Những bịa đặt chết người trong Tam Quốc diễn nghĩa

[Lãng tử áo rách]

Tào Tháo: Diệu kế của đệ nhất cao thủ

Sau khi được phong Đại tướng quân, có lẽ Tào Tháo tính tới sự cân bằng quyền lợi, hoặc muốn an ủi bạn cũ, bèn lấy danh nghĩa thiên tử phong Viên Thiệu chức Thái úy.

Người “mạo danh” Tào Tháo
Tháng Mười năm Hưng Bình thứ hai (195 sau công nguyên), Tào Tháo chính thức lĩnh chức Cổn Châu Mục, thế lực càng lớn. Còn Hán Hiến đế sau một năm ròng gian lao vất vả, tháng Bảy năm thứ nhất niên hiệu Kiến An, về đến Lạc Dương (196 sau công nguyên), điều kiện rước vua càng chín muồi.

Tào Tháo sai em họ – Dương vũ tướng quân Tào Hồng đi Lạc Dương, nhưng bị Vệ tướng quân Đổng Thừa và Viên Thuật cản đường như đã biết. May mà có Đổng Chiêu.

Đổng Chiêu đi gặp Dương Phụng, vì ông nhận thấy Dương Phụng thực lực mạnh nhất nhưng cội rễ lại mong manh nhất trong đám quân phiệt dữ như hùm sói bên cạnh nhà vua. Ông nảy ra sáng kiến viết hộ Tào Tháo một bức thư gửi Dương Phụng (một kiểu “mạo danh” tích cực), trước tiên bốc thơm Dương Phụng lên mây xanh, sau đó đề nghị hai bên hợp tác.

Lí do: Trong thời buổi loạn lạc này, những người hiền tài phải cùng nhau liên kết lại để làm sáng tỏ vương đạo, vì công việc này một người không làm nổi (tất tu chúng hiền dĩ thanh vương quĩ, thành phi nhất nhân sở năng độc kiến). Liên kết bằng cách nào? Trong triều, tướng quân làm chủ; bên ngoài, tôi ủng hộ tướng quân. Tôi có lương thảo, tướng quân có binh lính, đủ sức hỗ trợ lẫn nhau (tướng quân đương vi nội chủ, ngô vi ngoại viện. Ngô hữu lương, tướng quân hữu binh, hữu vô tương thông, túc dĩ tương tế).

Hơn nữa, Đổng Chiêu còn thề hộ Tào Tháo: Cùng Dương Phụng sống chết có nhau. Dương Phụng gật đầu khen phải, liền tiến cử Tào Tháo lĩnh chức Trấn tây tướng quân, kế thừa tước vị của cha là Phí đình hầu. Đúng lúc Dương Phụng có mâu thuẫn với một vài nhân vật trong triều, ông ta sai người mời Tào Tháo đem quân về Lạc Dương.

Đấng chí tôn ăn ở như kẻ ăn mày

Ngày 18 tháng 8 năm Kiến An thứ hai (196 sau công nguyên) Tào Tháo vào Lạc Dương, bệ kiến Hán Hiến đế. Ông ta dâng lời thăm hỏi mà đã lâu lắm rồi nhà vua chưa được nghe, đem đến rượu thịt mà đã lâu lâu lắm nhà vua chưa được hưởng.

Tào Tháo không thể ngờ chuyện ăn ở của đấng chí tôn y như kẻ ăn mày. Nhà vua cũng không ngờ trong cảnh loạn ly mà còn có người nhớ đến vua, cung phụng vua. Vậy là thiên tử lập tức xuống chiếu, ban cho Tào Tháo phù tiết hoàng việt, đảm trách công việc của Thượng thư. Phù tiết nắm quân đội, hoàng việt nắm quyền chỉ huy cả trong triều ngoài nội; Thượng thư nắm quyền hành chính tối cao. Tào Tháo đã giành thắng lợi bước đầu.

Nói thắng lợi bước đầu, vì rằng nhà vua khi ấy bị khống chế, không có thực quyền. Mọi việc đều do kẻ khác quyết định. Nhà vua không có thực quyền, thì những quyền hành nói trên không thể thực hiện, chỉ là chuyện tầm phào. Do vậy, Tào Tháo quyết tâm thực hiện bước thứ hai: Đón vua về căn cứ địa của mình - Hứa huyện.

Triển khai bước hai cũng do công lao của Đổng Chiêu. Sau khi vào Lạc Dương, Tào Tháo đã gặp Đổng Chiêu, cảm ơn về sự giúp đỡ của ông ta, nhân thể hỏi công việc tiếp theo nên như thế nào?

Đổng Chiêu nói: Tướng quân dấy binh vì nghĩa, trừng phạt kẻ bạo loạn, vào triều kiến thiên tử, phò tá vương thất, đó là sự nghiêp của Tề Hoàn công, Tấn Văn công xưa kia. Nhưng các tướng bên cạnh nhà vua mỗi người một ý (nhân thù ý dị), chưa chắc đã phục tùng (vị tất phục tùng). Nếu ở Lạc Dương thì khó có thể phò tá hoàng thượng. Tốt nhất là rước vua về Hứa huyện - căn cứ địa của tướng quân.

Đổng Chiêu còn nói tiếp, tuy vậy, khó khăn chưa phải đã hết. Đổng Trác cướp vua đem về Trường An, dân chúng phẫn nộ, gian nan lắm mới trở về Lạc Dương, mọi người những tưởng từ nay sẽ yên. Nay dời xa giá về Hứa huyện, chưa chắc thiên hạ chịu nghe, vì đó là chuyện không bình thường (phi thường chi sự). Nhưng Đổng Chiêu lại nói, chuyện phi thường thì mới có chiến công phi thường, xin tướng quân nghĩ kỹ (phi thường chi sự, nãi hữu phi thường chi công, nguyện tướng quân toán kỳ đa giả).

Lừa Dương Phụng, đưa vua về Hứa Huyện

Lửa thử vàng, đây là một thử thách với Tào Tháo. Nhưng Tháo đồng ý ngay, nói rằng, Tháo cũng nghĩ vậy. Có điều, Dương Phụng ở rất gần, nghe nói quân đội của ông ta rất đáng gờm, chỉ sợ ông ta gây khó dễ. Đổng Chiêu nói, đừng lo, Dương Phụng là kẻ hữu dũng vô mưu, lại không có bè đảng, dễ lung lạc.

Trước tiên, tướng quân gửi thư cho ông ta, kèm theo lễ vật thật hậu, nói rằng Lạc Dương đã hết lương, phải điều từ Lỗ Dương đến. Lỗ Dương gần kề Hứa huyện. Lỗ Dương lại không xa đại bản doanh của Dương Phụng là Lương huyện. Dương Phụng sẽ không nghi ngờ, đừng lo. Táo Tháo nghe theo, quả nhiên rước được vua về Hứa huyện.

Sau khi Tào Tháo rước vua về Hứa huyện, Dương Phụng mới biết mình bị lừa. Ông ta cả tin, nghĩ rằng Tháo sẽ hợp thác thật sự như trong thư đã nói: Ông ta điều động quân đội, Tháo cung cấp lương thực, ông ta nắm triều đình, Tháo chi viện từ bên ngoài. Ông ta không biết rằng, con người như Tào Tháo đâu có chịu làm “chủ nhiệm hậu cần” cho kẻ khác? Dương Phụng càng không thể ngờ “dùng tạm lương thực Lỗ Dương” chỉ là danh nghĩa, thực chất là dời đô về Hứa huyện. Dương Phụng rất căm, đem quân đánh Tào Tháo, bị Tháo đánh cho tơi tả, phải bỏ chạy về với Viên Thuật.

Đối xử với vua: Đệ nhất cao thủ!

Về Hứa huyện, thiên tử ở tạm hành dinh của Tào Tháo. Trước khi về đây, nhà vua và các triều thần không khác kẻ ăn mày. Theo Hậu Hán thư. Hiến đế kỷ, khi về Lạc Dương, vua ở tạm trong nhà một thái giám già tên là Triệu Trung, còn các quan thì ăn bờ nằm bụi, từ Thượng thư lang trở xuống đều phải đi hái rau dại mà ăn, người chết vì đói, người bị loạn quân giết.

Sau khi về Hứa huyện, cuộc sống của cả triều đình thay đổi hoàn toàn. Tào Tháo cần cù như một quản gia và thái độ thì rất tế nhị. Hiến đế rất cảm động khi Tháo dâng rượu thịt và các thứ vật dụng, không dùng từ “dâng”, mà lại nói là “hoàn trả của công” (qui hoàn công vật).

Tháo giải thích, những thứ này là do tiên đế ban cho tổ phụ, đó là ân sủng, vì vậy lưu giữ trong nhà, không dám đem ra dùng. Nay thấy hoàng thượng sinh hoạt eo hẹp, mà thần thì không có công lao gì, trả lại những thứ vua ban mới hợp lẽ.

Đúng là cao thủ. Ta biết rằng, đã giúp thì không nên để cho người được giúp cảm thấy đó là sự bố thí, là mắc nợ nhân tình, càng không nên luôn miệng kể đã giúp người đó. Hứa Du sai lầm ở điểm này nên mới bị giết. Đương nhiên, dâng vật dụng lên vua, người ta gọi là “cung tiến” hoặc “dâng”, nhưng trong hoàn cảnh đặc biệt, hai từ trên đồng nghĩa với “cho”, khi ấy chỉ cần nói “dâng”, “tiến” là đã đủ đẹp mặt.

Vậy mà Tào Tháo lại còn dùng từ “trả lại”. “Trả lại” và “dâng”nghĩa khác nhau. Khi nói “dâng” thì vật đem dâng là của Tháo, vua chịu ơn Tháo. Nhưng khi nói “trả lại” thì vật đó nguyên là của nhà vua, với Tháo không cần ơn huệ gì hết, vua nhận mà không ngượng, còn Tháo thì là lẽ đương nhiên. Tinh vi là ở chỗ này.

Dưới một người, trên muôn người

Sự chu đáo của Tào Tháo khiến nhà vua cảm động, coi Tháo là trung thần. Càng cảm động hơn, khi nhà vua nghĩ rằng, may mà có một trung thần, thậm chí có một cứu tinh trời cho. Từ nay nhà vua giã từ cảnh không cửa không nhà, sẽ không còn là món hàng mua bán trao tay giữa bọn quân phiệt, sẽ không sợ bị phế, bị giết bất cứ lúc nào. Nhà vua đã có một thần hộ mệnh, đó là Tào Tháo.

Vậy là thiên tử xuống chiếu, phong Tháo làm Đại tướng quân, tước Vũ Bình hầu. Vũ Bình hầu là Huyện hầu, cao hơn hai bậc so với Phí đình hầu (trên Đình hầu là Hương hầu, trên Hương hầu là Huyện hầu). Quan trọng hơn, Đại tướng quân là chức vụ có thực quyền cao nhất kể từ thời Hán Vũ đế, địa vị trên cả “tam công”, quyền lực hơn cả “tam công”. Vậy là lộ trình “phụng thiên tử”của Tháo đã đạt được vị trí “dưới một người, trên muôn người”. Nhưng như vậy ông ta đã có thể “lệnh cho chư hầu” được chưa?

Diệu kế nhường chức cho “kẻ thù”

Chưa! Vì Viên Thiệu không chịu. Sau khi được phong Đại tướng quân, có lẽ Tào Tháo tính tới sự cân bằng quyền lợi, hoặc muốn an ủi bạn cũ, bèn lấy danh nghĩa thiên tử phong Viên Thiệu chức Thái úy. Viên Thiệu nổi đóa, không nhận. Vì rằng, Thái úy tuy đứng đầu quân sự trong cả nước, là một trong “tam công”, nhưng vẫn dưới quyền Đại tướng quân.

Theo Tam quốc chí. Viên Thiệu truyện, Bùi Tùng Chi dẫn Hiến đế xuân thu, Viên Thiệu giận dữ nói với mọi người, rằng Tháo đã mấy phen suýt toi mạng, may nhờ Viên Thiệu cứu mới sống sót. Vậy mà bây giờ y lại ngồi lên đầu (nguyên văn: Đái lên đầu) Viên Thiệu. Chẳng lẽ y (chỉ Tào Tháo) còn muốn “lợi dụng thiên tử để sai khiến ta” (hiệp thiên tử dĩ lệnh ngã)?

Viên Thiệu tuy xuất thân cao quí nhưng bụng dạ hẹp hòi. Đây là một trong những nguyên nhân khiến ông ta thất bại. Ngược lại, Tào Tháo biết tính toán thiệt hơn, hiểu rằng lúc này không nên trở mặt với Thiệu, bèn dâng biểu xin nhường chức Đại tướng quân cho Thiệu. Viên Thiệu đẹp mặt, không quậy nữa.

Thực ra, Viên Thiệu không tại triều, nên hiệu lệnh của ông ta bất quá chỉ trong lãnh địa của ông ta, chức Đại tướng quân có cũng như không. Huống hồ chức này do Tào Tháo nhượng cho, chẳng vẻ vang mà còn bị người đời chê cười.

Làm cho Viên Thiệu tức ứa máu

Tai hại hơn, Tào Tháo chỉ cho Viên Thiệu cái vỏ là sĩ diện, mà không cho Viên Thiệu cái ruột là thực quyền. Tháo không chấp hành lệnh của Viên Thiệu.

Theo Tam quốc chí. Võ đế kỷ. Bùi Tùng Chi dẫn Ngụy thư, khi ấy Viên Thiệu yêu cầu Tháo kiếm cớ giết béng Dương Bưu và Khổng Dung, Tháo không nghe. Ông ta biết Viên Thiệu có khúc mắc với Dương Bưu và Khổng Dung, bản thân Tháo cũng không ưa gì hai người này. Nhưng Tháo biết giờ không phải lúc giết người, nhất là giết các danh sĩ. Nếu phải giết, thì là chuyện riêng của Tháo, không khiến Thiệu nhúng vào.

Vậy là Tháo phúc đáp thư Viên Thiệu, nói hiện thời tình hình nát bét, anh hùng hào kiệt nổi lên khắp nơi (thổ băng ngõa giải, hùng hào tính khởi), quân thần khanh tướng đã không đồng lòng lại không đồng đức (thử thượng hạ tương nghi chi thu dã). Lúc này là lúc lấy lòng chân thành mà đối xử chưa chắc đã được người ta tin. Chỉ giết một, hai người cũng rúng động tất cả. Xưa Cao Hoàng đế phong hầu cho Ung Xỉ - người có mâu thuẫn với nhà vua, khiến cả triều đình yên tâm, ông quên rồi sao? Đọc thư, Viên Thiệu tức ứa máu, cho rằng Tháo “miệng phật” (ngoại thác công nghĩa), “tâm xà” (nội thực li dị), lại còn lên giọng dạy đời. Lộn ruột!

Ý đồ thực sự của Tào Tháo là gì?

Tào Tháo hiểu Viên Thiệu đến tận gan ruột, cũng biết một ngày nào đó, Thiệu sẽ chống Tháo. Sự quậy phá của Viên Thiệu khiến Tháo càng thấy rõ chuyện đời không đơn giản như ta tưởng. Không nên nghĩ rằng đã nắm được vua, đã là Đại tướng quân thì nắm được thiên hạ. Không hẳn. Viên Thiệu không chịu, Viên Thuật không chịu, những tên quân phiệt nhỏ hơn như Lã Bố, Trương Tú cũng không chịu, xa lắc xa lơ như Lưu Biểu và Tôn Sách lại càng không chịu. Ngọn cờ của vua không thay được vũ khí, phải dùng nắm đấm mà thu phục thiên hạ.

Vì vậy, nếu nói rằng, sau khi về Hứa huyện, Tào Tháo hiệp thiên tử dĩ lệnh chư hầu (lợi dụng thiên tử để ra lệnh cho chư hầu phải phục tùng Tào Tháo) là không đúng. Tháo không làm vậy. Theo lời khuyên của Mao Giới, Tháo chủ trương Phụng thiên tử dĩ lệnh bất thần (phụng sự nhà vua, yêu cầu các địa phương phải phục tùng trung ương).

Nếu nói Hiệp thiên tử dĩ lệnh chư hầu là yêu cầu các chư hầu phục tùng Tào Tháo. Hai câu nói trên khác nhau về bản chất. Phụng thiên tử dĩ lệnh bất thần là cương lĩnh chính trị nhằm mục tiêu thống nhất đất nước; còn hiệp thiên tử dĩ lệnh chư hầu là sách lược chính trị, nhằm mục tiêu tham vọng cá nhân mà người ta gán cho Tào Tháo. Bản thân Tháo chưa bao giờ tuyên bố câu này.

Vậy thì, ý đồ thực sự của Tào Tháo là gì, phụng thiên tử dĩ lệnh bất thần hay hiệp thiên tử dĩ lệnh chư hầu?

[Lãng tử áo rách]

Tào Tháo: Chớp thời cơ nên vớ bẫm

Ai đã gán cho Tào Tháo câu “Hiệp thiên tử dĩ lệnh chư hầu” (lợi dụng thiên tử để bắt các chư hầu phục tùng Tháo)? Hóa ra, đó chính là mưu sĩ của Viên Thiệu.

Vậy ai đã gán cho Tháo câu “Hiệp thiên tử dĩ lệnh chư hầu” (lợi dụng thiên tử để bắt các chư hầu phục tùng Tháo)? Hóa ra, đó chính là mưu sĩ của Viên Thiệu.
Viên Thiệu chậm chân thế cờ vào tay Tào Tháo

Viên Thiệu có hai mưu sĩ nói câu đó. Một là Thư Thụ, một là Điền Phong. Câu của Thư Thụ là: Lợi dụng thiên tử để bắt các chư hầu phục tùng Tháo, chiêu binh mãi mã để trừng phạt những kẻ không qui thuận (hiệp thiên tử dĩ lệnh chư hầu, xúc sĩ mã dĩ thảo bất đình).

Câu của Điền Phong là: Lợi dụng thiên tử để ra lệnh cho chư hầu, nắm quyền chỉ huy, thu phục bốn biển (hiệp thiên tử dĩ lệnh chư hầu, tứ hải khả chỉ huy nhi định). Câu của Điền Phong chép trong Tam quốc chí. Vũ đế kỷ. Bùi Tùng Chi dẫn Hiến đế xuân thu. Câu của Thư Thụ chép trong Tam quốc chí. Viên Thiệu truyện.

Thư Thụ nói trước. Hãy nói về Thư Thụ.

Thư Thụ vốn là mưu sĩ của Hàn Phức. Khi Viên Thiệu đánh lừa Hàn Phức cướp lấy Ký Châu, thu nhận luôn Thư Thụ làm mưu sĩ. Thư Thụ cũng bằng lòng, vì thực ra Viên Thiệu giỏi hơn Hàn Phức.

Theo Tam quốc chí. Viên Thiệu truyện, sau khi về với Viên Thiệu, Thư Thụ và Viên Thiệu có một cuộc đàm đạo, ý nghĩa cực kỳ hấp dẫn. Thư Thụ nói, tướng quân là bậc anh hùng cái thế, tuổi trẻ tài cao, ít tuổi mà đã làm quan trong triều, tiếng tăm lừng lẫy (nhược quan đăng triều, tắc bá danh tứ hải); Vì đại nghĩa mà dám biểu thị sự bất bình trước hành động ngang ngược của Đổng Trác (trị phế lập chi tế, tắc trung nghĩa phấn phát); Đơn thương độc mã ra khỏi trùng vây, khiến Đổng Trác kinh hoảng (Đơn kỵ xuất bôn, tắc Đổng Trác hoàì bố); Vượt Hoàng Hà đi nhậm chức Bột Hải, dân Bột Hải phủ phục xưng thần (Tế hà nhi bắc, tắc Bột Hải kê thủ).

Dựa vào sức mạnh của quận Bột Hải (chấn nhất quận chi tốt), được sự ủng hộ của cả Ký Châu (toát Ký Châu chi chúng). Quả là oai làm rung động Hà Sóc, danh lừng lẫy thiên hạ (uy chấn Hà Só, danh trọng thiên hạ). Tuy thiên hạ vẫn chưa yên (Hoàng cân hoạt loạn, hắc sơn bạt hộ), nhưng kẻ nào dám ngăn cản tướng quân? Nay tướng quân đem quân sang phía đông, tất bình định Thanh Châu; vòng sang Hắc Sơn, tất Trương Yên bị diệt; tiến lên hướng bắc, tất Công Tôn tiêu vong; Uy hiếp Nhung Địch, tất Hung Nô phục tùng (cử quân đông hướng, tất Thanh Châu khả định; hoàn tháo Hắc Sơn, tắc Trương Yên khả diệt; hồi chúng bắc thủ, tắc Công Tôn tắc sang; chấn hiếp Nhung Địch, tắc Hung Nô tất tòng).

Tướng quân sẽ là anh hùng cứu thế, thiên hạ vì nể. Khi đó, tướng quân sẽ rước nhà vua từ Tràng An về Lạc Dương (nghênh giá vu Tây Kinh), khôi phục tôn miếu xã tắc ở Lạc ấp (phục tôn miếu vu Lạc ấp). Sau đó, kêu gọi thiên hạ đánh kẻ không chịu phục tùng (hiệu lệnh thiên hạ, thảo vị phục). Với ưu thế chính trị như vậy, ai dám tranh hơn với tướng quân? Chẳng mấy chốc đại sự sẽ thành. Viên Thiệu bùi tai, gật gù khen phải. Đáng tiếc là Thiệu chỉ khen mà không hành động.

Thư Thụ còn bàn bạc với Viên Thiệu lần nữa. Lần này cụ thể hơn. Thời gian chỉ trước khi Tào Tháo rước vua về Hứa Huyện không lâu. Theo Tam quốc chí. Viên Thiệu truyện. Bùi Tùng Chi dẫn Hiến đế truyện, Thư Thụ nói, từ khi Đổng Trác làm càn, thiên tử lưu ly thất sở, tôn miếu đổ nát, các lộ chư hầu dấy binh chỉ trên danh nghĩa, thực tế tàn sát lẫn nhau (ngoại thác nghĩa binh, nội đồ tương diệt), không ai nghĩ đến vua, lo cho dân (vị hữu tồn chủ tuất dân giả).

Lúc này, tướng quân đã bình định xong châu vực, nên rước vua về định đô tai Nghiệp Thành, hiệp thiên tử nhi lệnh chư hầu, xúc sĩ mã dĩ thảo bất đình (lợi dụng thiên tử để ra lệnh cho chư hầu, cất quân đi thảo phạt kẻ không chịu hàng phục). Thử hỏi kẻ nào dám chống lại tướng quân?

Bàn vậy Viên Thiệu cũng lọt tai. Nhưng rất nhiều người không tán thành. Hiến đế truyện nói người không tán thành là Quách Đồ. Nhưng Tam quốc chí thì lại nói Quách Đồ tán thành chủ trương định đô ở Nghiệp Thành (nghênh thiên tử đô Nghiệp).

Đẩy đối thủ vào thế bị động

Dù Quách Đồ tán thành hay không thì vẫn có một sự thực là, tất cả đều cho rằng nhà Hán đã đến hồi mạt vận mà vẫn cố vực dậy thì đúng là ôm rơm nặng bụng. Lúc này mọi người đều đang dòm ngó Trung nguyên, người nào phải ra tay trước? Họ nghĩ: Nếu như rước hoàng đế về với mình, ngày ngày bẩm báo xin thánh chỉ thì quả thật phiền hà. Theo lệnh vua thì mình chẳng có quyền hành gì (tòng chi tắc quyền khinh); không theo thì mắc tội phản nghịch (vi chi tắc cự mệnh), khó nghĩ quá! Còn Viên Thiệu thì hễ nghĩ tới Hiến đế là do Đổng Trác lập (Thiên tử chi lập phi Thiệu ý) đã ớn tận cổ, ý tưởng phò Hán cũng tiêu tan.

Thời cơ không đợi ai. Trong khi đám Viên Thiệu trù trừ chưa quyết thì Tào Tháo đã rước vua về Hứa Huyện. Tào Tháo không những không mất gì, không bị ai khống chế, trái lại, được rất nhiều lợi lộc. Ông ta được một vùng rộng mênh mông phía nam sông Hoàng, được dân chúng Quan Trung ủng hộ (thu Hà Nam địa, Quan trung giai phò). Quan trọng hơn, ông ta còn kiếm được một cái vốn chính trị cực lớn, không những trở thành anh hùng vực dậy nhà Hán, về địa vị thì “dưới một người, trên muôn người”, có quyền lên án những người chống đối là bất trung bất nghĩa.

Từ nay trở đi, Tháo bổ nhiệm quan lại, mở rộng địa bàn, thảo phạt những kẻ chống đối, đả kích kẻ thù chính trị, đều nhân danh hoàng đế nhà Hán, dù có bất nghĩa cũng thành chính nghĩa. Các đối thủ của Tháo đều rơi vào thế bị động, rất nguy hiểm nếu phản đối Tào Tháo, vì như vậy là chống lại vua. Tỉ như Viên Thiệu sau đó muốn đánh Tào Tháo, liền bị Thư Thụ, Thôi Diễm can ngăn với lí do: “Thiên tử đang ở Hứa đô”, đánh vào đó là phi nghĩa. Gia Cát Lượng cũng nói Tào Tháo là “lấy danh nghĩa thiên tử để sai khiến chư hầu, vì vậy không thể đánh nhau với Tháo”. Tháo ra tay trước, vớ bẫm.

Viên Thiệu cực kỳ bất lợi. Theo Hậu Hán thư. Viên Thiệu truyện, vừa rước vua về Hứa Huyện, Tào Tháo đã lấy danh nghĩa thiên tử gửi chiếu thư cho Viên Thiệu, trách Thiệu “đất rộng người đông mà chỉ chăm chăm gây dựng thế lực cho bản thân (địa quảng binh đa, nhi chuyên tự thụ đảng), không đem quân cần vương, chỉ liên tục công kích kẻ khác. Viên Thiệu tiếp chiếu thư tức run, nhưng vẫn phải nhẫn nhịn dâng thư giải thích mọi lẽ.

Hối hận vì không nghe lời Thư Thụ, Viên Thiệu cố vớt vát. Ông ta lấy cớ Hứa Huyện ẩm thấp, Lạc Dương thì đổ nát, đề nghị dời đô về Quyên Thành (nay là huyện Quyên Thành tỉnh Sơn Đông), mưu toan cùng Tháo hưởng lợi lộc từ con át chủ bài Hiến đế. Tào Tháo biết tỏng gan ruột Thiệu, cự tuyệt thẳng thừng. Lúc này, mưu sĩ Điền Phong khuyên Thiệu nên gấp rút đánh Hứa đô (đồ đô chi kế ký bất khắc tòng, nghi tảo đồ Hứa, phụng nghên thiên tử) nhưng Thiệu không nghe.

Thực ra Tào Tháo hơn hẳn Viên Thiệu một cái đầu. Hơn về phẩm chất, về cách thức. Nên hiểu rằng lời bàn của Thư Thụ kém xa lời bàn của Mao Giới. Thư Thụ đề nghị “lợi dụng thiên tử để sai khiến chư hầu” (hiệp thiên tử nhi lệnh chư hầu). Mao Giới đề nghị “bảo vệ thiên tử, trừng phạt kẻ không phục tùng chính quyền trung ương” (phụng thiên tử dĩ lệnh bất thần).

Về đạo lý, phụng là “bảo vệ”,”duy trì”; hiệp là “ép”, “lợi dụng”. Phụng thiên tử dĩ lệnh bất thần là muốn đất nước thống nhất; hiệp thiên tử nhi lệnh chư hầu là mưu đồ lợi lộc cho bản thân. Một đằng quang minh chính đại; một đằng quanh co lắt léo. Hai chủ trương khác nhau một trời một vực. Mao Giới nói đúng: binh nghĩa giả thắng (dấy binh vì nghĩa thì thắng).

Dùng hoàng đế làm át chủ bài

Giả dụ Tào Tháo không có ý bảo vệ vua, bảo vệ đất nước thống nhất, chỉ coi Hiến đế như chiêu bài, thì về mưu lược cũng hơn hẳn Viên Thiệu. Vì rằng, hoàng đế không những là một con bài, mà là con át chủ. Con át chủ này tinh vi ở chỗ vừa hư vừa thực. Nói “hư” (hữu danh vô thực) vì lúc này hoàng đế không một chút thực quyền, ngay cả tự do cá nhân cũng không có, số phận mặc thiên hạ định đoạt như một con rối.

Nói “thực”, vì rằng hầu như ai cũng biết hoàng đế chỉ là hư danh, nhưng không một ai dám nói hoàng đế chỉ là con rối, nên phế bỏ. Mỗi chỉ dụ, mỗi mệnh lệnh ban xuống, mọi người đều làm ra vẻ chấp hành (thực tế cũng có những người không chấp hành), nhưng không một ai dám công khai phản đối. Chẳng khác chuyện đồng thoại “ông vua cởi truồng”. Chính vì vậy mà các thế lực đối địch đều rêu rao được vua ủy quyền hoặc “mật chiếu”. Trong Triều thì ép vua xuống chiếu, ngoài triều thì rêu rao có “mật chiếu” của vua. Có vậy thì mới danh chính ngôn thuận, mới có chính nghĩa. Vì vậy, hoàng đế là một con bài có thể lợi dụng, hơn nữa là con át chủ.

Còn như rước vua về bên cạnh, việc gì cũng phải bẩm báo, chẳng thà ở riêng, muốn làm gì thì làm. Đó là ý nghĩ của các đại vương thiếu đầu óc chính trị. Nhưng nếu vua là con rối thì càng gần càng kiếm chác được nhiều chứ sao! Thỉnh thị báo cáo, giập đầu vái lạy là cần, nhưng chỉ cần nghĩ sâu hơn một chút, những cử chỉ đó chẳng qua như một màn kịch.

Nhà vua khi đó mới 16 tuổi, còn trẻ con, biết gì. Lúc đầu trong tay Đổng Trác, sau trong tay bọn Vương Doãn, chưa bao giờ trực tiếp nắm quyền. Bọn Lý Giác, Quách Tự thanh toán lẫn nhau, vua đứng ra giảng hòa nhưng chúng không thèm nghe. Làm cán bộ hòa giải không xong, nói gì đến lệnh này lệnh nọ? Giả sử về chỗ Viên Thiệu, làm gì có cái uy của một vị hoàng đế mà bắt khoan bắt nhặt Viên Thiệu?

Chính trường cũng như thương trường, phải nắm bắt thời cơ, át chủ bài cũng chỉ có một, anh không nắm thì người khác nắm. Vậy Thư Thụ mới nói: Thời bất khả thất, công tại tốc tiệp, nhược bất tảo đồ tất hữu tiên nhân giả dã (thời cơ không được để lỡ, phải nhanh nhạy thì mứi thành công, nếu không tính sớm, sẽ có người ra tay trước). Đáng tiếc là Viên Thiệu không nghe.

Qua đó ta thấy, có 2 thuyết về “phụng thiên tử”. Một thuyết của Mao Giới như trên đã nói: Phụng thiên tử dĩ lệnh bất thần. Một thuyết của Thư Thụ, phụng thiên tử nhi lệnh chư hầu. Tào Tháo thực thi thuyết của Mao Giới.

[Lãng tử áo rách]

Tào Tháo "đánh trống kêu oan": Những quân sư bậc thầy

Tuân Úc vốn là người của Viên Thiệu, nhưng ông ta cho rằng Thiệu sẽ chẳng nên cơm cháo gì, nên năm Sơ Bình thứ hai đời Hiến đế (191 sau CN), bỏ Viên Thiệu về với Tào Tháo khi ấy mới chỉ là Thái thú Đông quận.

3 cương lĩnh lớn của Tuân Úc

Tào Tháo rất mừng, gọi Tuân Úc (Tuân Úc cùng quan điểm với Mao Giới phò vua để thu phục thiên hạ) là Trương Lương của ông ta. Năm Kiến An thứ nhất (196 sau công nguyên), khi Tào Tháo quyết định rước vua về Hứa huyện, rất nhiều người không tán thành (chư tướng hoặc nghi), chỉ Tuân Úc và Trình Dục kiên quyết ủng hộ. Trình Dục nói gì thì không rõ, nhưng Tuân Úc thì Tam quốc chí. Tuân Úc truyện chép như sau:

Tuân Úc nói “Một là, đấu tranh chính trị phải có chính nghĩa, tối thiểu phải giương cao ngọn cờ chính nghĩa. Năm xưa, Tấn Văn công rước Chu Nhương vương (bị công tử Đới đuổi đi) trở về kinh thành, liền được chư hầu noi gương; Cao Hoàng đế để tang Sở Hoài vương (bị Sở Bá vương sát hại) liền được thiên hạ tin phục. Hành động đó là lời kêu gọi của chính nghĩa.

Hai là, tướng quân luôn nêu cao chính nghĩa. Khi Đổng Trác làm loạn triều đình, tướng quân là người đầu tiên dựng cờ đại nghĩa (thủ xướng nghĩa binh); Khi thiên tử trong cảnh long đong, tướng quân chẳng nề nguy hiểm, sai sứ giả đến liên hệ, chứng tỏ tướng quân không lúc nào quên vương thất (nãi vô tâm bất tại vương thất), ý nguyện của tướng quân là giúp nước (thị tướng quân khuông thiên hạ chi tố chí dã).

Giờ đây thiên tử đang phiêu bạt nơi xa (xa giá toàn trân), Lạc Dương đổ nát (đông kinh toàn chẩn), kẻ trung nghĩa ai cũng mong được bảo vệ đất nước (nghĩa sĩ hữu tồn bản chi tư), còn trăm họ thì đau xót nhớ lại thời hoàng kim của Đại Hán (bách tính cảm cựu nhi tăng ai). Vậy nên lập tức ra tay làm cái điều tướng quân đã định, nếu để lỡ, nhân tâm sẽ rối loạn. Đợi đến khi thiên hạ nghĩ đến chuyện cát cứ thì đã muộn, không cứu vãn nổi tình hình”.

Do đó, Tuân Úc nêu ba cương lĩnh lớn, tức giúp rập thiên tử để thuận lòng dân (phụng chúa thượng dĩ tòng dân vọng); chí công vô tư để thụ phục kẻ mạnh (bỉnh công dĩ phục hào cường); giương cao chính nghĩa để chiêu mộ anh hùng (phù hoằng nghĩa dĩ chí anh tuấn). Tuân Úc nói: “Phụng chúa thượng dĩ tòng dân vọng, là xu thế lớn nhất hiện nay, tức “đại thuận”; bỉnh công dĩ phục hào cường, là chiến lược lớn nhất, tức “đại lược”; phù hoằng nghĩa dĩ chí anh tuấn, là đức hạnh lớn nhất, tức “đại đức”. Đại thuận chí tôn, đại lược chí công, đại đức chí nghĩa. Có ba cương lĩnh này thì đường đường chính chính, khí tráng sơn hà, đánh đâu thắng đó. Kẻ nào đó dám chống lại tướng quân, kẻ đó chắng khác trứng chọi với đá, châu chấu đá xe, thất bại là cái chắc”.

Hơn hẳn quân sư của Viên Thiệu một cái đầu

Lời Tuân Úc hợp tình hợp lý, Tào Tháo không thể không theo. So với Thư Thụ (quân sư của Viên Thiệu), Tuân Úc hơn hẳn về đẳng cấp, một cái đầu, xứng đáng là quân sư bậc thầy.

Tuân Úc thiên về “nghĩa”, Thư Thụ thiên về “lợi”. Tuân Úc bám chắc chủ đề: bảo vệ đương kim hoàng đế, bảo vệ đất nước thống nhất, tức “đại nghĩa”. Thư Thụ trái lại, nhấn mạnh sách lược sử dụng nhà vua như một cái vốn chính trị để mưu lợi, tức “đại lợi”. Cả hai đều nhấn mạnh phải nắm lấy thời cơ, nhưng mục tiêu khác nhau. Tuân Úc nói, đợi khi thiên hạ nghĩ đến chuyện cát cứ thì không thể cứu vãn tình hình; Thư Thụ thì lại nói, nếu không ra tay trước, để kẻ khác lấy mất con át chủ thì không kịp.

Tuy Thư Thụ có đề cập đến “nghĩa” (kim phụng triều đình, chí nghĩa dã: nay phụng sự triều đình là chí nghĩa) nhưng trên thực tế thì không mặn mà. Vì rằng các mưu sĩ muốn thuyết phục chủ đều phải lựa theo tâm lý của chủ. Thư Thụ nhấn mạnh “lợi”, vì Viên Thiệu coi trọng “lợi”; Ta thấy Tuân Úc nhấn mạnh “nghĩa”, chứng tỏ Tào Tháo là người trọng “nghĩa”. Chí ít vào năm 196 sau công nguyên, Tào Tháo trọng “nghĩa”, hoặc giả vờ trọng “nghĩa”.

Có điều, nói kiểu gì hoặc quyết sách như thế nào đều là con dao hai lưỡi. Mao Giới và Tuân Úc gắn cho Tháo một “đường lối chính trị đúng đắn”, một “ngọn cờ chính nghĩa”, đồng thời cũng chụp lên đầu Tháo một Vòng Kim cô như Phật Bà Quan Âm chụp lên đầu Tôn Ngộ Không. Nhất là ba cương lĩnh lớn của Tuân Úc: phụng sự thiên tử, chí công vô tư, giương cao chính nghĩa, đã chặn đứng mưu đồ của Tào Tháo. Đặc biệt là hai câu: “Không lúc nào quên vương thất”, “ý nguyện của ta là giúp nước”, cầm bằng Tháo tự trói chặt trong khuôn phép của kẻ sĩ, khiến Tháo suốt đời không dám nghĩ đến chuyện hạ bệ đương kim hoàng đế để lên làm vua. Có lẽ vì thế, một khi dã tâm quá lớn, Tháo đâm thù ghét hai người này. Tuân Úc bị bức tử, Mao Giới bị hạ ngục, suýt mất mạng.

Nhưng đó là chuyện sau này. Năm 196, về cơ bản Tháo vẫn muốn làm “anh hùng thời loạn”, vẫn chủ trương phụng sự hoàng đế, duy trì quốc gia thống nhất.

Chống đến cùng tình trạng loạn vua

Theo Tam quốc chí. Vũ đế kỷ, Bùi Tùng Chi dẫn Ngụy thư, khi Viên Thiệu tỏ ý đưa Lưu Ngu lên làm vua, Tào Tháo viết thư trả lời: “Tội của Đổng Trác không thể kể xiết. Sở dĩ liên quân chúng ta được nhiều người ủng hộ, bởi vì chúng ta có chính nghĩa. Nay hoàng thượng còn non trẻ, thế cô lực mỏng, bị gian thần khống chế, nhưng bản thân nhà vua thì không có lỗi. Giờ thay vua khác, làm sao ổn định nhân tâm?”.

Cuối thư, Tào Tháo tỏ vẻ phẫn uất: “Các vị cứ lên phía Bắc, còn tôi đem quân sang phía Tây!”. Nghĩa là các vị kéo lên U Châu mà lập vua mới, còn tôi đi Tràng An bảo vệ đương kim hoàng thượng.

Tháo không nói nhiều, nhưng ý nghĩa cực kỳ sâu sắc. Ông ta tuyên bố dứt khoát lập trường của ông ta: Chủ trương thống nhất, phản đối chia cắt, vì chia cắt sẽ dẫn đến chiến tranh, mà chiến tranh thì nhân dân đau khổ.

Tháo đã từng làm thơ. Bài “Cảo lý hành” của ông ta nhắc lại chuyện liên quân chia rẽ, miêu tả cảnh sống cơ cực của dân trong chiến tranh, xác chết đầy đồng, ngàn dặm không tiếng gà, trông thấy mà trong lòng đau xót (Bạch cốt lộ vu dã, thiên lý vô kê minh, sinh dân bách di nhất, niệm chi đoạn nhân tràng).

Do vậy, Tào Tháo kiên trì chủ trương thống nhất đất nước và suốt đời phấn đấu cho mục tiêu ấy. Muốn đất nước thống nhất thì phải có biểu tượng của thống nhất. Đó là vua. Ai là vua không quan trọng. Nếu thời cơ chín muồi, mình cũng có thể làm vua. Nhưng không thể không có vua, cũng không thể cùng lúc có hai vua.

Tháo chống Đổng Trác, vì Đổng Trác coi vua có cũng như không. Tháo chống Viên Thiệu, vì Viên Thiệu biến một vua thành hai vua. Tháo kiên quyết không rút khỏi vũ đài chính trị, vì “nếu đất nước không có ta thì không biết có bao nhiêu kẻ xưng Đế, bao nhiêu kẻ xưng Vương”. Vì sự thống nhất của đất nước, Tháo bấm bụng mà chịu, không để xảy ra tình trạng loạn vua.

Tào Tháo có thích làm vua?

Đương nhiên không thể nói Tháo hoàn toàn không có dã tâm. Nói vậy là không đúng sự thực. Theo Tam quốc chí. Vũ đế kỷ, Bùi Tùng Chi dẫn Hán kỷ của Trương Phiên, lúc bấy giờ có một Thái sử công tên Vương Lập nhiều lần tâu lên vua Hiến đế, rằng ngũ hành không phải lúc nào cũng thịnh. Chắc chắn Ngụy sẽ thay thế Hán. Chỉ Ngụy mới có thể bình định thiên hạ. Tào Tháo nghe vậy, liền sai người đến bảo Vương Lập, nói: “Biết ông trung thành với triều đình, nhưng đạo trời mênh mông, xin ông đừng nói nhiều” (tri công trung vu triều đình, nhiên thiên đạo thâm viễn, hạnh vật đa ngôn).

Chuyện này chắc không xảy ra khi Tháo mới rước vua về Hứa huyện, nhưng lời Tháo nói phù hợp với tâm trạng thực của ông ta, nếu không ông ta đã công khai bác bỏ ý kiến Vương Lập. Có thể đoán, chí ít, ông ta cũng thích làm vua, nhưng không thể nói ra miệng đấy thôi.

Không nói ra, nhưng không có nghĩa là không làm. Sau khi dời đô về Hứa huyện, Tào Tháo cứ nhích từng bước từ “phụng thiên tử” sang “hiệp thiên tử”. Sự “chuyển gam” này là cố ý hay vô tình, có tính toán trước hay hoàn cảnh dẫn đến, giờ đây khó mà làm rõ.

Chuyển dần sang hoành hành ngang ngược

Dù sao thì Tào Tháo ngày càng chuyên quyền, ngày càng bá đạo, ngày càng coi thường vua, còn vua thì từ “được cung phụng” chuyển sang “bị giam lỏng”. Cuối cùng xảy ra sự kiện “mật chiếu giấu trong đai áo” (Kiến An năm thứ 5, 200 sau công nguyên). Sự kiện này, Tam quốc chí và Hậu Hán thư đều có ghi chép, là chuyện có thật.

Tam quốc chí. Tiên chủ truyện, chép: Quốc cữu (bố vợ) Hiến đế là Xa kỵ tướng quân Đổng Thừa giấu mật chiếu của nhà vua trong đai áo, nhận lệnh giết Tào Tháo” (Hiến đế cữu (nhạc phụ) Xa kỵ tướng quân Đổng Thừa thụ Đế y đái trung mật chiếu, đương tru Tào công... Sự giác, Thừa đẳng giai phục tru).

Hậu Hán thư. Hiến đế kỷ chép: “Mùa xuân năm thứ 5, tháng Giêng, Xa kỵ tướng quân Đổng Thừa, Thiên tướng quân Vương Phục, Việt kỵ Hiệu úy Chủng Tập nhận mật chiếu giết Tào Tháo, sự việc vỡ lở. Ngày Nhâm ngọ, Tào Tháo giết bọn Đổng Thừa, giết cả ba họ” (ngũ niên xuân chính nguyệt, xa kỵ tướng quân Đổng Thừa, Thiên tướng quân Vương Phục Việt kỵ Hiệu úy Chủng Tập thụ mật chiếu tru Tào Tháo, sự tiết. Nhâm ngọ, Tào Tháo sát Đổng Thừa đẳng, di tam tộc). Ta biết rằng, Hiến đế sinh ra và lớn lên trong thời loạn, nhẫn nhịn trước cường quyền. Nếu không bị ức hiếp đến nỗi không chịu nổi, chắc không viết mật chiếu. Qua chuyện này, ta thấy Tào Tháo hoành hành ngang ngược đến mức nào.

Mưu đồ cá nhân = thống nhất đất nước

Tuy vậy, chuyện mật chiếu cũng khó bàn cho ra nhẽ. Vì rằng chính sử ghi chép chưa chắc đã thực. Trần Nhĩ Đông tiên sinh cho rằng “mật chiếu giấu trong đai áo” là “nghi án từ xưa đến nay” (thực thiên cổ nghi án).

Nhà sử học Lã Tư Miễn cũng tỏ ra nghi ngờ. Thực ra, phụng thiên tử dĩ lệnh bất thần không mâu thuẫn với hiệp thiên tử nhi lệnh chư hầu. Vì rằng muốn bảo vệ đất nước thống nhất, phải diệt bọn chư hầu mưu toan cát cứ, và muốn thực thi mưu đồ chính trị cá nhân thì phải loại bỏ những kẻ không ăn cánh với mình. Mục đích khác nhau, nhưng sự việc và kết quả là một. Điều này ở Tào Tháo lại càng không mâu thuẫn, vì mưu đồ cá nhân của ông ta gắn chặt với yêu cầu thống nhất đất nước.

Tào Tháo hiểu rằng, muốn thực hiện mưu đồ cá nhân thì phải thống nhất đất nước, vì chỉ có thống nhất đất nước mới thực hiện được mưu đồ cá nhân. Do vậy, về mặt chiến lược, trước đông đảo dân chúng, ông ta phải “phụng sự thiên tử, loại trừ những kẻ không qui thuận”; Về sách lược, ông ta ngấm ngầm “lợi dụng thiên tử để ra lệnh cho chư hầu”.

“Phụng sự thiên tử, loại trừ những kẻ không qui thuận” là khẩu hiệu, là ngọn cờ; “lợi dụng thiên tử là thủ đoạn, là con bài. Khi nào thì giương cờ lên, khi nào thì chơi bài, khi nào thì “phụng sự thiên tử, loại trừ những kẻ không qui thuận”; khi nào thì “lợi dụng thiên tử, ra lệnh cho chư hầu”. Tất cả những trường hợp đó chỉ Tào Tháo biết.

Lãi lớn trong việc thu nhận người tài

Tào Tháo còn một mối lợi khác. Đó là với khẩu hiệu “phụng sự thiên tử”, hơn ai hết, ông ta rất thuận lợi trong việc thu nhận nhân tài. Ông ta có thể dùng danh nghĩa triều đình chiêu nạp cả kẻ tốt lẫn kẻ xấu. Ngay cả những người muốn đem tài sức của mình ra phụng sự đất nước, cũng phải về dưới trướng ông ta mới danh chính ngôn thuận, mới quang minh chính đại.

Đây chính là một trong những lý do khiến Tôn Quyền và Lưu Bị gọi ông ta là “giặc nhà Hán”, phân biệt ông ta với vương thất nhà Hán. Nói gì thì nói, Tào Tháo nhiều thuận lợi hơn các vị kia. Vì rằng giúp vua đương nhiên hơn giúp chư hầu. Chí ít, Tào Tháo có thể dùng danh nghĩa hoàng đế và bổng lộc quốc gia để phong quan tấn tước cho người của mình. Quan chức bổng lộc lấy từ nhà nước, nhưng người thì của Tào Tháo, kinh doanh như thế mới là kinh doanh, siêu lãi!

Tóm lại, sau khi hoàng đế về Hứa huyện, địa vị của Tào Tháo được nâng cao vượt bậc. Ông ta có cái vốn chính trị và nguồn nhân lực dồi dào. Vậy là, ông ta một tay giương cao ngọn cờ bảo vệ vương thất được coi là chính nghĩa lúc bấy giờ, để hiệu triệu thiên hạ, ra lệnh cho chư hầu, nghiễm nhiên trở thành “Chúa cứu thế” của vương triều Hán; tay kia lặng lẽ rút kiếm ra khỏi vỏ. Ông ta dùng kiếm bình định thiên hạ, nhất thống chín châu.

[Lãng tử áo rách]

Tào Tháo: "Thằng ranh này muốn đưa mình lên thớt đây"

Sau khi Tào Tháo bảo Viên Thiệu: "Tôi không nghe ông xui dại đâu", ông cũng mấy lần cảnh giác với những "miếng mồi ngon" cạm bẫy, nhờ vậy mà thành nghiệp lớn.

Viên Thuật - Viên Thiệu: Ngu như nhau

Em trai Viên Thiệu là Viên Thuật cũng không tán thành việc thay vua của Thiệu. Nguyên do: Viên Thuật căm ghét anh trai. Có lẽ Viên Thiệu và Viên Thuật là anh em họ, cũng có thể là anh em ruột, đều là con của Viên Phùng. Viên Thiệu lớn tuổi hơn, là anh nhưng là ngành thứ. Viên Thuật ít tuổi hơn, nhưng là ngành đích (ngành trưởng). Viên Thiệu và Viên Thuật là anh em ruột hay anh em họ thì chưa có ai làm rõ. Nhưng Viên Thiệu ngành thứ, Viên Thuật ngành đích thì đã được khẳng định. Ngành đích là con vợ cả (chính thất), ngành thứ là con vợ lẽ (thiếp).

Tuy cùng là con, nhưng đích và thứ có phân biệt. Nói chung, con đích được coi là chính thống, địa vị và hưởng thụ cao hơn con thứ, thậm chí được coi khác nhau cả về tố chất. Về điểm này, trong "Hồng lâu mộng" cũng thấy rõ. Giả Bảo Ngọc là con vợ cả, cao quí. Giả Hoàn là con vợ lẽ, hèn mọn tuy đều là con Giả Chính.

Cách nhìn nhận trên không có cơ sở. Thực tế là, Viên Thiệu là con vợ lẽ, thậm chí có thể là con nàng hầu sinh ra, nhưng tố chất hơn hẳn Viên Thuật, uy tín trong chính giới cũng cao hơn, quan hệ xã hội cũng rộng hơn Viên Thuật. Vì vậy Viên Thuật căm thù Viên Thiệu đến tận xương tủy, quyết tâm chống đối Thiệu đến cùng.

Khi ấy có nhiều người ủng hộ Thiệu. Hậu Hán thư. Viên Thuật truyện chép, hào kiệt đều ủng hộ Thịệu (hào kiệt đa phò Thiệu). Thuật chửi: "Bọn nhãi ranh, sao không giúp ta, lại đi theo tên gia nô nhà họ Viên?" (quân thụ bất ngô tòng, nhi tòng ngô gia nô tài?). Thuật còn gửi thư cho Công Tôn Toản, nói Thiệu không phải dòng giống nhà họ Viên (vân Thiệu phi Viên thị tử). Chuyện này không những khiến Thiệu vô cùng tức giận, mà ảnh hưởng rất xấu, gieo mầm cho thất bại của hai anh em Viên Thiệu sau này.

Thực ra Viên Thuật chẳng khác gì Viên Thiệu, kẻ tám lạng người nửa cân. Họ có đặc điểm chung xuất thân cao quí, ngạo đời nhưng ngu khổ ngu sở, còn ngổ ngáo thì không ai kém ai, xuẩn ngốc cũng chẳng ai thua ai. Sự ngổ ngáo của hai anh em nhà này tỉ lệ thuận với dốt nát.

"Trưng cầu dân ý" không thuận, vẫn ôm mộng ngai vàng

Nhận được thư của Viên Thiệu muốn lập vua khác, Viên Thuật cười khẩy: "Thằng cha con vợ lẽ đúng là đồ mạt rệp! Lập vua khác? Sao không tự lập làm vua? Họ Viên đã bốn đời Tam công, bây giờ nhà ngươi có công phò giá, cùng lắm là năm đời Tam công chứ gì!".

Viên Thuật nói vậy còn được. Hậu Hán thư. Viên Thuật truyện chép, "Thuật lấy cớ vì nghĩa mà không tán thành"(thác dĩ công nghĩa bất khẩn đồng). Tam quốc chí. Viên Thuật truyện. Bùi Tùng Chi chú, dẫn Ngô thư, nói cụ thể hơn: (Thuật) chăm chăm diệt Đổng Trác, không bàn chuyện khác (chí tại diệt Trác, bất thức kỳ tha). Thực ra, Thuật đâu muốn đem quân đánh Đổng Trác. Thuật có ý khác: Tự lập làm vua.

Hành động đầu tiên của Thuật: Lên ngôi vua

Viên Thuật vẫn ôm giấc mộng làm vua. Lôgic của Thuật là: 1) Nhà Hán đã rệu rã, họ Lưu đã như nắng chiều, thế tất người khác sẽ thay thế. 2) Họ Viên có đủ tư cách thay thế họ Lưu vì đã bốn đời Tam công, thiên hạ miễn dị nghị. 3) Người có tư cách nhất trong họ Viên là Viên Thuật, vì Thuật là dòng đích. Viên Thiệu là dòng thứ. Làm gì có chuyện con vợ lẽ lên ngôi hoàng đế? Tuy nhiên, Thiệu có thế lực, quan hệ rộng không được coi thường. Phải tìm cách triệt Thiệu.

Tính toán của Viên Thuật không phải không có cơ sở. Trong tay Thuật có truyền quốc ngọc tỉ. Ngọc tỉ này bị thất lạc trong cuộc nổi loạn của bọn thái giám Trương Nhượng (năm Trung Bình thứ sáu đời Linh đế - 189 sau công nguyên), sau lọt vào tay Tôn Kiên, rồi bị Viên Thuật cướp từ tay Tôn phu nhân (vợ Tôn Kiên). Chuyện này chép trong Hậu Hán thư. Viên Thuật truyện. "Súng lục giắt lưng, chuột nảy ra ý định tấn công mèo". Có ngọc tỉ trong tay, lại tin vào những lời sấm truyền, Thuật tin chắc ngôi báu sẽ về tay mình. Và không chờ đợi được lâu, năm Kiến An thứ hai đời Hiến đế (197 sau công nguyên), Thuật chính thức xưng Đế.

Viên Thuật xưng Đế, bị thiên hạ phản đối rầm rầm. Người có quan hệ tốt nhất với Thuật là Tôn Sách cũng từ Giang đông gửi thư cho Thuật, tỏ ý không tán thành và tuyệt giao. Bị cô lập, Viên Thuật cho người đi gặp Lã Bố, hẹn kết làm thông gia. Lã Bố bắt giam sứ giả của Thuật giải về Hứa huyện (lúc này Tào Tháo đã rời đô về đây) Viên Thuật cả giận, đem quân đi dánh Lã Bố, bị Lã Bố đánh tan tác. Lúc này Thuật đã bị mọi người ruồng bỏ, tình cảnh rất quẫn bách.

Thực ra, trước khi xưng Đế, Viên Thuật đã từng trưng cầu ý kiến. Đó là năm thứ hai Hưng Bình đời Hiến đế (195 sau công nguyên), Thuật triệu tập quân gia, nói rằng, ta thuận theo ý trời và lòng người (ứng thiên thuận dân) lên ngôi báu, ý các vị thế nào? Bộ hạ của Thiệu là Diêm Tượng nói: "Ngày xưa, Chu Văn vương đã có 2/3 thiên hạ (tam phân thiên hạ hữu kỳ nhị), mới thần phục được nhà Ân. Nay minh công không bằng Chu Văn vương, vua nhà Hán lại không như Trụ vương, thay sao được?".

Viên Thuật không bỏ cuộc, đi hỏi Trương Phạm. Trương Phạm cáo bệnh, sai em trai là Trương Thừa ra tiếp. Trương Thừa trả lời: "Lấy được thiên hạ là ở đức chứ không cậy đông (tại đức bất tại chúng)". Được mọi người tin theo, thiên hạ ủng hộ, thì một anh vô danh cũng dựng nên nghiệp Bá. Có nghĩa là, trở thành hoàng đế không liên quan gì đến thế gia vọng tộc. Tiếc rằng những lời ngay thẳng không lọt tai Viên Thuật. Ông ta chết vì tham.

Vậy là Tào Tháo xuất chiêu.

Chết thảm vì dâm dật, xa xỉ và... não bé

Từ năm Kiến An thứ hai (197 sau công nguyên), Tào Tháo hành xử đã khác mọi người. Trước đó một năm, ông ta đã rước vua về căn cứ địa của mình là Hứa huyện, có thể " dựa vào thiên tử để sai khiến chư hầu"(phụng thiên tử dĩ lệnh chư hầu) , trở thành người quản gia triều đình nhà Hán. Ông ta kiên trì chủ trương đất nước thống nhất, chống chia rẽ, không chấp nhận hành động của Thuật. Và ông ta ra tay đánh Thuật.

Theo Hậu Hán thư.Viên Thuật truyện, Viên Thuật nghe tin sợ mất mật (Thuật văn đại hãi), bỏ chạy. Lương thực bị "Thừa tướng" của Thuật là Thư Trọng Ứng đem chia hết cho dân. Thuật hỏi sao lại làm vậy? Thư Trọng Ứng trả lời: "Chúng ta đã cùng đường mạt lộ rồi, sao không lấy cái tính mạng của tôi đánh đổi lấy tính mạng của dân chúng?". Thuật cười buồn, nói: "Các hạ chiếm lấy tiếng thơm một mình, không cho ta cùng hưởng sao?". Xem ra, Thuật đã biết mình đi sai nước cờ, bị mọi người ghét bỏ, khó mà tồn tại.

Tuy vậy, Thuật còn cầm cự được hai năm. Mùa hè năm Kiến An thứ tư (199 sau công nguyên), Thuật thấy mình đã cùng đường, bèn quyết định nhường ngọc tỉ cho Viên Thiệu, dù sao thì Thiệu cũng họ Viên. Chuyện này rất trúng ý Viên Thiệu, vì ông ta cũng rất muốn làm vua.

Theo Tam quốc chí.Viên Thiệu truyện. Bùi Tùng Chi chú, dẫn Điển lược, năm Kiến An thứ nhất (196 sau công nguyên), Viên Thiệu đánh bại Công Tôn Toản ở Dịch Kinh (nay là huyện Hùng, tỉnh Hà Bắc), thế lực tăng đáng kể. Tham vọng của Thiệu càng lớn, cống nạp đã ít, mà còn vô lễ đối với thiên tử (cống ngự hi mạn). Hơn nữa, còn ngầm sai Cảnh Bao - một tên chủ bạ dâng thư cho Thiệu, nói rằng "xích đức đã hết, hoàng thiên lên thay, nên thuận ý trời", xích đức, chỉ nhà Hán của họ Lưu; "hoàng thiên", chỉ họ Viên. Thiệu đưa thư của Cảnh Bao cho mọi người xem, không ngờ dư luận ầm ĩ, lên án Cảnh Bao phản nghịch. Viên Thiệu không còn cách nào khác, đành bấm bụng giết Cảnh Bao để tự cứu. Nhưng dã tâm vẫn còn. Khi Viên Thuật nhường đế hiệu, Thiệu như mở cờ trong bụng.

Mặc dù mới nghĩ đến việc nhường đế hiệu, nhưng Viên Thuật vẫn không được như nguyện, vì Táo Tháo đã sai Lưu Bị đón đánh Thuật ở Hạ Bì (nay là huyện Tiêu Ninh, tỉnh Giang Tô). Viên Thuật đành trở lại Hoài Nam. Về tới Giang Đình cách Thọ Xuân (nay là huyện Thọ, tỉnh An Huy) tám mươi dặm, Thuật ốm nặng. Vậy là Thuật làm vua - mà lại là vua rởm, không được ai công nhận, vẻn vẹn ba năm.

Nghe nói Thuật chết rất thảm. Tam quốc chí. Viên Thuật truyện - Bùi Tùng Chi chú, dẫn Ngô thư, Thuật hết sạch lương thực, hỏi nhà bếp thì chỉ còn ba đấu cám lúa mạch. Nhà bếp nấu cám đem lên, Thuật không sao nuốt nổi. Lúc này đang giữa tháng sáu, nắng gay gắt, nóng chảy mỡ. Thuật muốn uống mật ong cũng không còn. Thuật ngồi trên giường thở vắn than dài hồi lâu rồi kêu lên thảm thiêt: Sao ta lại đến nông nỗi này? Rồi ngã xuống đất, thổ ra một đấu huyết mà chết.

Viên Thuật chết cũng đáng. Khi một chút mật ong cũng không có, không hiểu ông ta có nghĩ đến cuộc sống xa hoa dâm dật trước kia và hành vi bạo ngược đối với dân chúng? Tam quốc chí chép, khi mới khởi binh, Thuật xa hoa phung phí, dân tình cực khổ vì sưu cao thuế nặng. (xa dâm tứ dục, chinh liếm vô độ, bách tính khổ chi). Sau khi xưng Đế lại càng hoang dâm, hậu cung hàng trăm người, thịt rượu thừa mứa, Thuật ngày nào cũng sơn hào hải vị, trong khi sĩ tốt đói meo, dân Giang Hoài ăn thịt lẫn nhau. Não bé, lại tàn ác, Thuật không đổ mới là chuyện lạ.

Đến chết chưa nhận ra đối thủ thực sự

Đương nhiên thất bại của Thuật không hoàn toàn do ông ta gây nên. Thuật cũng có một số ưu điểm, và cũng có bản lĩnh. Hậu Hán thư nói ông ta thuở nhỏ nổi tiếng nghĩa hiệp (Thiếu dĩ hiệp khí văn). Tam quốc chí nói ông ta được bầu là Hiếu liêm, dưới thời Đổng Trác làm tới chức Hậu tướng quân. Đâu phải đồ bị thịt? Tối măt vì địa vị chí tôn và những đặc quyền đặc lợi của ngôi vua, Thuật là vật hi sinh của chế độ hoàng quyền!

Như vậy là đã rõ. Từ góc độ chính trị mà xét, cái ngu của Viên Thuật là trong khi có những người rất muốn làm vua mà không dám làm, Thuật vội vã trở thành kẻ đầu têu. Trong tình hình quần hùng cát cứ, thế lực tương đương, anh nào nổi lên, liền trở thành cái đích cho thiên hạ chĩa vào. Bọn Viên Thiệu tuy rất muốn nhưng đành phải nhịn. Tào Tháo lại càng hiểu điều này. Khi Tôn Quyền đề nghị ông ta xưng Đế, ông ta biết tỏng thâm ý của Tôn Quyền, nói luôn: Thằng ranh này muốn đưa mình lên thớt đây! Nhưng Viên Thuật lại không hiểu. Ông ta tưởng mình chiếm trước ngôi báu là ở vào thế thượng phong, kẻ khác hết nhòm ngó, mà không hiểu ngôi báu không phải thương hiệu, đăng ký trước là chơi với lửa.

Viên Thuật chết, Viên Thiệu cũng phải chết. Diệt Viên Thiệu vẫn là Tào Tháo. Viên Thiệu ,Viên Thuật chết vì trước sau không nhận ra ai mới là đối thủ thực sự. Trong khi anh em họ Viên mải thanh toán lẫn nhau, thì một ngôi sao sáng rực xuất hiện trên sân khấu chính trị và trên chiến trường, liên tiếp đánh bại hai kẻ tự cao tự đại. Đó là Tào Tháo, người mà anh em họ Viên không thèm để mắt tới, thực ra là một cao thủ về chính trị, là người giành thắng lợi lớn nhất trong cuộc đấu tranh chính trị từ trận Xích Bích (208 sau công nguyên) trở về trước. Bởi vì Tào Tháo hơn họ về đầu óc chính trị, biết phải đối xử với hoàng đế như thế nào, phải làm gì để không thất bại.
Đổng Trác phế vua lập vua, Viên Thiệu lập vua khác, Viên Thuật tự lập làm vua.

Tào Tháo thì sao?

[Lãng tử áo rách]

Tào Tháo: Kết thông gia với kẻ suýt giết mình

Để tỏ thiện chí, Tào Tháo còn cho con trai là Tào Quân lấy con gái Trương Tú, kết thành thông gia, y như Lưu Bang đã làm với Hạng Bá trước khi có cuộc gặp gỡ tại Hồng Môn, để dễ bề lung lạc.

Năm Kiến An thứ hai (197 sau công nguyên), tháng Giêng, Tào Tháo nam chinh. Trương Tú đóng quân tại Uyển Thành (nay là thành phố Nam Dương, tỉnh Hà Nam) đầu hàng Tháo. Mới thực thi phụng thiên tử nhi lệnh bất thần được 2 tháng, vừa ra trận đã thắng lợi giòn giã, Tào Tháo đâm chủ quan, phạm phải 2 sai lầm tai hại.

Tào Ngang thế mạng cho cha

Theo Tam quốc chí. Trương Tú truyện, Bùi Tùng Chi dẫn "Truyện tử", sai lầm thứ nhất là ép chị dâu Trương Tú (vợ Trương Tế) vào hầu ngủ, khiến Trương Tú cảm thấy vô cùng nhục nhã; Hai là, lôi kéo Hồ Xa Nhi - bộ tướng thân cận của Trương Tú, khiến Trương Tú cảm thấy bất an (nghi Thái tổ dục nhân tả hứu thích chi).

Tào Tháo thấy Trương Tú bất mãn, liền có ý giết Tú (Thái tổ văn kỳ bất duyệt, mật hứu sát Tú chi kế), nhưng không hiểu do đâu cơ mưu bị lộ (kế lậu). Vậy là Trương Tú trở mặt, Tào Tháo bị Tú đánh cho tơi bời khói lửa. Con cả là Tào Ngang (Tháo rất yêu, chọn làm người kế nghiệp), tướng giỏi Điển Vi (Đội trượng cảnh vệ của Tháo), cháu Tháo là Tào An Dân đều chết trong trận này. Bản thân Tháo bị trúng tên, suýt toi mạng. Chuyện này ám ảnh Tháo suốt đời, vậy nên mới có câu nói trước khi nhắm mắt như phần đầu chuyên mục Tào Tháo đã đề cập.

Người vạch kế hoạch trong trận này là Giả Hủ, mưu sĩ của Trương Tú. Giả Hủ, tự Văn Hòa, người Vũ Uy, tài năng ngang ngửa Trương Lương, Trần Bình, được coi là quái kiệt nhất nhì trong Tam quốc. Tên là Văn Hòa, nhưng tính cách chẳng ôn hoà (lời của nhà văn nổi tiếng Chu Trạch Hùng) Tam quốc chí. Giả Hủ truyện có kể lại những chuyện động trời của Giả Hủ trước đó. Tỉ như chuyện Lý Giác và Quách Tự cầm tù nhà vua, là do Giả Hủ xúi giục.

Sau khi Đổng Trác bị Vương Doãn và Lã Bố giết, Lý Giác và Quách Tự thấy tình thế bất lợi, đã toan giải tán quân đội, bỏ về quê. Giả Hủ can ngăn, nói bây giờ hai người thân cô thế cô, chỉ một viên đình trưởng cũng thừa sức bắt giữ. Chi bằng đem quân đánh vào Tràng An, báo thù cho Đổng Trác. Thành công thì hai người trở thành lương đống quốc gia, chinh phạt thiên hạ. Thất bại thì bỏ đi cũng chưa muộn. Lý Giác và Quách Tự nghe có lý, liền đánh trở lại Tràng An, khiến đất nước và nhà vua gặp họa lần nữa. Nhưng Giả Hủ là kẻ khôn ngoan, Lý Giác và Quách Tự định phong cho y tước Hầu, y không nhận, nói rằng cái công cứu mạng đó không đáng kể (thử cứu mạng chi kế, hà công chi hữu?). Lý Giác và Quách Tự định đề bạt y làm Thượng thư bộc xạ, Giả Hủ nói y không phải con người nổi tiếng, e thiên hạ không phục (Hủ danh bất tố trọng, phi sở dĩ phục nhân dã). Lý Giác và Quách Tự vừa kính nể vừa sợ y. Giả Hủ cũng cảm thấy mình có tội, nên lợi dụng ảnh hưởng bản thân, kiềm chế Lý Giác và Quách Tự, cứu thoát rất nhiều đại thần. Ông ta lấy công chuộc tội.

Sau khi nhà vua tới Tràng An, Giả Hủ rời bỏ chức vụ, theo Trương Tú. Trương Tú coi Hủ như bậc đàn anh. Kế hoạch tập kích Tào Tháo, là do Giả Hủ thiết kế. Theo Tam quốc chí. Giả Hủ truyện, Bùi Tùng Chi dẫn Ngô thư, Trương Tú theo kế của Giả Hủ, bẩm với Tháo rằng, Tú chuyển quân sang một địa điểm gần đấy, nhưng xe cộ thiếu, lại chở nặng, xin cho quân sĩ mặc nguyên giáp trụ, cầm theo binh khí khi di chuyển. Tào Tháo không nghi ngờ gì, đồng ý. Vậy là khi đi qua doanh trại Tào, Tú phát động cuộc công kích. Tháo không kịp trở tay, hốt hoảng bỏ chạy, nếu không được Tào Ngang nhường ngựa, chắc chắn mất mạng.
Tào A Man nhận lỗi

Vậy mà sau khi thua trận, Tào Tháo không đổ lỗi cho ai, kể cả với người khuyên Tháo nên cho Tú đầu hàng. Tháo tự nhận lỗi về mình. Tam quốc chí. Vũ đế kỷ chép, Tháo nói đã biết mình sai ở chỗ nào, lần sau sẽ không tái phạm nữa. Đương nhiên, Tháo kiểm điểm không đến nơi đến chốn. Ông ta bảo nguyên nhân thua trận lần này là do không bắt lớn bé già trẻ nhà Trương Tú làm con tin (thất bất tiện thủ kỳ chất). Nhưng đó chỉ là ngụy biện. Bị Trương Tú phản thùng là có nguyên nhân như ta đã biết. Tháo không đổ lỗi cho ai là tiến bộ lắm rồi.

Tháng 11 năm Kiến An thứ hai (197 sau công nguyên), Tào Tháo cất quân đánh Trương Tú, lần này toàn thắng. Trương Tú bỏ chạy về Nhương Thành (nay là Trịnh Châu, tỉnh Hà Nam).

Nhưng sự việc không chỉ có thuận. Năm Kiến An thứ hai đời Hán Hiến đế (198 sau công nguyên), Tào Tháo cất quân đánh Trương Tú lần thứ ba. Lần này có nhiều người can ngăn. Theo Tam quốc chí. Tuân Du truyện, khi ấy quân sư Tế tửu là Tuân Du nói với Tháo rằng, giờ đây Trương Tú liên minh với Lưu Biểu là do Giả Hủ sắp đặt. Nhưng hai người này không phải cùng cạ. Trương Tú dựa vào Lưu Biểu để có lương thảo mà Lưu Biểu lại không có khả năng cung cấp, vì vậy sớm muộn sẽ chia tay. Tháo hãy gắng đợi, chúng sẽ không đánh mà tự tan (bất như hoãn quân dĩ đại chi, khả dụ nhi chí dã). Nếu dồn Tú vào ngõ cụt, chắc chắn Lưu Biểu sẽ đem quân đến cứu. Tiếc rằng Tào Tháo không nghe, quả nhiên bị vây khốn ở Nhương Thành. Lưu Biểu cất quân chi viện cho Tú. Tháo chỉ còn cách rút quân.

Tháo rút lui, Trương Tú vui mừng đuổi theo. Giả Hủ khuyên không nên. Trương Tú không nghe. Kết quả đại bại. Nhưng ngay khi đó, Giả Hủ lại bảo, giờ thì đuổi đánh được rồi. Mà phải đuổi gấp. Thắng lợi là cái chắc. Trương Tú ngớ ra, nói vừa rồi không nghe lời tiên sinh nên mới thua. Nay đã thua rồi thì đuổi theo làm gì? Giả Hủ nói, tình hình đã khác, ông đuổi theo là chắc thắng. Trương Tú nửa tin nửa ngờ nhưng vẫn thu thập tàn quân đuổi theo Tào Tháo, quả nhiên thắng to. Trương Tú không hiểu vì sao lại như vậy. Giả Hủ giải thích: Tướng quân rất giỏi cầm quân, nhưng xin nói thực, không giỏi bằng Tào Tháo. Khi Tháo quyết định rút lui, chắc chắn ông ta đoạn hậu, binh lính của tướng quân tuy tinh nhuệ, nhưng tướng lĩnh của tướng quân không phải là đối thủ của Tháo, vậy nên tướng quân mới thua. Tháo ra quân có bài bản, lại chưa đuối sức, vậy mà mới đánh đã rút, chắc chắn hậu phương của Tháo có vấn đề. Tháo đã đánh bại cuộc truy kích của tướng quân, tất nhiên cho khinh binh rút trước, để lại các tướng đoạn hậu không phải là đối thủ của tướng quân, vậy nên chắc chắn tướng quân giành phần thắng. Nghe Giả Hủ phân tích, Trương Tú phục sát đất.
Sự phán đoán của Giả Hủ hoàn toàn chính xác. Tào Tháo vội vàng rút quân là có nguyên do. Theo Tam quốc chí. Vũ đế kỷ, Bùi Tùng Chi dẫn Hiến đế xuân thu, Tháo được tin mưu sĩ của Viên Thiệu là Điền Phong khuyên Thiệu nhân dịp Tháo vắng nhà, đem quân đánh úp Hứa Huyện. Chuyện tày đình, Tháo đành bỏ dở cuộc chiến, cấp tốc đem quân về Hứa đô. Nhưng như Giả Hủ suy tính, Tháo rút lui chứ không phải bỏ chạy. Tháo rút quân có tổ chức, có trình tự lớp lang, vì vậy tuy rút mà vẫn phản kích thắng lợi. Tình hình khi đó rất nguy cấp. Trước mặt là Lưu Biểu chặn đường, sau lưng là Trương Tú truy sát. Trước mặt sau lưng đều có địch. Nhưng Tào Tháo đã liệu trước. Theo Tam quốc chí. Vũ đế kỷ, Tào Tháo có gửi thư cho Tuân Úc khi đó đang đóng quân ở Hứa Huyện, nói rằng, ông đừng lo cho tôi một ngày chỉ đi được vài dặm, hãy đợi đấy, về đến An Chúng là tôi cho chúng no đòn.

Khi về đến Hứa Huyện, Tuân Úc hỏi Tháo căn cứ vào đâu mà nói rằng địch sẽ thua? Tháo nói, giặc đẩy ta vào chỗ chết, quân ta sẽ liều chết mà đánh, đặt vào chỗ chết để sống, ở vào chỗ mất để còn, do đó ta chắc thắng.

Viên Thiệu không có cơ hội như Tào Tháo. Ông ta bị nông dân Hắc Sơn và Công Tôn Toản vây cứng. Tào Tháo bị một phen sợ hão. Đánh Trương Tú, Tào Tháo coi như huề, có thua có được. Tháo nhận lỗi trước Tuân Úc, nói không nghe lời khuyên của Tuân Úc nên mới đến nỗi nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì.

Phong thưởng tướng sĩ - thu nạp kẻ thù

Thực ra, Tào Tháo có thói quen khen thưởng những người nói đúng. Năm 207 sau công nguyên (năm Kiến An thứ 12 Hán Hiến đế), Tháo đem quân lên phía bắc đánh Ô Hoàn, đại thắng. Trên đường trở về qua Kí Châu trời lạnh giá, thôn xóm xơ xác, hành quân liên tục hai trăm dặm không thấy nước, quân lương không còn mấy hột, phải "giết hàng ngàn ngựa chiến để ăn, đào sâu hơn ba mươi trượng mới có nước".

Về đến Nghiệp Thành, Tháo ra lệnh triệu tập tất cả những người khuyên Tháo không nên đem quân đi đánh Ô Hoàn. Mọi người nơm nớp, không hiểu sẽ xảy ra chuyện gì. Thì ra, Tháo phong thưởng cho những người đã can ngăn. Tháo nói, ta thắng trận này là do gặp may, vì vậy cảm ơn các vị đã khuyên can. Sự can ngăn của các vị mới là kế vạn toàn. Từ nay về sau các vị thấy thế nào là phải thì cứ nói, đừng e ngại gì hết (hậu vật nan ngôn chi). Chuyện này chép trong Tào Man truyện, vốn là một tác phẩm không mấy thiện cảm với Tào Tháo, nên tin. Điều này càng rõ hơn khi đọc phong công thần lệnh do Tháo công bố tháng 2 cùng năm, nói Tháo từ khi khởi nghĩa diệt ác đến nay đã mười chín năm, đánh đâu thắng đó, đâu phải công lao của Tháo, mà tất cả là do công sức của mọi người.

Tào Tháo hơn hẳn đám Viên Thiệu, Viên Thuật ở sự độ lượng và minh triết. Đây là một trong những nguyên nhân ông ta lôi kéo được các mưu thần dũng tướng về với mình, ngay cả Trương Tú đã từng phản bội khiến ông suýt mất mạng, ông cũng thu nạp khi Tú đầu hàng ông lần thứ hai, tháng 11 năm 199 (sau công nguyên).

Tú hàng Tào lần thứ hai là do Giả Hủ khuyên. Theo Tam quốc chí. Giả Hủ truyện, khi Viên Thiệu và Tào Tháo quyết một trận sống mái, cả hai đều tranh thủ lực lượng trung gian. Viên Thiệu cho người đến dụ Trương Tú, nhưng Giả Hủ khuyên Tú nên về với Tào Tháo. Giả Hủ bảo sứ giả của Thiệu, ông về thưa lại với Viên Bản Sơ, anh em ruột thịt mà còn không ở được với nhau, thì làm sao dung nạp được quốc sĩ trong thiên hạ? Lời Giả Hủ khiến Trương Tú tái mặt. Sau khi sứ giả của Thiệu ra về, Tú trách Giả Hủ: "Ông đuổi sứ giả của Thiệu, tôi biết đi đâu bây giờ"? Giả Hủ nói, ta nên hàng Tào Tháo. Trương Tú nói, Viên Thiệu hùng mạnh, Tào Tháo sức yếu, lại có tị hiềm với ta, về với Tháo thế nào được? Giả Hủ nói, có 3 lí do nên về với Tháo: Thứ nhất, Tháo phụng thiên tử dĩ lệnh thiên hạ. Tháo vâng lệnh vua (phụng thiên tử), chứ không phải lợi dụng danh nghĩa nhà vua (hiệp thiên tử), vậy là danh chính ngôn thuận, có chính nghĩa.

Thứ hai, Thiệu đông quân, thêm đám quân lèo tèo của Trương Tú chẳng bõ bèn gì, chắc không được coi trọng; Tháo quân ít, nay thêm quân của Tú, tức tăng thêm sức mạnh, tất cảm kích mà trọng dụng Tú; Thứ ba, những người mưu toan nghiệp bá vương, thường là không chấp nhặt ân oán cá nhân, trái lại, thường rất thích qua đó biểu thị đức độ và sự rộng lượng của mình, về với Tháo chắc được an toàn. Trương Tú nghe theo.

Tranh thủ nhân tâm - kết thông gia với kẻ thù
Giả Hủ đoán không sai. Trương Tú vừa đến, Tào Tháo đón tiếp vồn vã, tay cầm tay (chấp kỳ thủ) mời vào tiệc và phong cho Tú làm Dương Vũ tướng quân, tước Liệt hầu. Để tỏ thiện chí, Tháo còn cho con trai là Tào Quân lấy con gái Trương Tú, kết thành thông gia, y như Lưu Bang đã làm với Hạng Bá trước khi có cuộc gặp gỡ tại Hồng Môn, để dễ bề lung lạc. Không một lời nhắc lại chuyện cũ. Từ đó Trương Tú trở thành viên dũng tướng của Tháo, Giả Hủ trở thành mưu thần được tin cậy bên cạnh Tháo.

Trong trận Quan Độ sau đó, hai người này đã lập công xuất sắc. Tam quốc chí. Trương Tú truyện chép, "Trận Quan Độ, Tú ra sức chiến đấu và đã lập công" (Quan Độ chi dịch, Tú lực chiến hữu công). Còn Giả Hủ, xin xem phần dưới.

Trương Tú lơ mơ khi về với Tháo, còn Tháo và Giả Hủ thì mọi sự thông tỏ nhưng không nói ra. Hai người này quả rất biết làm chính trị. Họ rất hiểu đấu tranh chính trị trong thiên hạ, thực chất là tranh thủ được nhân tâm. Được lòng người thì được thiên hạ, mất lòng người thì mất thiên hạ. Muốn đắc nhân tâm, phải có tấm lòng khoan hồng độ lượng và biết khép lại quá khứ, dù là giả vờ nhưng phải như thật. Như vậy phải có một điển hình, một hình mẫu, một tấm gương. Sức mạnh của tấm gương rất lớn, mạnh hơn nhiều so với những lời đường mật.

Trương Tú chính là tấm gương, là hình mẫu tuyệt đẹp. Tú đã từng nhiều lần chống lại Tháo, đầu hàng rồi lại trở mặt. Con người như vậy mà Tháo còn dung nạp, thì những người khác sao lại không? Con người như vậy vẫn được Tháo tín nhiệm, thì những người khác sao lại không? Trái lại, Viên Thiệu ngay cả em ruột mà cũng không tin, thì còn ai về với ông ta?