Truyện ngắn Trần Kim Trắc

[ngautuan]

NHÀ CHIM

Nơi tôi quen biết nhân vật trong câu chuyện này cách xa tỉnh lỵ địa đầu vùng Tây Bắc bằng khoảng cách bốn mươi cây số từ nhà anh ở quê hương đến thị xã tận cùng của đất mũi phía Nam Tổ quốc.

Hạnh ngộ nơi tha hương - vô gia đình phiêu lưu như nhau - lại là kẻ có chuyện không vui đeo trong số phận - giữa chốn u linh thăm thẳm cây rừng tri âm với suối róc rách, tri kỷ với tiếng hót chim muông, eo óc gà rừng gáy - tình bạn của anh và tôi hi hữu...

Trăm thứ nghề đều dính đến vật tư nhà nước chỉ có nghề nuôi ong, bắt loài sinh vật có cánh ấy phục vụ cho mình, tôi chọn cái nghề không phụ thuộc ai ngoài thiên nhiên ấy để mưu sinh khi lỡ bước.

Con giống rất sẵn trong rừng nhưng khó tìm thấy. Tôi theo chân hai em bé người dân tộc Mường vào rừng. Bước chân đi tìm củ nâu khắp nẻo, hốc đá bọng cây nào có ong các em biết. Vào rừng theo suối đang lội bì bõm mải nghím nhìn đá cuội cam chịu mài mòn dưới dòng nước trong veo chảy mãi, tôi nghe em bé bảo :

- Trong này có nhà một ông nói tiếng miền Nam như chú!

- Đâu ?

- Phải nhìn lên mới thấy ! Nhà ở trên cao cơ.

Bốn thân cây rừng tự nhiên làm cột nhà, tre luồng làm rống đỡ sàn bằng phên nứa đan, mái lều lợp bằng nứa dập, treo lơ lửng trên đầu thang lên xuống trông như tổ chim nên trong truyện này gọi là "nhà chim", chúa sơn lâm kia có thèm thịt đến mấy không làm sao nhảy tới.

Một mái đầu "người rừng" bù xù nhô ra nhìn. Thân hình đã nhả nắng tuột vội xuống ngay khi nghe theo giọng nói quê hương.

- ở đâu hiện tới vậy ông nội ?

- Cũng là ma lạc loài như anh thôi !

- Lên đây, lên đây thôi ! Vừa mới pha ấm trà, có sắn luộc. Mấy thằng nhỏ ăn hôn ? Lên làm mấy củ.

Bếp quây bằng khúc gỗ, giữa đệm đất và tro chống cháy. Ba thân gỗ mục chụm đầu vào than làm lửa vĩnh cửu. Từ trên nóc thả xuống những cái móc treo nồi bằng cành tre. Nấu nướng tại chỗ, gắp ăn trong nồi, sưởi ấm luôn thể, nằm ngủ ngay cạnh bếp.

Hai em bé nhặt vài mẩu sắn đi rồi, tôi ngà ngà vì ly rượu mời, nằm dài xuống sàn để nghe anh quay lại cuộn phim đời.

- Anh có tin chuyện rồng rắn, vòng vòng trở lại quanh đuôi, là có thật không ? Mười hai thằng chúng tôi, võ trang đầy đủ, chủ trương vượt tuyến về Nam, tất nhiên là để chiến đấu - phần day dứt nhớ nhà nhớ quê, phần tin tức bà con bị o ép, tàn sát dưới gót sắt xâm lược cứ tiếp tục loan ra. Lệnh chưa cho đánh, mình đánh trước có sao đâu ? Vậy là trốn đi ! Đáp xe đò qua Nghệ An, ước tính rằng đơn vị có thể đã điện báo đến các trạm kiểm soát, đi nữa sẽ bị khám xét. Chúng tôi vọt lên đỉnh Trường Sơn mở đường rừng mà đi, tìm cách vượt qua vĩ tuyến 17. Đi suốt ba ngày ba đêm, hết lương khô, hết nước uống buộc phải mò xuống bản làng mới hay lại trở về chỗ cũ. Ai từng vào rừng, có thể hiểu cây rừng là thiên la địa võng, người đi khó lòng phân biệt Nam Bắc Tây Đông. Nơi nào cũng cây, cũng lá. Mua được bắp khoai lại rút vội. Vừa qua khỏi bìa rừng đã nghe loa gọi vang vang mới hay bị bao vây các ngả.

- Thuở đánh nhau với Tây - việc bị bao vây và thoát hiểm sá gì - nhưng giờ đây súng trong tay đầy nhóc đạn, đành trào nước mắt, quân mình đâu nỡ bắn quân ta, huống chi nghe tiếng loa đã biết chúng nó là bạn cùng sư đoàn đang thừa hành mệnh lệnh cùng bà con du kích người dân tộc đuổi bắt trở lại.

Viện Kiểm sát chiếu cố vì đã không nỡ bắn lại đồng đội giảm khinh cho nửa quyển lịch vì tội vô kỷ luật nhốt chung với dân họ đào *. Trong trại giam khoai sắn phủ hết đất rồi, việc đổ chất thải của nhau làm vèo 15 phút là xong, để cải tạo lao động, giám thị có đống đá hộc, sáng cho vác từ trước cổng ra sau trại, chiều lại từ sau trại vác ra cổng, không có sản sinh ra của cải vật chất gì nhưng có đổ mồ hôi là có nhớ đời đẻ sửa chữa. Sáu tháng tù không đau, án tích không đau, 9 năm kháng chiến rũ sạch thành tích không đau bằng tước đi quyền cầm súng chiến đấu. Ra tù họ cho tôi về nông trường làm cái việc ghép mầm cam vào gốc bưởi.

Tấm bảng treo trên cổng đề chữ "Vườn ương" theo cái nghĩa ươm giống, giao hạt nẩy mầm. Nhưng người buồn và cảnh cũng buồn, tôi lại suy diễn theo nghĩa ương vì cá không ăn muối. Làm được vài tháng, nản quá tôi chuồn luôn bỏ cái chức "công nhân phụ động" khỏi choán chỗ làm của người khác.

- Nhưng một mình thăm thẳm sống giữa rừng sâu âm u thế này, buồn chịu sao thấu ?

- Kể cũng hơi man rợ phải không ? Cười - Anh nghĩ rằng tôi buồn lắm ư ? Ra đây mà xem !

Anh bước ra, buông thõng hai chân xuống vỗ tay "bộp bộp" lập tức bao nhiêu bụi cỏ, lùm cây xao động, gà trống, gà mái, gà mẹ, gà con đông vô số kể chen chúc tranh nhau nắm gạo.

- Anh thấy đã chưa ! Đến bây giờ tôi cũng chẳng biết có mấy trăm con tất cả, tiếng là nuôi nhưng không hề có lót ổ, chẳng bao giờ làm chuồng, đẻ trong lùm bụi, ngủ trên cành cây, bươi tìm giun mối mà ăn, ngoài sau tôi trồng một rẫy đu đủ trái chín không thèm hái để rụng xuống cho gà ăn cả hạt. Tôi học lóm mấy ông kỹ sư "thổ" của nông trường, trồng đu đủ không có cây đực, hạt đu đủ là loài lưỡng tính, ngoại cảnh tác động đến biến thái, cứ gieo hạt trong mùa lạnh, lâu mọc một chút nhưng nghịch cảnh mùa đông không hợp để ra đu đủ đực.

- Vậy gà có bị chồn cáo bắt không ?

- Có bí quyết chứ ? Cáo sợ ngỗng lắm, tôi nuôi bốn con ngỗng. Cáo mò tới, ngỗng "cà hóet" lên vài tiếng là cáo chạy cong đuôi.

Ba Nhiều bước xuống thang, quơ tay tóm gọn một chú gà giò xách lên :

- Anh thấy chưa ! Nó chỉ ngóc đầu ngoan ngoãn chờ lệnh không phản đối. ở đây không ai rầy tôi cả, giá trị của cô đơn là chỗ đó. Anh phải ở lại đây ! Sẵn mồi tội gì không say !

Lúc mới đến tôi có trông thấy một cỗ áo quan bảo thọ chưa tiện hỏi ngay :

- Anh làm cả mộc để bán ?

- Không đâu ! Của tôi đấy chứ - chỗ này trước đây là nơi cưa xẻ của những người buôn gỗ lậu - chưa kịp bán cho người chết, họ đã sốt rét rừng ngã nước chết trước.

Sợ thần rừng trừng phạt, họ bỏ tất cả lại về xuôi, không dám lên nữa. Tôi thấy mấy cỗ ván tứ thiết bỏ lăn lóc nên tự bào đục đóng cho mình, nhỡ không về được bỏ xác nơi tha hương, người ta có cái để bỏ mình vào.

Buồn cười lắm ! Sắp đặt cho nó vai trò áo quan, nó không bảo thọ trái lại bảo sinh, có một đàn ong mật chui vào sinh sôi nẩy nở ở trỏng.

Ba Nhiều phụ với tôi nâng nắp quan tài lên. Tổ ong to chưa từng thấy treo dưới nắp. Hai mươi bánh sáp rộng bằng kích thước ngang của quan tài. Đàn ong chiếm một nửa quan tài đã trải qua nhiều thế hệ, những đàn ong xây trước đã cũ không dùng được nữa được thay thế bằng những bánh sáp xây mới lấn dần ra phía ngoài.

Tôi cắt lấy cho anh 3 lít mật để ngâm rượu uống. Anh cho tôi đàn ong. Tôi định bắt tất cả về nuôi nhưng nghĩ - không nên triệt tiêu môi trường nuôi dưỡng thích ứng nhất của chiếc quan tài. Tôi bèn bắt ong chúa, một nửa số ong thợ và bốn bánh sáp đem về làm giống. Số ong còn lại mất ong chúa nghĩa là mất mẹ nhốn nháo một lúc lại tựu về chốn cũ chăm sóc ong non sơ sinh trong các bánh sáp và tạo ra ong chúa mới để bảo tồn nòi giống. Trứng ong thợ vốn lưỡng tính. Cũng trứng ấy nở ra ấu trùng đặt trong cái kén hẹp cho ăn "đại táo" nghĩa là tiêu chuẩn thấp ít chất bổ, được ong thợ mớm cho ăn sữa chúa 3 ngày từ ngày thứ 4 trở đi chỉ được cho ăn phấn hoa, nên các trứng ấy sau này nở ra ong thợ.

Nhưng cũng cái trứng ấy nở ra ấu trùng, nếu đàn ong thợ xây một kén to tha ấu trùng đặt vào, mớm cho ăn chế độ đặc biệt bằng sữa chúa suốt 18 ngày, con ong non nở ra sẽ trở thành ong chúa, to hơn 1/3, sống lâu hơn mười lần và có chức năng đẻ được cả ba loại ong đực, ong thợ và ong chúa.

Để dự phòng đàn ong mất chúa thường xây ba, bốn mụ chúa như vậy. Sau ngày các chúa nở ra, chúng sẽ chia đàn bay đi và để lại một con duy nhất quản lý đàn ong gốc.

Tôi dự đoán đúng ngày đàn ong chia đàn lại mò vào hứng lấy đem về nuôi.

Bằng phương pháp này, suốt năm tháng quen biết Ba Nhiều ở rừng núi đất Bắc tôi khai thác từ chiếc quan tài gần hai mươi đàn ong, ngày giải phóng còn mang con giống theo về Biên Hòa, Lâm Đồng làm trại ong ở phía Nam.

Thấy tôi làm ăn coi được, Ba Nhiều nói với tôi : "Anh ra nghề tôi ham quá ! Vậy ngoéo tay với anh coi thằng nào giàu trước. Anh nuôi ong, tôi nuôi tôm thử xem !".

Tôi ngoéo tay anh sau khi cạn chén : "Chơi luôn !". Anh dắt tôi ra cách nhà chim không hơn trăm mét. Chân núi ở đây lùi vào một đỗi. Dòng suối từ thuở hồng hoang khóet sâu vào đây một vụng nước rộng vài trăm mét. Nơi ăn thông ra suối lại hẹp, dây leo và lá rừng nhô ra nên ít ai để ý có một mặt hồ rộng : "Tôi lội khắp nơi xem chỗ nông tới rốn, chỗ sâu đến ngực, nuôi thủy sản lý tưởng lắm, mò xuống thấy có tôm. Tôi sẽ vác đá lấp cửa miệng thành một bờ đê ngăn, có dặt ống bòng cho nước ra vào, gỗ có bộng trong rừng khối.

- Vậy anh phải dọn hết gốc bên dưới hồ và mua một tay lưới !

- Khỏi ! Ai làm vậy ! Anh quên là tôi chỉ sống một mình, lấy ai để kéo bên kia đầu lưới. Tôi sẽ đan một cái đó hai miệng, phía nào cũng hứng được tôm. Kẻ đó vừa cho tôm nhỏ chui ra, tôm lớn vướng lại. Tre thiếu gì ở rừng khỏi mua, tôi sẽ bện đăng thật dài ngăn đôi cái hồ ra đặt đó vào giữa. Chặt gỗ rừng bắc cầu từ bờ ra, đứng trên cầu giở đó lên, đặt đó xuống, bắt tôm không phải nhúng chân xuống nước. Chỉ cần rải cám phía bên đây là từ bên kia tôm chui vào đó, tôm lớn vướng lại cho mình bắt, tôm nhỏ tiếp tục nuôi.

Tôi nhủ thầm : "Ba Nhiều vẫn giữ y xì bản chất Nam Bộ "dân nhà đá" (đá theo nghĩa dùng chân), thích ở buồn đi, thích ứng nhanh với hoàn cảnh, đến đâu khai hoang lập nghiệp đến đó.

*

* *

Ba Nhiều cắt tóc, nghe như chuyện đổi đời. Sắc diện như cây già thay lá, vẻ trầm uất xua tan đâu hết.

- Ê ! Có gì coi bộ tươi tỉnh vậy.

- Nói nhỏ cho nghe nhé ! Đôi khi tự ái cũng có lợi.

- Tự ái với gà, với ngỗng hay với khỉ ở đây ?

- Với người, người đẹp hẳn hoi. Tại ả tất cả ! Gánh đôi quang gánh đứng dưới kia, ngoài bờ suối ngước lên gọi ầm ĩ : "Ông Mìn Đù ơi ! ông Mìn Đù !".

Ai đó mách cho ả đi mua tôm lại dùng cái tiếng ám chỉ đó. Tôi biết ả vô tình gọi vậy chứ không cố ý nhưng tôi nghe cứ ức đến tận cổ. "Mìn Đù", hai tiếng ấy anh lạ gì? Chỉ tại một số anh em chửi thề đầu lưỡi rồi mới nói. ở xứ mình nghe quen tai, nhưng đến địa phương khác người ta nghe lạ lắm, lại vốn có tính ví von người ta nói trại ra Miền là Mìn, và chữ sau thay bằng dấu huyền cho đỡ bẩn tai. Đời mà ! Mang màu cờ sắc áo khó lắm, dân tại chỗ họ có đánh nhau người ta bảo thằng Hồng, con Đào, thằng Mít, thằng Ổi coi như đứa cha căng chú kiết nào đó ở ngoài phố ẩu đả thôi, nhưng nếu anh mặc sắc phục, hoặc anh là thành viên một quần thể nào đó, dù người ta không cố ý, vô tình thôi, người ta cũng nói anh "Miền này miền nọ" hoặc anh Ba Tàu, anh Bảy Chà đánh nhau.

- Cái đó nó động đến màu cờ sắc áo, động đến cao tằng cố tổ, ông bà tổ tiên, đến những đâu nữa ? Ai mà chẳng tự ái.

Tôi mang cái cục tự ái to tướng ở trong cổ, ôm thang tụt xuống.

Mụ Mễ này, trông sạch nước cản lắm. Mụ vất quang gánh xuống đất, xán lại gần như phải đứng nói chuyện giữa chợ đông, cái chỏm ngực thiếu điều xỉa vào vai tôi.

- Ông Mìn Đù ! Ông bán tôm cho em đi !

Sẵn đà đang tức, vả lại gần quá tiện tay tôi véo vào đùi non ả một cái.

Cô ả nhăn mặt vì đột ngột bị đau, tôi phòng bị chờ phản ứng nhưng trái lại ả nghiêng má cười "Ơỏi ! cái ông nỡm...". Mới hay chớ ! Mụ cười xởi lởi đến đỗi tre pheo trên rừng núi ngả nghiêng tất cả.

Tôi nháy mắt xí nhan. Gọi là gì đó ? à ! Là "phản xạ tự nhiên"... rồi khẽ vừa đủ nghe "lên đây!".

Chuyện gì trên chuồng chim miễn nói nhưng quá đã.

Gái đoạn tang - chim ra ràng - gà mái ghẹ.

Xong đâu đấy, tôi cân tôm. Mụ Mễ trả tiền sòng phẳng, gánh gánh về đem tôm ra chợ bán.

Một thứ "nhục cảm không giao ước". Cả hai không ai ràng buộc ai, chỉ có thích.

Rồi tiện thể cách nhật mụ lại gánh gánh vào, tiện thể mua cho tôi trà, rượu, dầu hôi, đường sữa, tính khấu vào tiền tôm chứ chẳng cho không... Lại kéo nhau lên chuồng chim...

Cái bệnh "công thức" lại rọ ray trong đầu người viết truyện này : Hay là làm luôn đi ! Anh nên đặt vấn đề chính thức với chị ấy thành gia thất.

- Làm gì có chuyện đó. Bà ấy chồng chết, con đã lớn. Bà ấy bảo kéo thằng đàn ông khác vào nhà, mệt lo lắm, biết có hợp không ? Hay việc gì sẽ xảy đến. Cứ ở vậy nuôi con mà hay, thà là nắng mưa với đôi quang gánh, ngủ gà ngủ gật ngoài chợ để làm tấm ván lát đường cho con cái ăn học trở thành kỹ sư, bác sĩ.

Còn tôi, cái số phiêu bạt lãng tử làm sao dứt, chưa về đến quê hương xứ sở là chưa định được gì sất.

*

* *

Một hôm anh rủ tôi :

- Đi ra nhà bè chơi đi ! Chiều về... Anh buộc dây treo con dao rừng vào bụng, xách một cái giỏ bằng tre theo kiểu giỏ đi câu rê ở Cà Mau và không quên cái điếu thuốc lào bằng ống nứa.

Chủ nhà bè bên sông Đà là một cụ già người dân tộc thiểu số, xưng hô với chúng tôi bằng tiếng Việt lơ lớ : "Chào cán bộ" - "Cán bộ uống đi... !".

Ông thết khách cá khô nướng và chất cay.

Ba Nhiều treo cái rộng nửa dưới nửa trên mặt nước. Mỗi khi ông lão từ trong mui lá bước ra, kéo sợi giây vó nghe kĩu kịt. Ba Nhiều bám đuôi theo. Khi vó cất lên rồi ông lão lấy cái rổ có cán tre dài đưa vào rốn vó, nắm lưới kéo hất tôm cá lên hứng, ông đưa rổ đến trước mặt Ba Nhiều.

Anh chọn những con tôm nào có trứng bắt bỏ vào rộng của mình.

Số còn lại, ông lão sẽ bán cho bạn hàng. Đến chiều, Ba Nhiều kéo cái rộng đầy tôm trứng lên, con nào con nấy tươi rói, bụng đầy trứng đỏ tươi bò lỏm ngỏm trông đến sướng mắt, móc cân, trừ bì, trả tiền cho ông lão cao hơn giá chợ. Anh có hai cái giỏ, một cái đem tôm về, một cái gửi lại, ngày nào anh không ra được, ông lão chọn tôm trứng giùm, rộng để đó cho anh.

- Cái này tôi học kiểu làm ăn của tía tôi, ổng bảo tôi đi hớt cá rồng rộc đổ vào ruộng nhà để sau này tát đìa bắt cá lóc.

Bao nhiêu trứng trong bụng tôm này tôi không đem về làm giống sẽ thả vào nồi vào chảo thôi. Có làm kiểu này mới đủ cho Mụ Mễ gánh mệt nghỉ !

Tôi theo sau nhìn anh khệ nệ đeo cái giỏ tôm đi trước, thỉnh thoảng cầm điếu ngửa cổ rít, phà khói lên trời. Chợt nghĩ giá có các nhà môi trường học ở đây họ sẽ ngả mũ gọi anh bằng cụ. Còn tôi lại nghĩ cái máu khai sơn phá thạch thời ông bà ta hướng về Nam đi mở nước phải chăng còn lưu lại trong con người lãng tử này.

*

* *

Tôi lại vào rừng sâu. Vừa bán được cho mậu dịch một xe trâu mật ong gần một tấn, tôi định uống rượu mừng với anh.

Nhưng anh biệt đi đâu không thấy. Chờ đến xế đành vác chiếc nón lá để ngửa đựng đầy tiền trở ra, đói đến mờ mắt.

Bìa rừng có một ngọn đồi thấp bỏ hoang vu, lau sậy cao hơn đầu. Đất này trước đây người Mường đốt rừng tỉa lúa, sau vài năm trồng sắn, đất bạc màu chưa hồi sức, sao nay ở lưng chừng có một mái nứa ? Lại thấy bà Mễ từ trên cắp nón đi xuống.

- Nhà mới của anh Ba Nhiều đấy, ảnh nhờ em mua hai con bê, em dắt vô cho ảnh, anh vào với ảnh đi, em xin phép về kẻo các cháu mong, mai em lên gánh tôm lại gặp.

Tôi vào nhà khi anh đang mài phảng :

- Tính chuyện gì dời nhà ra đây ?

- Ậy !...

Thấy đất bỏ uổng mình mở miệng xin, không ngờ ông Chủ nhiệm Hợp tác xã người Mường gật đầu ngay, rộng lắm...

Lập vườn, lập rẫy xưa nay phải phát hoang trước, đốt xong mới dọn đất cày bừa, xuống giống. Ba Nhiều phá lệ. Anh luồn vào trong lau sậy, cứ khoảng cách sáu thước khóet một lõm rộng hơn một thước tròn, dọn cỏ đến tận rễ, đào hốc, mỗi lõm đặt xuống một cành cam. Anh bảo:

- Ông Chủ nhiệm chỉ gật đầu không có giấy tờ gì, thời buổi này đất đai hoàn toàn do Hợp tác xã quản lý, ai dám ký giấy cho không. Để cỏ lau um tùm không trông thấy gì, chẳng ai ngó ngàng tới. Nhưng nếu mình phát trống ra chưa chắc được yên đâu. Phải chờ cây cối lớn lên ra hoa kết quả, mặc nhiên hoa lợi là của mình.

Vả lại đồi cao thế này, phát trống ngay, nắng tháng năm, nước đâu tưới cho xuể. Để lau sậy xung quanh che cho nó giữ ẩm. Cây con phát tán tới đâu mình dọn cỏ rộng ra tới đó.

Còn phân bón anh đừng lo, tôi có hai con bò, mỗi ngày hai bãi đủ cho một cây, mai đây bò mẹ đẻ ra bò con lủ khủ.

Cây giống càng dễ, có tay trong ở vườn ương nông trường rồi. Cây kém kích thước loại bỏ họ sẵn lòng cho, không lấy tiền, nhưng tôi không đồng ý. Cam của họ xuất cho Liên Xô, bên ấy yêu cầu vitamin C thích cam chua, dân Hà Nội mình ưa cam ngọt, cam chua bán nội địa ai mua. Nên tôi nhờ tụi nó giúp khi về Thái Bình lấy mầm ghép, nó chọn cho mầm cam ngọt, trả tiền sòng phẳng, lấy tôm đổi cam khó gì.

Trăm phần trăm gốc bưởi cành cam, ghép như vậy trồng đất đồi này mới chịu hạn nổi.

Tôi hỏi :

- Tất cả được mấy trăm cây ?

Anh đưa tay lên phất qua :

- Hướng này một hàng hai mươi lăm cây, hướng này một hàng hai mươi, nhân đi, hai mươi nhân hai lăm - nhưng vẫn chưa hết đất.

Hai năm có trái lứa đầu vặt bỏ để dưỡng cây. Năm thứ ba anh yên chí đến đây phụ tôi đếm tiền.

Tiếng là tập kết ra Bắc, nhưng Ba Nhiều chưa hề biết thủ đô Hà Nội, thật ra là có nhưng là ngồi trên xe chạy qua khi được áp tải đi nhận kỷ luật. Khi cam đã khép tán, đã đến lúc dám cho ngọn đồi xuất đầu lộ diện, nghĩa là phát sạch cỏ để lộ ra một căn lều nuôi bảy con bò và một sở trồng cam trái quả trĩu cành, nhìn mát con mắt. Ba Nhiều nhắn gội tôi đến bàn việc tiêu thụ :

- Làm sao đây, ông nuôi ong ? Trình độ buôn bán của bà Mễ cao lắm là đôi quang gánh, không lẽ để cam treo cành đến rục quả.

Hà Nội có anh chàng làm Công ty Rau quả chính gốc dân Trà Ôn, Cần Thơ biệt danh là Gôrigôri (nhân vật chính, người tình của Aỏc-xi-nia trong "Sông Đông êm đềm"), nhiều bồ lắm nhưng chỉ thích chiều chiều khi phố xá lên đèn, thắng complet "Hàng Trống tailleur", đưa cánh cho người đẹp xỏ tay vào đi dạo phố, gặp bạn bè tập kết nào nháy mắt khoe mẽ cho vui chứ không thích lên giường phải chịu trách nhiệm.

Tôi kéo Gôrigôri(**) và cả cô bồ vào Thủy Tạ Bờ Hồ tả cảnh vườn cam và thuyết về con người Ba Nhiều.

Gôrigôri trầm ngâm có vẻ ngậm ngùi, trịnh trọng nói:

- Vậy là vua cam rồi, tôi phải lên xem trước. Mai em có rảnh đi chơi với anh không ?

- Mai chúa nhật, em cũng thèm cam lắm.

Một chiếc com-măng-ca bon hết đường cái, rẽ vào rừng nhảy sòn sòn trên con đường mòn.

Tôi coi nhà cho Ba Nhiều theo Gôrigôri về thủ đô ký hợp đồng bán cam cho Nhà nước. Hôm sau Công ty Rau quả điều lên một xe năm tấn chất đầy thùng gỗ để đóng gói cam tại chỗ, còn chở lên cho 10 bao urê, chứng tỏ cơ quan có ý định làm ăn dài dài nhiều năm với Ba Nhiều.

*

* *

Tiếng lành đồn xa, chuyện anh Nam Bộ tập kết một mình trồng cam bán cho Nhà nước chở bằng xe tải thấu đến tai Ban Thống nhất. Hồi ấy có chủ trương rất trách nhiệm của lãnh đạo là : Đảng, quân đội nhận ủy thác của bà con miền Nam đưa anh em đi tập kết. Không thể phụ lòng đồng bào ruột thịt ngày đêm mong mỏi con em mình trở về cứu lấy quê hương. Phải đi khắp nẻo thu dụng tất cả số anh em lưu lạc bất kỳ ở đâu để tổ chức đưa về. Là mệnh lệnh của trái tim, tất nhiên phải mềm dẻo chứ không được ra lệnh.

Người nhận công việc này lên tìm Ba Nhiều là ông Ba Đắc. Ông có miệng nhưng không có cằm, đạn đum đum hồi chín năm đã cướp mất bộ xương quai hàm - vết thương sát tử ấy tăng sức thuyết phục của lời nói phải kề tai mới nghe rõ của ông gấp bao nhiêu lần.

- Sao đây anh bạn ? ở đây nuôi tôm, trồng cam hay về.

- Giỡn chơi sao ông ? Đừng quên tôi là dân vượt tuyến.

- Bởi vậy "dục tốc bất đạt" nóng mũi đi ẩu nên bây giờ mới còn đây, anh em người ta về gần hết rồi.

- Tội nghiệp thằng em, nói móc nữa làm chi anh Ba ! Thấy anh lên là thằng em mừng hết lớn. Ban Thống nhất hú một tiếng là có mặt em ngay.

- Vậy ngoéo tay nghe ! Chuẩn bị đi.

- Có gì phải chuẩn bị, phủi tay là xong ngay...

Nói vậy thôi, vật chất phủi được, nhưng còn nghĩa tình? Ba Nhiều vào tuốt trong nhà chim chờ chị hàng gánh.

Thị Mễ giẫy nẩy khi Ba Nhiều bảo giao lại cho thị vườn cam để kỷ niệm.

- Nghìn lần em chả nhận đâu. Sao anh lại giao cho em. Làm thế khác chi lạy ông em ở bụi này. Thiên hạ sẽ tò mò, có quan hệ gì mà cho với nhận ? Em đã nói với anh lâu rồi, mình quen nhau là chỉ để thích.

- Nhưng không có quen với em hồi đó anh xin đất làm vườn cam này để làm gì. Không lẽ anh có thể chở cả vườn cam này đem về xứ. Ao tôm và đàn gà đã thừa sức cho anh nhậu "mệt nghỉ" không hết.

Xe Ban Thống nhất sắp lên rước anh rồi, người ta đánh nhau ầm ầm ở trong ấy bấy lâu nay; được về cứu khổ cho đồng bào là thỏa hết chí bình sinh của anh rồi. Đâu thể ung dung ngồi đây mà nuôi gà trồng cam... Anh cũng chẳng đã nói với em sao, cốt của anh là "dân nhà đá". Đi! Đi ! Rồi lại đi nữa đến tận cùng Tổ quốc. Em không nhận, anh biết giao vườn cam cho ai, bỏ héo khô chết uổng lắm.

- Không ! Chết em cũng không nhận, công em ở vậy thờ chồng nuôi con bấy lâu nay... Nhãi ranh ! Anh cười cái gì ? Quen với anh chẳng qua là buộc phải mạo hiểm để giữ được tiếng thơm ấy. Bao nhiêu đứa thiếu điều quỳ mọp dưới chân bà xin cưới hỏi hẳn hoi... Đố đấy ! Bước được một bước vào nhà em !

Nghe em đi ! Anh giao vườn cam cho Hợp tác xã. Vậy là công đức vẹn toàn, còn cái ao tôm anh cho hai đứa nhỏ hay ra vô lấy củ nâu đó, chúng nó biết vót tre bện đăng đan đó với điều kiện là phải bán tôm cho em để em mỗi lần ra vô em nhớ anh.

- Xem ra em cũng giác ngộ rất phết.

- Đừng tưởng ! Gái này không kém ai đâu !

- Vậy thì phải thưởng ! Lên đây ! Lên đây đi !

Gà ngỗng, chim rừng, đàn ong trong cỗ quan tài bảo thọ lắng nghe.

Tiếng người đàn ông :

- Thông cảm cho anh ! Ta có duyên nhưng không có phận...

Tiếng người đàn bà :

- Thôi ! Đừng nghĩ ngợi lung tung nữa, chớ có phân tâm ! Để mà hưởng. Biết bao giờ có nữa ?

Gió nô đùa với lá, tre pheo nghiêng ngả rừng núi bồng bềnh... Lại nghe tha thiết :

- ối ! Ông Mìn ! ối ông Mìn ! ối ông Mìn !... ối ông Đìn! Mình ơi...

(*) Tiếng lóng chỉ đảo ngũ

(**) Nhân vật chính trong tiểu thuyết "Sông Đông êm đềm" của Sôlôkhốp"

[ngautuan]

CHẤP NHẬN

Em Tám tôi theo gia đình đi kháng chiến từ hồi năm tuổi. Mò cá sặc, giăng câu, lớn lên tự cày cấy lấy mà ăn, đến giữa thời kỳ chống Mỹ mới đủ tuổi đi bộ đội, hết giặc đi từ gốc lúa về với gốc rạ. Em là nông dân chính cống, mác Đồng Tháp Mười hẳn hoi, chớ không phải như tôi tự sụt thành phần xuống khai là trung nông lớp dưới để theo đóm ăn tàn do thời kỳ làm lý lịch. Học hành bữa được bữa mất do cha tôi dạy kèm, viết chữ trên lá chuối xanh (lá chuối tươi có lớp diệp lục phủ ngoài, dùng que nhọn viết lên thành chữ, bưng biền kháng chiến hồi ấy thiếu giấy). Sau này khi tìm hiểu, tôi cóp dê kiểu ấy viết thư tình trên lá khuynh diệp rất ư là thơ mộng...
Ruộng đồng và rượu, em yêu hai thứ như nhau. Lắm lúc tính bỏ quách về thành cho sướng, tính bỏ rượu cho yên nhưng đi không đành, bỏ không nỡ.

Một buổi nông nhàn, tía nằm ngửa trên võng, con ngồi trên bụng tía, kể chuyện cổ tích cho con nghe :

Ngày xửa ngày xưa ở vùng châu thổ, không như bây giờ, con trâu có lông dài lắm để che không cho muỗi, mòng hút máu. Lông dài như tóc vậy, nhưng quăn tít như phi-dê vì suốt ngày trâu phơi nắng ăn cỏ ngoài đồng.

Có anh mục đồng thấy cò trắng đậu trên lưng trâu bèn nghĩ ra một kế - cứ mỗi sợi lông trâu thắt nên một cái vòng. Làm xong lui ra bờ đìa ngồi chờ. Ban đầu, một con cò nghiêng cánh ngắm tấm lưng phẳng phiu tưởng êm chân lắm bèn nghiêng cánh đáp xuống bị mắc vòng không thoát được. Cò kêu khản cổ "Cò ! Cò !". Cò khác thấy vậy ngỡ trên lưng trâu vui lắm nên con kia hát (cò khóc hay hát đều chỉ một "Cò ! Cò !"). Chúng thi nhau đáp xuống, càng lúc càng đông, mắc vòng đến trắng toát không còn trông thấy trâu nữa.

Mục đồng đấy thấy vậy xồ ra bắt. Cò giật mình tung cánh một lượt xách bổng con trâu lên, cà dựng...cà dựng...

- Rồi mất con trâu sao ba ?

- Cò mỏi cánh thì phải hạ xuống thôi. Cho người ta bắt. Từ đó con trâu không còn lông nữa, trụi lủi, bị muỗi cắn, nên trâu phải nằm phồn ngâm mình dưới bùn.

Phần này em Tám tôi phịa thêm, không có trong dân gian truyền khẩu.

Thiên Tào thấy vậy thương tâm, con trâu bao đời vất vả vì bá tánh, Thiên Tào về báo cáo với ông Trời cho trâu lên thượng giới hưởng "phúc", có điện nước, ô tô nhà lầu, hoa nói, hoa câm như ở trên thành phố.

- Con trâu có đi không ba ?

- Không ! Không ! Con trâu bảo : "Tôi không đi đâu !".

Hỏi tại sao vậy?

- Tôi bỏ đi đất đai, bỏ mồ mả ông bà, bỏ thằng con trai cả ba lại cho ai ? (hôn một cái).

- ứ ! ừ...

*

* *

Ngày cha tôi mất, sau khi lo hậu sự xong, cô em út con má Hai của tôi, nhân gia đình tựu họp đông đủ, em cắc cớ đề xuất ý kiến là thử tính hậu duệ của cha tôi từ ngày ông bắt đầu lập gia đình riêng, dòng má lớn mất sớm và má Hai, tất cả sinh ra từ huyết thống của ông trọn cuộc đời, trước khi đi vào cõi vĩnh hằng, ông để lại bao nhiêu người.

Thấy ý kiến chí lý, tôi bèn đưa giấy bút ra viết theo số thứ tự, từng người con gái trai lần lượt hài danh tánh của gia đình riêng từng đứa - cháu chắt nội ngoại.

Tôi cộng lại, phát hiện ra con số hết hồn :

- Tám mươi lăm người.

Đó là chưa kể con dâu, cháu dâu, chắt dâu của cha mang huyết thống của sui gia.

Nếu tính thêm hai mươi ba nàng dâu các thế hệ thì nhân khẩu do cha tôi quản lý (85 + 23) một trăm lẻ tám người tất cả, bằng một ấp.

Vào năm sinh của ông (1905), dân số lục tỉnh Nam Kỳ là 3.500.000 (ba triệu rưỡi), nếu tăng theo tỷ lệ ấy, thì đến nay Nam Bộ dân số bằng 85 người nhân cho 3.500.000 là "Hai trăm chín mươi bảy triệu" thử hỏi dân đồng bằng sông Cửu Long làm sao còn dám tự hào là đất đai hào phóng, thừa sức qua cầu về lương thực, thừa sức nuôi nhau, còn chi viện cho cả nước và xuất khẩu nữa.

Đất điền ông nội tôi để lại cho kiến họ nhiều lắm nhưng hồi chiến tranh, kẹt ở giữa vùng kháng chiến vài chục mẫu gì đó. Nhà thờ họ ở vùng tạm chiếm không sờ tới được, coi như giao phần ấy cho cha tôi đi kháng chiến ở trong ấy làm gì thì làm để nuôi con. Tất nhiên kháng chiến đâu có thu tô nhưng bà con tá điền thuở trước thông cảm hoàn cảnh nên nhượng lại cho cha tôi năm mẫu dọc theo kênh Hai Ngàn để trồng cấy mà ăn.

Đến nay năm mẫu đất ấy chia ra cho 9 đầu con mỗi người được nửa mẫu. Các cháu lớn lên lại chia lần nữa mỗi đứa một mảnh. Không còn dám chia nữa. Theo đà dân số tăng mãi này việc dùng đất đai để chia gia tài trở thành chuyện quá khứ. Nhà nào cũng lóc nhóc người, đất đai chia riết manh mún ra, người được một mảnh còn chia chác nỗi gì ?

Tám mươi lăm thành viên gia đình được mỗi một lập trường thống nhất là yêu nước Việt Nam, cái đó là thiêng liêng, là nguyên tắc bất di bất dịch.

Còn quan điểm sống và tồn tại, phương pháp xử thế thì ôi thôi, mỗi người một phách, một tính ý, viết bằng mấy pho sách.

Điểm mặt những chi ăn nên làm ra, được có hai người: ông anh Hai (anh cả) và con em út. Gẫm ra chỉ số ấy là vừa vì làm sao triệu dân là triệu nhà giàu, càng không thể là triệu nhà tư sản.

Cả hai người nhờ thời thế đưa đẩy được ở thành phố. Cả tôi nữa là ba. Ai cũng tự nhận là con chí hiếu nhưng thật ra là "báo hiếu tầm xa", lâu lâu có đám giỗ về thăm cha mẹ một lần, có quà gì đem về gọi là "hiếu", chứ làm sao "chén cơm đôi đũa kỷ trà ai nâng ?" cho được.

ấy thế mà được tiếng : "Các bác ấy về lần nào cũng có quà cho từng người". Còn việc hằng ngày nâng giấc cho cha mẹ ông bà, lúc đói no, khi đau ốm của các em cháu trong đồng, chỉ là việc đương nhiên, khen làm gì ?

Duy nhất, anh Hai tôi được học tiếng Tây. Nếu không có chiến tranh anh đã là kỹ sư, bác sĩ... Lợi dụng cái vốn ngoại ngữ anh giao dịch gây dựng công ty trách nhiệm hữu hạn, có xe hơi đi, xây nhà mặt tiền...

Còn em út tôi không được học, khi công ty thương nghiệp quốc doanh giải thể cửa hàng, cho mỗi nhân viên mỗi người một góc quầy. Em dựa vào lợi thế ấy buôn bán phất lên dần. Bây giờ làm chủ vựa ở chợ Cầu Ông Lãnh, làm ăn theo kiểu chữ "tín", xe tải xuống hàng không cần cân đếm, vẫn đủ. "Bao nhiêu đó mậy...?" Bên giao hàng cứ xướng là ghi sổ không thiếu một cân. Tiền buôn bán ra vô bỏ trong cần xế, đến chiều giao cho sắp nhỏ đếm, cầm từng cục giao lên chỉ hỏi : Bao nhiêu đó ? Rồi ném vào tủ sắt khóa lại.

Sau mùa lụt, đến vụ lúa đầu tiên, gặt hái xong đến ngày giỗ cha, cả nhà đông đủ. Xong chánh giỗ, khách khứa về hết, gia đình tề tựu. Người lớn ngồi ghế giữa, con cháu trên ván, trên giường không đủ chỗ thì dựa cột trên thềm, ngoài hiên.

Con cái trong nhà cả, nhưng dân thành phố, lâu lâu về một lần còn mang hơi hướng là khách. Ai cũng chú mục vào anh Hai tôi. Anh lật ve áo móc ví ra :

- Một triệu này con đưa cho má ! Còn các em mỗi chi năm trăm ngàn.

Ai đó ca ngợi : "Nhoáng một cái bằng "cây", anh Hai chơi đẹp quá !".

Em út tôi giả vờ suy bì chìa tay : "Còn phần em nữa anh Hai ?".

- Mày hả ? Về trên vựa mà lấy, nó giàu hơn con nữa đó má.

- Em làm sao có xe đời mới như anh !

- Còn thằng Tám nữa, nó đâu rồi ?

- Em đây !

- Đáng lý không có phần mày - Tả tơi quá nên rút vô kẹt ngồi hử ?

Anh cầm tiền nhịp nhịp trên tay, trách như lên lớp :

- Phải bỏ tánh nhậu nhẹt bê tha ! Nghe chưa ! Anh nghe nói em bê bối say sưa, không lo làm ăn để vợ con nheo nhóc. Lần sau còn như vậy anh không cho nữa đâu! Nè cầm đi ! Anh góp phần xóa đói giảm nghèo. Ráng mà lo làm ăn !

Em Tám ngồi bó gối, bất động.

- Chê ít hử ! Nè chiếu cố cho mày thêm hai trăm.

- Thôi anh cất đi ! Cho em, em lại quen tính xài hết, anh mắng nữa... Đáp xong em nhất mực không nhận. Vợ sợ anh giận, định bước tới lập tức bị chồng trừng mắt.

Biết mình lỡ lời làm em giận và hiểu tính em Tám tôi từ bé vốn cứng đầu, có mời nữa cũng chẳng nghe, để khỏi lỡ bộ, anh trao số tiền cho má Hai.

Má bảo :

- Đứa nào cũng có phần rồi, bây giờ tới con út !

- Con hả má ? Con chưa có tiền mua xe đời mới như anh Hai, con không dám chơi đẹp như anh đâu ! Còn anh Tư nữa chứ má !

Giao bóng qua cho tôi, rút cổ bụm miệng cười hóm, cô út co chân lên lết dần vào sát vách ngồi bên em Tám.

Tôi bảo : "Con làm nghề bán chữ, nghèo lắm. Chỉ có mấy quyển sách ế đây. Tặng mỗi nhà một quyển đọc chơi cho vui".

Cô út vịn vai em Tám :

- Nghe nói, phái đoàn về tham quan, xã nhà chọn nhà anh làm điển hình tả tơi để so sánh với các hộ ăn nên làm ra ở địa phương phải không ?

- May mà bữa đó anh đi vắng để cho chị Tám em chịu trận. Nhà có con khỉ khô gì chiếc chiếu rách trên cái võng ọp ẹp, vài cái nồi lăn long lóc, bốn bức vách trống trơn vậy mà họ cũng quay phim cho lên truyền hình...

- Em biết anh không phải vậy, nhưng anh chán nản buông xuôi phải không ?

- E hèm! Làm một nắng hai sương đến mùa, lúa tụt giá còn nghìn hai một ký, mua được hai điếu thuốc, trả nợ phân, nợ giống trắng tay ngay trên ruộng gặt, lại đi vay. Nản quá anh mặc kệ cho họ khinh, rượu chè cho qua ngày, không có mồi thì đi bắt chuột, chớ anh đâu phải thằng lười biếng, đổ đốn như má rủa...

- Em hỏi thiệt nghe ! Em đầu tư cho anh làm ăn anh dám chơi không ? Phần ruộng của em giao luôn cho anh làm !

- Thiệt không đó mậy ?

- Em là em của anh, anh rành em quá mà !

- Tao sợ gì ?

- Nhưng phải hứa với em là anh bớt rượu.

- Thừa sức qua cầu.

Nào ! Nghéo tay. Anh phải ráng, chứ sau này không còn chuột để bắt mà ăn đâu !

*

* *

Đêm nhậu hôm trước quắc cần câu, nên em Tám tôi còn ngủ.

Tôi bảo đem trà ra ngoài hiên cho mát nói chuyện với em dâu. Tôi an ủi :

- Thằng Tám nó tệ, em đừng buồn...

- Đâu có anh Ba ! Vầy chớ hơn nữa em cũng chịu được. Anh không ở đây anh không biết đâu ! Có đêm, làm suốt ngày mệt muốn chết, một giờ khuya còn hủ ì gọi nhau xách chai đến, em đang ngủ kêu xốc dậy vừa ngáp vừa cắt cổ gà làm mồi cho mấy chả nhậu, cực riết rồi quen. Được cái là gà gáy đã trở dậy chống xuồng đi đổ trúm, thu lưới đem cá lươn về kịp giờ cho em đi bán, làm lưng cơm nguội rồi ra đồng đội nắng, đội mưa cho đến đứng bóng, về ăn ba hột, cứ nguyên quần đùi bùn đất ngửa ra ngáy khò khò trông ngon mắt lắm (em che miệng cười, biết đã lỡ lời...).

Cái năm sau lũ lụt 19... hai đứa con Thơm, con Thảo còn nhỏ nên chưa lên tỉnh học, nhà không còn hột gạo, em phải đi gặt mướn trên Vĩnh Hưng nửa tháng, bơi xuồng lúa đổi công về, từ dưới bến lên nhà tối om, vắng tanh, ba đứa nhỏ chèo queo rúc đầu vào đít nhau mà ngủ. Vén màn lên, đứa nào cũng tay lên đầu nhắm mắt gãi sồn sột, em phải nấu nồi nước sôi, nửa đêm kéo từng đứa dậy, lấy xà bông gội đầu, chí có ổ nổi lềnh bềnh trong chậu. Trưa trờ trưa trật mới lù lù về. Nhà cửa sân sướng em quét dọn sạch sẽ rồi, mắc mớ gì đi lấy chổi ra sân quét xành xạch, tỏ ra biết lỗi rồi ! Anh nghĩ coi Bồ Tát cũng phải cười, làm sao em giận ảnh được.

- Anh phục em đó !

- Chấp nhận thôi anh à ! Cũng như sống chung với lũ vậy !

Tôi sững sờ vì cái chân lý ấy của em, mộc mạc mà sâu xa. Lũ tàn phá nhưng lũ để lại phù sa bội thu liên tiếp ba bốn vụ. Vợ chồng như bến đục bến trong được cái gốc là ảnh hay lam hay làm không có kêu than. Đạo đức học từ trong tự nhiên học mà có vậy.

Đồng bằng sông Cửu Long : thực nghĩa là sông Cửu Long nuôi sống đồng bằng, tưới tắm, bồi đắp phù sa, lỗi tất nhiên là lớn, công lại gấp trăm lần.

- Từ thời đi mở nước đỉa vắt muỗi mòng hùm beo chướng khí : chấp nhận !

- Chiến tranh, sống chung với bom đạn : chấp nhận !

- Ngày nay sống chung với kinh tế thị trường, biết tỏng là con dao hai lưỡi : chấp nhận !

Em dâu tôi bảo :

- Vợ chồng với nhau như ăn cá, vây, kỳ vi, ruột rà bỏ đi, giữ lại phần thịt. Đòi hỏi con cá không có kỳ vi ruột rà, con cá lấy gì sống.

Em nghe nói, mấy đứa nhỏ con của anh Hai, hai đứa đều chê chồng ly dị bởi vì chúng nó hiểu đời theo sách vở, chưa có gió sương, chứ hai thằng chồng của các cháu đâu có nỗi tệ. Em sợ rồi tránh vỏ dưa gặp vỏ dừa.

*

* *

Năm rồi, tôi lại về Vĩnh Hưng. Nhìn ra đồng thấy em Tám tôi lái máy cày ngồi ngất nghiểu trong ca-bin, thằng cháu ngồi một bên nắn con trâu đất sét để hoài cổ vì con trâu ít còn ai nuôi. Ba nó í ới ề à bài ca vọng cổ bất tận, hát đến mấy mươi câu cũng được. Hát rằng :

... Chiếu này anh chẳng bán đâu

Tìm em không gặp

Tối gối đầu đợi em ơ ơ...

Em út tôi trên Sài Gòn bỏ tiền ra cho anh nó mua công cụ sản xuất, mua Honda, mua xe được chẳng lẽ để anh mình xin nhà nước xói đói giảm nghèo ? Hỡi các người thành thị có người nhà ở quê chấp nhận giùm cái trách nhiệm gia đình này.

Xe máy cày còn gắn hai bên hai cái bánh lồng để xe lội bùn của cơ khí Đồng Tâm Gò Vấp sản xuất.

Trước khi trời cứu, để em cứu !

Má hai tôi mắng yêu : "Mồ tổ cha cái con nỡm ! Tao đẻ ra mày có bao nhiêu cái khôn của tao mày lấy hết".

- Thì con đem về trả lại cho má đây nè.

Em Tám tôi bảo - Có máy cày, thừa sức qua cầu, vừa cày đất nhà vừa cày thuê, rượu có bảy đồng một lít nhằm nhò gì.

Ông Đốc Binh Kiều hồi xưa muốn đứng chân trên đồng nước nổi phải đắp cái gò tháp để tụ nghĩa binh, lại xây cái tháp mười tầng để đứng lên quan sát. Còn trồng sao dầu để bá tánh ở xa biết hướng mà về...

Noi gương ông, em Tám sẽ tôn tạo cái nền nhà cao hơn chỗ phèn để lại dấu trên thân cây ô môi sau khi nước rút:

Chơi, chơi tới cùng ! Sống với lũ ! Chịu hôn ? Chấp nhận !

*
* *

Buổi trưa nông nhàn, chồng ngồi ngoài hiên lấy ráy tai cho vợ.

- Tội nghiệp anh Hai, có hai đứa, đứa nào cũng lỡ làng đòi ly dị.

- Hai thằng chồng nó, tốt mã rã đám, yếu xìu xìu ấy mà ! Nó không được thỏa mãn, làm gì chẳng bỏ. Có phải khỏe mạnh, ăn mặn uống đậm như dân ruộng mình đâu, thử một lần là đội bàn thờ theo, cũng như bà theo tôi, nghèo xác xơ, đen đúa như củ sắn mà bà chẳng chịu bỏ.

Vợ đẩy tay chồng cho khỏi điếc, quay lại vừa cười vừa đấm mấy cái lên bàn tay xòe đỡ đòn.

- Cái ông này ! Miệng ăn mắm ăn muối, giống gì cũng lôi chuyện đó vào.

- Tôi nói thiệt đó chứ ! Im ! Đừng lúc lắc điếc bây giờ! Để người ta lấy cho miếng này lớn lắm ! Tui hỏi em ! Lúc lấy ráy tai, cái móc tai sướng hay cái lỗ tai sướng ?

- Thôi ! Hí ! Hí ! Đừng có nói bậy nữa.

- Bậy ? Con người ta như cái lỗ tai vậy, lúc nào chẳng ngứa, không có cái móc tai, thì lấy cỏ mần chầu, tăm nhang, cành khô, thậm chí xé giấy cuốn xọc vô ngoáy lấy ngoáy để - không thấy thằng con mình sao ? Nó ngồi xếp bằng trên bờ ruộng cầm hai cọng cỏ mần chầu, ráy hai lỗ tai một lúc, mặt cứ đờ ra...

Ngứa lỗ tai mà gặp thợ ráy tai tồi làm gì không tức, cũng như dân ghiền mà phải rượu nhạt vậy. Mỹ từ thôi! Nào không hợp, bất đồng quan điểm, thiếu bình đẳng nên nó đòi ly dị. Lý như họ, làm sao tụi bụi đời nó lấy được vợ đẹp hơn khối người...

- Miếng đó được rồi ! Lấy ra đi !

- Khoan ! Từ từ đã ! Để trả lại chỗ cũ, khêu lại lần nữa, lâu lâu một chút gắp ra mới đã. Lấy vội quá hết rồi bà tiếc. Đi cắt tóc ráy tai, gặp mấy thằng thợ tồi, cứ xọc lia lịa, không kịp cảnh giác, chưa chi đã cho bông gòn vào ngoáy... Bước xuống trả tiền mà tức anh ách, miễn chơi, không thèm vô tiệm đó nữa.

Bà nhắn hai thằng cháu rể lên đây, để dân vùng lũ lụt này phụ đạo cho nó. Bảo đảm khỏi mất công đưa nhau ra tòa án.

Nói vậy, nhưng sau vụ gặt bán lúa có tiền, em Tám tôi lại thắng bộ ký giả màu cỏ úa, đội nón flécchet màu socola đi lên thành phố để gặp hai thằng cháu rể.

Mùa lũ 1996

[ngautuan]

ĐỒNG ĐỘI

Mùa nắng ở Đôn Châu Trà Vinh.

Cát phủ trên mặt ruộng khô lấp lánh dưới ánh mặt trời thiêu đốt.

Mặt trậm im ắng. Thỉnh thoảng tiếng súng bắn tỉa nã vào lỗ châu mai nào đó ở đồn Đôn Châu đang bị vây để tiếp nhận lại vài tràng tiểu liên của Pháp bắn trả. Để rồi lại im ắng.

Chiếc máy bay trinh sát "đầm già" tì tì lượn đi lượn lại gieo cơn buồn ngủ đây đó trong anh em chiến sĩ đang dấu mình dưới hầm cát nóng như nung.

Có lẽ nó thắc mắc với loại địa hình không giống bất cứ ở đâu của vùng đất giồng này. Từng cụm lũy tre rộng, hẹp không đều nhau nhô lên giữa đồng mênh mông như những hòn đảo nhỏ giữa biển khơi, muốn đến với nhau phải vượt qua cái khoảng cách trống trải. Con đường Trà Vinh nối liền với Đôn Châu vạch một con đường thẳng trên mặt ruộng xuyên qua cụm dân cư theo khoảng cách không đều. Mặt trận phục kích của Tiểu đoàn 307 gài theo thế của các đảo tre, che kín sườn và chi viện cho nhau để hợp đồng bao vây tiêu diệt quân giặc tiếp viện, lấy con đường và lũy tre bên đường làm cái túi để bẫy giặc.

Nhưng địa hình thực tế luôn trớ trêu với người cầm quân. Có một chùm mả lạng lơ thơ mọc vài bụi dứa gai, mấy cây duối, bề rộng không đủ ém một đội quân, tán cây không đủ che mắt giặc, khi trận chiến xảy ra, ai chiếm được nơi đây là quấy rối nguy hiểm vào sườn của đối phương.

Một tiểu đội mười hai người, ba khẩu trung liên và một cơ số đạn dồi dào do Trung đội phó Tâm phục ở nơi tử địa này, đơn độc dưới các hố cá nhân. Muốn liên lạc với chỉ huy sở chỉ có con đường mòn cách xa vườn gần ba trăm thước, hoàn toàn trống trải.

Đánh nhau ở vùng đất trống Trà Vinh này dù có thắng cũng không thể rút lui ngay sau khi thu chiến lợi phẩm như ở các trận địa khác. Đánh xong, nhất thiết phải cố thủ tại chỗ, chịu đựng tiếp các cuộc tiến công mới, chờ đến đêm mới bí mật rút đi được. Ai cũng biết, Đôn Châu bị bao vây ba ngày rồi, sáng nay mới có tin giặc Pháp tiếp viện. Thời gian đủ để chúng tập trung quân lớn.

Pháo binh bắn dọn đường xong, xe bọc thép tiến lên có bộ binh theo sau. Chiếc đi đầu trúng mìn. Đội hình còn lại mười một chiếc áng ngữ cho bội binh xung phong. Từ sau các lũy tre, xuyên qua những cửa mở dưới chân lũy, chỉ vừa người lách qua, các cỡ súng của ta nổ. Ngoài đồng, giặc nhìn vào chẳng trông thấy ai bên trong lũy tre, ta nhìn ra thấy rõ từng cái khuy áo. Cả trăm tên giặc phơi xác, xe cơ giới buộc phải lùi xa tầm súng để giữ trục lộ và bắn kìm chế quân ta.

Một cánh quân bọc hậu của giặc tấn công cùng lúc với chính diện, không ngờ bị xuyên sườn khi xung phong qua chòm mả lạng. Ba khẩu trung liên, mười hai tay súng của ta từ dưới đất chui lên bất ngờ quét vào giữa đội hình, cánh quân bị tiện ngang như bẽ gãy một cành đã khô, quân giặc phía sau bị ghìm lại, quân phía trước không thể lui, bị một đại đội ta tràn lên tiêu diệt.

Thua keo này, giặc Pháp cố thủ gọi thêm viện binh. Giờ đây chúng đã hiểu rõ địa hình bố trí của đối phương. Oỏc thông minh quân sự nhắc chúng cần nhổ cái gai, cái gai nhỏ bé nhưng rất nhọn của toán quân phục ở chòm mả lạng.

Con "đầm già" lại tì tì. Bốn chiếc máy bay săn giặc lao xuống, chòm mả lạng hứng tám quả bom tạ và hàng loạt đại bác hai mươi ly. Máy bay vừa vút lên, pháo binh lại bắn cấp tập. Chòm mả lạng mờ trong khói. Từ xa, bộ binh Pháp xuất kích, vừa tiến vừa bắn như trấu rải.

Từ chỉ huy sở Tiểu đoàn, phản xạ nhạy bén với tình hình, Tiểu đoàn trưởng không an tâm. Anh giao chỉ huy sở cho tiểu đoàn phó, đeo xà cột xách súng lao lên. Xuyên qua các con đường ngoằn ngoèo, anh đến lối mòn dẫn ra chòm mả lạng.

Đúng như anh đoán, từ phía bên kia anh em đã rút lui. Không thể chần chừ, mất gò mả lạng là toàn mặt trận sẽ tan vỡ, anh băng mình dưới lửa đạn bằng tốc độ nước rút. Giặc nhắm bắn vào anh, anh lao tới và khi đối mặt với đoàn quân rút lui, anh giang rộng hai tay, trông như bức tượng. Anh thét :

- Xấu mặt chưa ! Trở lại ! Trở lại giữ vững trận địa !

Và để tăng thêm hiệu lực, anh chĩa thẳng họng súng vào Trung đội phó Tâm, trợn mắt quát :

- Đồng chí rút lui tôi bắn !

Trung đội phó Tâm sa sầm nét mặt một thoáng. Rồi tự kiềm chế, anh quay về các chiến sĩ :

- Anh em theo tôi !

Anh dẫn đầu đơn vị trở lại trận địa.

Tiểu đoàn trưởng xốc người thương binh do anh em khiêng ra để lại, cứ thế anh cõng người đồng đội trở về khu vườn. Anh ra lệnh tăng cường thêm cho lực lượng ta ở chòm mả lạng một tổ súng máy.

Bộ binh giặc đã đến gần, chúng xung phong tiến chiếm gò mả lạng. Có tiếng anh em chiến sĩ giục Tâm xuống hầm. Anh cứ đứng nguyên bên gốc duối điều khiển, với tâm trạng vừa nặng nề vừa quyết liệt, anh tỏ ra khinh suất :

- Bắn !

Ba khẩu trung liên và các khẩu súng trường tăng cường bắn cùng lúc. Giặc rụng xuống, bọn sống sót dán mình xuống đất, không dám ngóc đầu lên. Có thằng bỏ chạy, tức thì bọn chỉ huy của chúng từ phía sau bắn tới. Bọn chúng còn cho nhiều hỏa lực liên thinh buộc binh sĩ hướng vào thế phải tiến, tên nào lùi là chết. Nhưng cả quân quan chờ nhau xem có ai xông lên, không tên nào có gan làm việc ấy. Súng từ sau lưng chúng vẫn bắn tới tuốt trụi hết lá cây. Ruộng dưa hấu trước trận địa không còn quả nào lành lặn. Cùng lúc mặt trận chính nổ rộ. Mọt chê do trinh sát chỉ điểm bắn vào các ổ súng đại liên. Và khi phát hiện thấy các ổ súng máy này đã câm họng, không ai bảo ai bọn lính địch sống sót kéo chạy như vỡ tổ.

*

* *

Bây giờ tôi mớ bắt đầu vào đề câu chuyện.

Trở về vùng căn cứ sau chiến dịch, vào dịp Ban chấp hành Đảng bộ tiểu đoàn mãn nhiệm kỳ, đơn vị tổ chức đại hội Đảng bộ để kiểm điểm nhiệm kỳ qua và bầu các ủy viên Ban chấp hành mới. Hội trường tổ chức tại nhà thím Ba, nơi Ban chỉ huy tiểu đoàn ở.

Lần đầu tiên đây là cuộc họp có nước mắt.

Sau khi Tiểu đoàn trưởng tự phê, nhiều ý kiến xác nhận lòng tin của mọi người với anh về tinh thần chiến đấu dũng cảm, về tính linh hoạt cơ trí của người cán bộ cầm quân. Tiểu đoàn trưởng xứng đáng là linh hồn của đơn vị.

Trung đội phó Tâm, cánh tay bị thương ở chòm mả lạng còn băng bó treo trước ngực xin phát biểu :

- "Anh Bảy - Tâm không xưng hô với tiểu đoàn trưởng theo cấp bậc. Nếu hôm ở chòm mả lạng một viên đạn vô tình nào đó đã ghim vào anh khi anh phải xông pha lửa đạn lên ngăn chúng tôi lại vì tôi tự động cho rút lui và nếu phát súng của thằng giặc bắn vào cánh tay tôi đây chỉ chỉnh đúng hơi vài phân nửa vào giữa tim tôi thì hôm nay, giữa anh em mình, tôi không còn đứng ở đây mà để nói tiếng ân khuất trong lòng tôi với anh, cho nên, tôi góp ý với anh điều này trong tình đồng chí đồng sanh đồng tử".

Trong cử tọa có vài anh chàng lém lỉnh xì xào "dội bom rồi !", "văn nghệ quá bây !". Nhưng mọi người chờ mong điều gì đó hệ trọng.

Tâm ôn tồn nói :

- "Tôi phê bình anh không có nghĩa là tôi không có khuyết điểm, tôi sẽ tự kiểm điểm ở chỗ khác, hôm nay chỉ cho phép tôi nói về anh. Trong trận Đôn Châu, đang rút lui, thấy anh lao ra tôi sực tỉnh liền và không cần phải suy nghĩ cân nhắc gì hết, tôi cũng biết rằng mình đã dao động, đã làm sai rồi. Lúc đó chỉ cần anh nói câu đầu tiên, ra lệnh trở lại, là đủ cho chúng tôi vâng lệnh thi hành. Sao anh còn chĩa súng dọa bắn để chúng tôi trở lại. Súng ống để bắn Tây sao anh dùng làm chi với nội bộ anh em mình. Mà cũng có thể lúc đó anh không cần phải hét, không cần nói chỉ cần sự có mặt của anh với một cái khoát tay là đủ sức điều khiển mười hai đứa chúng tôi quay ngược lại. Chỉ huy tiểu đoàn này bao nhiêu lâu nay, anh lại không hiểu sự gương mẫu của người chỉ huy các cấp ngoài mặt trận có sức mạnh tuyệt đối như thế nào hay sao ! Lúc ấy tôi thấy bất nhẫn. Cùng anh em quay ra trận địa tôi không ngập ngừng chút nào đâu, anh Bảy à ! Vì tôi đã hiểu ra nhiệm vụ của mình là ở chỗ nào rồi, nhưng mà trong ngực tôi có cái gì đó xót xa bất mãn. Tôi thấy giận thêm, đâm ra liều mạng : đánh cho đồng chí ấy biết rằng thằng Tâm này không phải là thằng hèn nhát. Và tôi đã tỏ ra khinh suất trong đánh đấm. Cũng may là thằng Tây nó chỉ huy tồi, nó quân phiệt với lính nó bằng hàng loạt liên thinh để bức tiến, chứ không phải bằng một khẩu súng lục chỉ dọa mà không bắn của anh. Mặt trận chòm mả giữ được là nhờ thằng Tây nó quân phiệt nặng hơn mình nhiều".

"Tôi nói chỗ nào trật, xin anh Bảy bỏ qua. Trong tiểu đoàn ta anh em cấp dưới rất tin tưởng yêu mến anh, cũng như tin tưởng các đồng chí chỉ huy khác đã tỏ ra xứng đáng là người chỉ huy. Cả tiểu đoàn coi anh là linh hồn của đơn vị, không thể thiếu anh, anh em có thể đưa thân mình che đạn cho anh, để anh mạnh khỏe nắm vững vận mệnh của Tiểu đoàn".

... Nhưng thú thật bên cạnh lòng tin yêu ấy, anh em sợ anh...".

"Ôi ! Đối với người cán bộ cách mạng, chữ sợ này sao mà đáng sợ. Sợ có nghĩa là có sự ngăn cách giữa mình và anh em chiến sĩ. Sợ là sự hụt hẫng trong tình cảm của con tim. Sợ là sự phôi pha trong tình đồng đội và đồng chí".

Không khí hội trường sôi động hẳn lên. Mặt trận đấu tranh tư tưởng phê bình và tự phê bình đâu khác gì mặt trận ngoài chiến trường, trong tình thế cam go, chỉ cần một người dũng cảm xông lên trước dù chỉ nhỏ như em bé Xe phất cờ xong lên trong trận Bắc Sa Ma, là mọi người ào lên san bằng đồn giặc. Nhiều anh em cán bộ Đại đội có, Trung đội và Tiểu đội có, đứng lên phân tích thống nhất ý kiến cho rằng vì nghiêm khắc quá, có phần nào khô khan nên đồng chí chỉ huy của mình có xa rời quần chúng.

Hôm nay là lần đầu tiên từ khi sống chung trong đơn vị, tôi thấy Tiểu đoàn trưởng, người mà chúng tôi hằng cho là có trái tim "dạ sắt gan vàng" đã khóc, khóc mùi mẫn như đứa em bé bỏng xin lỗi mẹ khi biết mình có tội.

Thím Ba chủ nhà, nơi tổ chức cuộc họp, bê cái rổ may ra bộ ván vừa xỉa trầu vừa khâu vá :

- Bữa nay coi bộ chú buồn, phải không chú Bảy ?

- Cũng hơi buồn chị ạ !

- Mấy chú họp hội nghị, tôi ngồi sau nhà, có nghe.

- Chị thấy sao ? Làm cán bộ hiểu cho đúng bản thân mình là khó, chị Ba à !

- Có gì đâu chú ! Chuyện nhà binh của mấy chú tôi không dám bàn. Nhưng gẫm ra, sao mà nó giống chuyện của nhà của tôi cũng y chang. Hồi nẳm, vợ chồng tôi gả con nhỏ lớn về bên anh chị suôi gia cũng có chuyện rắc rối. Gả tháng trước, tháng sau con nhỏ tự động cắp quần áo bỏ về. Có gì đâu, chỉ là chuyện trẻ con giữa chị dâu em chồng với nhau, rồi tự ái bỏ về. Tôi giận quá, làm dữ. Nó đang nằm trên võng không dằn được, tôi rút con dao phay chặt phụp vào cột nhà, sợi dây võng đắt, con nhỏ rớt phịch xuống đất. Tôi quơ dao trước mặt nó thét : "Mày có chịu trở về nhà chồng, hay là để tao chém mày một dao cho khuất mắt ?". Đe vậy thôi chứ ai nỡ giết con. Cũng như chú ngoài mặt trận, chú dọa thôi, chứ chú đâu có bắn lính. Vậy mà con nhỏ nó gan lỳ, nó cứ ôm chân tôi : "Má cứ chém con đi ! Cho con chết! Chết cho rảnh nợ !".

Tôi lỡ bộ buộc lòng phải quăng con dao xuống đất : "Tao không thèm chém mày cho dơ tay tao ! Đồ con bất hiếu". Mắng con mà mẹ đau, tôi khóc. Nó lượm con dao, quỳ trước mặt tôi, dâng con dao lên : "Má cứ chém con đi! Để con được báo hiếu với má !". Chú thấy có phải xé ruột gan mình ra không ?

Ông nhà tôi, ổng ngồi coi cho đã, đến lúc đó ổng mới lên tiếng : "Thôi đi ! Đủ rồi ! Con Hai rửa mặt mày sạch sẽ, đi mà ăn cơm". Nói xong ổng cứ tỉnh bơ như không có chuyện gì xảy ra. Sáng hôm sau, ổng soạn một cái khay, một nhạo rượu, mươi lá trầu, vài trái cau, ổng chỉ nhìn mà con nhỏ run, chú à : "Hai nghe lời ba ! Nghe lời, con vô gói quần, áo đi với ba qua xin lỗi anh chị ở bển !".

Chỉ có vậy mà con nhỏ líu ríu đi theo ổng. Đến bây giờ có bứt ra nó cũng không chịu buông thằng chồng nó. Chú thấy không ? Nếu xử sự theo kiểu tôi, làm sao bây giờ tôi có hai đứa cháu ngoại, một đứa bốn tuổi, đứa hai, mỗi lần dắt nhau về là bi bô ngoại ơi ! Ngoại !

Gió ngoài sông, nước lớn thổi vào nhà mát rượi, thím Ba xỉa trầu, lòng lâng lâng.

- Tướng như chú, anh em trong tiểu đoàn ai không nể trọng, chú phán một câu, có ai dám cãi lệnh, cần chi tới súng ống. Tôi thấy chú Tâm phê bình chú cũng đậm, nhưng không có chút ghét khinh. Không biết chú có để ý không? Khi chú vừa khóc, ở sau nhà tôi thấy chú Tâm cũng chảy nước mắt.

Câu chuyện của người đàn bà, từng lời ôn tồn và mộc mạc như thể rót vào lòng người cán bộ chỉ huy, mà giờ đây vai trò như đảo ngược : người chỉ huy hóa thành người học trò nhỏ, người mẹ nông dân lại trở thành Chính ủy. Mọi thứ triết lý sâu sắc ở đời phải chăng xuất xứ từ cuộc sống thực mà ra, để cho dù là thánh hiền cũng phải lắng tai nghe lấy.

Tiểu đoàn trưởng thấm thía từng lời. Cái điều mà mình đã từng lên lớp cho anh em về ý nghĩa thế nào là phê bình xây dựng đã thể hiện rõ trong cách phê hán của cậu Tâm. Tâm phê phán mình rồi lại khóc vì tình đồng chí, phê bình xong lại bỏ thăm tín nhiệm bầu mình vào ủy viên chấp hành, một trăm phần trăm số phiếu bầu tín nhiệm, cậu Tâm có một lá trong đó.

Mà cũng phải ! Cuộc đời là sự tiếp nhận, ai không tiếp nhận là xuẩn ngu. Bài học của cậu Tâm, của thím Ba thật là bổ ích. Phải tiếp nhận, biết tiếp nhận con người mới trưởng thành.

*

* *

Tiểu đoàn lại chuyển quân từ Trà Vinh sang Vĩnh Long, Sa Đéc để trở lại vùng Cao Lãnh. Chuyện cũ tưởng đã trôi qua, cho đến một trận chống càn quét, các đại đội phải bố trí trên một địa bàn rất rộng vì bọn giặc hành quân cướp lúa đi thành nhiều hướng không ra bài bản chiến thuật gì. Phía xa xa có tiếng súng tao ngộ. Bên sông trước mặt đại đội 931 có một toán quân khác băng đồng. Nhận được báo cáo, đại đội 931 sắp được nổ súng. Tiểu đoàn trưởng cùng một trinh sát đi về phía ấy. Dọc đường đi, hai người nghe súng nổ.

Trinh sát viên đột nhiên kêu lên : "Báo cáo có đơn vị nào rút lui". Tiểu đoàn trưởng trông thấy một lực lượng ta lom khom theo cây cầu ván tìm cách về bên này sông. Hiện tượng lạ, làm máu nóng dồn lên, tiểu đoàn trưởng xông tới:

- Đi đâu ? Sao lại chạy ?

Thói quen khó bỏ, khi mặt giáp mặt với người lính đi đầu, ông thét :

- Có trở lại không ? Các đồng chí không trở lại thì tôi...

May quá, trực giác đã kịp thời nhắc lại chuyện cũ làm cho tiểu đoàn trưởng giật mình, trong khi khẩu súng đang vung lên, lời nói đã thốt ra, "tứ mã nan truy", không còn kịp rút lại, ông quay luôn họng súng sắp hướng vào đồng đội, chĩa ngược vào ngực mình, đồng thời nắn lại lời nói:

- Thì tôi... bắn tôi chết trước !

Chiến sĩ lém lỉnh đứng đối mặt với thủ trưởng nghĩ thầm: thì ra phen này thủ trưởng trút cái tính quân phiệt của mình vào bản thân mình. Mặt cậu ta tỉnh bơ trông rất hóm:

- Khoan ! Khoan, anh Bảy !

Cậu ta vừa nói vừa cười thản nhiên như quanh đây không có súng nổ.

- Anh còn sống, em đã không dám qua, anh chết rồi, em làm sao dám bước qua xác anh được ! (Chẳng là trong vở kịch nào đó mà cậu chiến sĩ ta có được xem, sân khấu đã diễn cảnh Trần Hưng Đạo can vua : "Nếu bệ hạ trở về Thăng Long cầu hòa xin hãy bước qua xác kẻ hạ thần mà đi...").

Trung đội trưởng chỉ huy cánh quân bước tới báo cáo quan sát thấy có một bộ phận khác của giặc đang hướng vào xóm trên. Ban chỉ huy đại đội đã phân công cho trung đội của anh di chuyển lên đón đánh. Nếu mình tiến theo bờ bên kia có một khoảng trống, giặc sẽ trông thấy. Nên trung đội phải qua cầu sang bên này bờ sông nương theo vườn tược rậm rạp để giữ bí mật và sẽ qua sông đón giặc bằng cây cầu của xóm dưới.

Tiểu đoàn trưởng nghe ra, né sang bên nhường đường cho anh em. Ông không quên thân mật vỗ vai anh chàng lém lỉnh.

*

* *

Sau trận đánh, về nơi đóng quân mới, tiểu đoàn tổ chức liên hoan văn nghệ. Đại đội 931 đóng góp một vở kịch mà anh chàng lém lỉnh lại đóng vai tiểu đoàn trưởng. Vai đeo xà cột, súng lục cầm tay, vòng quanh đống lửa có một tốp lính cầm súng chạy vòng vòng như đang chuyển quân ngoài mặt trận. Vai tiểu đoàn trưởng xông ra chặn đầu, xòe hai cánh tay ngăn họ lại thét :

- Ôi cha cha ! Táo gan nhỉ ! Tại sao các nhà ngươi lại rút lui ? Nếu kẻ nào rút lui thì tôi... Ấy chết (nói với khán giả) tôi quên ! Tôi đã tự phê bình là tôi thề khi xung trận không dọa bắn anh em. Bởi vậy cho nên.. thì tôi bắn tôi !...

Lúc đó người lính đi đầu bèn quỳ xuống can gián bằng một bài sáu câu : Khoan, khoan bớ đồng chí chỉ huy yêu mến ! Xin chớ có vội hủy mình - vì anh em, chiến sĩ chúng tôi cần có đồng chí chèo lái chúng tôi, trên còn thuyền giữa cảnh phong ba, bão táp để tiểu đoàn ta phát huy truyền thống trên dưới yêu nhau như anh em đồng chí ơ....ơ...ơ...

Lời ca kể cũng hay, nhưng nghệ sĩ hát dở quá.

Từ trong khán giả, một số chiến sĩ bê ra cái băng ca đặt bên cạnh nghệ sĩ :

- Thưa với bà con khiêng được rồi phải không ?

Khán giả cười ngặt nghẽo hưởng ứng :

- Khiêng ! Khiêng ! Khiêng !

Nghệ sĩ để cho người ta quẳng nằm dài lên băng. Người ta khiêng kịch sĩ đi một vòng giữa tiếng reo hò châm chọc, rồi bất ngờ đặt xuống trước mặt tiểu đoàn trưởng.

Anh chàng lém lỉnh đứng nghiêm chào kiểu nhà binh. Tiểu đoàn trưởng ôm anh, vỗ vỗ vào lưng. Hai người bắt tay nhau bằng bốn bàn tay nắm thật chặt và lắc lia lịa.

Thoáng thấy trên gương mặt khắc khổ của tiểu đoàn trưởng ánh lên những giọt nước mắt. May mà ông kịp nghiêng vai, lau vội trước khi vở kịch hạ màn.

[ngautuan]

ANH BA ĐÔ

Khu nhà tập thể của Nông trường miền Nam tập kết chuyển ngành mỗi nhà dài trên chín mươi mét. Giữa cắm một hàng cột cái bằng gỗ, cột nhì bằng tre luồng. Mái lợp nứa. Dọc theo hàng cột cái, dựng xuyên suốt bằng vách nứa đan ngăn đôi mỗi gian thành hai căn. Mỗi nửa gian phân cho một hộ có đủ đôi vợ chồng vừa lót một cái giường, một cái bàn con. Chừa một lối đi hẹp. Người nào độc thân sống ở hộ tập thể, hai "đực rựa" lĩnh một nửa gian, lót hai cái giường đơn loại bảy mươi phân, cái bàn uống nước phải để chen giữa hai giường, sát vào vách. Khách tới ngồi trên cái ghế đẩu để giữa lối đi. Chủ nhà ngồi trên giường, nếu đông hơn khách ngồi tuốt luốt trên giường. Mỗi hộ xếp gạch kê bếp ngoài hiên. Hết giờ tan tầm buổi chiều, mái hiên nỗi lửa nấu cơm, đông vui nhộn nhịp. Chỗ này tắm rửa cho trẻ con, chỗ kia trải chiếu giữa sân uống trà hút thuốc, chờ cơm chín ăn luôn tại chỗ.
Con bò Bô kéo xe của đội sản xuất lê sợi dây mũi, ung dung lách đi dọc theo khu nhà, thỉnh thoảng móng giẫm lên dây, ghịt đầu nó quay lại, chờ nhấc chân lên mới bước tiếp. Con bò kéo suốt ngày, không đủ giờ gặm cỏ, vừa đói vừa khát nên theo thói quen nó tìm đến các chậu nước vo gạo cắm mõm vào uống.

Ông Liễu già tiếp phẩm của đội ngồi uống trà, trông thấy con bò gầy trơ xương bèn châm biếm:

- Khà... khà... đi đường gặp bò nông trường phải cẩn thận. Xớ rớ đụng phải mông đít, hai cái xương khu của nó đâm lủng bụng.

Anh chàng phụ trách xe bò tự ái :

- Có tài thánh mới làm cho nó mập được. Ngày hai ca, sáng bảy giờ tới năm giờ chiều, nó phải đút đầu vào ách, trưa về được vài tiếng, gặm qua quít được vài miếng, bụng còn lép kịp lại đút đầu vào ách. Ngoài ba cái nước cơm thừa, kỳ dư phải sống bằng không khí. Tôi hỏi bảo làm sao nó không trơ xương ra cho được ? Hồi trước, mới mua nó về, kéo mỗi xe năm trăm mía ngon hơ, bây giờ tôi chỉ dám chất ba trăm, lên dốc tôi phải nhảy xuống đẩy phụ với nó. Phải chi nó là con người, tôi động viên tinh thần nó được, đằng này nó là bò !!!

- Mẹ... dở thì nói dở, chống chế hoài.

Ba Đô buột miệng nói làm anh chàng đánh xe tức lý:

- ở ngoài cuộc phê phán cái gì cũng được.

Ba Đô chuyển điếu thuốc sang tay trái, đưa ngón tay trỏ ngoéo cò ra:

- Dám đánh cuộc không, một tiệc nhậu, cậu thay tớ vác cuốc đi đánh lá mía, tớ nhận đánh xe bò. Đề nghị lên đội đổi đi !

Ông Liễu già cười khà khà thị thiêng cho hai chàng ngoéo tay nhau với điều kiện là sau ba tháng con bò phải mập, thịt thà phải phủ kín được bộ xương khu.

Sau bữa chiều trên chiếu trà ấy, ngày ngày bà con bộ hành và anh em lái xe trên đường Hòa Bình, (con đường hồi chín năm, Pháp hành quân lên thua trận ở Hòa Bình), thường gặp một chiếc xe bò, khi thì chở khoai mía, bắp cải, khi chở nứa, luồng, củi, gỗ... ít khi được trông thấy từ xa anh phu xe. Chờ lúc tránh nhau mới thấy anh Ba Đô đang nằm ngủ, cái nón lá úp lên mặt cho ruồi không bâu, nắng không chói.

Trừ khi xe đi ngoằn ngoèo trong đường rừng, hoặc đường đất vỡ hoang, lúc vượt dốc cây số Bốn hai, phải đi bộ cho nhẹ xe khi lên dốc và nắm cần thắng cho xe khỏi dồn khi xuống dốc, đến đường cái, Ba Đô nằm ngủ thẳng cẳng. Con bò do anh huấn luyện tự điểu khiển ôm tay phải kéo xe đi, tránh các đoàn xe qua lại an toàn. Đến nông trường bộ, nó quen đường cũ tự động rẽ vào, dừng xe trước cửa kho, lúc ấy Ba Đô còn ngủ, thủ kho phải đánh thức dậy.

Ba Đô ngủ nhưng chẳng ai phê bình vì mọi người đều biết anh thức dậy từ ba giờ khuya cho bò kéo ra hiện trường chứ không theo giờ hành chính. Năm giờ đến nơi, thả bò đi ăn đến tám giờ, khi công nhân đội sản xuất ra đến nơi bắt đầu làm việc, bụng bò đã no căng, bò kiếm bóng mát nằm nhơi cỏ.

Con bò Bô không biết chép miệng mỗi khi được ăn ngon như người có thức nhấm, nó chỉ biết lim dim đôi mắt ung dung nhơi cỏ trước khi tẩm dịch vị vào cỏ non để đưa nốt vào đến dạy dày số 4. Nhơi đã thèm, nó đứng dậy vươn vai cong đuôi tuông thoải mái xuống đất một bãi to, sau đó đứng im xả "bầu nước" trên mười phút mớt dứt. Tự do lúc giải nghề với nó cũng là một cái thú. Con bò lại nằm xuống, lại nhơi, lần này thư thái hơn, nó kịp nhìn ra bãi đất cày nắng chang chang, bao nhiêu con người, trai có, gái có mồ hôi ướt áo, bụi đất lấm đầy, hùng hục dưới nắng trưa, con bò tự hỏi : Tại sao họ không đến hiện trường sớm hơn giờ hành chánh, bây giờ họ đã xong việc, về nhà bế con tắm táp, bù khú với nhau có phải hơn không?

Từ khi Ba Đô phụ trách xe bò, anh chị em trong đội sản xuất bị anh chi phối như thể anh là đội trưởng của họ.

- Này các bà : Làm ăn kiểu các bà là luộm thuộm lắm, ai lại thu hoạch khoai củ bỏ chỗ này một khóm, chỗ kia một khóm, tứ tung minh tàng. Con bò Bô của tôi khó tính lắm đấy, nó không chịu kéo xe đi lung tung trong rẫy thu chỗ này năm ba củ, chỗ kia năm ba củ mất hết thì giờ. Làm ăn theo kiểu nông trường là phải theo bài bản, sản phẩm thu hoạch phải đánh đống theo trục đường đầu lộ, xe qua là người ta bốc lên đi ngay cho nhanh, củ quả nó mới tươi chớ. Đừng có mà chống chế ! Tổ nào không làm thì từ chiều hôm nay, con bò nó không chịu chở giùm rau heo đâu. Dứt khoát ! Các bà tự gánh về nhà chăn nuôi.

Các nông trường viên, vốn đa phần từ nông thôn lên quen lối làm ăn luộm thuộm, nhưng được cái ai nói phải là nghe theo, hơn nữa, chiều nào mỗi người đều có bó rau, dây khoai, cỏ thỏ, hoặc cải trời về chăn nuôi kiếm thêm, gánh cái bó ấy năm bảy cây số về nhà bã cả người ra chẳng chơi. Nghe theo Ba Đô, anh ấy cho gửi lên xe bò có hơn không.

Thế là con bò Bô gián tiếp dự phần xác lập một trật tự mới trong đội sản xuất.

Một buỗi sáng, ông Liễu già ăn hủ tiếu trong căn tin nông trường thấy Ba Đô đi qua:

- Xe đâu ! Bây giờ còn ở đây mậy ?

- Đi kiếm con bò, nó động hớn.

Ông Liễu cười khà khà:

- ừ, trước nó hết xí quách nên liệt luôn, bây giờ khỏe lên nó phải theo gái chứ! Nó giống mày. Sang đội gia súc mà tìm nó ở bên ấy, theo mấy con bò cái chớ không đâu xa. Cũng phải cho nó giải nghề, nhưng vừa vừa thôi, làm nhiều nó hết xí quách. Coi chừng mấy thằng ở đội gia súc nữa, nó ghen nó đập què ống quyển đấy...

Con bò Bô khỏe và mập lên trông thấy. Nó hồi xuân, lông nó mượt mà, da nó căng lên như có ai thọc vòi bơm hơi vào bụng. Chiều nào Ba Đô đi tắm ngoài suối cũng dắt nó theo cho trầm mình xuống nước, kỳ cọ bắt ve, về tới sân còn được liếm láp cả vốc muối.

Anh chàng đánh xe bò cũ đành chấp nhận quyết định chịu một cữ nhậu, có một con gà xé phay, đu đủ xanh nạo trộn với lạc chao dầu thứ phẩm giã nhỏ của nhà máy chế biến đồ hộp và hai lít rượu Trương Sá.

Nông trường họp bình bầu chiến sĩ thi đua. Đội đề cử Ba Đô với các thành tích: nuôi bò gầy nhom thành con bò béo tốt. Trước kéo xe ngày chỉ được hai chuyến, nay kéo được ba. Trọng lượng từng chuyến tăng, giải phóng nhanh sản phẩm thu hoạch, góp phần giữ sản phẩm không khô héo hao hụt.

Ai cũng sửng sốt khi Ba Đô một mực từ chối quyết định này. Anh kiên quyết không nhận, không tự nguyện viết bản báo công, tự cho là mình chưa có gì xứng dáng.

Trò đời vẫn thế, nếu anh từ chối một bổng lộc nào đó mà người ta ban phát cho, đầu tiên người ta sửng sốt cho anh có ý nghĩ ngược đời. Suy diễn rộng hơn người ta cho anh ngấm ngầm có bất mãn.

Dạo ấy, tôi, người ghi chép bài này, làm nghề đốt lửa lò sấy chuối của đội chế biến nông trường. Làm ca đêm giữa vùng núi Hòa Bình lạnh lắm, rét dù có đụp hết áo sống, đội mũ bịt tai cũng không chịu được, lại thêm cái lạnh lòng vì nhớ quê hương xứ sở miền Nam nữa.

Những đêm tôi trực, Ba Đô hay mò đến chơi. Tọng củi vào đầy lò xong chúng tôi chui vào phòng sấy chuối, bên dưới hệ thống ống dẫn hơi đốt chỗ cửa thông gió từ ngoài vào, không khí pha trộn rất ấm. Mấy anh em rút vào trong đó uống trà ăn chuối sấy.

Tôi hỏi Ba Đô :

- Cậu nghĩ gì mà không nhận chiến sĩ thi đua ?

- Chỗ thân tình tớ mới nói với cậu, nhưng biết cậu có giữ bí mật được không ?

- Sao lại nói như vậy ? Giữa tụi mình với nhau ?

Dưới ánh ngọn đèn chong tranh tối tranh sáng, tôi thấy Ba Đô nhếch mép cười :

- Làm láo mà ích nước lợi dân thì tao làm được, còn báo cáo láo để tâng công tao không chơi được đâu.

- Nhưng con bò Bô nó mập là một thực tế rõ ràng ai cũng thấy, cậu báo láo cái gì ?

- Cái chỗ tao ăn cắp cho con bò ăn.

- Con bò ăn cỏ sao lại là ăn cắp cho nó ăn ?

- Ăn khoai lang mì chứ, ăn bắp cải của kỹ sư Phạt trồng, ăn bắp, ăn dứa, ăn cám, ăn thóc... Chở gì tao cho nó ăn nấy. Bữa nào chở tre, chở nứa không có gì bồi dưỡng cho nó, tao nhỗ khoai mì, hai bụi là đủ cho nó ăn no rồi.

Cả lũ chúng tôi ngã ra cười. Còn Ba Đô thì nói một thôi :

- Chẳng qua là tớ thương con bò, làm nhiều mà ăn đói, còn tơ mà bước uể oải như ông già bảy mươi. Mấy ổng thấy dưới mõm con bò lúc kéo xe có treo lên sừng một cái sọt tre đựng cỏ. Mấy ổng tưởng tao cho bò ăn cỏ, cho là tao tích cực. Cỏ ở ngoài, khoai bắp ở trong đấy. Mấy ổng mà biết được sẽ giãy nảy lên... "Trong nhân dân ta còn đói khổ, không đủ lương ăn mà anh lấy khoai lấy bắp cho bò ăn ???" Chẳng những sẽ thôi khen còn kỷ luật là khác. Lúc bộ đội còn đóng quân dưới đồng, thấy trâu cày đồng chiêm trong mùa gió bấc thiếu rơm ăn chết rét, tao hỏi mấy ông hợp tác, trong kho còn thóc sao không lấy cho nó ăn tạm để cứu trâu, mấy ổng bảo thóc là tiêu chuẩn của người, không được phép. Vài ký thóc mấy đồng bạc thì tiếc, một con trâu trị giá hàng vạn đồng, làm ra hàng năm cả tấn thóc thì để chết rét. "Trâu lại đổ rồi bác ạ !" - Cả làng mổ trâu vui vẻ đánh chén rồi sang năm khỏi phải cày mà cuốc. Cái đầu nông cạn của tao lúc ấy không giải thích được chuyện đó. Nhưng khi nông trường cho đi trại Ba Vì tham quan mấy ông chuyên gia cho bò sữa ăn mỗi con cả thúng khoai tây, tớ cũng thấy tiếc, bò ăn khoai tây, bột đậu nành... cha đời rồi. Nhưng người ta giải thích là lượng đổi chất đổi, ăn như vậy năng suất sữa sẽ cao, giá trị hơn khoai tây nhiều. Tớ nhiễm ý kiến của ông chuyên gia, chỉ có khác là khi muốn cho bò ăn khoai tây ổng có lệnh xuất cho ăn, còn tao muốn cho bò kéo xe ăn khoai lang thì phải bí mật gói khoai vào trong cỏ. Được dịp nào chở cám heo, dọc đường ghé quán chè kho, mượn cái chum tuôn cám ra quậy với nước giếng cho nó uống ba chum một lúc. Con bò ú như con heo, kéo xe mỗi ngày thêm một chuyến, lời quá đi chứ, tội gì không cho nó ăn?

Ba Đô đi về ngủ rồi, tôi ngồi một mình giữa đêm rừng lạnh lẽo, nhìn ngọn lửa bập bùng trong lò sấy, tôi nghĩ về cuộc sống... Người có đầu óc thực tế như Ba Đô vứt đâu cũng tồn tại có ích được.

*

* *

Ba Đô đi phép 15 ngày về Thanh Hóa thăm anh em đồng đội ở Sư 330 đóng trong Thanh Hóa. Đâu ngờ thời gian ấy là một bước ngoặt lớn.

Nông trường đăng cai địa điểm đăng ký hội nghị của Bộ các Nông trường trong cả nước, các Phòng Ban Vụ, Cục cử đại biểu về đông đủ cả. Nông trường làm tiệc khoản đãi long trọng, dù sao cũng phải tỏ ra nông trường làm ăn khấm khá, tiếp tân long trọng, văn minh lịch sự. Thịt thà chăn nuôi mà có, rượu đội chế biến sản xuất, rau quả cây nhà lá vườn, đứng bếp có thợ lành nghề...

Ba Đô trở về, thấy xe lớn xe nhỏ đậu chật cả sân của nông trường bộ, cờ khẩu hiệu xanh đỏ treo giăng giăng, anh bước đến khu nhà dài của tập thể thấy người ta xúm đông xúm đỏ coi đập bò.

Con bò Bô đứng dạng hai chân trước ở giữa sân, cố chịu đựng để bám víu sự sống. Người ta luồn sợi giây vàm xuống một cái rễ cây nổi, ghịt mũi nó xuống sát đất. Một người đặt cây đinh tấc giữa đỉnh đầu nó. Cái búa tạ nện xuống một phát. Cây đinh cắm ngập vào giữa óc, con bò khuỵu trượt chân, nhưng bản năng của nó cưỡng lại, nó xoay nửa vòng dang rộng hai chân đưa đầu chịu đựng, cưỡng lại số phận. Nó không dám nhấc chân lên nữa, vì bước thêm là quỵ hẳn. Bốp bốp, lửa nháng trên đầu nó. Khi có tiếng hét :

- Mấy người làm gì vậy ? Sao giết bò của tôi ?

- Có lệnh !

- Đứa nào lệnh ! Tao đánh bỏ...

Nhưng Ba Đô đã nhìn thấy cái đầu đinh giữa đầu con bò. Hết phương cứu. Anh quẳng cái ba lô xuống chạy vội lên văn phòng đội.

- Sao lại giết con bò ?

- Vì nó mập...

... Tôi vắng mặt ở nông trường mười lăm ngày để đi học kỹ thuật sản xuất men rượu và men làm bánh mì trên nhà máy rượu Hà Nội trở về.

Gian nhà tập thể của hộ độc thân vắng teo. Chiếc giường cá nhân chín mươi phân dọn đi để lại dưới nền đất bốn viên gạch kê chân và hai chiếc dép lốp tuột quai.

Ông già Liễu bảo :

- Cũng may là hôm đó cô cấp dưỡng nhanh trí thấy đôi mắt Ba Đô đỏ ngầu nhìn vào xuất khẩu phần bữa tiệc cô bưng tới, nên vội vàng lui ra, nếu không chén đĩa loảng xoảng rồi. Chiều đó Ba Đô nhịn ăn, lấy rượu thay cơm. Bảo nó nếm thìa nước xáo của con bò Bô khác nào bảo nó ăn thịt của chính mình.

Ba Đô trận thượng xin chuyển về nông trường bò sữa Ba Vì, vì nếu còn lưu lại đây, ngày ngày cây đinh tấc ghim vào giữa sọ con bò Bô thương yêu cứ xỉa xói vào lòng anh, chịu làm sao thấu.

ít lâu sau tôi đạp xe lên Ba Vì thăm anh. Phải ra tận trại bò mới được gặp. Anh đang lom khom vắt sữa bên cạnh những anh hàng binh Âu Phi đang làm công nhân nông trường ở đây.

Anh mừng rỡ siết tay tôi vỗ vỗ lên lưng con bò sữa.

- Suốt đời tôi sẽ làm bạn với những con vật hiền lành này. Chúng phục vụ vô tư và không hề biết vụ lợi...

[ngautuan]

BỘ ẤM CHÉN BẰNG ĐẤT NUNG

Mụ đầm vợ tên quan ba Rémy Gressier chủ đồn điền, xếp đồn Bảy Ngàn bị bắt làm tù binh không tự đi xuống lầu được vì cầu thang đã bị sập. Chính trị viên đại đội Phương bèn gọi Ru bảo đứng phía dưới đưa tay đỡ khi anh đặc công cõng mụ ta tuột xuống.
Ru chấp hành lệnh. Sau khi nhận cái thân hình béo nhậy mềm nhũn ấy từ lưng anh đặc công và đặt xuống đất. Ru nghe mụ líu lo gì đó tỏ vẻ cảm ơn.

Anh lính mới thoát nạn mù chữ từ sau khi vào bộ đội làm sao nghe được tiếng Tây xa lạ ấy!

- Méc xà lù! Xức nước gì thơm quá!

Ru buột miệng đáp lời mụ như thế. Rồi lao đi khuân chiến lợi phẩm. Anh trở lên lầu, vác thùng đạn lên, thùng đạn nặng lắm, trĩu cả vai. Khi bước ngang qua bộ sa lông, anh tình cờ trông thấy bộ ấm chén uống trà bằng đất nung, một cái ấm độc ẩm và bốn cái chén hạt mít nằm vừa gọn trong cái đĩa sâu lòng cũng một màu đất nung lôi cuốn anh dừng chân. Dĩ vãng chợt sống lại thúc giục anh phải quyết định lấy bộ ấm đất này. Nhìn quanh thấy các đồng đội đang tất bật thu dọn, Ru ngần ngừ đắn đo, thu vội bộ ấm chén túm vào cái khăn rồi vác thùng đạn tụt xuống.

Chỉ có vậy, một bộ ấm chén bé xíu bằng đất nung mà tiểu đội đã đưa anh ra phê bình.

Chiến lợi phẩm là xương máu của đồng đội và đồng chí, không ai được lấy làm của riêng, dù là cây kim, sợi chỉ.

Lần đầu tiên, sau năm năm thoát ly đi bộ đội, anh chiến sĩ thật thà như đếm ấy bị đưa ra phê bình vì tham ô chiến lợi phẩm.

Ru nhận lỗi, nhưng anh buồn, một nỗi buồn thấm thía không làm sao giải tỏa được. Ngày đại đội liên hoan mừng chiến thắng, anh từ chối tham gia cái tiết mục độc diễn mà trước đây lần nào đại đội đốt lửa trại anh cũng góp vui. Cái tiết mục do ông Huỳnh Tú chính trị viên trung đội sáng chế. Ông thấy Ru lùn lùn, mập mạp, mặc cái quần đùi luồn bằng dây chuối se, luôn luôn xề xệ hở rốn, ông lấy lọ nghẹ vẽ cái bụng ấy thành mặt hề, cái miệng rộng nằm ngay trên đường ngấn chỗ cái rốn, bộ râu trê xoắn tít dưới cái mũi vẽ tượng trưng bằng hai cái vòng tròn. Hai con mắt có đôi lông mày rậm đen vạch theo đường ngấn sát thượng vị. Khi ban nhạc Măng-đô-lin, Băng-giô, có tiếng vỗ tay nhịp kèm trổi lên, Ru ta phơi cái bụng ra múa hệt ông địa giỡn lân, cái miệng vẽ bằng lọ nghẹ, theo lớp mỡ nây bụng rung rinh như biết hát, khi nhạc giòn giã rịch rình rinh cái mặt cười thì người biểu diễn kéo cái sao mỡ bên trong cao lên, khi nhịp điệu chậm, sa mỡ bị kéo trễ xuống, nhìn bức vẽ như đang khóc. Văn nghệ của lính đơn giản thế mà vui, cười rất sảng khoái. Người e lệ nhất cũng phải cười.

Sáng ngày, bà con cô bác, ai gặp Ru nhớ cái bụng đêm liên hoan cũng cảm tình gọi anh là ông Địa.

Nhớ hồi năm tám tuổi, cha dẫn Ru lên nhà ông hội đồng điền chủ trên Cao Lãnh. Cha khép nép chắp tay đứng sau gốc cột, còn ông Hội đồng ngồi trên ghế trường kỷ, vẻ quắc thước nhàn nhã như tiên ông, cầm cây phất trần phe phẩy, ung dung nhàn hạ. Lần đầu tiên trong đời Ru nhìn thấy ông Hội đồng uống thứ gì trong cái tách chỉ bằng ngón tay, ông nhấp từng ngụm, mắt lim dim có vẻ ngon lắm. Về nhà hỏi cha, cha bảo đó là bộ ấm chuyên dùng để uống trà.

Sau lần ấy, Ru đi chăn trâu cho ông Hội đồng. Cái phồn trâu đã cách biệt cậu bé lên tám với cuộc đời, cho đến năm hai mươi mốt, Ru mới đi theo bộ đội. Mười ba năm ròng lẻ loi với đàn trâu giữa đồng không mông quạnh, Ru vẫn giữ nguyên cái bản sắc "nhân chi sơ tánh bổn thiện", thật thà như đếm, chẳng hiểu xã hội là gì ngoài sự dốt nát mà anh phải lãnh chịu. Khi anh giáo viên xóa mù chữ kiểm tra bài hỏi:

- Ơ tờ là gì ?

Ru bập bẹ trong miệng:

- Ơ tờ... ơ... tơ...

Giáo viên bèn mách nước:

- Ơ... tờ... gì mà cay cay ấy.

- à biết rồi... ơ tờ gừng...

Ai nghe cũng phải cười, nhưng chính trị viên nhân ấy bảo "mù chữ, dốt nát là sự đau khổ của dân tộc".

Và khi ra thao trường, đơn vị tập cho anh em lính mới đi đều bước, mọi người mới hay trong đời có thể có người không biết chân trái là chân nào. Khẩu lệnh hô "chân trái - đi đều bước!" Ru cứ cái chân thuận thò ra giẫm cả lên gót người đi trước. Huấn luyện viên phải bứt sợi dây chuối buộc vào ống quyển chân trái và hô "chân dây chuối - đi đều bước!" Một hai! Một hai!

Ôi làm sao tránh được khi lúc nào đó, trong cuộc đời có những tiếng cười ra nước mắt.

Nhà giàu hồi xưa, gẫm có tài sử dụng lao động, một thằng nhỏ tám tuổi thôi, trông coi một cái phồn-tiền của nhiều, để làm gì, mua ba bốn chục con trâu bỏ tít giữa đồng nội, Đồng Tháp Mười mênh mông chỗ nào không có cỏ, tội gì nuôi gần xóm để trâu ăn lúa của đồn điền, chọn cái gò nhỏ giữa đồng xa tít tắp, bỏ mặc đàn trâu với thằng nhỏ, hoặc nói ngược lại, bỏ thằng nhỏ với đàn trâu. Mười ngày cho người đem gạo muối ra một lần, thằng nhỏ tự mò cá mà ăn, còn trâu thì đã sẵn cỏ. Mỗi năm bậy bậy cũng thêm được vài chục con nghé.

Khi đơn bị Ba lẻ bảy hành quân lội nước băng tắt từ Gãy Cờ Đen về Thống Linh, giữa đồng mỏi chân, mưa ướt, tạt vào chỗ có ánh lửa bập bùng hun muỗi cho trâu để sưởi, tìm chút ấm áp, lần đầu tiên Ru thấy những người trang lứa mình người nào cũng súng ống, nói là đi đánh Tây để dân mình khỏi bị áp bức và cũng là lần đầu tiên anh em bộ đội thấy một con người bị xã hội bỏ rơi.

- Trốn mẹ theo tụi tôi đi! ở đợ làm gì cho khổ?

Trước khi theo bộ đội. Ru ra phồn nhìn đàn trâu mà thương. Những con vật đen đúa thở phì phò, mẹ có, con có, trầm mình dưới bùn để tránh muỗi, mùi nước đái trâu từ dưới phồn xông lên cay nồng. Người ta bảo nước đái trâu cũng gây nghiện, sau này anh em trong đơn vị nhận xét Ru bị ghiền nước đái trâu vì đóng quân ở đâu Ru cũng đem nóp ra gần chuồng trâu nằm ngủ. Mười ba năm hít thở cái không khí có mùi ấy, không ghiền sao được.

Cuộc đời mới bắt đầu với Ru từ buổi ấy. Anh trốn luôn theo bộ đội vỏn vẹn chỉ có chiếc quần đùi mốc phèn và tấm áo bà ba te tua phủ một tấm thân mốc cời vì hắc lào đầy đặc từ cần cổ đến gót chân.

Lá muồng trâu xức món lác (hắc lào) kinh niên này không ăn thua gì. Chính trị viên Trung đội C, ông Huỳnh Tú bèn ra tay.

- Ru ! Cậu có gan không ? Thứ này rát dữ à ! Tôi sẽ làm cuộc cách mạng lột da cho cậu. Yên trí, chỉ một lần là sạch sẽ đẹp trai thôi.

- Được chú Tám, em sẽ cắn răng chịu đựng.

Đúng là phải "cắn răng chịu đựng". Ông Huỳnh Tú ra xã Mỹ Trà, chỗ này vùng kháng chiến nhưng chỉ cách thị xã Cao Lãnh một cây cầu sắt. Ông nhờ thím Năm Lộc bán hủ tíu ở chợ An Bình có dịp ra vô ngoài thị xã mua một ve a-xít ở chỗ xạc bình của nhà máy xay. Dầu nhớt ông xin của Ban cơ khí tiểu đoàn. Hai thớ nhớt và a-xít trộn chung vào cái muỗng dừa theo tỉ lệ ước lượng.

Ông lấy một miếng xơ dừa rộng bản, chặt bằng đầu, rồi đập cho tơi ra như cái bàn chải. Hai thầy trò dắt nhau ra vườn sau làm chuyên khoa da liễu.

Ru mình trần, hai tay giữ chặt gốc cau, đưa lưng ra sẵn sàng chịu đựng. Ông Huỳnh Tú cầm cái xơ dừa quậy quậy vào cái gáo a-xít.

- Rồi chưa ! Ráng nghe ! Âởy ấy, đừng có nhúc nhích, đổ hết.

Ông cầm cái xơ dừa nhanh tay phết, lên xuống, ngang dọc như ông thợ hồ phết vôi lên tường.

Cái xơ dừa quơ đến đâu, nghe như lửa đốt đến đấy, Ru oằn cong rồi ưỡn xương sống, tay cấu vào gốc cau, nhưng coi bộ không kham nổi phải buông gốc cau, nắm tay thành quả đấm lên gồng nghe răng rắc. Tiếng ư ử nghèn nghẹn từ trong cổ họng phát ra không thành lời. Khi tấm lưng đã hoàn toàn đen đủi màu dầu nhớt. Anh chàng bỗng đứng bật dậy, chạy uỳnh uỵch, nhảy luôn ba bốn cái mương, tuôn ra tấm đòn dài bắc qua cầu ra chiếc ghe dưới bến, từ mũi ghe nhảy lên mui chạy ra sau lái, rồi từ đằng lái quay trở lại đằng mũi. Trên bộ anh em rượt theo tới nơi khi chú chàng nhảy ùm xuống nước, cắm đầu lội tuốt qua bên kia sông, chui tuốt vào đám lục bình ló đầu lên réo:

- Ông Tú ơi! Rát quá ông Tú ơi! Cắn răng chịu đựng không nổi...

Chừng nửa buổi, ông Tú đang ngồi ở văn phòng thấy Ru bước vào cười mỉm:

- Ông ơi! Lột da, bong lên, gỡ ra từng miếng sạch trơn, đã lắm.

- Còn trước ngực, làm nữa thôi?

- Làm nữa, sợ gì! Cắn găng chịu đựng.

*

* *

Kỷ niệm chợt đến như thoáng hiện dù giữa cảnh quyết liệt của sống chết trong chiến tranh. Cái phút bâng khuâng buộc phải dừng chân với thùng đạn trên vai khi nhìn thấy bộ ấm chén bằng đất nung trên bàn sa-lông của tên chủ đồn điền đồn trưởng Bảy Ngàn như một tia chớp tái hiện cảnh ông Hội đồng ngồi xơi nước trên bộ tràng kỷ, khi cha con Ru đứng khép nép bên một gốc cột. Nhớ khi lần đầu tiên cha đưa con ra phồn trâu để trả món nợ truyền kiếp của gia đình Ru cho ông Hội đồng, hai cha con rút vào chung một chiếc nóp, cha thở dài than thở:

- "Phận cha nghèo, biết bao giờ được một phút ung dung ngồi ghế trường kỷ uống trà Thanh Tâm như ông Hội đồng?".

Thì ra cha mình cũng có những phút giây mơ ước dù biết rằng làm sao với tới được. Nghèo nàn như một cái gông bám chặt, như con đỉa đói bám vào thân phận trâu cày.

Nếu không nói ra, thì làm sao anh em đồng đội trong đơn vị hiểu được vì sao Ru túm lấy bộ ấm chén bằng đất nung cất kỹ dưới đáy ba lô trong trận Bảy Ngàn. Bao giờ trở lại Tháp Mười, anh sẽ tặng cha, để cha được uống chè Thanh Tâm thoả bao ngày mơ ước...

Chính trị viên Huỳnh Tú rọc giấy bọc riêng từng cái chun hạt mít và cái ấm, gói chung tất cả lại bằng mảnh giẻ lau súng.

Ông vẫy gọi Ru vào, thân mật trao tay bộ ấm chén.

- Này, cậu giữ lấy để sau này gặp lại biếu ông già. Nhớ cất kỹ trong ba lô, đừng làm bể.

Chính trị viên nhìn theo người lính. Hừ ! Hiện tượng và bản chất, suýt nữa mình nghi oan cho hành động thật tốt đẹp của người con có hiếu và chân chất.

*

* *

Kịp đến ngày hành quân lên Long Châu Hà. Mười hai giờ đêm nay Tiểu đoàn sẽ đánh vào Mặc Cầu Dưng. Vì bí mật hành quân nên vị trí xuất phát ở rất xa. Giữa khuya đánh mà giờ khởi hành là 12 giờ trưa hôm trước.

Núi rừng nhiều khi làm ta sửng sốt vì vẻ hùng vĩ của nó. Sau một đêm hành quân thức trắng từ Cần Thơ vượt lộ Cái Sắn đến kinh Mỹ Hiệp Sơn đất Long Châu Hà, sáng ra Ru thấy sừng sững giữa trời, cao hơn mây, ngọn núi Mỹ Hiệp Sơn xanh biếc.

Đồng bào nói đây đến đó còn đi nửa buổi đường, mà sao núi to lớn đến vậy. Che kín cả một góc trời, xanh biếc một màu. Có gì bí ẩn trong núi mà lòng Ru rạo rực muốn biết.

Nhớ thuở còn lẻ loi giữa sình môn, những buổi chiều hoang, phóng mắt tận chân trời, thấy xa lắm, bóng dáng màu xanh chỉ lớn hơn ngôi nhà, mẹ bảo đó là núi, ở xa lắm, người nghèo không đi tới được. Ngờ đâu, vết chân hành quân đã đưa anh tới đây, cận kề núi đến vậy. Nó thúc giục Ru háo hức muốn đặt chân đến núi xem có gì trong ấy, kẻo cả đời không thấy được.

Đêm nay Tiểu đoàn sẽ nổ súng đánh đồn Mặc Cầu Dưng. Đường còn xa nên kế hoạch hành quân định vào 12 giờ trưa để kịp giờ G vào 12 giờ đêm. Ru không nén nổi lòng chờ đến sau trận mới đi xem núi. Chuẩn bị vũ khí, nén cơm xong, Ru tha thiết xin phép cán bộ tiểu đội, thông cảm cuộc đời mai một, ít ỏi của anh cho anh đi xem núi. Sướng quá, tiểu đội thông cảm cuộc đời mai một ít ỏi của anh nên đồng ý cho đi xem núi.

Gửi súng lại cho đồng đội mang dùm, Ru đi xem núi. Anh đi như chạy vì chỉ ước lượng còn ba tiếng nữa đội hình hành quân sẽ đến chỗ con đường rẽ từ bờ kinh Mỹ Hiệp Sơn vào núi cấm.

Cuộc du lịch hỏa tốc, mướt mồ hôi, thật hả hê. Khi trở lại điểm đúng giờ, nhận khẩu súng do đồng đội giao lại, tiểu đội trưởng hỏi thấy gì trong đó, Ru đáp: "Em gờ được tảng đá...".

"Em rờ được tảng đá..." nghe như nghĩa "em rờ được Tổ quốc quê hương". Ngờ đâu câu nói ấy là những lời cuối cùng của đời người chiến sĩ.

Ru tử trận sau khi hạ đồn Mặc Cần Dưng, diệt quân tiếp viện. Một viên đạn mồ côi không may trúng anh trên đường rút quân. Nỗi đau của đồng đội rất lớn, vì đây là viên đạn cuối cùng của một giai đoạn chiến tranh. Chỉ sau đó hai ngày, hiệp định đình chiến Genève được ký kết.

*

* *

Soạn chiếc ba lô của anh, chúng tôi thấy một cái quần đùi và một cái áo sơ mi vải đen, một cây bút chì, một lọn thừng. Tài sản để lại của người lính chỉ có thế và còn một di sản: một bộ ấm chén bằng đất nung bọc trong mảnh giẻ lau súng, anh đã giữ gìn để sau này đem về cho cha.

*

* *

Ngày đình chiến - Cụ già Đồng Tháp Mười lặn lội xuống thị xã Cà Mau nơi Tiểu đoàn 307 tạm thời tiếp quản mới hay tin con đã mất.

- Bác Chín ơi ! Đây là kỷ vật của anh Ru, suốt dặm đường hành quân, anh ấy mong có ngày mang bộ ấm chén này về trao tận tay cho bác.

Hai mươi năm sau, tập kết ra miền Bắc trở về, tôi có dịp về thăm lại Thống Linh. Nhà bác Chín vẫn còn ở trên mảnh đất hồi chín năm chính quyền kháng chiến đã tạm cấp cho bác. Bác Chín trai và gái đều đã qua đời. Em gái của Ru, con bác Chín có chồng được hai con đang tuổi đi học, ở ngôi nhà ấy.

Tôi nhìn lên bàn thờ giữa nhà thấy bộ ấm chén bằng đất nung vẫn còn để dùng làm vật thờ.

Kỷ niệm người đồng đội sống lại trong tôi. Thấy tôi đi đến bàn thờ, xem lại bộ ấm chén, người em gái của Ru bảo:

- Lúc đi dưới Cà Mau về, ba em đặt bộ ấm chén lên bàn thờ để ngày ngày cúng nước cho anh Ru. Ba má em mất rồi, em cũng để y chang chỗ đó để cúng cho ba người...

Phải lắm ! Kỷ vật, dù chỉ là bộ ấm chén bằng đất nung thôi, cũng phải để y chang chỗ đó...