Ngay từ khi hệ thống của Copernic được phát hiện và chứng minh, chỉ riêng việc thừa nháºn quả đất quay chứ không phải mặt trá»i quay đã thủ tiêu toà n bá»™ ná»n vÅ© trụ há»c của ngÆ°á»i cổ đại. NgÆ°á»i ta có thể bác bá» hệ thống nà y và giữ quan niệm cÅ© vá» sá»± váºn Ä‘á»™ng của các thiên thể, nhÆ°ng nếu không bác bá» nó thì hình nhÆ° không thể nà o tiếp tục nghiên cứu "các thế giá»›i" của Ptoleme. Tuy nhiên, ngay sau khi quy luáºt của Copernic được phát hiện, "các thế giá»›i" của Ptoleme vẫn được tiếp tục được nghiên cứu trong má»™t thá»i gian dà i.
Từ khi có ngÆ°á»i nêu ra và chứng minh rằng má»™t số ngÆ°á»i sinh và số tá»™i ác Ä‘á»u do những quy luáºt toán há»c chi phối, rằng có những Ä‘iá»u kiện địa lý và chÃnh trị kinh tế quy định những hình thức chÃnh phủ nhất định, rằng những quan hệ nhất định giữa cÆ° dân và đất Ä‘ai gây nên những sá»± váºn Ä‘á»™ng của dân tá»™c, thì từ đó những cÆ¡ sở cÅ© của sá» há»c đã bị phá huá»· ngay trong bản chất của nó.
NgÆ°á»i ta có thể bác bá» những quy luáºt má»›i để duy trì quan hệ cÅ© vá» lịch sá», nhÆ°ng nếu chÆ°a bác bỠđược những quy luáºt ấy thì hình nhÆ° không thể tiếp tục nghiên cứu những biến cố lịch sá» vá»›i tÃnh cách sản phẩm của ý chà tá»± do của con ngÆ°á»i. Vì nếu má»™t hình thức chÃnh phủ nà o đó của các dân tá»™c diá»…n ra là do những Ä‘iá»u kiện địa lý, nhân chủng hay kinh tế nhất định, thì ý, chà của những ngÆ°á»i mà ta tưởng là đã thiết láºp hình thức của chÃnh phủ hay tạo nên sá»± váºn Ä‘á»™ng của các dân tá»™c không còn có thể coi là má»™t nguyên nhân nữa.
Ấy thế mà khoa sá» há»c cÅ© vẫn tiếp tục được nghiên cứu song song vá»›i những quy luáºt của thống kê há»c, của địa lý, của chÃnh trị kinh tế há»c, của ngôn ngữ há»c so sánh, của địa chất há»c là những khoa há»c mâu thuẫn hẳn vá»›i những luáºn Ä‘iểm của sá» há»c.
Trong triết há»c tá»± nhiên giữa những quan Ä‘iểm cÅ© và những quan Ä‘iểm má»›i đã diá»…n ra má»™t cuá»™c đấu tranh lâu dà i và gay go.
Thần há»c bảo vệ những quan Ä‘iểm cÅ© và tố cáo những quan Ä‘iểm má»›i là phá hoại sá»± thần khải. NhÆ°ng đến khi chân lý thắng lợi, thần há»c lại được xây dá»±ng lại vững và ng trên cÆ¡ sở má»›i.
Cuá»™c đấu tranh ngà y nay giữa quan niệm cÅ© và quan niệm má»›i trong sá» há»c cÅ©ng là má»™t cuá»™c đấu tranh lâu dà i và gay go nhÆ° váºy, và thần há»c vẫn tiếp tục bảo vệ quan Ä‘iểm cÅ© và tố cáo quan Ä‘iểm má»›i là thủ tiêu sá»± thần khải.
Trong trÆ°á»ng hợp nà y cÅ©ng nhÆ° trong trÆ°á»ng hợp trên, cuá»™c đấu tranh là m cho cả hai bên Ä‘á»u say sÆ°a mải mê và không nhìn thấy chân lý. Má»™t bên thì sợ hãi và thÆ°Æ¡ng tiếc toà nhà đã được xây dá»±ng từ bao nhiêu thế ká»·, má»™t bên thì lại thiết tha muốn phá hoại.
Những kẻ phản đối những chân lý má»›i xuất hiện ở trong triết tá»± nhiên tưởng rằng nếu há» thừa nháºn những chân lý nà y thì sẽ mất lòng tin và o Thượng đế, và o sá»± sáng tạo thế giá»›i, và o thần Ãch của Joxue(2), con của Naum. Còn những ngÆ°á»i bảo vệ những quy luáºt của Copernic và của Newton, nhÆ° Volter chẳng hạn, thì tưởng rằng những quy luáºt của thiên văn há»c tiêu huá»· tôn giáo, Volter sở dụng những quy luáºt vá» trá»ng lá»±c là m vÅ© khà chống lại tôn giáo.
Ngà y nay cÅ©ng váºy, ngÆ°á»i ta tưởng chừng nhÆ° chỉ cần thừa nháºn quy luáºt vá» tÃnh tất yếu là những quan niệm vá» linh hồn, vá» Ä‘iá»u thiện, Ä‘iá»u ác, và tất cả những thể chế của nhà nÆ°á»›c và của nhà thá» xây dá»±ng trên quan niệm đó Ä‘á»u phải sụp đổ.
Ngà y nay cÅ©ng váºy, những ngÆ°á»i bảo vệ vá» tÃnh tất yếu đã dùng quy luáºt nà y là m má»™t vÅ© khà chống lại tôn giáo nhÆ° Volter là m trÆ°á»›c kia, song cÅ©ng nhÆ° định luáºt vá» tÃnh tất yếu trong lịch sá», thá»±c ra không những không thủ tiêu mà tháºm chà còn củng cố cái cÆ¡ sở trên đó các thể chế của nhà nÆ°á»›c và của nhà thỠđược xây dá»±ng.
Vấn đỠđặt ra sá» há»c ngà y nay cÅ©ng hệt nhÆ° vấn đỠđặt ra cho thiên văn há»c trÆ°á»›c kia, sá»± khác nhau vá» quan Ä‘iểm chung quy là ở chá»— thừa nháºn hay không thừa nháºn má»™t Ä‘Æ¡n vị tuyệt đối dùng là m thÆ°á»›c Ä‘o chung cho những hiện tượng có thể thấy được. Trong thiên văn há»c đó là sá»± im lìm bất Ä‘á»™ng của quả đất, trong sá» há»c thì đó là sá»± Ä‘á»™c láºp của con ngÆ°á»i - tức là tá»± do của ý chÃ.
Äối vá»›i thiên văn há»c cái khó trong việc thừa nháºn sá»± váºn Ä‘á»™ng của trái dất là ở chá»— cần phải vứt bá» tri giác trá»±c tiếp của ta vá» sá»± im lìm bất Ä‘á»™ng của trái đất và sá»± váºn Ä‘á»™ng của các tinh tú. Äối vá»›i sá» há»c cÅ©ng váºy, cái khó trong việc thừa nháºn hiện tượng con ngÆ°á»i phục tùng những quy luáºt của không gian, thá»i gian và luáºt nhân quả là ở chá»— cần phải vứt bá» cảm giác trá»±c tiếp của má»—i chúng ta vá» sá»± Ä‘á»™c láºp của nhân cách mình. Trong thiên văn há»c cÅ©ng váºy, quan Ä‘iểm má»›i nói "Quả nhiên ta không cảm giác được váºn Ä‘á»™ng của quả đất nhÆ°ng nếu ta cho rằng nó đứng yêu thì ra sẽ Ä‘i đến má»™t kết luáºn phi lý, trái lại nếu thừa nháºn sá»± váºn Ä‘á»™ng cũủ nó mà ta không cảm thấy, thì ta sẽ Ä‘i đến những quy luáºt". Quan Ä‘iểm má»›i vá» lịch sá» cÅ©ng nói nhÆ° váºy: "Quả ta không cảm thấy mình lệ thuá»™c, nhÆ°ng nếu ta cho rằng mình tá»± Ä‘i thì ta sẽ Ä‘i đến chá»— phi lý, trái lại nếu ta thừa nháºn rằng mình lệ thuá»™c và o thế giá»›i bên ngoà i, và o thá»i gian và luáºt nhân quả thì ta Ä‘i đến những quy luáºt".
Trong trÆ°á»ng hợp thứ nhất cần phải từ bá» cái cảm giác vá» sá»± im lìm bất á»™ng trong không gian, và thừa nháºn má»™t sá»± váºn Ä‘á»™ng mà ta không cảm giác được. Trong trÆ°á»ng hợp thứ hai cÅ©ng thế, ta cÅ©ng cần phải từ bá» cái tá»± do mà ta ý thức được và thừa nháºn má»™t sá»± lệ thuá»™c mà ta không cảm thấy.
Chú thÃch:
(1) Copernic (1473 - 1543), nhà thiên văn há»c Ba Lan đã chứng minh mặt trá»i là trung tâm của thái dÆ°Æ¡ng hệ và quả đất và các hà nh tinh khác quay xung quanh mặt trá»i
(2) Anh hùng truyá»n thuyết của xứ Israel, theo Kinh thánh, Joxue đã chặn đứng mặt trá»i để kéo dà i ngà y ra cho có đủ thì giỠđánh tan quân địch trÆ°á»›c khi trá»i tối.
HẾT