Pie Đệ Nhất - Aleksey Nicolaievich Tolstoy

[ngudoc]

Chương 155

- Vậy thì, thưa các ngài, cựu hoàng Auguste mà chúng ta trước đây cho là đã kiệt quệ, hiện nay đã nhận được viện binh của Nga và đang tiến gấp về Warsawa, - vị vua trẻ tuổi Xtanixlav Lekzinski khai mạc hội nghị quân sự, tuyên bố như vậy. Nhà vua mệt mỏi vì những công việc quốc gia mà người ta bắt nhà vua phải cáng đáng: khuôn mặt thanh tú, nghiêm nghị và kiêu kỳ của nhà vua, lúc nầy tái xanh, gần như nhợt nhạt; dưới mi mắt cụp xuống, nhà vua không nhìn lên vì đã chán ngấy bọn triều thần kia với những bộ mặt vênh váo tự phụ, chán ngấy tất cả những chuyện đánh nhau, tiền nong, vay mượn… Bàn tay yếu đuối của nhà vua đang lần tràng hạt. Nhà vua mặc quốc phục mà nhà vua rất ghét; nhưng từ khi quân lính Thuỵ Điển dưới sự chỉ huy của đại tá Arvit Horne, cháu gọi người anh hùng ở Narva bằng chú, đến Warsawa thì các công hầu Ba Lan đã cất các bộ tóc giả và xếp các bộ y phục kiểu Pháp vào hòm. Bây giờ họ mặc những chiếc jupan, ống tay dài, mở rộng, loà xoà, đội mũ bằng lông hải ly, đi ủng mềm có cài đinh thúc ngựa bước đi kêu choang choang, và thay kiếm bằng những thanh gươm nặng của tổ tiên họ vẫn đeo.

Warsawa sống trong cảnh vui vẻ và vô tư lự dưới sự canh gác cẩn mật của Arvit Horne: người ta đã tha thứ cho viên đại tá Thuỵ Điển về thái độ vô lễ của hắn: khi hắn bắt ép Nghị hội bầu chàng trai dòng dõi tầm thường, nhưng phong thái rất lịch sự kia lên làm vua.

Sĩ quan Thuỵ Điển đều hung tợn và kiêu căng, ngược lại, chúng chịu thua người Ba Lan về tài nốc rượu vang hoặc rượu mật ong và hoàn toàn lu mờ trước những tay nhảy mazurka cừ khôi như Vixnieski hay Potorki.

Tuy nhiên, tình hình cũng có phần u ám; đất đai của các lãnh chúa, bị chiến tranh tàn phá, thu lợi ngày một kém đi, nhưng hình như ngay tình trạng đó cũng sẽ không kéo dài: vua Charles chẳng lẽ cứ cai quản nước Ba Lan mãi mãi, một ngày kia rồi ông cũng sẽ phải tiến về phía Đông để thanh toán Sa hoàng Piotr.

Vậy mà giờ đây, một đám mây đen bất ngờ đe doạ Warsawa. Auguste đã không phải đánh chác gì mà chiếm ngay được thành Lublin giàu có và dẫn đầu đạo kỵ binh Ba Lan ồn ào của ông ta, đang tiến gấp về thủ đô của mình, men theo tả ngạn sông Vixtuyn. Viên ataman Danila Apoxton, tên hung thần chột chỉ huy quân Cô-dắc vùng Dniep đã sang bên hữu ngạn sông Vixtuyn và đã tới gần Praga, ngoại ô của Warsawa.

Mười một trung đoàn bộ binh Nga đang quét sạch những người đi theo phe vua Xtanixlav ra khỏi các thị trấn dọc sông Bue; chúng đã chiếm đóng Brest- Litovsk và cũng vòng về Warsawa. Sau hết, đạo quân xứ Xăc của thống chế Sulenburg, từ phía Tây tới, cũng đang nhanh chóng đến gần, sau khi đã hành binh khéo léo đánh lừa được vua Charles đang đợi đạo quân đó trên một con đường khác.

- Chúa và Đức Bà đồng trinh làm chứng cho ta rằng ta không hề mưu toan chiếm đoạt ngai vàng Ba Lan, ta chỉ tuân theo ý muốn của Nghị hội. - Vua Xtanixlav, mắt vẫn nhìn xuống, nói chậm rãi một cách khinh bỉ. Dưới chân nhà vua, một con chó săn cái rất đẹp thuộc loại chó có dòng dõi, đang nằm dài trên thảm, mõm đặt gìữa hai chân. - Cho đến nay, chức trách cao cả mà ta đảm nhiệm, - Xtanixlav nói tiếp, - chỉ đem lại cho ta những chuyện rắc rối và phiền nhiễu. Ta sẵn sàng thoái vị nếu Nghị hội, dựa vào sự thận trọng và suy tính kỹ lưỡng, cho như vậy là hợp thời, để Warsawa thoát khỏi sự trả thù của Auguste. Dĩ nhiên, ông ta có trăm ngàn lý do để mà tức giận; ông ta là người có nhiều tham vọng và bướng bỉnh, và người đồng minh của ông ta là Sa hoàng Piotr, lại còn bướng bỉnh và quỷ quyệt hơn nữa; họ sẽ đánh cho đến khi nào đạt được mục đích mới thôi, cho đến khi nào chúng ta hoàn toàn lụn bại.

Nhà vua đặt một chân đi ủng mềm bằng da dê thuộc lên lưng con chó, con vật người cặp mắt màu tím lên nhìn chủ.

- Thực vậy ta không hề nằn nèo, ta sẽ rất vui lòng được mời sang nước Ý… Ta sẽ rất sung sướng được theo học ở trường đại học Boulogne.

Ngồi dối diện với nhà vua trên cái ghế gáp, đại tá Arvit Horne, thân hình lực lưỡng, da dẻ đỏ hồng, cặp mắt giận dứ một cách lạnh lùng, mặc áo màu xanh lá mạ đã sờn làu nhàu qua kẽ răng:

- Đây không phải là một cuộc hội nghị quân sự mà là một sự đầu hàng nhục nhã!

Vua Xtanixlav chậm rãi bĩu môi. Hồng y giáo chủ Rotzievski, kẻ thù bất cộng đới thiên của vua Auguste, không nghe thấy lời nhận xét bất lịch sự của viên đại tá Thuỵ Điển, nói với cái giọng uyển chuyển ngọt ngào, hách dịch một cách khiêm nhượng mà người ta đã cố công trau đồi trong các trường học của dòng Tên từ thời Inhaxơ de Loayola(1):

- Ý bệ hạ muốn tránh cuộc chiến đấu chỉ là một sự yếu đuổi tạm thời mà thôi… Những bông hoa của tâm hồn bệ hạ đã tàn lụi trước cơn gió lạnh phũ phàng. Chúng tôi rất lấy làm thương cảm… Nhưng mũ miện của một ông vua theo đạo Thiên chúa khác với cái mũ thường, chỉ có thể vứt bỏ đi được cùng với cái đầu đội nó. Vậy thì chúng ta hãy vững lòng mà bàn định về công cuộc chống lại kẻ tiếm quyền; kẻ thù của Nhà thờ, con chiên ghẻ là tuyển hầu(2) Auguste xứ Xăc. Chúng ta hãy nghe xem đại tá Horne nói gì.

Hồng y giáo chủ nặng nề quay về phía Arvit Horne, - chiếc áo chùng đỏ thắm bằng lụa lộng lẫy sột soạt, phản chiếu xuống sàn đánh xi bóng lộn, - và khoát tay một cái, rất duyên dáng mời viên đại tá Thuỵ Điển nói, như thể mời ăn một món gì hết sức ngon lành. Đại tá Horne đẩy lùi ghế, soạc đôi chân chắc nịch, đi ủng to bằng da bôi mỡ. - như tất cả những người Thuỵ Điển khác rập theo khuôn vua Charles, hắn mặc chiếc áo đã sờn và đi ủng to, ống ủng loe ra như cái phễu, và đằng hắng dọn giọng:

- Tôi xin nhắc lại một lần nữa: hội nghị quân sự phải là hội nghị quân sự chứ không phải một cuộc nói chuyện phiếm về hoa hoét. Tôi sẽ bảo vệ Warsawa đến người lính cuối cùng, đó là ý chí của vua tôi. Tôi ra lệnh cho lính của tôi nổ súng vào bất cứ ai ra khỏi cửa, kể từ lúc chập tối. Sẽ không một tên hèn nhát nào ra khỏi được Warsawa, những tên nhát sợ cũng sẽ phải chiến đấu như tất cả mọi người khác, tôi sẽ có cách bắt chúng phải làm thế? Các ngài làm tôi buồn cười: quân chúng ta nhiều không kém gì quân của Auguste. Ngài đại thủ lĩnh, vương hầu Lubomirski, biết rõ điều đó hơn tôi. Các ngài lảm tôi buồn cười? Auguste đang vây chúng ta! Điều đó chỉ có nghĩa là nó tạo cho chúng ta cơ hội đánh nó một trận tơi bời, lần lượt phá tan các đạo quân của nó: ở phía Nam, đạo kỵ binh của bọn quý tộc nông thôn Ba Lan say rượu; ở phía Đông Warsawa tên Ataman Danila Apoxton với bọn Cô-dắc vũ khí kém cỏi sẽ không thể nào chống đỡ nổi sự tấn công của quân giáp kỵ của ta… còn như tên thống chế Sulenburg, nó sẽ chết trước khi tới được Warsawa: chắc chắn là vua tôi đang đuổi theo nó. Nguy cơ nghiêm trọng là mười một trung đoàn quân Nga của vương hầu Golixyn, nhưng trong thời gian chúng lê bước từ Brest tới đây thì chúng ta đã tiêu diệt Auguste rồi, nó chỉ còn chước là rút lui hoặc chết. Tôi yêu cầu vương hầu Lubomirski ngay đêm nay hãy tập hợp tất cả các trung đoàn kỵ binh tại Warsawa. Tôi đề nghị với bệ hạ hãy ra lệnh tổng động viên ngay bây giờ, trước khi những ngọn nến kia cháy hết… Và quỷ bắt tôi đi nếu tôi không nhổ sạch được mớ lông đuôi công của Auguste!

Thở mạnh trong bộ ria hoe hoe vàng, Arvit Horne phá lên cười và ngồi xuống. Lúc nầy, ngay đến nhà vua cũng người mắt lên nhìn đại thủ lĩnh Lubomirski, thống soái quân đội Ba Lan và Lidva. Trong suốt cuộc bàn cãi, ông ta ngồi ở bên tay trái nhà vua, trên chiếc ghế bành thếp vàng, hai tay bưng lấy trán, khiến người ta chỉ nhìn thấy cái đầu tròn của ông ta, với mái tóc hoa râm cắt tròn xoe như cái nồi và bộ ria nhỏ, dài, hai đầu rủ xuống.

Khi tất cả mọi người đã im tiếng, ông ta như sực tỉnh, thở dài một cái, và ngồi thẳng lên; người ông ta cao lớn, xương xẩu, vai rộng; ông từ từ đặt bàn tay lên chiếc gậy chỉ huy nạm kim cương, cài vào thắt lưng làm bằng vải quý. Bộ mặt rỗ với cái mũi khoằm, đôi má hóp, da sần đỏ, căng thẳng trên gò má, biểu lộ một niềm kiêu căng lầm lì và hung dữ đến nỗi nhà vua phải chớp chớp mắt và cúi xuống vuốt ve con chó. Đại thủ lĩnh thong thả đứng dậy. Giờ trả thù mà ông ta mong đợi bao lâu nay, đã điểm.

Ông là bậc vương hầu danh tiếng nhất Ba Lan, uy quyền hơn cả nhà vua trong các lãnh địa rộng mênh mông của ông. Khi ông tới Nghị hội hoặc hành hương viếng Senxtosova, đoàn tuỳ tùng của ông không dưới năm nghìn vị quý tộc hoặc đi trước hoặc đi sau xe ông, người thì cưỡi ngựa, kẻ thì ngồi xe mui bằng mây hoặc đi xe ngựa, tất cả đều nhất loạt mặc jupan đỏ sẫm, ống tay áo dài loà xoà lót vải màu thanh thiên. Mỗi lần có lệnh tổng động viên, - để đánh quân Tarta hoặc dẹp một cuộc nổi loạn ở Ukrain -, ông đem theo ba trung đoàn quân ky, mặc áo giáp bằng thép, sau lưng có cánh.

Thuộc dòng dõi họ Piaxt, từ khi vua Auguste bị phế truất ông tự coi mình là người đầu tiên đáng được lên ngôi vua Ba Lan. Năm ngoái, hai phần ba đại biểu ở Nghị hội đã hô vang, vỗ gươm kêu loảng xoảng: "Chúng ta muốn Lubomirski?". Nhưng vua Charles không nghe vì nhà vua cần có một con rối. Đại tá Horne đã cho quân mang súng vây chặt Nghị hội đang sôi lên sùng sục; quân Thuỵ Điển đã châm ngòi súng và đánh trống làm ô nhục cá vẻ tôn nghiêm cửa nghị trường. Horne bước đi nặng nề như thể lấy gót ủng đóng đinh xuống sàn, lại gần cái ngai vàng bỏ trống và hét lên rằng: "Tôi đề nghị Xtanixlav Lekzinski!".

Từ ngày đó, mối hận thù âm ỉ trong lòng vị đại thủ lĩnh. Cho tới khi ấy, chưa ai dám xúc phạm tới danh dự của ông. Vậy mà vua Charles đã làm điều đó - mà vua Charles thì chắc chắn là không có nhiều ruộng cày và bát đĩa bằng vàng bằng họ nhà Lubomirski.

Đưa con mắt hầm hầm, ghê rợn, nhìn quanh cử toạ, móng tay gãi vào đầu gậy, ông giận dữ nói, rít lên như một con rắn:

- Ta nghe lầm hay ta mơ ngủ? Một viên tư lệnh một thành mà lại dám ra lệnh cho ta ư, ta, đại thủ lĩnh, ta, vương hầu Lubomirski! Đây là một chuyện đùa sao? Hay một sự láo xược quá quắt!

Nhà vua giơ tay lên, ngón tay cầm chuỗi tràng hạt, hồng y giáo chủ ngồi trên ghế ngả người về phía trước, lắc cái cái đầu cú da thịt bùng nhùng, nhưng đại thủ lĩnh lại càng cất cao giọng hăm doạ:

- Tại đây mọi người chờ ta cho ý kiến. Ta đã nghe các ngài nói và ta đã tự vấn lương tâm… Đây là câu trả lời của ta: quân đội của chúng ta không lấy gì làm chắc chắn cho lắm. Muốn buộc được họ phải đổ máu mình và máu những người anh em của họ, thì trái tim của mỗi vị quý tộc Ba Lan phải tràn trề nhiệt tình hoặc đầu óc phải quay cuồng vì điên giận. Có lẽ vua Xtanixlav biết một khẩu lệnh chiến đấu thích hợp nào chăng? Ta thì ta không biết… "Nhân danh Chúa, tiến lên, hãy chết vì vinh quang của dòng họ Lekzincski!". Họ sẽ chẳng theo. "Nhân danh chúa, tiến lên, vì vinh quang của vua Thuỵ Điển!" chăng? Họ sẽ ném vũ khí xuống đất. Ta không thể chỉ huy quân đội được nữa! Ta không còn là dại thủ lĩnh nữa!

Khuôn mặt méo xệch vì giận dữ của Lubomirski đỏ gay lên đến tận cặp lông mày chổi sể. Không thể ném được nữa, ông rút cái gậy chỉ huy ở thắt lưng ra ném xuống chân vị vua non choẹt kia. Con chó săn cái kêu lên một tiếng ăng ẳng.

- Phản bội? - Đại tá Horne tức giận điên cuồng, hét lên.

Chú thích:

(1)Tu sĩ sáng lập ra dòng Tên của Thiên chúa giáo (1491 - 1556).

(2) Vương hầu ở Đức thời xưa có quyền tuyển cử Hoàng đế nước Đức

[ngudoc]

Chương 156

Chữ "berxecke" hay là "phát điên phát cuồng" có từ thời thượng cổ và bắt nguồn ở phong tục của dân Bắc Âu thường say sưa với những thứ nấm dại giết ruồi. Sau nầy, thời trung cổ, người Normandie(1) gọi những binh sĩ chiến đấu điên cuồng trong các trận đánh là "berxecke": họ chiến đấu không mặc áo giáp, không đội mũ trụ và không cầm khiên, chỉ mặc độc chiếc áo lót bằng vải thô và hung tợn đến nỗi ví dụ như, theo truyền thuyết, mười hai "berxecke" con vua Canut phải đi một chiếc riêng vì ngay người Normandie cũng sợ họ.

Cơn thịnh nộ của vua Charles chỉ có thể so sánh được với sự điên khùng của bọn "berxecke", đến nỗi tất cả dám cận thần có mặt trong lều nhà vua lúc đó đều phải kinh hoảng, sửng sốt; còn bá tước Pipe thì ông ta thậm chí còn lo cho cả tính mạng mình nữa.

Ngày hôm nọ, khi nữ bá tước Koxenka trao cho nhà vua bức thư do một con chim bồ câu đưa tới, vua Charles vẫn khăng khăng không lay chuyển trong ý muốn báo thù; trái với ý kiến của Pipe, của thống chế Renskjon và các tướng lĩnh khác, nhà vua một mực muốn thực hiện dự định của mình là diệt Auguste ngay tức khắc bắt toàn cõi Ba Lan phải thần phục Xtanixlav Lekzinski, và cho quân lính nghỉ ngơi để có thể, năm sau, chỉ trong một chiến dịch mùa hè, đánh cho tất cả các bầy rợ của Sa hoàng Piotr phải đại bại, kết liễu chiến tranh ở phía Đỏng. Vua Charles không hề lo ngại về số phận Narva và Yuriev, quân đồn trú ở hai thành nầy đều mạnh, tường lại kiên cố, bọn Moskva đụng vào sẽ phải gẫy răng; ở phía đó còn có Slipenbac, viên dũng tướng đứng đầu hàng dũng tướng. Hơn nữa phải thay đổi những dự kiến táo bạo của mình chỉ vì một bức thư mơ hồ do chim câu đưa tới mà lại do một ả giang hồ đồi bại trao lại, thì thật là quá nhục nhã đối với lòng kiêu hãnh của vua Charles, người thừa kế vinh quang của Alekxandr đại đế và của Cséza(2).

Tin viện binh Nga tới Xokan và Auguste đột nhiên tiến quân về Warsawa, ngay dưới mũi của vua Charles, (nhà vua như một con sư tử đã no nê, ung dung chưa muốn cắm nanh vuốt vào thịt con mồi của mình là vua nước Ba Lan) đã được một người báo cho quân Thuỵ Điển biết - người đó chính là gã quý tộc Ba Lan, trong bữa tiệc của lãnh chúa Xobexanski, đã vung gươm chém vỡ đôi đĩa xúc xích. Bá tước Pipe tiu nghỉu, tới đánh thức nhà vua vào lúc tang tảng sáng. Vua Charles đang ngủ ngon lành trên chiếc giường lính hai tay khoanh trên ngực. Ánh sáng nhợt nhạt của chiếc đèn đêm bằng đồng soi sáng cái mũi khoàm của nhà vua, cái má hóp, khắc khổ cặp môi mím chặt, ngay trong giấc ngủ nhà vua cũng muốn khác thường. Trông nhà vua giống như bức tượng đá của một hiệp sĩ nằm trên mộ hình.

Thoạt đầu bá tước Pipe hy vọng con gà trống của nhà vua sẽ giúp ông thoát khỏi nỗi lúng túng: lúc nầy đúng là lúc nó phải cất tiếng gáy. Nhưng con gà, bị buộc phải chia sẻ cuộc sống khổ hạnh của chủ, lục đục trong chuồng sau lều và chỉ rên lên một thứ tiếng "ê khê khê" mơ hồ.

- Tâu bệ hạ, xin bệ hạ hãy thức giấc! - bá tước Pipe khẽ thì thầm, hết sức nhẹ nhàng, và khơi cao ngọn đèn đêm. - Có tin dữ, tâu bệ hạ… - Vua Charles mở mắt ra, nhưng không hể động cựa - Auguste đã thoát khỏi tay chúng ta rồi!

Ngay lập tức, vua Charles mặc chiếc quần cộc bằng vải thô, đặt đôi chân đi tất len lên thảm trải ở chân giường, và hai nấm tay chống xuống giường, nhìn chòng chọc vào mặt bá tước Pipe. Bá tước, với tất cả sự dè dặt thận trọng của một triều thần, kể lại vận may xảy ra trong số mệnh của vua Auguste.

- Lấy ủng, lấy giầy cho ta! - vua Charles thong thả dằn từng tiếng và càng giương to thêm một cách khủng khiếp cặp mắt nhìn trừng trừng không chớp, nom như tóe lửa, hoặc giả có lẽ đó chỉ là ánh lửa của ngọn đèn đêm đang lụi? Pipe lao ra ngoài lều và trở lại ngay lập tức theo sau là Bijoockenjem đã chụp vội vàng bộ tóc giả lên đầu. Các tướng lĩnh cũng bước vào lều. Vua Charles giơ chân lên rất cao mặc quần, sỏ ủng, cài khuy áo làm gẫy mất hai móng tay và lúc đó mới để cơn thịnh nộ nổ bùng ra:

- Các ngươi suốt ngày hú hí với bọn ** điếm bẩn thỉu các ngươi béo quay ra như một tên thầy tu theo đạo Thiên Chúa! - vua Charles hét lên như sủa, quai hàm nhà vua bị chuột rút méo xệch và hai hàm răng đánh lập cập, quát tướng Roden là người không có gì đáng trách.

- Ngày hôm nay, các ngươi đã bị nhục nhã ê chề, - nhà vua quay về phía tướng Lovenhop hét như muốn đá ông nầy một cái. - Ngươi chỉ đáng đi theo quân đội ta trông đám hành lý, như một tên lính quèn. Trinh sát của ngươi đâu? Ta được biết tin tức sau tất cả mọi người? Một tin tối quan trọng, quyết định đến cả vận mệnh châu Âu, mà lại do một gã quý tộc hèn mạt say rượu bí tỉ mang đến cho ta! Ta phải lấy tin tức của một ả giang hồ! Ta đã chuốc lấy đủ điều lố bịch! Ta lấy làm lạ sao quân Cô-dắc chưa bắt được ta khi ta đang ngủ trên giường rồi giải ta về Moskova, thòng lọng buộc cổ? Còn ngươi, ông Pipe, ta khuyên ngươi hãy thay cái mũ bá tước trên huy hiệu của ngươi bằng cái mũ của thằng hề! Đồ chỉ ham ngốn chim dẽ, gà gô và các thứ chim muông khác, đồ say rượu, đồ con lừa! Ta cấm ngươi không được làm ra bộ oan ức! Ta sẽ ra lệnh căng xác ngươi ra mà đánh, phanh thây ngươi ra, ta sẽ rất hả lòng! Do thám của ngươi đâu cả, ta hỏi ngươi? Liên lạc viên của ngươi đâu; chúng có nhiệm vụ báo cho ta biết tình hình trước hai mươi bốn tiếng giở hồ kia mà? Ma quỷ bắt tất cả các ngươi đi? Ta bỏ quân đội đấy, ta sẽ làm một dân thường? Ta chán làm vua các ngươi lắm rồi!

Nói đoạn, nhà vua rứt đứt hết tất cả khuy áo, đá một cái thật mạnh làm thủng một cái trống; tóm lấy bộ tóc giả trên đầu nam tước Bijoockenjem xé nát ra từng mảnh… Không ai dám ho he, nhà vua lồng lộn trong lều giữa đám triều thần đang lùi giạt ra hai bên.

Khi cơn cuồng nộ kiểu "berxecke" đã bắt đầu nguôi, vua Charles chắp hai tay sau lưng, cúi đầu xuống và dằn từng tiếng:

- Ta ra lệnh báo động ngay lập tức trong toàn quân và nhổ trại. Các ngươi, ta cho ba giờ đồng hồ để chuẩn bị. Ta xuất chinh. Nhật lệnh ta sẽ thảo ra, sẽ cho các ngươi biết các công việc khác. hãy ra hết khỏi lều ta. Bijoockenjem, lấy cho ta bút, giấy và mực?

Chú thích:

(1) Người vùng Bắc Âu, nhất là Nauy, Đan Mạch, xưa kia nổi tiếng hung dữ và thiện chiến, đã từng đánh chiếm vùng sông Dniep nước Nga, ở thế kỷ IX, xứ Normandie của Pháp ở thế kỷ X và nước Anh thế kỷ XII.

(2) Vua Hy Lạp và hoàng đế La Mã cổ, lững lầy vì những chiến công hiển hách.

[ngudoc]

Chương 157

- Thật không sao chịu nổi! Chúng ta dừng lại ở đây đã hàng thế kỷ rồi! Hãy bạo dạn lên một chút, mở một cuộc tấn công mạnh mẽ và ngay đêm nay có lẽ chúng ta sẽ ngủ ở Warsawa - nữ bá tước Koxenxka bực bội nói, đưa mắt qua cửa xe nhìn những đống lửa trại nhiều vô kể vẽ thành một đường vòng rộng sáng rực rỡ, trước thành phố không ai trông thấy trong đêm tối. Nữ bá tước mệt lả, cảm thấy như muốn ngất đi.

Cỗ xe lịch sự của bà ta có gắn tượng thần ái tình mạ vàng, đã gãy khi qua một con sông nhỏ và bà đã phải lên cỗ xe thảm hại, bất tiện và rất xóc của Xobesanxka phu nhân. Nữ bá tước bực tức thấy Anna phu nhân có vẻ tầm thường, bà ta cũng không ngần ngại tỏ ra niềm nở với con bé quê mùa ấy.

- Xe nhà vua dừng lại trước xe ta, - nữ bá tước nói, - nhưng không thấy nhà vua trong xe. Nhà vua nghĩ gì? Có Trời biết? Chẳng thấy chuẩn bị ăn uống, nghỉ ngơi gì cả.

Nữ bá tước kéo một sợi dây da, chật vật mới hạ được tấm kính cửa xe xuống. Bà ngửi thấy mùi mồ hôi ngựa ấm và hơi xúp ngon lành của lính. Đêm tối vang động tiếng ồn ảo của doanh trại: tiếng kêu, tiếng chửi, tiếng vó ngựa, tiếng súng nổ ở xa xa; có tiếng người gọi nhau í ới, những chiếc xe vướng vào nhau kêu răng rắc. Nữ bá tước chán ngấy những thú vui ấy của cuộc đời con nhà võ: bà kéo cửa kính lên và ngồi chúi vào một góc xe. Mọi thứ đều làm bà khó chịu, cả chiếc áo dài nhàu nát, cái áo khoác ngoài, cả các góc cạnh của hòm xiểng; giá được cắn ai đến chảy máu hẳn bà sẽ rất hả dạ…

- Tôi e rằng chúng ta sẽ thấy cung điện tan hoang, bị cướp phá sạch… Họ Lekzinski nổi tiếng là tham lam, còn Xtanixlav thì tôi biết rõ quá… ngu tín, keo kiệt và bần tiện… Khi trốn khỏi Warsawa, không phải hắn chỉ mang theo có mỗi quyển kinh thánh trong túi. Bà bạn thân mến nầy, tôi khuyên bà nên dành lấy một biệt thự riêng nào đó, nếu cần có thể đến đấy mà ở; lẽ tất nhiên nếu bà có những chỗ quen biết khá giả ở Warsawa… Không nên tin lắm vào vua Auguste. Trời, ông ta mới khốn nạn làm sao!

Anna phu nhân rất lấy làm thú vị được chuyện trò với nữ bá tước; đối với phu nhân, đấy là trường cao đẳng dạy môn xử thế. Từ thuở nhỏ, từ khi dưới chiếc áo lót đã nổi lên những hình tròn đáng yêu, bà đã mơ ước sống một cuộc đời phi thường. Bà chỉ cần soi gương tự ngắm mình: xinh đẹp, mà còn hơn xinh đẹp nữa là khác, - một vẻ đẹp khêu gợi, - tế nhị, cơ trí, linh lợi và không biết mệt mỏi là gì. Gia đình bà nghèo ông bố là một vị quý tộc phá sản, kiếm ăn những mối lợi nhỏ ở các phiên chợ, ở bàn đánh bạc của các chúa đất giàu có. Ít khi ông ta ở nhà. Mệt mỏi, ủ rũ, mặt mầy hốc hác, mặc chiếc áo đã bạc, ông ngồi ở cửa sổ nhìn cảnh tiêu điều của cái gia cơ nghèo của mình.

Anna là con một, rất được cưng chiều, luôn miệng hỏi ông, đòi ông kể những chuyện phiêu lưu của ông. Lúc đầu ông miễn cưỡng kể nhưng rồi bốc lên, ông khoe khoang khoác lác về những kỳ tích, những chỗ quen thuộc sang trọng của mình. Anna nghe những chuyện ông kể có thật hoặc bịa đặt về cuộc sống tráng lệ, xa hoa của các bậc vương giả Xixnevieski, Potorki, Lubomirski, Xactoriski… Khi người cha đã ăn hết con gà dò cuối cùng và bán mất con ngựa còm cuối cùng để trả một món nợ đánh bạc, đem gả con gái cho ngài Xobexanski già nua thì Anna không hề phản đối vì cô ta hiểu rằng cuộc hôn nhân ấy chỉ là một bậc thang vững chắc để sau nầy ngoi lên nữa. Duy có một điều làm cô buồn phiền là chồng cô mê say cô quá, với một sự mặn nồng không hợp với tuổi ỏng ta. Cô có một trái tim nhạy cảm, nhưng hoàn toàn phục tùng lý trí.

Vậy mà giờ đây sự tình cờ đã đưa Anna phu nhân lên tới đỉnh thang cao nhất của hạnh phúc. Nhà vua đã rơi vào lưới bẫy của bà ta. Anna phu nhân không vì thế mà choáng váng như một con bé ngốc nghếch, trí óc tinh tế của bà đã sục sạo như một con chuột nhắt trong vựa thóc tối om: cần phải cân nhắc mọi điều, dự liệu trước mọi điều. Đối với chồng - như một đức ông chồng mê vợ, theo thói thường, ông nầy chẳng hay biết gì hết - bà đã nũng nịu bảo: "Em chán cái xó xỉnh hẻo hút nầy lắm rồi! Anh Josep ạ, ngay anh cũng nên mừng cho em: bây giờ em muốn là bà đệ nhất phu nhân ở Warsawa. Anh đừng lo nghĩ gì, cứ yên tâm mà tiệc tùng và hãy yêu quý em".

Cái khó khăn là ở chỗ khác: cần phải tỏ ra khôn ngoan hơn nữ bá tước Koxenxka và ngoài mặt cứ làm ra vẻ chẳng hay biết gì mà dìm mụ ta xuống tận đất đen; cuối cùng, - điểm tế nhị nhất của việc nầy, - Anna phu nhân không muốn chỉ là trò chơi nhất thời của nhà vua mà muốn cột chặt nhà vua vào với mình

Muốn vậy, sắc đẹp yêu kiều không đủ mà còn cần phải có kinh nghiệm nữa. Và Anna phu nhân đã không bỏ phí thì giờ, thăm dò nữ bá tước, cố moi ra những bí quyết để quyến rũ lung lạc người.

- Ồ không, nữ bá tước thân mến, tôi sẵn sàng sống trong một túp lều ở Warsawa, miễn là tôi được gần bà, như một con ong hèn mọn bên một bông hồng, - Anna phu nhân nói; bà ta ngồi trong góc xe đối diện, hai chân gập lại và nhìn trộm khuôn mặt của nữ bá tước đang nhấm mắt lại, lúc thì ứng hồng dưới ánh lửa trại, lúc thì chìm vào bóng tối. - như mặt trăng lẩn vào mây - Là vì tôi hãy còn là một đứa trẻ. Cho đến nay, mỗi khi nhà vua nói với tôi, tôi vẫn run bắn cả người, tôi không muốn trả lời một câu ngu dại hay một lời thất thố.

Nữ bá tước nói, như đáp lại những ý nghĩ chua như dấm của bản thân mình:

- Khi nhà vua đói, ông ta ăn một miếng bánh lúa mạch cũng ngon lành thích thú như ăn một miếng paté Strasburg(1). Tại một quán rượu bên đường, ông ta đã say mê một đứa con gái Cô-dắc mặt rỗ đang chạy ào qua sân để xuống hầm, đem các vò rượu vang lên quán. Ông ta cho đấy là một người đàn bà… Một cái váy là điều duy nhất đáng kể đối với ông ta…Thật là một con quái vật! Nữ bá tước Konixmac đã làm ông ta mê mẩn là vì, trong khi khiêu vũ, con mụ ấy đã để hở cho ông ta trông thấy nịt bít tất của nó: những băng nhung đen, thắt trên tất màu hồng.

- Lạy Chúa, cái đó tác động đến thế kia ư? - Anna phu nhân lẩm bẩm.

- Ông ta đã say mê mụ quý tộc Nga Volkova như một tên súc sinh; trong buổi vũ hội, mụ ta thay áo dài và áo lót rất nhiều lần; ông ta đã vào buồng, lấy áo lót của mụ mà lau mặt… Ở thế kỷ trước, vua Pháp Henri đệ nhị cũng đã làm như thế… Nhưng chuyện ấy là khởi đầu một cuộc dan díu lâu dài, còn đằng nầy mụ quý tộc Volkova đã chuồn mất ngay dưới mũi Auguste ai cũng lấy thế làm hả dạ.

- Chắc là tôi ngu ngốc ghê lắm! - Anna phu nhân kêu lên, - nhưng tôi không hiểu cái áo lót của bà ấy thì có liên quan gì đến chuyện nầy.

- Không phải cái áo lót mà là da dẻ mụ ta, cái mùi đặc biệt của nó… Da dẻ đàn bà cũng như hương thơm của một bông hoa, đến các cô gái nhỏ ở nhà tu kín cũng chẳng lạ gì điều đó… Với một người dâm đãng đàng điếm như nhà vua yêu quý của chúng ta thì cái mũi ông ta quyết định mọi tình cảm.

- Ôi lạy Đức bà đồng trinh!

- Hẳn bà đã chú ý nhìn cái mũi to tướng của ông ta rồi chứ, ông ta rất tự hào về cái mũi đó và ông ta cho rằng nó làm ông ta trông giống vua Henri đệ tứ(2) Lúc nào ông ta cũng hấp háy cái lỗ mũi như một con chó săn đánh hơi gà gô.

- Như vậy, điều quan trọng nhất là nước hoa, bột hổ phách, sức nước thơm, có phải không" Tôi hiểu thế có đúng không, thưa nữ bá tước đáng mến?

- Nếu bà đã đọc Odytxe(3) rồi thì hẳn bà nhớ là nữ phù thuỷ Xiêcxê đã biến đàn ông thành lợn… Bà bạn thân mến, đừng giả đò ngây thơ… Vả lại, tất cả những chuyện ấy kể ra cũng khá khó chịu, bực mình và nhục nhã.

Nữ bá tước im bặt. Anna phu nhân phân vân tự hỏi không biết trong hai người - bà ta và nữ tá tước - thực ra ai đã lừa bịp ai? Qua kính cửa xe, bà trông thấy đầu một con ngựa với đôi môi đen sì sùi bọt.

Nhà vua lại gần cỗ xe… nhảy xuống ngựa và mở cửa xe. Lỗ mũi nhà vua nở ra, một nụ cười rạng rờ soi sáng khuôn mặt hớn hở, rõ nét. Dưới ánh đuốc do một tên quân kỵ cầm, trông nhà vua thật là lộng lẫy với chiếc mũ nhe mạ vàng, vành mũ hất lên và chiếc áo bào đỏ thắm oai vệ khoác trên vai; nom nhà vua đường bệ đến nỗi Anna phu nhân phải tự nhủ: "Không, không, không được làm những chuyện dại dột". Nhà vua vui vẻ kêu lên:

- Xin mời các phu nhân xuống xe, các phu nhân sẽ dự một cảnh tượng lịch sử!

Anna phu nhân khẽ kêu lên một tiếng, lập tức lao ra cửa xe, còn nữ bá tước thì nói:

- Thiếp đau lưng như giần, hẳn bệ hạ muốn vậy. Thiếp chẳng ăn mặc điểm trang gì, thiếp sẽ ở lại đây, nhịn đói mà ngủ gà ngủ gật vậy.

Nhà vua xẵng giọng đáp:

- Nếu phu nhân cần có một ổ rơm, ta sẽ sai người đi lấy!

- Lấy ổ rơm cho thiếp!

Ánh lửa xanh lè vụt lóe trong cặp mắt bỗng mở to của nữ bá tước làm vua Auguste phải lùi lại. Nữ bá tước như cầm một cái mồi đang cháy, nhảy ra ngoài xe, mình choàng áo khoác màu hoa đào, rực rỡ trong ánh chân ngọc lấp lánh ở tai, ở cổ ở ngón tay, tóc hơi rối nhưng không phải vì thế mà kém phần kiều diễm.

- Lúc nào cung xin tuân theo lệnh hoàng thượng, - bà ta nói, và luồn cánh tay để trần vào tay vua. Một lần nữa, Anna phu nhân thấy người đàn bà nầy tài nghệ quả thật cao cường.

Cả ba người đi về phía cỗ xe của vua, bên cạnh có một trung đội quân kỵ tinh nhuệ túc trực dưới ánh đuốc - toàn là quý tộc Ba Lan - mặc áo giáp, có những lông thiên nga cắm vào những vòng sắt ở lưng. Auguste và hai vị phu nhân - mỗi người một bên nhà vua và hơi lùi lại sau một chút - ngồi vào ghế bành đặt trên thảm.

Tim Anna phu nhân đập rất nhanh: những kỵ sĩ cao lớn kia, vây quanh bà ta, với cánh, áo giáp và mũ sắt lấp loáng dưới ánh đuốc, trông tựa những thiên thần của Chúa giáng xuống trần để đem cung điện Warsawa vinh quang và của cải trả lại cho vua Auguste. Bà nhắm mắt lại và niệm một bài kinh ngắn:

- Cầu cho nhà vua hiền như một con cừu non trong tay con!

Bỗng có tiếng vó ngựa. Trung đội kỵ binh rẽ ra nhường lối cho những người mới đến. Người ta trông thấy từ trong bóng tối hiện ra vương hầu Lubomirski, đi theo có một đoàn kỵ sĩ cũng có cánh sau lưng nhưng là lông đen. Tới sát chỗ vua ngồi, vị đại thủ lĩnh gò mạnh cương ngựa, chiến bào bay phồng lên, rồi nhảy xuống ngựa quỳ một gối xuống thảm, trước mặt vua Auguste:

- Tâu hoàng thượng, nếu có thể được, xin hoàng thượng hãy tha thứ cho sự phản nghịch của thần.

Cặp mắt đen của ông ta náy lừa, biểu lộ một quyết tâm hung dữ, khuôn mặt đỏ rực lầm lì, giọng nói nghẹn ngào. Ông đang cố nén lòng kiêu kỳ của mình xuống.

Ông không bỏ chiếc mũ lông thú có đính một chuỗi kim cương, chỉ có hai bàn tay khô khan của ông run lên:

- Sự phản nghịch của thần là một việc điên rồ, một sự mất trí… Nhưng hoàng thượng hãy tin ở thần, dẫu sao thần cũng không một lúc nào thừa nhận Xtanixlav là vua… Sự xúc phạm ấy làm thần đau đớn trăm chiều. Cuối cùng giờ phút thần mong đợi đã đến… Thần đã ném chiếc gậy chỉ huy của thần xuống chân hắn… Thần đã nhổ toẹt xuống đất và bước ra khỏi nhà hắn… Trong sân hoàng cung, quân lính của tên quan trấn thủ đã xông lại đánh thần… Nhờ ơn Chúa, tay thần cầm gươm còn vững, thần đã lấy máu của những tên khốn kiếp ấy đánh dấu việc thần cắt đứt với Lekzinski… Thần xin dâng tính mạng lên hoàng thượng.

Vừa lắng nghe, vua Auguste vừa từ từ tháo đôi bao tay bằng sắt ném xuống thảm. Mặt nhà vua tươi tỉnh lên. Nhà vua đứng dậy, vẫy hai bàn tay chìa ra:

- Đại thủ lĩnh, ta tin ngươi… Ta thực lòng tha thứ cho ngươi

Và nhà vua lấy hết sức ghì chặt mặt Lubomirski vào ngực, áp mạnh vào những vị thần đầu người mình ngựa và các tiên nữ chạm trổ trên bộ áo giáp Ý của nhà vua. Sau khi đã ôm chặt Lubomirski hôn như vậy, hơi lâu quá sự cần thiết một chút, vua Auguste ra lệnh mang một chiếc ghế thứ tư tới. Nhưng ghế đã để sẵn rồi Viên đại thủ lĩnh vừa xoa bên má bị đau vừa kể lại những sự việc đã diễn ra từ sau khi ông từ chối không cẩm vũ khí đánh lại Auguste và quân Nga.

Nỗi kinh hoàng tràn lan khắp Warsawa. Hồng y giáo chủ Ratzidpski, - năm ngoái tại Nghị hội ở Lublin, còn quỳ gối trước cây thánh giá, công khai thề trung thành với vua Auguste và nền tự do của quốc gia Ba Lan, một tháng sau, tai Warsawa, lại tuyên thệ với vua Charles trên kinh thánh của giáo phái Lute rồi sùi bọt mép, đòi truất vua Auguste và đề cử vương hầu Lubomirski lên nối ngôi rồi ngay sau đó, lại phản lại Lubomirski theo mệnh lệnh của Arvit Horne - tên phản bội đã ba lần phản lại lời thề của mình đó, là người đầu tiên trốn khỏi thành phố, và đã tìm được cách đem theo rất nhiều hòm xiểng đựng đầy những bảo vật của nhà thờ.

Vua Xtanixlav lang thang ba ngày ròng trong cung điện trống rỗng của mình; mỗi sáng, đám đình thần đến hầu lúc vua dậy lại càng vắng thêm. Arvit Horne, đã từng thề với nhà vua sẽ giữ vững thành phố với riêng quân lính Thuỵ Điển, không rời nhà vua một bước.

Vì nghi lễ cấm hắn không được ngồi vào bàn của vua, trong bữa ăn trưa và bữa ăn tối, hắn ở phòng bên cạnh, gõ đinh thúc ngựa kêu choang choang. Để khỏi phải nghe thấy cái tiếng khó chịu ấy, Xtanixlav giữa hai món ăn, cất cao giọng ngâm những bài thơ bằng tiếng la tinh của Apule(4). Tuy nhiên, đến đêm thứ tư, trá hình làm một nông dân và đeo râu giả, Xtanixlav đã trốn được khỏi cung điện cùng với người cạo râu và người hầu phòng của hắn. Hắn đi qua cửa ô của thành phố, trên một chiếc xe ngựa chở hai cái thùng gắn nhựa thông đựng tất cả kho tàng của hoàng cung. Arvit Horne lúc ấy mới hiểu ra nhưng quá muộn, rằng vua Xtanixlav, đúng là dòng dõi Lekzinski, không phải chỉ có ngâm thơ Apule bằng tiếng La tinh và cùng với con chó cái, chán chường tha thẩn qua các căn phòng trống rỗng, mà còn có những mối bận tâm khác trong những ngày đó. Arvit Horne giật đứt các rèm giường của nhà vua, dẫm lên, rút gươm đâm chết viên đại quan thần trông coi hoàng cung và đem xử bắn viên chỉ huy đội tuần phòng ban đêm. Nhưng giờ đây không còn gì ngăn nổi các công hầu Ba Lan, có quan hệ cách nầy hay cách khác với Lekzinski, trốn khỏi Warsawa.

Vua Auguste nghe kể những sự việc đó, cười ha hả nắm hai bàn tay đấm xuống chỗ tựa tay ở ghế bành và quay lại phía hai bà phu nhân. Mắt nữ bá tước Koxenxka chỉ biểu lộ một thái độ khinh bỉ lạnh lùng, trái lại Anna phu nhân cười rũ rượi, tiếng cười nghe như tiếng chuông vàng, khánh bạc.

- Đại thủ lĩnh, ngươi khuyên ta nên làm gì? Bao vây hay mở cuộc công phá ngay?

- Công phá, công phá ngay, muôn tâu thánh thượng. Quân lính của Arvit Horne đồn trú trong thành không đông. Cần phải chiếm lấy Warsawa trước khi vua Charles tới.

- Công phá ngay lập tức, văng-trơ-xanh-gri(5), đó là lời khuyên sáng suốt. - Vua Auguste lắc vai áo giáp kêu loảng xoảng một cách hung hăng - Muốn cho cuộc tấn công thắng lợi, quân của ta cần phải ăn no, dù chỉ là ăn thịt ngỗng luộc… Vậy thì tối thiểu cần phải có năm nghìn con ngỗng! Hừ! - Nhà vua nhăn mũi - Cũng nên trả lương cho lính… Vương hầu Dimitri Mikhailovich Golixyn chỉ cung cấp cho ta được có hai mươi ngàn rixdan… Chẳng thấm tháp vào đâu! Về tiền nong thì Sa hoàng Piotr chẳng lấy gì làm rộng rãi lắm, ồ không… Ta vẫn trông đợi ở ngân khố của hồng y giáo chủ và của hoàng cung… Thế là chúng ăn cắp mất của ta rồi! - Nhà vua kêu lên, mặt đỏ tía. - Dẫu sao thì ta cũng không thể cưỡng bức chính thủ đô của ta phải nộp tiền chuộc được.

Vương hầu Lubomirski lắng nghe tất cả những lời nói đó, mắt nhìn xuống đất. Ông khẽ nói:

- Quỹ quân sự của thần chưa cạn… Thánh thượng chỉ cần ra lệnh!

- Cảm ơn, ta vui lòng nhận, - vua Auguste đáp lại, hơi vội quá nhưng với một vẻ lịch sự hoàn toàn đúng kiểu Vecxay. - Ta cần vào khoảng một trăm ngàn rixdan… Sau trận tấn công, ta sẽ hoàn lại cho nhà ngươi… - Mặt mũi nở nang, nhà vua đứng dậy và lại ôm hôn vị đại thủ lĩnh, má ép má - Bây giờ thì vừơng hầu hãy đí nghỉ. Ta cũng cần nghỉ ngơi.

Vị đại thủ lĩnh nhảy lên ngựa và không ngoái đầu lại phóng ngựa lao vào đêm tối. Vua Auguste nói với hai phu nhân:

- Bây giờ thì hai phu nhân sẽ được đền bù lại những nỗi mệt nhọc của cuộc hành trình… Hai phu nhân chỉ cần ngỏ cho ta biết ý muốn… Ý muốn đầu tiên và là ý muốn nhỏ mọn nhất, ta đã đoán được, là ăn bữa tối.

Đừng nghĩ rằng ta quên khuấy mất những tiện nghi và giải trí của hai phu nhân… Bổn phận ông vua là không bao giờ được quên cái gì hết… Mời hai phu nhân hãy lên xe ta.

Chú thích:

(1) Thành phố Pháp.

(2) Vua Pháp (1553-1610) nổi tiếng can đảm và nhiều nhân tình.

(3) Trường ca kể chuyện phiêu lưu của Uylitxơ, tác phẩm trứ danh của đại thi hào Hôme, thời Hy Lạp cổ.

(4) Nhà thơ La Mã cổ, thế kỷ thứ II.

(5) Tiếng Pháp, một tiếng rủa của vua Pháp Henry đệ tứ hay dùng, vua Auguste bắt chước.

[ngudoc]

Chương 158

Gavrila Brovkin mang theo công lệnh của Sa hoàng, phi một mạch không nghỉ về Moskva trên cỗ xe trạm nhỏ có bánh xe vành sắt, thắng ba con ngựa, cứ mỗi trạm lại thay ngựa. Hắn đem thư từ của Sa hoàng và một lệnh truyền miệng cho vương hầu chấp chính: thúc giao nộp hàng thiết khí các loại cho Petersburg.

Andrey Golikov đi theo Gavrila. Họ được lệnh không nấn ná trên đường đi. Nấn ná ư? Không lo. Lòng Gavrila bồn chồn như bay trước cỗ xe tam mã đến hàng trăm sải. Hễ đến trạm nghỉ là hắn lại hối hả, bụi bặm đầy người, chạy lên bậc thềm lấy cán roi dập thình thình vào cửa: "Nầy, trưởng trạm! - hắn trợn mắt gọi to, - cho ba con ngựa ngay tức khắc!" Và hắn bước thẩng đến chỗ viên trưởng trạm đang ngái ngủ, chỉ có cái mũ đính lon là dấu hiệu độc nhất của chức vụ y: vì trời nóng như hun nên y đi chân đất, mặc quần đùi và áo lót dài không có thắt lưng. "Cho một bình kvas và phải thắng ngựa vào xe xong xuôi trong khi ta uống đấy…"

Cả Andrey Golikov cũng ở trong một tâm trạng cực kỳ phấn khởi. Tay bám chặt vào thành xe để khỏi ngã lăn xuống đường và gãy cổ, hàm răng nghiến chặt, tóc bay phần phật trước gió, cái mũi chĩa ra như mỏ chim mỏ nhát, hắn như mới được mở mắt bây giờ là một. Hắn ngắm nhìn các khu rừng đang dập dềnh lướt đến, toả mùi hương nồng ấm của chất nhựa thông bầu trời mùa hè và những đám mây nhẹ soi mình trên các hồ lầy, tròn vành vạnh, xung quanh viền một lớp cây cối xanh um, những dòng sông nhỏ uốn khúc quanh co, nước đen ngòm; từ đó chim rừng đủ loại cất cánh bay lên khi bánh xe lăn ầm ầm trên cầu. Tiếng nhạc ngựa loong coong theo nhịp lắc lư của cái ách hình cánh cung, nói lên nỗi buồn man mác của đường trường vô tận.

Người xà ích luôn luôn thúc ngựa vì sau tấm lưng còng của hắn, hắn cảm thấy sự có mặt của người hành khách nóng nảy tay cầm roi.

Thỉnh thoảng xe lại chạy qua những làng dân cư đi đâu mất đến nửa, với những túp nhà gỗ ọp ẹp, cũ kỹ, khoét một cái lỗ rộng bằng hai bàn tay làm cửa sổ, có căng một cái bong bóng và bên trên khung cửa thấp lè tè đục một cái khe khói ám đen sì và dưới một cây liễu cong queo còn có cả một bức tranh thánh nhỏ với con chim bồ câu, để ít ra cũng có nơi cầu Chúa ở chốn xó xỉnh heo hút nầy. Có xóm chỉ còn lác đác hai hay ba túp nhà có người ở, các túp lều khác đều thủng mái hay sụt mái rào giậu siêu vẹo, tầm ma mọc lan khắp nơi.

Còn người thì đi mà tìm họ trong các khu rừng rậm rạp miền Bắc, dọc dòng sông Dvina hay sông Vyk, có ma nào biết được, không thì họ cũng đã trốn vào vùng Ural hay vùng hạ lưu sông Đông rồi.

- Chao ôi? Làng mạc thảm hại quá! Chao ôi! Dân ở đây sống mới xơ xác làm sao chứ! - Golikov lẩm bẩm. Chạnh lòng thương, hắn đưa bàn tay nhỏ nhắn lên má. Gavrila trả lời rất chí lý:

- Người thì ít mà đất nước ta lại rộng mênh mông, đi đến mười năm cũng chưa hết một vòng. Do đó mà có cảnh cùng khổ: người ta đòi hỏi rất nhiều ở mỗi người dân. Như ta chẳng hạn, đã từng ở bên Pháp. Trời đất ơi! Nông dân đứng không vững nữa, họ chỉ ăn rặt có cỏ và uống rượu chua loét mà không phải ai cũng có rượu cả đâu… Ấy thế nhưng khi một vị hầu tước hay đích thân hoàng thái tử đi săn thì ông ta mang về hàng xe bò thứ săn được… Cảnh cùng khổ đến thế đấy. Nhưng ở bên ấy thì lại vì một nguyên nhân khác!

Golikov không hỏi tại sao nông dân Pháp lại đứng không vững… Đầu óc kém mở mang của hắn không hiểu nổi căn nguyên của sự vật: bằng mắt, bằng tai, bằng mũi, hắn uống thứ rượu ngọt ngào hay cay đắng của cuộc đời, và vui thú hay đau khổ cũng đều quá mức

Trên cao nguyên Vandai, phong cảnh tươi tắn hơn, có những cánh đồng cỏ với những đụn rơm năm ngoái có con chim cắt đậu ở trên đỉnh, những con đường mòn mất hút trong rừng cây um tùm, vào đó hái dâu hẳn là thú vị. Ngay cả đến tiếng rừng cây lao xao nghe bây giờ cũng khác, êm ái hơn, phóng khoáng hơn. Làng mạc cũng trù phú hơn, với các cổng lớn vững chãi và bậc thềm bằng gỗ chạm trồ. Khi dừng xe nghỉ trước một cái giếng cho ngựa uông nước, các du khách nhìn thấy một cô bé chừng mười sáu tuổi, tóc bện thành bím to, trán chít một vành kokosnic(1) tết bằng vỏ phong, mỗi múi đính một hạt cườm xanh lơ; cô bé nom xinh đến đỗi người ta những muốn nhảy xuống xe, hôn cô ta lên môi. Golikov khe khẽ kín đáo thở dài. Còn Gavrila thì không mảy may chú ý đến cô thôn nữ vô nghĩa lý đó hắn bảo cô bé:

- Thế nào, tại sao lại cứ đứng trố mắt ra như thế, không thấy chúng ta bị gãy vành bánh xe hay sao, chạy đi gọi thợ rèn đi nào!

- Ừ nhỉ! - cô gái nông dân khẽ thốt lên. Cô vứt thùng và đòn gánh xuống rồi chạy trên đám cỏ lơ thơ, hai gót chân hồng hồng lúc ẩn lúc hiện dưới gấu áo thêu bằng vải thô. Chắc hẳn cô ta đã đi tìm giúp vì chỉ một lát sau, người thợ rèn đã ra. Nhìn thấy anh ta, nhất định ai cũng phải trầm trồ: "Chà, khỏe quá?" Khuôn mặt như tạc, như đẽo, đóng khung trong bộ râu quăn ngắn; một nụ cười ngạo nghễ thoáng hiện trên môi như thể hắn đã hạ cố chịu phiền đến giúp bọn du khách ngốc nghếch nầy; có thể lấy một quả tạ nặng hai pud, đánh anh ta vào ngực cũng chẳng vần gì. Hắn thù lù hai bàn tay to khỏe dưới yếm tạp dề bằng da. Vẻ giễu cợt hắn hỏi, giọng trầm trầm nghe như hát:

- Có phải các ông bị gãy một vành bánh xe không? Của nầy làm ở Moskva đây mà, cứ trông cũng biết!

Vừa lắc đầu, hắn vừa đi vòng quanh cỗ xe, nhìn xuống gầm, nắm phía sau xe và không cần phải gắng sức hắn lắc mạnh cỗ xe với cả những người ngồi trên.

- Nát lắm rồi. Chỉ để cho quỷ dùng chở củi thì được thôi!

Gavrila bực dọc mặc cả. Golikov ngẩn người say sưa ngắm nhìn anh thợ rèn: trong tất cả các kỳ quan hắn đã từng thấy, đây có lẽ là cái kỳ lạ nhất. Làm sao hắn không nhớ tiếc cây bút lông, thuốc vẽ và những miếng gỗ ván thơm của hắn cho được? Mọi cái đều trôi qua, phai mờ trước mắt ta, biến mất vào đám sương mù của quên lãng, không bao giờ trở lại. Chỉ có nhà hoạ sĩ là có thể, bằng nghệ thuật của mình, ngăn chặn sự tàn phá mù quáng bằng cách ghi lại giây phút mong manh lên tấm ván gỗ sồi phủ một nước sơn trắng làm nền.

- Nhưng liệu có lâu không? - Gavrila hỏi. - Mỗi phút đối với ta là rất quý, ta đi đây là theo lệnh của Sa hoàng.

- Cũng tuỳ thôi, - anh thợ trả lời. - Có thể dềnh dàng mà cũng có thể làm nhanh.

Gavrila đanh nét mặt lại nhìn cái roi của mình, rồi liếc nhìn anh thợ rèn:

- Thôi được… Ngươi đòi bao nhiêu?

- Tôi đòi bao nhiêu ấy à? - Anh thợ rèn phá lên cười - Công tôi đắt lắm. Tôi mà nói đúng giá thì tất cả tiền của ông cũng không đủ để trả đâu. Nhưng thôi, tôi biết ông, Gavrila Ivanovich ạ. Vào mùa xuân, ông đã đi qua đây cùng với người anh, ông lại còn ngủ ở nhà tôi nữa kia. Ông quên rồi à? Anh ông là một người có trí lực. Cả Sa hoàng Piotr nữa, tôi cũng biết rõ và hoàng thượng cũng biết rõ tôi. Không lần nào hoàng thượng đi qua đây mà không tạt vào lò rèn nhà tôi. Nhà vua cũng là một người có trí lực. Thôi, ông hãy cho xe quay lại, đến lò rèn, ta sẽ liệu xem làm được cái gì chăng.

Lò rèn dựng trên sườn đồi nhìn xuống đường cái; đó là một ngôi nhà thấp cất bằng những cây gỗ tròn to tướng, mái bằng đất và có ba cái khung để đóng móng ngựa; xung quanh bừa bãi bánh xe, cày, bừa.

Trước cửa có ba người đàn ông đeo tạp dề da, trán buộc một sợi dây da mỏng để giữ mớ tóc quăn cho khỏi xoã xuống; họ là hai người em của anh thợ rèn, và người anh hắn, chuyên quai búa, một gã thô kệch râu xồm, mặt mầy cau có. Không vội vàng, nhưng khéo léo, như vừa làm vừa chơi, anh thợ rèn bắt tay vào việc. Hắn tự tay tháo ngựa ra khỏi xe, lật sấp thùng xe, tháo bánh và rút các trục sắt ra. "Xem nầy! Cả hai chiếc đều rạn cả. Cái lão thợ rèn Moskva nầy thật đáng nện vào sọ!". Hắn vùi các trục xe vào lò, đổ vào đó một túi than rồi gọi người em: "Vaniusa, kéo bễ mạnh vào! Làm khỏe lên!".

Công việc của mấy anh em tiến hành nhộn nhịp. Gavrila đứng tựa cửa, nt cái tẩu nhỏ. Golikov ngồi trên ngưỡng cửa cao. Lúc đầu, họ cũng đã đề nghị giúp một tay để công việc thêm nhanh chóng nhưng anh thợ rèn khoát tay từ chối. "Các ông cứ ngồi yên, mấy khi các ông có dịp được trông thấy thợ rèn vùng Vandai làm việc".

Vaniusa kéo mạnh bễ, làm tóe ra từng đám tàn lửa nổ lách tách cuồn cuộn bay lên mái nhà. Người anh cả râu xồm, đứng trong ánh lửa sáng nom như một pho tượng thờ, bàn tay đặt trên cái cán dài của chiếc búa nặng hai mươi cân. Anh thợ rèn xoay đi lật lại cái trục xe trong lò lửa đang toả ra một làn hơi nóng hối.

- Cần nói để các ông biết thiên hạ gọi chúng tôi là anh em nhà Vorobiev. - hắn tuyên bố, vẫn tủm tỉm cười trong bộ ria quán. - Chúng tôi là thợ rèn, thợ đúc vũ khí, thợ đúc chuông… Cái nhạc kêu lanh lảnh ở ách ngựa của các ông là làm theo kiểu của chúng tôi đấy! Năm ngoái Sa hoàng Piotr đến đây, cũng ngồi như các ông ở ngưỡng cửa, và luôn miệng hỏi tôi: "Hãy ngừng tay búa đã. Kondrati Vorobiev, - hoàng thượng bảo tôi - Hãy trả lời ta đã. Tại sao nhạc của nhà ngươi đúc lại có tiếng kêu lanh lảnh ấy? Tại sao những lưỡi kiếm do tay nhà ngươi làm ra lại uốn cong được mà không gãy? Tại sao súng ngắn của nhà Vorobiev bắn xa hơn súng của các thợ đúc vũ khí khác đến hai mươi bước và lại nhạy thế?". Tôi trả lời: "Tâu bệ hạ Piotr Alekseevich, nhạc ngựa của chúng thần có tiếng kêu đặc biệt đó là vì chúng thần cân đồng và kẽm theo lời dạy của những người lành nghề và chúng thần nấu kim khí không để có bong bóng. Nếu lưỡi kiếm của chúng thần cong lại mà không gãy là vì chúng thần nung thật đỏ lên rồi tôi vào dầu gai. Còn như súng ngắn của chúng thần mà bắn được xa và nhạy là nhờ ông thân sinh ra chúng thần là Xtepan Xtepanovich, cầu Chúa hãy cho ông cụ được sống ở thiên đường; ngay từ khi chúng thần còn bé, cứ mỗi lần sơ suất, dù nhỏ, là ông cụ lại nện chúng thần những trận nên thân và vừa đét chúng thần vừa luôn miệng nhắc: "Việc làm dối trá còn quá ăn gian!" Vâng như thế đấy!

Kondrati tay kìm cặp chiếc trục xe rút ra khói lò, đặt lên đe và lấy cái chổi con phủi những vẩy phồng, khiến cái chổi bén lửa: rồi hắn hất hàm ra hiệu cho người anh cả. Gã nầy lùi lại một bước và ưỡn người ra đằng sau rồi ngả mạnh ra đằng trước, gã vung búa bắt đầu đập: những giọt kim khí chảy bắn tung tóe lên tường. Kondrati ra hiệu cho người em: "Ra tay đi, Xtiopa!" Anh chàng nầy cầm một cái búa nhỏ hơn đến đứng trước mặt người anh râu xồm: thế là bắt đầu những tiếng nện choang choang nghe như tiếng chuông ngày lễ Phục sinh: người anh cả nện một búa thì Xtiopa nện hai; Kondrati lật đi lật lại thanh sắt trên đe, tay đập búa nhỏ. "Thôi!" hắn bỗng kêu lên. Rồi hắn vứt cái trục xe đã rèn xuống nền nhà bằng đất nện. "Vaniusa thổi lửa to lên!"

- Rồi thì hoàng thượng hỏi tôi, - anh thợ rèn nói tiếp vừa lấy mu bàn tay quệt khuôn mặt đẫm mồ hôi. - Kondrati Vorobiev, ngươi có nghe nói đến người thợ rèn Nikita Demidov ở Tula không? Bây giờ hắn có xưởng ở Ural và có cả hầm mỏ, cả nông dân làm lụng trên ruộng đất của hắn và nhà của hắn còn sang hơn cả nhà của ta nữa kia… Thế mà lúc đầu hắn cũng chỉ làm công việc lặt vặt như ngươi thôi… Đối với ngươi cũng vậy, đã đến lúc ngươi nên nghĩ đến một công việc lớn đi thì vừa: chẳng lẽ ngươi lại cứ suốt đời đóng móng ngựa bên cạnh đường cái mãi ư? Nếu không có tiền thì ta sẽ cho, mặc dầu ta cũng chẳng lấy gì làm sung túc lắm. Lẽ ra ngươi nên mở một xưởng đúc vũ khí ở Moskva, hay tốt hơn, ở Petersburg. Ở đó thật là thiên đường". Tóm lại, hoàng thượng cứ nói đi nói lại mãi, tôi cảm thấy hoàng thượng muốn dụ dỗ tôi… Ồ! tâu hoàng thượng Piotr Alekseevich - tôi trả lời. - Chúng thần sống bên cạnh đường trong cảnh vui vẻ no ấm. Ông cụ thân sinh ra chúng thần thường nói: "ăn ngon chẳng hại gì, ăn cho nhiều, ngủ cho đẫy giấc và làm việc cho chăm", những lời giáo huấn đó, chúng thần đã theo đúng. - Chúng thần cần gì cũng có đầy đủ. Mùa thu chúng thần nấu rượu bia, rượu mạnh đến nỗi vỡ tung cả thùng đựng, rồi muôn tâu đại đế, chúng thần uống rượu, chúc mừng sức khỏe của hoàng thượng. Chúng thần xỏ bao tay thêu vào rồi ra ngoài trời đấm nhau chơi cho vui… Cho nên chúng thần chẳng tội gì mà đi khỏi nơi nầy". Tôi trả lời nhà vua như vậy đó. Nhưng hoàng thượng nổi giận đùng đùng: "Kondrati Vorobiev - hoàng thượng bảo tôi, - câu trả lời của ngươi thật là tệ hại, không còn thể nào tệ hại hơn được. Kẻ nào tự bằng lòng với những cái mình có sẵn, không muốn đổi cái tốt lấy cái tốt hơn nữa rồi sẽ mất sạch cả. Chà? - nhà vua bảo - bao giờ các ngươi mới hiểu ra điều ấy, hử, đồ quỷ lười kia… Thật tình, nhà vua đã đưa ra cho chúng tôi một vấn đề khó nghĩ quá thể.

Anh thợ rèn ngừng nói, nét mặt sa sầm, và nhìn xuống đất. Mấy người em im lặng nhìn anh; cố nhiên họ cũng muốn góp ý kiến nhưng lại không dám. Kondrati gật gù rồi mỉm cười trong bộ râu:

- Nhà vua làm rối đầu óc mọi người như thế đấy! Chúng tôi mà lười biếng à? Thế mà, theo nhà vua, thì chúng tôi quả là lười biếng thật đấy!

Bỗng hắn quay ngoắt lại phía lò than, trong có chiếc trục xe thứ hai đang nung đỏ, cầm lấy kìm rồi gọi anh em hắn: "Về chỗ!".

Chừng một giờ rưỡi sau, cỗ xe được lắp lại, hoàn toàn sẵn sàng, trông vững chãi, nhẹ nhàng. Suốt thời gian đó, cô gái đầu chít dải kokosnic cứ luấn quẩn quanh lò. Cuối cùng Kondrati nhìn thấy cô ta:

- Masutka nầy? - cô bé hất bím tóc dài ra sau lưng và đứng chừng lại như bị đóng đinh tại chỗ - Chạy mau lên, đem sữa lạnh ra mời các vị đây… Họ sẽ giải khát trước khi lên đường.

Gavrila chớp chớp mắt nhìn cặp gót chân hồng thoăn thoắc của cô gái quê, hỏi anh thợ rèn:

- Em gái ngươi đấy à? Một cô gái đẹp đấy chứ?

- Chậc! Con bé đang gây cho chúng tôi nhiều chuyện phiền lắm, - anh thợ rèn trả lời - Gả chồng cho nó ư? Nó còn trẻ quá, chúng tôi không nỡ. Nhưng ở nhà nó chẳng được cái tích sự gì hết, dệt cũng không biết, vắt sữa bò cũng không, chăn ngỗng cũng không nốt. Đầu óc nó chỉ luẩn quẩn mỗi một chuyện: nhào đất xét xanh và chơi nặn bất cứ cái gì, như con mèo cưỡi trên lưng con chó chẳng hạn, hay một một mụ già chống gậy trông cứ như thật, quả có vậy… Nó nặn những con chim, con thú chưa ai từng thấy bao giờ. Buồng của nó đầy những thứ đồ chơi vớ vẩn đó. Chúng tôi cũng đã định quẳng tất cả những của ấy đi nhưng nó la hét inh ỏi đến nỗi dành phải để mặc nó vậy!

- Trời ơi! - Golikov lẩm bẩm. - Phải xem những thứ đó ngay lập tức mới được

Và như bị một nỗi kinh hãi thiêng liêng chiếm lấy, hắn trố mắt nhìn anh thợ rèn. Anh nầy vỗ bụng cười ha hả. Vaniusa và Xtiopa kín đáo mỉm cười, mặc dù cả hai cũng đều đang muốn cười ồ lên. Cô gái chít kokosnic đem ra một vò sữa nấu ở lò.

- Maska, - Kondrati nói, - Ông nầy muốn xem các ông phỗng của mầy, để làm gì, tao cũng chẳng biết. Đưa cho ông ấy xem.

Cô gái tái mặt, vò sữa run run trong tay.

- Ồ không đâu, tôi chẳng cho xem đâu.

Cô đặt vò sữa xuống cỏ, quay gót bỏ đi, thất thần như một người mê ngủ, biến mất sau lò rèn. Chuyến nầy thì tất cả các anh cô đều ôm bụng lắc đầu cười rũ rượi… Chỉ có Golikov là không cười… Hắn vươn cổ nhìn về phía cô bé đã mất hút.

- Thế nào, Kondrati Xtepanovich. - Gavrila hỏi, - Chúng ta trả công cho ngươi sao đây?

- Trả công ấy à?

Anh thợ rèn chùi mắt, vuốt ria và trở nên đăm chiêu, vừa vuốt râu vừa nói:

- Khi nào gặp Sa hoàng Piotr, ông hãy chào nhà vua giúp tôi và thêm thắt hộ những lời chúc tụng thường lệ của ông… Nhờ ông hãy tâu với nhà vua là Kondrati Vorobiev xin nhà vua đừng giận hắn, rằng Kondrati Vorobiev không chịu làm thằng ngốc hơn người khác đâu. Sa hoàng sẽ hiểu tôi muốn nói gì.

Chú thích:

(1) Một thứ dải để giữ tóc của phụ nữ Nga thời cổ.

[ngudoc]

Chương 159

Bên kia những cánh đồng trải ra như sóng lượn, những đồng lúa mạch và những khu rừng phong, tít đằng xa bên kia khu rừng xanh lam, một chiếc cầu vồng uốn cong trên nền trời một đầu cầu vồng mất hút trong đám mây mù mang mưa bay về chân trời, và nơi đầu kia chạm mặt đất, người ta thấy lấp lánh và lóe lên những tia vàng óng.

- Andriuska, nhìn thấy không?

- Moskva đấy.

- Gavrila Ivanovich ạ, cái cầu vồng chiếu sáng rực cả thành phố kia cho chúng ta, trông như một điềm gì đó.

- Chính ta cũng không hiểu tại sao Moskva lại sáng rực lên như vậy… Nầy, được đến Moskva, hẳn là người bằng lòng chứ?

- Có thể… Bằng lòng nhưng lại cũng sợ.

- Hễ đến nơi là chúng ta đi tắm ngay… Ngay sáng mai, ta sẽ đến trình diện ngài vương hầu chấp chính. Rồi ta sẽ dẫn ngươi đến công chúa Natalia Alekseyevna

- Đấy chính cái đó làm tôi sợ

- Nầy, bác ơi, - Gavrila nói với người xà ích, lần nầy giọng nói gần như ngọt ngào, - bác thúc ngựa nhanh lên cho, nhanh nhanh lên bác

Sau trận mưa, ngồi xe bon êm trên đường thật là thú vị. Từng mảng đất bắn tung tóe dưới vó ngựa. Lá phong bóng láng. Làn gió nhẹ thơm phưng phức.

Họ gặp những người mugic đang đi về nhà trên những cỗ xe trống rỗng, kéo theo một con bò không bán được, hay một con ngựa cà khố khập khiễng cột vào sau xe. Họ vượt qua một cái cột trên có vẽ con đại bàng và con số 34: còn ba mươi tư dặm nữa thì đến Moskva.

Và dọc hai bên đường lại thấy những túp nhà gỗ ọp ẹp cái thì đầu hồi trông ra đường cái, cái thì quay lưng ra mặt đường, và đằng xa, sau rặng liễu ánh bạc của một nghĩa trang hiện lên cái mái tróc lở của một ngôi nhà thờ nhỏ. Rồi lại thấy một đứa bé phơi bụng trần chạy ngang qua đường cái ngay trước mũi cỗ xe tam mã, vừa lắc bờm tóc vừa gật đấu như ngựa. Bác đánh xe cúi xuống, quất một roi vào đôi mông bị muỗi đốt của nó, nhưng thằng bé tránh như không và đôi mắt tròn xoe, nhìn theo xe.

Con đường tiếp tục lên rồi lại xuống, hết vượt qua ngọn đồi nầy lại leo sang ngọn đồi khác. Nếu nhìn sang bên phải, nơi một dòng sông nhỏ lấp lánh qua các bụi cây sẽ thấy những người mugic râu xồm, mình bận áo lót dài đi nối duôi nhau, chân xoạc rộng ra và nhất loạt vung lên những lưỡi hái sáng loáng. Nhìn sang bên trái sẽ thấy nơi ven rừng, một đàn bò nằm dưới bóng cây chú bé chăn bò, tay cấm roi, chạy theo một con bê lang trong khi con chó thông minh của chú nhảy chồm chồm theo chủ, hai tai vẫy vẫy trên lớp cỏ… Và rồi lại trông thấy một cái cột vằn sọc nữa: 31 dặm.

Gavrila rên lên:

- Sao, bác đánh xe, mới được có ba dặm thôi à?

Bác đánh xe quay lại nhìn hắn, cái mũi hếch trên bộ mặt hớn hở, có vẻ như nằm chen vào giữa hai gò má đỏ hồng là chỉ cốt để nhòm vào đáy cốc rượu.

- Nầy, lãnh chúa, không nên đếm dặm theo cột số hãy đếm theo số quán rượu kia. Hãy chờ mà xem cái nầy!

Bỗng bác lè nhè quát to: "Ê, nầy, nầy? Lũ ngựa tốt của ta ơi!" Bác ngả người ra dằng sau và buông cương; những con ngựa đầu to, màu sắc ô hợp, phi nước đại rồi rẽ ngoặt và dừng lại trước quán rượu: một căn nhà gỗ dài, cũ kỹ, trên cổng cái có buộc một cây sào dài và đối với ai biết đọc thì có cả một tấm biển đề: "Quán rượu", chữ màu đỏ son trên nền xanh da trời.

- Ngài muốn làm gì thì làm nhưng ngựa mệt lử rồi, - bác đánh xe vui vẻ vừa nói vừa bỏ cái mũ cao bằng nỉ ra… - Ngài muốn đánh tôi dữ đòn cũng được, nhưng ngài nên mời chúng tôi một cốc rượu thì hơn!

Chủ quán, một người da dẻ hồng hào, vẻ mặt niềm nở, mặc theo kiểu cổ: áo nẹp màu huyết dụ, cổ áo dựng lên cao hơn cả cái đầu hói, đã đứng sẵn trước cái thềm mọt của căn nhà gỗ và đưa mời khách ba ly rượu mạnh, và ba chiếc kẹo giòn nhân anh túc để ăn cho thơm miệng, tất cả để trên một cái khay… Chẳng làm thế nào được, đành phải xuống xe cho giãn xương giãn cốt vậy.

Khi họ gần đến Moskva thì cảnh hoàng hôn ẩm ướt bao trùm cả thành phố. Dinh cơ các nhà quý tộc xóm làng, lùm cây, nhà thờ, hàng rào, nối tiếp nhau vô tận. Thỉnh thoảng cái ách ngựa lại móc vào một cành bồ đề và những giọt nước mưa rơi rào rào xuống khách trên xe… khắp nơi, ánh sáng lờ mờ lọt qua những ô cửa kính có che rèm vái xếp nếp, qua nhưng khung cửa gắn mi-ca. Ăn mầy còn ngồi lê la trên thềm nhà thờ. Có tiếng kêu om xòm của bày quạ làm tổ trong những gác chuông trổ cửa… Bánh xe lăn ầm ầm trên mặt đường lát gỗ… Gavrila tay nắm lấy vai bác đánh xe, chỉ đường qua những ngõ hẻm quanh co chằng chịt như mắc cửi… "Bác có thấy người đàn ông nằm dưới chân rào đằng kia không? Thế thì đến trước mặt hắn, phải quành vào cái ngõ cụt ấy… Dừng lại dừng lại, đến rồi!" Hắn nhảy xuống xe và gõ vào cái cổng lớn có đánh đai bằng sắt tráng thiếc như một cái hòm. Đàn chó dữ nổi tiếng của gia đình Brovkin sủa om lên đáp lại, xích sắt kêu loảng xoảng.

Thú vị biết bao khi trở về dưới mái nhà của gia đình sau một thời gian dài xa vắng? Ta vào - mọi thứ đều là quen thuộc, ta đều biết rõ, nhưng lại có một vẻ gì mới mẻ. Trong phòng tiền đình mùa hạ, một cây nến cháy trên bậu cửa sổ, dọc tường có đặt các ghế gỗ dài, có chạm trổ, cho những kẻ đến xin việc, để họ ung dung chờ lúc được dẫn vào gặp gia chủ. Xa hơn là phòng tiền đình mùa đông hoàn toàn trống trải, có đặt hai lò sưởi: một cây nến, ngọn lửa chập chờn theo luồng gió lùa, đặt trên sàn; bên trái, một cánh cửa lợp dạ dẫn vào các phòng không có người ở, đồ đạc bày biện theo kiểu Hà Lan và dành riêng cho khách quý; cửa bên thông sang các căn phòng thấp, ấm áp; nếu cứ đi thẳng thì sẽ lạc vào một đám chằng chịt những hành lang, cầu thang dốc đứng khi thì leo lên, khi thì đổ xuống nối liền các tầng dưới, tầng hầm, tầng thượng, kho chứa đồ, buồng xép… Ngôi nhà của gia đình có một hương vị đặc biệt, dễ chịu, niềm nở… Mọi người vui sướng thấy ta về, trìư mến nhìn ta và chuyện trò với ta, sẵn sàng chiều bất cứ ý muốn nào của ta

Ivan Artemist - người cha, đi vắng; lão đi thăm các công xưởng của lão. Gavrila thấy ra đón hắn có mụ người ở làm những việc nặng trong nhà, một người điềm đạm, đẫy đà (đúng như công việc của mụ đòi hỏi), có giọng nói như hát nhưng phải cái tay chân vụng về; viên chánh quản lý, một tay mà chính Ivan Artemist cũng phải chịu là ranh ma quỷ quái, và viên quản gia Karle vừa mới mướn ở nước ngoài về, không ai đọc nổi tên họ của y. Y là một gã cao lớn, lầm lì, má dày bì bì, cằm vuông, béo phị ra vì cảnh sống nhàn hạ và món ăn Nga; vầng trán dô của y biểu thị một trí thông minh rộng lớn. Y chỉ có một khuyết điểm độc nhất, nó giải thích vì sao y lại chịu nhận làm cái công việc lương hậu xoàng xĩnh nầy ở Moskva: y phải đeo một cái túi nhung để thay cho cái mũi và giọng nói hơi the thé.

- Ta chỉ muốn có một điều là đi tắm. - Gavrila nói - Ăn bữa tối, ta muốn ăn món giò gà tuốt xương, paté thịt băm, thịt ngỗng và thêm một món gì thật bổ béo… Là vì ở Petersburg bọn ta chỉ ăn độc có món bánh mì khô và những thứ mắm ướp thối hoăng, chỉ còn xương bọc da thôi.

Mụ người ở dang đôi tay mũm mĩm ra rồi lại chắp lại:

- Lạy Chúa tói! Sao cậu chỉ ăn độc có bánh mì khô thôi ư?

Viên quản lý quỷ quái vừa kêu "ái dà! ái dà" vừa ra vẻ ái ngại lắc lắc bộ râu dê. Còn viên quản gia vì không biết một tiếng Nga nào nên cứ đứng trơ ra như phỗng, tay chắp sau lưng, bàn chân bẹt to tướng của y đưa ra dằng trước ra dáng nghiêm trang, khinh khỉnh. Mụ người ở soạn quần áo cho Gavrila thay, vừa làm nói huyên thuyên bằng cái giọng như hát của mụ:

- Chúng tôi sẽ để cậu tắm một bữa bằng hơi nước nóng thật thích. Cậu sẽ ăn uống thoả thuê rồi sẽ ngủ trên đệm nhồi lông thiên nga… Cậu ạ, ngủ ở nhà cha mẹ mình là ngon lành lắm… Nhờ ơn Chúa, ở nhà bình an vô sự, tai hoạ và bệnh tật đi qua mà không gõ cửa. Đàn bò Hà Lan đã đẻ cả mà toàn bê cái, lợn sề Anh đã đẻ mỗi con mười sáu con con. Ngay đức ông chấp chính cũng thân chinh đến xem. Trong vườn cây ăn quả anh đào và dâu ngon không đâu bì được… Vâng, nhà ta quả đúng là một thiên đàng thực sự… Nhưng than ôi, nó cũng vắng vẻ lắm? Ivan Artemist, cụ chủ tội nghiệp của tôi đi vòng quanh các phòng một lượt, hai lượt "Agapovna nầy, tao buồn lắm, - cụ bảo tôi - Tao đi thăm các công xưởng đây.". Cụ cố có nhiều tiền đến nỗi bây giờ cụ không còn biết là có bao nhiêu nữa. Không có Xenka. (mụ nháy mắt về phía viên quản lý quỷ quái) cả đời cụ cũng không đếm xuể… Chỉ có cái lão mũi đen kia là khó chịu thôi… Tất nhiên bây giờ thì nhà ta không thể thiếu một người như vậy được: ngoài phố người ta đồn là cụ Ivan Artemist nhà ta rất có thể sẽ được phong tước đấy… Khi lão kia đội mũ đính lông đỏ vào, cầm gậy gõ gõ xuống sàn và dậm bàn chân to tướng của lão thì nom cũng sang trọng thật khỏi phải nói… Lão đã làm quản gia cho vua Phổ cho đến khi người ta đã xẻo mất hay ăn mất cái mũi của lão, tôi cũng không rõ nữa. Hồi đầu, chúng tôi cũng thấy ngài ngại lão: dẫu sao một người ngoại quốc cũng không phải là một chuyện nhỏ… Inhaska, anh chàng mã phu, đã dạy lão gảy đàn balalaika… Từ đó lão cứ "tơ rưng, tơ rưng" suốt ngày khiến chúng tôi chán ngấy cả người… Còn về cái khoa ăn thì không ai bằng được lão. Lão lúc nào cũng lẵng nhẵng sau tôi: "ăn, bà!". Một thằng ngu độn như chưa bao giờ từng thấy. Nhưng có lẽ cái nghề của lão cần phải thế chăng? Ngày lễ Thánh Jean, nhà ta có một bữa tiệc rất lớn. Công chúa Praxkovia Fedorovna có hạ cố đến dự. Không có lão Karle thì chúng tôi quả cũng không biết xoay xở ra làm sao. Lão đã mặc một chiếc áo nẹp, cậu ạ, trên áo có đính ít ra là mười livrơ dây tết và lon, và lão mang bao tay bằng da nai có khâu thành từng ngón riêng và thế là lão bưng đến một nghìn rúp và quỳ một chân xuống đất, dâng lên công chúa Praxkovia. Rồi lão lại lấy một cái khay khác và một cái cốc khác còn đẹp hơn cái trước nhiều và dâng lên công chúa Natalia Alekseyevna

Trong khi mụ người ở nói chuyện, một gã nông nô trẻ, được gọi là hầu phòng từ ngày có viên quản gia đến, đã cởi áo ngoài đầy bụi và áo trong cho Gavrila rồi cởi cà-vạt cho chủ và đang hì hục tháo đôi ủng. Gavrila giật mạnh chân ra, chồm dậy kêu lên:

- Sao? Công chúa Natalia có đến nhà ta à? Mụ nói gì vậy?

- Thật đấy, công chúa đã đến, công chúa sao mà đẹp thế, mà công chúa còn ngồi cả bên trái cụ Ivan Artemist nữa kia, trông đẹp như tiên ấy… Khách khứa nhìn công chúa đến quên cả ăn uống… Công chúa đeo nhẫn đầy ngón tay và cổ tay đeo xuyến, vai trắng muốt như lông thiên nga và ngay ở bên trên vú - ai cùng để ý thấy - có một nốt ruồi chỉ bẳng một hạt thóc đen… Công chúa mặc áo màu cây gai đang độ nở hoa, nhẹ hơn cả không khí, hai bên bồng ra và ở gấu có những bông hồng bằng lụa… Trên đầu lại cắm cả đuôi chim lửa.

Gavrila không nghe tiếp nữa. Hắn khoác tấm lông cừu lên vai và lẹp kẹp đôi dép kiểu Tarta chạy qua các hành lang và thang gác đến phòng tắm hơi nước nóng.

Tới phòng ngoài ẩm ướt, hắn sực nhớ ra:

- Agapovna nầy! Người đến cùng với ta đâu rồi?

Hoá ra là tên quản gia đã không cho Andriuska Golikov vào nhà; hắn vẫn nằm đợi ở ngoài sân, trên chiếc xe đã tháo ngựa. Kể ra nằm đây, một mình suy nghĩ, hắn thấy cũng dễ chịu. Sao lấp lánh trên các mái nhà đen sì; mùi nhà bếp, mùi kho chứa cỏ, mùi chuồng bò, ngưi thật khoan khoái và từng làn hương thơm ngọt ngào của những cây bồ đề đang ra hoa từ đâu thoảng đến khiến tim Andriuska đập mạnh hơn.

Hắn chống khuỷu tay nhìn các vì sao. Những đốm sáng lấp lánh trên nền trời tím ngắt kia là gì, chúng có xa ta lắm không và tại sao chúng lại sáng trên trời cao, hắn không hiểu và cũng không hề suy nghĩ đến. Nhưng từ trên trời cao, những đốm sáng đó rót niềm thư thái vào lòng hắn và hắn thấy nằm trong lòng xe nầy, mình mới nhỏ bé làm sao! Nhỏ bé nhưng không phải nhỏ bé theo kiểu cha Nectari đã dạy hắn. Hắn không cảm thấy mình là một con giun hèn mọn, một xác thịt đáng khinh miệt… Hình như không một con vật nào có thể chịu đựng nổi những nỗi khổ cực mà Andriuska đã từng chịu đựng trong cuộc đời ngắn ngủi của mình: người ta đã sỉ nhục hắn, đánh đập hắn, hành hạ hắn, người ta đã để hắn chết rét, chết đói… Còn hắn, như thể bậc vương giả của những bậc vương giả, mắt nhìn thẳng vào các đốm lửa của vũ trụ, hắn đang nằm đây lắng nghe một tiếng nói bí mật bên trong nhủ hắn: "Andrey ạ, đừng nản chí, đừng đi chệch con đường mình đang đi; rồi đây rất gần đây thôi, sức mạnh kỳ diệu của ngươi sẽ tưng bừng toả rộng và nó sẽ có thể làm được tất cả: trí tưởng tượng của ngươi sẽ biến hình đổi dạng cho cái xấu và sẽ tạo nên một thế giới đẹp đẽ. Chà! chỉ vì nghe theo tiếng nói ma quỷ ấy, trong thời gian ở nhà tên thánh lão, hắn đã bị xiềng lại bốn mươi ngày thức ăn cái uống chỉ có độc một gáo nước, và đã phải lén lấy đầu ở ngọn đèn trong đêm để bôi lên những vết đòn vấy máu. Hồi tưởng lại cảnh đó, Andriuska mỉm cười, lòng không chút hằn thù. Một kỷ niệm thoáng qua trí hắn: một hôm ở phố Vacvarka, trong một quán rượu khói um, khách uống rượu đã đánh đập hắn tàn nhẫn, hắn, bậc vương giả của các bậc vương giả; họ đã cầm chân hắn lôi xềnh xệch ra tận thềm và quẳng hắn ra ngoài tuyết lầy bùn. Vì sao họ lại đánh hắn nhỉ? Hắn cũng chẳng nhớ nữa. Lúc đó là vào cái mùa đông khủng khiếp khi quân xtreletz bị treo cổ lủng lẳng trước gió trên tường điện Kreml và ở Kitai-gorod. Thời ấy, Andrey buồn bã và thất vọng, bụng rỗng, đi chân đất, mình trần khoác một manh áo rách tả tơi, lang thang từ quán rượu nầy sang quán rượu khác, xin những kẻ rượu chè be bét một cốc rượu mạnh, lòng thầm mong rốt cuộc rồi người ta sẽ giết chết mình đi: hắn đau khổ mà mong ước điều đó, hắn thương thân đến ứa nước mắt… Tại một quán rượu, hắn đã gặp lão bõ giữ đồ thánh say rượu của nhà thờ Thánh Barbe, có đôi mắt ti hí hấp háy, đầu mũi xẻ đôi, bím tóc lơ thơ vén lên sau gáy. Chính lão ta đã khuyên Andrey tìm gặp cha Nectari để tìm cảnh yên lành trên chốn thiêng đàng bằng cách tự hành hạ xác thịt mình dữ dội, tàn nhẫn… "Những con người kỳ quặc?" - Andrey lẩm bẩm. Tự hành hạ xác thịt mình! Mà xác thịt lại có lúc đẹp đẽ biết bao!

Rồi những hình ảnh khác trở lại trong ký ức hắn: một buổi tối yên tĩnh trong làng, ở Palekh, không khí mù mịt một lớp bụi vàng, bò cái rống lên đi về chuồng. Mẹ Andrey người gầy ngẳng, hai vai to bê bè như vai đàn ông, ra mở cổng; cái cổng ấy từ lâu lẽ ra đã phải chữa rồi; vả lại cả cái nhà nữa cũng đã tơi tả, hoang tàn. Andrey và anh em hắn, tuổi cách nhau năm một, đang ngồi trên chiếc xe bò lật sấp đã tháo bánh. Chúng kiên nhẫn đợi: với một bà mẹ như thế thì bắt buộc phải kiên nhẫn thôi! Bà hé mở cánh cửa xộc xệch. Cái bụng nặng nề, chạm sát hai bên trụ cửa, con Hung đỏ, con bò cái tốt sữa, bước vào, cất lên những tiếng rống ngắn, hiền lành. Người mẹ có khuôn mặt lầm lì khắc khổ chán chường, mà con Hung đỏ thì lại có cái mõm âm ấm, ươn ướt, cái trán lông xoăn, cặp mắt màu hoa cà rất to. Ai chứ con Hung đỏ thì nó chẳng hành hạ ai! Nó thở phì phì về phía đám trẻ và ra giếng uống nước, và ngay tại đó, cạnh giếng, người mẹ ngồi trên ghế đẩu bắt đầu vắt sữa. Plích! Plốc! Plích? Plốc! sữa con Hung đỏ chảy vào cái thùng. Bọn trẻ ngồi trên xe bò vẫn kiên nhẫn đợi. Người mẹ đem những hũ sành tới và đổ sữa ở thùng vào các hũ. "Kìa, lại đây chúng mầy!" bà gọi, giọng gắt gỏng… Andriuska là đứa đầu tiên uống chỗ sữa âm ấm cho đến khi bụng no căng; các em nó nhìn nó uống và đứa út lại còn thở dài một cái vì nó là đứa sẽ uống sau cùng.

- Nầy! anh kia, xuống xe đi!

Andrey chợt tỉnh. Một anh chàng bé nhỏ, mặt mầy nghiêm nghị (gã hầu phòng) đang đứng trước mặt hắn.

- Gavrila Ivanovich bảo anh đến tắm ở buồng tắm hơi nóng… Nhưng anh cởi giầy ra ở đây, ném áo nẹp và mũ lông vào gầm xe kia… Ở nhà nầy không phải như ở nhà bọn quý tộc: những người rách rưới không được vào nhà đâu.

Tắm xong, người tỉnh táo, Gavrila và Andrey ngồi vào bàn ăn, cổ quàng một cái khăn lau tay. Agapovna đã tống tên quản gia về buồng y: có y mọi người mất cả thoải mái. Bàn tay trắng trẻo, mũm mĩm của mụ thoăn thoắc trên khắp mặt bàn, đặt những miếng ngon nhất vào đĩa, rót những thứ rượu mùi, rượu mạnh quý nhất vào những chiếc cốc pha lê của Vơnidơ, được đem ra dùng trong dịp quan trọng nầy. Một lúc sau, nến soi tỏ gian phòng hơn và Gavrila thấy ở góc phòng có một cái khung đặt trên ghế và phủ vải thô. Agapovna, vẻ buồn rầu, chống khuỷu tay xuống bàn, bàn tay đỡ má nói:

- Tôi cũng không biết có nên đưa cậu xem cái nầy trước mặt người lạ không. Bà Xaniuska, chị cậu, đã gửi từ Hà Lan về vào đúng ngày lễ Thánh Jean đấy. Cụ Ivan Artemist kính mến, lúc thì treo nó lên tường, lúc thì thấy buồn lại tháo nó xuống, lấy vải trùm lên. Lúc gửi nó về, chị cậu có viết thư rằng: "Thưa cha, xin cha đừng ngại, cha cứ treo bức chân dung của con ở trong phòng ăn, đừng sợ gì cả. Ở châu Âu, người ta còn treo nhiều bức tranh khác nữa kia. Cha hãy tỏ ra không phải là một người man di mọi rợ".

Gavrila đi ra khỏi bàn, cầm một cây nến và kéo tuột tấm vải phủ cái khung đặt trên ghế: Golikov nhổm người lên khỏi ghế và cái hắn trông thấy khiến hắn thảng thốt đến nghẹn thở… Đó là chân dung của Volkova phu nhân, đẹp và quyến rũ khôn xiết tả.

- Chà, ghê thật? - Gavrila chỉ nói được có bấy nhiêu, tay cầm ngọn nến soi sáng bức tranh.

Nhà nghệ sĩ đã vẽ Alekxandra Ivanovna nằm trên lưng một con cá heo bơi trên đầu ngọn sóng ở giữa biển cả vào buổi sáng. Nàng nằm, trần trụi như khi mới lọt lòng mẹ và chỉ lấy có độc bàn tay nhỏ nhắn, móng tay lóng lánh như xà cừ, che thân; trong tay kia nàng cầm một quả bồng đựng nho, có hai con chim bồ câu đậu ở bên rìa đang mồ nho ăn. Trên đầu nàng, ở bên phải và bên trái, có hai chú hài đồng mũm mĩm chân giơ lên trời, phùng má thổi tù và. Gương mặt tươi trẻ của Alekxandra Ivanovna với đôi mắt xanh pha lam nhếch mép mỉm cười ranh mãnh

- Chà, cái chị Xanka nầy! - Gavrila nói, hắn cũng hết sức ngạc nhiên. - Andriuska, chúng ta phái ngươi sang Hà Lan chính là đến chỗ chị ấy đấy… Nhưng hãy coi chừng, ở bên đó ma quỷ rất có thể cám dỗ ngươi lắm. Thần Vệ nữ, đúng là một vị Thần Vệ nữ? Không lạ gì mà có những chàng vương tôn công tử đọ gươm vì chị ấy và có người đã bỏ mạng!