốc công nghệ của Microsoft, đã dẫn tôi qua những tiến hoá công nghệ là m cho thế giá»›i phẳng là có thể và đã giúp đảm bảo rằng trong việc viết vá» chúng tôi không phải thất bại nhục nhã. Ông đã là má»™t trợ giáo không mệt má»i và đòi há»i khắt khe. Paul Romer, kinh tế gia Äại há»c Stanford ngÆ°á»i đã là m rất nhiá»u công trình tốt vá» ná»n kinh tế má»›i, đã bá» thá»i gian để Ä‘á»c bản thảo và đưa cả nhân tÃnh và trà tuệ của ông và o nhiá»u chÆ°Æ¡ng. Marc Andressen, má»™t trong các nhà sáng láºp của Netscape; Michael Dell của Dell Inc.; Sir John Rose, chủ tịch của Rolls-Royce; và Bill Gates của Microsoft đã rất rá»™ng lượng trong bình luáºn vá» các mục nhất định. Bạn tôi nhà sáng chế Dan Simpkins đã hết sức giúp đỡ dẫn dắt kẻ má»›i và o nghá» nà y qua vÅ© trụ phức tạp của anh. Các câu há»i luôn thách thức của Michael Sandel đã kÃch thÃch tôi Ä‘i viết toà n bá»™ má»™t chÆ°Æ¡ng – “Sá»± Sắp xếp VÄ© đại.†Và Yaron Ezrahi, vì cuốn sách thứ tÆ° trong má»™t hà ng, để tôi lảy vô số ý tưởng từ đầu óc cá»±c kì sắc sảo của ông. CÅ©ng đúng thế vá»›i David Rothkopf. Không ai trong số há» chịu trách nhiệm vá» bất cứ sai sót nà o của tôi, chỉ vá» những thấu hiểu sâu sắc. Tôi thá»±c sá»± hà m Æ¡n há».
Rất nhiá»u ngÆ°á»i khác đã chia sẻ vá»›i tôi thá»i gian quý giá của há» và đã bình luáºn vá» các phần khác nhau của cuốn sách nà y. Tôi muốn cảm Æ¡n đặc biệt Allen Adamson, Graham Allison, Alex và Jocelyn Attall, Jim Barksdale, Craig Barrett, Brian Behlendorf, Katie Belding, Jagdish Bhagwati, Sergey Brin, Brill Brody, Mitchel Caplan, Bill Carrico, John Chambers, Nayan Chanda, Alan Cohen, Maureen Conway, Lamees El-Hadidy, Rahm Emanuel, Mike Eskew, Judy Estrin, Diana Farrell, Joel Finkelstein, Carly Fiorina, Frank Fukuyama, Jeff Garten, Fadi Ghandour, Bill Greer, Jill Greer, Promod Haque, Steve Holmes, Dan Honig, Scott Hyten, Shirley Ann Jackson, P. V. Kannan, Alan Kotz, Gary và Laura Lauder, Robert Lawrence, Jerry Lehrman, Rich Levin, Joshua Levine, Will Marshall, Walt Mossberg, Moisés NaiÃm, David Neeleman, Larry Page, Jim Perkowski, Saritha Rai, Jerry Rao, Rajesh Rao, Amartya Sen, Eric Schmidt, Terry Semel, H. Lee Scott Jr., Dinakar Singh, Larry Summers, Jeff Uhlin, Atul Vashistha, Philip Verleger Jr., William Wertz, Meg Whitman, Irving Wladawsky-Berger, Bob Wright, Jerry Yang, và Ernesto Zedillo.
Và lá»i cảm Æ¡n đặc biệt đến những ngÆ°á»i trợ lá»±c tinh thần và bạn trà tuệ liên tục của tôi Michael Mandelbaum và Stephen P. Cohen. Chia sẻ các ý tưởng vá»›i há» là má»™t trong những niá»m vui của Ä‘á»i tôi. Má»™t lá»i cảm Æ¡n đặc biệt cÅ©ng cho John Doerr và Hertbert Allen Jr., má»—i ngÆ°á»i đã cho tôi cÆ¡ há»™i để chạy thá» cuốn sách nà y trên má»™t số đồng nghiệp đòi há»i rất khắt khe và phê phán của há».
NhÆ° luôn luôn, vợ tôi, Ann, là ngÆ°á»i biên táºp đầu tiên, nhà phê bình, và ngÆ°á»i ủng há»™ toà n diện của tôi. Không có sá»± giúp đỡ của cô và đầu và o trà tuệ, thì cuốn sách nà y chẳng bao giá» xuất hiện. Tôi rất may có cô là bạn Ä‘á»i. Và lá»i cảm Æ¡n cho cả các con gái tôi Orly và Natalie vì sá»± chịu Ä‘á»±ng má»™t năm nữa xa Bố ở lì lâu trong văn phòng của mình, và mẹ yêu quý của tôi, Margaret Friedman, vì hà ng ngà y há»i tôi khi nà o cuốn sách xong. Max và Eli Bucksbaum đã cho sá»± cổ vÅ© có giá trị trong các giá» sáng ở Aspen. Và các chị tôi Shelley và Jane đã luôn luôn đứng cạnh tôi.
Tôi có phÆ°á»›c để có cùng tác nhân văn há»c, Esther Newberg, và chủ nhà xuất bản, Jonathan Galassi, cho bốn cuốn sách, và cùng biên táºp viên Paule Elie, cho ba cuốn sau cùng. Há» Ä‘Æ¡n giản là giá»i nhất trong nghá». Tôi cÅ©ng có phÆ°á»›c để có trợ là thông minh nhất và trung thà nh, Maya Gorman.
Cuốn sách nà y được Ä‘á» tặng cho ba ngÆ°á»i rất đặc biệt trong Ä‘á»i tôi: Mẹ và Bố vợ tôi, Matt và Kay Bucksbaum, và bạn thá»i ấu thÆ¡ thân nhất của tôi, Ron Soskin.
Tà i sản của quykiemtu
Từ khóa được google tìm thấy
àäàìàñ , áåñïëàòíûé , àâòîìîáèëÿ , áåðêîâà , ãèíåêîëîãèÿ , àëüäåáàðàí , äîìîäåäîâî , çàðàáîòîê , ëåñáèÿíêè , êîìñîìîëåö , îäèíöîâî , ìåòàëëîïðîêàò , ïåðåäà÷ , ïëàñòèêîâûå , ïîäàðîê , íîâîñòðîéêà , ïîèñê , ìîñýíåðãîñáûò , ïîðíîãàëåðåè , ïðàâîñëàâèå , ïðàçäíèêîâ , ñàíòåõíèêà , ñèòèáàíê , ñïàðòàê , òåëåôîííûé , õàêåð , òåíäåð , òåïëûé , óëüòðà , õèðóðãèÿ , ôîòîïðèêîëû , ôðèñêå , òðóäà , æàííà , ðàìáëåð , ÷àñòíûå