Nghệ nhân và Margarita - Mikhail Bulgacov

[leminhchau]

Chương 11
SỰ PHÂN THÂN CỦA IVAN

Cánh rừng nhỏ bên sông đối diện, một tiếng đồng hồ trước đây còn ngập trong ánh nắng mặt trời tháng Năm, giờ chuyển sang màu thẫm đục, nhòa đi rồi tan biến.

Nước chảy thành một bức tường dày đặc ngoài cửa sổ. Trên bầu trời thỉnh thoảng những dải chớp như sợi thừng xoắn ngoằn ngoèo lại lóe bừng lên, không trung như nổ tung, căn phòng của người bệnh chói lòa làn ánh sáng run rẩy đầy hăm dọa.

Ivan ngồi trên giường, nhìn ra con sông sủi bong bóng đục ngầu và lặng lẽ khóc. Cứ mỗi tiếng sấm vang, anh lại kêu lên rên rỉ và hai tay ôm lấy mặt. Những tờ giấy chi chít chữ của Ivan bị ngọn gió nổi lên trước cơn giông thổi vào phòng làm bay tứ tung, giờ nằm vương vãi dưới sàn nhà.

Những cố gắng của nhà thơ nhằm viết xong bản khai về gã chuyên gia khủng khiếp nọ đến giờ vẫn chưa thành. Vừa nhận được từ tay bà y sĩ to béo – có tên gọi là Praskovia Phedorovna - một mẩu bút chỉ và tờ giấy trắng, anh nhanh nhẹn lau hai tay và vội vã ngồi vào bàn, đoạn mở đầu anh viết khá nhanh:

“ Gửi các đồng chí công an. Tờ khai của Ivan Nikolaievich Bezdomnưi, hội viên MASSOLIT. Chiều hôm qua tôi cùng với M.A. Berlioz quá cố đi đến công viên hồ Pat’riarsi…”

Viết đến đây lập tức nhà thơ cảm thấy bối rối, mà cơ bản là vì cái từ “quá cố”. Chỗ này hoá ra một sự vô nghĩa: làm sao mà có thể đi với người “quá cố” được? Người đã quá cố thì không thể còn đi lại. Thật thế, biết đâu người ta lại cho mình là thằng điên!

Nghĩ như thế rồi, Ivan Nikolaievich bắt đầu chữa lại những câu đã viết thành: “… cùng với M.A.Berlioz, về sau trở thành quá cố…” Nhưng như thế này vẫn chưa thỏa mãn tác giả. Anh tiếp tục chữa thêm lần thứ ba, nhưng lần này lại còn tồi tệ hơn hai lần trước: “…Berlioz, người sau đó bị tàu điện cán chết…” – thêm vào đó ở đây lại còn dễ nhầm lẫn với cái tay nhạc sĩ cùng họ không ai biết đến kia nữa, và vì thế buộc phải chua thêm: “…không phải nhạc sĩ…”

Vật vã một lúc với hai ông Berlioz này chán rồi, Ivan Nikolaievich xóa đi tất cả và quyết định bắt đầu ngay từ một chỗ nào đó thật mãnh liệt, gay cấn để thu hút tức khắc sự chú ý của người đọc, và vì vậy anh viết về con mèo leo lên tàu điện, rồi sau đó quay trở lại với chi tiết về chiếc đầu bị cắt rời. Chiếc đầu đó và lời đoán trước của tay chuyên gia dẫn dắt anh tới những ý nghĩ về Ponti Pilat; và để cho thật có sức thuyết phục, Ivan quyết định kể lại đầy đủ toàn bộ câu chuyện về viên quan tổng trấn bắt đầu từ chỗ ông ta mặc chiếc áo choàng màu trắng với lần vải lót đỏ như máu bước ra hàng hiên cột tròn của cung điện Herod Đại đế.

Ivan làm việc say sưa, nào gạch bỏ những phần đã viết , nào viết thêm những lời mới, và thậm chí anh còn định vẽ lại cả Ponti Pilat, cả con mèo đi bằng hai chân sau. Nhưng những bức vẽ cũng không giúp được gì, và mỗi lúc tờ khai của nhà thơ càng trở nên rối rắm khó hiểu hơn.

Cho đến khi đám mây đen đáng sợ với những mép viền như bốc khói xuất hiện ở phía xa nơi chân trời kéo đến trùm lấp đám rừng nhỏ bên sông và gió nổi lên, Ivan cảm thấy rằng mình đã kiệt sức, không thể nào viết xong được tờ khai, anh không nhặt những tờ giấy bay vương dưới sàn lên nữa, mà ngồi khóc lặng lẽ và cay đắng.

Bà y sĩ Praskovia Phedorovna tốt bụng đến thăm nhà thơ trong thời gian cơn giông, trông thấy anh khóc, liền lo lắng kéo màn che lại để những tia chớp không làm cho người bệnh sợ hãi, nhặt những tờ giấy rơi dưới sàn lên và cầm chạy đi gọi bác sĩ.

Bác sĩ đến, tiêm cho Ivan một mũi vào cánh tay và an ủi anh, rằng anh sẽ không khóc nữa, rằng bây giờ tất cả sẽ qua khỏi, tất cả sẽ thay đổi và tất cả sẽ bị lãng quên đi.

Người bác sĩ nói đúng. Một chốc sau, cánh rừng con bên bờ sông đã trở lại như cũ. Nó hiện lên rõ đến từng thân cây một dưới vòm trời được rửa sạch xanh biếc như trước khi có cơn giông, và dòng sông lại thầm lặng chảy hiền hoà. Nỗi buồn rời khỏi lòng Ivan ngay sau khi tiêm xong, và bây giờ nhà thơ lặng lẽ nằm, mắt nhìn lên chiếc cầu vồng vắt ngang bầu trời.

Cứ thế cho đến chiều, thậm chí anh cũng không nhận thấy cầu vồng đã tan đi từ lúc nào, bầu trời dần chuyển sang màu bạc thếch và đượm buồn, cánh rừng ven sông cũng trở nên đen thẫm.

Uống xong cốc sữa nóng, Ivan lại nằm xuống giường và chính anh cũng ngạc nhiên trứơc những thay đổi trong ý nghĩ của mình. Trong trí nhớ của anh, con mèo ma quái nọ dường như bớt dữ tợn, mái đầu bị cắt rời không làm cho anh sợ; và thôi không nhớ đến nó, Ivan bắt đầu nghĩ rằng thực ra ở trong bệnh viện này cũng không đến nỗi tồi, rằng St’ravinski là một con người thông minh danh tiếng, được tiếp xúc với ông ta thật vô cùng dễ chịu, thêm vào đó bầu không khí buổi chiều sau cơn giông thật sảng khoái và tươi mát.

Ngôi nhà thương đã đi vào giấc ngủ. Trong các hành lang, lặng lẽ những ngọn đèn trắng đục đã được tắt đi, thay vào đó theo quy định là những chiếc đèn ngủ màu xanh yếu dịu, phía ngoài những cánh cửa mỗi lúc một ít nghe hơn tiếng bước chân nhẹ nhàng của các y tá, y sĩ trên lớp sàn nhựa hành lang.

Bây giờ Ivan nằm trong cơn mơ màng ngọt ngào, mắt nhìn khi thì lên bóng đèn điện nhỏ dưới chao đèn tỏa lan ánh sáng mát dịu từ trên trần nhà xuống, khi thì lên mảnh trăng vừa ló ra phía sau cánh rừng con đen thẫm, và nói chuyện với chính mình.

- Thực ra mà nói, tại sao mình lại xúc động đến vậy trước việc Berlioz rơi vào dưới bánh tàu điện ? –Nhà thơ biện luận – Nói cho cùng thì mặc xác anh ta chứ ! Quả thật, mình là gì với anh ta, anh em chẳng phải, ruột thịt thì không. Nếu nhìn thẳng vào vấn đề, thì thực ra mình nào có biết về anh ta nhiều nhặn gì cho lắm. Quả vậy, mình biết gì về anh ta nào ? Hoàn toàn không, ngoài mỗi chuyện anh ta hói trán và hùng biện đến kinh người. Rồi tiếp nữa, thưa các ngài, - Ivan tiếp tục bài nói của mình với một ai đó, - chúng ta thử phân tích xem: tại sao mà tôi, các anh hãy giải thích hộ, lại phát điên lên với cái tay giáo sư chuyên gia ảo thuật bí ẩn với một con mắt đen và trống rỗng kia ? Cái việc tôi mặc quần lót tay cầm nến đuổi theo ông ta một cách vô nghĩa, rồi sau đó là trận xô xát man rợ ở tiệm ăn kia – là để làm gì ?

- Này khoan đã, - con người Ivan cũ trước đây bỗng nghiêm khắc cất tiếng nói với Ivan mới, tiếng nói vang lên ở một nơi nào đó, không hẳn là bên trong, cũng không hẳn là bên tai, - dù sao thì ông ta vẫn biết trước về chuyện cái đầu của Berlioz sẽ bị cắt đứt kia mà ! Làm sao lại không xúc động lo lắng được ?

- Nhưng đồng chí nói gì vậy ? – Ivan mới phản bác lại Ivan cũ, - việc ở đây có ma quỷ dính dáng thì đã rõ rồi, đến đứa bé con cũng hiểu, ông ta là một con người khác thường và bí ẩn một trăm phần trăm. Nhưng chính đấy lại là điều thú vị nhất ! Một con người trực tiếp quen biết Ponti Pilat, các ngài còn cần cái gì thú vị hơn ? Và thay vì làm ồn ào lên một cách thật ngu ngốc ở công viên hồ Pat’riarsi, thì có thông minh hơn chăng là lịch sự hỏi ông ta về những gì sau đó đã xảy ra tiếp theo với Ponti Pilat và người tù Ha-Notxri ?

Thế mà mình có ma quỷ mới biết được đã làm gì ! Cứ tưởng rằng cái quan trọng nhất là Tổng biên tập tạp chí bị chẹt chết ! Vì thế mà tờ tạp chí phải đóng cửa chăng ? Hừ, biết làm sao được: con người thì phải chết, mà như có kẻ đã nói một cách rất đúng, phải chết một cách bất ngờ. Thì cầu cho vong hồn anh ta được yên nghĩ ! Rồi sẽ có một tổng biên tập khác, mà biết đâu đấy, thậm chí còn hùng biện hơn cả người tiền nhiệm của mình.

Mơ màng một lúc, Ivan mới nói với Ivan cũ một cách châm chọc:

- Tóm lại tôi là người như thế nào trong trường hợp này ?

- Thằng ngu ! - ở một nơi nào đó vang lên rất rõ một giọng nam trầm không thuộc bất kỳ một ai trong số hai Ivan và cực kỳ giống cái giọng trầm của tay chuyên gia nọ.

Ivan, không hiểu sao, không hề tự ái bởi cái từ “thẳng ngu” đó, mà ngược lại, còn ngạc nhiên một cách dễ chịu, cười khẩy rồi nằm yên lặng trong cơn mơ màng. Giấc ngủ đang kéo dần đến với Ivan, anh đã bắt đầu chiêm bao thấy những cây cọ đứng trên chân voi, một con mèo đi ngang qua – nó không đáng sợ, mà vui vẻ - tóm lại, Ivan sắp chìm đắm vào giấc ngủ, thì chấn song cửa sổ bỗng chuyển dịch sang bên không tiếng động, và trên ban công xuất hiện một bóng người bí ẩn nép mình tránh ánh trăng và đưa một ngón tay lên dọa Ivan.

Ivan không chút nào sợ hãi, nhỏm dậy trên giường và trông thấy ngoài ban công có một người đàn ông đang đứng. Người đàn ông đó đưa ngón tay lên áp vào môi, khẽ thì thầm:

- Xuỵt !

[leminhchau]

Chương 12
HẮC ẢO THUẬT VÀ SỰ LẬT TẨY NÓ

Một người đàn ông nhỏ thó đội mũ nồi vàng rách với chiếc mũi đỏ như huyết dụ hình trái lê, mặc quần dài kẻ ô, chân đi đôi ủng đánh xi bóng lộn lăn ra sân khấu nhà hát Tạp Kỹ trên chiếc xe đạp hai bánh bình thường. Trong tiếng nhạc phost’rot anh ta đi một vòng, rồi hét lên một tiếng đắc thắng, và chiếc xe dựng đứng lên. Đi bằng một bánh sau, anh ta chổng hai chân lên trời, khéo léo vừa đi vừa tháo bánh trước ra, ném nó vào sau tấm màn hậu sân khấu, rồi dùng hai tay quay pêđan tiếp tục di chuyển trên một bánh xe.

Một phụ nữ đẫy đà tóc bạch kim, mặc áo tricot, và váy lấp lánh những ngôi sao bạc, xuất hiện trên một bánh xe có cọc yên bằng kim loại rất cao và bắt đầu đi vòng tròn trên sân khấu. Mỗi lúc hai người gặp nhau, người đàn ông lại hét lên những tiếng chào và dùng chân bỏ chiếc mũ nồi ở trên đầu xuống.

Cuối cùng, cậu bé chừng tám tuổi với bộ mặt một ông già phóng ra và lượn vòng vèo giữa hai người lớn trên chiếc xe đạp hai bánh bé tí được gắn ổ còi ô tô rất lớn.

Lượn đi lượn lại mấy vòng, cả nhóm ba người trong tiếng trống rộn rã của dàn nhạc cùng phóng đến tận bên mép sân khấu, các khán giả ngồi ở dãy hàng đầu hét lên và co rúm người lại - họ tưởng rằng cả bộ ba cùng những chiếc xe của mình sẽ rơi thẳng xuống đầu dàn nhạc ngồi ở dưới.

Nhưng cả ba chiếc xe đạp đã dừng sững lại đúng vào cái khoảnh khắc khi các bánh trước của chúng sắp sửa trượt xuống đầu các nhạc công ở phía dưới hố sâu. Các diễn viên xe đạp đồng thanh hô to lên một tiếng “ hốp!” và nhảy xuống đất cúi mình chào; hơn nữa, người phụ nữ tóc bạch kim còn gửi đến các khán giả vô số chiếc hôn gió, và cậu bé thì bấm những tiếng còi xe hơi thật ngộ nghĩnh.

Tiếng vỗ tay rung chuyển cả tòa nhà, tấm màn xanh từ hai phía kéo đến che khuất các diễn viên xe đạp, những ngọn đèn xanh với dòng chữ “ lối ra’ ở các cánh cửa vụt tắt, và trong mạng nhện những chiếc thang dây dưới mái vòm bật sáng lên những quả cầu trắng như mặt trời. Bắt đầu giờ nghỉ giải lao trước khi vào phần cuối cùng của chương trình.

Có một người duy nhất hoàn toàn không quan tâm đến những tiết mục kỳ diệu trong kỹ thuật đi xe đạp của gia đình Giunli, - người đó là Grigori Danilovich Rimski. Ông ta ngồi một mình trong phòng làm việc, cắn chặt cặp môi mỏng dính và trên mặt thỉnh thoảng lại có bóng của một cơn co giật. Tiếp theo sự biến mất kỳ quái của Likhodeev là sự biến mất hoàn toàn không ngờ trước của trưởng phòng quản trị Varenukha.

Rimski biết rõ Varenukha đi đâu, nhưng anh ta đi và …không thấy trở về nữa ! Rimski nhún vai, thì thầm nói với mình:

- Nhưng vì sao ?!

Và kể cũng lạ, một con người tháo vát như phó giám đốc tài chính có khó khăn gì trong việc gọi dây nói đến và hỏi xem chuyện gì đã xảy ra, thế mà mãi cho đến tận mười giờ tối ông ta vẫn không thể nào buộc mình làm được điều đó.

Đến mười giờ, sau khi phải nỗ lực cưỡng bức mình thật sự, Rimski nhấc ống nghe lên và lập tức hiểu rằng điện thoại của mình không làm việc. Nhân viên văn thư báo cáo rằng tất cả những máy khác trong tòa nhà cũng đều bị hỏng. Cái điều tất nhiên là khó chịu nhưng dù sao cũng chưa phải là siêu thường này không hiểu sao đã làm phó giám đốc tài chính chấn động thật sự, nhưng đồng thời lại làm ông ta vui mừng: cái khả năng phải gọi điện thoại như vậy là không còn tồn tại nữa.

Vào đúng lúc phía trên đầu phó giám đốc nhấp nháy ngọn đèn đỏ báo bắt đầu giờ nghỉ giải lao, người nhân viên văn thư bước vào và thông báo rằng nhà nghệ sĩ nước ngoài đã đến. Phó giám đốc tài chính không hiểu sao như bị điện giật, mặt mày sầm xuống ủ dột hơn đám mây giông, ông ta đi vào hậu trường để tiếp vị khách đến biểu diễn, vì quả là không còn ai khác để làm việc đó nữa.

Rất nhiều những kẻ tò mò – các nhà ảo thuật mặc áo choàng sặc sở đội khăn xếp, một vận động viên trượt bang mặc áo blu bằng vải len đan, người dẫn chuyện mặt thoa phấn trắng bệch và một chuyêngia hóa trang, - tìm mọi cớ khác nhau để từ ngoài dãy hành lang , nơi đã bắt đầu vanglên những hồi chuông hiệu, ló đầu nhìn vào gian phòng hóa trang rộng lớn.

Nhà nghệ sĩ danh tiếng vừa mới đến làm cho tất cả phải kinh ngạc bởi chiếc áo đuôi tôm may rất lạ dài chưa ai thấy bao giờ, và bởi việc ông ta đến đây trong chiếc mặt nạ đen che kín nửa mặt. Nhưng lạ lùng hơn cả là hai kẻ đồng hành của nhà hắc ảo thuật: một người dài ngoẵng mặc đồ kẻ ô đeo kính vỡ mặt và một con mèo đen rất béo; vừa bước vào phòng hóa trang bằng hai chân sau, con mèo đã hoàn toàn tự nhiên ngồi xuống đivăng, nheo nheo mắt nhìn lên những bóng đèn hóa trang không có chao đèn.

Rimski cố tạo ra trên mặt mình một nụ cười – nhưng vì thế mà mặt ông ta chỉ trở nên thêm nhăn nhó và dữ tợn - khẽ nghiêng mình chào nhà ảo thuật im lặng ngồi cạnh con mèo trên đi văng. Không có bắt tay, mà thay vào đó người mặc áo quần kẻ ô suồng sã tiến đến tự giới thiệu mình với phó giám đốc tài chính là “trợ lý của ngài nghệ sĩ đây”. Điều này làm cho Rimski ngạc nhiên và khó chịu: trong bả hợp đồng hoà toàn không nói gì đến trợ lý nào cả.

Một cách khá gượng gạo và khô khan, Grigori Danilovich hỏi tay trợ lý áo kẻ ô không biết từ đâu rơi xuống đầu ông ta là đạo cụ của nghệ sĩ ở đâu ?

- Ôi viên ngọc trời cho của tôi, ôi ngài phó giám đốc vô ngần yêu quý, - tay trợ lý của nhà ảo thuật đáp bằng giọng ngân rè rè, - đạo cụ của chúng tôi luôn luôn bên mình. Nó đây ! Ây, xvây, đrây ! – và, huơ huơ những ngón tay khòng khoèo trước mặt Rimski, gã bất ngờ lấy từ sau tai của con mèo ra chiếc đồng hồ mạ vàng có dây đeo, đó là chiếc đồng hồ của chính Rimski mà cho đến phút trước đây, vẫn nằm yên trong túi áo gilê của phó giám đốc tài chính phía dưới áo vét cài chặt hết các cúc và lại còn móc chặt dây đeo vào khuyết áo nữa.

Bất giác Rimski đưa tay chộp lấy bụng, những người đứng xung quanh thốt lên ngạc nhiên, còn người hoá trang ló cổ nhìn vào cửa thì cười ằng ặc thán phục.

- Đồng hồ của ngài phải không ạ? Xin ngài nhận lấy cho, - gã mặc áo kẻ ô suồng sã mỉm cười ngửa bàn tay cáu bẩn trả lại cho Rimski đang đứng ngơ ngác trước vật sở hữu riêng của ông ta.

- Đi tàu điện thì phải tránh xa cái loại người này, - người dẫn chuyện vui vẻ nói khẽ vào tai người hóa trang.

Nhưng con mèo đã trình diễn một tiết mục còn ngoạn mục hơn cái trò thó đồng hồ của người khác. Đột ngột rời đivăng đứng dậy, nó đi bằng hai chân sau đến bên chiếc bàn cạnh tấm gương đứng, dùng một chi trước rút chiếc nắp ra khỏi bình đựng nước, rót nước ra cốc, uống cạn, rồi đặt nắp bình vào chỗ cũ, lấy khăn hoá trang lau mấy sợi ria ướt.

Lần này tất cả chỉ đứng há hốc mồm, không ai thốt lên lời nào, chỉ có nhà hoá trang thì thào thán phục:

- Ôi, cực kỳ !

Tiếng chuông rộn rã vang lên lần thứ ba, và tất cả mọi người, hào hứng sôi nổi đón chờ những tiết mục hấp dẫn, ùa ra khỏi phòng hóa trang.

Một phút sau, những quả cầu trong phòng khán giả vụt tắt, dãy đèn trước sân khấu bật ánh sáng đỏ chiếu lên phần dưới của tấm màn, và ở khe giữa của tấm màn hiện lên trước mặt các khán giả một người đẫy đà, vui vẻ như đứa trẻ, với bộ mặt cạo nhẵn nhụi, mặc áo đuôi tôm nhàu nát và chiếc sơ mi lót trong từ lâu chưa giặt. Đó là George Belganski, người dẫn chương trình chuyên nghiệp nổi tiếng khắp Moskva.

- Thưa quý vị đồng bào – Beiganski mỉm một nụ cười con trẻ và cất tiếng nói – bây giờ trình diễn hầu quý vị sẽ là… - nói đến đây, Belganski tự dừng lời mình và đổi sang nói bằng một giọng khác. - Tôi thấy là sang phần ba của chương trình hình như khán giả càng đông hơn? Hôm nay phải đến một nửa thành phố tới đây ! Mấy hôm trước tôi gặp một người bạn và hỏi anh ta: “Làm sao cậu không đến chỗ tớ? Hôm qua cả một nửa thành phố đến chỗ tớ đấy.” Còn anh ta đáp: “ Nhưng tớ sống ở một nửa thành phố khác !” – Belgalski ngừng lời, chờ một trận cười sẽ nổ ra, nhưng vì không thấy ai cười, anh ta đành tiếp tục. - …Thưa quý vị, người biểu diễn: ngài nghệ sĩ nước ngoài nổi tiếng Voland, với các tiết mục hắc ảo thuật ! Tất nhiên, chúng ta đều hiểu rằng, - Belganski mìm một nụ cười thông thái, - nói chung, nó, cái gọi là hắc ảo thuật không tồn tại trên thế giới này, và thực chất nó chẳng phải cái gì khác ngoài những trò mê tín, ở đây chỉ đơn giản là nhà nghệ sĩ bậc thầy Voland có một trình độ kỹ thuật ảo thuật rất hoàn bị, điều đó chúng ta sẽ thấy rõ trong phần thú vị nhất của chương trình, tức là phần lật tẩy cái kỹ thuật đó, và vì tất cả chúng ta ai cũng như ai đều vừa khao khát đươc trực tiếp mục kích cả kỹ thuật lẫn sự lật tẩy kỹ thuật đó, xin mời quý ngài Voland !

Nói xong một mớ nhảm nhí, Belganski áp hai bàn tay vào nhau và cởi mở vung về phía khe hở giữa tấm màn, tấm màn khẽ kêu sột soạt dịch chuyển sang hai bên.

Sự xuất hiện nhà ảo thuật với tay trợ lý dài ngoẵng và con mèo ( nó bước lên sân khấu bằng hai chân sau) làm cho các khán giả vô cùng thích thú.

- Ghế bành lại đây ! – Voland khẽ ra lệnh,và ngay lập tức, vào đúng giây đồng hồ ấy, không hiểu từ đâu và bằng cách nào, trên sân khấu xuất hiện một chiếc ghế bành. Nhà ảo thuật ngồi vào đó, nói:

- Này, Phagot thân mến, - Voland hỏi tay trợ lý hề mặc áo kẻ ô (như vậy là ngoài cái tên “Koroviev” ra, gã còn có một tên khác nữa), - hãy nói ta nghe, theo ngươi, dân Moskva thay đổi nhiều lắm phải không ?

Nhà ảo thuật nhìn xuống đám khán giả đang lặng ngắt, sững sờ trước sự xuất hiện của chiếc ghế bành từ trong khôngkhí.

- Thưa messir, đúng thế ạ, - Phagot-Koroviev đáp khẽ.

- Ngươi nói đúng, dân thành thị thay đổi nhiều về bề ngoài, cũng như bản thân thành phố ấy. Về trang phục thì không nói làm gì, nhưng đã xuất hiện những …chúng gọi là gì nhỉ ?...tàu điện, xe hơi…

- Ôtô buýt, - Phagot kính cẩn nhắc.

Khán giả chăm chú lắng nghe đoạn đối thoại đó, cho rằng nó là khúc dạo đầu cho những trò ảo thuật lạ lùng. Phía sau tấm phông hậu trường chật ních các diễn viên và công nhân phục vụ sân khấu, và giữa những bộ mặt của họ nổi lên bộ mặt căng thẳng, tái nhợt của Rimski.

Trên nét mặt của Belganski đứng cạnh sân khấu bắt đầu xuất hiện vẻ ngơ ngác. Hơi nhướng cặp lông mày, lợi dụng khoảng nghỉ trong câu chuyện của hai người, anh ta cất tiếng:

- Nhà nghệ sĩ nước ngoài bày tỏ sự khâm phục đối với thành phố Moskva đã phát triển mạnh mẽ về mặt kỹ thuật, cũng như đối với những người dân Moskva, - nói đến đây, Belganski mỉm cười hai lần, lúc đầu hướng về gian chính ở phía dưới, sau là với các tầng gác ở trên.

Voland, Phagot và con mèo đều quay đầu nhìn về phía người dẫn chương trình.

- Chẳng lẽ ta bày tỏ sự thán phục sao ? – nhà ảo thuật hỏi Phagot.

- Hoàn toàn không, thưa messir, ngài không hề bày tỏ sự thán phục nào cả ạ, - gã đáp.

- Thế người kia nói cái gì ?

- Hắn ta nói láo ấy mà ! – Tay trợ lý áo kẻ ô hét vang cả nhà hát, rồi quay lại phía Belganski – Xin chúc mừng, xin chúc mừng ngài đã nói láo.

Từ trên gác có tiếng cười ồ lên, còn Belganski giật mình, trố mắt.

- Nhưng cái làm ta quan tâm không chỉ là ôtôbuýt, điện thoại và các thứ…

- Máy móc khác! – gã áo kẻ ô nhắc.

- Hoàn toàn đúng thế, cảm ơn, - nhà ảo thuật chậm rãi nói bằng giọng trầm và nặng, - mà có một vấn đề khác quan trọng hơn: họ, những người dân thành phố này, bên trong có thay đổi không ?

- Đó là một vấn đề cực kỳ quan trọng, thưa messir.

Sau hội trường, mọi người bắt đầu nhìn nhau và nhún vai. Belganski đứng, mặt đỏ tía, còn mặt Rimski thì trắng bệch. Nhưng lúc đó, như đoán được nổi sốt ruột bắt đầu xuất hiện của mọi người, nhà ảo thuật nói:

- Nhưng chúng ta quá mãi nói chuyện, Phagot thân mến ạ, còn khán giả đã bắt đầu chán. Ngươi hãy làm một cái gì đó đơn giản để bắt đầu đi.

Phòng xem cựa mình nhẹ nhõm. Phagot và con mèo tản về hai bên của dãy đèn trước sân khấu. Phagot bật ngón tay, hét to vẻ ngang tàng:
- Ba, bốn ! – và giơ tay bắt từ trong không khí một bộ bài, xáo quân rồi ném rãi thành một dải băng cho con mèo. Mèo đón lấy dải băng rồi ném trả lại. Con rắn giấy nhẳn mượt phát ra tiếng phì phì, Phagot há miệng như một con chim non và nuốt cả bộ bài hết quân này đến quân khác.

Liền đó, con mèo khuỳnh chi sau bên phải, nghiêng người chào, gây nên một tràng vỗ tay nồng nhiệt.

- Giỏi, giỏi lắm ! - từ sau hậu trường vang lên những tiếng kêu thán phục.

Còn Phagot chỉ ngón tay xuống phía khán giả ở tầng dưới và tuyên bố:

- Cỗ bài bây giờ, thưa quý vị, đang ở hàng thứ bảy trong túi của công dân Partrevski ngay giữa tờ giấy bạc ba rúp và tờ giấy gọi ra toà về việc trả tiền cấp dưỡng cho nữ công dân Gienkova.

Mọi người ở tầng dưới xôn xao, nhấp nhổm đứng dậy nhìn, và cuối cùng một người đàn ông – đúng tên là Partrevski - cả người đỏ lựng lên vì kinh ngạc, lôi từ trong ví ra cổ bài, và không biết phải làm gì với nó, chọc chọc vào không khí.

- Anh cứ giữ nó lại để làm kỷ niệm ! – Phagot hét to. – Chính anh chiều qua lúc ăn tối đã nói rằng, nếu như không có trò chơi bài thì cuộc sống của các anh ở Moskva chắc phải chán không chịu được đấy thôi.

- Tiết mục cũ rồi, - từ tầng gác có tíếng vọng xuống, - cái người ngồi dưới đó là cùng hội với các anh !

- Anh cho thế à ? – Phagot hét lên, mắt nheo nheo nhìn lên tầng gác, - nếu thế thì anh cũng cùng bọn với chúng tôi vì trong túi anh cũng có !

Tầng trên nhốn nháo, rồi vang lên một giọng mừng rỡ:

- Đúng rồi ! Có thật !...Khoan! mà đây là giấy bạc !

Những người ngồi ở tầng dưới quay đầu lại nhìn. Ở tầng gác trên, một người đàn ông nào đó ngơ ngác tìm thấy trong túi áo của mình một gói giấy được buộc kỹ theo lối ngân hàng với dòng chữ đề ngoài: “ Một nghìn rúp”.

Những người ngồi bên vươn người về phía ông ta, còn ông ta kinh ngạc dùng móng tay chọc lớp vỏ, cố nhận biết đó là tiền thật hay chỉ là những tờ giấy phù phép.

- Ê, tiền thật ! Toàn giấy mười rúp ! – trên tầng gác vang lên những tiếng hét mừng rỡ.

- Hãy làm với tôi một gói như thế đi ! - Một ông ta béo ngồi hàng giữa tầng dưới vui vẻ đề nghị.

- Avec plaisir (1), - Phagot hét lên đáp – nhưng tại sao lại chỉ với một mình quý vị? Tất cả mọi người đều sẽ tích cực tham gia ! – Và gã hô - Mời nhìn lên trên ! Một!- - trong tay gã hiện ra khẩu súng lục – Hai! – Nòng súng chĩa lên cao. – Ba ! - Một ánh chớp, một tiếng nổ bục , và tức khắc từ trên mái vòm, chới với giữa những thanh dóng lả tả rơi xuống phòng xem vô số tờ giấy trắng.

Những tờ giấy quay đảo, bay tung ra bốn phía, rơi xuống cả tầng gác trên, cả hầm dàn nhạc, cả sân khấu. Sau mấy giây trận mưa giấy bạc mỗi lúc một dày đặc thêm, đã rơi xuống tận các dãy ghế ngồi và người xem bắt đầu đua nhau đón bắt.

Hàng trăm cánh tay huơ lên, mọi ngưởi soi những tờ giấy bạc về phía ánh sáng trên sân khấu và trông thấy những dấu chìm hiển nhiên và quý báu nhất. Cả cái mùi của chúng cũng không cho phép có một nghi ngờ nào, đó là cái mùi tuyệt vời không có gì so sánh nổi của những tờ giấy bạc mới in. Thoạt đầu là sự vui vẻ, rồi sau là sự kinh ngạc bao trùm lấy cả nhà hát. Đâu đâu cũng vang lên từ “mười rúp, mười rúp”, những tiếng hô cảm thán “ Ôi chà !” và tiếng cười vui vẻ... Một vài kẻ đã bò giữa lối đi, sờ soạn dưới các chân ghế. Nhiều người đứng lên trên mặt ghế, vươn tay đón bắt những tờ giấy chao đảo, chờn vờn.

Trên mặt của những người công an dần dần lộ vẻ phân vân, còn các diễn viên bắt đầu công khai thò đầu khỏi tấm phông hậu trường ngó ra.

Từ trên ban công vẳng xuống giọng nói: “ Anh chộp cái gì thế hả ? Đây là của tôi ! Nó bay đến chỗ tôi!” và một giọng nói khác: “ Này anh kia, đừng có mà xô, tự tôi cũng xô cho bây giờ !”. Rồi bỗng nghe có tiếng đánh huỵch, ngay lập tức trên ban công xuất hiện chiếc mũ công an, và một người nào đó bị dẫn đi khỏi ban công.

Nói chung, sự huyên náo mỗi lúc một tăng và không biết là nó sẽ biến thành cái gì nếu như Phagot không đột ngột thổi một cái vào không khí, chấm dứt trận mưa tiền.

Hai chàng thanh niên, sau khi trao đổi với nhau một cái nhìn nhiều hàm ý và vui vẻ, liền rời khỏi chỗ và đi thẳng xuống quầy ăn. Trong nhà hát ồn ào như ong vỡ tổ, mắt của tất cả các khán giả đều long lanh đầy kích động. Vâng, vâng, không biết là tất cả những cái đó sẽ biến thành cái gì nếu như Belganski không thu dồn hết sức lực của mình và bắt đầu hoạt động. Cố tự chủ lại, anh ta theo thói quen xoa hai tay vào nhau, bằng một giọng nói oang oang cất tiếng:

- Thế đấy, thưa đồng bào, chúng tôi và quý vị vừa trông thấy một trường hợp của cái gọi là thôi miên tập thể. Một thí nghiệm khoa học thuần túy, nó chứng minh một cách không có gì tốt hơn là không hề có các phép lạ và ma thuật nào cả. Chúng ta xin đề nghị đại pháp sư Voland lật tẩy cái thí nghiệm này. Bây giờ, thưa đồng bào, quý vị sẽ thấy rằng những tờ có vẻ như là giấy bạc này sẽ biến mất cũng đột ngột như chúng đã xuất hiện.

Nói đến đây anh ta vỗ tay, nhưng tiếng vỗ tay của Bengalski vang lên hoàn toàn đơn độc, và tuy trên mặt anh ta rạng rỡ một nụ cười tự tin, nhưng trong cặp mắt hoàn toàn không có sự tự tin đó, còn cái mà chúng để lộ lại gần như một sự cầu khẩn thì đúng hơn.

Khán giả không thích những lời nói của Bengalski. Một sự im lặng tuyệt đối bao trùm nhà hát, nó bị phá vỡ bởi giọng nói của Phagot mặc áo kẻ ô.

- Đây lại là một trường họp của cái gọi là nói láo, - gã lớn tiếng tuyên bố bằng giọng tênô dê đực – thưa quý vị, đây chính là tiền thật đấy !

- Đúng thế, - một giọng trầm gầm lên ở đâu đó trên cao.

- Hơn nữa, cái tay này, - Phagot chỉ tay vào Bengalski, - đã làm cho tôi phát ngán lên rồi. Cứ chõ miệng vào những nơi không có ai khiến, bằng những nhận xét giả dối làm hỏng cả chương trình ! Chúng ta biết làm gì với hắn bây giờ ?

- Vặn đầu hắn đi ! - Một người nào đó ở trên tầng gác nghiêm khắc nói.

- Anh nói sao, hả ? – Phagot lập tức hưởng ứng cái đề nghị tồi tệ kia. – Vặn đầu đi hả ? Một ý kiến hay lắm ! Beghemot(2) ! – gã quát con mèo, - làm đi ! Ây, xvây, đrây !

Và lúc đó đã xảy ra một việc chưa từng thấy. Lông trên mình con mèo đen bỗng dựng ngược, nó ngao lên một tiếng thật rùng rợn, thu nhỏ mình lại thành khối tròn, rồi như một con báo bật phóng thẳng lên ngực Bengalski, rồi từ ngực nhảy lên đầu. Vừa phát ra những tiếng gầm gừ, con mèo vừa quắp những cặp chi mũm mĩm vào mái tóc lơ thơ của người dẫn chương trình, rồi rú lên man dại, chỉ sau hai vòng quay đã vặn đứt mái đầu đó ra khỏi chiếc cổ đầy đặn.

Hai nghìn rưỡi con người ngồi trong rạp nhất loạt thốt lên một tiếng kêu. Máu bắn vọt lên cao thành vòi phun từ những động mạch bị đứt trên cổ rồi rơi xuống nhuộm đỏ áo sơ mi trước ngực và chiếc áo đuôi tôm. Tấm thân không đầu lảo đảo chèo đôi chân một cách ngớ ngẩn rồi ngã ngồi xuống sàn sân khấu. Dưới phòng xem nổi lên những tiếng rú điên dại của phụ nữ. Con mèo trao thủ cấp cho Phagot, gã túm lấy tóc nhấc lên và giơ ra cho khán giả xem; chiếc đầu kinh hoàng hét vang khắp cả nhà hát:

- Bác sĩ !

- Ngươi có còn ăn nói đủ mọi chuyện nhảm nhí như vậy nữa không ? – Phagot dữ tợn hỏi chiếc đầu đang khóc nức nở.

- Không dám nữa ạ ! - chiếc đầu rít lên.

- Lạy trời, đừng hành hạ anh ta nữa ! - Đột nhiên có một giọng phụ nữ từ các hàng ghế lô vang lên át những tiếng ồn ào náo loạn, và nhà ảo thuật quay nhìn về phía có giọng nói đó.
- Vậy thì thế nào đây, thưa quý vị, tha thứ cho hắn à ? – Phagot hướng xuống phòng xem hỏi.
- Tha đi ! Tha đi ! – Lúc đầu vang lên những tiếng rời rạc, chủ yếu là của phụ nữ, nhưng sau chúng hòa vào một bản đồng ca của giọng đàn ông.
- Thưa messir, ngài ra lệnh thế nào ạ ? – Phagot hỏi nhà ảo thuật với nửa mặt che kín.
- Thôi được, - ông ta trầm ngâm đáp- họ vẫn chỉ là người thôi mà. Họ thích tiền, nhưng điều đó thì bao giờ vẫn vậy...Loài người thích tiền, dù cho tiền được làm bằng gì đi nữa - bằng da, bằng giấy, bằng đồng hay bằng vàng. Ừ, thì họ nông nổi... nhưng...đôi khi lòng từ tâm cũng nổi lên trong lòng họ...những con người bình thường...nói chung cũng giống như những người trước kia...chỉ có vấn đề nhà cửa làm cho họ hư hỏng... – và ông ta nói to ra lệnh - Lắp đầu vào.

Con mèo, sau khi ngắm nghía cẩn thận, cắm chiếc đầu vào cổ người dẫn chương trình; chiếc đầu gắn chặt vào chỗ của mình hệt như chưa bao giờ bị tách ra cả, và căn bản là thậm chí không thấy có một vết đứt sẹo nào trên cổ. Con mèo lại dùng chân phủi lên chiếc áo đuôi tôm và cổ áo sơmi là hồ cứng của Benganski, các vết máu liền biến mất. Phagot nhấc Bengalski đang ngồi trên sàn đứng dậy, nhét vào túi áo đuôi tôm cho anh ta một tập giấy bạc mười rúp và hét đuổi khỏi sân khấu:

- Biến khỏi đây đi ! Không có ngươi sẽ vui vẻ hơn !

Ngơ ngác nhìn quanh, lảo đảo, người dẫn chương trình chỉ bước đến bên buồng cứu hỏa thì kiệt sức hét lên thảm thiết.

- Đầu của tôi ! Ôi đầu của tôi !

Rimski cùng mấy người khác chạy đến đỡ. Bengalski òa lên khóc hai tay bắt một cái gì đó trong không khí, miệng lẩm bẩm:

- Trả đầu của tôi đây ! Trả đầu đây ! Các người cứ lấy nhà đi, lấy tranh đi, nhưng hãy trả đầu đây !

Một nhân viên văn thư chạy đi gọi bác sĩ. Mọi người định đặt Bengalski nằm trên đivăng, nhưng anh ta vùng vẫy, tỏ ra dữ tợn. Buộc phải gọi xe đến. Khi anh chàng dẫn chương trình bất hạnh đã được chở đi, Rimski chạy trở ra sân khấu và trông thấy ở đấy đang diễn ra những trò kỳ lạ mới. Và cũng đúng vào lúc đó, hay sớm hơn một chút, nhà ảo thuật cùng với chiếc ghế bành bạc thếch của mình đã biến khỏi sân khấu, đồng thời cần phải nói thêm rằng : các khán giả, đang mải mê với những chuyện khác thường mà Phagot gây ra trên sân khấu, không nhận thấy điều đó.

Phagot, sau khi đuổi người dẫn chương trình khốn khổ đi khỏi, liền tuyên bố với khán giả như sau:
- Còn bây giờ, khi đã tống cổ được cái tay gây chuyện chán ngắt kia, chúng ta sẽ mở một cửa hiệu nữ trang !

Thế là ngay tức khắc sàn sân khấu được phủ bằng những tấm thảm Ba Tư, xuất hiện một dãy gương lớn hai bên được chiếu bằng những ống đèn màu xanh, và giữa những chiếc gương là các quầy bán hàng mẫu. Trong một quầy, khán giả kinh ngạc và vui vẻ trông thấy những tấm áo dài nữ Paris đủ kiểu cách đủ màu sắc; trong quầy khác là hàng trăm chiếc mũ phụ nữ, cắm lông chim và không cắm lông chim, có khóa và không có khóa; hàng trăm đôi giày - đen, trắng, vàng, bằng da thuộc, da láng, da mịn, có đai móc, có ngọc đính. Giữa những đôi giày nổi lên vô số hộp, bên trong là các lọ pha lê đựng nước hoa lấp lánh. Hàng núi ví, túi xách bằng da sơn dương, da hưu mịn, bằng lụa. và giữa chúng là những đống lớn các hộp dài mạ vàng đựng các thỏi son môi.

Có quỷ nào biết bỗng từ đâu xuất hiện một cô gái tóc hung vận phục sức buổi tối màu đen, một cô gái xinh đẹp mọi bề, nếu như không có vết sẹo kỳ quái trên cổ làm xấu đi; cô ta đứng cạnh quầy hàng mỉm cười theo lối bà chủ.

Phagot, với nụ cười ngọt ngào, thông báo rằng hãng sẽ tổ chức một cuộc trao đổi hoàn toàn không mất tiền cho những ai đổi áo dài, giày dép cũ lấy áo và giày mốt Paris. gã cũng nói thêm tương tự như vậy về túi, ví. nước hoa và các thứ khác.

Con mèo bắt đầu huơ chân sau trên sàn, khuỵu xuống chào, đồng thời chân trước làm những động tác giống như động tác của những người bảo vệ mở cửa mời khách vào.

Cô gái cất giọng tuy hơi khàn khàn, nhưng khá ngọt ngào, ngọng nghịu nói những câu gì đó khó hiểu, nhưng nếu xét theo vẻ mặt những người đàn bà ngồi dưới phòng xem, chắc là rất hấp dẫn;

- Herlen, Sanel số năm, Misuco Narcis Nuar, áo dài dạ hội, áo dài để dự tiệc coctai...

Phagot uốn éo, con mèo liên tục gập người cúi chào, còn cô gái mở các cánh cửa gương của tủ hàng.

- Xin mời ! Phagot gào lên, - xin mời, cứ hoàn toàn mạnh dạn và tự nhiên !

Khán giả hồi hộp, xôn xao, nhưng lúc này còn chưa có ai dám lên sân khấu. Cuối cùng, một người đàn bà tóc đen bước ra khỏi hàng ghế thứ mười, mỉm cười với vẻ mặt thây kệ tất cả và nhổ toẹt vào tất cả, đi theo bậc tam cấp bên cạnh lên sân khấu.

- Hoan hô ! – Phagot hét, - xin chào bà khách đầu tiên ! Beghemot, mang ghế lại ! Thưa madam, bắt đầu từ giày ạ

Người đàn bà tóc đen ngồi vào chiếc ghế bành,và Phagot lập tức quẳng xuống thảm trước mặt chị ta cả một đống giày.

Người đàn bà tóc đen cởi chiếc giày bên chân phải của mình, đi thử một chiêếc màu hoa cà, giẫm giẫm lên thảm, xem xét đế.
- Chúng có siết vào chân không đấy? - chị ta hỏi vẻ nghĩ ngợi.
Phagot đáp lại đầy tự ái:
- Đâu có, đâu có ! – Và con mèo cũng ngao lên vẻ không bằng lòng.
- Tôi lấy đôi này, thưa mexừ, - người đàn bà tóc đen kiêu kỳ nói và xỏ nốt chiếc thứ hai vào chân..

Đôi giày cũ của người đàn bà tóc đen đã bị ném vào sau màn hậu, cả chị ta cũng đi theo vào đó cùng cô gái tóc hung và Phagot với mấy chiếc áo dài mẫu trên vai. Con mèo xăng xái chạy đi chạy lại và vắt lên cổ một chiếc thước dây để làm ra vẻ thêm phần quan trong.

Một phút sau người đàn bà tóc đen bước từ bức màn hậu ra, trên người bận một chiếc áo dài gợi nên tiếng thở dài chạy suốt các hàng ghế khán giả. Người đàn bà dũng cảm, trở nên xinh đẹp đến kỳ lạ, bước tới đứng trước gương, cử động cặp vai trần. sửa lại búi tóc trên gáy và quay đầu, cố nhìn rõ lưng mình.

- Hãng xin mađam nhận vật này làm kỷ niệm – Phagot nói và trao cho người đàn bà tóc đen một hộp để mở đựng lọ nước hoa.

- Merci ! - Người đàn bà tóc đen kiêu kỳ đáp và bước xuống bậc tam cấp của sân khấu đi về chỗ ngồi. Trong khi chị ta đang bước đi, nhiều khán giả nhỏm dậy, chạm tay sờ vào chiếc hộp.

Đến đây thì phòng xem nổ bùng lên như ong vỡ tổ, phụ nữ từ mọi hướng đổ xô lên sân khấu. Trong tiếng thở dài, cười nói kích động chung vang lên một giọng đàn ông: “ Tôi không cho phép cô!” – Và giọng đàn bà: “ Đồ độc tài thị dân, đừng có bẻ gãy tay tôi như thế !” Những người đàn bà biến mất vào phía sau tấm màn hậu, bỏ lại ở đó áo váy cũ của mình và bước ra trong những bộ trang phục mới. Trên những chiếc ghế đẩu chân mạ vàng, các bà, các chị ngồi thành hàng, mạnh mẽ giẫm những đôi chân đi giày mới xuống thảm. Phagot quỳ xuống sàn, giúp các bà các chị đi giày; con mèo còng người mang hàng đống túi xách, ví và giày từ quầy đến và ngược lại; cô gái với chiếc cổ bị vết sẹo cắt ngang lúc xuất hiện, lúc biến mất và bây giờ đã nói toàn bằng tiếng Pháp, nhưng một điều kỳ lạ là tất cả những người đàn bà, kể cả những người không biết lấy một từ tiếng Pháp nào, cũng lập tức hiểu cô ta ngay từ nửa lời.

Một người đàn ông chen lên sân khấu đã làm cho tất cả phải kinh ngạc. Ông ta thông báo rằng bà vợ của ông ta bị cúm, vì vậy xin chuyển qua ông ta cho vợ một cái gì đó. Để chứng minh rằng ông ta có vợ thật, người đàn ông sẳn sàng đưa hộ chiếu ra trình. Lời tuyên bố của người chồng chu đáo gợi nên một trận cười ầm ĩ. Phagot gào lên rằng gã tin ông ta như tin chính bản thân mình, không cần hộ chiếu, và trao cho người đàn ông hai đôi tất lụa dài, về phần mình con mèo cũng tặng thêm một hộp son môi.

Những người đàn bà chậm chân chen nhau xô lên sân khấu; từ sân khấu chảy xuống là dòng người mặt mày rạng rỡ mặc áo dài dạ hội, áo Pyjama thêu hình con rồng, áo vét lễ phục nghiêm túc, mũ đội lệch sang một bên đầu.

Lúc đó Phagot tuyên bố rằng vì đã quá khuya nên cửa hiệu sau một phút nữa sẽ đóng cửa cho đến tối mai, và trên sân khấu diễn ra một cảnh tột cùng hỗn loạn chưa từng thấy. Các bà, các cô vội vàng cuống quýt, không cần đo ngắm, tranh nhau chộp lấy giày. Một bà xông vào sau tấm màn hậu như một cơn gió lốc, tụt áo quần của mình ném xuống đó rồi quấn lên người cái vật gì vớ được đầu tiên - chiếc áo choàng lụa thêu hoa lớn, và ngoài ra còn túm thêm được hai lọ nước hoa.

Đúng một phút sau, một tiếng súng lục vang lên, những tấm gương biến mất, các quầy hàng và ghế đẩu biệt tăm, thảm trải sàn và màn che tan biến trong không khí. Cái biến mất sau cùng là núi áo quần và giày dép cũ cao ngất; sân khấu lại trở nên trần trụi, trống trải và nghiêm trang như trước.

Đến lúc này có một nhân vật mới can thiệp vào sự việc.

Một giọng bariton dễ nghe, âm vang và rất khoan thai vang lên từ hàng ghế lô số hai.

- Dù sao thì cũng đề nghị, thưa ngài nghệ sĩ, là ngài ngay lập tức lật tẩy cái kỹ thuật dựng tiết mục ảo thuật của các ngài, đặc biệt là cái tiết mục với những tờ giấy bạc. Đồng thời cũng đề nghị cho người dẫn chương trình trở lại sân khấu. Khán giả rất lo lắng cho số phận của anh ấy.

Giọng bariton đó không phải của ai khác, mà là của Arkadi Apollonovich Sempleiarov, chủ tịch Hội đồng âm thanh các nhà hát Moskva, người khách danh dự của buổi diễn hôm nay.

Arkadi Apollonovich ngồi trong khoang lô với hai người đàn bà: một đã đứng tuổi, ăn vận rất mốt và đắt tiền, một còn trẻ và xinh đẹp, ăn vận giản dị hơn. Người thứ nhất, như sau này được biết trong khi lập biên bản, là phu nhân của Arkadi Apollonovich, còn người thứ hai là bà con họ xa của ông, một diễn viên trẻ mới bắt đầu vào nghề và có nhiều triển vọng, mới từ Saratov đến, hiện đang sống trong căn hộ của vợ chồng Arkadi Apollonovich.

- Pardon ! – Phagot đáp lời, - tôi xin lỗi, ở đây không có gì phải lật tẩy cả, tất cả đều rõ ràng.

- Không, xin lỗi ! Việc lật tẩy là hoàn toàn cần thiết. Nếu không thì những tiết mục xuất sắc của các ngài sẽ để lại ấn tượng nặng nề. Quần chúng khán giả yêu cầu phải giải thích.

- Quần chúng khán giả, - gã hề Phagot táo tợn cắt ngang lời của Sempleiarov, - hình như không có ý kiến gì thì phải? Nhưng để đáp ứng cái ý nguyện vô cùng đáng kính của ngài, thưa ngài Arkadi Apollonovich, tôi sẽ thực hiện sự lật tẩy. Nhưng để làm điều đó, xin ngài cho phép thêm một tiết mục nhỏ nữa, được không ạ ?

- Tất nhiên rồi, - Arkadi Apollonovich đáp với vẻ bao dung, - nhưng nhất thiết phải kèm theo sự lật tẩy.

- Xin tuân lệnh, xin tuân lệnh. Vậy là cho phép tôi được hỏi, tối hôm qua ngài ở đâu, thưa ngài Arkadi Apollonovich ?

Nghe cái câu hỏi không đúng chỗ, thậm chí còn là vô lễ, đểu cáng này, vẻ mặt Arkadi Apollonovich lập tức thay đổi, và thay đổi rất rõ, rất nhiều là đàng khác.

- Ngài Arkadi Apollonovich tối qua đi dự một cuộc họp của Hội đồng âm thanh, - bà phu nhân của Arkadi Apollonovich tuyên bố một cách hết sức kênh kiệu, - nhưng tôi không hiểu điều đó thì có quan hệ gì tới các trò ảo thuật ở đây ?

- Úi, mađam ! – Phagot đáp, - dĩ nhiên là bà không thể hiểu được. Về chuyện cuộc họp nọ thì bà hoàn toàn lầm. Sau khi đến địa điểm của cuộc họp được nhắc tới trên (mà nhân thể nói thêm, vào ngày hôm qua nói chung nó không hề được triệu tập), đến cạnh ngôi nhà trụ sở của Hội đồng âm thanh ở Hồ Nước Trong (cả nhà hát nín thở), Arkadi Apollonovich cho lái xe của mình về, còn tự mình lên ôtôbúyt đi đến phố Elokhovskaia thăm nữ diễn viên Militsa Andreevna Polobàtko của nhà hát lưu động quận, và lưu lại làm khách ở đó gần bốn tiếng đồng hồ.

- Ôi ! – Có ai đó kêu lên một cách đau khổ trong sự im lặng tuyệt đối.

Còn người đàn bà trẻ tuổi họ hàng của Arkadi Apollonovich bỗng phá ra cười bằng một giọng rất trầm và đáng sợ.

- Ra thế đấy ! – cô ta hét lên, - mà tôi đã ngờ ngợ điều đó từ lâu rồi. Bây giờ thì tôi hiểu vì sao cái cô ả bất tài đó lại được đóng vai Luiza !

Và, bất ngờ vung chiếc ô màu tím ngắn nhưng khá nặng, cô ta vụt mạnh nó lên đầu Arkadi Apollonovich.

Còn gã Phagot đểu cáng, hắn đồng thời cũng là Koroviev, hét tướng lên:

- Thấy chưa, thưa các quý vị kính mến, đây là một trường hợp của sự lật tẩy mà ngài Arkadi Apollonovich kiên trì đòi hỏi !

- Đồ mất dạy, sao mày lại dám động đến Arkadi Apollonovich hả ? – phu nhân của Arkadi Apollonovich hùng hổ cất tiếng hỏi và sừng sững đứng thẳng dậy trong khoang lô với toàn bộ tầm vóc đồ sộ của mình.

Một trận cười điên loạn ngắn thứ hai lại rung chuyển người đàn bà trẻ tuổi họ hàng của Arkadi Apollonovich.

- Ai không biết chứ tôi thì phải có quyền chạm tới chứ, - vừa cười sằng sặc, cô ta vừa đáp, và lần thứ hai lại vang lên tiếng va đập khô khốc của đầu cán ô văng ra khỏi mái đầu Arkadi Apollonovich.

- Công an ! bắt lấy nó ! – Bà vợ của Arkadi Apollonovich hét lên bằng một giọng khủng khiếp đến nổi nhiều người cảm thấy tim lạnh buốt.

Lại còn đúng lúc đó con mèo nhảy vọt ra tận mép sân khấu và bằng giọng người hét váng cả nhà hát:

- Buổi biểu diễn đã kết thúc ! Đại pháp sư ! Hành khúc, gào lên !

Nhạc trưởng choáng váng, không hiểu là mình đang làm gì, vung gậy chỉ huy lên, thế rồi dàn nhạc, không phải chơi, thậm chí không phải rộ, và thậm chí cũng không phải nổ bùng, mà quả là, đúng như cách diễn đạt đáng tởm lợm của con mèo, rống gào lên một điệu hành khúc nào đó suồng sã đến không tưởng tượng nổi.

Trong một thoáng có cảm tưởng như trước đây vào một lúc nào đó dưới ánh sao của bầu trời phương Nam trong một café- chantant đã từng nghe những lời khó hiểu, mù quáng, nhưng ngang tàng của bản hành khúc này:

Đức ông đáng quý
Yêu thích gia cầm
Và thích bảo trợ
Các nàng mỹ nhân !!!

Mà cũng có thể không có lời nào như thế cả, mà lại là những lời khác cùng một giai điệu này, những lời hết sức tục tĩu. Nhưng điều quan trọng không phải là cái đó, điều quan trọng là sau tất cả những sự việc trên, ở nhà Tạp Kỹ đã diễn ra một sự hỗn loạn không tưởng nổi. Công an vội vả chạy đến khoang lô của gia đình Sempleiarov, những người tò mò trèo lên cả hàng rào chắn, khắp nơi nổ ra những trận cười, những tiếng la hét điên loạn bị át đi bởi tiếng thanh la của dàn nhạc vẫn tiếp tục chơi.

Rõ ràng là sân khấu bỗng trở nên trống trải, và gã Phagot bịp bợm lẫn con mèo Beghemot trơ tráo đã tan biến vào không khí, cũng hệt như trước đó nhà ảo thuật ngồi trong chiếc ghế bành với lớp vải bọc sờn bạc đã biến mất tự lúc nào.




-------------------------
CHÚ THÍCH
(1) Rất vui lòng (tiếng Pháp).
(2) Theo mê tín dân gian mèo là bạn đường của ma quỷ. Tên gọi Beghemot (có nghĩa là con Hà Mã) cũng có nguồn gốc từ quan niệm dân gian cho Beghemot là quỷ. Beghemot là con vật huyền thoại trong Kinh Thánh và truyền thuyết một số dân tộc, tượng trưng cho sức mạnh bản năng, hoang dã.

[leminhchau]

Chương 13
NHÂN VẬT XUẤT HIỆN

Và thế là, người khách lạ mặt đưa ngón tay lên doạ Ivan và thì thầm”Xuỵt !”

Ivan buông chân xuống giường, đưa mắt nhìn kỹ. Từ ngoài ban công thận trọng ngó vào phòng là một người đàn ông chừng ba mươi tám tuổi, tóc đen, râu cạo nhẵn, mũi nhọn, với cặp mắt có vẻ lo lắng và một món tóc rủ lòa xòa xuống trán.

Sau khi lắng nghe kỹ lưỡng và tin chắc rằng Ivan chỉ có một mình, người khách bí ẩn trở nên bạo dạn và bước vào phòng. Đến lúc này, Ivan nhận thấy người vừa mới đến cũng mặc bộ đồ bệnh viện: quần áo dùng trong nhà, chân đi giày vải không tất, trên vai khoác chiếc áo khoác vải nâu.

Người bước vào nháy mắt với Ivan, giấu chùm chìa khoá vào túi, thì thầm hỏi: “ Có thể ngồi được chứ ?” – và, sau khi nhận được cái gật đầu đồng ý, anh ta thả người xuống chiếc ghế bành.

- Làm sao anh vào được đây ? – tuân theo ngón tay dọa phải imlặng của người khách, Ivan thì thầm hỏi, - vì lưới chắn bancông bị khóa kia mà ?

- Lưới thì bị khóa, - người khách đáp, - cònPraskovia Phedorovna là một người cực kỳ dễ thương, nhưng than ôi, lại đãng trí. Một tháng trước đây tôi cuỗm của chị ta chùm chìa khóa này, nhờ vậy có được khả năng ra bancông chung, mà nó thì kéo dài suốt cả tầng, nên tôi thỉnh thoảng có thể sang thăm người láng giềng được.

- Nếu như anh đã có thể ra bancông, thì anh cũng có thể trốn được. Hay là cao quá ? – Ivan tò mò hỏi.

- Không, - người khách quả quyết đáp, - tôi không thể trốn khỏi đây không phải vì cao quá, mà vì tôi không biết trốn đi đâu cả. - Ngừng một lát anh ta nói thêm: - Thế nào, chúng ta ngồi với nhau một lát chứ ?

- Vâng, ta ngồi một lát, - Ivan đáp và nhìn sâu vào cặp mắt nâu và có vẻ rất bồn chồn của người khách.

- Thế đấy…- người khách chợt tỏ vẻ hốt hoảng, - nhưng anh, tôi hy vọng anh không phải là người hay gây sự ồn ào đó chứ ? Còn không thì, anh biết không, tôi không chịu nổi sự ồn ào, nhốn nháo, bạo lực và tất cả những chưyện tương tự. Đặc biệt tôi rất ghét tiếng người kêu la, dù cho đó là tiếng kêu đau khổ, giận dữ hay bất kỳ một thứ tiếng kêu nào khác. Anh hãy nói cho tôi yên tâm đi, là anh không hay gây sự chứ?

- Tối qua ở tiệm ăn tôi đã choảng vào mõm một tay, - nhà thơ đã được biến cãi dũng cảm thú nhận.

- Duyên cớ ?- người khách nghiêm khắc hỏi.

- Nói thật ra, chẳng có duyên cớ nào cả, - Ivan ngượng nghịu đáp.
- Tồi tệ quá, - người khách phê phán Ivan rồi nói thêm: - Và ngoài ra, sao anh lại diễn đạt như thế: choảng vào mõm? Bởi vì chưa biết rõ cái gì ở con người, mõm hay mặt. Và có lẽ dù sao cũng là mặt chứ. Vậy cho nên, anh biết không, bằng nắm đấm…không, điều đó thì từ nay về sau anh phải bỏ hẳn đi.

Sau một lúc lên lớp Ivan bằng cách đó, người khách lại hỏi:

- Nghề nghiệp ?

- Nhà thơ, - không hiểu sao, Ivan thú nhận một cách miễn cưỡng.

Người khách tỏ vẻ thất vọng.

- Ôi, tôi thật không may ! – Anh ta thốt lên, nhưng lập tức nhớ ra, xin lỗi rồi hỏi: - Thế họ của anh là gì >

- Bezdomnưi. (1)

- Ô, ô, - người khách nhăn mặt nói.

- Thế nào, không thích thơ của tôi à ? – Ivan tò mò hỏi.

- Không thích tí nào.

- Anh đã đọc những bài nào rồi

- Tôi chưa đọc bài nào của anh cả! - người khách nóng nảy kêu lên.

- Thế sao anh lại nói như thế ?

- Thì như vậy có sao, - người khách đáp, - làm như tôi không đọc của người khác ấy à ? Mà thêm vào đó, chẳng lẽ ở đấy có gì là kỳ quái? Thôi được, tôi sẳn sàng tin anh. Anh hãy tự mình nói đi, thơ của anh hay lắm à ?

- Khủng khiếp ! – Ivan bỗng dũng cảm và chân thành nói to.

- Anh đừng viết thêm nữa ! - người khách nói một cách khẩn khoản.

- Tôi xin hứa và xin thề ! – Ivan long trọng thốt lên.

Hai người bắt tay để chứng thực lời thề. Vừa lúc đó ngoài hành lang nghe có tiếng người và tiếng bước chân khe khẽ.

- Xuỵt ! - người khách thì thào và nhảy ra bancông, khép tấm lưới lại sau lưng mình.
Praskovia Phedorovna ló đầu vào thăm tình hình sức khỏe của Ivan và hỏi anh muốn ngủ trong tối hay để đèn sáng. Ivan xin cứ để đèn và Praskovia Phedorovna chúc người bệnh ngủ ngon rồi bỏ đi. Khi tất cả trở nên yên lặng, người khách lại quay trở vào.

Anh ta thì thầm thông báo với Ivan rằng ở phòng 119 người ta vừa mang tới một bệnh nhân mới, một ông béo với bộ mặt đỏ lựng, cứ luôn miệng lảm nhảm về những tờ ngoại tệ nào đó ở trong ống thông gió và thề thồt rằng ở trên phố Sadovaia của ông ta có ma quỷ đến ở. Ông ta chửi rủa thậm tệ Puskin và liên tục hét: “ Kurolesov, bis, bis !” - người khách nói, bồn chồn cựa quậy. Một lát sau bình tĩnh lại, anh ta ngồi xuống nói: - mà thực ra, mặc xác ông ta với quỷ sứ, - rồi tiếp tục câu chuyện bỏ dở với Ivan: - Thế vì chuyện gì mà anh lại rơi vào đây ?”

- Vì Ponti Pilat! - ủ rũ nhìn xuống sàn nhà, Ivan đáp.

- Sao ?! – quên cả sự thận trọng, người khách thốt lên và vội vàng đưa bàn tay bịt miệng lại. - Một sự trùng hợp đáng kinh ngạc ! Tôi xin, tôi xin anh hãy kể lại đi !

Không hiểu sao cảm thấy tin tưởng đối với người khách lạ, lúc đầu còn nói lắp bắp và rụt rè, nhưng sau mạnh dạn dần, Ivan bắt đầu kể lại câu chuyện xảy ra hôm qua ở hồ Pat’riarsi. Đúng là Ivan Nil\kolaievich đã tìm thấy ở kẻ đánh cắp chìa khóa này một người nghe như ý ! Anh ta không gọi Ivan là mất trí, mà thể hiện một sự chăm chú tột độ đối với câu chuyện Ivan kể, cuối cùng thì tỏ ra thật sự khoái trí, thỉnh thoảng lại ngắt lời Ivan bằng những tiếng kêu cảm kích:

- Chà, thế đấy ! Tiếp đi, kể tiếp đi, tôi xin anh ! Nhưng vì Chúa thiêng liêng, anh đừng bỏ sót gì hết đấy !

Ivan không hề bỏ sót gì hết, chính anh cũng cảm thấy việc kể lại thật dễ dàng và dần dần câu chuyện đã đi đến chỗ Ponti Pilat khoác áo choàng trắng với lần vải lót đỏ như máu bước ra bancông.

Lúc đó người khách chắp hai tay lại với nhau như cầu ngưyện và thì thào:

- Ôi, đúng như tôi đoán ! Ôi, đúng như tôi đoán!

Đoạn mô tả về cái chết của Berlioz được người nghe đệm kèm theo một nhận xét khó hiểu, đồng thời cặp mắt anh ta bừng lên tia giận dữ.

- Chỉ có một điều tôi tiếc, là không phải nhà phê bình Latunski hay nhà văn Mastilav Lavrovich ở chỗ Berlioz, - rồi anh ta hét tiếp, nóng nảy nhưng không thành tiếng: - Tiếp tục !

Đoạn kể về con mèo biết trả tiền cho người bán vé làm người khách đặc biệt thích thú, và cố nén tiếng cười khe khẽ, anh ta nhìn Ivan; anh này, phấn khởi vì thành công của câu chuyện kể, đang nhảy ngồi trên hai chân sau bắt chước con mèo với đồng mười kôpếch cạnh bộ ria.

- Thế đấy, - kể xong chuyện xảy ra ở nhà Griboedov, Ivna buồn bả và uể oải kết thúc: - và tôi rơi vào đây.
Người khách thông cảm đặt bàn tay lên vai Ivan và nói:

- Ôi nhà thơ bất hạnh! Nhưng chính anh, anh bạn thân mến ạ, có lỗi trong mọi chuyện. Không nên tỏ ra suồng sã và thậm chí hơi hỗn láo với họ như vậy. Vì thế mà anh phải trả giá đấy, và cần phải cảm ơn là mọi chuyện kết thúc với anh tương đối nhẹ.

- Nhưng mà rốt cuộc thì ông ta là ai mới được chứ? – Trong cơn kích động, Ivan vung vẩy nắm đấm, hỏi.

Người khách nhìn kỹ Ivan và đáp lại bằng câu hỏi:

- Nhưng liệu anh có hoảng hốt không đấy? Tất cả chúng ta ở đây đều là những người không được vững vàng cho lắm…Sẽ không gọi bác sĩ, phải tiêm và những thứ phiền toái khác chứ ?

- Không, không ! – Ivan thốt lên. – Anh hãy nói đi, ông ta là ai ?

- Thôi được, - người khách đáp và nói chắc chắn, rõ ràng từng lời một: - Hôm qua ở hồ Pat’riarsi anh đã gặp Chúa quỷ Satan.

Ivan không hốt hoảng, như đã hứa trước, nhưng dù sao cũng vô cùng sửng sốt:

- Không thể như thế được ! Nó không tồn tại.

- Xin anh! Ai khác chứ anh thì không thể nói như thế được ! Có lẽ anh là một trong những người đầu tiên bị rơi vào tay ông ta. Anh đang ngồi, như anh cũng biết đấy, trong nhà thương tâm thần, thế mà vẫn cứ nói là không tồn tại quỷ Satan ! Quả là kỳ quặc !

Ivan bối rối im lặng.
- Anh chỉ vừa mới bắt đầu tả lại ông ta, - người khách nói tiếp, - là tôi đã đoán ra hôm qua anh được may mắn nói chuyện với ai rồi. Và, thú thật, tôi ngạc nhiên với cái ông Berlioz đấy. Anh thì, tất nhiên, là một người còn ngây thơ. – nói đến đây người khách lại xin lỗi, - nhưng còn Berlioz, tôi đã nghe nói về ông ta bao nhiêu, dù sao thì ông ta cũng đã đọc một cái gì đó chứ ! Những câu nói đầu tiên của viên giáo sư này đã làm tan biến mọi nghi ngờ của tôi. Không thể không nhận ra ông ta, anh bạn thân mến ạ. Nhưng hóa ra, anh …dù sao cũng xin anh bỏ quá cho, như tôi không lầm, anh lại là người kém văn hóa ?

- Đúng thế, - Ivan, đã thay đổi đến không nhận ra được, đồng ý.

- Thế đấy…bởi vì cái người mà anh mô tả…có những con mắt, lông mày khác nhau! Xin lỗi, có thể, thậm chí cả vở nhạc kịch Faust anh cũng chưa xem?

Ivan không hiểu sao, tỏ ra vô cùng xấu hổ, mặt đỏ bừng, lúng búng về một chuyến đi nào đó đến nhà an dưỡng Italia…

- Thế đấy, thế đấy…Không có gì là lạ lùng cả ! Còn Berlioz, tôi nhắc lại, làm cho tôi ngạc nhiên đấy, ông ta là một người không chỉ đọc nhiều, mà còn rất khôn ngoan. Mặc dù để bào chữa cho ông ta, tôi cần phải nói rằng, tất nhiên, Voland có thể lỡm gạt cả những con người còn khôn ngoan hơn nhiều.

- Sao? – Bây giờ đến lượt Ivan kêu thốt lên.

- Khẽ chứ !

Ivan vung tay vỗ mạnh lên trán mình và rít lên khàn khàn.

- Tôi hiểu, tôi hiểu rồi. Họ ông ta trên danh thiếp bắt đầu bằng chữ cái “V”. Ôi, ôi, ôi, thì ra là thế đấy ! – Anh im lặng một lúc lâu trong cơn kích động bối rối, mắt nhìn chằm chằm lên mặt trăng trôi ngoài cửa sổ, rồi lại nói tiếp: - Như thế nghĩa là ông ta quả có thể gặp Ponti Pilat thật. Bởi vì lúc đó ông ta đã sinh ra rồi chứ ? Thế mà người ta lại gọi tôi là điên ! – Ivan nói thêm, phẫn nộ giơ tay chỉ ra ngoài cửa.

Trên môi người khách hằn lên một nét cay đắng.

- Chúng ta hãy nhìn thẳng vào sự thật, - người khách quay mặt về phía khối nguyệt cầu đang chạy xuyên qua những đám mây - Cả tôi, cả anh đều là người điên cả, chối cãi làm gì ? Anh thấy đấy, ông ta quay cho một hồi và anh phát điên lên, mất trí, bởi vì hình như ở anh có những cơ sở thích hợp cho việc đó. Tất cả những gì anh kể rõ ràng là có thật. Nhưng điều đó khác thường đến nỗi cả St’ravinski, một nhà tâm thần học thiên tài, cũng không thể tin anh được – đó cũng là tất nhiên thôi. Ông ấy đã khám cho anh rồi chứ ? (Ivan gật đầu). Người hôm qua vừa nói chuyện với anh đã từng gặp Pilat, đã có mặt trong bữa ăn sáng của Kant và bây giờ ông ta đến thăm Moskva!

- Nhưng mà ông ta sẽ gây ra những chuyện gì ở đây ! Phải tìm cách nào để bắt giữ lại đi chứ ? – tuy không thật tự tin lắm, nhưng con người Ivan cũ, hãy còn chưa bị đánh gục hoàn toàn lại đã ngóc đầu dậy trong con người Ivan mới.

- Thì anh đã thử rồi đấy, và như thế đối với anh chắc đã đủ, - người khách cười nhạt đáp. – Tôi cũng không khuyên những người khác làm điều đó. Còn ông ta sẽ gây chuyện, thì xin anh cứ yên tâm ! Ôi, ôi ! Nhưng tôi rất buồn, rằng người gặp ông ta lại là anh chứ không phải tôi ! Dù cho tất cả đã cháy rụi và tất cả đã bị tro phủ lấp, tôi vẫn xin thề là để có được cuộc gặp gỡ đó, tôi sẵn sàng đánh đổi chùm chìa khóa của Praskovia Phedorovna này - bởi vì ngoài ra tôi không còn gì hơn để đổi nữa. Tôi là một kẻ ăn mày !

- Thế anh cần ông ta để làm gì?

Người khách ngồi lặng buồn bã một lúc lâu, người co giật, nhưng cuối cùng cũng lên tiếng:

- Anh biết không, câu chuyện kỳ quặc lắm, tôi phải vào đây là cũng vì một nguyên nhân như anh, cụ thể cũng là vì Ponti Pilat, - người khách sợ sệt nhìn quanh rồi nói tiếp: - Sự thể là, một năm trước đây tôi đã viết xong cuốn tiểu thuyết về Ponti Pilat.

- Anh là nhà văn à? – Ivan tò mò hỏi.

Người khách sầm mặt lại, đưa nắm tay ra dọa Ivan, rồi nói:

- Tôi là Nghệ Nhân, - người khách nghiêm mặt nói và rút từ trong túi áo choàng bệnh viện ra một chiếc mũ lông đen bị lấm dầu mỡ với chữ cái “N” bằng lụa vàng được thêu đính lên đó. Anh đội chiếc mũ lên cho Ivan trông thẳng phía trước mặt rồi trông nghiêng, để chứng tỏ rằng anh là Nghệ Nhân. – Chính nàng tự tay mình khâu cho tôi đấy, - anh nói tiếp với vẻ bí ẩn.

- Thế họ của anh là gì ?

- Tôi không còn có họ nữa, - người khách lạ lùng nói với vẻ khinh bỉ ảm đạm, - Tôi đã chối bỏ nó, cũng như nói chung đã từ bỏ cuộc đời. Chúng ta hãy quên nó đi.

- Anh hãy kể về cuốn tiểu thuyết của anh đi, - Ivan đề nghị một cách lịch thiệp.

- Xin sẵn lòng. Câu chuyện của tôi quả thật là không hoàn toàn bình thường lắm, -
người khách nói.

… Được đào tạo chuyên ngành là sử học, mới hai năm trước đây anh còn làm việc ở một trong những viện bảo tàng Moskva; ngoài ra, anh còn dịch sách nữa.

- Anh dịch từ tiếng nào? – Ivan tò mò hỏi.

- Tôi biết năm thứ tiếng, ngoài tiếng mẹ đẻ, - người khách đáp, - tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức, tiếng La tinh, tiếng Hy lạp. Thêm vào đó, tôi còn đọc được ít nhiều bằng tiếng Italia.

- Ái chà ! – Ivan thì thầm thốt lên đầy ghen tỵ.

… nhà sử học sống cô đơn, không ở đâu còn họ hàng ruột thịt và hầu như không có bạn bè ở Moskva. Và, anh thử tưởng tượng xem, một lần đã trúng số một trăm ngàn rúp.

- Anh hãy hình dung sự kinh ngạc của tôi, - người khách đội chiếc mũ đen thì thầm, - khi tôi thò tay vào giỏ áo quần bẩn và nhìn thấy: trong tay cũng cùng một số được in trên báo ! Tờ phiếu công trái mà, - anh giải thích, - ở viện bảo tàng người ta phân cho tôi.

Sau khi trúng một trăm nghìn rúp, người khách bí ẩn của Ivan làm như sau: mua sách, bỏ căn phòng của mình ở phố Miasnitskaia…

- Ô, ô, một cái lỗ đáng nguyền rủa, - người khách gầm gừ.

…và thuê của một tay chủ thầu xây dựng ở ngõ nhỏ gần Arbat.

- Anh có biết bọn chủ thầu xây dựng là cái gì không ? - người khách hỏi Ivan và lại giải thích ngay: - Đó là một nhóm côn đồ ít ỏi không biết bằng cách nào còn sót lại ở Moskva

… Thuê của tay chủ thầu xây dựng hai phòng ở tầng hầm của ngôi nhà nhỏ nằm trong một khu vườn. Tôi bỏ việc ở Viện bảo tàng và bắt đầu viết cuốn tiểu thuyết về Ponti Pilat.

- Ôi, đó là một thời kỳ hoàng kim, - mắt người kể chuyện long lanh sáng rực lên, anh thì thầm: - một căn hộ hoàn toàn biệt lập, có cả phòng ngoài, ở đó còn có bồn rửa mặt, - không hiểu sao anh nhấn mạnh điều đó một cách tự hào, - những ô cửa sổ nhỏ ngay trên mặt hè nhựa chạy thẳng từ cổng vườn vào. Đối diện, cách bốn bước chân, dưới hàng dậu, là hoa tử đinh hương, lipa, phong. Ôi, ôi, ôi ! Về mùa đông, tôi rất ít khi trông thấy qua ô cửa sổ những đôi chân đen của ai đó và nghe thấy tiếng tuyết kêu lạo xạo dưới bước chân. Trong lò sưởi của tôi lửa bao giờ cũng đỏ ! Nhưng rồi mùa xuân đến đột ngột, và qua tấm kính đục của cửa sổ tôi trông thấy những bụi tử đinh hương thoạt đầu còn trần trụi, nhưng dần dần được phủ lá xanh. Và chính lúc đó, vào mùa xuân năm ngoái, đã xảy ra một việc còn tuyệt vời hơn nhiều so với chuyện được trúng một trăm ngàn rúp. Mà đó, chắc anh cũng đồng ý, là một số tiền khổng lồ !

- Đúng thế, - Ivan nghe rất chăm chú, xác nhận.

- Tôi mở các cửa sổ và ngồi ở căn phòng thứ hai, một căn phòng bé tẹo, - người khách giơ tay ra hiệu, - thế này, đây là đivăng, còn đối diện là một chiếc đivăng khác, giữa chúng là chiếc bàn nhỏ, và trên bàn - một ngọn đèn đêm tuyệt vời. Cạnh cửa sổ là sách, ở đó có một chiếc bàn viết nhỏ, còn ở trong căn phòng kia - một gian phòng lớn, mười bốn mét vuông, - là sách, sách, và một lò sưởi. Ôi hai gian phòng của tôi mới tuyệt làm sao !

Hoa tử đinh hương thơm ngát khác thường ! Mái đầu tôi trở nên nhẹ hẫng vì mệt mỏi, và đến đoạn cuối Pilat bay tới…

- Áo choàng trắng, vải lót đỏ như máu ! Tôi hiểu ! – Ivan thốt lên.

- Đúng thế ! Đến đoạn cuối, đến chỗ kết thúc Pilat bay tới và tôi đã biết rằng những lời cuối cùng của cuốn tiểu thuyết sẽ là “ …Quan tổng trấn thứ năm của Giudea, kỵ sĩ Ponti Pilat”. Và, tất nhiên, tôi thường đi dạo chơi. Một trăm ngàn rúp là một khoản tiền lớn, tôi có một bộ comlê màu xám tuyệt vời. Hoặc đến ăn trưa ở tiệm ăn loàng xoàng nào đấy. Ở trên đại lộ Arbat có tiệm ăn rất tuyệt, không biết bây giờ nó có còn ở đấy nữa không.

Nói đến đây, đôi mắt người khách mở rộng và anh ngước nhìn lên mặt trăng, kể tiếp:

- Nàng ôm một bó hoa màu vàng rất xấu xí, nó gợi lên một cảm giác bất yên khó tả. Chẳng ai biết tên của loài hoa này là gì, nhưng không hiểu sao nó lại xuất hiện sớm nhất ở Moskva. Và những bông hoa đó nổi lên rất rõ trên nền đen của chiếc áo măng tô xuân nàng mặc. Nàng ôm những bông hoa vàng ! Cái màu chẳng tốt lành gì. Nàng rời phố Tverskaia rẽ vào một ngõ nhỏ và quay đầu nhìn lại. Chắc anh phải biết phố Tverskaia chứ? Trên đường phố có hàng nghìn người qua lại, nhưng tôi đoan chắc với anh rằng nàng chỉ nhìn thấy một mình tôi. Ánh mắt của nàng không chỉ lộ vẻ lo âu. Mà thậm chí còn gần như bệnh hoạn. Và cái làm tôi kinh ngạc không chỉ là sắc đẹp khác thường của nàng, mà còn là sự cô đơn vô hạn trong đôi mắt.

Tuân theo cái dấu hiệu màu vàng đó, tôi cũng rẽ vào ngõ nhỏ đi theo nàng. Chúng tôi im lặng đi dọc ngõ phố vòng vèo và buồn tẻ, không nói một lời nào, tôi đi một bên hè, nàng đi bên kia. Và trong ngõ, anh thử hình dung xem, không hề có lấy một bóng người nào cả. Tôi cảm thấy rằng mình nhất thiết phải nói chuyện với nàng, và điều đó làm tôi day dứt giày vò. Tôi lo lắng mình sẽ không nói được với nàng lời nào, nàng sẽ đi mất, tôi sẽ không còn bao giờ gặp lại nàng nữa.

Thế rồi, anh tưởng tượng xem, nàng bỗng cất tiếng:
- Anh có thích những bông hoa này không ?

Đến giờ tôi còn nhớ rất rõ giọng của nàng trầm trầm, nhưng hơi bị lạc đi, và tuy điều này thật ngớ ngẩn, tôi cảm tưởng như có tiếng vọng dội lại trong ngõ nhỏ, đập vào những bức tường màu vàng cáu bẩn. Tôi vội vàng bước qua đường, đến bên nàng, đáp:

- Không !

Nàng ngạc nhiên nhìn tôi, và tôi đột nhiên, hoàn toàn bất ngờ, hiểu ra rằng tôi đã suốt đời yêu thích người đàn bà này ! Chuyện thật kỳ lạ, phải không ? Tất nhiên anh sẽ nói tôi đúng là thằng điên !

- Tôi không nói gì cả, - Ivan thốt lên và nói thêm – Xin anh cứ kể tiếp đi !

Và người khách lại kể tiếp:

- Vâng, nàng ngạc nhiên nhìn tôi, và sau đó hỏi:

- Anh nói chung không thích hoa à ?

Trong giọng nói của nàng, như tôi cảm thấy, có vẻ thù địch. Tôi đi bên cạnh nàng, cố bước cùng nhịp với nàng, và thật lạ lùng, hoàn toàn không cảm thấy ngượng nghịu.

- Không, tôi thích hoa, nhưng không thích loại như thế này, - tôi nói.

- Thế anh thích loại nào ?

- Tôi thích hoa hồng.

Nói xong,tôi mới tiếc là đã nói ra điều đó, vì nàng mỉm cười vẻ có lỗi và ném những bông hoa của mình xuống rãnh bên đường. Bối rối mất một lúc, rồi tôi cũng cúi xuống nhặt chúng lên, trao lại cho nàng, nhưng nàng cười nhẹ đẩy chúng ra, và thế là tôi cầm những bông hoa đó trong tay đi theo nàng.

Chúng tôi cứ im lặng đi như thế một lúc lâu, cho đến khi nàng cầm lấy bó hoa trên tay tôi, ném xuống mặt đường nhựa, rồi đưa bàn tay đi găng đen của nàng khoác lấy tay tôi, và chúng tôi bước đi bên cạnh nhau.

- Kể tiếp đi, - Ivan giục, - và xin anh đừng bỏ sót chuyện gì cả.

- Kể tiếp à? - người khách hỏi lại, - Phần tiếp thì tự anh cũng đoán ra được. - Người khách bỗng lấy ống tay áo phải chùi một giọt nước mắt bất ngờ trào ra, rồi nói tiếp; - Tình yêu vụt hiện ra trước mắt chúng tôi, như một tên giết người vụt hiện từ dưới đất lên trong ngõ hẻm, và lập tức quật gục cả hai chúng tôi! Như một tia chớp chói lòa, như một con dao bén ngọt ! Còn nàng sau này lại nói rằng điều đó không phải như vậy, rằng chúng tôi, tất nhiên, đã yêu nhau từ lâu, rất lâu rồi mà không biết nhau, chưa bao giờ trông thấy mặt nhau, và nàng sống với một người khác, còn tôi lúc đó với…với…tên cô ta là gì nhỉ…

- Với ai ? – Ivan Bezdomnưi hỏi.

- Với…hừ, với, hừ…- người khách đáp và bật ngón tay.

- Anh đã có vợ rồi ư ?

- À, vâng, vì thế tôi mới bật ngón tay như thế này…Cô ta…Varenka, Maneska…không phải, Varenka…chiếc áo dài kẻ sọc…viện bảo tàng…mà tôi không còn nhớ nữa.

…Thế là nàng nói rằng ngày hôm đó nàng ôm hoa vàng đi ngoài phố là để tôi cuối cùng nhìn thấy nàng, và nếu điều đó không xảy ra, thì nàng sẽ tự tử, vì rằng cuộc đời nàng trống rỗng.

Vâng, thế đấy, tình yêu đã khuất phục chúng tôi tức khắc. Tôi hiểu ra điều ấy ngay trong ngày hôm ấy, khi một giờ sau, không nhận thấy thành phố xung quanh, chúng tôi đã đến chân tường Kremli trên bờ sông.

Chúng tôi nói chuyện với nhau như thể hai người vừa chia tay nhau chiều qua, như thể chúng tôi đã biết nhau nhiều năm rồi. Chúng tôi hẹn nhau ngày hôm sau sẽ gặp lại cũng ở chỗ đó, trên bờ sông Moskva, và chúng tôi đã lại gặp nhau. Mặt trời tháng Năm rực rỡ trên đầu chúng tôi. Rồi ít lâu sau, ít lâu sau người đàn bà đó đã trở thành người vợ bí mật của tôi.

Nàng đến nhà tôi hàng ngày, và tôi đợi nàng ngay từ sáng sớm. Sự chờ đợi đó thể hiện ở chỗ tôi xếp đi xếp lại vị trí các đồ vật trên bàn. Trước mười phút, tôi ra ngồi bên cửa sổ và lắng nghe tiếng đập của cánh cổng vườn cũ kỹ. Và thật lạ lùng: cho đến trước khi gặp nàng, thật hiếm có người nào, hoặc nói đơn giản ra, là không có người nào, đi vào mảnh sân nhỏ của chúng tôi, còn bây giờ thì tôi có cảm tưởng như cả thành phố đều dồn về đây. Tiếng cánh cổng vườn đập, tiếng tim đập, và anh hãy tưởng tượng xem, phía ngoài ô cửa sổ ở ngay tầm mắt tôi nhất định là một đôi ủng lấm bẩn của ai đó. Ông thợ mài. Thế đấy, trong ngôi nhà của chúng tôi có ai cần đến thợ mài ? Mài cái gì? Dao nào mà mài?

Nàng bước vào cánh cổng chỉ có một lần, mà trước đó tim tôi phải đập dồn dập hàng chục lần là ít. Tôi không nói ngoa đâu. Rồi sau đó, khi đã tới giờ nàng đến và kim đồng hồ chỉ đúng mười hai giờ, nó vẫn không chịu dịu bớt đi, cho đến lúc hầu như không tiếng động, ngoài ô cửa sổ hiện ra đôi giày phụ nữ với dải băng móc bằng da hưu mịn đen có những vòng khóa bằng thép.

Đôi lúc nàng đùa nghịch, dừng lại ở cửa sổ thứ hai, dùng mũi giày gõ vào cửa sổ. Tôi lập tức nhảy đến bên cửa sổ đó, nhưng chiếc giày biến mất, tấm lụa đen ngăn không cho ánh sáng lọt vào biến mất, và tôi ra mở cửa cho nàng.

Không ai biết về mối quan hệ giữa tôi và nàng, tôi dám đoan chắc với anh như vậy, mặc dù điều đó thường không bao giờ có. Chồng nàng không biết, những người quen cũng không biết. Trong ngôi biệt thự cũ, nơi tôi ở trong gian nhà hầm, tất nhiên người ta có biết, có thấy một người phụ nữ nào đó thường đến với tôi, nhưng họ không biết tên nàng.

- Thế cô ấy là ai thế ? – Ivan, bị cuốn hút cao độ bởi câu chuyện tình, hỏi cắt ngang.

Người khách làm một cử chỉ tỏ ý rằng anh không bao giờ nói ra điều đó với ai cả, và lại kể tiếp câu chuyện của mình.

Ivan được biết rằng Nghệ Nhân và người đàn bà nọ đã yêu nhau say đắm đến mức hoàn toàn không thể rời nhau ra nữa. Ivan cũng đã hình dung ra rất rõ hai căn phòng trong tầng hầm của ngôi biệt thự, nơi bao giờ cũng tối mờ mờ như hoàng hôn vì bị những khóm tử đinh hương ngoài bờ rào che kín. Những thứ đồ gỗ qúy đã cũ sờn, bàn viết, phía trên là chiếc đồng hồ cứ nửa giờ lại thả chuông, và sách, sách chất từ mặt sàn gỗ sơn lên đến tận trần nhà ám khói, và một chiếc lò sưởi…

Ivan được biết rằng người khách của anh cùng bạn tình bí mật ngay từ những ngày đầu tiên quen biết đã hiểu rằng chính số phận xui khiến họ gặp nhau ở góc phố Tverskaia rẽ vào ngõ nhỏ và họ được sinh ra là để thuộc về nhau suốt đời.

Qua lời kể của người khách, Ivan được biết cặp tình nhân làm gì trong ngày. Nàng đến, và việc đầu tiên là khoác tạp dề vào, rồi trong gian nhà ngoài chật hẹp, nơi có chiếc bồn rửa mặt mà không hiểu sao người bệnh tội nghiệp lại rất tự hào, châm chiếc bếp dầu hỏa đặt trên bàn gỗ và chuẩn bị bữa sáng; sau đó nàng dọn bữa ăn lên chiếc bàn hình ôvan đặt ở căn phòng thứ nhất. Vào mùa giông bão tháng Năm, khi dòng nước mưa chảy cuồn cuộn phía ngoài mặt kính cửa sổ mờ đục ra phía cổng và đe dọa sẽ tràn vào làm ngập cả nơi trú ẩn cuối cùng, cặp tình nhân đốt lò lên và nướng khoai tây. Những củ khoai tây nướng chín bốc khói thơm phức, những miếng vỏ khoai cháy đen dính vào ngón tay. Trong gian hầm vang lên tiếng cười, cây cối ngoài vườn trút bỏ những cành gãy lá rụng sau cơn mưa. Khi mùa giông bảo kết thúc và bắt đầu tiết hè oi bức, trên bình hoa xuất hiện những bông hồng hai người đều ưa thích và mong đợi.

Hàng ngày, người tự xưng là Nghệ Nhân làm việc bên bàn; còn nàng, luồn những ngón tay thon nhỏ móng chuốt nhọn vào mái tóc, ngồi đọc đi đọc lại những trang anh vừa viết xong; khi đã đọc hết, nàng ngồi khâu chính cái mũ này đây. Có những khi nàng ngồi xổm trên gót chân cạnh các ngăn dưới thấp hoặc đứng trên ghế với tay lên những ngăn trên caodùng giẽ lau sạch hàng trăm gáy sách phủ đầy bụi. Nàng tiên đoán vinh quang, nàng thôi thúc anh, và rồi chính nàng đã gọi anh là Nghệ Nhân. Nàng ngóng chờ những lời cuối cùng anh đã hứa về viên quan tổng trấn thứ năm của Giudea, ngâm nga đọc to những câu nàng thích, nàng nói rằng trong cuốn tiểu thuyết này là củ cuộc đời của nàng.

Cuốn tiểu thuyết hoàn thành vào tháng Tám, được đưa đi nhờ một cô đánh máy không ai biết đánh thành năm bản, Và cuối cùng, đã đến ngày phải rời bỏ cái chốn trú ẩn bí mật để bước vào cuộc đời.

- Tôi đã bước vào cuộc đời, ôm cuốn tiểu thuyết trong tay, và lúc đó cuộc đời của tôi chấm dứt, - Nghệ Nhân thì thầm, đầu cúi gục xuống, chiếc mũ đen buồn đau với chữ cái “N” màu vàng lắc lư qua lại một lúc lâu. Anh kể tiếp câu chuyện của mình, nhưng giờ đây nó trở nên rời rạc. Chỉ có thể hiểu được một điều, là với người khách của Ivan đã xảy ra một thảm họa nào đó.

- Lần đầu tiên tôi rơi vào thế giới văn chương, nhưng bây giờ, khi tất cả đã kết thúc và cái chết của tôi đã nhãn tiền, tôi nhớ lại ông ta với một nỗi khủng khiếp ! - Nghệ Nhân thì thầm với vẻ trang trọng và giơ một cánh tay lên. – Vâng, ông ta đã làm cho tôi kinh hoàng đến cực điểm, ôi, thật kinh hoàng !

- Ai thế? – Ivan thì thầm gần như không thành tiếng, sợ làm đứt mạch của người kể chuyện đang cơn kích động

- Tay biên tập viên ấy mà, tôi nói về tay biên tập viên ấy. Vâng, ông ta đã đọc tập bản thảo của tôi. Ông ta nhìn tôi như thể má của tôi bị mụn nhọt lở lói, rồi không hiểu sao ngó lảng vào góc phòng và thậm chí còn cười khì khì với vẻ gượng gạo, vô cớ vò nhàu tập bản thảo và thở ằng ặc. Những câu ông ta hỏi tôi, theo tôi, thật điên rồ. Không nói gì về thực chất cuốn tiểu thuyết, ông ta hỏi tôi đủ chuyện, nào tôi là ai, tôi từ đâu đến, tôi viết đã lâu chưa, và tại sao trước đây không nghe nói gì về tôi cả. Thậm chí ông ta còn hỏi một câu mà theo quan điểm của tôi là thậm ngu ngốc: ai đã xúi tôi sáng tác cuốn tiểu thuyết về cái đề tài kỳ quặc này ?

Cuối cùng, ông ta đã làm cho tôi phát ngấy. Tôi hỏi thẳng là ông ta có định in cuốn tiểu thuyết của tôi hay không ?

Lúc đó ông ta tỏ ra luống cuống, bắt đầu lắp bắp những câu gì đó và tuyên bố rằng ông ta không thể giải quyết vấn đề này một mình được, rằng những thành viên khác của tòa soạn - mà cụ thể là các nhà phê bình Latunski và Ariman cùng nhà văn Mstilav Lavrovich - sẽ phải đọc tác phẩm của tôi. Ông ta hẹn tôi đến sau hai tuần.

Sau hai tuần tôi đến, tiếp tôi là một cô gái với hai con mắt chạy lệch xuống mũi vì thường xuyên nói dối.

- Đó là Lavsionnikova, thư ký ban biên tập, - Ivan cười khẩy nói, anh vốn rất quen biết cái thế giới vừa được người khách của anh mô tả một cách phẩn nộ đến vậy.

- Có thể thế, - người khách cắt ngang, - thế rồi cô ta hoàn lại cho tôi cuốn tiểu thuyết của tôi đã bị lấm lem và tơi tả đi khá nhiều. Cố tránh không nhìn thẳng vào mắt tôi, Lavsionnikova thông báo rằng hiện nay ban biên tập đã đủ bản thảo cho cả hai năm về sau và vì vậy cái khả năng để in cuốn tiểu thuyết của tôi, như cô ta diễn đạt, là bị loại trừ.

- Tôi còn nhớ gì sau đó nữa ? - Nghệ Nhân lẩm bẩm, đưa tay xoa thái dương. – Vâng, tôi chỉ nhớ những cánh hoa rụng đỏ trên trang bìa phụ và đôi mắt người bạn gái của tôi. Vâng, đôi mắt đó đến giờ tôi vẫn nhớ.

Câu chuyện của người khách mỗi lúc một trở nên rối rắm, mỗi lúc một nhiều thêm những câu nói bỏ dở. Anh nói gì đó về “cơn mưa tạt xiên” (2) và nỗi tuyệt vọng trong chốn trú thân ở dưới tầng hầm, về việc anh còn chạy đến một số nơi nào đó nữa. Anh thì thầm hét lên rằng anh hoàn toàn tuyệt đối không đổ lỗi cho người phụ nữ đã hối thúc anh đấu tranh !

- Tôi nhớ, tôi còn nhớ cái trang phụ trương đáng nguyền rủa ấy của tờ báo, - người khách lẩm bẩm và đưa hai ngón tay vẽ trong không khí hình trang báo, và Ivan đoán được từ những câu tiếp theo rối rắm và rời rạc của anh ta rằng có một ông biên tập nào khác đã cho in một đoạn dài trích từ cuốn tiểu thuyết của người tự xưng mình là Nghệ Nhân.

Theo lời người khách, sau chưa đầy hai ngày, trên một tờ báo khác xuất hiện bài của nhà phê bình Ariman với đầu đề: “ Kẻ thù núp dưới cánh biên tập viên”, trong đó nói rằng ngươi khách của Ivan, lợi dụng sự ngây thơ và dốt nát của biên tập viên, đã tìm cách tống lên mặt báo những lời biện hộ cho Giêsu Christ.

- À, tôi nhớ, tôi nhớ! – Ivan thốt lên. – Nhưng tôi lại quên mất họ của anh !

- Tôi nhắc lại, đừng động đến họ của tôi, nó không còn nữa, - người khách nói. - Sự việc không phải là ở đó. Một ngày sau, trên tờ báo khác lại xuất hiện bài báo ký tên Mstislav Lavrovich, trong đó tác giả đòi phải đánh, đánh thật mạnh, vào cái “chủ nghĩa Pilat” và kẻ sùng Chúa định tống (lại cái từ đáng nguyền rủa đó !) nó lên mặt báo.

Sửng sốt trước cái từ “chủ nghĩa Pilat”, tôi mở tờ báo thứ ba ra. Ở đây có hai bài: một của Latunski, bài thứ hai ký bằng hai chữ cái “N.E”. Tôi bảo đảm với anh rằng so với bài của Latunski; thì các tác phẩm của Ariman và Lavrovich có thể coi là chuyện đùa giỡn. Chỉ cần nói với anh rằng bài báo của Latunski có đầu đề “ Một tín đồ cựu giáo gây gổ” là đủ. Tôi mải đọc các bài báo viết về mình đến nỗi không nhận thấy nàng đã bước vào đứng trước mặt tôi từ bao giờ với chiếc ô ướt và những tờ báo cũng ướt sũng trên tay. Cặp mắt nàng như bắn ra những tia lửa, hai tay run rẩy và lạnh buốt. Trước hết nàng xô đến ôm tôi hôn, sau đó vừa đấm tay xuống mặt bàn vừa nói bằng giọng khản đặt rằng nàng sẽ bỏ thuốc độc giết chết Latunski.

Ivan không hiểu sao thốt lên ầm ừ một cách ngượng nghịu, nhưng không nói gì.

- Rồi bắt đầu những ngày thật ảm đạm. Cuốn tiểu thuyết đã viết xong, không còn việc gì để làm nữa, và cả hai chúng tôi sống bằng cách ngồi trên tấm thảm trải sàn cạnh lò sưởi và nhìn ngọn lửa. Hơn nữa, bây giờ chúng tôi ít ở bên nhau hơn so với trước kia. Nàng thường hay đi dạo. Và với tôi lại xảy ra chuyện kỳ quặc, như thường vẫn vậy trong đời tôi…Tôi bất ngờ có một người bạn. Đúng, đúng thế, anh thử hình dung xem, tôi nói chung không thích giao thiệp với mọi người, ở tôi có một đặc tính kỳ quặc là rất khó tiếp xúc với người khác, tôi đa nghi. Và – anh có tưởng tượng nổi không – trong lúc đó nhất thiết lại có một người nào đấy không biết trước, bất ngờ và vẻ ngoài có ma nào biết được là giống cái gì, lại chui vào tâm hồn tôi; và đó là người mà tôi mến chuộng nhất.

Thế là đúng vào cái thời gian đáng nguyền rủa ấy cánh cổng vườn nhà chúng tôi mở ra; ngày hôm đó tôi còn nhớ, là vào tiết thu, ấm áp và dễ chịu. Nàng không có nhà.Một người đàn ông bước vào cổng vườn, đi lên nhà trên gặp tay chủ thầu xây dựng có việc gì ấy. Sau đó anh ta đi xuống vườn và rất nhanh chóng bắt quen với tôi, tự giới thiệu với tôi là nhà báo. Tôi thích anh ta đến mức, anh tưởng tượng được không, cho đến tận bây giờ tôi vẫn thỉnh thoảng nhắc đến và buồn nhớ anh ta. Càng ngày anh ta càng ghé đến tôi nhiều hơn. Tôi được biết rằng anh ta sống độc thân, ở gần nhà tôi, cũng trong một căn hộ giống như căn hộ của tôi, nhưng ở chỗ anh ta chật chội, và vân vân. Chẳng hiểu sao anh ta không mời tôi đến chơi nhà mình. Còn vợ tôi thì không ưa anh ta đến cùng cực. Nhưng tôi bênh anh ta. Nàng nói:

- Anh muốn làm gì tùy anh, nhưng em nói với anh là cái con người này gây cho em một ấn tượng khó chịu.

Tôi cười. Tuy nhiên, thực ra mà nói, anh ta có gì hấp dẫn tôi ? Sự thể có lẽ là ở chỗ nói chung con người sẽ chán ngắt, sẽ không thú vị gì nếu như bên trong, trong đầu anh ta, không có điều gì đó bất ngờ. Aloyzi (vâng, tôi quên chưa nói người quen mới của tôi tên là Aloyzi Mogarưt) có những điều bất ngờ như vậy trong đầu. Cụ thể là, trước đó tôi chưa bao giờ gặp, một người nào có đầu óc thông minh như Aloyzi. Nếu như tôi không hiểu ý nghĩa một đoạn nào đó trên báo, Aloyzi giảng giải cho tôi hiểu chỉ trong vòng một phút, không hơn, thêm nữa, có thể thấy rõ là anh ta làm điều đó một cách vô cùng dễ dàng. Cũng tương tự như vậy với các hiện tượng và các vấn đề của cuộc sống thường ngày. Nhưng không chỉ có thế, Aloyzi còn chinh phục tôi bởi lòng say mê văn học của mình. Anh ta chưa chịu yên cho đến khi nào chưa đòi được tôi đọc cho anh ta nghe toàn bộ cuốn tiểu thuyết của tôi từ dòng đầu đến dòng cuối; nghe xong anh ta nhận xét về cuốn tiểu thuyết bằng những lời rất tốt đẹp, nhưng với một sự chính xác đến kinh ngạc, dường như chính anh ta có mặt lúc đó kể cho tôi nghe toàn bộ những nhận xét của tay biên tập viên liên quan đến cuốn tiểu thuyết này. Anh ta nói trăm điều đúng cả trăm. Ngoài ra, anh ta còn giải thích với tôi một cách tuyệt đối chính xác, tại sao tiểu thuyết của tôi không thể đem in được và tôi đóan là điều đó không lầm. Anh ta nói thẳng: chương này, chuơng nọ là không thể chấp nhận…

Các bài báo vẫn không chấm dứt. Với những bài đầu tiên, tôi chỉ cười giễu. Nhưng chúng xuất hiện càng nhiều, thái độ của tôi đối với chúng càng thay đổi. Giai đoạn thứ hai là giai đoạn ngạc nhiên. Có một cái gì đấy rất gượng gạo và thiếu tự tin toát ra trong từng dòng một của các bài báo đó, mặc dù giọng điệu của chúng có vẻ rất hùng hổ và tự tin. Tôi có cảm tưởng rằng – và tôi không thể nào dứt bỏ được cái cảm tưởng đó – tác giả của các bài báo này viết không phải những điều họ muốn nói, và sự giận dữ của họ là do chính điều đó gây ra. Rồi tiếp theo đấy, anh hiểu không, bắt đầu giai đoạn thứ ba – giai đoạn kinh sợ. Không, không phải sợ những bài báo đó, anh hiểu cho, mà là một nỗi kinh hoàng trước những sự việc khác, hoàn toàn không có liên quan gì tới các bài báo hoặc cuốn tiểu thuyết của tôi. Chẳng hạn, tôi cảm thấy sợ bóng tối. Tóm lại, bắt đầu giai đoạn bị bệnh tâm thần.. Chỉ cần vừa tắt đèn trong căn buồng nhỏ, là tôi cảm thấy như có một con bạch tuộc nào đó với những chiếc vòi rất dài và lạnh buốt chui vào cửa sổ, mặc dù cửa được đóng kín. Và tôi phải ngủ không tắt đèn.

Người yêu của tôi thay đổi rất nhiều (tất nhiên là tôi không nói với nàng về chuyện con bạch tuộc, nhưng nàng vẫn thấy có một chuyện gì đó không ổn xảy ra với tôi), nàng gầy sút đi và trở nên xanh xao, ngừng bặt tiếng cười và cứ cầu xin tôi tha thứ việc nàng đã khuyên tôi trích đăng một đoạn của cuốn tiểu thuyết. Nàng nài nỉ tôi hãy vứt bỏ hết mọi thứ, đi xuống miền Nam, đến Biển Đen, đem tiêu hết số tiền còn lại của một trăm ngàn rúp kia cho chuyến đi này.

Nàng nài nỉ rất dai dẳng; và tôi, để khỏi tranh cãi (có một cái gì đấy mách với tôi rằng tôi sẽ không đi xuống Biển Đen được), đã hứa với nàng là tôi sẽ thực hiện điều đó trong mấy ngày tới. Nàng nói rằng nàng sẽ tự mình đi lấy vé cho tôi. Thế là tôi rút toàn bộ số tiền của tôi, tức là khoảng mười ngàn rúp, và trao hết cho nàng.

- Sao lại nhiều thế? – nàng ngạc nhiên.

Tôi nói với nàng một điều gì đó đại loại như tôi sợ kẻ trộm và nhờ nàng giữ hộ số tiền đó cho đến khi tôi lên đường. Nàng cầm tiền, bỏ vào ví, hôn tôi và nói rằng đối với nàng được chết còn nhẹ nhàng hơn là bỏ tôi một mình trong tình trạng như thế này, nhưng ở nhà đang đợi nàng, và nàng phải khuất phục sự cần thiết, ngày mai nàng sẽ đến. Nàng khẩn cầu tôi đừng sợ hãi gì cả.

Lúc đó là hoàng hôn của một ngày giữa tháng Mười. Nàng đi khỏi, tôi nằm xuống đivăng rồi thiếp đi không bật đèn. Tôi tỉnh dậy bởi cái cảm giác rằng con bạch tuộc đã ở trong phòng tôi. Sờ soạng trong bóng tối, mãi tôi mới bật được đèn. Đồng hồ chỉ hai giờ đêm. Khi đi nằm tôi bắt đầu nhuốm bệnh, còn khi tỉnh dậy tôi đã là người ốm thực sự. Tôi bỗng có cảm giác như màn đêm đen mùa thu sẽ ép vỡ kính cửa sổ, chảy tràn vào phòng, và tôi sẽ sặc sụa trong đó như trong một biển mực. Tôi trở dậy thành người không còn kềm chế nổi bản thân mình. Tôi hét lên, trong đầu tôi nảy sinh ra ý nghĩ phải chạy đến với một ai đó, dù cho là đến với tay chủ thầu xây dựng ở nhà trên. Tôi vật lộn với mình như một kẻ mất trí. Phải cố lắm tôi mới đủ sức để lê đến bên lò sưởi và đốt củi lên. Khi lửa đã bén và reo bập bùng trong lò, tôi bỗng nhiên cảm thấy dễ chịu hơn. Tôi chạy ra phòng ngoài và bật đèn, tìm thấy ở đó một chai rượu vang trắng, mở nút uống thẳng từ miệng chai. Nhờ đó mà nỗi sợ hãi dịu bớt đi một chút, đến mức ít ra thì tôi cũng không còn phải chạy đến với tay chủ thầu xây dựng ở nhà trên, mà quay lại bên lò sưởi. Tôi mở cửa lò, hơi nóng tỏa ra rát bỏng mặt và tay tôi, và tôi thì thầm.:

- Em hãy đoán ra rằng anh đang gặp tai họa. Em hãy đến ngay, hãt đến, hãy đến ngay đi !

Nhưng không ai đến cả. Ngọn lửa reo trong lò sưởi, mưa quất vào cửa sổ. Và lúc đó đã xảy ra điều cuối cùng. Tôi rút từ trong ngăn bàn ra những tập bản thảo đánh máy của cuốn tiểu thuyết và những cuốn vở chép tay rồi bắt đầu đốt. Làm việc đó khó đến khủng khiếp, vì những tờ giấy dày đặc chữ rất khó cháy. Toạc cả móng tay, tôi cào xé từng trang giấy, đặt chúng dựng đứng giữa những thanh củi và dùng que thông lò khều đi lật lại. Thỉnh thoảng tro lại như ngăn cản tôi, làm tắt lửa, nhưng tôi vật lộn với nó, và cuốn tiểu thuyết, mặc dù cưỡng lại rất kịch liệt, cuối cùng cũng đã phải chết. Những từ quen thuộc thấp thoáng hiện trước mắt tôi, ngọn lửa vàng không gì cưỡng nổi cứ bốc cao dần lên trên từng trang giấy, nhưng những từ, những chữ dù sao vẫn hiện ra…Chúng chỉ biến mất khi tờ giấy đã cháy đen và tôi dùng que thông lò điên khùng đập tro cho tơi vụng ra.

Vào lúc đó có một người nào đấy cào nhẹ vào mặt kính cửa sổ. Tim tôi vọt lên, tôi nhét vội cuốn vở cuối cùng vào lò, nhảy bổ ra mở cửa. Nối từ gian nhà hầm lên cửa dẫn ra sân là những bậc tam cấp bằng gạch. Vừa vấp. tôi vừa chạy ra khẽ hỏi:

- Ai đó ?

Một giọng nói, giọng của nàng, đáp lời tôi:

- Em đây !

Không hiểu bằng cách nào tôi mở được ổ khóa. Vừa bước qua cửa vào trong nhà, nàng ngã vào tôi, cả người ướt sũng, run rẩy, lạnh buốt, tóc sổ tung. Tôi chỉ có thể thốt lên nổi một lời:

- Em… em ? – và giọng tôi ngất lịm đi.

Rồi chúng tôi chạy xuống dưới tầng hầm. Ở phòng ngoài nàng cởi nhanh áo măng tô, và chúng tôi vội vả bước vào phòng thứ nhất. Khẽ hét lên một tiếng, nàng thò đôi tay trần vào lò lửa, ném ra sàn cái cuối cùng còn lại trong đó, một tập vở đã bắt đầu bắt lửa phía dưới. Khói lập tức bốc lên mù mịt khắp phòng. Tôi dùng chân dập tắt ngọn lửa, còn nàng ngã xuống đivăng và đột ngột òa lên khóc nức nở, tiếng khóc không kìm lại được.

Khi nàng đã dịu đi, tôi nói:

- Anh căm thù cuốn tiểu thuyết này, và anh sợ. Anh ốm rồi. Anh sợ.

Nàng ngồi dậy và nói:

- Ôi, lạy Chúa, anh ốm quá. Mà vì sao lại thế này, vì sao? Nhưng em sẽ cứu anh, em sẽ cứu anh. Tại sao lại thế này ?

Tôi trông thấy cặp mắt sưng mọng vì khói và nước mắt của nàng, cảm thấy bàn tay lạnh giá của nàng vuốt ve trên trán tôi.

- Em sẽ chữa cho anh, em sẽ chữa cho anh khỏi, - nàng lắp bắp, bám chặt lấy vai tôi, - rồi anh sẽ khôi phục lại cuốn tiểu thuyết. Ôi, tại sao, tại sao em lại không giữ lại ở chỗ em một bản !

Nàng nhe răng ra vì cáu giận, bất lực, nói thêm một điều gì đó không rõ, rồi mím chặt đôi môi, bắt đầu thu dọn và vuốt phẳng những tờ giấy đã bị cháy dở. Phần còn lại là một chương nào đó ở giữa cuốn tiểu thuyết, nhưng tôi không nhớ là chương nào nữa. Nàng cẩn thận xếp những trang cháy dở thành một tập, lấy giấy gói kỹ, buộc lại bằng một dải nơ. Tất cả những cử động của nàng chứng tỏ rằng nàng rất cương quyết và làm chủ mình. Nàng đòi rượu vang ; uống xong một cốc, nàng cất tiếng nói đã bình tĩnh hơn:

- Chúng ta đã phải trả giá cho sự dối trá như thế đấy, - nàng nói, - và em không muốn chúng mình dối trá thêm nữa. Em có thể ở lại với anh bây giờ, nhưng em không muốn làm điều ấy bằng cách như thế này. Em không muốn cho người đó suốt đời nghĩ rằng em đã trốn đi ban đêm. Người đó chưa bao giờ làm điều gì ác với em. Anh ấy bị gọi đi bất ngờ, ở nhà máy xảy ra đám cháy. Nhưng anh ấy sắp trở về. Em sẽ thú nhận tất cả với anh ấy sáng mai, em sẽ nói rằng em yêu người khác, và em sẽ trở lại với anh, trở lại vĩnh viễn. Anh hãy trả lời đi, hay là anh không muốn em làm điều đó?

- Ôi em tội nghiệp của anh, em yêu quý, - tôi nói với nàng, - anh sẽ không để cho em làm như thế đâu. Anh sẽ gặp những tai họa lớn, và anh không muốn để em phải chết cùng anh.

- Chỉ có nguyên nhân ấy thôi ư ? – nàng hỏi và ghé sát cặp mắt của mình vào mắt tôi.

- Chỉ có nguyên nhân ấy.

Nàng sôi nổi hẳn lên, vòng tay qua cổ ghì chặt lấy tôi, nói:

- Em sẽ chết cùng anh. Sáng mai em sẽ đến với anh.

Và rồi cái cuối cùng mà tôi nhớ trong cuộc đời của tôi, là một dải ánh sáng hắt ra từ căn phòng ngoài, và trong dải ánh sáng đó là mái tóc nàng chảy xoã, chiếc mũ bêrê và đôi mắt đầy quả quyết của nàng. Tôi còn nhớ bóng nàng nổi đen thẫm trên ngưỡng cửa và gói giấy trắng nàng cầm trong tay.

- Anh muốn tiễn em về, nhưng anh không còn đủ sức để quay lại đây một mình, anh sợ.

- Anh đừng sợ. Anh hãy gắng chịu vài giờ nữa. Sáng mai em sẽ đến với anh. – Đó là những lời cuối cùng của nàng trong cuộc đời tôi…


- Xuỵt ! - người khách bỗng cắt ngang lời mình và giơ ngón tay lên. – Đêm trăng hôm nay xao động quá.

Người khách ra khuất ngoài bancông. Ivan nghe có tiếng bánh xe lăn trên hành lang, tiếng ai đó kêu rên hoặc khóc nức nở.

Khi tất cả đã yên lặng, người khách quay lại và thông báo, rằng phòng 120 đã có người ở. Người ta vừa chở đến một người cứ luôn mồm đòi trả lại đầu. Hai người bệnh cùng im lặng một lúc lâu đầy lo lắng, nhưng rồi họ cũng bình tĩnh trở lại và tiếp tục câu chuyện bỏ dở. Người khách đã bắt đầu mở miệng, nhưng cái đêm hôm nay quả là xao động, trong hành lang vẫn còn nghe có tiếng người, và anh nói vào tai Ivan khẽ đến nỗi những gì anh kể ra, chỉ có một mình nhà thơ được biết, nếu không kể câu đầu tiên sau đây:

- Đúng mười lăm phút sau khi nàng ra về, có tiếng người gõ vào cửa sổ phòng tôi…

Có vẻ như những điều người bệnh thì thầm kể là rất xúc động đối với anh. Những cơ mặt anh chốc chốc lại giần giật. Đôi mắt anh lộ vẻ kinh hoàng và căm giận. Người kể chuyện chỉ tay về một nơi nào đó phía mặt trăng (mà nó đã từ lâu lặn khuất khỏi bancông). Chỉ đến khi không còn nghe thấy bất kỳ tiếng động nào từ ngoài vọng vào nũa, người khách mới lùi ra xa Ivan một chút và cất giọng to hơn:

- Vâng, thế là vào một đêm giữa tháng Giêng, cũng mặc chiếc áo măng tô đó nhưng đã mất hết cúc (3), tôi co quắp người vì lạnh đứng trong mảnh sân nhà mình. Phía sau tôi là những đống tuyết phủ lấp tất cả các bụi tử đinh hương, còn trước mặt và phía dưới là những ô cửa sổ được chiếu ánh sáng yếu ớt và bị màn che kín; tôi quỳ sát xuống chiếc cửa sổ đầu tiên và lắng nghe – trong các gian phòng của tôi vang lên tiếng máy hát. Đó là tất cả những gì tôi nghe được. Nhưng tôi không thể nhìn thấy gì cả. Đứng ở đó một lúc, tôi bước qua cổng vườn đi ra ngõ phố nhỏ. Bão tuyết. Một con chó chạy xô vào chân tôi làm tôi hoảng sợ. Tôi chạy sang phía bên kia đường. Cái lạnh và nỗi sợ hãi trở thành người bạn đồng hành thường xuyên của tôi, đã làm cho tôi phát điên lên. Tôi không còn nơi nào để đi nữa, và điều đơn giản nhất, tất nhiên, là đâm đầu xuống dưới bánh tầu điện ở ngay trên đường phố mà con ngõ hẻm của tôi đổ ra. Từ xa, tôi đã trông thấy những chiếc hộp đóng băng sáng trưng đó và nghe tiếng rít rùng rợn của chúng trên đường thép giá lạnh. Nhưng anh bạn hàng xóm thân mến ạ, nỗi sợ đã thấm vào từng tế bào cơ thể của tôi. Và tôi cũng sợ tàu điện hệt như sợ con chó kia. Đúng vậy, trong cả khu nhà này không một ai có bệnh nặng hơn căn bệnh của tôi, tôi xin cam đoan như vậy với anh.

- Nhưng anh có thể cho cô ấy biết tin, - Ivan nói, tỏ vẻ thông cảm với người bệnh đáng thương, - hơn nữa, cô ấy còn giữ tiền của anh kia mà? Cô ấy tất nhiên vẫn còn giữ chứ?

- Điều đó anh không phải nghi ngờ, tất nhiên nàng vẫn còn giữ. Nhưng hình như anh vẫn chưa hiểu tôi ? Hay là đúng hơn, tôi đã mất đi cái khả năng mô tả một điều gì đó, cái khả năng mà tôi đã từng có trước đây. Hơn nữa, tôi thật không tiếc nó lắm, vì rằng nó không cần cho tôi nữa. Nếu như tôi viết, thì trước mặt nàng, - người khách sùng kính nhìn ra phía bóng đêm, - sẽ là lá thư từ nhà thương điên đến. Chẳng lẽ có thể gửi thư đi từ một địa chỉ như vậy sao? Một người bị bệnh điên ? Anh đùa đấy, anh bạn ạ ! Làm cho nàng thêm bất hạnh ư ? Không, tôi không đủ sức để làm chuyện ấy.

Ivan không thể phản bác điều đó được, nhà thơ chỉ im lặng thông cảm với người khách, cùng đau khổ với anh. Còn Nghệ Nhân, trong nỗi đau của những kỹ niệm của mình ngồi lắc lư mái đầu đội chiếc mũ đen và nói:

- Một người đàn bà bất hạnh ! Nhưng thực ra, tôi hy vọng là nàng đã quên tôi rồi!

- Nhưng anh có thể lành bệnh… - Ivan rụt rè nói.

- Bệnh tôi không thể chữa khỏi, - người khách bình thản đáp, - khi St’ravinski nói rằng sẽ trả tôi lại cho cuộc sống, tôi không tin anh ấy. Anh ấy nhân đạo và muốn an ủi tôi. Tôi cũng không phủ nhận là bây giờ tôi có khá hơn nhiều. Mà tôi dừng lại ở chỗ nào rồi nhỉ ? ..Băng giá, những toa tàu điện phóng như bay…tôi được biết rằng bệnh viện này đã mở cửa, và tôi đi bộ qua suốt thành phố để đến đây. Thật là một việc điên rồ ! Có lẽ tôi đã phải chết cóng khi ra khỏi thành phố, nếu như không có một sự tình cờ đã cứu thoát tôi. Cách trạm gát vào thành phố bốn cây số có một chiếc xe tải bị hỏng một cái gì đó, và tôi đến gặp lái xe, cũng thật đáng ngạc nhiên là anh ta đã thương tình tôi. Chiếc xe đi đến đây, anh ta cho tôi đi nhờ. Tôi chỉ bị cóng chết mất mấy ngón chân trái. Nhưng cái đó người ta đã chữa lành cho tôi rồi. Tôi ở đây đã được bốn tháng, và anh biết không, tôi thấy là nơi này cũng không đến nỗi tồi. Đừng vẽ vời ra cho mình những kế hoạch quá lớn, người láng giềng quý mến ạ, đúng thế ! Tôi chẳng hạn, tôi đã từng muốn đi vòng quanh khắp cả quả địa cầu. Nhưng hóa ra số phận không chiều mình. Tôi chỉ được thấy một mẩu không lấy gì làm lớn lắm của cái địa cầu đó. Tôi nghĩ rằng nơi đây chưa phải là chốn tốt đẹp nhất trên mặt đất này, nhưng tôi nhắc lại, nó cũng không đến nỗi tồi lắm. Mùa hè sắp tới rồi, và trên bancông những dây trường xuân sẽ vươn cành sum suê như Praskovia Phedorovna đã hứa hẹn. Chùm chìa khóa này sẽ mở rộng khả năng của tôi. Đêm đêm sẽ có trăng. Ồ, nó đã đi khuất mất rồi ! Không khí dần dần trở nên mát mẻ. Trời đã quá nửa đêm. Thôi, tôi phải về đây.

- Anh hãy nói cho tôi biết đi, rồi cái gì xảy ra với Iesua và Pilat sau đó ? – Ivan hỏi. – Tôi cầu xin đấy, tôi muốn biết.

- Ồ không, không, - mặt người khách bỗng nhiên co giật một cách đau đớn, - tôi không thể nhớ lại cuốn tiểu thuyết của tôi mà không cảm thấy hãi hùng. Mà người quen của anh ở công viên hồ Pat’riarsi sẽ làm điều đó tốt hơn tôi. Cảm ơn anh đã cùng tôi nói chuyện. Chào anh.

Ivan còn chưa kịp định thần thì tấm lưới thép trên bancông đã khép lại với một tiếng vang khe khẽ, và người khách biến mất.


------------------
CHÚ THÍCH
(1) Bezdomnưi: tiếng Nga có nghĩa là kẻ không nhà. Thời đó các văn nghệ sĩ hay lấy bút danh theo… “tinh thần thời đại” như vậy, chẳng hạn như: Bednưi (nghèo khổ), Gorki (đau khổ), Golodnưi (đói khổ), Bezưmenski (kẻ không tên)…
(2) Cơn mưa tạt xiên : hình ảnh trong bài thơ “ Trở về” của nhà thơ Maiakovski:
“Tôi muốn cho đất nước hiểu tôi
Đất nước không hiểu - biết làm sao đành vậy
Đất nước thân yêu tôi lánh sang bên
Như giọt mưa rào gió tạt xiên.”
(3) “…đã mất hết cúc”: chi tiết này ngụ ý rằng Nghệ Nhân đã bị bắt ngay đêm đó và ở tù mới ra. Vì vào thời đó ở nhà tù, những người bị bắt đều bị cắt hết cúc trên áo quần. Liên hệ chi tiết này với chi tiết “…có tiếng người gõ vào cửa sổ phòng tôi…” ở trên.

[leminhchau]

Chương 14
KHÁ KHEN THAY GÀ TRỐNG !

Thần kinh không chịu đựng nổi, như người ta nói, và Rimski không đợi đến khi biên bản được lập xong, chạy vội về phòng làm việc của mình. Ông ta ngồi xuống sau bàn và đưa cặp mắt như bốc lửa nhìn những tờ giấy bạc mười rúp ma quái nằm trước mặt. Đầu óc phó giám đốc tài chính như bị mụ mẫm đi. Từ phía ngoài vọng đến tiếng ồn ĩ đều đều. Người xem từ trong nhà hát Tạp Kỹ ùa nhau đổ ra đường phố. Cái thính giác đã trở nên cực nhạy của phó giám đốc tài chính bỗng bắt được một hồi còi chói tai của công an. Riêng bản thân nó cũng đã chưa bao giờ hứa hẹn điều gì tốt lành, còn khi nó được lập lại và cùng với nó là một hồi còi khác nổi lên, đầy quyền uy và kéo dài hơn, rồi tiếp theo đó hoà nhập vào với chúng là những tiếng cười hô hố nghe rất rõ, thậm chí cả những tiếng hò la chế giễu, thì Rimski lập tức hiểu ra rằng ngoài phố đang diễn ra một cái gì đó còn bê bối, còn tồi tệ hơn nhiều. Và rằng cái gì đó này, dù ông ta có muốn mặc xác nó đến mấy, vẫn cứ có liên quan hết sức chặt chẽ tời buổi biểu diễn vừa rồi của nhà ảo thuật và các trợ lý của ông ta. Phó giám đốc tài chính thính nhạy quả đã không lầm tí nào.

Chỉ vừa nhìn qua cửa sổ xuống đường Sadovaia, khuôn mặt Rimski bỗng méo xệch đi, và ông ta không còn thì thầm nữa, mà rít lên:

- Ta đã biết mà !

Trong làn ánh sáng của những ngọn đèn đường cực mạnh, Rimski trông thấy trên vĩa hè ngay phía dưới cửa sổ của mình một người đàn bà mặc độc áo cánh lót, quần đùi màu tím than. Trên đầu chị ta, thực ra mà nói, còn có một chiếc mũ, và ngoài ra tay cầm cây ô.

Xung quanh người đàn bà đang ở trong trạng thái hoảng loạn đến cực điểm, khi thì ngồi thụp xuống đường, khi thì tìm cách bỏ chạy đi đâu đó, là một đám đông nhốn nháo phát ra chính cái tiếng cười hô hố nọ làm cho phó giám đốc tài chính lạnh toát cả sống lưng. Một người đàn ông chạy cuống quít quanh chị ta, cố cởi ra khỏi người mình chiếc áo măng tô mùa hè nhưng vì quá nôn nóng nên không thể nào thoát khỏi ống áo bị vướng nơi tay.

Tiếng kêu la và tiếng cười còn vang lên ở một chỗ khác, cụ thể là ở cạnh cổng ra vào bên trái. Quay đầu sang phía đó, Grigori Danilovich Rimski trông thấy một người đàn bà thứ hai trên mình mặc bộ đồ màu hồng. Cô ta nhảy từ lòng phố lên vĩa hè, tìm cách chạy trốn vào cổng của ngôi nhà, nhưng bị đông người xem từ phía trong chạy ra chận mất đường, và chị chàng nạn nhân của sự nhẹ dạ của chính mình và của lòng ham thích ăn chơi, bị đánh lừa bởi hãng buôn của tay Phagot độc địa, lúc này chỉ mơ ước có một điều: được chui khuất xuống đất. Một người công an vừa chạy về phía người đàn bà bất hạnh nọ vừa thổi còi váng tai, còn chạy theo sau anh ta là một đám thanh niên đội mũ lưỡi trai dáng điệu vui vẻ - chính họ đang phát ra những tiếng cười hô hố và tiếng hò la chế giễu.

Một tay xà ích gầy gò để râu phóng như bay đến bên người đàn bà ở trần thứ nhất, dừng sững con ngựa xương xẩu mệt lử ngay trước mặt chị ta. Khuôn mặt người xà ích nhếch lên trong một nụ cười đắc ý.

Rimski nắm tay đập lên đầu mình, nhổ một bãi nước bọt và nhảy lùi khỏi cửa sổ.

Ông ta ngồi một lúc cạnh bàn, lắng nghe âm thanh ngoài phố. Tiếng còi vang lên ở những chỗ khác nhau đã đạt đến tột điểm, rồi sau đó bắt đầu lắng dần xuống, Rimski ngạc nhiên trước vụ việc lộn xộn được dẹp đi quá chóng vánh đến mức bất ngờ.

Đã đến lúc phải hành động, phải uống cạn cái chén đắng cay của trách nhiệm. Máy điện thoại đã được sửa chữa trong thời gian diễn ra phần ba của chương trình biểu diễn, cần phải gọi, phải thông báo về sự việc vừa xảy ra, phải cầu xin giúp đỡ, trốn bỏ trách nhiệm, đổ tất cả lên đầu Likhodeev, che chắn cho mình và vân vân…Thật là quỷ quái ! Viên phó giám đốc bối rối đã hai lần đặt tay lên ống nghe rồi lại hai lần bỏ tay ra. Bỗng nhiên, trong sự im lặng tuyệt đối của gian phòng làm việc, cỗ máy điện thoại tự mình đột ngột réo chuông thẳng vào mặt phó giám đốc tài chính, và ông ta rùng mình lạnh toát người, “Thần kinh mình quả là đã nhảo ra mất rồi”, - Rimski thoáng nghĩ và nhấc ông nghe lên. Nhưng ngay lập tức ông ta giật bắn người, mặt trắng bệch ra như tờ giấy. Một giọng đàn bà khe khẽ nhưng đồng thời suồng sã và hư đốn thì thào trong ốngnghe:

- Rimski, đừng có gọi điện thoại đi đâu cả, không thì khốn đấy !

Rồi ống nghe lập tức im lặng như tờ. Cảm thấy sống lưng nổi gai ốc, phó giám đốc tài chính đặt ống nghe xuống và không hiểu sao lại đưa mắt liếc nhìn ra ô cửa sổ phía sau lưng. Qua những cành cây phong thưa thớt và còn ít lá xanh, ông ta trông thấy mặt trăng đang trôi trong một đám mây trong suốt.

Không hiểu vì sao mắt cứ dán chặt vào những cành cây, Rimski nhìn mãi lên đó và càng nhìn, ông ta càng cảm thấy nỗi sợ hãi mỗi lúc một mãnh liệt hơn.

Cố tập trung hết nghị lực, phó giám đốc tài chính cuối cùng cũng quay người khỏi ô cửa sổ sáng ánh trăng và đứng dậy. Bây giờ hoàn toàn không thể nói gì đến chuyện gọi điện thoại đi đâu nữa, bây giờ ông ta chỉ nghĩ đến mỗi một điều - làm thế nào để nhanh chóng rời khỏi nhà hát.

Phó giám đốc tài chính lắng tai nghe, cả toà nhà im lìm. Rimski hiểu rằng đã từ lâu ông ta chỉ còn lại một mình trên khắp cả tầng hai, và khi nghĩ đến điều đó, Rimski cảm thấy một nỗi sợ hãi trẻ con không cưỡng nổi bao trùm toàn thân. Phó giám đốc tài chính không thể không rùng mình khi hình dung rằng ông ta sẽ phải một mình theo những hành lang vắng vẻ đi xuống dưới theo cầu thang. Ông ta hối hả túm lấy những tờ mười rúp ma quái nằm trên bàn, nhét chúng vào cặp và hắng giọng ho, cố bằng cách đó làm cho mình mạnh bạo lên, dù chỉ là ít nhiều. Tiếng ho nghe khàn khàn, yếu ớt. Đúng lúc đó, Rimski bỗng cảm thấy như có mùi ẩm ướt hơi bùn mục lùa vào từ phía dưới cánh cửa phòng làm việc.. Sống lưng phó giám đốc tài chính lạnh toát. Thêm vào đó, đồng hồ lại còn đột ngột gõ chuông, báo hiệu rằng đã nửa đêm. Đến cả tiếng chuông cũng làm Rimski run lên. Nhưng tim của phó giám đốc tài chính thật sự như ngưng đập khi anh ta nghe có tiếng chìa khóa quay nhẹ trong ổ khóa cửa. Bấu chặt hai bàn tay lạnh toát và đẫm mồ hôi vào chiếc cặp, Rimski cảm thấy rằng nếu cái tiếng động khẽ kia trong ổ khóa còn kéo dài dù chỉ thêm một chút nữa, thì ông ta sẽ không chịu nổi và hét lên thất thanh.

Cuối cùng cánh cửa cũng phải lùi bước trước sức mạnh của ai đó, mở ra, và Varennukha bước vào phòng không một tiếng động. Rimski đang đứng, buông phịch người xuống chiếc ghế bành, vì đôi chân tự nó khuỵu gục xuống. Hít một hơi vào ngực, ông ta nặn ra một nụ cười méo mó và khẽ nói:

- Lạy Chúa, cậu làm tớ hết hồn.

Đúng thế, sự xuất hiện bất ngờ đó có thể làm hết hồn bất kỳ người nào, dầu vậy trong lúc này nó đồng thời cũng là niềm vui lớn đối với Rimski. Ít ra thì cũng thòi ra được một đầu mối trong cái chuyện cực kỳ rối rắm này.

- Nào, nói nhanh lên! Nào! Nào! – Rimski rít lên cố bám lấy cái đầu mối vừa thòi ra này. - Tất cả những chuyện này nghĩa là thế nào?

- Xin lỗi anh, - Varenukha bước hẳn vào, đóng cửa lại, đáp bằng một giọng khàn khàn, - tôi nghĩ rằng anh đã đi về nhà rồi.

Nói xong, không cởi mũ, Varenukha đi đến phía bên kia bàn, ngồi xuống chiếc ghế bành đối diện.

Cần phải nói rằng, trong câu trả lời của Varenukha có một vài điểm kỳ quặc mà phó giám đốc tài chính, người có độ thính nhạy đủ sức so sánh với bất kỳ trạm đo địa chấn nào của thế giới, lập tức cảm thấy ngay. Tại sao lại như thế ? Varenukha đến phòng làm việc của phó giám đốc tài chính làm gì, nếu như đã biết rằng Rimski không còn ở đây nữa ? Varenukha cũng có phòng làm việc riêng của mình kia mà? Đó là một điểm. Điểm thứ hai: dù cho Varenukha có vào nhà theo bất cứ lối cửa nào, anh ta nhất thiết cũng phải gặp một trong số những người gác đêm, mà tất cả bọn họ đều đã được thông báo rằng hôm nay Grigori Danilovich Rimski sẽ ở nán lại trong phòng làm việc của mình một lúc.

Nhưng phó giám đốc tài chính lần này đã không để tâm suy nghĩ nhiều về những điều lạ lùng đó. Không phải lúc.

- Tại sao cậu không gọi điện về ? Toàn bộ cái trò vớ vẩn với Italia kia nghĩa là gì ?
- Thì đấy, chính là cái tôi đã nói với anh rồi mà, - trưởng phòng quản trị chắt lưỡi như bị đau răng, đáp, - đã tìm thấy lão ta trong một quán rượu ở thị trấn Puskino.

- Sao lại ở Puskino? Đó là ngoại ô Moskva ấy à ? Còn những bức điện gửi từ Italia ?

- Italia quái quỷ gì ở đây? Lão ta chuốc say tay điện báo viên ở Puskino, rồi cả hai bắt đầu bày trò, kể cả gửi điện mạo địa chỉ gốc “Italia”.

- À ra thế, ra thế...Thôi được rồi, được rồi... – Rimski, không phải nói nữa, mà ngâm nga như hát. Đôi mắt ông ta phát ra những tia sáng vàng vàng. Trong đầu hiện lên một viễn cảnh khả quan của việc cách chức Likhodeev...Một sự giải phóng ! Một sự giải phóng mà phó giám đốc tài chính mong đợi từ lâu, giải phóng khỏi cái tai họa mà Likhodeev là hiện thân ! Biết đâu Stepan Bogdanovich sẽ được hưởng một cái gì đó còn tồi tệ hơn là cách chức... - Kể lại tỉ mỉ nào ! - Đập cái bàn thấm xuống mặt bàn viết, Rimski ra lệnh cho Varenukha.

Và Varenukha bắt đầu kể lại tỉ mỉ. Vừa có mặt ở cái nơi được phó giám đốc tài chính phái đến, anh ta lập tức được đón tiếp và lắng nghe cực kỳ chăm chú. Không một ai, tất nhiên, nghĩ đến chuyện Stepan hiện giờ đang ở Italia. Tất cả ngay tức khắc đều đồng ý với Varenukha rằng Likhodeev, tất nhiên, đang ở quán rượu “ Italia” ở Puskino.

- Thế anh ta giờ ở đâu ? – phó giám đốc tài chính hồi hộp hỏi cắt ngang lời trưởng phòng quản trị.

- Thì lão ta còn ở đâu được nữa, - trưởng phòng quản trị cười nhạt đáp, - hiển nhiên là ở phòng “hồi tỉnh” rồi!

- À, thế ! Ôi, cảm ơn !

Varenukha lại tiếp tục câu chuyện của mình. và anh ta càng kể, trước mắt phó giám đốc tài chính càng hiện lên rõ ràng hơn một chuỗi tột cùng dài những hành động sai lầm và trắng trợn của giám đốc nhà hát Tạp Kỹ, và mỗi một móc xích tiếp theo sau trong cái chuỗi dài những hành động đó càng một thêm tồi tệ hơn. Cái giá nào sẽ phải trả cho điệu nhảy say mềm với người nhân viên điện báo giữa bãi cỏ trước nhà bưu điện thị trấn Puskino trong tiếng đệm đàn gió của một tay vô công rồi nghề nào đó ! Rồi cuộc rượt đuổi theo những bà, những cô vừa chạy, vừa la hét vì kinh hoàng ! Rồi vụ gây gỗ với nhân viên bán hàng ở ngay quán ăn “Italia” ! Rồi những nắm hành ném tung tóe ra khắp sàn nhà của chính cái quán “Italia” ấy. Rồi tám chai vang trắng “Ai-Danil” bị đập vỡ. Rồi chiếc máy tính tiền bị hư nặng trong chiếc xe taxi của người tài xế không muốn chở Stepan. Rồi sự đe dọa bắt bỏ tù tất cả những ai định ngăn cản hành động làm loạn của ông ta. Tóm lại, một mớ khủng khiếp!

Stepan là một kẻ nổi danh trong giới nhà hát Moskva, và tất cả mọi người đều biết rằng ông ta đâu phải hạng hiền lành. Nhưng dù sao thì những gì trưởng phòng quản trị kể về ông ta cũng có vẻ quá đáng, quá đáng ngay cả với Stepan. Vâng, quá đáng. Thậm chí rất quá đáng nữa là khác...

Đôi mắt sắc nhọn như gai của Rimski cắm chặt vào bộ mặt của trưởng phòng quản trị ngồi ở bên kia bàn, và Varenukha càng nói bao nhiêu thì đôi mắt đó càng tối sầm lại bấy nhiêu. Những chi tiết xấu xa mà trưởng phòng quản trị tô điểm cho câu chuyện của mình càng sinh động và nhiều màu sắc bao nhiêu...thì phó giám đốc tài chính càng ít tin người kể chuyện bấy nhiêu. Khi Varenukha thông báo rằng Stepan trở nên táo tợn đến mức dám chống lại những người đến để bắt ông ta về Moskva thì Rimski đã biết một cách chắc chắn rằng tất cả những gì mà tay trưởng phòng quản trị trở về nhà hát vào lúc nửa đêm này kể cho ông ta nghe đều là dối trá ! Dối trá từ đầu đến cuối !

Varenukha không hề đến Puskino, và cả Stepan cũng không có mặt ở Puskino. Không có cả người nhân viên điện báo say mèm. không có những chiếc chai vỡ ở quán ăn, Stepan không bị trói bằng giây thừng...không có gì hết...

Phó giám đốc tài chính vừa mới khẳng định trong ý nghĩ rằng trưởng phòng quản trị nói dối mình, thì một nỗi sợ hãi bỗng bò dọc thân thể ông ta, bắt đầu từ chân, và đã hai lần phó giám đốc tài chính cảm thấy có mùi bùn mục ẩm bốc lên từ sàn nhà. Không một giây nào rời mắt khỏi tay trưởng phòng quản trị - Varenukha không hiểu sao cứ vặn vẹo người một cách kỳ quặc trên chiếc ghế bành, luôn luôn tìm cách ẩn mình trong bóng tối xanh thẩm của ngọn đèn bàn và dùng tờ báo cố che mặt như thể bị ánh sáng của ngọn đèn làm khó chịu, - phó giám đốc tài chính chỉ nhẫm đi nghĩ lại mỗi một điều: Tất cả những cái này nghĩa là gì ? Tại sao tay trưởng phòng quản trị trở về gặp ông ta muộn màng như thế này, lại nói dối một cách trắng trợn như vậy trong ngôi nhà vắng vẻ và im lặng như tờ này? Rồi linh cảm về một mối nguy hiểm, một mối nguy hiểm chưa rõ ràng nhưng đáng sợ, bắt đầu len vào ngực phó giám đốc tài chính. Làm ra bộ không nhận thấy những câu lươn lẹo cùng cái trò ảo thuật với tờ báo của trưởng phòng quản trị, Rimski chăm chú nhìn kỹ mặt anh ta, gần như không nghe Varenukha nói liếng láo những gì nữa. Có một cái gì đó phó giám đốc tài chính cảm thấy còn khó giải thích hơn là câu chuyện bịa đặt ra không hiểu để làm gì về những trò phiêu lưu ở Puskino, và “cái gì đó’ chính là những thay đổi ở vẻ ngoài và trong cử chỉ, nói năng của tay trưởng phòng quản trị.

Dù Varenukha có cố kéo chiếc mũ lưỡi trai sụp xuống để che tối bộ mặt của mình, dù cho anh ta có xoay tờ báo như thế nào đi nữa, phó giám đốc tài chính vẫn nhìn thấy được trên mặt anh ta một vết tím bầm to tướng ở bên má phải ngay cạnh mũi. Ngoài ra, tay trưởng phòng quản trị vốn thường ngày hồng hào, nay bỗng trở nên tái nhợt một màu phấn trắng bệnh tật, và vào cái đêm oi bức này trên cổ anh ta lại quấn một tấm khăn quàng cũ kẻ sọc không hiểu để làm gì. Rồi nếu như cộng thêm vào đó cái thói xấu chép miệng chắt lưỡi vừa mới xuất hiện ở anh ta trong thời gian vắng mặt vừa qua, sự thay đổi đột ngột của giọng nói trở nên khàn khàn và thô kệch, vẻ lén lút, sợ sệt trong đôi mắt, - thì có thể mạnh dạn mà nói rằng Ivan Savelievich Varenukha đã biến đổi đến mức không thể nào nhận ra được.

Còn thêm một cái gì đó làm phó giám đốc tài chính lo sợ, nhưng cụ thể là cái gì thì Rimski không hiểu được dù cho ông ta có căng bộ não đã bốc lửa lên đến mấy, và dù cho có nhìn kỹ vào bộ mặt của Varenukha đến mấy. Ông ta chỉ có thể khẳng định một điều, là có một cái gì đó chưa từng thấy, trái tự nhiên trong sự kết hợp tay trưởng phòng quản trị với chiếc ghế bành quá quen thuộc kia.

- … Thế rồi cuối cùng mọi người cũng trói được lão ta, cho lên xe, - Varenukha kể tiếp, mắt nhìn ra từ sau tờ báo và lấy bàn tay che chỗ bầm trên má.

Rimski bỗng chìa tay ra và làm như vô tình, những ngón tay vẫn gõ gõ trên mặt bàn, dùng lòng bàn tay ấn vào chiếc nút chuông điện, và ông ta bỗng sững người lại.

Đáng lẽ ra trong ngôi nhà vắng lặng này phải đột ngột réo lên tiếng chuông gay gắt. Nhưng không hề có tiếng chuông nào réo lên cả, và chiếc nút mềm nhũn tụt sâu xuống mặt bàn. Chiếc nút chết. Hệ thống chuông hỏng.

Cái mưu mẹo của phó giám đốc tài chính không lọt qua nổi con mắt Varenukha. Anh ta hơi co giật đôi má, trong mắt ánh lên một tia giận dữ:

- Anh ấn chuông làm gì thế ?

- Vô tình lỡ tay ấy mà, - phó giám đốc tài chính khàn giọng đáp và rụt tay lại; rồi đến lượt mình, ông ta hỏi bằng giọng yếu ớt; - Mà cái gì ở trên mặt cậu thế ?

- Khi xe giật mạnh, tôi bị đập mặt vào cánh cửa, - Varenukha nhìn đi nơi khác đáp.

“ Nói láo !” – phó giám đốc tài chính thầm thốt lên. Vào cái khoảnh khắc đó, cặp mắt của Rimski chợt trợn tròn lên và trở nên hoàn toàn mất trí, ông ta nhìn trừng trừng vào lưng ghế.

Phía sau chiếc ghế bành trên sàn nhà, có hai chiếc bóng nằm chéo nhau, một bóng đậm và đen hơn, còn bóng kia nhạt hơn và có màu xám. Trên sàn nhà trông rõ bóng lưng tựa của ghế bành và hai cặp chân nhọn phía dưới của nó, nhưng phía trên lưng ghế không trông thấy bóng đầu của Varenukha, cũng như phía dưới chân ghế không có bóng chân của tay trưởng phòng quản trị này.

“ Hắn ta không có bóng !”(1) – Rimski kinh hoàng thầm thốt lên trong đầu. Toàn thân phó giám đốc tài chính run bắn lên.

Varenukha lấm lét nhìn ra phía sau lưng ghế, theo hướng cái nhìn mất trí của Rimski, và hiểu rằng mình đã bị lộ tẩy.

Trưởng phòng quản trị đứng bật dậy khỏi ghế bành (và phó giám đốc tài chính cũng làm đúng như vậy, lùi khỏi bàn một bước, tay ôm chặt chiếc cặp).

- Đã đóan ra rồi, đồ thổ tả ! Bao giờ cũng khôn ngoan, - Varenukha nói nhanh, cười nhạo một cách độc địa thẳng vào mặt phó giám đốc tài chính, rồi bất ngờ nhảy từ ghế bành đến bên cửa ra vào, nhanh nhẹn kéo chốt ổ khóa xuống phía dưới, khóa trái cửa lại. Phó giám đốc tài chính tuyệt vọng nhìn quanh, lùi về phía cửa sổ mở ra vườn; và trong ô cửa sổ tràn đầy ánh trăng đó, ông ta trông thấy bộ mặt áp chặt vào tấm kính cửa của một cô gái trần truồng, cánh tay của cô ta thò qua ô nhỏ thông gió ở phía trên cố tìm cách mở cái chốt dưới của cánh cửa. Chốt trên đã bị mở từ trước.

Rimski cảm thấy ánh sáng của ngọn đèn bàn chợt mờ đi và mặt bàn viết nghiêng xuống. Ông ta như bị một làn sóng lạnh băng bao trùm lấy, nhưng thật may mắn cho phó giám đốc tài chính, ông ta đã gắng hết sức bình sinh để không ngã xuống. Phần sức lực còn lại của Rimski chỉ đủ để thì thào, chứ không kêu lên thành tiếng được nữa:

- Cứu tôi với…

Varenukha, đứng giữa lối ra vào, nhảy choi choi cạnh cánh cửa, người lơ lửng, lắc lư rất lâu trong không khí, vung những ngón tay co quắp về phía Rimski, chép mồm, chắt lưỡi, nháy mắt với cô gái trần truồng ngoài cửa sổ.

Cô ta vội vã thò đầu qua lỗ thông hơi, vươn dài cánh tay, dùng những móng tay nhọn cào cấu thanh chốt dưới và lắc mạnh khung cửa sổ. Cánh tay cô ta bắt đầu duỗi dài ra như bằng cao su, phủ một lớp màu xanh xám ngoét như ở xác chết. Cuối cùng thì những ngón tay xanh xám của tử thi đó đã tìm được đầu chốt cửa, quay ngang, và khung cửa bắt đầu mở ra. Rimski rú lên một tiếng yếu ớt, dựa lưng vào tường và giơ chiếc cặp ra phía trước như tấm lá chắn. Ông ta hiểu rằng cái chết của mình đang đến.

Khung cửa sổ đã được mở rộng, nhưng thay vì làn không khí ban đêm mát mẽ và hương thơm của cây lipa, ùa vào phòng là mùi thối mục của nhà mồ. Cô gái xác chết leo lên bệ cửa sổ. Rimski trông thấy rõ ràng những vết thối rữa trên ngực cô ta.

Vào đúng lúc đó vang lên một tiếng gà gáy bất ngờ và vui mừng của con gà trống ở dưới khu vườn, từ ngôi nhà thấp phía sau trường bắn bia, nơi nhốt những loài chim tham gia vào các tiết mục biểu diễn. Con gà trống, được huấn luyện có giọng rất trầm, đã cất tiếng báo tin rằng bình minh từ Phương Đông đang tiến gần đến thành phố Moskva.

Một cơn giận dữ điên cuồng làm bộ mặt cô gái méo xệch đi, cô ta tuôn ra một tràng chưởi rủa khàn khàn, và Varenukha đang lơ lửng trong không khí cạnh cửa ra vào rít lên và đổ ụp xuống sàn nhà.

Tiếng gà gáy lặp lại một lần nữa, cô gái nghiến răng nghe đánh cạch, những sợi tóc hung trên đầu dựng ngược cả lên. Sau tiếng gà thứ ba, cô ta quay người và bay đi mất hút. Theo sau cô ta, Varenukha nhảy vọt lên và vươn dài người ra theo phương nằm ngang trong không khí giống như thần Cupidon đang bay, chầm chậm trôi trên mặt bàn viết ra cửa sổ.

Một ông già đầu bạc trắng như tuyết, không có lấy một sợi tóc đen nào, người vừa mới đây còn là Rimski, nhảy vội đến bên cửa, kéo khóa, mở cửa và chạy dọc theo dãy hành lang tối tăm. Đến chỗ rẽ xuống cầu thang, ông ta rít lên kinh hoàng, sờ soạng công tắc, bật đèn, và cầu thang sáng rực lên. Ông già run lẩy bẩy khuỵu gối ngã gục xuống cầu thang, vì ông ta cảm thấy như bị Varenukha từ phía trên nhẹ nhàng nhảy xuống đầu mình.

Chạy xuống phía dưới, Rimski trông thấy người gác cổng đang gục xuống ngủ trên chiếc ghế cạnh quầy bán vé ở tiền sảnh. Rimski nhón chân đi qua và luồn ra cửa chính. Ở ngoài phố, phó giám đốc tài chính cảm thấy ít nhiều hoàn hồn lại. Ông ta đã hoàn hồn đến múc khi ôm hai tay lên đầu, đoán ngay được là chiếc mũ của mình đã bị bỏ quên trong phòng làm việc.

Dĩ nhiên là Rimski không quay trở lên để lấy mũ, mà ngược lại, vừa thở hổn hển vừa chạy qua đường phố rộng sang góc đối diện cạnh rạp chiếu bóng, nơi có một ánh đèn đỏ mờ mờ nhấp nháy. Sau một phút, ông ta đã ở bên cạnh chiếc taxi.

- Đến ga tàu nhanh đi Leningrad, tôi trả hậu, - thở nặng nhọc, tay ôm lấy ngực, ông già nói.

- Tôi đi về gara đây, - người tài xế nói với vẻ căm ghét và ngoảnh mặt đi.

Rimski liền mở cặp, rút ra năm mươi rúp và chìa cho người lái xe qua ô cửa trước để ngỏ.

Mấy giây sau, như một cơn lốc, chiếc xe taxi kêu lọc xọc đã bay dọc theo phố Sadovaia. Ông già tóc bạc nhảy chồm chồm trên ghế ngồi,và trong mảnh gương treo trước mặt lái xe, Rimski khi thì trông thấy cặp mắt sung sướng của lái xe, khi thì cặp mắt điên dại của chính mình.

Nhảy ra khỏi xe ngay trước nhà ga, Rimski hét bảo người đàn ông đeo tạp dề trắng với tấm kim loại găm trước ngực mà ông ta gặp đầu tiên:

- Một vé toa hạng nhất, tôi trả ba chục rúp, - vừa rút từ trong cặp ra những tờ giấy bạc mười rúp, Rimski vừa nói: - Nếu không có hạng nhất, lấy hạng hai, nếu không có hạng hai thì toa đứng cũng được.

Người mặc áo tạp dề nhìn lướt lên chiếc đồng hồ dạ quang, chộp vội lấy tờ giấy bạc từ trong tay Rimski.

Năm phút sau, chuyến tàu nhanh chui ra khỏi tháp kính của nhà ga và biến mất vào bóng tối. Và biến mất cùng với nó là Rimski.


-----------------------
CHÚ THÍCH
(1) “ …không có bóng” : theo mê tín dân gian, một trong những đặc điểm để nhận biết ma quỷ là không có bóng, những người bán linh hồn cho quỷ cũng bị mất bóng vì không còn là chính mình nữa.

[leminhchau]

Chương 15
GIẤCMƠ CỦA NIKANOR IVANOVICH

Có thể đoán ra một cách dễ dàng rằng người đàn ông với bộ mặt đỏ lựng vừa mới được đưa đến bệnh viện ở phòng 119 chính là Nikanor Ivanovich Bosoi.

Nhưng ông ta không đến thẳng chỗ giáo sư St’ravinski ngay mà trước đó còn ở một nơi khác đã.

Cái “nơi khác” đó hầu như không được giữ lại gì trong tâm trí của Nikanor Ivanovich, ông ta chỉ nhớ mỗi bộ bàn viết, chiếc tủ và chiếc ghế đivăng.

Ở đó Nikanor Ivaniovich, mắt như mờ đi vì máu bốc lên đầu và vì tâm thần kích động, được mấy người nào đó hỏi chuyện, nhưng câu chuyện có một vẻ kỳ quặc rối rắm thế nào ấy, hoặc nói đúng hơn, hoàn toàn không thành chuyện.

Câu đầu tiên mà người ta hỏi Nikanor Ivanovich là:

- Anh là Nikanor Ivanovich Bosoi, chủ tịch Hội đồng nhà cửa ngôi nhà số 302-bis ở phố Sadovaia phải không ?

Nghe xong câu hỏi đó, Nikanor Ivanovich ném ra một tràng cười dữ dội, và trả lời chính xác từng lời như sau:

- Tôi là Nikanor, tất nhiên, tôi là Nikanor! Nhưng , quỷ tha ma bắt tôi đi, chủ tịch chủ tiếc gì tôi !

- Nghĩa là sao? - mấy người kia nheo nheo mắt lại hỏi Nikanor Ivanovich.

- Thế đấy, - ông ta đáp, - nếu như tôi là chủ tịch thì tôi cần phải xác định được ngay lập tức rằng hắn là quỷ sứ! Không phải quỷ sứ thì là cái gì ? Kính vỡ một mắt…áo quần tơi tả…Làm sao hắn ta có thể là phiên dịch cho người nước ngoài được cơ chứ!

- Anh nói về ai thế ? - người ta hỏi Nikanor Ivanovich.

- Koroviev ! - Nikanor Ivanovich hét to, - Hắn đang ở căn hộ số 50 chỗ chúng tôi ! các anh viết đi: Koroviev. Cần phải bắt giữ hắn ta ngay! Các anh ghi vào: cầu thang số sáu, hắn đang ở đó.

- Anh lấy ngoại tệ ở đâu ra ? - người ta thân mật hỏi Nikanor Ivanovich.
- Đức Chúa nhân từ, đức Chúa toàn năng sẽ thấy hết, - Nikanor Ivanovich nói, - mà con đường của tôi thì trước sau rồi cũng tới đó. Tôi chưa bao giờ được cầm vào tay và cũng không hề biết ngoại tệ là cái gì hết ! Đức Chúa Trời trừng phạt tôi vì tội lỗi của tôi đấy ! - Nikanor Ivanovich xúc động nói, tay hết đóng lại mở cúc chiếc áo sơ mi, chốc chốc lại làm dấu thánh.- Tôi quả có nhận ! Có nhận, nhưng là nhận tiền Xô viết của chúng ta ! Tôi đôi lúc cũng có nhận tiền, không dám giấu! Mà tay thư ký Prolejnev của chúng tôi cũng hay hớm lắm, khỏi phải nói ! Nói thẳng ra là trong ban quản lý nhà cửa toàn một lũ ăn cắp! Nhưng ngoại tệ thì tôi không nhận!

Đáp lại lời yêu cầu đừng làm bộ ngớ ngẩn, mà hãy kể lại bằng cách nào những đồng đô la lại nằm được trong ống thông gió, Nikanor Ivanovich quỳ xuống sàn, lắc lư người, há miệng ra dường như muốn gậm những thanh gỗ lát sàn nhà.

- Các anh có muốn tôi ăn đất mà thề rằng tôi không nhận không ? – Nikanor Ivanovich gào lên. – Còn Koroviev thì đúng là quỷ sứ !

Bất kỳ sự kiên nhẫn nào cũng có giới hạn, và sau bàn mọi người đã cao giọng nhắc Nikanor Ivanovich rằng ông ta đã đến lúc ăn nói cho ra ngôn ngữ của con người.

Vừa lúc đó căn phòng có chiếc đi văng bỗng ngập đầy tiếng thét mang dại của Nikanor Ivanovich, ông ta đang quỳ chợt nhảy vọt dậy:

- Hắn kia! Đằng sau cái tủ ấy! Hắn đang cười nhạo ấy ! Và cặp kính của hắn. Giữ hắn
lại ! Vẩy nước tẩy căn phòng đi !

Mặt tái nhợt cắt không còn giọt máu, Nikanor Ivanovich vừa run rẩy làm dấu thánh giá trong không khí, vừa chạy bổ ra cửa rồi lại chạy vào, miệng ê a một bài kinh cầu nguyện nào đó, và cuối cùng thì nói lảm nhảm hoàn toàn.

Lúc bấy giờ mọi người thấy rõ rằng không thể nào nói chuyện được với Nikanor Ivanovich nữa. Ông ta được đưa vào một căn phòng riêng, ở đó Nikanor Ivanovich dịu đi ít nhiều, chỉ lẩm bẩm cầu nguyện và thỉnh thoảng lại nấc lên.

Tất nhiên, lập tức có một phái đoàn được cử đến căn hộ số 50 phố Sadovaia, nhưng tại đó không tìm thấy Koroviev, và cũng không một ai ở trong ngôi nhà đó thấy hoặc nghe về một Koroviev nào cả. Căn hộ của Berlioz quá cố và giám đốc Likhodeev – lúc đó đang ở Italia – hoàn toàn không có người, trên các cánh cửa tủ trong phòng làm việc những tấm dấu xi niêm phong không bị ai động đến vẫn nằm nguyên hiền lành, Phái đoàn liền rời khỏi Sadovaia, đi theo cùng với họ là thư ký hội đồng nhà cửa Prolejnev, vẻ mặt ngơ ngác và ủ rủ.

Đến chiều, Nikanor Ivanovich được đưa tới bệnh viện của St’raviski. Ở đó, chủ tịch hội đồng nhà cửa tỏ ra phá phách đến nỗi phải tiêm cho ông ta một mũi theo chỉ định của St’ravinski, và mãi sau một giờ đêm Nikanor Ivanovich mới thiếp đi trong phòng số 119, thỉnh thoảng lại phát ra những tiếng gầm gừ đau khổ nặng nề.

Nhưng giấc ngủ của Nikanor Ivanovich mỗi lúc một trở nên nhẹ nhàng hơn. Ông ta thôi vật vã, kêu rên, thở sâu và đều dần, và người ta để Nikanor Ivanovich nằm lại một mình.

Và đêm hôm đó, Nikanor Ivanovich lạc vào một giấc mơ, mà cơ sở của nó , hoàn toàn không nghi ngờ gì, là những ấn tượng ông ta phải trải qua trong ngày. Nó bắt đầu từ cảnh Nikanor Ivanovich thấy mình được những người nào đó với những ống kèn vàng trong tay rất long trọng dẫn đến một cánh cổng sơn đồ sộ. Cạnh cánh cổng này, những người cùng đi dường như tấu một khúc nhạc mừng chào Nikanor Ivanovich, rồi tiếp đó một giọng trầm âm vang từ trên trời vui vẻ vọng xuống:

- Xin hân hạnh đón chào đồng chí Nikanor Ivanovich ! Đồng chí nộp ngoại tệ đi !

Vô cùng kinh ngạc, Nikanor Ivanovich ngước mắt nhìn lên và thấy ngay trên đầu mình một chiếc loa phóng thanh đen ngòm.

Rồi không hiểu sao, Nikanor Ivanovich thấy mình đang ở trong nhà hát, nơi có những chùm đèn bằng pha lê rực rỡ treo dưới mái vòm mạ vàng, còn trên các bức tường là những hộp đèn ốp. Tất cả hệt như trong một nhà hát tuy không lớn lắm, nhưng rất sang trọng. Sân khấu được che bằng một tấm màn nhung, trên nền đỏ thẫm của tấm màn, như những ngôi sao, in hình những đồng mười rúp vàng phóng to. Có cả buồng nhắc vở, thậm chí có cả khán giả nữa.

Một điều làm cho Nikanor Ivanovich ngạc nhiên, là toàn bộ đám khán giả này đều thuộc một giới đàn ông, và không hiểu sao tất cả đều có râu. Thêm vào đó, cũng không kém phần lạ lùng , là trong phòng xem không có ghế, toàn bộ số khán giả này đều ngồi trên mặt sàn trơn bóng được lau rất kỹ.

Cảm thấy bối rối trong một đám đông mới lạ, Nikanor Ivanovich ngập ngừng một lát rồi cũng bắt chước mọi người ngồi xuống, chân xếp bằng trên mặt sàn gỗ, giữa một tay hộ pháp tóc hung râu rậm và một người đàn ông khác da tái nhợt tóc râu che kín mặt. Không ai trong đám khán giả ngồi trên sàn chú ý tới người mới xuất hiện.

Vừa lúc đó vang lên một tiếng chuông nghe rất êm tai, đèn trong phòng tắt dần, tấm màn che từ từ chạy sang hai bên, để hiện ra khoảng sân khấu được chiếu sáng với một chiếc ghế bành, một chiếc bàn, trên bàn đặt một quả chuông vàng nhỏ, và phía sau sân khấu là bức phông hậu bằng nhung đen dầy.

Từ phía sau bức phông hậu bước ra một nghệ sĩ trẻ, mặc áo smoking, mặt cạo kỹ lưỡng, tóc chải ngôi, nét mặt rất dễ chịu. Khán giả trong phòng sôi nổi hẳn lên, tất cả quay mặt về sân khấu. Người nghệ sĩ trẻ bước đến mép ngoài sân khấu, xoa xoa hai bàn tay vào nhau:

- Các anh vẫn ngồi đấy à ? – anh ta hỏi bằng giọng bariton mềm mại và mỉm cười với đám khán giả ngồi dưới phòng.

- Vẫn ngồi, vẫn ngồi đây, - những giọng tênô và giọng trầm từ dưới phòng đáp lại lời anh ta.

- Hừm… - nghệ sĩ trầm ngâm nói, - mà tôi không hiểu làm sao các anh không chán nhỉ ? Tất cả đều là người, bây giờ người ta đi lại ngoài phố, thưởng thức nắng ấm mùa Xuân, còn các anh cứ lăn lóc ở đây trong gian phòng nóng nực ! Chẳng lẽ chương trình biểu diễn lại thú vị đến thế ư ? Nhưng thực ra, mỗi người một ý thích, - nghệ sĩ kết thúc một cách triết lý.

Rồi anh ta thay đổi âm lượng giọng nói và ngữ điệu, lanh lảnh tuyên bố một cách vui vẻ:

- Tiết mục tiếp theo trong chương trình của chúng ta: Nikanor Ivanovich Bosoi, chủ tịch Hội đồng nhà cửa và chủ nhiệm nhà ăn theo chế độ kiêng khem. Xin mời Nikanor Ivanovich !

Đáp lại lời nghệ sĩ là một tràng vỗ tay sôi nổi. Nikanor Ivanovich ngơ ngác trố mắt nhìn quanh, còn người nghệ sĩ giới thiệu chương trình, lấy tay che ánh sáng của dãy đèn trước sân khấu hắt lên, đưa mắt tìm Nikanor Ivanovich trong đám người ngồi trên sàn, dùng một ngón tay dịu dàng vẫy gọi ông ta lên sân khấu. Và Nikanor Ivanovich, không nhớ bằng cách nào, đã thấy mình ở trên sân khấu.

Từ phía dưới và phía trước mặt, những luồng ánh sáng màu chiếu thẳng vào mắt Nikanor Ivanovich, làm cho cả gian phòng với đám khán giả chìm vào bóng tối.

- Nikanor Ivanovich, xin anh làm gương cho chúng tôi, - nhà nghệ sĩ trẻ thân mật nói, - và nộp ngoại tệ !

Tất cả lặng đi. Nikanor Ivanovich cố trấn tĩnh, cất tiếng:

- Tôi xin thề có Chúa, là…

Nhưng ông ta chưa kịp nói hết câu thì cả gian phòng đã nổi lên những tiếng la ó phẫn nộ, Nikanor Ivanovich bối rối đứng lặng.

- Trong chừng mực tôi hiểu được, - người điều khiển chương trình nói, - thì anh muốn thề rằng anh không có ngoại tệ phải không ? – và anh ta nhìn Nikanor Ivanovich với vẻ thông cảm.

- Quả đúng như thế, không có, - Nikanor Ivanovich đáp.

- Thế đấy, - nghệ sĩ nói tiếp, - xin anh bỏ qua cho sự thiếu tế nhị: nếu thế thì từ đâu ra bốn trăm đô la tìm thấy trong phòng vệ sinh của căn hộ mà những người chủ nhà duy nhất là anh và phu nhân?

- Của phù thủy ấy mà, - một người nào đó ngồi trong gian phòng tối nói vọng lên với vẻ giễu cợt lộ rõ.

- Đúng thế, của phù thủy đấy ạ, - Nikanor Ivanovich đáp, không hẳn hướng về nghệ sĩ, cũng không hẳn hướng về những người dưới phòng tối, và giải thích thêm: - Một con quỷ, cái tay phiên dịch mặc áo kẻ ô bỏ vào đấy.

Gian phòng lại la ó phẫn nộ. Khi im lặng trở lại, nghệ sĩ điều khiển chương trình nói:

- Tôi lại phải nghe những câu chuyện ngụ ngôn của Laphôngten như thế đấy ! Bỏ vào nhà người khác bốn trăm đô la ! Tất cả các anh ở đấy đều là những người đầu cơ ngoại tệ. Tôi xin hỏi các anh với tư cách là các chuyên gia: việc đó là có thể có được không ?

- Chúng tôi không đầu cơ ngoại tệ, - trong nhà hát vang lên đây đó một vài giọng nói phật lòng, - nhưng điều đó là không thể có được.

- Tôi hoàn toàn đồng ý với ý kiến này, - nghệ sĩ quả quyết nói, - và tôi xin hỏi: người ta có thể bỏ vào nhà người khác cái gì ?

- Con hoang ! - một người nào đó ở dưới phòng hét lên.

- Tuyệt đối đúng, - người điều khiển chương trình khẳng định, - một đứa con hoang, một bức thư nặc danh, truyền đơn, tạc đạn, và còn vô khối thứ khác, nhưng sẽ không có ai đem bốn trăm đô la đi bỏ vào nhà người khác hết, bởi vì trong tự nhiên không hề tồn tại một kẻ ngu ngốc như vậy. - Rồi quay về phía Nikanor Ivanovich, nhà nghệ sĩ nói thêm, vẻ trách móc buồn rầu: - Anh làm tôi thất vọng đấy, Nikanor Ivanovich ạ ! Thế mà tôi đã trông chờ ở anh. Vậy là, tiết mục của chúng ta không thành!

Trong phòng vang lên những tiếng huýt gió nhằm vào Nikanor Ivanovich.

- Hắn ta đầu cơ ngoại tệ ! - nhiều người gào lên. – Vì những kẻ như hắn mà chúng ta phải chịu oan đây.

- Đừng chửi anh ta nữa, - người điều khiển chương trình nhẹ nhàng nói, - anh ta sẽ hối hận. – Quay về phía Nikanor Ivanovich cặp mắt xanh biếc đầy nước mắt, anh ta tiếp: - Thôi nào, Nikanor Ivanovich, anh về chỗ đi !

Sau đó, nhà nghệ sĩ rung chuông và tuyên bố lớn rằng:

- Nghỉ giải lao, lũ mạt kiếp ạ !

Ngơ ngác, sững sờ, bất ngờ trở thành người tham gia trong một chương trình biểu diễn nào đó, Nikanor Ivanovich lại quay về chỗ cũ của mình trên sàn nhà. Đến đây ông ta mơ thấy gian phòng như chìm lấp trong một bóng tối dày đặc và trên các bức tường nhảy nhót hiện ra những hàng chữ đỏ rực: “Hãy nộp hết ngoại tệ !” Rồi tấm màn lại được kéo mở ra, và người điều khiển chương trình tuyên bố:

- Xin mời Sergei Gherardovich Duntril lên sân khấu.

Duntril là một người đàn ông chừng năm chục tuổi, dáng điệu phong nhã, nhưng phờ phạc.

- Anh Sergei Gherardovich, - người giới thiệu chương trình nói với ông ta, - đã hơn tháng rưỡi nay anh ngồi ở đây, cứ khăng khăng không chịu nộp số ngoại tệ anh còn giữ lại. Trong lúc đất nước đang cần ngoại tệ, còn anh thì chẳng có thể làm gìđược với nó cả, mà anh vẫn cứ ngang bướng. Anh là một con người trí thức, anh hiểu rất rõ điều đó, thế nhưng anh vẫn không muốn đáp ứng những đòi hỏi của tôi.

- Thật tiếc là tôi không thể làm gì được, vì tôi không còn ngoại tệ nữa, - Duntril thản nhiên đáp.

- Thế kim cương cũng không còn nữa à ? - nghệ sĩ hỏi.

- Kim cương cũng không.

Nghệ sĩ nghiêng đầu ra dáng suy nghĩ, rồi vỗ mạnh hai tay vào nhau. Từ sau sân khấu bước ra một người đàn bà ăn vận theo thời trang, nghĩa là mặc áo măng tô không cổ và đội chiếc mũ bé tí tẹo. Người đàn bà có vẻ lo lắng, còn Duntril nhìn bà ta, nét mặt vẫn không thay đổi.

- Bà đây là ai ? - người điều khiển chương trình hỏi Duntril.

- Đây là vợ tôi. – Duntril đàng hoàng đáp và nhìn lên cái cổ dài ngoẵng của người đàn bà với vẻ ít nhiều khó chịu.

- Chúng tôi phiền chị, - người điều khiển chương trình nói với bà ta, - một việc như sau. Chúng tôi muốn hỏi chị: chồng chị có còn giữ ngoại tệ không ?

- Anh ấy lần đó đã nộp hết rồi, - bà vợ Duntril bối rối đáp.

- Vậy là, - nghệ sĩ nói, - thôi được, nếu như thế thì ta cứ cho là như thế đi. Nếu như đã nộp hết, thì chúng ta phải ngay lập tức chia tay với Sergei Gherardovich thôi, biết làm sao được ! Nếu anh muốn, Sergei Gherardovich ạ, anh có thể rời nhà hát, - và nghê sĩ lám một cử chỉ rất trang trọng,

Duntril bình tĩnh và đàng hoàng quay lưng, bước về phía hậu trường.

- Xin nán thêm một chút nữa ! - người giới thiệu chương trình chợt dừng ông ta lại. – Xin phép trước lúc chia tay được trình diễn hầu anh một tiết mục nhỏ nữa trong chương trình của chúng tôi, - và anh ta lại vỗ mạnh hai tay vào nhau.

Tấm màn hậu màu đen ở phía sau tách ra hai bên, và một người đàn bà trẻ rất xinh đẹp bận trang phục vũ hội bước ra sân khấu, tay bưng chiếc khai nhỏ bằng vàng mạ đựng một gói giấy thắt dải nơ hoa và một chuỗi kim cương phát ra những tia lửa đỏ, xanh, vàng óng ánh.

Duntril lùi lại một bước, mặt ông ta như phủ lớp sơn xanh nhợt. Cả phòng im lặng như tờ.

- Mười tám ngàn đô la và chuỗi kim cương bốn mươi ngàn rúp vàng, nghệ sĩ cao giọng tuyên bố, - Sergei Gherardovich cất giữ ở thành phố Kharkov tại ngôi nhà của cô nhân tình Gherkulanovna Vors, người mà chúng ta đang được may mắn trông thấy trước mặt mình và đã làm ơn giúp đỡ chúng tôi trong việc phát hiện ra cái kho báu quý vô giá nhưng lại là vô dụng trong tay tư nhân này. Chị Ida Gherkulanovna, rất cám ơn chị.

Người đẹp mỉm cười để lộ hàm răng trắng bóng, và cặp lông mi dài của chị ta run run.

- Còn dưới cái vỏ bọc đầy cao đạo của anh, - nghệ sĩ hướng sang Duntril, - lại ẩn kín một con nhện tham lam, một kẻ dối trá và lừa lọc ăn bám. Anh đã hành hạ tất cả mọi người suốt tháng rưỡi nay bằng sự bướng bỉnh của mình. Bây giờ anh hãy về nhà đi, và cứ để cho cái địa ngục mà bà vợ của anh sẽ tạo ra trừng phạt anh.

Duntril lảo đảo như sắp ngã, nhưng những cánh tay trắc ẩn của ai đó đã đỡ lấy ông ta.

Rồi tấm màn buông xuống, che khuất tất cả trên sân khấu.

Những tràng vỗ tay điên cuồng rung chuyển gian phòng đến mức Nikanor Ivanovich có cảm tưởng như những ngọn lửa trong các chùm đèn treo trên trần cũng nhảy nhót theo. Và khi tấm màn đen ở trước sân khấu được nâng lên cao, trên sân khấu không còn ai ngoài nhà nghệ sĩ đứng một mình đơn độc. Anh ta cắt ngang đợt sóng vỗ tay mới, cúi người chào và nói:

- Qua vai của gã Duntril vừa rồi chúng ta đã thấy trong chương trình của chúng ta một con lừa điển hình. Bởi vì hôm qua tôi đã có dịp nói với các anh rằng cất giấu ngoại tệ là một việc làm vô nghĩa. Tôi cam đoan với các anh rằng không một ai có thể sử dụng được nó trong bất kỳ trường hợp nào. Cứ lấy tay Duntril này làm thí dụ. Anh ta có lương cao, sống không thiếu thứ gì. Anh ta có căn hộ tuyệt vời, một vợ và một nhân tình xinh đẹp. Nhưng không, thay vào chỗ nộp hết ngoại tệ và đá quý để sống thanh thản và yên lành, không phải lo điều gì khó chịu thì cái tay ngu ngốc và tham lam này lại muốn để cho bị vạch mặt ra trước tất cả mọi người, thêm vào đó hứng chịu một vụ bê bối gia đình khủng khiếp. Vậy là, ai sẽ nộp nữa ? Có ai tình nguyện không ? Nếu thế thì tiết mục tiếp theo của chương trình chúng ta - nghệ sĩ Kurolesov Sava Potapovich, một diễn viên kịch tài năng nổi tiếng, được chúng tôi mời đến đây trình diễn một số trích đoạn trong vở diễn “ Hiệp sĩ keo kiệt” của nhà thơ Puskin.

Kurolesov xuất hiện ngay trên sân khấu. Đó là một người đàn ông cao to, đẫy đà, râu cạn nhẵn, mặc áo đuôi tôm, thắt cà vạt.

Không một lời mào đầu, anh ta lấy ngay vẻ mặt ảm đạm, nhíu hai hàng lông mày và nói bằng một giọng không phải của mình, mắt liếc nhìn quả chuông vàng:

- “ Như một tay ăn chơi trẻ tuổi
hẹn hò với một nàng mất nết hư thân…”

Và Kurolesov bắt đầu kể về mình nhiều chuyện xấu xa. Nikanor Ivanovich nghe Kurolesov thú nhận rằng có một người đàn bà góa bất hạnh nào đó quỳ gối than khóc dưới mưa trước mặt anh ta, nhưng chị ta không thể làm rung động được trái tim chai lì của nhà nghệ sĩ. Cho đến trước giấc mơ này, Nikanor Ivanovich hoàn toàn không biết một tác phẩm nào của nhà thơ Puskin, nhưng lại biết bản thân nhà thơ rất rõ và ngày nào cũng mấy lần nhắc đi nhắc lại những câu đại loại như: “ Thế tiền nhà, Puskin sẽ trả cho à ?” hay “ Đèn ở ngoài cầu thang, Puskin đã lắp vào cho đấy chắc ?”, “ Hay là Puskin sẽ mua dầu cho anh ?”…

Còn bây giờ, khi đã làm quen với một trong những tác phẩm của Puskin, Nikanor Ivanovich chợt cảm thấy buồn, hình dung ra trong đầu mình người đàn bà góa với những đứa con côi cút quỳ gối dưới trời mưa, và bất giác ông ta nghĩ thầm: “ Mà cái tay Kurolesov này cũng quá tệ thật.”

Còn người diễn viên kịch mỗi lúc một thêm cao giọng, tiếp tục ăn năn, và cuối cùng làm cho Nikanor Ivanovich rối trí thật sự vì anh ta bỗng nhiên bắt đầu trò chuyện với một người nào đó không có mặt trên sân khấu và lại tự trả lời mình thay cho cái người vắng mặt nọ, thêm vào đó còn tự gọi mình khi thì “ đức ông”, khi thì “quý ngài”, khi thì “bố”, khi thì “con”, khi gọi”ông”, khi gọi “mày”…

Nikanor Ivanovich chỉ hiểu mỗi một điều, là nhà nghệ sĩ đã chết một cái chết bất đắc kỳ tử, sau khi hét lên: “ Chìa khóa, chìa khóa của ta đâu !” – và ngã gục xuống sàn, vừa thở hổn hển vừa thận trọng cởi cà vạt ra.

Chết xong, Kurolesov đứng dậy, phủi bụi trên bộ quần áo đuôi tôm, mỉm một nụ cười giả tạo, cúi chào khán giả rồi rời sân khấu trong tiếng vỗ tay lẻ tẻ. Còn người điều khiển chương trình bước ra nói những lời như sau:

- Chúng ta vừa được nghe kịch “ Hiệp sĩ keo kiệt” qua diễn xuất tuyệt vời của Sava Potapovich. Tay hiệp sĩ này hy vọng là những nàng tiên tinh nhanh sẽ chạy đổ xô đến với hắn ta và sẽ còn xảy ra nhiều điều khoái lạc khác tương tự. Nhưng, các anh thấy đấy, không hề xảy ra một cái gì như vậy cả, không có một nàng tiên nào đến với hắn, các nữ thần không ngó ngàng gì đến hắn, và hắn không xây được bất kỳ cung điện, lâu đài nào, mà ngược lại, đời hắn kết thúc rất hèn mạt, chết vì bị vỡ tim trên chiếc hòm đựng ngoại tệ và đá quí của mình. Tôi báo trước, với các anh rồi cũng sẽ xảy ra một cái gì đó tương tự, nếu như không tồi hơn, một khi các anh không chịu nộp hết ngoại tệ !

Không biết do thi ca của Puskin hay những câu văn xuôi của người điều khiển chương trình đã gây một ấn tượng mạnh, chỉ biết rằng từ dưới phòng xem bất ngờ vang lên một giọng nói rụt rè:

- Tôi xin nộp ngoại tệ.

- Xin mời lên sân khấu! - người điều khiển chương trình nhìn xuống phòng xem nhã nhặn cất tiếng mời.

Và trên sân khấu xuất hiện một gã đàn ông tóc bạch kim, vóc người thấp bé, xét qua bộ mặt có thể đoán là đã gần ba tuần nay chưa cạo râu.

- Xin lỗi, họ tên của anh là gì ạ ? - người điểu khiển chương trình hỏi.

- Kanavkin Nikolai, - gã đàn ông ngượng nghịu đáp.

- Ồ, rất hân hạnh, thưa công dân Kanavkin !Vậy là ?..

- Tôi xin nộp, - Kanavkin nói khẽ.

- Bao nhiêu ?

- Một nghìn đô la và hai mươi đồng rúp vàng.

- Tốt lắm ! Đó là tất cả số anh có ?

Người điều khiển chương trình nhìn thẳng vào mắt Kanavkin, và Nikanor Ivanovich có cảm tưởng như đôi mắt của anh ta phát ra những tia sáng như những tia rơnghen cắm xuyên qua người Kanavkin. Trong phòng mọi người như ngừng thở.

- Tôi tin ! - cuối cùng nhà nghệ sĩ tắt ánh mắt của mình và kêu lên: - Tôi tin ! Đôi mắt này không nói dối. Đã bao lần tôi nói với với các anh rằng, cái sai lầm chính của các anh là ở chỗ các anh không đánh giá đúng ý nghĩa của cặp mắt con người. Các anh nên hiểu rằng cái lưỡi có thể giấu giếm sự thật, còn cặp mắt thì không bao giờ ! Người ta hỏi anh một câu bất ngờ nào đó, anh thậm chí không giật mình, trong một giây anh tự chủ được và biết rằng cần phải nói gì để che giấu sự thật; và anh nói một cách khá thuyết phục, không một thớ gân nào trên mặt anh thay đổi, nhưng than ôi, cái sự thật đã bị câu hỏi kia đánh động từ đáy sâu tâm hồn của anh trong một thoáng nổi lên lộ ra trong đôi mắt anh, và thế là hết ! Người ta sẽ nhận thấy nó, cái sự thật ấy, và anh lộ tẩy!

Sau khi nói một cách sôi nổi bài diễn giảng hùng hồn đó, nhà nghệ sĩ dịu dàng hỏi Kanavkin:

- Anh giấu ở đâu ?

- Ở chỗ bà cô của tôi trên phố Pretristenka…

- À ! Đó là …hượm đã …đó là bà Klavdia Ilinichna Porokovnikova phải không ?

- Vâng!

- Ồ, đúng, đúng, đúng ! Có phải là ngôi biệt thự nhỏ ? Đối diện còn một khu vườn nhỏ phải không ? Ồ, tôi biết, tôi biết ! Thế anh nhét vào đâu ở đấy ?

- Dưới hầm, trong hộp bíchcốt “Einem”…

Nhà nghệ sĩ vung hai tay kinh ngạc.

- Các anh đã thấy chưa ? – anh ta đau khổ thốt lên, - Ở đó thì chúng bị ẩm, mục nát mất ! Chẳng lẽ lại giao ngoại tệ cho những người như vậy được sao ? Hả? Thật đúng là trẻ con !

Bản thân Kanavkin cũng hiểu là mình đã làm điều dại dột và đáng phải chịu phạt, ông ta ủ rũ cúi thấp mái đầu bù xù của mình xuống.

- Tiền bạc phải được bảo quản ở ngân hàng nhà nước, - nhà nghệ sĩ nói, - ở trong các gian phòng khô ráo đặc biệt và được bảo quản cẩn mật, chứ không thể để dưới hầm nhà bà cô được, nơi chúng có thể bị, nói thí dụ, lũ chuột gậm hỏng ! Đúng là xấu hổ quá, anh Kanavkin ! Mà anh là người lớn đấy !

Kanavkin không biết trốn mặt đi đâu, mấy ngón tay dứt dứt vạt áo vét của mình.

- Thôi được, - nhà nghệ sĩ dịu giọng xuống, - ai nhắc lại lỗi lầm cũ… - và anh ta bỗng bất ngờ hỏi thêm: - Mà nhân thể, để khỏi phí công mở máy…bà cô của anh cũng có chứ? Hả ?

Kanavkin hoàn toàn không chờ đợi sự việc lại xoay chuyển như vậy, giật mình. Cả nhà hát lại im lặng.

- Ê, Kanavkin, - người điều khiển chương trình nói vừa dịu dàng, vừa trách móc, - thế mà tôi còn đi khen anh ta ! Hoá ra anh ta lại còn định giấu giếm nữa ! Vô ích, Kanavkin ạ ! Tôi vừa nói xong về đôi mắt đấy thôi. Mà rõ ràng là bà cô của anh có…Nào, sao anh cứ hành hạ chúng tôi vô ích thế ?

- Có ! – Kanavkin hét lên vẻ hùng hổ.

- Tốt lắm ! - người điều khiển chương trình kêu lên.

- Tốt lắm ! - cả phòng gào lên dữ dội.

Khi trong phòng đã dịu đi, người điều khiển chương trình chúc mừng Kanavkin, bắt tay ông ta, đề nghị cho xe chở về nhà trong thành phố, ra lệnh cho một người nào đó ở phía sau hậu trường đến đón bà cô cũng trên chiếc xe đó và mời bà ta đến tham gia chương trình ở nhà hát nữ.

- À, tôi còn muốn hỏi, bà cô có nói là bà ta giấu tiền của mình ở đâu không ? - người điều khiển chương trình hỏi và lịch sự đưa mời Kanavkin điếu thuốc và que diêm đã bật sẵn. Ông ta vừa châm lửa vừa nhăn mặt cười khẩy vẻ buồn bã.

- Tôi tin, tôi tin, - nhà nghệ sĩ thở dài đáp, - cái mụ già keo bẩn này không bao giờ hé điều đó ra cả với quỷ sứ chứ đừng nói gì cháu họ. Nhưng thôi được, chúng ta sẽ thử khơi dậy trong lòng bà ta những tình cảm của con người. Cũng có thể chưa phải tất cả các sợi dây đàn đều đã mục nát hết trong cái tâm hồn đầu cơ buôn lậu này. Kanavkin, chúc anh vạn sự tốt lành.

Anh chàng Kanavkin đi khỏi. Nhà nghệ sĩ lại hỏi còn có ai tự nguyện nộp ngoại tệ nữa không, nhưng đáp lại chỉ nhận được sự im lặng của gian phòng.

- Hừ, quả là những kẻ kỳ quặc, - nghệ sĩ nhún vai nói, và tấm màn hạ xuống che khuất anh ta.

Những ngọn đèn phụt tắt, bóng tối bao phủ gian phòng một lúc, và nghe vẳng lại từ xa một giọng têno giận dữ:

“ Ở nơi đó có những núi vàng, và tất cả chúng thuộc về ta !”

Rồi từ đâu đó hai lần nghe vẳng lại tiếng vỗ tay.

- Ở nhà hát nữ có một chị chàng nào đó đang nộp, - người đàn ông rậm râu tóc hung ngồi bên cạnh Nikanor Ivanovich bất ngờ thốt lên rồi thở dài, nói tiếp: - Ôi, giá như tôi không mắc những con ngỗng ! Số là, anh bạn ạ, tôi có những con ngỗng chọi ở Lianodovo. Tôi sợ không có tôi chúng chết mất. Giống chim này ngờ nghệch lắm, cần phải có người chăm sóc… Ôi giá như không vướng những con ngỗng này ! Puskin thì chẳng làm tôi ngạc nhiên được đâu, - và ông ta thở dài.

Vừa lúc đó gian phòng lại được chiếu sáng rực rỡ, Nikanor Ivanovich lại mơ thấy từ tất cả các cửa chạy vào là những người đầu bếp tay cầm môi lớn, đầu đội mũ vải trắng. Họ mang vào phòng một thùng súp và một khai bánh mì đen cắt thành lát. Người xem sôi nổi hẳn lên. Những người đầu bếp vui vẻ đi lại giữa đám người mê nhà hát, múc súp vào những chiếc bát lớn và phân phát bánh mì.

- Ăn đi, các bạn, - những người đầu bếp hò hét, - và nộp hết ngoại tệ đi! Các anh ngồi phí công ở đây làm gì? Báu gì húp cái của nợ này, về nhà mà ăn uống cho đàng hoàng có phải tốt hơn không ?

- Mà bố già này ngồi ở đây làm gì ? - một người đầu bếp to béo với chiếc cổ đỏ lựng hỏi và chìa cho Nikanor Ivanovich bát nước lỏng, trong đó trôi nổi cô đơn một mẩu lá cải bắp.

- Không có! Không có! Tôi không có! – Nikanor Ivanovich hét lên bằng một giọng khiếp đảm, - anh hiểu không, không có.

- Không có? - người đầu bếp gầm lên bằng giọng trầm dữ dội. – Không có ? – ông ta hỏi bằng giọng phụ nữ dịu dàng. – Không có, không có, - ông ta lẩm bẩm vỗ về và biến thành bà y sĩ Praskovia Phedorovna.

Bà nhẹ nhàng lay vai Nikanor Ivanovich đang rên rỉ trong giấc mơ. Và lúc đó tất cả những người đầu bếp cùng nhà hát với tấm màn đen tan biến. Qua những giọt nước mắt, Nikanor Ivanovich nhìn thấy căn phòng của mình ở nhà thương và hai người mặc áo choàng trắng, nhưng họ không phải là những người đầu bếp suồng sã cứ xoắn xuýt lấy người khác với những lời khuyên bảo của mình, mà là viên bác sĩ và bà y sĩ Praskovia Phedorovna tay cầm không phải chiếc bát đựng thức ăn mà là chiếc đĩa nhỏ phủ tấm gạc trắng với bộ xơranh nằm trên.

- Nhưng mà tại sao lại thế. - Nikanor Ivanovich cay đắng nói trong khi viên bác sĩ tiêm cho ông ta, - tôi không có, không có nữa! Cứ để Puskin nộp ngoại tệ cho họ! Tôi không có!

- Không có, không có, - bà Praskovia Phedorovna nhân từ âu yếm vỗ về, - không có thì thôi chứ có làm sao.

Tiêm xong, Nikanor Ivanovich cảm thấy nhẹ nhõm, và ông ta thiếp đi không còn gặp chiêm bao mộng mị gì nữa. Nhưng nhờ những tiếng thét của ông ta mà nỗi lo lắng đã được truyền sang phòng 120, nơi người bệnh tỉnh dậy đi sục tìm chiếc đầu của mình, và sang phòng 118, nơi chàng Nghệ Nhân vô danh chợt cảm thấy lòng xao xuyến bất yên, hai tay vặn vào nhau trong cơn buồn bã nhìn lên mặt trăng và nhớ lại cái đêm mùa Thu cay đắng, đêm cuối cùng của cuộc đời mình, nhớ lại dải sáng dài dưới khe cửa trong căn hộ ở tầng hầm và mái tóc sổ tung bay.

Từ phòng 118, nỗi lo lắng theo ban công bay sang với Ivan Bezdomnưi, làm anh tỉnh dậy và òa lên khóc.

Nhưng bác sĩ đã nhanh chóng trấn an tất cả những người đau buồn, lo lắng, và họ lại chìm sâu vào quên lãng. Người thiếp đi sau cùng là Ivan, khi trên sông bình minh đã bắt đầu ửng đỏ. Sau khi thuốc thấm khắp cơ thể Ivan, sự bình tâm đã đến với anh, như ngọn sóng dâng lên bao phủ. Thân thể anh trở nên nhẹ bỗng, và đầu óc anh được một ngọn gió ấm mơ màng thổi vào. Anh thiếp đi, và cái cuối cùng anh nghe thấy trước lúc chìm vào giấc ngủ, là tiếng líu lo chào đón bình minh của đàn chim ở bên cánh rừng. Nhưng một chốc sau chúng cũng dần im tiếng, và anh mơ thấy MẶT TRỜI ĐÃ BẮT ĐẦU HẠ THẤP XUỐNG TRÊN NGỌN NÚI TRỌC, VÀ NGỌN ĐỒI NÀY ĐÃ BỊ VÂY BỌC BỞI HAI LỚP QUÂN LÍNH.