|
|
28-08-2008, 03:51 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
The World Is Flat-Thomas L. Friedman
THOMAS L. FRIEDMAN
THẾ GIỚI LÀ PHẲNG
Tóm tắt Lịch sỠThế kỉ Hai mươi Mốt
Những ngÆ°á»i dịch:
Nguyễn Quang A, Cao Việt Dũng, Nguyễn Tiên Phong
LỜI GIỚI THIỆU
Bạn Ä‘á»c cầm trên tay cuốn thứ mÆ°á»i ba* của tủ sách SOS2, cuốn Thế giá»›i Phẳng của Thomas L. Freedman. Cuốn sách được in và phát hà nh lần đầu và o tháng 4-2005. Äây là cuốn sách thứ tÆ° của Freedman, cuốn thứ hai, Xe Lexus và Cây Ôliu, vừa được Nhà xuất bản Khoa Há»c Xã há»™i xuất bản bằng tiếng Việt. T. L. Freedman là nhà báo nổi tiếng của tá» New York Times, Ä‘i nhiá»u, gặp gỡ vá»›i rất nhiá»u nhân váºt nổi tiếng, vá»›i con mắt hết sức sắc sảo, ông trình bà y những vấn Ä‘á» toà n cầu hoá rất súc tÃch và sinh Ä‘á»™ng, ông trình bà y những vấn Ä‘á» khô khan, khó hiểu má»™t cách sáng sủa, dà dá»m, dùng nhiá»u ẩn dụ giúp bạn Ä‘á»c lÄ©nh há»™i vấn Ä‘á» má»™t cách dá»… dà ng.
Tôi nghÄ© cuốn sách rất bổ Ãch cho các nhà chÃnh trị, các nhà hoạch định chÃnh sách, vì nó trình bà y những thách thức của thế giá»›i phẳng đối vá»›i MÄ©, vá»›i thế giá»›i Ä‘ang phát triển, vá»›i các công ti, nên các loại Ä‘á»™c giả nà y sẽ có thể thấy thông tin và ý tưởng của Freedman gây kÃch thÃch. Các há»c giả chắc sẽ há»c được cách trình bà y Ä‘Æ¡n giản nhiá»u vấn Ä‘á» phức tạp. Tôi nhiệt thà nh khuyên giá»›i trẻ và các doanh nhân hãy Ä‘á»c cuốn sách nà y, vì nó sẽ bổ Ãch cho hỠđể xác định lại mình trong há»c táºp, khởi nghiệp, há»c và là m việc suốt Ä‘á»i. Tất nhiên cuốn sách cÅ©ng bổ Ãch cho tất cả những ai quan tâm đến tÆ°Æ¡ng lai, việc là m, công nghệ, khoa há»c, và sáng tạo.
NgÆ°á»i dịch đã cố hết sức để là m cho bản dịch được chÃnh xác và dá»… Ä‘á»c, song do hiểu biết có hạn nên khó thể tránh khá»i sai sót. Phần chỉ mục ná»™i dung, ở má»—i mục chÃnh (và cả ở mục phụ nếu chúng tôi thấy thuáºt ngữ có thể là lạ), có kèm theo thuáºt ngữ tiếng Anh để bạn Ä‘á»c tiện tham khảo; tác giả dùng nhiá»u từ má»›i, má»™t số từ được để nguyên bằng tiếng Anh, phần giải thÃch nghÄ©a có thể tìm thấy ở Chỉ mục.
Những ngÆ°á»i dịch cuốn sách nà y gồm: Cao Việt DÅ©ng (các ChÆ°Æ¡ng 9, 10, 11, 12) và Nguyá»…n Tiên Phong (ChÆ°Æ¡ng 13), phần còn lại tôi dịch và đảm Ä‘Æ°Æ¡ng việc hiệu Ä‘Ãnh chung. Tôi thà nh tháºt xin lá»—i các cá»™ng sá»± vì đã soát lại và sá»a từng câu của các chÆ°Æ¡ng đó. Là m váºy có thể mất cái hay của bản dịch ban đầu, kể cả cách viết chÃnh tả nhÆ°ng để cho bản dịch được nhất quán tôi đã sá»a rất nhiá»u, phần hay là của há», các lá»—i và thiếu sót là của tôi. Tôi chịu trách nhiệm vá» má»i lá»—i và sai sót của toà n bá»™ bản dịch.
Má»i chú thÃch của tác giả được đánh bằng số. Tất cả các chú thÃch đánh dấu sao (*) ở cuối trang là của ngÆ°á»i dịch. Trong văn bản đôi khi ngÆ°á»i dịch có Ä‘Æ°a thêm từ hay cụm từ để cho câu được rõ nghÄ©a, phần đó được đặt trong dấu [nhÆ° thế nà y]. Bản dịch chắc còn nhiá»u thiếu sót mong bạn Ä‘á»c thông cảm, lượng thứ, và chỉ bảo; xin liên hệ theo địa chỉ Tạp chà Tin há»c và Äá»i sống, 54 Hoà ng Ngá»c Phách Hà Ná»™i [25/B7 Nam Thà nh Công], hoặc qua Ä‘iện thÆ° thds@hn.vnn.vn hay nqa@netnam.vn
09-2005
Nguyá»…n Quang A
* Các quyển trước gồm:
1. J. Kornai: Con Ä‘Æ°á»ng dẫn tá»›i ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng, Há»™i Tin há»c Việt Nam 2001, Nhà Xuất bản Văn hoá Thông tin (NXB VHTT) 2002.
2. J. Kornai: Hệ thống Xã hội chủ nghĩa, NXB Văn hoá Thông tin 2002
3. J. Kornai- K. Eggleston: Chăm sóc sức khoẻ cộng đồng, NXB VHTT 2002
4. G. Soros: Giả kim thuáºt tà i chÃnh, sắp xuất bản
5. H. de Soto: Sự bà ẩn của tư bản, sắp xuất bản
6. J. E. Stiglitz: Chủ nghĩa xã hội đi vỠđâu? sắp xuất bản
7. F.A. Hayek: Con Ä‘Æ°á»ng dẫn tá»›i chế Ä‘á»™ nông nô, sắp xuất bản
8. G. Soros: Xã hội Mở, sắp xuất bản
9. K. Popper: Sá»± Khốn cùng của Chủ nghÄ©a lịch sá», sắp xuất bản.
10. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, I, Plato
11. K. Popper: Xã hội mở và những kẻ thù của nó, II, Hegel và Marx
12. Thomas S. Kuhn: Cấu trúc của các cuá»™c Cách mạng Khoa há»c
Thế giới Trở thà nh Phẳng Thế nà o
MỘT
Khi Tôi Còn Äang Ngủ
Tâu các Hoảng tá», vá»›i tÆ° cách những ngÆ°á»i Công giáo CÆ¡ đốc, và các hoà ng tá» những ngÆ°á»i yêu mến và thúc đẩy niá»m tin Công giáo linh thiêng, và là những kẻ thù của há»c thuyết Mohamet, và của má»i sá»± sùng bái thần tượng và dị giáo, đã quyết định cá» tôi, Christopher Columbus, Ä‘i đến các miá»n nói trên của Ấn Äá»™, để xem các hoà ng tá», nhân dân, và các vùng đất ấy, và để tìm hiểu tÃnh khà của há» và phÆ°Æ¡ng pháp thÃch hợp nhằm cải biến há» theo niá»m tin linh thiêng của chúng ta; và hÆ¡n nữa đã chỉ dẫn rằng tôi không được Ä‘i bằng Ä‘Æ°á»ng bá»™ theo hÆ°á»›ng Äông, nhÆ° lệ thÆ°á»ng, mà bằng Ä‘Æ°á»ng phÃa Tây, theo hÆ°á»›ng mà đến nay chúng ta không có bằng chứng chắc chắn nà o rằng đã có bất cứ ai Ä‘i.
- Từ nháºt kà của Christopher Columbus vá» chuyến Ä‘i 1492 của ông
Chẳng ai đã từng chỉ hÆ°á»›ng cho tôi nhÆ° thế nà y trên má»™t sân golf trÆ°á»›c đây: “Hãy nhắm và o hoặc Microsoft hay IBMâ€. Tôi đứng ở Ä‘iểm phát bóng đầu tiên tại sân golf KGA Golf Club ở khu trung tâm thà nh phố Bangalore, miá»n nam Ấn Äá»™, khi bạn chÆ¡i của tôi trá» và o hai cao ốc bằng kÃnh-và thép bóng loáng nổi báºt lên ở đằng xa, đúng sau thảm cá» xanh đầu tiên. Cao ốc Goldman Sachs vẫn chÆ°a xong; nếu không thì anh ta đã có thể trá» và o cái đó nữa và biến nó thà nh bá»™ ba. HP và Texas Instrument có văn phòng của hỠở sau lá»— thứ chÃn, dá»c theo lá»— thứ mÆ°á»i. Äó không phải là tất cả. Các mốc phát bóng là của Epson, công ti máy in, và má»™t trong những ngÆ°á»i xách gáºy của chúng tôi Ä‘á»™i mÅ© 3M. Bên ngoà i, má»™t số biển hiệu giao thông cÅ©ng do Texas Instrument tà i trợ, và bảng quảng cáo Pizza Hut trên Ä‘Æ°á»ng trÆ°ng má»™t miếng pizza bốc hÆ¡i, dÆ°á»›i đầu đỠ“Các miếng giga đầy HÆ°Æ¡ng vị!â€
Không, đấy dứt khoát không phải Kansas. Tháºm chà không có vẻ giống Ấn Äá»™. Äấy là Thế giá»›i Má»›i, Thế giá»›i CÅ©, hay Thế giá»›i tiếp?
Tôi đã đến Bangalore, Silicon Valley của Ấn Äá»™, bằng hà nh trình khám phá của riêng tôi giống của Columbus. Columbus đã Ä‘i thuyá»n buồm vá»›i các tà u Niña, Pinta, và Santa MarÃa trong má»™t ná»— lá»±c để khám phá ra má»™t Ä‘Æ°á»ng ngắn hÆ¡n, trá»±c tiếp hÆ¡n đến Ấn Äá»™ bằng hÆ°á»›ng vá» phÃa tây, qua Äại Tây DÆ°Æ¡ng, mà ông cho là đưá»ng biển khÆ¡i đến Äông Ấn – hÆ¡n là đi xuống phÃa nam và đông vòng qua châu Phi, nhÆ° những ngÆ°á»i khai phá Bồ Äà o Nha thá»i ông đã thá» Ä‘i. Ấn Äá»™ và các Hòn đảo Gia Vị phÆ°Æ¡ng Äông nổi tiếng má»™t thá»i vá» và ng, ngá»c, đá quý, và tÆ¡ lụa của há» - má»™t nguồn váºt báu không kể xiết. Tìm Ä‘Æ°á»ng tắt qua biển nà y đến Ấn Äá»™, ở thá»i khi các thế lá»±c Hồi giáo ngà y đó đã chặn các Ä‘Æ°á»ng bá»™ từ châu Âu, đã là má»™t cách cho cả Columbus và ná»n quân chủ Tây Ban Nha trở nên già u có và hùng mạnh. Khi Columbus căng buồm, hiển nhiên ông đã cho rằng Trái đất tròn, đó là vì sao ông lại tin chắc rằng ông có thể đến Ấn Äá»™ bằng cách Ä‘i vá» phÆ°Æ¡ng tây. Tuy nhiên, ông đã tÃnh sai quãng Ä‘Æ°á»ng. Ông nghÄ© Trái Äất là má»™t quả cầu nhá» hÆ¡n. Ông cÅ©ng đã không dá»± kiến gặp má»™t vùng đất rá»™ng trÆ°á»›c khi ông đến được Äông Ấn. Tuy nhiên, ông đã gá»i các thổ dân mà ông đã gặp ở thế giá»›i má»›i là các “Indian-dân da Ä‘á»â€ [những ngÆ°á»i Ấn Äá»™]. Quay vá» nhà , tuy thế, Columbus đã có thể nói cho những ngÆ°á»i đỡ đầu ông, Vua Ferdinand và Hoà ng háºu Isabella, rằng mặc dù ông không thấy Ấn Äá»™, ông có thể xác nháºn rằng thế giá»›i quả thá»±c tròn.
Tôi bắt đầu Ä‘i Ấn Äá»™ theo đúng hÆ°á»›ng đông, qua Frankfurt. Tôi dùng Lufthansa vá»›i vé hạng thÆ°Æ¡ng gia. Tôi biết chÃnh xác hÆ°á»›ng mình Ä‘i nhá» bản đồ GPS hiện trên mà n hình thòi ra từ ngăn của ghế ngồi trên máy bay. Tôi hạ cánh an toà n và đúng giá». Tôi cÅ©ng đã gặp những ngÆ°á»i được gá»i là Indian. Tôi cÅ©ng đã Ä‘i tìm nguồn già u có của Ấn Äá»™. Columbus đã tìm phần cứng – các kim loại quý, tÆ¡ lụa, và gia vị - nguồn già u có trong thá»i ông. Tôi đã tìm phần má»m, năng lá»±c trà óc, các thuáºt giải phức tạp, các công nhân tri thức, các call center [trung tâm phục vụ khách hà ng qua Ä‘iện thoại], các giao thức truyá»n, những Ä‘á»™t phá vá» kÄ© thuáºt quang há»c – các nguồn già u có của thá»i chúng ta. Columbus đã vui sÆ°á»›ng biến những ngÆ°á»i Indian ông gặp thà nh các nô lệ, má»™t quỹ lao Ä‘á»™ng chân tay tá»± do.
Tôi chỉ muốn hiểu vì sao những ngÆ°á»i Indian tôi gặp lại lấy việc là m của chúng ta, vì sao há» trở thà nh má»™t quỹ quan trá»ng nhÆ° váºy cho outsourcing [thuê là m ngoà i] dịch vụ và việc là m công nghệ thông tin (CNTT) từ Hoa Kì và các nÆ°á»›c công nghiệp khác. Columbus có hÆ¡n má»™t trăm ngÆ°á»i trên ba tà u của ông; tôi có má»™t nhóm nhá» từ kênh Discovery Times vừa thoải mái trong hai xe tải dã chiến, vá»›i các lái xe Ấn Äá»™ Ä‘i chân trần. Khi căng buồm, ấy là nói váºy, tôi cÅ©ng đã cho rằng thế giá»›i là tròn, song cái tôi bắt gặp ở Ấn Äá»™ tháºt đã hết sức là m lung lay niá»m tin của tôi và o ý niệm đó. Columbus tình cá» gặp châu MÄ© song ông nghÄ© mình đã khám phá ra má»™t phần Ấn Äá»™. Tôi thá»±c sá»± thấy Ấn Äá»™ và nghÄ© nhiá»u ngÆ°á»i tôi gặp ở đó là những ngÆ°á»i MÄ©. Má»™t số đã thá»±c sá»± lấy tên MÄ©, và những ngÆ°á»i khác bắt chÆ°á»›c rất cừ giá»ng nói MÄ© ở các call center và các kÄ© thuáºt kinh doanh MÄ© ở các phòng thà nghiệm phần má»m.
Columbus tâu lên vua và hoà ng háºu của mình rằng thế giá»›i tròn và ông đã Ä‘i và o lịch sá» nhÆ° ngÆ°á»i đầu tiên khám phá ra Ä‘iá»u nà y. Tôi quay vá» nhà và chia sẻ sá»± phát hiện chỉ vá»›i vợ, và chỉ thì thầm.
“Em yêuâ€, tôi thủ thỉ, “anh nghÄ© thế giá»›i là phẳngâ€.
Là m sao tôi đã Ä‘i đến kết luáºn nà y? Tôi nghÄ© bạn có thể nói tất cả bắt đầu trong phòng há»p của Nadan Nilekani ở công ti Infosys Technologies Limited. Infosys là má»™t trong các báu váºt của thế giá»›i CNTT Ấn Äá»™, và Nilekani, CEO [Tổng Ä‘iá»u hà nh] của công ti, má»™t trong những thuyá»n trưởng chÃn chắn và được kÃnh trá»ng nhất của ná»n công nghiệp Ấn Äá»™. Tôi Ä‘i xe vá»›i nhóm Discovery Times đến khu Infosys, khoảng bốn mÆ°Æ¡i phút từ trung tâm Bangalore, để thăm cÆ¡ sở và phá»ng vấn Nilekani. Äến khu Infosys bằng con Ä‘Æ°á»ng sứt sẹo, vá»›i các chú bò linh thiêng, các xe ngá»±a kéo, và các xe kéo có Ä‘á»™ng cÆ¡ tất cả cùng chen lấn sát cạnh xe chúng tôi. Tuy nhiên, má»™t khi bÆ°á»›c và o cổng Infosys bạn ở trong má»™t thế giá»›i khác. Má»™t bể bÆ¡i lá»›n cỡ khu nghỉ mát nép mình gữa các tảng đá mòn và những dải cỠđược cắt tỉa, sát ká» má»™t bãi cá» khổng lồ nhÆ° má»™t sân golf nhá». Có vô số quán ăn và má»™t câu lạc bá»™ sức khoẻ tuyệt vá»i. Các cao ốc kÃnh-và -thép dÆ°á»ng nhÆ° má»c lên giống cá» dại má»—i tuần. Trong má»™t số cao ốc đó, các nhân viên Infosys Ä‘ang viết các chÆ°Æ¡ng trình phần má»m cụ thể cho các công ti MÄ© hay châu Âu; trong các cao ốc khác, há» thá»±c hiện những công việc háºu trÆ°á»ng của các công ti siêu quốc gia lá»›n đặt cÆ¡ sở ở MÄ© và châu Âu - má»i thứ từ bảo trì máy tÃnh đến các đỠán nghiên cứu cụ thể đến trả lá»i các cuá»™c gá»i của khách hà ng từ khắp nÆ¡i trên thế giá»›i. An ninh là chặt, các camera theo dõi các cá»a, và nếu anh là m việc cho American Express, anh không thể Ä‘i và o cao ốc quản là các dịch vụ và nghiên cứu cho General Electric. Các kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ trẻ, nam và nữ, Ä‘i nhanh nhẹn từ cao ốc nà y sang cao ốc kia, lủng lẳng các thẻ ID [nháºn dạng]. Má»™t ngÆ°á»i có vẻ nhÆ° có thể lo các khoản thuế của tôi. NgÆ°á»i khác có vẻ nhÆ° cô có thể tháo rá»i máy tÃnh của tôi. Và ngÆ°á»i thứ ba có vẻ nhÆ° cô ta đã thiết kế nó!
Sau khi ngồi cho má»™t cuá»™c phá»ng vấn, Nilekani đã dẫn nhóm TV chúng tôi dạo quanh trung tâm há»™i nghị toà n cầu của Infosys- tầng zero của công nghiệp outsourcing Ấn Äá»™. Nó là má»™t phòng sâu thẳm lát ván ô gá»— nhìn giống má»™t phòng há»c được xếp thà nh dãy từ má»™t trÆ°á»ng luáºt Ivy League. Ở má»™t đầu có má»™t mà n hình đồ sá»™ cỡ bức tÆ°á»ng và ở trên cao có các camera trên trần cho há»™i nghị từ xa. “Äây là phòng há»™i nghị của chúng tôi, đây có lẽ là mà n hình lá»›n nhất châu à - gồm bốn mÆ°Æ¡i mà n hình số [gá»™p lại],†Nilekani tá»± hà o giải thÃch, chỉ lên mà n hình TV lá»›n nhất tôi đã từng thấy. Infosys, ông nói, có thể tổ chức má»™t cuá»™c há»™i nghị ảo của những ngÆ°á»i chÆ¡i chủ chốt của toà n bá»™ chuá»—i cung ứng toà n cầu của nó cho bất cứ dá»± án nà o và o bất cứ lúc nà o trên mà n hình siêu cỡ đó. NhÆ° thế các nhà thiết kế MÄ© của há» có thể nói chuyện trên mà n hình vá»›i các nhà viết phần má»m Ấn Äá»™ và các nhà sản xuất à châu của há» cùng má»™t lúc. “Chúng tôi có thể ngồi ở đây, ai đó từ New York, London, Boston, San Francisco, tất cả Ä‘á»u trá»±c tiếp [live]. Và có thể việc thá»±c hiện là ở Singapore, cho nên ngÆ°á»i ở Singapore cÅ©ng có thể trá»±c tiếp ở đây… Äó là toà n cầu hoá,†Nilekani nói. PhÃa trên mà n hình có tám chiếc đồng hồ tóm tắt rất khéo ngà y là m việc của Infosys: 24/7/365 [24 giá» má»™t ngà y; 7 ngà y má»™t tuần; 365 ngà y má»™t năm]. Các đồng hồ được gắn nhãn Tây MÄ©, Äông MÄ©, GMT, Ấn Äá»™, Singapore, Hong Kong, Nháºt Bản, Úc.
“Outsourcing chỉ là má»™t chiá»u của má»™t thứ cÆ¡ bản hÆ¡n nhiá»u Ä‘ang xảy ra hiện nay trên thế giá»›i,†Nilekani giải thÃch. “Cái xảy ra [và i] năm vừa qua là đã có má»™t sá»± đầu tÆ° ồ ạt và o công nghệ, đặc biệt trong thá»i đại bong bóng, khi hà ng trăm triệu dollar được đầu tÆ° để thiết láºp kết nối khắp nÆ¡i trên thế giá»›i, cáp biển, và tất cả các thứ đóâ€. Äồng thá»i, ông nói thêm, máy tÃnh đã trở nên rẻ hÆ¡n và phân tán khắp thế giá»›i, và đã có má»™t sá»± bùng nổ vá» phần má»m – e-mail, các phÆ°Æ¡ng tiện tìm kiếm nhÆ° Google, và phần má»m sở hữu riêng, có thể chẻ bất cứ công việc nà o và gá»i má»™t phần đến Boston, má»™t phần đến Bangalore, và má»™t phần đến Bắc Kinh, tạo dá»… dà ng cho bất cứ ai để phát triển từ xa. Khi tất cả các thứ nà y Ä‘á»™t nhiên xảy ra cùng lúc và o khoảng năm 2000, Nilekani nói thêm, chúng “đã tạo ra má»™t ná»n nÆ¡i việc là m tri thức, vốn trà tuệ, có thể được giao từ bất cứ đâu. Nó có thể được chia nhá», giao, phân phối, sản xuất và ráp lại cùng nhau lần nữa – và điá»u nà y đã cho cách là m việc của chúng ta má»™t Ä‘á»™ tá»± do hoà n toà n má»›i, đặc biệt việc là m có tÃnh chất trà tuệ… Và cái mà anh Ä‘ang nhìn thấy tại Bangalore ngà y nay thá»±c sá»± là đỉnh Ä‘iểm của tất cả những Ä‘iá»u trên kết hợp lại.â€
Chúng tôi ngồi trên Ä‘i văng bên ngoà i văn phòng của Nilekani, đợi Ä‘á»™i TV dá»±ng các camera. Tại má»™t Ä‘iểm, tóm tắt các ẩn ý của tất cả Ä‘iá»u nà y, Nilekani đã thốt ra má»™t cụm từ cứ lảng vảng trong đầu tôi. Ông nói vá»›i tôi, “Tom, sân chÆ¡i Ä‘ang được san phẳngâ€. à ông muốn nói là các nÆ°á»›c nhÆ° Ấn Äá»™ bây giá» có khả năng cạnh tranh vì lao Ä‘á»™ng tri thức toà n cầu nhÆ° chÆ°a từng bao giá» có - và rằng MÄ© tốt hÆ¡n hãy sẵn sà ng cho Ä‘iá»u nà y. MÄ© bị thách thức, nhÆ°ng, ông nhấn mạnh, sá»± thách thức sẽ là tốt cho MÄ© bởi vì chúng ta luôn sung sức nhất khi bị thách thức. Khi tôi rá»i khu Infosys vá» Bangalore tối hôm ấy và bị xóc suốt dá»c Ä‘Æ°á»ng ổ gà , tôi cứ ngẫm nghÄ© mãi vá» cụm từ đó: “Sân chÆ¡i Ä‘ang được san phẳngâ€.
Cái Nandan nói, tôi nghÄ©, là sân chÆ¡i Ä‘ang được san phẳng… Äược san phẳng? Äược san phẳng? Trá»i Æ¡i, ông ta nói vá»›i tôi thế giá»›i là phẳng!â€
Tôi ở đây, ở Bangalore – hÆ¡n 500 năm sau khi Columbus vượt qua Ä‘Æ°á»ng chân trá»i, dùng công nghệ hà ng hải thô sÆ¡ của thá»i ông, và trở vá» an toà n để chứng minh dứt khoát rằng thế giá»›i tròn – và má»™t trong những kÄ© sÆ° tinh nhanh nhất Ấn Äá»™, được Ä‘Ã o tạo tại há»c viện kÄ© thuáºt hà ng đầu của Ấn Äá»™ và được há»— trợ bởi công nghệ hiện đại nhất hiện nay, vá» cÆ¡ bản đã nói vá»›i tôi là thế giá»›i nà y phẳng, phẳng nhÆ° mà n hình mà trên đó ông ta có thể chủ trì cuá»™c há»p toà n bá»™ chuá»—i cung ứng toà n cầu của mình. Tháºm chà là thú hÆ¡n, ông biểu dÆ°Æ¡ng sá»± phát triển nà y nhÆ° má»™t Ä‘iá»u tốt, nhÆ° cá»™t mốc má»›i trong sá»± phát triển của loà i ngÆ°á»i và má»™t cÆ¡ há»™i lá»›n cho Ấn Äá»™ và thế giá»›i – má»™t sá»± thá»±c đã khiến thế giá»›i chúng ta phẳng!
Ngồi đằng sau chiếc xe đó, tôi đã viết vá»™i và ng bốn từ đó và o sổ tay của mình: “Thế giá»›i là phẳngâ€. Ngay khi viết chúng, tôi nháºn ra rằng đấy là thông Ä‘iệp cÆ¡ bản của má»i thứ tôi đã thấy và đã nghe ở Bangalore trong hai tuần là m phim. Sân chÆ¡i cạnh tranh toà n cầu được san bằng. Thế giá»›i được san phẳng.
Khi tôi nháºn rõ Ä‘iá»u nà y, cả hứng khởi và sá»± kinh hãi trà n đầy tôi. Nhà báo trong tôi hứng khởi khi đã tìm thấy má»™t khung khổ để hiểu kÄ© hÆ¡n các tin chÃnh buổi sáng và để giải thÃch cái xảy ra trên thế giá»›i ngà y nay. Rõ rà ng, hiện nay là có thể cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n bao giá» hết để hợp tác và cạnh tranh trong thá»i gian thá»±c vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n vá» nhiá»u loại việc là m khác nhau hÆ¡n từ nhiá»u ngõ ngách của hà nh tinh hÆ¡n và trên cÆ¡ sở bình đẳng hÆ¡n bất cứ thá»i gian nà o trÆ°á»›c đây trong lịch sá» loà i ngÆ°á»i – dùng máy tÃnh, e-mail, mạng, há»™i nghị từ xa, và phần má»m má»›i năng Ä‘á»™ng. Äó là cái Nandan đã nói cho tôi. Äó là cái tôi đã khám phá ra trong hà nh trình của tôi đến Ấn Äá»™ và xa hÆ¡n. Và đó là cái cuốn sách nà y nói vá». Khi bạn bắt đầu nghÄ© vá» thế giá»›i nhÆ° là phẳng, rất nhiá»u thứ có ý nghÄ©a theo những cách chúng không có trÆ°á»›c đây. NhÆ°ng Ä‘Ãch thân tôi cÅ©ng hứng khởi, bởi vì sá»± san phẳng thế giá»›i có nghÄ©a là bây giá» chúng ta Ä‘ang kết nối tất cả các trung tâm tri thức trên hà nh tinh lại thà nh má»™t mạng toà n cầu Ä‘Æ¡n nhất, mà - nếu hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị và chủ nghÄ©a khủng bố không cản Ä‘Æ°á»ng – thì sẽ có thể mở ra má»™t kỉ nguyên thịnh vượng và đổi má»›i gây sá»ng sốt.
NhÆ°ng suy ngẫm thế giá»›i phẳng cÅ©ng là m tôi trà n đầy kinh hãi, vá» mặt nghá» nghiệp và cá nhân. Sá»± kinh sợ riêng của tôi xuất phát từ sá»± thá»±c hiển nhiên rằng không chỉ những ngÆ°á»i viết phần má»m và các geek [các tay cá»± phách vá»] máy tÃnh được trao quyá»n để cá»™ng tác trong công việc ở má»™t thế giá»›i phẳng. Nó cÅ©ng là al-Qaeda và các mạng lÆ°á»›i khủng bố khác. Sân chÆ¡i không được san bằng chỉ theo cách thu hút và siêu trao quyá»n má»™t nhóm hoà n toà n má»›i của những ngÆ°á»i đổi má»›i sáng tạo. Nó được san bằng theo cách lôi kéo và siêu trao quyá»n má»™t nhóm hoà n toà n má»›i của những ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông và đà n bà giáºn dữ, nản chÃ, và bị là m nhục.
Vá» nghá» nghiệp, sá»± nháºn ra thế giá»›i là phẳng là m căng thẳng thần kinh vì tôi nháºn ra rằng sá»± san bằng nà y đã xảy ra khi tôi còn Ä‘ang ngủ, và tôi đã bá» quên nó. Tôi thá»±c sá»± không ngủ, mà đã báºn việc khác. TrÆ°á»›c 11 tháng 9 (11/9), tôi đã táºp trung theo dõi toà n cầu hoá và khai thác sá»± căng thẳng giữa các lá»±c “Lexus†của sá»± há»™i nháºp kinh tế và các lá»±c “Cây Ô liu†của bản sắc và chủ nghÄ©a dân tá»™c – do đó cuốn Xe Lexus và Cây Ô liu của tôi ra Ä‘á»i 1999. Song sau 11/9, các cuá»™c chiến tranh cây ô liu đã ám ảnh tôi hoà n toà n. Tôi dà nh hầu hết thá»i gian của mình chu du trong các thế giá»›i Ả Ráºp và Hồi giáo. Và o các năm đó tôi đã mất dấu vết toà n cầu hoá.
Tôi đã lại tìm thấy vết đó trên hà nh trình của tôi đến Bangalore tháng 2 năm 2004. Má»™t khi đã tìm thấy, tôi nháºn ra rằng có cái gì đó tháºt sá»± quan trá»ng đã xảy ra trong khi tôi gắn bó vá»›i các lùm cây ô liu của Kabul và Baghdad. Toà n cầu hoá đã Ä‘i đến má»™t mức má»›i hoà n toà n. Nếu bạn đặt cuốn Xe Lexus và Cây Ô liu và cuốn sách nà y lại vá»›i nhau, bạn sẽ Ä‘i đến kết luáºn là lẽ lịch sá» khái quát là đã có ba kỉ nguyên lá»›n của toà n cầu hoá. Thá»i đại đầu kéo dà i từ 1492- khi Columbus dÆ°Æ¡ng buồm, mở ra sá»± giao thÆ°Æ¡ng giữa Thế giá»›i CÅ© và Thế giá»›i Má»›i – cho đến khoảng 1800. Tôi sẽ gá»i thá»i đại nà y là Toà n cầu hoá 1.0. Nó đã là m thế giá»›i co lại từ má»™t kÃch thÆ°á»›c lá»›n thà nh cỡ trung bình. Toà n cầu hoá 1.0 là vá» các nÆ°á»›c và sức mạnh cÆ¡ bắp. Tức là , trong Toà n cầu hoá 1.0 tác nhân then chốt của sá»± thay đổi, Ä‘á»™ng lá»±c thúc đẩy quá trình há»™i nháºp toà n cầu đã là nÆ°á»›c bạn có bao nhiêu cÆ¡ bắp – bao nhiêu sức cÆ¡ bắp, bao nghiêu sức ngá»±a, sức gió, hay, muá»™n hÆ¡n, sức hÆ¡i nÆ°á»›c – và bạn đã có thể triển khai nó sáng tạo đến thế nà o. Trong kỉ nguyên nà y, các nÆ°á»›c và các chÃnh phủ (thÆ°á»ng được tôn giáo hay chủ nghÄ©a đế quốc hay sá»± kết hợp của cả hai xúi giục) đã dẫn Ä‘Æ°á»ng phá bá» các bức tÆ°á»ng và nối chặt thế giá»›i lại vá»›i nhau, thúc đẩy sá»± há»™i nháºp toà n cầu. Trong Toà n cầu hoá 1.0, các câu há»i chủ yếu là : NÆ°á»›c tôi hợp vá»›i sá»± cạnh tranh và các cÆ¡ há»™i toà n cầu ở chá»— nà o? Là m sao tôi có thể Ä‘i toà n cầu và cá»™ng tác vá»›i những ngÆ°á»i khác thông qua nÆ°á»›c tôi?
Kỉ nguyên lá»›n thứ hai, Toà n cầu hoá 2.0, kéo dà i từ 1800 đến 2000, bị gián Ä‘oạn bởi Äại Khủng hoảng và Chiến tranh Thế giá»›i I và II. Thá»i đại nà y là m thế giá»›i co từ cỡ trung bình xuống cỡ nhá». Trong Toà n cầu hoá 2.0, nhân tố then chốt của thay đổi, Ä‘á»™ng lá»±c thúc đẩy há»™i nháºp toà n cầu, đã là các công ti Ä‘a quốc gia. Các công ti Ä‘a quốc gia nà y tiến hà nh toà n cầu hoá vì thị trÆ°á»ng và lao Ä‘á»™ng, đầu tiên do sá»± bà nh trÆ°á»›ng của các công ti cổ phần Hà Lan và Anh và Cách mạng Công nghiệp là m mÅ©i nhá»n. Trong ná»a đầu của thá»i đại nà y, há»™i nháºp toà n cầu được cấp lá»±c bởi sá»± sụt giảm chi phà chuyên chở, nhá» Ä‘á»™ng cÆ¡ hÆ¡i nÆ°á»›c và đưá»ng sắt, và trong ná»a sau bởi sá»± sụt giảm các chi phà liên lạc - nhá» sá»± phổ biến của Ä‘iện tÃn, Ä‘iện thoại, PC, vệ tinh, cáp quang, và phiên bản ban đầu của World Wide Web (WWW). ChÃnh trong thá»i đại nà y mà chúng ta thá»±c sá»± thấy sá»± ra Ä‘á»i và trưởng thà nh của má»™t ná»n kinh tế toà n cầu, theo nghÄ©a rằng đã có sá»± dịch chuyển đủ của hà ng hoá và thông tin từ lục địa nà y sang lục địa khác để ở đó có má»™t thị trÆ°á»ng toà n cầu, vá»›i sá»± chênh lệch giá vá» các sản phẩm và lao Ä‘á»™ng. Các Ä‘á»™ng lá»±c ở đằng sau kỉ nguyên toà n cầu hoá nà y là các Ä‘á»™t phá vá» phần cứng - từ tà u hÆ¡i nÆ°á»›c và đưá»ng sắt lúc ban đầu đến Ä‘iện thoại và các máy tÃnh lá»›n và o lúc cuối. Và câu há»i lá»›n trong thá»i đại nà y đã là : Công ti tôi hợp vá»›i ná»n kinh tế toà n cầu ở chá»— nà o? Nó táºn dụng các cÆ¡ há»™i thế nà o? Là m sao tôi có thể Ä‘i toà n cầu và cá»™ng tác vá»›i những ngÆ°á»i khác qua công ti của tôi? Cuốn Xe Lexus và Cây Ô liu chủ yếu là vỠđỉnh Ä‘iểm của kỉ nguyên nà y, má»™t thá»i đại khi các bức tÆ°á»ng bắt đầu sụp đổ trên khắp thế giá»›i, và sá»± há»™i nháºp, và sá»± phản ứng dữ dá»™i vá»›i nó, lên má»™t mức má»›i hoà n toà n. NhÆ°ng ngay cả khi các bức tÆ°á»ng sụp đổ, vẫn còn nhiá»u rà o cản đối vá»›i sá»± há»™i nháºp toà n cầu suôn sẻ. Hãy nhá»›, khi Bill Clinton được bầu là m tổng thống năm 1992, hầu nhÆ° không ai ngoà i chÃnh phủ và giá»›i hà n lâm có e-mail, và khi tôi viết Xe Lexus và Cây Ô liu năm 1998, Internet và thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá» vừa má»›i cất cánh.
Phải, chúng đã cất cánh – cùng vá»›i nhiá»u thứ khác nữa đã cùng đến trong khi tôi ngủ. Và đó là là do vì sao tôi là lẽ trong cuốn sách nà y rằng và o khoảng năm 2000 chúng ta đã bÆ°á»›c và o má»™t kỉ nguyên má»›i hoà n toà n: Toà n cầu hoá 3.0. Toà n cầu hoá 3.0 là m thế giá»›i co từ cỡ nhá» xuống cỡ bé tà và đồng thá»i san bằng sân chÆ¡i. Và trong khi Ä‘á»™ng lá»±c trong Toà n cầu hoá 1.0 là các nÆ°á»›c tiến hà nh toà n cầu hoá và động lá»±c trong Toà n cầu hoá 2.0 là các công ti tiến hà nh toà n cầu hoá, Ä‘á»™ng lá»±c trong Toà n cầu hoá 3.0 - thứ cho nó đặc trÆ°ng Ä‘á»™c nhất vô nhị - là năng lá»±c má»›i tìm thấy cho các cá nhân để cá»™ng tác và cạnh tranh toà n cầu. Và cái đòn bẩy cho phép các cá nhân và các nhóm Ä‘i toà n cầu dá»… đến váºy và suôn sẻ đến váºy không phải là sức ngá»±a, không phải là phần cứng, mà là phần má»m- tất cả các loại ứng dụng má»›i – cùng chung vá»›i sá»± sáng tạo ra má»™t mạng cáp quang toà n cầu biến tất cả chúng ta thà nh láng giá»ng sát vách. Bây giá» các cá nhân phải, và có thể, há»i, Tôi hợp vá»›i cạnh tranh và các cÆ¡ há»™i toà n cầu ngà y nay ở chá»— nà o, và là m sao tôi có thể, tá»± mình, cá»™ng tác vá»›i những ngÆ°á»i khác má»™t cách toà n cầu?
Song Toà n cầu hoá 3.0 không chỉ khác các kỉ nguyên trÆ°á»›c ở chá»— nó là m thế giá»›i co lại và phẳng thế nà o và nó trao quyá»n cho các cá nhân ra sao. Nó khác ở chá»— Toà n cầu hoá 1.0 và Toà n cầu hoá 2.0 chủ yếu do các cá nhân và doanh nghiệp Âu MÄ© dẫn dắt. Tuy Trung Quốc thá»±c sá»± là ná»n kinh tế lá»›n nhất thế giá»›i trong thế kỉ mÆ°á»i tám, chÃnh các nÆ°á»›c, các công ti, những ngÆ°á»i thăm dò phÆ°Æ¡ng Tây tiến hà nh phần lá»›n việc toà n cầu hoá và định hình hệ thống. NhÆ°ng vá» sau nà y, Ä‘iá»u nà y sẽ ngà y cà ng Ãt đúng hÆ¡n. Bởi vì nó là m thế giá»›i co lại và phẳng, Toà n cầu hoá 3.0 ngà y cà ng nhiá»u sẽ được dẫn dắt không chỉ bởi các cá nhân mà cÅ©ng bởi các nhóm cá nhân – phi Tây phÆ°Æ¡ng, không da trắng – Ä‘a dạng hÆ¡n nhiá»u. Các cá nhân từ má»i nÆ¡i của thế giá»›i phẳng Ä‘á»u được trao quyá»n. Toà n cầu hoá 3.0 biến thà nh có thể cho rất nhiá»u ngÆ°á»i để cắm và chÆ¡i [plug and play], và bạn sẽ thấy má»i sắc cầu vồng con ngÆ°á»i tham gia.
(Trong khi sá»± trao quyá»n cho các cá nhân để hà nh Ä‘á»™ng toà n cầu là đặc tÃnh má»›i quan trá»ng nhất của Toà n cầu hoá 3.0, các công ti- to và nhá»- cÅ©ng được trao quyá»n má»™t cách má»›i nữa trong kỉ nguyên nà y. Tôi thảo luáºn chi tiết cả hai muá»™n hÆ¡n trong cuốn sách nà y).
Không cần phải nói, tôi đã chỉ có sá»± đánh giá lá» má» nhất vá» tất cả Ä‘iá»u nà y khi tôi rá»i văn phòng của Nandan ngà y ấy ở Bangalore. NhÆ°ng khi tôi ngồi suy ngẫm những thay đổi nà y ở ban công của phòng khách sạn của tôi tối hôm đó, tôi đã biết má»™t thứ: tôi muốn bá» má»i thứ và viết má»™t cuốn sách có thể cho phép tôi hiểu quá trình là m phẳng nà y đã diá»…n ra thế nà o và các hệ luỵ của nó có thể là gì đối vá»›i các nÆ°á»›c, các công ti, và các cá nhân. Cho nên tôi nhấc Ä‘iện thoại gá»i cho vợ tôi, Ann, và bảo cô, “anh sẽ viết má»™t cuốn sách nhan Ä‘á» Thế giá»›i là Phẳngâ€. Cô vừa buồn cÆ°á»i vừa tò mò - á», có thể buồn cÆ°á»i hÆ¡n là tò mò! Cuối cùng, tôi đã có khả năng thuyết phục được cô, và tôi hi vá»ng sẽ có khả năng là m thế vá»›i bạn, bạn Ä‘á»c thân mến. Hãy để tôi Ä‘Æ°a bạn quay vá» lúc đầu của hà nh trình của tôi đến Ấn Äá»™, và các Ä‘iểm phÆ°Æ¡ng đông khác, và chia sẻ vá»›i bạn má»™t số cuá»™c gặp tình cỠđã dẫn tôi đến kết luáºn rằng thế giá»›i không còn tròn – mà phẳng.
Jaithirth “Jerry†Rao là má»™t trong những ngÆ°á»i đầu tiên tôi gặp ở Bangalore- và tôi gặp anh chÆ°a hÆ¡n và i phút ở khách sạn Leela Palace trÆ°á»›c khi anh bảo tôi rằng anh có thể xá» là các tá» khai thuế của tôi và các yêu cầu kế toán khác tôi cần - từ Bangalore. Không, cảm Æ¡n, tôi đã có má»™t kế toán viên rồi ở Chicago. Jerry chỉ mỉm cÆ°á»i. Anh ta quá lịch sá»± để nói - rằng anh ta có thể là kế toán viên của tôi rồi, hay đúng hÆ¡n kế toán viên của của kế toán viên của tôi, nhá» sá»± bùng nổ vá» outsourcing việc chuẩn bị thuế.
“Äiá»u nà y xảy ra nhÆ° chúng ta nóiâ€, Rao bảo, anh quê ở Mumbai, trÆ°á»›c là Bombay, hãng của anh, MphasiS, có má»™t Ä‘á»™i các kế toán viên Ấn Äá»™ có khả năng là m công việc kế toán được outsource từ bất cứ bang nà o của MÄ© và chÃnh phủ liên bang. “Chúng tôi liên kết vá»›i nhiá»u hãng CPA [kiểm toán viên (công) có chứng chỉ] cỡ nhá» và vừa ở MÄ©â€.
“à anh nói giống kế toán viên của tôi?†tôi há»i. “Vâng, giống kế toán viên của anhâ€, Rao nói vá»›i má»™t nụ cÆ°á»i. Công ti của Rao đã Ä‘i tiên phong vá» má»™t phần má»m work flow [luồng công việc] vá»›i má»™t định dạng chuẩn là m cho outsourcing khai thuế rẻ và dá»…. Toà n bá»™ quá trình bắt đầu, Jerry giải thÃch, vá»›i má»™t kế toán viên ở Hoa Kì quét các tá» khai thuế năm ngoái của tôi, cá»™ng vá»›i các bản kê khai W-2, W-4, 1099, tiá»n thưởng, cổ phiếu của tôi- má»i thứ- và o má»™t máy chủ, đặt ở California hay Texas. “Bây giá» kế toán viên của anh, nếu anh ta xá» là thuế của anh ở hải ngoại, biết rằng anh thÃch không cho (ai đó ở ngoà i nÆ°á»›c) biết há» (tên) hay số An sinh Xã há»™i của anh, thì anh ta có thể chá»n giữ kÃn thông tin đóâ€, Rao nói. “Các kế toán viên ở Ấn Äá»™ [dùng máºt khẩu] gá»i tất cả thông tin thô má»™t cách trá»±c tiếp từ máy chủ ở MÄ©, và há» hoà n tất các tá» khai thuế của anh, vá»›i việc anh vẫn giấu tên. Tất cả các số liệu không ra ngoà i Hoa Kì để tuân thủ các quy chế riêng tư… Chúng tôi coi việc bảo vệ dữ liệu và sá»± riêng tÆ° rất nghiêm túc. Kế toán viên ở Ấn Äá»™ có thể nhìn thấy số liệu trên mà n hình của mình, nhÆ°ng anh ta không thể tải nó xuống hay in nó ra – chÆ°Æ¡ng trình của chúng tôi không cho phép việc đó. Nhiá»u nhất anh ta có thể là m là thá» nhá»› nó, giả nhÆ° anh ta có ý định xấu nà o đó. Các kế toán viên không được phép mang tháºm chà giấy và bút và o trong phòng khi há» là m việc trên các tá» khai thuếâ€.
Tôi bị tò mò vá» chÃnh là m thế nà o dạng tiên tiến nà y của dịch vụ outsourcing đã trở thà nh. “Chúng tôi là m nhiá»u ngà n tá» khaiâ€, Rao nói. HÆ¡n nữa, “CPA của anh ở MÄ© không cần tháºm chà ở văn phòng của há». Há» có thể ngồi trên má»™t bãi biển ở California và e-mail cho chúng tôi và nói, ‘Jerry, cáºu là m các tá» khai thuế Bang New York tháºt cừ, vì thế cáºu là m các tá» khai của Tom. Và Sonia, cáºu và đội của cáºu ở Delhi là m các tá» khai Washington và Florida’. Tiện thể, Sonia là m việc từ nhà cô ở Ấn Äá»™, [công ti không phải trả] chi phà chung. ‘Và các việc khác nà y, chúng thá»±c sá»± phức tạp, cho nên tôi tá»± là m chúng’.â€
Năm 2003, khoảng 25.000 tá» khai thuế MÄ© được là m ở Ấn Äá»™. Năm 2004 con số là 100.000. Năm 2005, dá»± kiến là 400.000. Trong má»™t tháºp niên, anh sẽ cho rằng kế toán viên của anh outsource việc chuẩn bị cÆ¡ bản của các tá» khai thuế của anh - nếu không hÆ¡n nữa.
“Anh đã và o nghá» nà y thế nà o?†tôi há»i Rao.
“Bạn tôi Jeroen Tas, má»™t ngÆ°á»i Hà Lan, và tôi Ä‘á»u đã là m cho Citigroup ở Californiaâ€, Rao giải thÃch. “Tôi là sếp của anh ta và má»™t hôm chúng tôi cùng trở vá» từ New York trên má»™t chuyến bay và tôi nói mình có kế hoạch thôi việc và anh ta bảo, ‘Tôi cÅ©ng thế’. Cả hai chúng tôi Ä‘á»u nói, ‘Vì sao chúng ta lại không khởi Ä‘á»™ng doanh nghiệp riêng của chúng ta?’ Vì thế và o năm 1997-98, chúng tôi cùng nhau Ä‘Æ°a ra má»™t kế hoạch kinh doanh để cung cấp các giải pháp Internet cao cấp cho các công ti lá»›n … Hai năm trÆ°á»›c, tuy váºy, tôi đã Ä‘i dá»± má»™t há»™i nghị công nghệ ở Las Vegas và má»™t số hãng kế toán [MÄ©] cỡ trung bình đã tiếp cáºn tôi, và há» nói rằng há» không thể đủ sức để Ä‘Æ°a ra các hoạt Ä‘á»™ng outsourcing lá»›n vá» thuế đến Ấn Äá»™, nhÆ°ng các gã [công ti] lá»›n có thể, và [những gã vừa] muốn vượt há». Vì lẽ đó chúng tôi đã phát triển má»™t sản phẩm phần má»m gá»i là VTR – Virtual Tax Room: Buồng Thuế Ảo- để cho phép các hãng kế toán cỡ vừa nà y dá»… dà ng outsource khai thuế.â€
Các hãng cỡ vừa nà y “có được má»™t sân chÆ¡i bằng phẳng hÆ¡n, mà trÆ°á»›c đây há» bị từ chối,†Jerry nói. “Äá»™t nhiên há» có thể tiếp cáºn đến cùng các lợi thế vá» quy mô mà các gã lá»›n hÆ¡n đã luôn có.â€
Có phải thông Ä‘iệp cho những ngÆ°á»i MÄ©, “Má, đừng để các con má lá»›n lên Ä‘i là m kế toán viên?†Tôi há»i.
Không tháºt váºy, Rao nói. “Cái mà chúng tôi là m là là m công việc tạp nhạp. Anh biết cần cái gì để chuẩn bị má»™t tá» khai thuế? Việc là m rất Ãt sáng tạo. Äấy là cái sẽ chuyển ra hải ngoạiâ€.
“Cái gì sẽ ở lại MÄ©?†Tôi há»i.
“Kế toán viên muốn ở lại trong nghá» tại MÄ© sẽ là ngÆ°á»i táºp trung và o nghÄ© ra các chiến lược sáng tạo phức hợp, nhÆ° tránh thuế hay né tránh thuế, quản là các quan hệ khách hà ngâ€, Rao nói. Anh hay chị ta sẽ bảo các khách hà ng của mình, ‘Tôi đã khiến công việc tạp nhạp được là m rất hiệu quả. Bây giá» hãy nói vá» là m thế nà o chúng tôi quản là tà i sản của anh và anh sẽ là m gì cho lÅ© trẻ của anh. Anh có muốn để má»™t số tiá»n nà o đó trong các quỹ quản thác [trust] của mình?’ Nó có nghÄ©a là có các thảo luáºn chất lượng-thá»i gian vá»›i các khách hà ng hÆ¡n là chạy vòng quanh giống những con gà vá»›i đầu bị cắt đứt từ tháng Hai đến tháng TÆ°, và thÆ°á»ng đệ Ä‘Æ¡n xin gia hạn đến tháng Tám, bởi vì hỠđã không có chất lượng thá»i gian vá»›i các khách hà ng.â€
Äánh giá từ má»™t tiểu luáºn trong tạp chà Accounting Today (7 tháng Bảy, 2004), quả thá»±c, Ä‘iá»u nà y có vẻ là tÆ°Æ¡ng lai. L. Gary Boomer, má»™t CPA và CEO của Boomer Consulting ở Manhattan, Kansas, đã viết, “Mùa [thuế] vừa rồi đã tạo ra hÆ¡n 100.000 tá» khai thuế [được outsource] và bây giỠđược mở rá»™ng ngoà i các tá» khai thuế cá nhân sang các quỹ quản thác, các há»™i buôn và các công ti… Là do chủ yếu khiến ngà nh kinh doanh đã có khả năng tăng quy mô nhanh nhÆ° nó đã có ba năm qua là do đầu tÆ° mà các công ti [đặt cÆ¡ sở ở nÆ°á»›c ngoà i] nà y đã tiến hà nh và o hệ thống, quy trình và đà o tạo.†Có khoảng bảy mÆ°Æ¡i ngà n ngÆ°á»i tốt nghiệp đại há»c ngà nh kế toán ở Ấn Äá»™ má»—i năm, ông nói thêm, nhiá»u trong số đó Ä‘i là m cho các hãng địa phÆ°Æ¡ng Ấn Äá»™ khởi đầu vá»›i 100 $ má»™t tháng. Vá»›i sá»± giúp đỡ của truyá»n thông tốc Ä‘á»™ cao, Ä‘Ã o tạo nghiêm ngặt, và các mẫu biểu chuẩn hoá, những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ trẻ nà y có thể được cải biến thà nh các kế toán viên phÆ°Æ¡ng Tây cÆ¡ bản khá nhanh vá»›i phần nhá» chi phÃ. Má»™t số hãng kế toán Ấn Äá»™ tháºm chà bắt đầu tiếp thị chÃnh há» cho các hãng MÄ© qua há»™i nghị từ xa và bá» qua việc Ä‘i lại. Boomer kết luáºn, “Nghá» kế toán hiện nay Ä‘ang biến đổi. Những ngÆ°á»i bấu vÃu và o quá khứ và chống lại sá»± thay đổi sẽ bị buá»™c dấn sâu hÆ¡n và o sá»± hà ng hoá hoá (commoditization). Những ngÆ°á»i có thể tạo ra giá trị thông qua sá»± lãnh đạo, các mối quan hệ và sức sáng tạo sẽ là m biến đổi ngà nh kinh doanh, cÅ©ng nhÆ° tăng cÆ°á»ng các mối quan hệ vá»›i các khách hà ng hiện có của há».â€
Cái anh Ä‘ang nói cho tôi, tôi bảo Rao, là bất kể nghá» của bạn là gì – bác sÄ©, luáºt sÆ°, kiến trúc sÆ°, kế toán viên - nếu bạn là má»™t ngÆ°á»i MÄ©, tốt hÆ¡n bạn hãy giá»i ở thứ dịch vụ nhạy cảm, bởi vì bất cứ thứ gì có thể được số hoá có thể được outsource cho nhà sản xuất hoặc khéo nhất hoặc rẻ nhất, hoặc cả hai. Rao trả lá»i, “Má»—i ngÆ°á»i phải táºp trung và o cái chÃnh xác là giá trị gia tăng của mình.â€
NhÆ°ng nếu tôi chỉ là má»™t kế toán viên trung bình thì sao? Tôi đã Ä‘i há»c ở má»™t đại há»c nhà nÆ°á»›c. Tôi có kết quả trung bình B+. Cuối cùng tôi có bằng CPA. Tôi là m việc ở má»™t hãng kế toán lá»›n, là m nhiá»u việc thông thÆ°á»ng. Tôi hiếm khi gặp khách hà ng. Há» giữ tôi ở đằng sau. NhÆ°ng đó là má»™t sinh kế tá» tế và vá» cÆ¡ bản hãng vừa lòng vá»›i tôi. Cái gì sẽ xảy ra vá»›i tôi trong hệ thống nà y?
“Äó là má»™t câu há»i hay,†Rao nói. “Chúng ta phải chân tháºt vá» nó. Chúng ta Ä‘ang ở giữa má»™t sá»± thay đổi công nghệ to lá»›n, và khi bạn sống trong má»™t xã há»™i ở đỉnh của sá»± thay đổi đó [nhÆ° MÄ©], khó để tiên Ä‘oán. Dá»… tiên Ä‘oán cho ai đó sống ở Ấn Äá»™. Trong mÆ°á»i năm chúng tôi sẽ là m nhiá»u thứ Ä‘ang được là m ở MÄ© ngà y nay. Chúng tôi có thể dá»± Ä‘oán tÆ°Æ¡ng lai của mình. NhÆ°ng chúng tôi ở sau các bạn. Các bạn xác định tÆ°Æ¡ng lai. MÄ© luôn luôn ở trên đỉnh của là n sóng sáng tạo má»›i… Cho nên là khó để nhìn và o mắt kế toán viên đó và nói đây là cái sẽ là . Chúng ta không được tầm thÆ°á»ng hoá Ä‘iá»u đó. Chúng ta phải xá» là nó và nói vá» nó má»™t cách chân tháºt … Bất cứ hoạt Ä‘á»™ng nà o mà chúng ta có thể số hoá và phân li chuá»—i giá trị, và di chuyển công việc Ä‘i đó đây, sẽ được di chuyển Ä‘i. Ai đó sẽ nói, ‘Ừ, nhÆ°ng anh không thể phục vụ tôi má»™t miếng thịt nÆ°á»›ng’. Äúng, nhÆ°ng tôi có thể là m việc đặt trÆ°á»›c bà n của anh ngồi ở bất cứ đâu trên thế giá»›i, nếu quán ăn không có má»™t ngÆ°á»i phụ trách. Chúng tôi có thể nói, ‘Vâng, ông Friedman, chúng tôi có thể dà nh cho ông má»™t bà n gần cá»a sổ’. Nói cách khác, có những phần của việc Ä‘i ăn cÆ¡m hiệu mà chúng ta có thể phân li và outsource. Nếu bạn quay lại và đá»c các sách giáo khoa kinh tế há»c cÆ¡ bản, chúng sẽ bảo: Các hà ng hoá được trao đổi, còn các dịch vụ được tiêu thụ và sản xuất ở cùng chá»—. Và bạn không thể xuất khẩu việc cắt tóc. Song chúng ta Ä‘ang đến gần việc xuất khẩu cắt tóc, phần việc hẹn. Bạn muốn cắt kiểu tóc gì? Bạn muốn thợ cắt nà o? Tất cả các thứ đó có thể và sẽ được má»™t call center ở rất xa là m.â€
Khi chúng tôi kết thúc cuá»™c nói chuyện, tôi há»i Rao tiếp theo anh sẽ là m gì. Anh ta trà n đầy sinh lá»±c. Anh bảo tôi anh đã nói chuyện vá»›i má»™t công ti Israel có những bÆ°á»›c tiến lá»›n vá» công nghệ nén cho phép truyá»n các hình quét CAT (Computer Assisted Tomography) tốt hÆ¡n và dá»… hÆ¡n qua Internet cho nên bạn có thể mau chóng có má»™t ý kiến thứ hai từ má»™t bác sÄ© cách xa ná»a vòng trái đất.
Và i tuần sau khi tôi nói chuyện vá»›i Rao, tôi nháºn được e-mail sau từ Bill Brody, hiệu trưởng Äại há»c Johns Hopkins, ngÆ°á»i tôi vừa phá»ng vấn cho cuốn sách nà y:
Tom mến, tôi nói tại má»™t cuá»™c há»™i nghị giáo dục y tế tiếp tục của trÆ°á»ng Hopkins cho các bác sÄ© xạ chẩn [radiologist] (tôi đã từng là má»™t radiologist) … Tôi chợt thấy má»™t tình hình rất hấp dẫn mà tôi nghÄ© anh có thể quan tâm. Tôi vừa được biết rằng nhiá»u bệnh viện nhá» và má»™t số bệnh viện vừa ở Hoa Kì, các radiologist Ä‘ang outsourcing việc Ä‘á»c các ảnh quét CAT cho các bác sÄ© ở Ấn Äá»™ và Úc!!! Hầu hết việc nà y xảy ra và o ban đêm (và có thể cuối tuần) khi các radiologist không có đủ nhân viên để lo việc yểm trợ trong bệnh viện. Trong khi má»™t số nhóm xạ chẩn sẽ dùng xạ chẩn từ xa [teleradiology] để chuyển các ảnh từ bệnh viện vá» nhà của há» (hay đến Vail hay Cape Cod, tôi giả sá») nhÆ° thế há» có thể diá»…n giải các ảnh và cho chẩn Ä‘oán 24/7, hiển nhiên các bệnh viện nhá» chuyển các bức ảnh quét cho các radiologist nÆ°á»›c ngoà i. Lợi thế là ban ngà y ở Úc hay Ấn Äá»™ khi ban đêm ở đây – cho nên yểm trợ ngoà i giá» trở nên dá»… là m hÆ¡n bằng chuyển các ảnh qua trái đất. Vì các ảnh CAT (và MRI-Magnetic Resonance Imaging) đã ở dạng số rồi và có sẵn để dùng trên mạng vá»›i má»™t giao thức chuẩn, không có vấn Ä‘á» gì để xem các ảnh ở bất cứ đâu trên thế giá»›i …Tôi cho rằng các radiologist ở đầu kia … phải được Ä‘Ã o tạo ở Hoa Kì và có các bằng, chứng chỉ và khả năng phù hợp… Các nhóm thá»±c hiện việc Ä‘á»c ngoà i giá» nà y được các radiologist MÄ© thuê há» gá»i là “các Cú ăn đêm – Nighthawksâ€.
Chúc tốt là nh,
Bill
Nhá» trá»i tôi là má»™t nhà báo và không phải là má»™t kế toán viên hay má»™t radiologist. Không có outsourcing nà o đối vá»›i tôi- cho dù má»™t số bạn Ä‘á»c nà o đó của tôi có thể muốn mục báo của tôi có thể chuyển Ä‘i Bắc Triá»u Tiên. Ãt nhất đó là cái tôi nghÄ©. Sau đó tôi nghe vá» hoạt Ä‘á»™ng của Reuters ở Ấn Äá»™. Tôi đã không có thá»i gian để thăm văn phòng Reuters ở Bangalore, nhÆ°ng tôi đã có khả năng nắm được Tom Glocer, CEO của Reuters, để nghe ông đã là m gì. Glocer là ngÆ°á»i Ä‘i tiên phong vá» outsourcing các yếu tố của chuá»—i cung tin thức.
Vá»›i 2.300 nhà báo quanh thế giá»›i, ở 197 văn phòng, phục vụ má»™t thị trÆ°á»ng bao gồm các nhà ngân hà ng đầu tÆ°, các nhà buôn bán các công cụ phái sinh, các nhà môi giá»›i chứng khoán, các báo, Ä‘Ã i phát thanh, truyá»n hình, và các đại là Internet, Reuters đã luôn có má»™t khán-thÃnh-Ä‘á»™c giả rất phức tạp để thoả mãn. Sau sá»± phá sản dot-com, tuy váºy, khi nhiá»u khách hà ng của nó trở nên rất có ý thức vá» chi phÃ, Reuters bắt đầu tá»± há»i mình, vì các là do cả vá» chi phà và hiệu quả: Chúng ta thá»±c sá»± cần đặt ngÆ°á»i của chúng ta và o đâu để cung ứng cho chuá»—i cung tin tức toà n cầu của chúng ta? Và chúng ta có thể thá»±c sá»± chia nhá» công việc của má»™t nhà báo và giữ má»™t phần ở London và New York và chuyển má»™t phần sang Ấn Äá»™?
Glocer bắt đầu ngó đến chức năng kiếm cÆ¡m cÆ¡ bản nhất mà Reuters cung cấp, là tin sốt dẻo vá» thu nháºp công ti và những tiến triển kinh doanh liên quan, từng giây của má»—i ngà y. “Exxon tiết lá»™ thu nháºp của nó và chúng ta cần Ä‘Æ°a Ä‘iá»u đó cà ng nhanh cà ng tốt lên các mà n hình khắp thế giá»›i: ‘Exxon kiếm được ba mÆ°Æ¡i chÃn cent quý nà y trái vá»›i ba mÆ°Æ¡i sáu cent quý trÆ°á»›c’. Năng lá»±c cốt lõi ở đó là tốc Ä‘á»™ và sá»± chÃnh xácâ€, Glocer giải thÃch. “Chúng ta không cần nhiá»u phân tÃch. Ta chỉ cần Ä‘Æ°a tin cÆ¡ bản cà ng nhanh cà ng tốt. Tin khẩn phải ra tÃnh bằng giây sau công bố của công ti, và bảng [cho thấy lịch sá» gần đây vá» thu nháºp quý] và i giây muá»™n hÆ¡nâ€.
Các loại tin đặc biệt vá» thu nháºp đó đối vá»›i kinh doanh tin là vanilla đối vá»›i kinh doanh kem - má»™t hà ng hoá cÆ¡ bản thá»±c sá»± có thể được là m ở bất cứ đâu trong thế giá»›i phẳng. Việc là m tri thức có giá trị gia tăng thá»±c xảy ra trong năm phút tiếp theo. Äó là khi anh cần má»™t nhà báo tháºt, ngÆ°á»i biết là m sao để có má»™t bình luáºn từ công ti, má»™t bình luáºn từ hai nhà phân tÃch hà ng đầu trong lÄ©nh vá»±c, và tháºm chà và i lá»i từ các đối thủ cạnh tranh để đặt báo cáo thu nháºp và o viá»…n cảnh. “Äiá»u đó cần má»™t táºp kÄ© năng báo chà cao hÆ¡n – ai đó có các quan hệ trên thị trÆ°á»ng, ngÆ°á»i biết ai là các nhà phân tÃch ngà nh giá»i nhất và đã Ä‘Æ°a đúng ngÆ°á»i Ä‘i ăn trÆ°aâ€, Glocer nói.
Sá»± phá sản dot-com và sá»± là m phẳng thế giá»›i đã buá»™c Glocer phải nghÄ© lại Reuters cung cấp tin thế nà o - liệu nó có thể chia nhá» các chức năng của má»™t nhà báo và chuyển các chức năng có giá trị gia tăng thấp sang Ấn Äá»™. Mục tiêu chÃnh của ông là để giảm sá»± chồng chéo tổng tiá»n lÆ°Æ¡ng của Reuters, trong khi bảo tồn cà ng nhiá»u việc là m báo giá»i cà ng tốt. “Cho nên việc đầu tiên chúng tôi đã là mâ€, Glocer nói, “là đi thuê sáu phóng viên ở Bangalore nhÆ° má»™t thá» nghiệm. Chúng tôi bảo, ‘Hãy bảo há» là m chỉ các tóm tắt tin đặc biệt và các bảng và bất cứ thứ gì khác có thể sai há» là m ở Bangalore’.â€
Những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ má»›i được thuê nà y có kiến thức kế toán và được Reuters huấn luyện, song hỠđược trả lÆ°Æ¡ng, ngà y nghỉ và trợ cấp y tế theo chuẩn địa phÆ°Æ¡ng. “Ấn Äá»™ là má»™t địa Ä‘iểm phong phú không thể tin nổi để tuyển ngÆ°á»i, không chỉ có kÄ© năng kÄ© thuáºt mà cả kÄ© năng tà i chÃnh,†Glocer nói. Khi má»™t công ti công bố thu nháºp của mình, má»™t trong những việc đầu tiên nó là m là trao cho các hãng Ä‘iện tÃn – Reuters, Dow Jones, và Bloomberg - để phân phát. “Chúng tôi sẽ lấy dữ liệu thô đó,†ông nói, “và rồi là má»™t cuá»™c chạy Ä‘ua xem chúng tôi có thể quay vòng nó nhanh ra sao. Bangalore là má»™t trong những nÆ¡i được nối mạng nhất trên thế giá»›i, và mặc dù có má»™t chút trá»… - má»™t giây hay Ãt hÆ¡n – để kéo thông tin sang đó, hoá ra là bạn có thể ngồi ở Bangalore và có được phiên bản Ä‘iện tá» của má»™t thông cáo báo chà và biến nó thà nh má»™t câu chuyện dá»… dà ng hệt nhÆ° bạn có thể là m ở London hay New Yorkâ€.
Sá»± khác biệt, tuy váºy, là lÆ°Æ¡ng và tiá»n thuê nhà ở Bangalore Ãt hÆ¡n má»™t phần năm so vá»›i ở các thủ đô phÆ°Æ¡ng Tây đó.
Trong khi kinh tế há»c và sá»± là m phẳng thế giá»›i đã đẩy Reuters xuống con Ä‘Æ°á»ng nà y, Glocer đã cố vui vẻ là m vì đằng nà o cÅ©ng phải là m. “Chúng tôi nghÄ© chúng tôi có thể trút gánh nặng báo cáo đã bị hà ng hoá hoá và khiến việc đó được là m má»™t cách có hiệu quả ở nÆ¡i khác trên thế giá»›i,†ông nói, và rồi tạo cÆ¡ há»™i cho các nhà báo Reuters theo quy Æ°á»›c để táºp trung và o việc là m báo và phân tÃch có giá trị gia tăng cao và thoả mãn cá nhân hÆ¡n nhiá»u. “Hãy giả nhÆ° anh là má»™t nhà báo Reuters ở New York. Anh đạt sá»± thoả mãn cuá»™c sống của mình bằng chuyển các công bố báo chà thà nh các há»™p trên các mà n hình hay là m việc phân tÃch?†Glocer há»i. Tất nhiên, là việc sau. Outsourcing các thông báo tin tức cho Ấn Äá»™ cÅ©ng cho phép Reuters mở rá»™ng bá» ngang của việc là m phóng sá»± của nó tá»›i nhiá»u công ti có vốn nhá» hÆ¡n, các công ti đã không có hiệu quả vá» chi phà đối vá»›i Reuters để theo dõi trÆ°á»›c đây vá»›i các nhà báo được trả lÆ°Æ¡ng cao hÆ¡n ở New York. NhÆ°ng vá»›i các phóng viên Ấn Äá»™ có lÆ°Æ¡ng thấp, có thể thuê nhiá»u ngÆ°á»i vá»›i chi phà của má»™t phóng viên ở New York, bây giá» có thể là m việc đó từ Bangalore. Mùa hè 2004, Reuters đã tăng hoạt Ä‘á»™ng ná»™i dung Bangalore của nó lên ba trăm nhân viên, nhắm cuối cùng đến tổng số má»™t ngà n rưởi. Má»™t và i trong số đó là các phóng viên Reuters kì cá»±u được cá» sang để huấn luyện các Ä‘á»™i Ấn Äá»™, má»™t số là các phóng viên là m các tin thu nháºp đặc biệt, nhÆ°ng hầu hết là các nhà báo là m phân tÃch dữ liệu chuyên biệt hÆ¡n má»™t chút – nghiá»n số [number crunching: tÃnh toán số liệu]- cho chà o bán chứng khoán.
“Rất nhiá»u khách hà ng của chúng tôi Ä‘ang là m cùng việc,†Glocer nói. “Nghiên cứu đầu tÆ° đã bóc toạc số lượng chi phà khổng lồ, vì thế rất nhiá»u hãng dùng là m ca ở Bangalore để là m việc kiếm cÆ¡m phân tÃch công tiâ€. Cho đến gần đây các hãng lá»›n ở Wall Street đã tiến hà nh nghiên cứu đầu tÆ° bằng tiêu hà ng triệu dollar cho các nhà phân tÃch ngôi sao và sau đó tÃnh má»™t phần chi phà lÆ°Æ¡ng của há» cho các phòng môi giá»›i chứng khoán của há», chúng chia sẻ kết quả phân tÃch vá»›i các khách hà ng tốt nhất của há», và tÃnh má»™t phần chi phà cho kinh doanh ngân hà ng đầu tÆ° của há», thÆ°á»ng dùng các phân tÃch tô hồng của má»™t công ti để nhá» việc kinh doanh ngân hà ng của nó. Theo sau các vụ Ä‘iá»u tra của Eliot Spitzer Tổng Chưởng là Bang New York vá» các táºp quán Wall Street, tiếp theo nhiá»u vụ bê bối, hoạt Ä‘á»™ng ngân hà ng đầu tÆ° và môi giá»›i chứng khoán đã phải tách bạch rõ rà ng – sao cho các nhà phân tÃch sẽ ngừng thổi phồng các công ti nhằm nháºn được hoạt Ä‘á»™ng ngân hà ng đầu tÆ° của há». NhÆ°ng nhÆ° má»™t kết quả, các hãng đầu tÆ° lá»›n ở Wall Street đã phải cắt giảm mạnh chi phà nghiên cứu thị trÆ°á»ng của há», tất cả bây giá» do riêng các phòng môi giá»›i chứng khoán chi trả. Và điá»u nà y tạo má»™t khuyến khÃch lá»›n đối vá»›i hỠđể outsource má»™t số công việc giải tÃch cho các nÆ¡i nhÆ° Bangalore. Bên cạnh việc có khả năng trả má»™t nhà phân tÃch ở Bangalore khoảng 15.000 $ tổng Ä‘á»n bù, trái vá»›i 80.000 $ ở New York hay London, Reuters đã thấy rằng các nhân viên Ấn Äá»™ của nó cÅ©ng thÆ°á»ng hay có há»c vá» tà i chÃnh và táºn tuỵ do có Ä‘á»™ng cÆ¡ cao nữa. Má»›i đây Reuters cÅ©ng đã mở má»™t trung tâm phát triển phần má»m ở Bangkok vì hoá ra là má»™t chá»— tốt để tuyển các nhà phát triển phần má»m những ngÆ°á»i mà tất cả các công ti phÆ°Æ¡ng Tây ganh Ä‘ua vì tà i năng ở Bangalore đã không để ý tá»›i.
Bản thân tôi bị xu hÆ°á»›ng nà y giằng xé. Sau khi bắt đầu sá»± nghiệp của mình nhÆ° má»™t phóng viên Ä‘iện tÃn vá»›i hãng UPI-United Press International, tôi có đồng cảm lá»›n lao vá»›i các phóng viên Ä‘iện tÃn và vá»›i các áp lá»±c, cả chuyên môn và tà i chÃnh, mà dÆ°á»›i đó há» là m việc cáºt lá»±c. Song UPI có thể vẫn phát đạt ngà y nay nhÆ° má»™t hãng Ä‘iện tÃn, mà nó không là , nếu giả nhÆ° nó đã có khả năng outsource việc kinh doanh cấp thấp hÆ¡n của nó khi tôi bắt đầu vá»›i tÆ° cách má»™t phóng viên ở London hai mÆ°Æ¡i lăm năm trÆ°á»›c.
“Khó xá» vá»›i nhân viên,†Glocer nói, ngÆ°á»i đã cắt gần má»™t phần tÆ° toà n bá»™ nhân viên Reuters, mà không có những tổn thÆ°Æ¡ng sâu sắc giữa các phóng viên. Ông nói, nhân viên Reuters hiểu rằng việc nà y phải là m sao cho công ti có thể sống sót và rồi thịnh vượng lại. Äồng thá»i, Glocer nói, “đấy là những ngÆ°á»i sà nh Ä‘iệu là m phóng sá»±. Há» thấy các khách hà ng của chúng tôi là m chÃnh xác cùng việc. Há» nắm được cốt truyện … Quan trá»ng là phải chân tháºt vá»›i con ngÆ°á»i vá» cái chúng ta là m và vì sao và không tô vẽ thông Ä‘iệp. Tôi tin vững chắc và o bà i há»c của các nhà kinh tế cổ Ä‘iển vá» di chuyển công việc đến nÆ¡i nó có thể được là m tốt nhất. Tuy nhiên, ta không được bá» qua rằng trong má»™t số trÆ°á»ng hợp, cá nhân những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng sẽ không dá»… tìm việc là m má»›i. Äối vá»›i há», việc giữ lại và má»™t mạng lÆ°á»›i an sinh xã há»™i thÃch đáng là cần thiếtâ€.
Trong má»™t ná»— lá»±c để giải quyết trá»±c tiếp vá»›i nhân viên Reuters, David Schlesinger đứng đầu Reuters MÄ©, đã gá»i cho tất cả các nhân viên biên táºp má»™t thÆ° báo, chứa Ä‘oạn trÃch sau:
OFF-SHORING VỚI NGHĨA VỤ Tôi lá»›n lên ở New London, Connecticut, trong thế kỉ mÆ°á»i chÃn đã là má»™t trung tâm săn cá voi lá»›n. Trong các năm 1960 và 70 cá voi đã hết từ lâu và các nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng chÃnh ở vùng Ä‘á»u gắn vá»›i quân Ä‘á»™i – không là má»™t Ä‘iá»u ngạc nhiên trong kỉ nguyên Việt Nam. Bố mẹ bạn há»c của tôi đã là m việc tại Electric Boat, Tổ chức Hải quân và Tuần Duyên hải. Cổ tức hoà bình lại là m thay đổi vùng nà y má»™t lần nữa, và bây giá» nó nổi tiếng nhất vì các casino cá» bạc lá»›n của Mohegan Sun và Foxwoods và vì các nhà nghiên cứu dược của Pfizer. Các việc là m mất Ä‘i; các việc là m được tạo ra. Các kÄ© năng không còn được sá» dụng; cần đến các kÄ© năng má»›i. Vùng đã thay đổi, ngÆ°á»i dân đã thay đổi. New London, tất nhiên, đã không là độc nhất. Bao nhiêu thị trấn xay xát đã thấy các cối xay của mình đóng cá»a; bao nhiêu thà nh thị là m già y đã thấy ngà nh già y di Ä‘i nÆ¡i khác; bao nhiêu thị trấn má»™t thá»i đã rất mạnh vá» dệt may bây giá» mua tất cả đồ vải lanh từ Trung Quốc? Sá»± thay đổi là khắc nghiệt. Sá»± thay đổi là khắc nghiệt nhất vá»›i những ngÆ°á»i bị bất ngá» giáng xuống. Sá»± thay đổi cÅ©ng khắc nghiệt nhất đối vá»›i những ngÆ°á»i có khó khăn thay đổi. Song sá»± thay đổi là tá»± nhiên; sá»± thay đổi không phải là má»›i; sá»± thay đổi là quan trá»ng. Cuá»™c tranh cãi hiện thá»i vá» off-shoring là gay gắt má»™t cách nguy hiểm. Song tranh cãi vá» công việc di sang Ấn Äá»™, Trung Quốc và Mexico thá»±c sá»± không khác cuá»™c tranh luáºn má»™t thá»i vá» việc là m tà u ngầm bá» New London hay việc là m già y bá» Massachusetts hay việc là m dệt may bá» Bắc Carolina. Công việc được là m ở nÆ¡i nó có thể được là m có kết quả và hiệu quả nhất. Äiá»u đó cuối cùng giúp các New London, New Bedford, và các New York của thế giá»›i nà y tháºm chà nhiá»u hÆ¡n các Bangalore hay Thẩm Khuyến. Nó giúp bởi vì nó giải phóng con ngÆ°á»i và vốn để là m công việc khác, tinh xảo hÆ¡n, và nó giúp bởi vì nó tạo cÆ¡ há»™i để sản xuất sản phẩm cuối cùng rẻ hÆ¡n, là m lợi cho các khách hà ng ngang nhÆ° nó giúp công ti. Chắc chắn khó đối vá»›i các cá nhân để nghÄ© vá» công việc “của há»â€ rá»i Ä‘i, được là m xa hà ng ngà n dặm bởi ai đó kiếm Ãt hÆ¡n hà ng ngà n dollar má»™t năm. NhÆ°ng đây là lúc để nghÄ© vá» cÆ¡ há»™i cÅ©ng nhÆ° vá» ná»—i Ä‘au, đúng nhÆ° là lúc để nghÄ© vá» các nghÄ©a vụ của off-shoring cÅ©ng nhÆ° vá» các cÆ¡ há»™i … Má»—i ngÆ°á»i, hệt nhÆ° má»—i công ti, phải chăm lo váºn mệnh kinh tế riêng của mình, hệt nhÆ° cha ông chúng ta trong các cối xay, các hiệu và nhà máy già y đã chăm lo.
“MÀN HÃŒNH ÄANG CHÃY?â€
Anh có biết má»™t call center Ấn Äá»™ nghe giống thế nà o?
Trong khi là m phim tà i liệu vá» outsourcing, Ä‘á»™i TV và tôi đã ở má»™t buổi tối tại call center “24/7 Customer†do ngÆ°á»i Ấn Äá»™ sở hữu ở Bangalore. Call center nà y là má»™t thứ lai tạp giữa má»™t kà túc xá đại há»c dà nh cho cả nam lẫn nữ và má»™t ngân hà ng Ä‘iện thoại huy Ä‘á»™ng tiá»n cho Ä‘Ã i TV công cá»™ng địa phÆ°Æ¡ng. Có nhiá»u tầng vá»›i các phòng đầy khoảng hai mÆ°Æ¡i mấy ngÆ°á»i là m việc vá»›i Ä‘iện thoại - tổng cá»™ng khoảng hai ngà n rưởi ngÆ°á»i. Má»™t số được biết nhÆ° các nhân viên “outbound-từ bên ngoà iâ€, bán má»i thứ từ thẻ tÃn dụng đến số phút Ä‘iện thoại. Những ngÆ°á»i khác xá» là các cuá»™c gá»i “inbound-vá»â€ - má»i thứ từ tìm hà nh là thất lạc cho các khách hà ng của các hãng hà ng không MÄ© và châu Âu đến giải quyết các vấn Ä‘á» máy tÃnh cho những ngÆ°á»i tiêu dùng MÄ© bị lẫn lá»™n. Các cuá»™c gá»i được chuyển đến đây bằng vệ tinh và cáp quang dÆ°á»›i biển. Má»—i tầng mênh mông của call center gồm các cụm những ngăn khối nhá». Những ngÆ°á»i trẻ là m việc trong các Ä‘á»™i nhá» dÆ°á»›i ngá»n cá» của công ti mà há» cung cấp há»— trợ Ä‘iện thoại. NhÆ° thế má»™t góc có thể là nhóm Dell, góc khác có thể là cá» bay của Microsoft. Äiá»u kiện là m việc của há» nhìn giống nhÆ° ở công ti bảo hiểm trung bình của bạn. Tuy tôi chắc là có các call center hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° các cÆ¡ sở bóc lá»™t công nhân tà n tệ, 24/7 không phải là má»™t trong số đó.
Hầu hết thanh niên tôi đã phá»ng vấn Ä‘á»u Ä‘Æ°a tất cả hay má»™t phần lÆ°Æ¡ng của há» cho bố mẹ há». Thá»±c ra, nhiá»u trong số há» có lÆ°Æ¡ng khởi Ä‘iểm cao hÆ¡n lÆ°Æ¡ng hÆ°u của bố mẹ. Äối vá»›i việc là m mức má»›i và o ná»n kinh tế toà n cầu, đấy là khoảng gần nhÆ° nó nháºn được.
Tôi lang thang quanh khu Microsoft khoảng sáu giá» chiá»u theo giá» Bangalore, khi hầu hết các bạn trẻ nà y bắt đầu ngà y là m việc của hỠđể trùng vá»›i rạng sáng ở MÄ©, khi tôi há»i má»™t chuyên gia máy tÃnh trẻ ngÆ°á»i Ấn Äá»™ ở đó má»™t câu há»i Ä‘Æ¡n giản: Trên tầng nà y kỉ lục vá» cuá»™c gá»i dà i nhất để giúp ngÆ°á»i MÄ© nà o đó bị lạc trong mê cung phần má»m của mình là bao nhiêu?
“MÆ°á»i má»™t giá»,†anh ta trả lá»i ngay tức khắc.
“MÆ°á»i má»™t giá»?†tôi la lên.
“MÆ°á»i má»™t giá»,†anh ta nói.
Tôi chẳng có cách nà o để kiểm tra liệu Ä‘iá»u nà y có đúng không, nhÆ°ng bạn có nghe các mẩu của các cuá»™c nói chuyện quen thuá»™c kì quặc khi bạn lang thang trên sà n ở 24/7 và chỉ nghe qua vai của các nhân viên khác nhau của call center khi há» là m việc. Äây là má»™t mẫu nhá» của cái chúng tôi đã nghe tối đó khi chúng tôi quay phim cho Discovery Times. Nó phải được Ä‘á»c, nếu bạn có thể tưởng tượng Ä‘iá»u nà y, theo giá»ng của ai đó vá»›i giá»ng Ấn Äá»™ cố bắt chÆ°á»›c giá»ng MÄ© hay Anh. CÅ©ng tưởng tượng rằng bất kể các giá»ng nói ở đầu bên kia có thô lá»—, buồn rầu, cáu kỉnh, hay xấu tÃnh đến thế nà o, những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ trẻ nà y không ngừng và lúc nà o cÅ©ng lịch sá»±.
Nhân viên call center nữ: “Chà o [buổi chiá»u], tôi có thể nói chuyện vá»›i …?†(Ai đó ở đầu bên kia vừa dáºp Ä‘iện thoại xuống).
Nhân viên call center nam: “Dịch vụ buôn bán đây, tôi là Jerry, tôi có thể giúp?†(Các nhân viên call center Ấn Äá»™ lấy tên phÆ°Æ¡ng Tây do há» tá»± chá»n. à tưởng, tất nhiên, là để khiến các khách hà ng MÄ© hay châu Âu cảm thấy thoải mái hÆ¡n. Hầu hết các thanh niên Ấn Äá»™ mà tôi nói vá» chuyện nà y đã không bá»±c mình mà coi nó nhÆ° má»™t cÆ¡ há»™i để có má»™t chút vui đùa. Trong khi má»™t và i ngÆ°á»i chỉ chá»n Susan hay Bob, má»™t số thá»±c sá»± sáng tạo).
Nhân viên nữ ở Bangalore nói vá»›i má»™t ngÆ°á»i MÄ©: “Tôi tên là Ivy Timberwoods và tôi gá»i ngà i …â€
Nhân viên nữ ở Bangalore nháºn diện má»™t ngÆ°á»i MÄ©: “Có thể cho tôi bốn số cuối của số Anh sinh Xã há»™i của anh?â€
Nhân viên nữ ở Bangalore cho lá»i chỉ dẫn cứ nhÆ° cô ở Manhattan và nhìn ra cá»a sổ phòng cô: “Vâng, chúng tôi có má»™t chi nhánh ở ÄÆ°á»ng Bảy MÆ°Æ¡i TÆ° và Thứ Hai, má»™t chi nhánh ở [ÄÆ°á»ng] Năm MÆ°Æ¡i TÆ° và Lexington …â€
Nhân viên nam ở Bangalore bán thẻ tÃn dụng mà anh chẳng bao giá» có thể mua cho bản thân mình: “Thẻ nà y là thẻ có phà suất tÃn dụng hà ng năm APR [Annual Percentage Rate] thấp nhất…â€
Nhân viên nữ ở Bangalore giải thÃch cho má»™t bà MÄ© xá» là tà i khoản séc của mình thế nà o: “Séc số sáu-sáu-năm là tám mÆ°Æ¡i mốt dollar và năm mÆ°Æ¡i lăm cent. Bà vẫn còn má»™t khoản phải trả ba mÆ°Æ¡i dollar. Bà hiểu rõ tôi không?â€
Nhân viên nữ ở Bangalore sau khi dẫn má»™t ngÆ°á»i MÄ© qua má»™t trục trặc máy tÃnh: “Không có vấn Ä‘á» gì, ông Jassup. Cảm Æ¡n ông đã dà nh thá»i gian. Cẩn tháºn nhé. Bye-byeâ€.
Nhân viên nữ ở Bangalore sau khi ai đó vừa chỉ trÃch gay gắt cô trên Ä‘iện thoại: “Alô? Alô?â€
Nhân viên nữ ở Bangalore xin lá»—i vì gá»i ai đó ở MÄ© quá sá»›m: “Äây chỉ là má»™t cuá»™c gá»i xã giao, tôi sẽ gá»i lại muá»™n hÆ¡n và o buổi tối …â€
Nhân viên nam ở Bangalore rất muốn thá» bán má»™t thẻ tÃn dụng hà ng không cho ai đó ở MÄ© ngÆ°á»i có vẻ không muốn: “Có phải vì bà có quá nhiá»u thẻ tÃn dụng, hay bà không thÃch Ä‘i máy bay, bà Bell?â€
Nhân viên nữ ở Bangalore thá» nói chuyện vá»›i má»™t ngÆ°á»i MÄ© vì máy tÃnh của bà ta bị há»ng: “Bắt đầu chuyển giữa merory OK và memory test …â€
Nhân viên nam ở Bangalore là m cùng việc: “Tốt, sau đó, hãy gõ và o ba và ấn nút Enter …â€
Nhân viên nữ ở Bangalore thá» giúp má»™t ngÆ°á»i MÄ© không thể nán thêm má»™t giây nữa trên Ä‘Æ°á»ng dây trợ giúp: “Vâng, cô ạ, tôi hiểu là cô Ä‘ang vá»™i đúng lúc nà y. Tôi chỉ thá» giúp cô ra …â€
Nhân viên nữ ở Bangalore bị má»™t chỉ trÃch gay gắt khác: “Vâng, ôi, thế khi nà o sẽ …â€
CÅ©ng nhân viên ấy ở Bangalore bị má»™t chỉ trÃch gay gắt khác: “Vì sao, Bà Kent, đó không phải là …â€
CÅ©ng nhân viên ấy ở Bangalore bị má»™t chỉ trÃch gay gắt khác: “NhÆ° má»™t bản [sao] an toà n … Alô?â€
CÅ©ng nhân viên ấy ở Bangalore ngÆ°á»›c lên từ Ä‘iện thoại của mình: “Tôi hẳn có má»™t ngà y xui xẻo!â€
Nhân viên nữ ở Bangalore thá» giúp má»™t bà ngÆ°á»i MÄ© vá»›i má»™t sá»± cố máy tÃnh mà cô chÆ°a bao giá» nghe thấy trÆ°á»›c đây: “Có vấn Ä‘á» gì vá»›i chiếc máy nà y, thÆ°a bà ? mà n hình Ä‘ang cháy à ?â€
Hiện tại có khoảng 245.000 ngÆ°á»i Ấn Äá»™ trả lá»i các cuá»™c gá»i Ä‘iện thoại đến từ má»i nÆ¡i trên thế giá»›i hay quay số ra để khẩn khoản chà o má»i ngÆ°á»i ta mua thẻ tÃn dụng hay Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng hay hối phiếu quá hạn. Những việc là m call center nà y là các việc là m lÆ°Æ¡ng thấp, uy tÃn thấp ở MÄ©, nhÆ°ng khi chuyển qua Ấn Äá»™ chúng trở thà nh những việc là m có lÆ°Æ¡ng cao, uy tÃn cao. Tinh thần đồng Ä‘á»™i ở 24/7 và các call center khác mà chúng tôi đã đến thăm có vẻ khá cao, và những ngÆ°á»i trẻ nà y hoà n toà n háo hức để chia sẻ má»™t số cuá»™c nói chuyện Ä‘iện thoại kì quái mà hỠđã có vá»›i những ngÆ°á»i MÄ© đã quay số 1-800-HELP, nghÄ© nhÆ° há» kết thúc nói chuyện vá»›i ai đó quanh khối [nhà ], chứ không phải quanh thế giá»›i.
C. M. Meghna, má»™t nhân viên nữ của 24/7 call center, nói vá»›i tôi, “tôi có rất nhiá»u khách hà ng gá»i đến [vá»›i các câu há»i] tháºm chà không liên quan gì đến sản phẩm mà chúng tôi buôn bán. Há» gá»i đến bởi vì há» bị mất và của há» hay chỉ để nói chuyện vá»›i ai đó. Tôi nói chẳng hạn, ‘OK, được thôi, có thể chị phải ngó ở gầm giÆ°á»ng [để tìm chiếc vÃ] hay ngó nÆ¡i chị thÆ°á»ng để nó,’ và chị ta nói giống nhÆ°, ‘OK, cảm Æ¡n rất nhiá»u vì sá»± giúp đỡ’.â€
Nitu Somaiah: “Má»™t trong những khách hà ng há»i tôi lấy ông ta.â€
Sophie Sunder là m việc cho phòng hà nh là thất lạc của hãng Delta: “Tôi nhá»› bà nà y gá»i từ Texas,†cô nói, “và bà ta, giống nhÆ° khóc trên Ä‘iện thoại. Bà đã bay hai chuyến nối tiếp nhau và bà mất túi xách của mình, trong túi xách có áo cÆ°á»›i và nhẫn cÆ°á»›i của con gái bà và tôi cảm thấy rất buồn cho bà và tôi chẳng có thể là m gì. Tôi đã không có thông tin nà oâ€.
“Hầu hết khách hà ng Ä‘á»u giáºn dữ,†Sunder nói. “Việc đầu tiên há» nói là , ‘Túi của tôi đâu? Tôi muốn túi của mình bây giá»!’ Chúng tôi chẳng hạn phải nói, ‘Xin lá»—i, có thể cho tôi biết há» và tên?’ ‘NhÆ°ng túi của tôi đâu!’ Má»™t số ngÆ°á»i há»i tôi là ngÆ°á»i nÆ°á»›c nà o? Chúng tôi được bảo phải nói tháºt, [nên] chúng tôi bảo hỠẤn Äá»™. Má»™t số ngÆ°á»i nghÄ© là Indiana. Tôi bảo đó là nÆ°á»›c cạnh Pakistanâ€.
Tuy tuyệt đại Ä‘a số cuá»™c gá»i là khá thông thÆ°á»ng và nhà m chán, cạnh tranh vì các việc là m nà y là mãnh liệt – không chỉ vì há» trả lÆ°Æ¡ng khá, mà vì bạn có thể là m việc ban đêm và đi há»c trong má»™t phần ban ngà y, cho nên chúng là bà n đạp đến má»™t cuá»™c sống có tiêu chuẩn cao hÆ¡n. P. V. Kannan, CEO và đồng sáng láºp của 24/7, đã giải thÃch cho tôi tất cả hoạt Ä‘á»™ng thế nà o: “Ngà y nay chúng tôi có hÆ¡n bốn ngà n cá»™ng tác viên trải ra ở Bangalore, Hyderabad, và Chennai. Các cá»™ng tác viên của chúng tôi khởi đầu vá»›i lÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°a vá» nhà khoảng 200 $ má»™t tháng, rồi lên 300 $ đến 400 $ má»™t tháng sau sáu tháng. Chúng tôi cÅ©ng cấp (vé) tà u xe, bữa trÆ°a, và bữa tối mà không phải trả thêm đồng nà o. Chúng tôi cung cấp bảo hiểm nhân thá», bảo hiểm y tế cho toà n bá»™ gia đình và các phúc lợi khácâ€.
Vì thế, toà n bá»™ chi phà cho má»—i nhân viên call center thá»±c sá»± là khoảng 500 $ má»™t tháng khi há» khởi đầu và gần 600 $ đến 700 $ má»™t tháng sau sáu tháng. Má»—i ngÆ°á»i cÅ©ng được hưởng các phần thưởng theo thà nh tÃch cho phép há» kiếm được, trong các trÆ°á»ng hợp nhất định, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i 100 phần trăm lÆ°Æ¡ng cÆ¡ bản của há». “Khoảng 10 đến 20 phần trăm các cá»™ng tác viên của chúng tôi theo Ä‘uổi bằng cấp vá» kinh doanh hay khoa há»c máy tÃnh trong các giá» ban ngà y,†Kannan nói, thêm và o đó hÆ¡n má»™t phần ba tham gia loại huấn luyện thêm nà o đó vá» máy tÃnh hay kinh doanh, cho dù không nhằm đạt bằng cấp. “Khá thÆ°á»ng xuyên ở Ấn Äá»™ đối vá»›i ngÆ°á»i dân theo Ä‘uổi giáo dục suốt các năm tuổi hai mÆ°Æ¡i - tá»± cải thiện là má»™t chủ Ä‘á» lá»›n và được cha mẹ và các công ti khuyến khÃch má»™t cách tÃch cá»±c. Chúng tôi tà i trợ má»™t chÆ°Æ¡ng trình MBA cho những ngÆ°á»i là m kiên định vá»›i các lá»›p cả ngà y và o cuối tuần. Má»i ngÆ°á»i là m tám giá» má»™t ngà y, năm ngà y má»™t tuần, vá»›i hai đợt giải lao [má»—i đợt] mÆ°á»i lăm phút và má»™t giỠăn trÆ°a hay ăn tốiâ€.
Không ngạc nhiên, trung tâm dịch vụ khách hà ng 24/7 nháºn được khoảng bảy trăm Ä‘Æ¡n xin việc má»™t ngà y, nhÆ°ng chỉ 6 phần trăm ngÆ°á»i xin việc được thuê. Äây là má»™t mẩu từ buổi tuyển nhân viên call center ở má»™t trÆ°á»ng chuyên nghiệp nữ ở Bangalore:
Tuyển má»™ viên 1: “Chà o các emâ€.
Cả lá»›p đồng thanh: “Chà o cô ạâ€.
Tuyển má»™ viên 1: “Chúng tôi được má»™t số công ti Ä‘a quốc gia ở đây thuê là m việc tuyển ngÆ°á»i cho há». Khách hà ng chÃnh mà chúng tôi tuyển [cho] hôm nay là Honeywell. Và cả cho America Onlineâ€.
Các nữ thanh niên - nhiá»u trong số há» - sau đó sắp hà ng vá»›i Ä‘Æ¡n xin việc và đợi để được tuyển má»™ viên phá»ng vấn ở má»™t bà n gá»—. Äây là thà dụ má»™t số cuá»™c phá»ng vấn nghe giống thế nà o:
Tuyển má»™ viên 1: “Em kiếm loại việc là m nà o?â€
NgÆ°á»i xin việc 1: “Nó phải dá»±a và o đánh giá, rồi, ở đâu em có thể phát triển, em có thể thăng tiến trong sá»± nghiệp của emâ€.
Tuyển má»™ viên 1: “Em phải tá»± tin hÆ¡n vá» mình khi nói. Em rất bồn chồn. Chị muốn em lo má»™t chút vá» việc đó và rồi liên hệ vá»›i chúng tôiâ€.
Tuyển má»™ viên 2 vá»›i má»™t ứng viên khác: “Nói cho chị má»™t chút vá» bản thân emâ€.
NgÆ°á»i xin việc 2: “Em đã qua [kì thi] SSC vá»›i kết quả xuất sắc. P đệ nhị cÅ©ng vá»›i Ä‘iểm Æ°u tú. Và em cÅ©ng có 70 phần trăm tổng hợp trong hai năm trÆ°á»›câ€. (Äây là biệt ngữ Ấn Äá»™ tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i Ä‘iểm trung bình GPA [Grade Point Average] và điểm trắc nghiệm SAT [Scholastic Aptitude Test]).
Tuyển má»™ viên 2: “Cháºm hÆ¡n má»™t chút. Äừng căng thẳng. Hãy bình tÄ©nhâ€.
BÆ°á»›c tiếp theo cho các ứng viên được thuê ở má»™t call center là chÆ°Æ¡ng trình huấn luyện, mà hỠđược trả tiá»n để tham dá»±. Nó kết hợp việc há»c là m thế nà o để giải quyết các quá trình đặc thù cho công ti mà các cuá»™c gá»i của nó há» sẽ phải nháºn hay gá»i, và tham dá»± cái gá»i là “lá»›p trung hoà giá»ng nóiâ€. Äấy là các buổi há»c suốt ngà y vá»›i má»™t thà y giáo ngữ văn chuẩn bị cho những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ má»›i được thuê che giấu giá»ng đặc sệt Ấn Äá»™ của há» khi nói tiếng Anh và thay chúng bằng giá»ng MÄ©, Canada, hay Anh - tuỳ thuá»™c và o phần nà o của thế giá»›i há» sẽ nói chuyện vá»›i. Tháºt khá kì lạ để xem. Lá»›p mà tôi dá»± Ä‘ang huấn luyện để nói giá»ng trung láºp miá»n giữa nÆ°á»›c MÄ©. Các há»c sinh được yêu cầu Ä‘á»c Ä‘i Ä‘á»c lại má»™t Ä‘oạn ngữ âm Ä‘Æ¡n nhất được thiết kế để dạy há» là m thế nà o để là m má»m âm t của há» và rung âm r của há».
Cô giáo của há», má»™t thiếu phụ duyên dáng có chá»a tám tháng mặc sari Ấn Äá»™ truyá»n thống, chuyển suôn sẻ giữa giá»ng Anh, MÄ©, và Canada khi cô Ä‘á»c minh hoạ má»™t Ä‘oạn được nghÄ© ra để nhấn mạnh ngữ âm. Cô nói vá»›i lá»›p, “Hãy nhá»› ngà y đầu cô đã nói vá»›i các em rằng ngÆ°á»i MÄ© báºt âm ‘tuh’? Các em biết, nó nghe giống hầu nhÆ° âm ‘duh’ – không giòn và sắc nhÆ° âm của ngÆ°á»i Anh. Cho nên cô sẽ không nói†- ở đây cô nói giòn và sắc – “‘Betty bought a bit of better butter’ hay ‘Insert a quarter in the metter.’ Mà cô sẽ nói - ở đây giá»ng cô rất bằng – “‘Insert a quarter in the meter’ hay ‘Betty bought a bit of better butter’. Vì thế cô sẽ chỉ Ä‘á»c cho các em má»™t lần, và sau đó chúng ta cùng Ä‘á»c. Äược không? ‘Thirty little turtles in a bottle of bottled water. A bottle of bottled water held thirty little turtles. It didn’t matter that each turtle had to rattle a metal ladle in order to get a little bit of noodles.’
“Äược rồi, ai sẽ Ä‘á»c đầu tiên?†cô giáo há»i. Rồi má»—i thà nh viên của lá»›p lần lượt thá» nói câu khó Ä‘á»c nà y theo giá»ng MÄ©. Má»™t và i trong số hỠđã đạt trong lần thỠđầu tiên, và những ngÆ°á»i khác, ừ, hãy nói tháºt rằng bạn sẽ không nghÄ© rằng hỠở Kansas City nếu há» trả lá»i cuá»™c gá»i của bạn gá»i đến số hà nh là thất lạc của hãng Delta.
Sau khi nghe há» vấp bà i ngữ âm nà y má»™t ná»a giá», tôi há»i cô giáo nếu cô có muốn tôi cho há» má»™t phiên bản Ä‘Ãch thá»±c – vì tôi xuất thân từ Minnesota, ngay giữa miá»n Trung-Tây, và vẫn nói giống nhÆ° ai đó từ phim Fargo. Tất nhiên, cô nói. Thế là tôi Ä‘á»c Ä‘oạn sau: “A bottle of bottled water held thirty little turtles. It didn’t matter that each turtle had to rattle a metal ladle in order to get a little bit of noodles, a total turtle delicacy … The problem was that there were many turtle battles for less than oodles of noodles. Every time they thought about grappling with the haggler turtles their little turtle minds boggled and they only caught a little bit of noodles.â€
Lá»›p há»c đáp lại nồng nhiệt. Äấy là lần đầu tiên từ trÆ°á»›c đến giá» tôi được hoan hô vì Ä‘á»c giá»ng Minesota. Trên bá» mặt, có cái gì đó không hấp dẫn vỠý tưởng khiến ngÆ°á»i khác là m phẳng giá»ng của hỠđể cạnh tranh trên má»™t thế giá»›i phẳng. NhÆ°ng trÆ°á»›c khi bạn miệt thị nó, bạn phải nếm trải những đứa trẻ nà y khao khát đến thế nà o để thoát khá»i mức thấp của tầng lá»›p trung lÆ°u và tiến lên. Nếu sá»a đổi giá»ng má»™t chút là cái giá há» phải trả để nhảy má»™t báºc của chiếc thang, thì Ä‘Ã nh váºy thôi - há» nói.
“Äây là má»™t môi trÆ°á»ng stress cao,†Nilekani CEO của Infosys nói, ngÆ°á»i cÅ©ng Ä‘iá»u hà nh má»™t call center lá»›n. “Hai mÆ°Æ¡i bốn [giá»/ngà y] trên bảy [ngà y/tuần]. Bạn là m việc ban ngà y, rồi ban đêm, rồi sáng hôm sauâ€. NhÆ°ng môi trÆ°á»ng là m việc, ông nhấn mạnh, “không phải là sá»± căng thẳng gây xa lánh. Nó là sá»± căng thẳng của sá»± thà nh công. HỠđối đầu vá»›i các thách thức vá» thà nh công, vá» Ä‘á»i sống áp lá»±c cao. Nó không phải là thách thức của ná»—i lo lắng vá» liệu há» có má»™t thách thức hay khôngâ€.
Äó chắc chắn là cảm giác tôi có được từ nói chuyện vá»›i nhiá»u nhân viên call center ở trên sà n. Giống nhÆ° bất cứ sá»± bùng nổ hiện đại nà o, outsourcing thách thức các chuẩn má»±c và cách sống truyá»n thống. NhÆ°ng những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ có giáo dục đã bị ngăn lại bao nhiêu năm bởi cả sá»± nghèo đói và bá»™ máy quan liêu xã há»™i chủ nghÄ©a đến mức nhiá»u trong số há» có vẻ sẵn sà ng hÆ¡n để chịu Ä‘á»±ng giá» là m. Và chẳng cần nói, dá»… hÆ¡n và thoả mãn hÆ¡n nhiá»u đối vá»›i hỠđể là m việc chăm chỉ ở Bangalore hÆ¡n là thôi và là m má»™t khởi đầu má»›i ở MÄ©. Trong thế giá»›i phẳng há» có thể ở lại Ấn Äá»™, kiếm đồng lÆ°Æ¡ng tá» tế, và không phải xa gia đình, bạn bè, thức ăn, và văn hoá. Sau khi cân nhắc kÄ© lưỡng, các việc là m má»›i nà y thá»±c sá»± cho phép há» là Ấn Äá»™ hÆ¡n. Anney Unnikrishnan, má»™t giám đốc nhân sá»± ở 24/7, nói, “Tôi đã hoà n thà nh MBA và tôi nhá»› viết bà i thi GMAT (Graduate Management Admission Test) và và o Äại há»c Purdue. Song tôi đã không thể Ä‘i vì tôi không đủ sức. Tôi đã không có tiá»n cho việc đó. Bây giá» tôi có thể, [song] tôi thấy cả lô ngà nh công nghiệp MÄ© đã đến Bangalore và thá»±c sá»± tôi không cần sang đó. Tôi có thể là m việc cho má»™t công ti Ä‘a quốc gia ở ngay đây. NhÆ° thế tôi vẫn có thể ăn cÆ¡m và sambar [má»™t món ăn Ấn Äá»™ truyá»n thống]. Anh biết, tôi không cần há»c để ăn xà lách trá»™n và thịt bò nguá»™i. Tôi vẫn tiếp tục vá»›i thức ăn Ấn Äá»™ của mình và vẫn là m việc cho má»™t công ti Ä‘a quốc gia. Vì sao tôi phải Ä‘i MÄ©?â€
Mức sống tÆ°Æ¡ng đối cao mà bây giá» cô có thể hưởng - đủ cho má»™t căn há»™ nhá» và má»™t xe hÆ¡i ở Bangalore – là tốt cho cả MÄ© nữa. Khi ngó quanh call center của 24/7, bạn thấy tất cả các máy tÃnh Ä‘á»u chạy Microsoft Windows. Các chip do Intel thiết kế. Äiện thoại thì từ Lucent. Máy Ä‘iá»u hoà nhiệt Ä‘á»™ của Carrier, và ngay cả nÆ°á»›c đóng chai là của Coke. Ngoà i ra, 90 phần trăm cổ phần trong 24/7 là do các nhà đầu tÆ° Hoa Kì sở hữu. Äiá»u nà y giải thÃch vì sao, tuy Hoa Kì đã mất má»™t số việc là m dịch vụ cho Ấn Äá»™ trong các năm vừa qua, tổng xuất khẩu từ các công ti có cÆ¡ sở ở MÄ© – hà ng hoá và dịch vụ - sang Ấn Äá»™ đã tăng từ 2,5 tỉ $ năm 1990 lên 5 tỉ $ năm 2003. NhÆ° thế ngay cả vá»›i outsourcing má»™t số việc là m dịch vụ từ Hoa Kì sang Ấn Äá»™, ná»n kinh tế tăng lên của Ấn Äá»™ tạo ra cầu cho nhiá»u hà ng hoá và dịch vụ MÄ© hÆ¡n.
Cái đi vòng, sẽ quay trở lại.
ChÃn năm trÆ°á»›c, khi Nháºt Bản vượt MÄ© trong ngà nh ôtô, tôi đã viết má»™t cá»™t báo vá» chÆ¡i trò chÆ¡i máy tÃnh vỠđịa là Carmen Sandiego ở Äâu trên Thế giá»›i? vá»›i con gái chÃn tuổi của tôi, Orly. Tôi đã thá» giúp nó bằng cho nó má»™t manh mối bằng gợi ý rằng Carmen đã sang Detroit, vì thế tôi há»i nó, “Ôtô được sản xuất ở đâu?†Và ngay láºp tức nó trả lá»i, “Nháºt Bảnâ€.
á»i!
Thế đấy, tôi đã nhá»› lại câu chuyện đó trong khi thăm Global Edge, má»™t hãng thiết kế phần má»m Ấn Äá»™ ở Bangalore. Giám đốc tiếp thị của công ti, Rajesh Rao, bảo tôi ông vừa có má»™t cuá»™c gá»i lạnh nhạt đến Phó Tổng giám đốc kÄ© thuáºt của má»™t công ti MÄ©, thỠđánh trống khua chiêng việc kinh doanh. Ngay sau khi ông Rao tá»± giá»›i thiệu mình nhÆ° gá»i từ má»™t hãng phần má»m Ấn Äá»™, ngÆ°á»i Ä‘iá»u hà nh MÄ© nói vá»›i ông, “Namasteâ€, lá»i chà o phổ biến tiếng Hindi. Ông Rao nói, “Và i năm trÆ°á»›c chẳng ai ở MÄ© muốn nói chuyện vá»›i chúng tôi. Bây giá» há» háo hứcâ€. Và má»™t và i ngÆ°á»i tháºm chà còn biết chà o thế nà o theo kiểu Hindu. Cho nên bây giá» tôi tá»± há»i: Nếu má»™t ngà y nà o đó tôi có má»™t đứa cháu gái, và bảo nó tôi Ä‘i Ấn Äá»™, nó sẽ bảo, “Ông Æ¡i, có phải đó là nÆ¡i phần má»m bắt nguồn?â€
Không, vẫn chÆ°a phải, cháu yêu. Má»i sản phẩm má»›i - từ phần má»m đến đồ dùng - trải qua má»™t chu kì bắt đầu vá»›i nghiên cứu cÆ¡ bản, rồi nghiên cứu ứng dụng, rồi thá»i kì ấp ủ, rồi phát triển, rồi thá» nghiệm, rồi sản xuất, rồi triển khai, rồi há»— trợ, rồi đến mở rá»™ng kÄ© thuáºt để cải tiến. Má»—i trong các pha nà y được chuyên môn hoá và đơn nhất, và cả Ấn Äá»™ và Trung Quốc lẫn Nga Ä‘á»u không có khối lượng tá»›i hạn vá» tà i năng có thể quản là toà n bá»™ chu kì sản phẩm cho má»™t công ti Ä‘a quốc gia MÄ© lá»›n. Song các nÆ°á»›c nà y Ä‘ang phát triển Ä‘á»u đặn năng lá»±c nghiên cứu và phát triển của hỠđể quản là ngà y cà ng nhiá»u các pha nà y. Khi Ä‘iá»u đó tiếp tục, chúng ta thá»±c sá»± sẽ thấy phần đầu của cái mà Satyam Cherukuri của Sarnoff, má»™t hãng nghiên cứu và phát triển MÄ©, đã gá»i là “sá»± toà n cầu hoá vỠđổi má»›i†và sá»± kết thúc của mô hình cÅ© của má»™t công ti Ä‘a quốc gia MÄ© hay châu Âu Ä‘Æ¡n Ä‘á»™c giải quyết má»i yếu tố của chu kì phát triển sản phẩm từ nguồn lá»±c riêng của nó. Ngà y cà ng nhiá»u công ti MÄ© và châu Âu outsourcing đáng kể các nhiệm vụ nghiên cứu và phát triển cho Ấn Äá»™, Nga, và Trung Quốc.
Theo cục IT chÃnh phủ bang Karnataka, mà Bangalore ở đó, các Ä‘Æ¡n vị Ấn Äá»™ của Cisco Systems, Intel, IBM, Texas Instruments và GE đã đệ 1.000 Ä‘Æ¡n xin cấp bằng sáng chế vá»›i Cục Sáng chế MÄ©. Riêng Texas Instruments được cấp 225 bằng sáng chế MÄ© cho hoạt Ä‘á»™ng Ấn Äá»™ của nó. “Äá»™i Intel ở Bangalore Ä‘ang phát triển các chip vi xá» là cho công nghệ không dây dải rá»™ng tốc Ä‘á»™ cao, để tung ra năm 2006,†cục IT Karnataka nói, trong má»™t tuyên bố Ä‘Æ°a ra cuối năm 2004, và “ở Trung tâm Công nghệ John F. Welch của GE ở Bangalore, các kÄ© sÆ° Ä‘ang phát triển các ý tưởng má»›i cho Ä‘á»™ng cÆ¡ máy bay, các hệ thống giao thông và ngà nh nhá»±a.†Thá»±c váºy, qua nhiá»u năm GE đã thÆ°á»ng xuyên chuyển các kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ là m việc cho nó ở MÄ© quay lại Ấn Äá»™ để tÃch hợp toà n bá»™ ná»— lá»±c nghiên cứu toà n cầu của nó. Bây giá» GE tháºm chà cá» những ngÆ°á»i phi Ấn Äá»™ đến Bangalore. Vivek Paul là tổng giám đốc Wipro Technologies, má»™t công ti khác của các công ti công nghệ tinh tuý của Ấn Äá»™, song ông đặt cÆ¡ sở ở Silicon Valley cho gần các khách hà ng MÄ© của Wipro. TrÆ°á»›c khi đến Wipro, Paul đã quản là kinh doanh máy quét CT của GE ở Milwaukee. Lúc đó ông có má»™t đồng nghiệp Pháp quản là kinh doanh máy phát Ä‘iện của GE cho các máy quét ở Pháp.
“Tôi gặp anh ta trên máy bay má»›i đây,†Paul nói, “và anh ta bảo tôi anh ta đã chuyển sang Ấn Äá»™ để cầm đầu việc nghiên cứu năng lượng cao của GE ở đóâ€.
Tôi bảo Vitek rằng tôi thÃch nghe má»™t ngÆ°á»i Ấn Äá»™ đã từng cầm đầu việc kinh doanh CT của GE ở Milwaukee nhÆ°ng bây giá» Ä‘iá»u hà nh kinh doanh tÆ° vấn của Wipro ở Silicon Valley nói cho tôi vá» má»™t cá»±u đồng nghiệp Pháp đã chuyển sang Bangalore để là m việc cho GE. Äó là má»™t thế giá»›i phẳng.
Má»—i khi tôi nghÄ© mình đã tìm thấy việc là m cuối cùng, khó hiểu nhất có thể được outsource cho Bangalore, tôi phát hiện ra má»™t việc là m má»›i. Bạn tôi Vivek Kulkarni đã từng cầm đầu má»™t cÆ¡ quan chÃnh phủ ở Bangalore chịu trách nhiệm vá» thu hút đầu tÆ° toà n cầu công nghệ cao. Sau khi rá»i chức vụ đó năm 2003, ông khởi Ä‘á»™ng má»™t công ti gá»i là B2K, vá»›i má»™t bá»™ pháºn gá»i là Brickwork [Xây Gạch], nó chà o cho các nhà điá»u hà nh toà n cầu báºn rá»™n trợ là cá nhân riêng của hỠở Ấn Äá»™. Giả sá» bạn Ä‘iá»u hà nh má»™t công ti và được má»i nói chuyện và trình bà y bằng PowerPoint hai ngà y nữa. “Trợ là điá»u hà nh từ xa†của bạn ở Ấn Äá»™, do Brickwork cung cấp, sẽ là m má»i việc tìm kiếm cho bạn, soạn bà i trình bà y PowerPoint, và e-mail toà n bá»™ cho bạn và o ban đêm sao cho nó ở trên bà n bạn ngà y bạn phải trình bà y.
“Bạn có thể giao việc cho trợ là điá»u hà nh từ xa của mình khi bạn rá»i cÆ¡ quan và o cuối ngà y ở Thà nh phố New York, và việc sẽ sẵn sà ng cho bạn sáng hôm sau,†Kulkarni giải thÃch. “Bởi vì thá»i gian chênh lệch vá»›i Ấn Äá»™, há» có thể là m việc được giao khi bạn ngủ và đưa lại cho bạn và o buổi sángâ€. Kulkarni gợi ý tôi thuê má»™t trợ là từ xa ở Ấn Äá»™ để là m tất cả việc tìm kiếm cho cuốn sách nà y. “Anh hay chị ta cÅ©ng giúp anh theo kịp vá»›i cái anh muốn Ä‘á»c. Khi anh thức dáºy, anh sẽ thấy tóm tắt đầy đủ trong in-box của anhâ€. (Tôi bảo ông ta không ai có thể giá»i hÆ¡n trợ là lâu Ä‘á»i của tôi, Maya Gorman, ngÆ°á»i ngồi cách xa mÆ°á»i bÆ°á»›c!).
Có má»™t trợ là điá»u hà nh từ xa tốn khoảng 1.500 đến 2.000 $ má»™t tháng, và căn cứ và quỹ những ngÆ°á»i tốt nghiệp đại há»c Ấn Äá»™ mà từ đó Brickwork có thể tuyển, năng lá»±c trà tuệ mà bạn có thể thuê dollar lấy dollar là đáng kể. NhÆ° tà i liệu quảng cáo của Brickwork nói, “Quỹ tà i năng của Ấn Äá»™ tạo cho các công ti tiếp cáºn đến má»™t dải phổ rá»™ng của những ngÆ°á»i có trình Ä‘á»™ cao. Bên cạnh những ngÆ°á»i má»›i tốt nghiệp đại há»c, khoảng 2,5 triệu má»—i năm, nhiá»u ngÆ°á»i ná»™i trợ có trình Ä‘á»™ cÅ©ng tham gia thị trÆ°á»ng việc là mâ€. Các trÆ°á»ng kinh doanh Ấn Äá»™, nó nói thêm, tạo ra khoảng tám mÆ°Æ¡i chÃn ngà n MBA má»—i năm.
“Chúng tôi có sá»± đáp ứng tuyệt vá»i,†Kulkarni nói, từ các khách hà ng đến từ hai lÄ©nh vá»±c chÃnh. Má»™t là các nhà tÆ° vấn chăm sóc sức khoẻ MÄ©, thÆ°á»ng cần tÃnh toán rất nhiá»u số liệu và thảo các trình bà y PowerPoint. Thứ hai, ông nói, là các ngân hà ng đầu tÆ° và các công ti dịch vụ tà i chÃnh MÄ©, thÆ°á»ng cần chuẩn bị các sách má»ng bóng loáng vá»›i các đồ thị minh hoạ lợi Ãch của má»™t IPO (ra niêm yết trên thị trÆ°á»ng chứng khoán) hay má»™t Ä‘á» xuất sát nháºp. Trong trÆ°á»ng hợp sát nháºp, Brickwork sẽ chuẩn bị các Ä‘oạn của báo cáo Ä‘á» cáºp đến các Ä‘iá»u kiện và xu hÆ°á»›ng thị trÆ°á»ng chung, nÆ¡i phần lá»›n nghiên cứu có thể lượm lặt được từ Web và tóm tắt ở má»™t dạng chuẩn. “Äánh giá vỠđịnh giá thÆ°Æ¡ng vụ ra sao là việc của bản thân các nhà ngân hà ng đầu tÆ°.†Kulkarni nói. “Chúng tôi là m công việc chất lượng thấp, và há» sẽ là m các việc cần sá»± đánh giá phê phán và kinh nghiệm, sát vá»›i thị trÆ°á»ng.†Äá»™i của ông tham gia cà ng nhiá»u dá»± án, há» tÃch được cà ng nhiá»u tri thức. Kulkarni nói, há» cÅ©ng đầy khát vá»ng để giải vấn Ä‘á» cao hÆ¡n. “à tưởng là há»c liên tục. Bạn luôn tham gia má»™t kì thi. Không có kết thúc đối vá»›i việc há»c … Không có giá»›i hạn thá»±c sá»± đối vá»›i cái có thể được là m bởi ai đó.â€
Không giống Columbus, tôi đã không dừng vá»›i Ấn Äá»™. Sau khi vá» nhà , tôi quyết định tiếp tục thám hiểm phÆ°Æ¡ng Äông tìm nhiá»u dấu hiệu hÆ¡n vá» thế giá»›i là phẳng. Vì thế sau Ấn Äá»™, tôi mau chóng Ä‘i Tokyo, nÆ¡i tôi đã có cÆ¡ há»™i phá»ng vấn Kenichi Ohmae, nguyên là nhà tÆ° vấn huyá»n thoại của McKinsey & Company ở Nháºt Bản. Ohmae đã rá»i McKinsey và láºp ra doanh nghiệp riêng của mình, Ohmae & Associates. Và há» là m gì? Không còn là m tÆ° vấn nữa, Ohmae giải thÃch. Bây giỠông Ä‘i tiên phong trong ná»— lá»±c để outsource các việc là m chất lượng thấp cho các call center và các nhà cung cấp dịch vụ nói tiếng Nháºt ở Trung Quốc. “Ông nói gì?†tôi há»i. “Sang Trung Quốc? Chẳng phải má»™t thá»i ngÆ°á»i Nháºt đã thuá»™c địa hoá Trung Quốc, để lại vị rất khó chịu trong miệng ngÆ°á»i Trung Quốc?â€
Thế đấy, phải, Ohmae nói, nhÆ°ng ông giải thÃch rằng ngÆ°á»i Nháºt cÅ©ng để lại má»™t số đông ngÆ°á»i nói tiếng Nháºt những ngÆ°á»i đã duy trì má»™t phần văn hoá Nháºt, từ sushi đến karaoke, ở bắc Trung Quốc, đặc biệt quanh thà nh phố cảng đông bắc Äại Liên. Äối vá»›i Nháºt Bản Äại Liên đã trở thà nh cái mà Bangalore đã trở thà nh đối vá»›i MÄ© và các nÆ°á»›c nói tiếng Anh khác: trung tâm outsourcing. NgÆ°á»i Trung Quốc có thể không bao giá» tha thứ cho Nháºt Bản vì cái nó đã là m đối vá»›i Trung Quốc trong thế kỉ trÆ°á»›c, nhÆ°ng ngÆ°á»i Trung Quốc hết sức táºp trung và o việc lãnh đạo thế giá»›i trong thế kỉ tiếp đến mức há» sẵn sà ng xem lại tiếng Nháºt của há» và đảm nháºn má»i việc Nháºt Bản có thể outsource.
“Việc tuyển má»™ là khá dá»…,†Ohmae nói đầu năm 2004. “Khoảng má»™t phần ba dân số ở vùng nà y [quanh Äại Liên] đã há»c tiếng Nháºt nhÆ° sinh ngữ thứ hai ở trÆ°á»ng trung há»c. Cho nên tất cả các công ti Nháºt nà y Ä‘á»u tham giaâ€. Công ti của Ohmae chủ yếu và o số liệu ở Trung Quốc, nÆ¡i các công nhân Trung Quốc lấy các tÆ° liệu viết tay tiếng Nháºt, được quét, fax, hay được e-mail từ Nháºt Bản sang Äại Liên, và sau đó gõ chúng và o má»™t cÆ¡ sở dữ liệu số bằng kà tá»± Nháºt. Công ti của Ohmae đã phát triển má»™t phần má»m lấy dữ liệu phải nháºp và bẻ nó thà nh các gói. Các gói nà y sau đó có thể được chuyển quanh Trung Quốc hay Nháºt Bản để đánh máy, tuỳ thuá»™c và o chuyên môn cần phải có, và sau đó được ghép lại ở cÆ¡ sở dữ liệu của công ti tại há»™i sở của nó ở Tokyo. “Chúng tôi có khả năng phân công việc là m cho cá nhân ngÆ°á»i am hiểu vá» lÄ©nh vá»±c giá»i nhấtâ€. Công ti của Ohmae tháºm chà còn có hợp đồng vá»›i hÆ¡n bảy mÆ°Æ¡i ngà n bà ná»™i trợ, má»™t số trong số há» là chuyên gia vá» các thuáºt ngữ y há»c hay luáºt, để và o số liệu ở nhà . Hãng má»›i đây đã mở rá»™ng sang thiết kế vá»›i sá»± trợ giúp của máy tÃnh cho má»™t công ti nhà ở Nháºt Bản. “Khi bạn thÆ°Æ¡ng lượng vá»›i khách hà ng ở Nháºt Bản để xây má»™t căn nhà â€, ông giải thÃch, “bạn sẽ phác hoạ sÆ¡ đồ mặt bằng - hầu hết các công ti nà y không dùng máy tÃnhâ€. Cho nên các sÆ¡ đồ vẽ tay được chuyển bằng Ä‘iện tá» sang Trung Quốc, nÆ¡i chúng được biến đổi thà nh các bản thiết kế số, sau đó được e-mail lại cho hãng xây dá»±ng Nháºt, biến chúng thà nh các bản kế hoạch xây dá»±ng. “Chúng tôi kiếm các nhà nháºp liệu Trung Quốc có thà nh tÃch tốt nhấtâ€, Ohmae nói, “và bây giá» há» xá» là nhiá»u nhà má»™t ngà yâ€.
NgÆ°á»i Trung Quốc là m đồ hoạ máy tÃnh cho các căn nhà Nháºt, gần bảy mÆ°Æ¡i năm sau khi quân Ä‘á»™i Nháºt tham tà n chiếm đóng Trung Quốc, phá trụi nhiá»u nhà đang xây. Có lẽ có hi vá»ng cho thế giá»›i phẳng nà y …
Tôi phải trá»±c tiếp xem Äại Liên, Bangalore nà y của Trung Quốc, cho nên tôi tiếp tục Ä‘i quanh phÆ°Æ¡ng Äông. Äại Liên uy nghi không chỉ cho má»™t thà nh phố Trung Quốc. Vá»›i các đại lá»™ rá»™ng rãi, không gian xanh tÆ°Æ¡i đẹp, và mối liên hệ của các trÆ°á»ng đại há»c, các cao đẳng kÄ© thuáºt, và công viên phần má»m đồ sá»™ của nó, Äại Liên có thể nổi báºt ở Silicon Valley. Tôi đã ở đây năm 1998, nhÆ°ng đã có rất nhiá»u cao ốc má»›i từ khi đó khiến tôi không nháºn ra vị trÃ. Äại Liên, nằm ở đông bắc cách Bắc Kinh khoảng má»™t giá» bay, tượng trÆ°ng cho hầu hết các thà nh phố hiện đại của Trung Quốc – và vẫn còn rất nhiá»u thà nh phố khốn khổ, lạc háºu- chá»™p lấy việc kinh doanh nhÆ° các trung tâm tri thức nhanh thế nà o, chứ không chỉ nhÆ° các trung tâm sản xuất. Các bảng hiệu trên các cao ốc nói toà n bá»™ câu chuyện: GE, Microsoft, Dell, SAP, HP, Sony, và Accenture - tất cả Ä‘á»u có công việc háºu trÆ°á»ng là m ở đây để há»— trợ hoạt Ä‘á»™ng à châu của há», cÅ©ng nhÆ° nghiên cứu và phát triển phần má»m má»›i.
Vì gần Nháºt Bản và Hà n Quốc, cách má»—i nÆ°á»›c chỉ khoảng má»™t giá» bay, số lượng lá»›n ngÆ°á»i nói tiếng Nháºt, băng thông Internet dÆ° dả, và nhiá»u bãi Ä‘á»— xe và má»™t sân golf tầm cỡ thế giá»›i của nó (tất cả Ä‘á»u hấp dẫn các lao Ä‘á»™ng tri thức), Äại Liên đã trở thà nh nÆ¡i hấp dẫn outsourcing Nháºt. Các hãng Nháºt có thể thuê ba kÄ© sÆ° phần má»m Trung Quốc vá»›i giá của má»™t ở Nháºt Bản và vẫn còn tiá»n lẻ để trả cả phòng đầy nhân viên call center (lÆ°Æ¡ng khởi Ä‘iểm 90 $ má»™t tháng). Không ngạc nhiên rằng khoảng hai ngà n bảy trăm công ti Nháºt đã có hoạt Ä‘á»™ng ở đây hay kết hợp vá»›i các đối tác Trung Quốc.
“Tôi đã Ä‘Æ°a nhiá»u ngÆ°á»i MÄ© đến Äại Liên, và há» Ä‘á»u kinh ngạc vá» ná»n kinh tế Trung Quốc phát triển nhanh ra sao trong lÄ©nh vá»±c công nghệ cao nà yâ€, Win Liu, giám đốc dá»± án U.S./EU cho DHC, má»™t trong các hãng phần má»m cây nhà lá vÆ°á»n lá»›n nhất của Äại Liên, mở rá»™ng từ ba mÆ°Æ¡i lên má»™t ngà n hai trăm nhân viên trong sáu năm, nói váºy. “NgÆ°á»i MÄ© không nháºn ra thách thức ở mức há» phải [nháºn ra] â€.
Thị trưởng năng Ä‘á»™ng của Äại Liên, Xia Deren, bốn mÆ°Æ¡i chÃn tuổi, nguyên hiệu trưởng má»™t trÆ°á»ng cao đẳng. (Äối vá»›i má»™t hệ thống Cá»™ng sản Ä‘á»™c Ä‘oán, Trung Quốc đã là m má»™t việc rất tốt vá» cất nhắc ngÆ°á»i theo công trạng. Văn hoá Quan lại trá»ng dụng tà i năng [Mandarin meritocratic] vẫn ăn rất sâu ở đây). Xong bữa ăn tối mÆ°á»i món truyá»n thống ở má»™t khách sạn địa phÆ°Æ¡ng, thị trưởng bảo tôi Äại Liên đã tiến xa thế nà o và ông muốn dẫn nó tá»›i đâu. “Chúng tôi có hai mÆ°Æ¡i hai trÆ°á»ng đại há»c và cao đẳng vá»›i hÆ¡n hai trăm ngà n sinh viên ở Äại Liên,†ông giải thÃch. HÆ¡n ná»a số sinh viên đó tốt nghiệp có bằng kÄ© thuáºt hay khoa há»c, và ngay cả những ngÆ°á»i không [có bằng đó], những ngÆ°á»i há»c lịch sá» hay văn há»c, vẫn được bảo há»c má»™t năm tiếng Nháºt hay tiếng Anh, cá»™ng vá»›i khoa há»c máy tÃnh, sao cho há» có thể dùng được. Thị trưởng Æ°á»›c lượng hÆ¡n ná»a dân cÆ° Äại Liên có truy cáºp Internet ở cÆ¡ quan, ở nhà , hay ở trÆ°á»ng.
“Ban đầu các công ti Nháºt Bản khởi Ä‘á»™ng má»™t số ngà nh xá» là dữ liệu ở đây,†thị trưởng nói thêm, “và vá»›i việc nà y nhÆ° cÆ¡ sở bây giá» há» chuyển sang R & D và phát triển phần má»m … Trong má»™t hay hai năm qua, các công ti phần má»m MÄ© cÅ©ng có ná»— lá»±c nà o đó để chuyển outsourcing phần má»m từ Hoa Kì sang thà nh phố chúng tôi… Chúng tôi tiến gần và bắt kịp những ngÆ°á»i Ấn Äá»™. Xuất khẩu phần má»m [từ Äại Liên] đã tăng 50 phần trăm má»—i năm. Và Trung Quốc hiện nay trở thà nh nÆ°á»›c tạo ra số lượng ngÆ°á»i tốt nghiệp đại há»c lá»›n nhất. Tuy nhìn chung tiếng Anh của chúng tôi không được thông thạo nhÆ° của ngÆ°á»i Ấn Äá»™, chúng tôi có dân số lá»›n hÆ¡n, [vì thế] chúng tôi có thể chá»n ra các sinh viên thông minh nhất những ngÆ°á»i có thể nói tiếng Anh giá»i nhấtâ€.
NgÆ°á»i dân Äại Liên có khó chịu không khi là m việc cho ngÆ°á»i Nháºt, mà chÃnh phủ của há» vẫn chÆ°a bao giá» xin lá»—i chÃnh thức vá» cái chÃnh phủ Nháºt Bản thá»i chiến tranh đã là m vá»›i Trung Quốc?
“Chúng tôi sẽ không bao giá» quên rằng má»™t cuá»™c chiến tranh lịch sỠđã xảy ra giữa hai quốc gia,†ông trả lá»i, “nhÆ°ng khi nói vá» lÄ©nh vá»±c kinh tế, chúng tôi chỉ táºp trung và o các vấn Ä‘á» kinh tế- đặc biệt nếu chúng tôi nói vá» kinh doanh outsourcing phần má»m. Nếu các công ti MÄ© và Nháºt là m sản phẩm của hỠở thà nh phố chúng tôi, chúng tôi coi đó là má»™t việc tốt. Những đứa trẻ của chúng tôi cố há»c tiếng Nháºt, để là m chủ công cụ nà y sao cho há» có thể cạnh tranh vá»›i các đối tác Nháºt Bản của hỠđể già nh được các vị trà lÆ°Æ¡ng cao cho bản thân há» trong tÆ°Æ¡ng laiâ€.
Thị trưởng sau đó nói thêm và o, “Cảm giác riêng của tôi là lÅ© trẻ Trung Quốc có tham vá»ng hÆ¡n thanh niên Nháºt hay MÄ© trong các năm gần đây, song tôi không nghÄ© há» có tham vá»ng đủ, vì há» không có khát vá»ng nhÆ° thế hệ chúng tôi. Vì thế hệ chúng tôi, trÆ°á»›c khi và o đại há»c hay cao đẳng, bị Ä‘Æ°a Ä‘i các vùng nông thôn xa xôi và các nhà máy và các Ä‘á»™i quân sá»±, và trải qua má»™t thá»i kì rất khắc nghiệt, nên vá» mặt tinh thần khắc phục và đối mặt vá»›i khó khăn, [thế hệ chúng tôi phải có nhiá»u khát vá»ng] hÆ¡n lÅ© trẻ bây giá»â€.
Thị trưởng Xia có má»™t cách trá»±c tiếp quyến rÅ© để mô tả thế giá»›i, và tuy má»™t số Ä‘iá»u ông nói bị thất lạc do phiên dịch, ông hiểu nó – và ngÆ°á»i MÄ© cÅ©ng phải [hiểu]: “Quy tắc của ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng,†quan chức Cá»™ng sản nà y giải thÃch cho tôi, “là nếu ở đâu đó có nguồn nhân lá»±c phong phú nhất và lao Ä‘á»™ng rẻ nhất, tất nhiên các doanh nghiệp và các hãng sẽ tá»± nhiên Ä‘i đến đóâ€. Vá» sản xuất, ông chỉ ra, đầu tiên ngÆ°á»i Trung Quốc đã là ngÆ°á»i là m công và là m cho các nhà sản xuất lá»›n nÆ°á»›c ngoà i, sau nhiá»u năm, sau khi chúng tôi đã há»c được tất cả các quy trình và các bÆ°á»›c, chúng tôi có thể khởi Ä‘á»™ng các hãng riêng của mình. Phần má»m sẽ theo cùng Ä‘Æ°á»ng … Äầu tiên chúng tôi sẽ phải để những ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i thuê các thanh niên của chúng tôi, và sau đó chúng tôi sẽ khởi Ä‘á»™ng các công ti riêng của mình. Giống nhÆ° xây dá»±ng má»™t cao ốc. Ngà y nay, Hoa Kì, các bạn là những ngÆ°á»i thiết kế, các kiến trúc sÆ°, và các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển là các thợ ná» cho các cao ốc. NhÆ°ng má»™t ngà y nà o đó tôi hi vá»ng chúng tôi sẽ là các kiến trúc sÆ°â€.
Tôi vừa má»›i tiếp tục khám phá – đông và tây. Và o mùa hè 2004, tôi Ä‘i nghỉ ở Colorado. Tôi đã nghe vá» hãng hà ng không giá rẻ nà y được gá»i là JetBlue, khai trÆ°Æ¡ng năm 1999. Tôi không có ý tưởng nà o vá» há» hoạt Ä‘á»™ng ở đâu, nhÆ°ng tôi cần bay giữa Washington và Atlanta, và không thể hoà n toà n có được giá» bay tôi muốn, cho nên tôi quyết định gá»i JetBlue và xem chÃnh xác há» bay ở đâu. Tôi thú nháºn mình đã có má»™t Ä‘á»™ng cÆ¡ khác. Tôi nghe là JetBlue đã outsource toà n bá»™ hệ thống giữ chá»— của nó cho các bà ná»™i trợ ở Utah, và tôi muốn kiểm tra việc nà y. Cho nên tôi đã gá»i hệ thống giữ chá»— của JetBlue và có đối thoại sau vá»›i ngÆ°á»i đại lÃ:
“Alô, đây là Dolly, tôi có thể giúp ông?†má»™t giá»ng nhÆ° của bà trả lá»i cho cháu.
“Vâng, tôi muốn bay từ Washington Ä‘i Atlantaâ€, tôi nói. “Hãng có bay Ä‘Æ°á»ng ấy không ạ?â€
“Không, tôi rất tiếc chúng tôi không. Chúng tôi bay từ Washington Ä‘i Ft. Lauderdaleâ€, Dolly nói.
“Thế còn Washington Ä‘i New York City?†tôi há»i.
“Không, tôi rất tiếc chúng tôi không bay Ä‘Æ°á»ng đó. Chúng tôi có bay từ Washington đến Oakland và Long Beachâ€, Dolly nói.
“Bà ơi, tôi có thể há»i bà việc nà y? Tháºt sá»± bà ở nhà à ? Tôi Ä‘á»c thấy các đại là của JetBlue chỉ là m việc ở nhà â€.
“Vâng, đúng váºy,†Dolly nói vá»›i giá»ng vui vẻ nhất. (Muá»™n hÆ¡n tôi xác minh vá»›i JetBlue rằng há» tên đầy đủ của bà là Dolly Baker). “Tôi ngồi trong văn phòng của mình ở lầu trên trong nhà của tôi, nhìn ra cá»a sổ thấy trá»i nắng đẹp. Äúng năm phút trÆ°á»›c ai đó đã gá»i và há»i tôi cùng câu há»i ấy và tôi bảo há» và há» nói, “Tốt, tôi nghÄ© bà sẽ bảo tôi là bà ở New Delhiâ€.
“Bà sống ở đâu?†tôi há»i.
“Salt Lake City, Utah,†Dolly nói. “Chúng tôi có ngôi nhà hai tầng, và tôi thÃch là m việc ở đây, đặc biệt và o mùa đông khi tuyết xoáy tÃt và tôi ở trên nà y trong văn phòng ở nhà â€.
“Là m thế nà o bà có má»™t việc là m nhÆ° váºy?†tôi há»i.
“Anh biết đấy, há» không quảng cáo,†Dolly nói vá»›i giá»ng ngá»t ngà o nhất có thể. “Tất cả là do truyá»n miệng. Tôi đã là m việc cho chÃnh phủ bang và tôi đã vá» hÆ°u, và [sau má»™t thá»i gian] tôi nghÄ© tôi phải là m việc gì đó khác và đúng tôi thÃch nóâ€.
David Neeleman, ngÆ°á»i sáng láºp và CEO của JetBlue Airways Corp., nổi tiếng vá» tất cả việc nà y. Ông gá»i nó là “homesourcing-thuê là m ở nhà â€. JetBlue bây giá» có bốn trăm đại là giữ chá»—, giống Dolly, là m việc ở nhà ở vùng Salt Lake City, lấy việc đặt chá»— - giữa chừng trông trẻ con, táºp luyện, viết tiểu thuyết, và nấu ăn tối.
Và i tháng sau tôi đến thăm Needleman tại há»™i sở của JetBlue ở New York, và ông đã giải thÃch cho tôi những Æ°u Ä‘iểm của homesourcing, mà ông thá»±c sá»± khởi đầu ở Morris Air, việc đầu tÆ° mạo hiểm đầu tiên của ông và o kinh doanh hà ng không. (Nó được Sothwest mua lại). “Chúng tôi có 250 ngÆ°á»i ở nhà của há» là m việc giữ chá»— tại Morris Air,†Needleman nói. “Há» có năng suất hÆ¡n 30 phần trăm - há» bán vé được nhiá»u hÆ¡n 30 phần trăm, chÃnh do há» thấy hạnh phúc hÆ¡n. Há» trung thà nh hÆ¡n và Ãt mệt má»i hÆ¡n. Cho nên khi tôi khởi Ä‘á»™ng JetBlue, tôi nói, “Chúng ta sẽ có 100 phần trăm giữ chá»— ở nhà â€.
Needleman có má»™t là do cá nhân để muốn là m việc nà y. Ông là ngÆ°á»i [theo giáo phái] Mormon và tin rằng xã há»™i sẽ khấm khá hÆ¡n nếu nhiá»u bà mẹ hÆ¡n có thể ở nhà vá»›i các con trẻ của mình nhÆ°ng đồng thá»i có cÆ¡ há»™i là ngÆ°á»i ăn lÆ°Æ¡ng. Cho nên ông đặt cÆ¡ sở hệ thống giữ chá»— tại gia của ông ở Salt Lake City, nÆ¡i tuyệt đại Ä‘a số phụ nữ theo phái Mormon và nhiá»u ngÆ°á»i là các bà mẹ ở nhà . Những ngÆ°á»i giữ chá»— tại gia là m việc hai mÆ°Æ¡i lăm giá» má»™t tuần và phải và o văn phòng khu vá»±c của JetBlue ở Salt Lake City bốn giá» má»™t tháng để há»c các kÄ© năng má»›i và để được cáºp nháºt vá» cái gì xảy ra ở bên trong công ti.
“Chúng tôi sẽ không bao giá» outsource sang Ấn Äá»™,†Needleman nói. “Chất lượng mà chúng tôi có thể có được ở đây là tốt hÆ¡n rất nhiá»u … [Những ngÆ°á»i sá» dụng lao Ä‘á»™ng] muốn outsource sang Ấn Äá»™ hÆ¡n là cho các gia đình của chÃnh há», và tôi không thể hiểu Ä‘iá»u đó. Không hiểu sao há» lại nghÄ© rằng cần phải đặt ngÆ°á»i ta ngồi trÆ°á»›c há» hay sếp nà o đó mà hỠđã bổ nhiệm. Năng suất chúng tôi có ở đây nhiá»u hÆ¡n thà nh phần cho nhân tố [lÆ°Æ¡ng] Ấn Äá»™â€.
Má»™t bà i báo của Los Angeles Times vá» JetBlue (9-5-2004) lÆ°u ý rằng “năm 1997, 11,6 triệu nhân viên của các công ti MÄ© là m việc từ nhà Ãt nhất má»™t phần thá»i gian. Ngà y nay con số nà y đã tăng vá»t lên 23,5 triệu – 16% lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng MÄ©. (Trong lúc đó, Ä‘á»™i ngÅ© của những ngÆ°á»i tá»± là m chủ, những ngÆ°á»i thÆ°á»ng là m việc ở nhà , đã phình lên 23,4 triệu từ 18 triệu trong cùng thá»i kì). Trong con mắt của má»™t số ngÆ°á»i, homesourcing và outsourcing không phải là các chiến lược cạnh tranh nhau mà chúng là những biểu lá»™ của cùng thứ: má»™t sá»± thúc đẩy tà n nhẫn bởi corporate America [nÆ°á»›c MÄ© nhÆ° má»™t công ti] để giảm chi phà và tăng hiệu quả, bất cứ ở đâu Ä‘iá»u đó có thể dẫn đếnâ€.
Äó chÃnh xác là cái tôi đã há»c được trong các chuyến du hà nh của tôi: Homesourcing sang Salt Lake City và outsourcing sang Bangalore chỉ là các mặt của cùng đồng xu – sourcing. Và thứ má»›i, má»›i, tôi cÅ©ng há»c được, là mức Ä‘á»™ theo đó ngà y nay là có thể cho các công ti và các cá nhân để source việc là m ở bất cứ đâu.
Tôi cứ tiếp tục di chuyển. Mùa thu 2004, tôi Ä‘i theo chủ tịch Bá»™ Tổng Tham mÆ°u Liên quân, TÆ°á»›ng Richard Myers, trong má»™t cuá»™c kinh là các Ä‘iểm nóng ở Iraq. Chúng tôi thăm Baghdad, tổng hà nh dinh quân sá»± MÄ© ở Fallujah, và ÄÆ¡n vị Viá»…n Chinh LÃnh Thuá»· đánh Bá»™ (MEU) thứ 24 bên ngoà i Babil, ở trung tâm của cái gá»i là Tam giác Sunni của Iraq. Căn cứ MEU thứ 24 tạm thá»i là má»™t loại Công sá»± [của ngÆ°á»i] Apache, ở giữa dân cÆ° Hồi giáo Sunni Iraq khá thù địch. Trong khi TÆ°á»›ng Myers Ä‘ang gặp các sÄ© quan và các binh nhì ở đó, tôi được tá»± do lang thang quanh căn cứ, và cuối cùng tôi thÆ¡ thẩn và o trung tâm chỉ huy, nÆ¡i mắt tôi chợt thấy má»™t mà n hình TV phẳng. Trên mà n hình được truyá»n trá»±c tiếp cái có vẻ nhÆ° đến từ loại camera nà o đó ở trên cao. Nó cho thấy má»™t số ngÆ°á»i di chuyển quanh sau má»™t căn nhà . CÅ©ng trên mà n hình, dá»c bên phải, là má»™t chat room thông Ä‘iệp tức thá»i [instant-messaging ] tÃch cá»±c, có vẻ nhÆ° thảo luáºn cảnh trên TV.
“Cái gì đó?†tôi há»i anh lÃnh theo dõi cẩn tháºn tất cả các ảnh từ má»™t máy xách tay. Anh ta giải thÃch rằng má»™t Predator drone MÄ© - má»™t máy bay không ngÆ°á»i lái nhá» vá»›i camera TV công suất cao – Ä‘ang bay trên má»™t là ng Iraq, trong khu vá»±c hoạt Ä‘á»™ng của MEU thứ 24, và truyá»n các ảnh tình báo thá»i gian thá»±c vá» máy xách tay của anh ta và vá» mà n hình phẳng nà y. Máy bay không ngÆ°á»i lái nà y thá»±c sá»± “bay†và được Ä‘iá»u khiển bởi má»™t chuyên gia ngồi ở Căn Cứ Không Quân Nellis ở Las Vegas, Nevada. Äúng thế, máy bay không ngÆ°á»i lái trên [bầu trá»i] Iraq thá»±c sá»± được Ä‘iá»u khiển từ xa từ Las Vegas. Trong khi đó, các ảnh video mà nó phát vỠđược MEU thứ 24, tổng hà nh dinh Chỉ huy Trung Tâm Hoa Kì ở Tampa, tổng hà nh dinh khu vá»±c CentCom ở Quatar, Lầu Năm Góc, và có lẽ CIA, theo dõi đồng thá»i. Các nhà phân tÃch khác nhau quanh thế giá»›i đã tiến hà nh chat trá»±c tuyến vá» diá»…n giải thế nà o cái Ä‘ang xảy ra và phải là m gì vá»›i nó. ChÃnh cuá»™c nói chuyện của há» là cái cuá»™n xuống ở bên phải mà n hình.
TrÆ°á»›c khi tôi có thể tháºm chà biểu lá»™ sá»± kinh ngạc của mình, má»™t sÄ© quan khác Ä‘i cùng chúng tôi đã là m tôi sá»ng sốt khi nói rằng công nghệ nà y đã “là m phẳng†hệ thống thứ báºc quân sá»± - bằng cho nhiá»u thông tin đến váºy cho sÄ© quan cấp thấp, hay tháºm chà cho binh nhì, ngÆ°á»i Ä‘ang cho máy tÃnh hoạt Ä‘á»™ng, và trao quyá»n cho anh ta để ra các quyết định vá» thông tin anh ta thu tháºp. Trong khi tôi tin chắc rằng không trung uý nà o sẽ được phép khai hoả mà không há»i ý kiến cấp trên, ngà y mà chỉ có các sÄ© quan cấp cao có bức tranh lá»›n đã qua rồi. Sân chÆ¡i quân sá»± được là m bằng.
Tôi kể chuyện nà y cho bạn tôi Nick Burns, đại sứ Hoa Kì ở NATO và má»™t thà nh viên trung thà nh của Red Sox Nation [câu lạc bá»™ ngÆ°á»i hâm má»™ há»™i bóng chà y Red Sox- Tất Äá»]. Nick bảo tôi anh ta đã ở tổng hà nh dinh CentCom ở Quatar tháng TÆ° 2004, được TÆ°á»›ng John Abizaid và ban tham mÆ°u của ông chỉ dẫn. Äá»™i của Abizaid ngồi ở bên kia bà n từ Nick vá»›i bốn mà n hình phẳng TV ở đằng sau há». Ba chiếc đầu tiên có các ảnh từ cao do các máy bay không ngÆ°á»i lái Predator truyá»n tiếp vá» từ các quân khu khác nhau của Iraq trong thá»i gian thá»±c. Mà n hình cuối, mà Nick táºp trung và o, Ä‘ang chiếu má»™t tráºn Yankees-Red Sox.
Trên má»™t mà n hình là Pedro Martinez đối lại Derek Jeter, và trên ba mà n hình khác là các tay Jihadist đối lại SÆ° Ä‘oà n CÆ¡ Äá»™ng số Má»™t (First Cavalry).
MÓN THỊT BĂM PHẲNG VÀ THỊT CHIÊN
Tôi cứ di chuyển - suốt lá»™ trình quay lại nhà mình ở Bethesda, Maryland. Và o lúc tôi ngồi thoải mái ở nhà mình sau hà nh trình nà y đến rìa trái đất, đầu tôi quay cuồng. NhÆ°ng ngay khi tôi vá» nhà nhiá»u dấu hiệu vá» sá»± là m phẳng đến gõ cá»a tôi hÆ¡n. Má»™t số đến ở dạng các tin chÃnh gây căng thẳng cho bất cứ cha mẹ nà o lo lắng vá» con cái ở tuổi trung há»c của há» sẽ hợp và o đâu. Thà dụ, Forrester Research, Inc., đã tiên Ä‘oán hÆ¡n 3 triệu việc là m dịch vụ và chuyên môn sẽ di chuyển khá»i đất nÆ°á»›c và o năm 2015. NhÆ°ng tôi thá»±c sá»± há hốc mồm kinh ngạc khi Ä‘á»c má»™t bà i báo từ International Herald Tribune ngà y 19-7-2004 có đầu Ä‘á»: “Muốn Các món Thịt Chiên Vá»›i Outsourcing?â€
“Äi xa khá»i ÄÆ°á»ng Cao Tốc 55 Giữa các bang Hoa Kì gần Cape Girardeau, Missouri, và rẽ và o là n lái-thẳng [để mua (vé, hà ng) mà không cần xuống xe] của má»™t quán McDonald’s sát Ä‘Æ°á»ng cao tốc và bạn có dịch vụ nhanh, thân thiện, cho dù ngÆ°á»i lấy Ä‘Æ¡n hà ng của bạn không ở trong quán ăn – hay tháºm chà ở Missouri,†bà i báo viết. “NgÆ°á»i lấy Ä‘Æ¡n hà ng là má»™t call center ở Colorado Springs, cách xa hÆ¡n 900 dặm, hay 1.450 kilomet, được nối vá»›i khách hà ng và vá»›i những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng chuẩn bị thức ăn bằng các Ä‘Æ°á»ng dữ liệu tốc Ä‘á»™ cao. Ngay cả má»™t số việc là m nhà hà ng ăn, có vẻ, không miá»…n khá»i outsourcingâ€.
“Chủ tiệm ăn ở Cape Girardeau, Shannon Davis, đã kết nối nó và ba trong 12 quán đặc quyá»n kinh tiêu McDonald’s của ông vá»›i call center ở Colorado, được váºn hà nh bởi má»™t ngÆ°á»i được đặc quyá»n kinh tiêu khác của McDonald’s, Steven Bigari. Và ông đã là m việc đó vì cùng các là do mà các chủ doanh nghiệp khác nắm lấy các call center: các chi phà thấp hÆ¡n, tốc Ä‘á»™ nhanh hÆ¡n và Ãt sai sót hÆ¡nâ€.
“Các Ä‘Æ°á»ng truyá»n thông rẻ, nhanh và tin cáºy cho phép những ngÆ°á»i nháºn thá»±c Ä‘Æ¡n ở Colorado Springs trò chuyện vá»›i các khách hà ng ở Missouri, chụp má»™t ảnh Ä‘iện tá» nhanh vá» há», hiển thị thá»±c Ä‘Æ¡n của há» trên má»™t mà n hình nhằm đảm bảo rằng nó đúng, rồi gá»i Ä‘Æ¡n hà ng và ảnh đến bếp của tiệm ăn. Ảnh được huá»· ngay khi thá»±c Ä‘Æ¡n được hoà n tất, Bigari nói. NgÆ°á»i dân mua món thịt băm của mình chẳng bao giá» biết Ä‘Æ¡n hà ng của há» Ä‘i ngang hai bang và báºt lại trÆ°á»›c khi há» có thể tháºm chà lái xe đến cá»a sổ để lấy thức ănâ€.
“Davis nói rằng anh đã mÆ¡ là m cái gì đó giống thế nà y trong hÆ¡n má»™t tháºp niên. ‘Chúng tôi không thể đợi để Ä‘i theo nó’, anh nói thêm. Bigari, ngÆ°á»i đã láºp ra call center cho các tiệm ăn riêng của mình, vui vẻ giúp đỡ – lấy má»™t khoản phà nhá» cho má»—i giao dịchâ€.
Bà i báo lÆ°u ý là Công ti McDonald’s nói thấy ý tưởng call center là đủ là thú để khởi Ä‘á»™ng má»™t thá» nghiệm vá»›i ba cá»a hà ng gần tổng hà nh dinh ở Oak Brook, Illinois, vá»›i phần má»m khác vá»›i phần má»m Bigari dùng. “Jim Sappington, má»™t phó chủ tịch của McDonald’s vá» IT, nói rằng còn ‘quá, quá sá»›m’ để nói nếu ý tưởng call center có thể hoạt Ä‘á»™ng chéo qua mÆ°á»i ba ngà n tiệm ăn McDonald’s ở Hoa Kì… Tuy nhiên, những ngÆ°á»i được kinh tiêu của hai tiệm ăn McDonald’s khác, ngoà i của Davis, đã outsource việc lấy Ä‘Æ¡n hà ng lái-thẳng của há» cho Bigari ở Colorado Springs. (Hai tiệm khác ở Brainerd, Minnesota, và Norwood, Massachusetts). Cái chÃnh cho thà nh công của hệ thống, Bigari nói, là cách nó sóng đôi ảnh của khách hà ng vá»›i Ä‘Æ¡n hà ng của há»; bằng tăng sá»± chÃnh xác, hệ thống cắt giảm số các khiếu nại và vì thế khiến việc phục vụ nhanh hÆ¡n. Trong kinh doanh thức ăn nhanh, thá»i gian thá»±c sá»± là tiá»n: cắt tháºm chà năm giây khá»i thá»i gian xá» là má»™t Ä‘Æ¡n hà ng là đáng kể,†bà i báo lÆ°u ý. “Bigari nói anh đã cắt ngắn thá»i gian đặt hà ng trong các cá»a hiệu hai là n lái-thẳng của anh hÆ¡n 30 giây má»™t chút, xuống trung bình còn khoảng 1 phút 5 giây. Ãt hÆ¡n má»™t ná»a thá»i gian trung bình 2 phút 36 giây, cho tất cả các tiệm McDonald’s, giữa các tiệm nhanh nhất ở trong nÆ°á»›c, theo QSRweb.com, trang theo dõi những việc nhÆ° váºy. Các tiệm lái-thẳng của anh hiện nay phục vụ 260 xe má»™t giá», Bigari nói, 30 phần trăm nhiá»u hÆ¡n chúng đạt trÆ°á»›c khi anh khởi Ä‘á»™ng call center … Tuy các nhà điá»u hà nh của anh kiếm, trung bình, được 40 cent má»™t giá» cao hÆ¡n các nhân viên tuyến của anh, anh đã cắt tổng chi phà lao Ä‘á»™ng của mình được má»™t Ä‘iểm phần trăm, ngay cả khi lượng bán hà ng lái-thẳng tăng lên … Các trắc nghiệm được tiến hà nh bên ngoà i các công ti cho thấy các tiệm lái-thẳng của Bigari hiện nay có lá»—i Ãt hÆ¡n 2 phần trăm của tất cả các Ä‘Æ¡n hà ng, xuống từ khoảng 4 phần trăm trÆ°á»›c khi anh bắt đầu sá» dụng các call center, Bigari nóiâ€.
Bigari “say mê ý tưởng call center đến mức,†bà i báo nháºn xét, “anh đã mở rá»™ng nó quá cá»a sổ lái-thẳng ở bảy tiệm ăn của anh có dùng hệ thống. Trong khi anh vẫn chà o dịch vụ quầy ở các tiệm ăn đó, hầu hết khách hà ng bây giỠđặt hà ng qua call center, dùng Ä‘iện thoại vá»›i máy Ä‘á»c thẻ tÃn dụng ở trên các bà n trong khu vá»±c ngồiâ€.
Má»™t số dấu hiệu vá» là m phẳng mà tôi bắt gặp ở nhà , tuy váºy, chẳng liên quan gì đến kinh tế há»c. Ngà y 3-10-2004, tôi xuất hiện trên chÆ°Æ¡ng trình buổi sáng Tin Chủ nháºt của CBS, Äối mặt vá»›i Quốc gia, do phóng viên kì cá»±u của CBS Bob Schieffer dẫn. CBS đã lên tin rất nhiá»u trong các tuần trÆ°á»›c bởi vì phóng sá»± 60 Phút của Dan Rather vá» sá»± phục vụ ở cục Vệ binh Quốc gia Không quân của Tổng thống George W. Bush hoá ra là dá»±a và o các tà i liệu giả. Sau chÆ°Æ¡ng trình Chủ nháºt đó, Schieffer kể rằng thứ lì quặc nhất xảy ra vá»›i ông ta và o tuần trÆ°á»›c. Khi ông bÆ°á»›c ra khá»i studio của CBS, má»™t phóng viên trẻ đã đợi ông ở vỉa hè. Äấy không há» lạ thÆ°á»ng, bởi vì nhÆ° vá»›i tất cả các chÆ°Æ¡ng trình sáng Chủ nháºt, các mạng tin lá»›n – CBS, NBC, ABC, CNN, và Fox – luôn cá» ngÆ°á»i đến các studio của nhau để chá»™p các cuá»™c phá»ng vấn vá»›i các khách má»i. NhÆ°ng gã trẻ nà y, Schieffer giải thÃch, đã không từ má»™t mạng chÃnh nà o. Anh ta lịch sá»± giá»›i thiệu mình là phóng viên của má»™t Web site gá»i là InDC Journal và há»i liệu anh ta có thể há»i Schieffer và i câu há»i. Schieffer, do là má»™t tay lịch sá»±, nói chắc chắn. Gã trẻ phá»ng vấn ông ta vá»›i má»™t dụng cụ mà Schieffer không nháºn ra và sau đó há»i nếu anh ta có thể chụp ảnh ông. Ảnh à ? Schieffer thấy gã trẻ không có máy ảnh. Anh ta chẳng cần máy ảnh. Anh ta quay máy Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của mình và nháy má»™t ảnh của Schieffer.
“Vì thế sáng hôm sau tôi đến và ngó và o trang Web site nà y và ảnh của tôi ở đó vá»›i bà i phá»ng vấn và đã có rồi ba trăm bình luáºn vá» nó,†Schieffer nói, ông, tuy biết rất kÄ© nghá» báo trá»±c tuyến, tuy thế vẫn sá»ng sốt vá» cách nhanh không thể tin nổi, rẻ tiá»n, và đơn Ä‘á»™c mà gã trẻ nà y đã là m cho mình được biết đến [Ä‘Æ°a mình lên ánh sáng].
Câu chuyện nà y là m tôi tò mò, cho nên tôi lần ra gã trẻ nà y từ InDC Journal. Tên anh ta là Bill Ardolino, và anh là gã rất chu đáo. Tôi tiến hà nh phá»ng vấn riêng của mình vá»›i anh ta trá»±c tuyến – là m sao khác được? – và bắt đầu bằng há»i vá» thiết bị anh dùng vá»›i tÆ° cách má»™t mạng/báo má»™t-ngÆ°á»i.
“Tôi dùng má»™t máy chÆ¡i MP3/ghi âm nhá» xÃu (ba inch rưỡi và hai inch [~8,9 x 5 cm]) để ghi âm, và má»™t máy ảnh Ä‘iện thoại số nhá» riêng để chụp ảnh ông ta,†Ardolino nói. “Không hoà n toà n gợi tình nhÆ° chiếc máy má»™t-trong-tất-cả Ä‘iện thoại/máy ảnh/máy ghi âm (hiện có bán), nhÆ°ng dẫu sao Ä‘i nữa là má»™t sá»± bà y tá» vá» tÃnh phổ biến khắp nÆ¡i và sá»± thu nhá» của công nghệ. Tôi mang thiết bị nà y Ä‘i khắp D.C. má»i lúc bởi vì, nà y, ai biết được. Cái có lẽ gây hoảng hốt hÆ¡n là Mr. Schieffer đã quyết định trả lá»i nhanh thế nà o, sau khi bị ngÆ°á»i lạ nà o đó nhảy bổ và o vá»›i các câu há»i phá»ng vấn. Ông là m tôi rất ngạc nhiên thÃch thú.â€
Ardolino nói máy chÆ¡i MP3 tốn khoảng 125 $. “Nó chủ yếu được thiết kế để chÆ¡i nhạc,†anh giải thÃch, song cÅ©ng “được đóng gói sẵn nhÆ° má»™t máy ghi âm số tạo các file âm thanh WAV có thể tải được lên máy tÃnh …Vá» cÆ¡ bản, tôi có thể nói rằng hà ng rà o để bÆ°á»›c và o là m báo cần thiết bị cầm tay, ghi âm đặc biệt, [bây giá»] khoảng 100-200 $ đến 300 $ nếu anh muốn thêm má»™t máy ảnh, 400 $ đến 500 $ cho má»™t chiếc máy ghi âm rất xinh và má»™t máy ảnh tháºt xinh. [NhÆ°ng] 200 $ là tất cả cái anh cần để là m việcâ€.
Cái gì thúc đẩy anh ta để trở thà nh mạng tin tức của riêng mình?
“Là m má»™t nhà báo Ä‘á»™c láºp là má»™t thú riêng xuất phát từ sá»± thất vá»ng của tôi vá» thông tin thiên lệch, không đầy đủ, được chá»n lá»c, và /hoặc kém cá»i do phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông chủ đạo thu tháºpâ€, Ardolino giải thÃch, anh diá»…n đạt mình nhÆ° má»™t “ngÆ°á»i tá»± do trung-hữuâ€. “Nghá» là m báo tá»± do và ngÆ°á»i bà con của nó, blogging*, là biểu lá»™ của các lá»±c lượng thị trÆ°á»ng- má»™t nhu cầu không được các nguồn thông tin hiện tại thoả mãn. Tôi bắt đầu chụp ảnh và lấy phá»ng vấn vá» các cuá»™c mÃt ting lá»›n chống chiến tranh ở D.C., vì các phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông đã bóp méo thô thiển bản chất của các nhóm tổ chức các cuá»™c tụ há»p - [nhÆ°] những ngÆ°á»i Marxist ngoan cố, những kẻ ủng há»™ khủng bố rõ rà ng hay ngấm ngầm, v.v. Tôi lúc đầu chá»n dùng hà i hÆ°á»›c nhÆ° má»™t công cụ, nhÆ°ng từ đó tôi đã chuyển hÆ°á»›ng. Vâng, tôi có nhiá»u quyá»n lá»±c hÆ¡n, quyá»n lá»±c để Ä‘Æ°a thông Ä‘iệp của tôi ra. Bà i phá»ng vấn Schieffer thá»±c tế thu được hai mÆ°Æ¡i lăm ngà n ngÆ°á»i thăm trong hai mÆ°Æ¡i bốn giá». Ngà y cao Ä‘iểm của tôi kể từ khi tôi bắt đầu là năm mÆ°Æ¡i lăm ngà n khi tôi giúp phá đổ ‘Rathergate’ …Tôi phá»ng vấn chuyên gia pháp y hà ng đầu trong câu chuyện Vệ binh Quốc gia của Dan Rather, và đặc biệt sau đó The Whashington Post, Chicago Sun-Times, Globe, NYT, v.v đã kiếm được ông, trong vòng bốn mÆ°Æ¡i tám giá».
“Nhịp Ä‘á»™ thu tháºp và sá»a thông tin trong câu chuyện thÆ° báo giả ở CBS gây sá»ng sốt,†anh ta tiếp tục. “Nó không chỉ là CBS News ‘đã gây bế tắc’ sau sá»± tháºt, có thể cho rằng hỠđã không thể theo kịp má»™t Ä‘á»™i quân những ngÆ°á»i kiểm tra sá»± thá»±c táºn tuỵ. Tốc Ä‘á»™ và sá»± cởi mở của phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông là cái gì đó vượt xa quy trình cÅ© …Tôi là má»™t giám đốc tiếp thị hai mÆ°Æ¡i chÃn tuổi [ngÆ°á»i] luôn muốn viết để kiếm sống nhÆ°ng căm ghét sách dạy phong cách AP. NhÆ° Glenn Raynolds [má»™t] überblogger* thÃch nói, các blog đã cho ngÆ°á»i dân má»™t cÆ¡ há»™i để ngừng la hét và o TV của há» và có má»™t tiếng nói trong quá trình. Tôi nghÄ© là chúng được dùng nhÆ° loại của má»™t ‘đẳng cấp thứ năm’ hoạt Ä‘á»™ng cùng vá»›i các phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông chủ đạo (thÆ°á»ng để mắt đến chúng hay cấp cho chúng thông tin thô) và hoạt Ä‘á»™ng tiá»m tà ng nhÆ° má»™t hệ thống trang trại viết báo và bình luáºn cung cấp má»™t phÆ°Æ¡ng tiện má»›i để đạt thà nh côngâ€.
“Giống nhiá»u mặt của Ä‘á» tà i mà anh nói trong cuốn sách của anh, có các khÃa cạnh tốt và xấu của sá»± phát triển. Sá»± vỡ ra từng mảnh của các phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông gây ra nhiá»u sá»± không mạch lạc hay nháºn thức chá»n lá»c (hãy xem sá»± phân cá»±c của nÆ°á»›c ta), nhÆ°ng nó cÅ©ng phi táºp trung hoá quyá»n lá»±c và tạo má»™t đảm bảo tốt hÆ¡n rằng sá»± tháºt trá»n vẹn là ở đó … ở đâu đó… trong các mảnhâ€.
Trong bất cứ ngà y cho trÆ°á»›c nà o ta có thể bắt gặp bất cứ số lượng nà o của các câu chuyện, nhÆ° sá»± bắt gặp giữa Bob Schieffer và Bill Ardolino, nói cho chúng ta rằng các hệ thống thứ báºc cÅ© Ä‘ang được san phẳng và sân chÆ¡i được san bằng. NhÆ° Micah L. Sifry diá»…n đạt má»™t cách tinh tế trong tạp chà The Nation (22-11-2004): “Thá»i đại của hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị từ trên xuống – nÆ¡i các cuá»™c váºn Ä‘á»™ng, các định chế và nghá» là m báo đã là các cá»™ng đồng tách biệt khá»i xã há»™i được chạy bằng tÆ° bản [vốn] khó tÃch luỹ - đã qua rồi. Cái gì đó hoang dã hÆ¡n, hấp dẫn hÆ¡n và vô cùng thoả mãn hÆ¡n đối vá»›i cá nhân những ngÆ°á»i tham gia Ä‘ang xuất hiện kế bên tráºt tá»± cÅ©â€.
Tôi Ä‘Æ°a ra sá»± bắt gặp Schieffer-Ardolino chỉ nhÆ° má»™t thà dụ vá» sá»± là m phẳng thế giá»›i đã xảy ra nhanh hÆ¡n đến thế nà o và đã là m thay đổi các quy tắc, các vai trò, và các quan hệ nhanh hÆ¡n chúng ta có thể hình dung. Và tuy tôi biết là má»™t lá»i sáo rá»—ng, dù sao Ä‘i nữa tôi phải nói: Bạn vẫn chÆ°a thấy gì cả. NhÆ° tôi trình bà y tỉ mỉ ở chÆ°Æ¡ng tiếp, chúng ta bÆ°á»›c và o má»™t pha nÆ¡i chúng ta sẽ thấy sá»± số hoá, ảo hoá, và tá»± Ä‘á»™ng hoá má»i thứ. Những lợi Ãch vá» năng suất sẽ là đáng kinh ngạc đối vá»›i các nÆ°á»›c, các công ti, và các cá nhân có thể hấp thu các công cụ công nghệ má»›i. Và chúng ta Ä‘ang bÆ°á»›c và o má»™t pha nÆ¡i nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n chÆ°a từng bao giá» có trÆ°á»›c đây trong lịch sá» thế giá»›i sẽ có khả năng tiếp cáºn đến các công cụ nà y - vá»›i tÆ° cách các nhà đổi má»›i sáng tạo, những ngÆ°á»i cá»™ng tác, và , than ôi, cả vá»›i tÆ° cách những kẻ khủng bố. Bạn nói bạn muốn má»™t cuá»™c cách mạng? Thế đấy, cách mạng thông tin thá»±c sá»± sắp bắt đầu. Tôi gá»i pha má»›i nà y là Toà n cầu hoá 3.0 bởi vì nó tiếp theo Toà n cầu hoá 2.0, song tôi nghÄ© kỉ nguyên toà n cầu hoá má»›i nà y sẽ tá» ra là má»™t sá»± khác biệt vá» mức Ä‘á»™ sẽ được thấy, theo thá»i gian, nhÆ° má»™t sá»± khác biệt vá» loại. Äó là là do vì sao tôi đã Ä‘Æ°a ra ý tưởng rằng thế giá»›i đã biến từ tròn thà nh phẳng. Ở má»i nÆ¡i bạn hÆ°á»›ng vá», các hệ thống thứ báºc bị thách thức từ bên dÆ°á»›i hay tá»± biến đổi từ các cấu trúc trên xuống [top-down] sang các cấu trúc ngang và cá»™ng tác hÆ¡n.
“Toà n cầu hoá là từ chúng ta tìm ra để mô tả quan hệ thay đổi giữa các chÃnh phủ và các doanh nghiệp lá»›n,†David Rothkopf, má»™t cá»±u quan chức cấp cao của Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại trong chÃnh quyá»n Clinton và bây giá» là má»™t nhà tÆ° vấn chiến lược tÆ° nhân, đã nói. “NhÆ°ng cái Ä‘ang xảy ra ngà y nay là má»™t hiện tượng rá»™ng hÆ¡n nhiá»u, sâu sắc hÆ¡n nhiá»uâ€. Nó không Ä‘Æ¡n giản là vá» các chÃnh phủ, các doanh nghiệp, và ngÆ°á»i dân giao thiệp ra sao, không chỉ vá» các tổ chức tÆ°Æ¡ng tác thế nà o, mà là vá» sá»± nổi lên của các mô hình xã há»™i, chÃnh trị, và kinh doanh hoà n toà n má»›i. “Nó là vá» các thứ tác Ä‘á»™ng đến các khÃa cạnh sâu sắc nhất, thâm căn cố đế nhất của xã há»™i thẳng đến bản chất của khế Æ°á»›c xã há»™i,†Rothkopf nói thêm. “Cái gì xảy ra nếu thá»±c thể chÃnh trị mà bạn ở đó không còn tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i má»™t công việc xảy ra trên không gian Ä‘iá»u khiển [không gian ảo: cyberspace], hay không còn thá»±c sá»± bao gồm những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng cá»™ng tác vá»›i những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng khác ở các xó khác nhau của địa cầu, hay không còn thá»±c sá»± lấy được các sản phẩm được sản xuất ở nhiá»u chá»— cùng má»™t lúc? Ai Ä‘i Ä‘iá»u tiết công việc? Ai đánh thuế nó? Ai phải được lợi từ các khoản thuế đó?â€
Nếu tôi đúng vá» sá»± là m phẳng thế giá»›i, nó sẽ được nghi nhá»› nhÆ° má»™t trong những thay đổi căn bản - giống nhÆ° sá»± nổi lên của các nhà nÆ°á»›c-quốc gia [nation-state] hay Cách mạng Công nghiệp - má»—i trong số đó, ở thá»i nó, Rothkopf lÆ°u ý, đã tạo ra những thay đổi vá» vai trò của các cá nhân, vai trò và hình thức của các chÃnh phủ, cách thức chúng ta đổi má»›i, cách chúng ta tiến hà nh kinh doanh, vai trò của phụ nữ, cách chúng ta tiến hà nh chiến tranh, cách chúng ta giáo dục bản thân mình, cách tôn giáo phản ứng lại, cách nghệ thuáºt biểu lá»™, cách khoa há»c và nghiên cứu được tiến hà nh, không nhắc đến các nhãn chÃnh trị mà chúng ta gán cho chÃnh mình và cho các đối thủ của chúng ta. “Có các Ä‘iểm chốt nhất định hay các bÆ°á»›c ngoặt trong lịch sá» lá»›n hÆ¡n các Ä‘iểm khác bởi vì những thay đổi chúng tạo ra là cá»±c kì sâu rá»™ng, nhiá»u khÃa cạnh, và khó tiên Ä‘oán và o lúc nà o đó,†Rothkopf nói.
Nếu viá»…n cảnh vá» sá»± là m phẳng nà y – và tất cả áp lá»±c, trục trặc, và các cÆ¡ há»™i Ä‘i cùng nó- khiến cho bạn lo lắng vá» tÆ°Æ¡ng lai, bạn chẳng phải má»™t mình và cÅ©ng không sai. Má»—i khi ná»n văn minh trải qua má»™t trong những cuá»™c cách mạng công nghệ tà n phá, gây trục trặc nà y – nhÆ° việc Ä‘Æ°a ra máy in của Gutenberg – toà n bá»™ thế giá»›i đã thay đổi theo những cách sâu sắc. NhÆ°ng có cái gì đó vá» sá»± là m phẳng thế giá»›i sẽ là khác vá» mặt chất vá»›i những thay đổi sâu sắc khác nhÆ° váºy: tốc Ä‘á»™ và bá» rá»™ng mà nó nắm giữ. Việc Ä‘Æ°a máy in và o đã xảy ra trong má»™t giai Ä‘oạn hà ng tháºp kỉ và trong thá»i gian dà i chỉ ảnh hưởng đến má»™t phần nhá» của hà nh tinh. Cách mạng Công nghiệp cÅ©ng thế. Quá trình là m phẳng nà y Ä‘ang xảy ra vá»›i tốc Ä‘á»™ thiên lệch [warp] và trá»±c tiếp hay gián tiếp đụng chạm đến rất nhiá»u ngÆ°á»i trên hà nh tinh ngay láºp tức. Sá»± chuyển đổi sang kỉ nguyên má»›i nà y cà ng nhanh và cà ng rá»™ng, thì cà ng có khả năng cho sá»± há»—n loạn, trái vá»›i má»™t sá»± chuyển giao quyá»n lá»±c có tráºt tá»± từ những ngÆ°á»i thắng cÅ© sang cho những ngÆ°á»i thắng má»›i.
Diá»…n đạt theo cách khác, những kinh nghiệm của các công ti công nghệ cao trong và i tháºp niên vừa qua các công ti đã thất bại để lèo lái qua những thay đổi nhanh do các loại lá»±c lượng nà y gây ra trên thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng của chúng có thể là má»™t lá»i cảnh cáo cho tất cả các doanh nghiệp, các định chế, các nhà nÆ°á»›c quốc gia hiện giá» Ä‘ang đối mặt vá»›i những thay đổi không thể tránh được, tháºm chà có thể tiên Ä‘oán được nà y, nhÆ°ng thiếu sá»± lãnh đạo, tÃnh uyển chuyển và trà tưởng tượng để thÃch nghi – không phải bởi vì há» không thông minh hay không ý thức được, mà bởi vì tốc Ä‘á»™ thay đổi Ä‘Æ¡n giản là m há» choáng ngợp không chống lại được.
Và đó là vì sao thách thức to lá»›n đối vá»›i thá»i đại chúng ta sẽ là hấp thu những thay đổi nà y theo cách sao cho không đè bẹp ngÆ°á»i dân mà cÅ©ng không để há» lại đằng sau. Chẳng cái nà o trong những cái nà y sẽ là dá»…. NhÆ°ng đó là nhiệm vụ của chúng ta. Nó chắc chắn xảy ra và không thể tránh được. ChÃnh tham vá»ng của cuốn sách nà y là đỠxuất má»™t khung khổ để suy nghÄ© thế nà o vá» nó và điá»u khiển nó cho lợi Ãch tối Ä‘a của chúng ta.
Tôi đã chia sẻ với bạn trong chương nà y là m thế nà o cá nhân tôi đã phát hiện ra rằng thế giới là phẳng. Chương tiếp trình bà y tỉ mỉ là m sao nó đi theo hướng đó.
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
|
28-08-2008, 04:20 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
HAI
MÆ°á»i Lá»±c là m Phẳng Thế giá»›i
LỰC LÀM PHẲNG # 1
9/11/89
Khi các Bức Tưởng đổ xuống và Windows [Cá»a sổ] Äi lên
Lần đầu tiên tôi thấy TÆ°á»ng Berlin, nó đã có má»™t lá»— rồi.
Äó là tháng 12 năm 1990, và tôi Ä‘i Berlin vá»›i các phóng viên Ä‘Æ°a tin vá» Bá»™ trưởng Ngoại giao James A. Baker III. TÆ°á»ng Berlin đã bị chá»c thủng má»™t năm trÆ°á»›c, ngà y 9 tháng MÆ°á»i má»™t năm 1989. Vâng, trong má»™t sá»± tình cá» thần bà tuyệt vá»i vá» ngà y tháng, bức TÆ°á»ng Berlin đổ ngà y 9/11. Bức tÆ°á»ng, ngay cả ở trạng thái bị đâm thủng và bị vỡ, vẫn là má»™t vết sẹo xấu xà ngang Berlin. Bá»™ trưởng Baker tiến hà nh cuá»™c viếng thăm đầu tiên của ông để xem chứng tÃch đổ nát nà y của chủ nghÄ©a cá»™ng sản Soviet. Tôi đứng cạnh ông vá»›i má»™t nhóm nhá» các phóng viên. “Äó là má»™t ngà y sÆ°Æ¡ng mù, u ám,†Baker nhá»› lại trong hồi kà của ông, The Politics of Diplomacy, “và trong áo mÆ°a của mình, tôi cảm thấy giống má»™t nhân váºt trong má»™t tiểu thuyết của John le Carré. NhÆ°ng khi tôi nhòm qua má»™t vết nứt trên TÆ°á»ng [gần Reichstag] tôi thấy sá»± ảm đạm [có] Ä‘á»™ phân giải cao đặc trÆ°ng cho Äông Berlin, tôi nháºn ra rằng những ngÆ°á»i dân thÆ°á»ng của Äông Äức đã tá»± mình tuỳ nghi hà nh Ä‘á»™ng má»™t cách hoà bình và kiên định. Äấy là cuá»™c cách mạng của há».†Sau khi Baker đã nhòm xong qua bức tÆ°á»ng và tiến lên, các phóng viên chúng tôi lần lượt nhòm qua cùng lá»— bê tông lởm chởm ấy. Tôi đã mang má»™t đôi miếng tÆ°á»ng vá» nhà cho các con gái tôi. Tôi nhá»› nghÄ© nó có vẻ quái đản là m sao - quả thá»±c, má»™t chuyện tháºt kì quái, bức tÆ°á»ng xi măng nà y uốn khúc ngang má»™t thà nh phố hiện đại chỉ vì mục Ä‘Ãch duy nhất để ngăn ngÆ°á»i dân ở bên kia hưởng thụ, tháºm chà thoáng thấy, tá»± do.
Sá»± sụp đổ bức TÆ°á»ng Berlin ngà y 9/11/89 đã thả các lá»±c lượng cuối cùng giải phóng tất cả những ngÆ°á»i bị giam cầm của Äế chế Soviet. NhÆ°ng nó, thá»±c ra, đã là m nhiá»u hÆ¡n rất nhiá»u. Nó là m nghiêng cán cân quyá»n lá»±c trên thế giá»›i vá» phÃa các nÆ°á»›c tán thà nh cai trị dân chủ, đồng thuáºn, theo hÆ°á»›ng thị trÆ°á»ng tá»± do, và rá»i xa các nÆ°á»›c ủng há»™ sá»± cai trị Ä‘á»™c Ä‘oán vá»›i các ná»n kinh tế kế hoạch hoá táºp trung. Chiến tranh Lạnh đã là má»™t cuá»™c đấu tranh giữa hai hệ thống kinh tế- chủ nghÄ©a tÆ° bản và chủ nghÄ©a cá»™ng sản – và vá»›i sá»± sụp đổ của bức tÆ°á»ng, chỉ còn lại má»™t hệ thống và má»—i ngÆ°á»i phải định hÆ°á»›ng mình theo nó bằng cách nà y hay cách khác. Từ nay trở Ä‘i, ngà y cà ng nhiá»u ná»n kinh tế sẽ được cai quản từ dÆ°á»›i lên bởi lợi Ãch, yêu cầu, và nguyện vá»ng của nhân dân, hÆ¡n là từ trên xuống bởi các lợi Ãch của bè lÅ© cai trị hẹp nà o đó. Trong vòng hai năm, đã không còn Äế chế Soviet nữa để núp sau hay để yểm trợ cho các chế Ä‘á»™ Ä‘á»™c Ä‘oán ở Châu Ã, Trung Äông, Châu Phi, hay MÄ© Latin. Nếu bạn không là má»™t ná»n dân chủ hay má»™t xã há»™i dân chủ hoá, nếu tiếp tục bám chặt và o hoạt Ä‘á»™ng kinh tế Ä‘iá»u tiết mạnh hay kế hoạch hoá táºp trung, bạn bị coi là ở phÃa sai của lịch sá».
Äối vá»›i má»™t số ngÆ°á»i, đặc biệt giữa các thế hệ già , đấy là sá»± biến đổi không được hoan nghênh. Chủ nghÄ©a cá»™ng sản là má»™t hệ thống vÄ© đại là m cho ngÆ°á»i ta nghèo ngang nhau. Thá»±c ra cho việc đó trên thế giá»›i không có hệ thống nà o tốt hÆ¡n chủ nghÄ©a cá»™ng sản. Chủ nghÄ©a tÆ° bản là m cho ngÆ°á»i ta già u không đồng Ä‘á»u, và đối vá»›i má»™t số ngÆ°á»i đã quen vá»›i cung cách sống cặm cụi, hạn chế, nhÆ°ng an toà n Xã há»™i chủ nghÄ©a- nÆ¡i má»™t việc là m, nhà ở, giáo dục, và lÆ°Æ¡ng hÆ°u, cho dù xoà ng, tất cả đã được đảm bảo- sá»± sụp đổ của TÆ°á»ng Berlin là vô cùng đáng lo. Song đối vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i khác, nó đã là má»™t tấm thẻ tá»± do ngoà i nhà tù. Äó là vì sao sá»± sụp đổ của TÆ°á»ng Berlin được cảm nháºn ở nhiá»u nÆ¡i đến váºy hÆ¡n chỉ ở Berlin, và vì sao sá»± sụp đổ của nó là má»™t sá»± kiện là m phẳng thế giá»›i nhÆ° váºy.
Quả thá»±c, để đánh giá đúng các tác Ä‘á»™ng là m phẳng sâu rá»™ng của sá»± sụp đổ TÆ°á»ng Berlin, tốt nhất Ä‘i trò chuyện vá»›i những ngÆ°á»i không phải Äức hay Nga. Tarun Das đã đứng đầu Liên minh Công nghiệp Ấn Äá»™ khi bức tưởng Berlin đổ, và ông đã thấy ảnh hưởng lăn tăn suốt lá»™ trình của nó đến Ấn Äá»™. “Chúng tôi đã có đống khổng lồ nà y vá» quy định, kiểm soát và quan liêu,†ông nhá»› lại. “Nehru lên nắm quyá»n [sau sá»± kết thúc cai trị thuá»™c địa của Anh] và đã có má»™t nÆ°á»›c khổng lồ để cai quản, và không có kinh nghiệm nà o vá» Ä‘iá»u hà nh đất nÆ°á»›c. Hoa Kì đã báºn vá»›i Châu Âu và Nháºt Bản và kế hoạch Marshall. Cho nên Nehru ngó lên phÆ°Æ¡ng bắc, qua dãy Himalaya, và đã cá» nhóm kinh tế gia của ông Ä‘i Moscow. Há» trở vá» và nói nÆ°á»›c nà y [Liên Xô] gây kinh ngạc. Há» phân bổ các nguồn lá»±c, cấp các giấy phép, có má»™t uá»· ban kế hoạch quyết định tất cả má»i thứ, và đất nÆ°á»›c chuyển Ä‘á»™ng. Cho nên chúng tôi đã theo mô hình đó và quên rằng chúng tôi có má»™t khu vá»±c tÆ° nhân… Khu vá»±c tÆ° nhân đó bị đặt dÆ°á»›i bức tÆ°á»ng quy định nà y. Và o 1991, khu vá»±c tÆ° nhân vẫn đó, nhÆ°ng bị che giấu, và đã có sá»± ngá» vá»±c vá» việc kinh doanh. Chúng kiếm lá»i! Toà n bá»™ cÆ¡ sở hạ tầng từ 1947 đến 1991 do nhà nÆ°á»›c sở hữu … [Gánh nặng của sở hữu nhà nÆ°á»›c] đã hầu nhÆ° là m phá sản đất nÆ°á»›c. Chúng tôi đã không có khả năng trả các khoản nợ của mình. NhÆ° má»™t dân tá»™c, chúng tôi không có sá»± tá»± tin. Chắc chắn, chúng tôi đã có thể thắng và i cuá»™c chiến tranh vá»›i Pakistan, nhÆ°ng Ä‘iá»u đó không cho quốc gia sá»± tá»± tinâ€.
Năm 1991, vá»›i Ấn Äá»™ cạn hết ngoại tệ mạnh, Manmohan Singh, bá»™ trưởng bá»™ tà i chÃnh lúc đó (và là thủ tÆ°á»›ng bây giá»), đã quyết định rằng Ấn Äá»™ phải mở ná»n kinh tế của mình. “Bức TÆ°á»ng Berlin của chúng tôi sụp đổ,†Das nói, “và nó giống nhÆ° thả má»™t con hổ bị nhốt trong cÅ©i. Kiểm soát thÆ°Æ¡ng mại bị bãi bá». Chúng tôi luôn tăng trưởng 3 phần trăm, được gá»i là tỉ lệ tăng trưởng Hindu - cháºm, tháºn trá»ng, và bảo thủ. Äể kiếm [lợi tức tốt hÆ¡n], bạn phải Ä‘i MÄ©. Äấy, ba năm sau [cải cách 1991] chúng tôi tăng trưởng 7 phần trăm. Kệ cha sá»± nghèo nà n! Bây giỠđể kiếm [ăn] bạn có thể ở lại Ấn Äá»™ và trở thà nh má»™t trong những ngÆ°á»i già u nhất thế giá»›i của tạp chà Forbes…Tất cả các năm xã há»™i chủ nghÄ©a và kiểm soát đã đẩy chúng tôi xuống dốc đến Ä‘iểm chúng tôi đã chỉ có 1 tỉ $ ngoại tệ. Ngà y nay chúng tôi có 118 tỉ $… Chúng tôi đã Ä‘i từ sá»± tá»± tin trầm lặng đến hoà i bão mãnh liệt trong má»™t tháºp kỉâ€.
Sá»± sụp đổ TÆ°á»ng Berlin đã không chỉ giúp là m phẳng các lá»±a chá»n khả dÄ© cho chủ nghÄ©a tÆ° bản thị trÆ°á»ng tá»± do và cởi trói cho những năng lá»±c to lá»›n bị dồn nén đối vá»›i hà ng triệu ngÆ°á»i ở các nÆ¡i nhÆ° Ấn Äá»™, Brazil, Trung Quốc, và Äế chế Soviet trÆ°á»›c đây. Nó cÅ©ng cho phép chúng ta nghÄ© vá» thế giá»›i khác Ä‘i – nhìn nó nhÆ° má»™t toà n thể không có vết khâu nối. Bởi vì TÆ°á»ng Berlin đã không chỉ chặn Ä‘Æ°á»ng chúng ta; nó đã chặn tầm nhìn của chúng ta- khả năng của chúng ta để nghÄ© vá» thế giá»›i nhÆ° má»™t thị trÆ°á»ng Ä‘Æ¡n nhất, má»™t hệ sinh thái Ä‘Æ¡n nhất, má»™t cá»™ng đồng Ä‘Æ¡n nhất. TrÆ°á»›c 1989, đã có thể có má»™t chÃnh sách phÆ°Æ¡ng Äông hay chÃnh sách phÆ°Æ¡ng Tây, song khó để nghÄ© vá» có má»™t chÃnh sách ‘toà n cầu’. Amartya Sen, nhà kinh tế Ấn Äá»™ Ä‘oạt giải Nobel bây giá» dạy ở Harvard, má»™t lần đã lÆ°u ý tôi rằng “TÆ°á»ng Berlin đã không chỉ là má»™t biểu tượng vá» giữ ngÆ°á»i dân ở bên trong Äông Äức – nó đã là cách ngăn cản má»™t loại tầm nhìn toà n cầu vá» tÆ°Æ¡ng lai của chúng ta. Chúng ta không thể tÆ° duy vá» thế giá»›i má»™t cách toà n cầu khi TÆ°á»ng Berlin còn đó. Chúng ta không thể nghÄ© vá» thế giá»›i nhÆ° má»™t tổng thểâ€. Có má»™t câu chuyện thú vị tiếng Sanskrit, Sen nói thêm, vá» má»™t con ếch sinh ra trong má»™t cái giếng, ở đó và sống suốt Ä‘á»i trong giếng ấy. “Nó có má»™t thế giá»›i quan bao gồm cái giếngâ€, ông nói. “Äối vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i trên hà nh tinh đó là cái thế giá»›i đã giống nhÆ° trÆ°á»›c khi bức tÆ°á»ng sụp đổ. Khi tÆ°á»ng sụp đổ, nó giống nhÆ° con ếch trong giếng Ä‘á»™t nhiên có khả năng liên lạc vá»›i những con ếch ở các giếng khác … Nếu tôi ca tụng sá»± sụp đổ bức tÆ°á»ng, chÃnh là vì tôi tin chắc rằng chúng ta có thể há»c từ nhau nhiá»u đến thế nà o. Hầu hết tri thức là há»c được từ ngÆ°á»i khác qua biên giá»›iâ€.
Vâng, thế giá»›i trở thà nh chá»— tốt hÆ¡n để sống sau 9/11, vì má»—i sá»± bùng phát tá»± do kÃch thÃch má»™t sá»± bùng phát khác, và bản thân quá trình đó có má»™t tác Ä‘á»™ng là m phẳng qua các xã há»™i, củng cố những ngÆ°á»i ở dÆ°á»›i và là m yếu những kẻ ở trên. “Quyá»n tá»± do của phụ nữâ€, Sen lÆ°u ý, nêu chỉ má»™t thà dụ, “thúc đẩy phụ nữ biết Ä‘á»c biết viết, có xu hÆ°á»›ng giảm sinh đẻ và tỉ lệ chết trẻ em và tăng các cÆ¡ há»™i việc là m cho phụ nữ, rồi ảnh hưởng đến đối thoại chÃnh trị và cho phụ nữ cÆ¡ há»™i có vai trò lá»›n hÆ¡n trong tá»± quản địa phÆ°Æ¡ngâ€.
Cuối cùng, sá»± đổ tÆ°á»ng đã không chỉ mở Ä‘Æ°á»ng cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n để khai thác quỹ tri thức của nhau. Nó cÅ©ng mở Ä‘Æ°á»ng cho chấp nháºn các tiêu chuẩn chung- các tiêu chuẩn vá» ná»n kinh tế nên được Ä‘iá»u hà nh ra sao, kế toán nên được là m thế nà o, hoạt Ä‘á»™ng ngân hà ng nên được quản là ra sao, các máy PC được sản xuất thế nà o, và các bà i báo kinh tế nên được viết ra sao. Tôi sẽ thảo luáºn Ä‘iá»u nà y muá»™n hÆ¡n, song ở đây là đủ để nói rằng các tiêu chuẩn chung tạo ra má»™t sân chÆ¡i phẳng hÆ¡n, bằng hÆ¡n. Diá»…n đạt theo cách khác, sá»± đổ tÆ°á»ng là m tăng sá»± di chuyển tá»± do của các táºp quán tốt nhất. Khi má»™t tiêu chuẩn kinh tế hay kÄ© thuáºt nổi lên và tá»± chứng tá» mình trên vÅ© Ä‘Ã i thế giá»›i, nó được chấp nháºn nhanh hÆ¡n nhiá»u sau khi bức tÆ°á»ng không còn ngăn cản. Chỉ riêng ở châu Âu, tÆ°á»ng đổ đã mở Ä‘Æ°á»ng cho sá»± hình thà nh Liên Minh Châu Âu và sá»± mở rá»™ng nó từ mÆ°á»i lăm thà nh hai mÆ°Æ¡i lăm nÆ°á»›c. Äiá»u đó, kết hợp vá»›i sá»± xuất hiện của euro nhÆ° má»™t đồng tiá»n chung, đã tạo ra má»™t khu vá»±c kinh tế Ä‘Æ¡n nhất từ má»™t vùng má»™t thá»i bị bức Mà n Sắt chia cắt.
Trong khi các ảnh hưởng tÃch cá»±c của sá»± đổ tÆ°á»ng đã rõ ngay, nguyên nhân gây ra nó vẫn chÆ°a rõ lắm. Äã không có má»™t nguyên nhân Ä‘Æ¡n nhất. Ở mức Ä‘á»™ nà o đấy chÃnh các con mối đã ăn ruá»—ng ná»n móng của Liên Xô, hệ thống đã bị các mâu thuẫn ná»™i tại riêng và tÃnh phi hiệu quả của nó là m suy yếu rồi; mức Ä‘á»™ nà o đó sá»± tÃch tụ quân sá»± của chÃnh quyá»n Reagan ở Châu Âu đã buá»™c Kremlin tá»± phá sản do chi cho các đầu đạn; và ở mức Ä‘á»™ nà o đó các cố gắng bất lá»±c của Mikhail Gorbachev để cải cách cái không thể cải cách nổi đã kết liá»…u chủ nghÄ©a cá»™ng sản. Song nếu tôi phải chỉ ra má»™t yếu tố nhÆ° cái đầu tiên giữa những cái ngang nhau, đó là cách mạng thông tin bắt đầu và o đầu đến giữa các năm 1980. Các hệ thống toà n trị phụ thuá»™c và o sá»± Ä‘á»™c quyá»n thông tin và vÅ© lá»±c, và có quá nhiá»u thông tin bắt đầu tuá»™t qua bức Mà n Sắt, nhá» sá»± phổ biến của các máy fax, Ä‘iện thoại, và các công cụ truyá»n thông hiện đại khác.
Má»™t khối lượng tá»›i hạn của các máy PC IBM, và hệ Ä‘iá»u hà nh Windows đã Ä‘Æ°a chúng và o cuá»™c sống, đến cùng nhau khoảng cùng thá»i kì mà bức tÆ°á»ng đổ, và sá»± phổ biến của chúng đã đóng Ä‘inh và o quan tà i của chủ nghÄ©a cá»™ng sản, bởi vì chúng cá»±c kì cải thiện truyá»n thông theo chiá»u ngang – có hại cho chÃnh hình thức từ trên xuống mà chủ nghÄ©a cá»™ng sản dá»±a và o. Chúng cÅ©ng tăng cÆ°á»ng mạnh mẽ việc cá nhân thu tháºp thông tin và sá»± trao quyá»n cho cá nhân. (Má»—i thà nh tố của cách mạng thông tin nà y do những tiến hoá tách rá»i gây ra: mạng Ä‘iện thoại tiến hoá từ mong muốn của ngÆ°á»i dân nói chuyện vá»›i nhau từ xa. Máy fax tiến hoá nhÆ° cách để truyá»n thông văn bản trên mạng Ä‘iện thoại. Máy tÃnh cá nhân được các (trình) ứng dụng sát thủ [killer apps]*- bảng tÃnh và xá» là văn bản. Và Windows tiến hoá từ nhu cầu biến tất cả các thứ nà y thà nh có thể dùng được và láºp trình được bởi đại chúng).
Máy IBM PC đầu tiên vá»› được thị trÆ°á»ng năm 1981. Cùng lúc đó, nhiá»u nhà khoa há»c máy tÃnh khắp thế giá»›i bắt đầu sá» dụng các thứ gá»i là Internet và e-mail. Phiên bản Windows đầu tiên được bán năm 1985, và phiên bản Ä‘á»™t phá thá»±c tế là m cho PC tháºt sá»± thân thiện vá»›i ngÆ°á»i dùng –Windows 3.0 - được xuất bán ngà y 22-5-1990, chỉ sáu tháng sau khi bức tÆ°á»ng sụp đổ. Trong cùng thá»i kì nà y, má»™t số ngÆ°á»i khác các nhà khoa há»c bắt đầu phát hiện ra rằng nếu há» mua má»™t PC và má»™t dial-up modem, há» có thể kết nối PC của há» vá»›i Ä‘iện thoại và chuyển e-mail qua các nhà cung cấp dịch vụ Internet tÆ° nhân – nhÆ° Compuserve và America Online.
“Sá»± phổ biến của máy tÃnh cá nhân, máy fax, Windows, và dial-up modem nối vá»›i mạng Ä‘iện thoại toà n cầu tất cả đến cùng nhau và o cuối các năm 1980 và đầu các năm 1990 để tạo ra ná»n cÆ¡ bản khởi Ä‘á»™ng cách mạng thông tin toà n cầu,†Craig J. Mundie, tổng giám đốc kÄ© thuáºt của Microsoft, láºp luáºn. Mấu chốt là sá»± hợp nhất của tất cả chúng lại thà nh má»™t hệ thống tÆ°Æ¡ng hoạt [có thể hoạt Ä‘á»™ng vá»›i nhau] duy nhất. Äiá»u đó xảy ra, Mundie nói, má»™t khi chúng ta có má»™t ná»n tÃnh toán được chuẩn hoá ở dạng thô – máy IBM PC – cùng vá»›i má»™t giao diện ngÆ°á»i dùng đồ hoạ chuẩn hoá cho xá» là văn bản và bảng tÃnh - Windows – cùng vá»›i má»™t công cụ truyá»n thông chuẩn hoá – dial-up modem và mạng lÆ°á»›i Ä‘iện thoại toà n cầu. Má»™t khi ta có ná»n tÆ°Æ¡ng hoạt cÆ¡ bản đó, thì các trình ứng dụng sát thủ đẩy sá»± phổ biến của nó rá»™ng khắp má»i nÆ¡i.
“NgÆ°á»i dân thấy rằng há» thá»±c sá»± thÃch là m tất cả những thứ nà y trên má»™t máy tÃnh, và há» tháºt sá»± cải thiện năng suất,†Mundie nói. “Tất cả chúng có sá»± hấp dẫn cá nhân rá»™ng rãi và khiến cá nhân ngÆ°á»i dân đứng dáºy và mua má»™t PC có thể chạy Windows và đặt trên bà n của há», và điá»u đó buá»™c sá»± truyá»n bá ná»n tÃnh toán má»›i nà y và o thế giá»›i tÃnh toán công ti còn nhiá»u hÆ¡n nữa. NgÆ°á»i ta nói, ‘Chà , có má»™t váºt quý ở đây, và chúng ta phải táºn dụng nó’.â€
Windows được củng cố cà ng trở thà nh hệ Ä‘iá»u hà nh hà ng đầu, Mundie nói thêm, “cà ng có nhiá»u ngÆ°á»i láºp trình Ä‘i viết các ứng dụng cho thế giá»›i kinh doanh già u có để Ä‘Æ°a và o máy tÃnh của há», cho nên há» có thể là m nhiá»u việc kinh doanh má»›i và khác, Ä‘iá»u đó bắt đầu là m tăng năng suất còn hÆ¡n nữa. Hà ng chục triệu ngÆ°á»i trên khắp thế giá»›i trở thà nh các láºp trình viên để khiến PC là m má»i thứ há» muốn bằng ngôn ngữ riêng của há». Windows cuối cùng đã được dịch ra ba mÆ°Æ¡i tám ngôn ngữ. NgÆ°á»i dân có khả năng là m quen vá»›i PC bằng ngôn ngữ của chÃnh mìnhâ€.
Äấy là hoà n toà n má»›i và là thú, nhÆ°ng chúng ta không được quên ná»n PC-Windows ban đầu nà y đã nông cạn đến thế nà o. “Ná»n nà y bị rà ng buá»™c bởi quá nhiá»u giá»›i hạn kiến trúc,†Mundie nói. “Äã thiếu hạ tầng cÆ¡ sởâ€. Internet nhÆ° chúng ta biết ngà y nay - vá»›i các giao thức truyá»n dÆ°á»ng nhÆ° có phép mà u, có thể kết nối má»i ngÆ°á»i và má»i thứ - vẫn chÆ°a nổi lên. Quay lại hồi đó, các mạng đã chỉ có các giao thức rất hạn chế để trao đổi file và các thông Ä‘iệp e-mail. Cho nên những ngÆ°á»i dùng các máy tÃnh vá»›i cùng loại hệ Ä‘iá»u hà nh và phần má»m có thể trao đổi tà i liệu qua e-mail hay chuyển file, nhÆ°ng ngay cả là m việc nà y cÅ©ng khá rắc rối nên chỉ có giá»›i Æ°u tú tin há»c má»›i chịu khó. Bạn đã không thể Ä‘Æ¡n giản ngồi xuống và vèo má»™t e-mail hay má»™t file cho bất cứ ai ở bất cứ đâu- đặc biệt ở bên ngoà i công ti của chÃnh bạn hay ngoà i dịch vụ Internet riêng của bạn- cách mà bạn có thể là m hiện nay. Äúng, những ngÆ°á»i dùng AOL có thể liên lạc vá»›i những ngÆ°á»i dùng CompuServe, nhÆ°ng việc đó đã chẳng Ä‘Æ¡n giản cÅ©ng không tin cáºy. Kết quả là , Mundie nói, má»™t lượng dữ liệu và sáng tạo khổng lồ đã tÃch tụ trong tất cả các máy tÃnh đó, song đã không có cách dá»… dà ng, tÆ°Æ¡ng hoạt nà o để chia sẻ nó và nhà o nặn nó. NgÆ°á»i ta đã có thể viết các ứng dụng má»›i cho phép các hệ thống được chá»n để hoạt Ä‘á»™ng cùng nhau, nhÆ°ng nói chung Ä‘iá»u nà y chỉ giá»›i hạn cho những trao đổi dá»± kiến giữa các PC bên trong mạng của má»™t công ti Ä‘Æ¡n nhất.
Giai Ä‘oạn nà y từ 9/11 đến giữa 1990 vẫn dẫn đến sá»± tiến bá»™ to lá»›n vá» trao quyá»n cá nhân, cho dù mạng còn hạn chế. Äó là thá»i kì của “Tôi và máy của tôi bây giá» có thể nói chuyện vá»›i nhau tốt hÆ¡n và nhanh hÆ¡n, nên cá nhân tôi có thể là m nhiá»u việc hÆ¡n†và thá»i kì của “Tôi và máy của tôi bây giá» có thể nói chuyện vá»›i và i bạn bè và và i ngÆ°á»i trong công ti của tôi tốt hÆ¡n và nhanh hÆ¡n, nên chúng tôi có kết quả hÆ¡nâ€. Các bức tÆ°á»ng đã sụp đổ và các cá»a sổ- Windows- đã mở, là m cho thế giá»›i phẳng nhiá»u hÆ¡n bao giá» hết – nhÆ°ng thá»i đại của truyá»n thông toà n cầu suôn sẻ vẫn chÆ°a rạng.
Tuy ta không để ý đến nó, đã có má»™t nốt chối tai trong thá»i đại má»›i là thú nà y. Äã không chỉ có ngÆ°á»i MÄ© ngÆ°á»i Âu cùng vá»›i ngÆ°á»i dân của Äế chế Soviet tán dÆ°Æ¡ng sá»± sụp đổ tÆ°á»ng – và đòi công cho việc đó. Ai đó khác đã nâng li – không phải sâm banh mà là cà phê Thổ đặc. Tên hắn là Osama bin Laden và hắn có má»™t chuyện kể khác. Quan Ä‘iểm của hắn là các tay súng jihad ở Afghanistan, mà hắn là má»™t, là ngÆ°á»i đã hạ bệ Äế chế Soviet bằng buá»™c Hồng Quân rút khá»i Afghanistan (vá»›i sá»± giúp đỡ của MÄ© và Pakistan). Và má»™t khi sứ mạng đó đã hoà n tất – những ngÆ°á»i Soviet hoà n tất việc rút quân và o 15-2-1989, chỉ chÃn tháng trÆ°á»›c khi TÆ°á»ng Berlin sụp đổ - bin Laden ngó quanh và thấy rằng siêu cÆ°á»ng kia, Hoa Kì, có sá»± hiện diện to lá»›n ở quê hắn, Saudi Arabia, quê hÆ°Æ¡ng của hai thà nh phố Islam thiêng liêng nhất. Và hắn không thÃch Ä‘iá»u đó.
NhÆ° thế, trong khi nhảy múa trên bức tÆ°á»ng [đổ] và mở Windows của chúng ta và tuyên bố rằng không còn lá»±a chá»n hệ tÆ° tưởng khả dÄ© nà o cho chủ nghÄ©a tÆ° bản thị trÆ°á»ng tá»± do nữa, bin Laden quay súng của hắn ngắm và o MÄ©. Cả bin Laden và Ronald Reagan đã coi Liên Xô nhÆ° “đế chế ác quá»·â€, nhÆ°ng bin Laden Ä‘i đến nhìn MÄ© cÅ©ng là ác quá»·. Hắn đã có má»™t lá»±a chá»n hệ tÆ° tưởng khả dÄ© cho chủ nghÄ©a tÆ° bản thị trÆ°á»ng tá»± do – Islam chÃnh trị. Hắn đã không cảm thấy bị sá»± chấm dứt của Liên Xô đánh bại; hắn cảm thấy nó là m hắn bạo dạn. Hắn không cảm thấy hấp dẫn vá»›i sân chÆ¡i được mở rá»™ng; hắn cảm thấy bị nó cá»± tuyệt. Và hắn đã không phải có má»™t mình. Má»™t số ngÆ°á»i nghÄ© rằng Ronald Reagan đã kéo đổ tÆ°á»ng, bằng là m phá sản Liên Xô qua chạy Ä‘ua vÅ© trang; những ngÆ°á»i khác nghÄ© IBM, Steve Jobs, và Bill Gates đã kéo đổ tÆ°á»ng bằng trao quyá»n cho các cá nhân tải tÆ°Æ¡ng lai xuống. NhÆ°ng ở thế giá»›i khác, ở xứ Muslim, nhiá»u ngÆ°á»i nghÄ© bin Laden và các đồng chà của hắn đã kéo đổ Äế chế Soviet và bức tÆ°á»ng vá»›i nhiệt huyết tôn giáo, và hà ng triệu ngÆ°á»i trong số hỠđược truyá»n cảm hứng để tải quá khứ lên.
Tóm lại, trong khi chúng ta ca tụng 9/11, các hạt giống của má»™t ngà y đáng nhá»› khác- 11/9 – đã được gieo. NhÆ°ng sẽ nói nhiá»u hÆ¡n vá» Ä‘iá»u đó muá»™n hÆ¡n trong cuốn sách nà y. Bây giá», hãy để cho sá»± là m phẳng tiếp tục.
LỰC LÀM PHẲNG # 2
9/8/95
Khi Netscape lên sà n [bán cổ phiếu lần đầu cho công chúng]
Và o giữa các năm 1990, cách mạng mạng PC-Windows đã đạt các giá»›i hạn của nó. Nếu thế giá»›i trở nên thá»±c sá»± được kết nối, và thá»±c sá»± bắt đầu trải phẳng ra, cách mạng cần Ä‘i và o pha tiếp theo. Và pha tiếp, Mundie của Microsoft lÆ°u ý, “là đi từ má»™t ná»n tÃnh toán dá»±a trên PC sang má»™t ná»n tảng tÃnh toán dá»±a và o Internetâ€. Các ứng dụng sát thủ phát Ä‘á»™ng pha má»›i nà y đã là e-mail và trình duyệt Internet. E-mail được thúc đẩy bởi các portal [cổng] tiêu dùng mở rá»™ng nhanh chóng nhÆ° AOL, CompuServe, và cuối cùng MSN. NhÆ°ng đã có killer app má»›i, trình duyệt Web – có thể lấy các tà i liệu hay các trang Web được chứa ở các Web site trên Internet và hiển thị chúng trên bất cứ mà n hình máy tÃnh nà o – cái đó thá»±c sá»± thu hút được trà tưởng tượng. Và khái niệm thá»±c tế vá» World Wide Web - má»™t hệ thống để tạo ra, tổ chức, và liên kết các tà i liệu sao cho chúng có thể được duyệt má»™t cách dá»… dà ng – đã được nhà khoa há»c máy tÃnh Anh Tim Berners-Lee tạo ra. Ông láºp Web site đầu tiên năm 1991, trong má»™t ná»— lá»±c để nuôi má»™t mạng máy tÃnh cho phép các nhà khoa há»c chia sẻ dá»… dà ng nghiên cứu của há». Các nhà khoa há»c và nhà hà n lâm khác đã tạo ra má»™t số trình duyệt [browser] để lÆ°á»›t Web ban đầu nà y, nhÆ°ng browser chủ đạo đầu tiên – và toà n bá»™ văn hoá duyệt Web cho quảng đại quần chúng - được tạo ra bởi má»™t công ti khởi nghiệp bé xÃu ở Mountain View, California, đợc gá»i là Netscape. Netscape ra công chúng ngà y 9 tháng 8, 1995, và thế giá»›i không còn giống nhÆ° trÆ°á»›c nữa.
NhÆ° John Doerr, nhà tÆ° bản mạo hiểm huyá»n thoại mà hãng của ông, Kleiner Perkins Caulfield & Byers, đã ủng há»™ Netscape, diá»…n đạt, “Netscape chà o bán lần đầu cho công chúng [IPO] đã là má»™t tiếng gá»i vang lảnh đối vá»›i thế giá»›i để tỉnh dáºy hÆ°á»›ng tá»›i Internet. Cho đến khi ấy, nó chỉ là lãnh địa của những ngÆ°á»i cải biến ban đầu và các tay cá»± pháchâ€.
Pha do Netscape gây ra đã dẫn quá trình là m phẳng theo nhiá»u hÆ°á»›ng then chốt: Nó cho chúng ta browser thÆ°Æ¡ng mại phổ biến rá»™ng rãi đầu tiên để lÆ°á»›t Internet. Netscape browser đã không chỉ là m cho Internet sống Ä‘á»™ng mà còn khiến cho Internet có thể truy cáºp được đối vá»›i má»i ngÆ°á»i từ đứa trẻ năm tuổi đến cụ già tám mÆ°Æ¡i lăm tuổi. Internet cà ng sống Ä‘á»™ng, cà ng nhiá»u ngÆ°á»i tiêu dùng muốn là m các việc khác nhau trên Web, nên há» cà ng đòi há»i nhiá»u máy tÃnh, phần má»m, các mạng viá»…n thông có thể dá»… dà ng số hoá văn bản, âm nhạc, dá»± liệu, và ảnh và truyá»n chúng qua Internet đến máy tÃnh của bất kể ai khác. Nhu cầu nà y được thoả mãn bởi má»™t sá»± kiện xúc tác khác: Windows 95 trình là ng, được giao tuần lá»… sau Netscape Ä‘Æ°a cổ phiếu của nó ra công chúng. Windows 95 mau chóng trở thà nh hệ Ä‘iá»u hà nh được nhiá»u ngÆ°á»i dùng nhất khắp thế giá»›i, và không giống các phiên bản Windows trÆ°á»›c, nó có sá»± há»— trợ Internet cà i sẵn, cho nên không chỉ các browser mà tất cả các ứng dụng PC có thể “biết vá» Internet†và tÆ°Æ¡ng tác vá»›i nó.
Nhìn lại, cái cho phép Netscape cất cánh đã là sá»± tồn tại, từ pha sá»›m hÆ¡n, của hà ng triệu PC, nhiá»u máy đã có sẵn modem rồi. Äó là những cái vai mà Netscape đứng lên trên. Cái mà Netscape đã là m là đưa ra má»™t ứng dụng sát thủ má»›i – browser- cho số PC đã được lắp đặt nà y, là m cho máy tÃnh và tÃnh kết nối của nó hữu Ãch hÆ¡n má»™t cách vốn có cho hà ng triệu ngÆ°á»i. Äến lượt nó Ä‘iá»u nà y là m nổi báºt má»™t sá»± bùng nổ vá» cầu đối vá»›i má»i thứ digital [số] và châm ngòi cÆ¡n sốt Internet, vì má»i nhà đầu tÆ° nhìn và o Internet và kết luáºn là nếu má»i thứ sẽ được số hoá - dữ liệu, kho hà ng, thÆ°Æ¡ng mại, sách, âm nhạc, ảnh, và giải trà – và được chuyển và bán trên Internet, thì cầu vá»›i các sản phẩm và dịch vụ dá»±a và o Internet sẽ vô táºn. Äiá»u nà y đã dẫn tá»›i bong bóng cổ phiếu dot-com và má»™t sá»± đầu tÆ° quá mức và o cáp quang cần để chuyển tải tất cả thông tin số má»›i. Sá»± phát triển nà y, đến lượt nó, đã nối dây toà n bá»™ thế giá»›i lại vá»›i nhau, và , không có ai thá»±c sá»± dá»± kiến, đã biến Bangalore thà nh ngoại ô của Boston.
Hãy nhìn và o mỗi trong những tiến triển nà y.
Khi tôi ngồi vá»›i Jim Barksdale, nguyên CEO của Netscape, để phá»ng vấn ông cho cuốn sách nà y, tôi đã giải thÃch cho ông rằng má»™t trong các chÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c là vá» mÆ°á»i đổi má»›i, sá»± kiện, và xu hÆ°á»›ng đã là m phẳng thế giá»›i. Sá»± kiện đầu tiên, tôi bảo ông, là 9/11, và tôi giải thÃch tầm quan trá»ng của ngà y đó. Rồi tôi nói, “Äể tôi xem nếu ông có thể phá»ng Ä‘oán tầm quan của ngà y thứ hai, 9/8. Tất cả cái tôi nói cho ông là : 9/8. Chỉ cần má»™t giây để Barksdale suy nghÄ© trÆ°á»›c khi phóng lại vá»›i câu trả lá»i đúng: “Ngà y Netscape lên sà n, ra công chúng!â€
Ãt ai tranh cãi rằng Barksdale là má»™t trong những nhà khởi nghiệp MÄ© vÄ© đại. Ông đã giúp Federal Express phát triển hệ thống theo dõi và tìm vết bÆ°u kiện của nó, sau đó chuyển sang McCaw Cellular, má»™t công ti Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, dá»±ng nó lên, và trông coi sá»± hợp nhất của nó vá»›i AT&T năm 1994. Äúng trÆ°á»›c khi việc bán kết thúc, má»™t head-hunter [ngÆ°á»i kiếm ngÆ°á»i tà i] tiếp cáºn ông má»i là m CEO của má»™t công ti má»›i gá»i là Mosaic Communications, được láºp bởi hai nhà đổi má»›i huyá»n thoại – Jim Clark và Marc Andreessen. Giữa 1994, Clark, đồng sáng láºp của Silicon Graphics, đã chung sức vá»›i Andreessen để thà nh láºp Mosaic, công ti mau chóng được đổi tên là Netscape Communications. Andreessen, má»™t nhà khoa há»c máy tÃnh trẻ tà i ba, đã vừa dẫn đầu má»™t dá»± án phần má»m nhỠở NCSA [Trung tâm Quốc gia vá» các Ứng dụng Siêu tÃnh- National Center for Supercomputing Applications], đặt tại Äại há»c Illinois, đã phát triển Web browser có kết quả thá»±c sá»± đầu tiên, cÅ©ng được gá»i là Mosaic. Clark và Andreessen nhanh chóng hiểu được tiá»m năng khổng lồ của phần má»m duyệt Web và quyết định hợp tác để thÆ°Æ¡ng mại hoá nó. Khi Netscape bắt đầu lá»›n, há» vá»›i tá»›i Barksdale vì sá»± dẫn dắt và sá»± thấu hiểu cách hay nhất ra công chúng thế nà o.
Ngà y nay chúng ta coi công nghệ browser nà y là dÄ© nhiên, nhÆ°ng thá»±c sá»± nó là má»™t trong những sáng chế quan trá»ng nhất trong lịch sá» cáºn đại. Khi Andreessen trÆ°á»›c đây ở phòng thà nghiệm NCSA Äại há»c Illinois, anh thấy mình có các PC, các máy trạm, và sá»± kết nối mạng cÆ¡ bản để di chuyển file quanh Internet, nhÆ°ng nó vẫn chÆ°a tháºt hứng thú - bởi vì chẳng có gì để duyệt, không có giao diện ngÆ°á»i dùng để kéo và hiển thị ná»™i dung các Web site của những ngÆ°á»i ngÆ°á»i khác. Cho nên Andreessen và đội của anh đã phát triển Mosaic browser, là m cho bất cứ kẻ ngốc, nhà khoa há»c, sinh viên, hay bà già nà o có thể xem được các Web site. Marc Andreessen đã không sáng chế ra Internet, nhÆ°ng anh đã là m nhiá»u nhÆ° bất cứ cá nhân nà o để là m cho nó sống Ä‘á»™ng và truyá»n bá nó.
“Mosaic browser bắt đầu năm 1993 vá»›i mÆ°á»i hai ngÆ°á»i dùng, và tôi biết tất cả mÆ°á»i hai ngÆ°á»i,†Andreessen nói. Chỉ có khoảng năm mÆ°Æ¡i Web site khi đó và chúng hầu hết chỉ là các trang Web Ä‘Æ¡n lẻ. “Mosaicâ€, anh giải thÃch, “được tà i trợ bởi Quỹ Khoa há»c Quốc gia - National Science Foundation [NSF]. Tiá»n thá»±c sá»± không được phân bổ cho xây dá»±ng Mosaic. Nhóm chúng tôi phải là m má»™t phần má»m cho phép các nhà khoa há»c dùng các siêu máy tÃnh đặt ở các vị trà ở xa, và để nối vá»›i chúng bằng mạng NSF. Cho nên chúng tôi xây dá»±ng [browser đầu tiên nhÆ°] các công cụ phần má»m cho phép các nhà nghiên cứu ‘duyệt’ nghiên cứu của nhau. Tôi nhìn nó nhÆ° má»™t vòng phản hồi dÆ°Æ¡ng: Cà ng nhiá»u ngÆ°á»i có browser, cà ng nhiá»u ngÆ°á»i muốn được kết nối, và sẽ cà ng có nhiá»u khuyến khÃch hÆ¡n để tạo ná»™i dung và các ứng dụng và công cụ. Má»™t khi loại việc đó khởi Ä‘á»™ng, nó cứ thế cất cánh và hầu nhÆ° chẳng gì có thể chặn nó. Khi phát triển nó, bạn không chắc bất cứ ai sẽ dùng nó, nhÆ°ng ngay khi nó khởi Ä‘á»™ng chúng tôi đã hiểu rằng nếu có bất cứ ai dùng nó thì má»i ngÆ°á»i sẽ dùng nó, và khi đó chỉ còn vấn Ä‘á» là nó sẽ lan ra nhanh thế nà o và cái gì có thể là những cản trở trên Ä‘Æ°á»ngâ€.
Quả thá»±c, ai đã thá» browser, kể cả Barksdale, có cùng phản ứng ban đầu: Chà ! “Má»—i hè, tạp chà Fortune có má»™t bà i vá» hai mÆ°Æ¡i lăm công ti ngon nhất [coolest] khắp nÆ¡i,†Barksdale nhá»› lại. “Năm đó [1994] Mosaic là má»™t trong số đó. Tôi đã không chỉ Ä‘á»c vá» Clark và Andreessen mà đã quay sang bảo vợ tôi, ‘Em yêu, đây là má»™t ý tưởng lá»›n’. Và rồi chỉ và i tuần muá»™n hÆ¡n tôi nháºn cú Ä‘iện thoại từ headhunter. Cho nên tôi xuống và nói chuyện vá»›i Doerr và Jim Clark, tôi bắt đầu dùng phiên bản beta của Mosaic browser. Cà ng dùng nó tôi cà ng bị hấp dẫn hÆ¡nâ€. Từ cuối các năm 1980, ngÆ°á»i ta đã dá»±ng lên các cÆ¡ sở dữ liệu vá»›i truy cáºp Internet. Barksdale nói rằng sau khi nói chuyện vá»›i Doerr và Clark, ông vá» nhà , gom ba đứa con ông quanh máy tÃnh của ông, và há»i má»—i đứa gợi ý má»™t chủ Ä‘á» có thể duyệt Internet để tìm – và là m chúng thán phục bằng đạt cái gì đó cho má»—i đứa. “Việc đó thuyết phục tôi,†Barksdale nói. “Cho nên tôi gá»i lại cho headhunter và nói, ‘tôi là ngÆ°á»i của ông.’â€
Browser thÆ°Æ¡ng mại đầu tiên của Netscape – có thể chạy trên má»™t IBM PC, má»™t Apple Macintosh, hay má»™t máy tÃnh Unix - được phát hà nh tháng 12-1994, và trong vòng má»™t năm nó hoà n toà n chế ngá»± thị trÆ°á»ng. Bạn có thể tải Netscape xuống miá»…n phà nếu bạn trong ngà nh giáo dục hay phi lợi nhuáºn. Nếu bạn là má»™t cá nhân, bạn có thể đánh giá phần má»m miá»…n phà theo sá»± hà i lòng của mình và mua nó trên Ä‘Ä©a nếu bạn muốn. Nếu bạn là má»™t công ti, bạn có thể đánh giá phần má»m cho chÃn mÆ°Æ¡i ngà y. Andreessen nói, “Là do căn bản là : Nếu bạn có sức để thanh toán mua nó, xin hãy là m thế. Nếu không, hãy dùng nó dẫu sao Ä‘i nữaâ€. Vì sao? Vì tất cả việc dùng miá»…n phà kÃch thÃch má»™t sá»± tăng trưởng ồ ạt vá» mạng, Ä‘iá»u quý giá đối vá»›i tất cả các khách hà ng trả tiá»n. Äã có kết quả.
“Chúng tôi Ä‘Æ°a Netscape browser lên,†Barksdale nói, “và ngÆ°á»i ta tải nó xuống miá»…n phà cho thá» ba tháng. Tôi chÆ°a bao giá» thấy khối lượng nhÆ° thế. Äối vá»›i các doanh nghiệp lá»›n và chÃnh phủ, nó đã cho phép há» kết nối và giải phóng tất cả thông tin của há», và hệ thống point-and-click [trá»-và -nhắp chuá»™t] mà Marc Andreessen sáng chế ra đã cho phép ngÆ°á»i thÆ°á»ng dùng nó, không chỉ các nhà khoa há»c. Và điá»u đó là m cho nó là má»™t cuá»™c cách mạng tháºt sá»±. Và chúng tôi nói, ‘Cái nà y sẽ chỉ tăng và tăng và tăng’â€.
Chẳng gì đã chặn nó, và đó là vì sao Netscape đã đóng má»™t vai trò là m phẳng hết sức quan trá»ng khác: Nó đã giúp khiến Internet thá»±c sá»± có thể tÆ°Æ¡ng hoạt. Bạn sẽ nhá»› lại rằng trong pha TÆ°á»ng Berlin-PC-Windows, các cá nhân có e-mail và các công ti có e-mail ná»™i bá»™ đã chÆ°a thể kết nối rất xa. Bá»™ định tuyến [router] Internet đầu tiên của Cisco, thá»±c ra, được má»™t đôi vợ chồng xây dá»±ng ở Stanford những ngÆ°á»i muốn trao đổi e-mail; má»™t ngÆ°á»i là m việc xa má»™t máy tÃnh lá»›n [mainframe] và ngÆ°á»i kia trên má»™t PC, và hỠđã không thể kết nối. “Các mạng công ti thá»i đó là [sở hữu] riêng và rá»i nhau,†Andreessen nói. “Má»—i [mạng] có các định dạng, các giao thức riêng, và các cách khác nhau để là m ná»™i dung. Vì thế tất cả các ốc đảo thông tin nà y đã tách rá»i nhau. Và khi Internet nổi lên nhÆ° má»™t cuá»™c kinh doanh mạo hiểm có tÃnh thÆ°Æ¡ng mại, công cá»™ng, đã có má»™t mối nguy hiểm thá»±c sá»± rằng nó sẽ nổi lên theo cùng cách rá»i nhauâ€.
Joe ở phòng kế toán muốn lên PC của mình ở văn phòng và thá» lấy các số liệu doanh thu má»›i nhất cho 1995, nhÆ°ng anh không thể là m việc đó vì phòng bán hà ng có hệ thống khác vá»›i hệ thống mà phòng kế toán dùng. Äã cứ nhÆ° má»™t ngÆ°á»i nói tiếng Äức và ngÆ°á»i khác nói tiếng Pháp. Và rồi Joe nói, “Cho tôi thông tin giao hà ng má»›i nhất từ hãng Goodyear vá» loại vá» [lốp] xe nà o hỠđã gá»i cho chúng ta,†và anh ta thấy rằng Goodyear dùng má»™t hệ thống hoà n toà n khác, và đại là ở Topeka lại dùng má»™t hệ thống khác nữa. Rồi Joe vá» nhà và thấy đứa con há»c lá»›p bảy của mình tìm trên WWW cho bà i luáºn há»c kì, dùng các giao thức mở, và ngó và o các tà i sản của bảo tà ng nghệ thuáºt nà o đó ở Pháp. Và Joe nói, “Tháºt là điên. Phải có má»™t thế giá»›i hoà n toà n kết nốiâ€.
Trong các năm trÆ°á»›c khi Internet trở thà nh có tÃnh thÆ°Æ¡ng mại, Andreessen giải thÃch, các nhà khoa há»c đã phát triển má»™t loạt các “giao thức mở†có ý định là m cho hệ thống e-mail của má»i ngÆ°á»i hay mạng máy tÃnh đại há»c kết nối suôn sẻ vá»›i hệ thống của má»i ngÆ°á»i khác - để đảm bảo rằng không ai có Æ°u thế đặc biệt nà o đó. Các giao thức dá»±a và o toán há»c nà y, cho phép các dụng cụ số nói chuyện vá»›i nhau, giống nhÆ° các ống thần diệu mà , má»™t khi đã chấp nháºn chúng cho mạng của bạn, sẽ khiến cho bạn tÆ°Æ¡ng thÃch vá»›i má»i ngÆ°á»i khác, bất kể há» chạy loại máy tÃnh gì. Các giao thức nà y đã (và vẫn còn) được biết đến bằng các tên chữ cái hổ lốn của chúng: chủ yếu là FTP, HTTP, SSL, SMTP, POP, và TCP/IP. Cùng nhau, chúng tạo thà nh má»™t hệ thống để váºn chuyển dữ liệu quanh Internet má»™t cách tÆ°Æ¡ng đối an toà n, bất kể công ti bạn hay các há»™ gia đình có mạng gì hay bạn dùng máy tÃnh hay Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng hay thiết bị cầm tay gì. Má»—i giao thức có má»™t chức năng khác biệt: TCP/IP là hệ thống ống [nÆ°á»›c] cÆ¡ bản của Internet, hay các toa xe lá»a cÆ¡ bản, trên đó tất cả các thứ khác trên nó được xây dá»±ng và di chuyển khắp nÆ¡i. FTP di chuyển các file; SMTP và POP di chuyển các thông Ä‘iệp e-mail, chúng được tiêu chuẩn hoá, sao cho chúng có thể được viết và đá»c trên các hệ thống e-mail khác nhau. HTML là má»™t ngôn ngữ cho phép ngÆ°á»i dân thÆ°á»ng tạo ra các trang Web mà bất cứ ai có thể hiển thị vá»›i má»™t Web browser. NhÆ°ng việc Ä‘Æ°a HTTP và o để di chuyển các tà i liệu HTML Ä‘i khắp nÆ¡i là cái sinh ra World Wide Web nhÆ° chúng ta biết. Cuối cùng, khi ngÆ°á»i ta bắt đầu dùng các trang Web cho thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá», SSL được tạo ra để cung cấp sá»± an toà n cho các giao dịch dá»±a trên Web.
Khi sá»± duyệt và Internet nói chung tăng lên, Netscape đã muốn là m cho chắc chắn rằng Microsoft, vá»›i sá»± chế ngá»± thị trÆ°á»ng to lá»›n của nó, sẽ không có khả năng chuyển các giao thức Web nà y từ các chuẩn mở sang chuẩn riêng mà chỉ có các máy chủ Microsoft má»›i có khả năng xá» lÃ. “Netscape đã giúp đảm bảo rằng các giao thức mở nà y sẽ không là sở hữu riêng bằng cách thÆ°Æ¡ng mại hoá chúng cho công chúng,†Andreessen nói. “Netscape xuất hiện không chỉ vá»›i browser mà vá»›i má»™t há» các sản phẩm phần má»m thá»±c hiện tất cả các chuẩn mở nà y để cho các nhà khoa há»c có thể liên lạc vá»›i nhau bất kể hỠở trên hệ thống nà o - má»™t siêu máy tÃnh Cray, má»™t Macintosh, hay má»™t PC. Netscape đã có khả năng cho má»i ngÆ°á»i má»™t là do tháºt sá»± để nói, ‘tôi muốn theo chuẩn mở đối vá»›i má»i thứ tôi là m và đối vá»›i má»i hệ thống tôi là m việc vá»›i’. Má»™t khi chúng tôi đã tạo ra má»™t cách để duyệt Internet, ngÆ°á»i ta muốn má»™t cách phổ quát để truy cáºp đến cái đã có ở đó. Cho nên bất cứ ai muốn chuẩn mở đã đến Netscape, nÆ¡i chúng tôi há»— trợ há», hay há» Ä‘i sang giá»›i nguồn mở và có được cùng các chuẩn miá»…n phà nhÆ°ng không được há»— trợ, hay hỠđến các nhà cung cấp tÆ° nhân của há» và nói, ‘tôi sẽ không mua đồ riêng của anh nữa …tôi sẽ không đăng kà và o vÆ°á»n có tÆ°á»ng bao của anh nữa. Tôi chỉ ở lại vá»›i anh nếu anh kết nối vá»›i Internet theo các giao thức mở nà y’.â€
Netscape bắt đầu đẩy các chuẩn mở nà y qua việc bán browser của nó, và công chúng đáp ứng nhiệt tình. Sun bắt đầu là m váºy vá»›i các máy chủ của nó, và Microsoft là m váºy vá»›i Windows 95, coi việc duyệt hệ trá»ng đến mức nó xây dá»±ng browser riêng của mình trá»±c tiếp và o Windows vá»›i Internet Explorer thêm và o. Má»—i [công ti] nháºn ra rằng công chúng, Ä‘á»™t nhiên không thể có đủ từ e-mail và duyệt, đã muốn các công ti Internet là m việc cùng nhau và tạo ra má»™t mạng có thể tÆ°Æ¡ng hoạt. Há» muốn các công ti cạnh tranh vá»›i nhau vá» các ứng dụng khác nhau, tức là , vá» cái mà ngÆ°á»i tiêu dùng có thể là m má»™t khi há» lên Internet - chứ không phải vá» là m thế nà o há» lên Internet lần đầu. Kết quả là , sau khá khá “các cuá»™c chiến định dạng†giữa các công ti lá»›n, và o cuối các năm 1990 ná»n tảng tÃnh toán Internet đã được tÃch hợp má»™t cách suôn sẻ. Chẳng mấy chốc bất cứ ai đã có khả năng kết nối vá»›i bất cứ ai khác ở bất cứ đâu trên bất cứ máy nà o. Hoá ra là giá trị của tÃnh tÆ°Æ¡ng thÃch đối vá»›i má»—i ngÆ°á»i là cao hÆ¡n nhiá»u giá trị của việc cố duy trì mạng có tÆ°á»ng bao cá»n con của riêng bạn. Sá»± tÃch hợp nà y đã là má»™t lá»±c là m phẳng khổng lồ, bởi vì nó cho phép nhiá»u đến váºy ngÆ°á»i được kết nối vá»›i rất rất nhiá»u ngÆ°á»i khác.
Äã không thiếu ngÆ°á»i nghi ngỠở thá»i đó, há» nói rằng chẳng cái nà o trong số nà y sẽ hoạt Ä‘á»™ng vì nó quá phức tạp, Andreessen nhá»› lại. “Anh phải Ä‘i ra và kiếm má»™t PC và má»™t dial-up modem. Tất cả những ngÆ°á»i nghi ngá» Ä‘á»u nói, ‘Cần thá»i gian lâu để ngÆ°á»i ta thay đổi các thói quen và há»c má»™t công nghệ má»›i.’ [NhÆ°ng] ngÆ°á»i ta là m việc đó rất nhanh, và mÆ°á»i năm sau đã có tám trăm triệu ngÆ°á»i trên Internetâ€. Là do Æ°? “NgÆ°á»i dân sẽ thay thói quen nhanh khi há» có má»™t là do mạnh mẽ để là m váºy, và ngÆ°á»i ta có má»™t sá»± thôi thúc bẩm sinh để kết nối vá»›i ngÆ°á»i khác,†Andreessen nói. “Và khi bạn cho ngÆ°á»i ta má»™t cách má»›i để kết nối vá»›i ngÆ°á»i khác, há» sẽ chá»c thủng bất cứ rà o cản kÄ© thuáºt nà o, há» sẽ há»c các ngôn ngữ má»›i - ngÆ°á»i dân được nối mạng muốn kết nối vá»›i ngÆ°á»i khác và há» thấy khó chịu không có khả năng để là m váºy. Äó là cái Netscape giải phóngâ€. NhÆ° Joel Cawley, phó tổng giám đốc vá» chiến lược công ti của IBM, diá»…n đạt, “Netscape đã tạo ra má»™t chuẩn vá» là m thế nà o dữ liệu có thể được chuyển và sắp xếp trên mà n hình Ä‘Æ¡n giản và hấp dẫn đến mức bất cứ ngÆ°á»i nà o và má»i ngÆ°á»i có thể đổi má»›i sáng tạo trên nó. Nó nhanh chóng tăng quy mô ra khắp toà n cầu và cho má»i ngÆ°á»i từ trẻ con đến các công tiâ€.
Mùa hè 1995, Barksdale và các đồng nghiệp Netscape của ông Ä‘i má»™t chuyến biểu diá»…n lÆ°u Ä‘á»™ng kiểu cổ vá»›i các nhà ngân hà ng đầu tÆ° từ Morgan Stanley để thá» cám dá»— các nhà đầu tÆ° khắp đất nÆ°á»›c mua cổ phiếu của Netscape má»™t khi nó ra công chúng. “Khi chúng tôi ở trên Ä‘Æ°á»ng,†Barksdale nói, “Morgan Stanley nói cổ phiếu có thể bán cao ở giá 14 $. NhÆ°ng sau khi chuyến trình diá»…n Ä‘ang tiến triển, hỠđã nháºn được cầu đối vá»›i cổ phiếu, hỠđã quyết định tăng gấp đôi giá mở cá»a lên 28 $. Chiá»u cuối cùng trÆ°á»›c khi khởi bán, tất cả chúng tôi Ä‘á»u ở Maryland. Äó là trạm cuối của chúng tôi. Chúng tôi có má»™t Ä‘oà n xe limousine Ä‘en. Chúng tôi nhìn giống má»™t nhóm Mafia nà o đó. Chúng tôi cần tiếp xúc vá»›i [tổng hà nh dinh của] Morgan Stanley, nhÆ°ng chúng tôi đã ở đâu đó nÆ¡i Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của chúng tôi không có sóng. Cho nên chúng tôi kéo và o hai trạm xăng chéo nhau nà y, tất cả các xe limo Ä‘en nà y, để gá»i Ä‘iện thoại. Chúng tôi gá»i Morgan Stanley, và há» nói, “chúng tôi nghÄ© Ä‘Æ°a nó ra vá»›i giá 31 $. Tôi bảo, ‘Không, hãy giữ 28 $’, bởi vì tôi muốn ngÆ°á»i dân nhá»› nó là má»™t loại cổ phiếu 20 $, chứ không phải 30 $, nhỡ trong trÆ°á»ng hợp không rất thà nh công. Rồi nhÆ° váºy sáng hôm sau tôi có cuá»™c gá»i há»™i nghị và nó được khởi bán vá»›i giá 71 $. Äóng cá»a vá»›i 56 $ đúng bằng hai giá tôi Ä‘Æ°a raâ€.
Netscape cuối cùng đã là nạn nhân của áp lá»±c cạnh tranh lấn át (và , được toà quyết định, Ä‘á»™c quyá»n) từ Microsoft. Quyết định của Microsoft cho không browser của nó, Internet Explorer, nhÆ° má»™t phần của hệ Ä‘iá»u hà ng Windows có địa vị thống trị, kết hợp vá»›i khả năng của nó để ném nhiá»u láºp trình viên và o duyệt Web hÆ¡n là Netscape, đã dẫn thị phần của Netscape ngà y cà ng giảm. Cuối cùng, Netscape đã được bán vá»›i giá 10 tỉ $ cho AOL, mà AOL chẳng bao giá» là m gì mấy vá»›i nó. NhÆ°ng tuy Netscape có thể đã chỉ là má»™t ngôi sao băng vá» phÆ°Æ¡ng diện thÆ°Æ¡ng mại, nó đã là ngôi sao thế nà o, và đã để lại vết ra sao.
“Chúng tôi đã có lá»i hầu nhÆ° từ đầu,†Barksdale nói. “Netscape đã không phải là má»™t dot-com. Chúng tôi đã không tham gia và o bong bóng dot-com. Chúng tôi khởi Ä‘á»™ng bong bóng dot-com.â€
Và nó đã là một bong bóng thế nà o.
“Việc Netscape ra công chúng đã kÃch Ä‘á»™ng nhiá»u thứ,†Barksdale nói. “Các nhà công nghệ thÃch các thứ công nghệ má»›i nó có thể là m, và ngÆ°á»i kinh doanh và dân thÆ°á»ng bị kÃch thÃch vá» há» có thể kiếm được bao nhiêu tiá»n. NgÆ°á»i ta nhìn thấy tất cả lÅ© trẻ nà y tất cả Ä‘á»u kiếm tiá»n từ đấy và nói, ‘nếu bá»n trẻ đó có thể là m việc nà y và kiếm toà n bá»™ số tiá»n đó, tôi cÅ©ng có thể’. TÃnh tham lam có thể là má»™t Ä‘iá»u xấu - ngÆ°á»i ta nghÄ© há» có thể kiếm được rất nhiá»u tiá»n mà không là m việc nhiá»u. Nó chắc chắn dẫn đến má»™t mức Ä‘á»™ đầu tÆ° qua đáng, ấy là nói nhẹ Ä‘i. Má»i ý tưởng ngá»› ngẩn và ngá»› ngẩn hÆ¡n Ä‘á»u được tà i trợâ€.
Cái gì đã khiến các nhà đầu tÆ° Ä‘i tin rằng cầu vá» sá» dụng Internet và các sản phẩm liên quan đến Internet sẽ là vô táºn? Câu trả lá»i ngắn gá»n là số hoá. Má»™t khi cách mạng PC-Windows đã chứng tá» cho má»i ngÆ°á»i giá trị của khả năng số hoá thông tin và xá» là nó trên máy tÃnh và các bá»™ xá» là văn bản, và má»™t khi browser là m sống Ä‘á»™ng Internet và khiến các trang Web hát và múa và hiển thị, ai cÅ©ng muốn má»i thứ được số hoá cà ng nhiá»u cà ng tốt sao cho há» có thể gá»i nó đến ai đó khác các qua Ä‘Æ°á»ng ống Internet. NhÆ° thế cách mạng số hoá đã bắt đầu. Số hoá là má»™t quá trình thần diệu theo đó từ ngữ, âm nhạc, dá»± liệu, film, file, ảnh được chuyển thà nh các bit và byte – những kết hợp của các số 1 và số 0 – có thể được thao tác trên mà n hình máy tÃnh, chứa [và xá» lÃ] trên má»™t vi xá» lÃ, hay được truyá»n qua vệ tinh và qua cáp quang. BÆ°u Ä‘iện là nÆ¡i tôi thÆ°á»ng đến để gá»i thÆ°, nhÆ°ng má»™t khi Internet trở nên sống Ä‘á»™ng, tôi muốn thÆ° của tôi được số hoá để tôi có thể e-mail nó. Chụp ảnh đã thÆ°á»ng là má»™t quá trình phức tạp dÃnh đến film tráng bạc được khai từ các má» cách xa ná»a vòng trái đât. Tôi thÆ°á»ng quen chụp ảnh vá»›i máy của mình, rồi mang film đến hiệu để giá»i đến má»™t xưởng lá»›n ở đâu đó để xá» lÃ. NhÆ°ng má»™t khi Internet là m cho có thể gá»i ảnh vòng quanh thế giá»›i, gắn và o hay ở trong e-mail, tôi không còn muốn dùng film bạc nữa. Tôi muốn chụp các bức ảnh vá»›i định dạng số, có thể tải lên, chứ không phải tráng. (Và nhân tiện, tôi không muốn bị giá»›i hạn ở dùng máy ảnh để chụp. Tôi muốn có khả năng dùng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của mình để là m việc đó). Tôi thÆ°á»ng quen đến hiệu sách Barnes & Noble để mua và xem lÆ°á»›t các sách, nhÆ°ng má»™t khi Internet trở nên sống Ä‘á»™ng, tôi cÅ©ng muốn ngó lÆ°á»›t các sách ở dạng số trên Amazon.com nữa. Tôi thÆ°á»ng quen đến thÆ° viện để tìm kiếm, nhÆ°ng bây giá» tôi muốn là m việc đó ở dạng số qua Google hay Yahoo!, không chỉ bằng lang thang giữa các giá sách. Tôi đã quen mua CD và nghe các ca sÄ© Simon và Garfunkel – các Ä‘Ä©a CD đã thay thế các album rồi nhÆ° má»™t dạng nhạc được số hoá – nhÆ°ng khi Internet trở nên sống Ä‘á»™ng, tôi muốn các bit âm nhạc đó trở nên tháºm chà dá»… bảo hÆ¡n và di Ä‘á»™ng. Tôi muốn có khả năng tải chúng xuống má»™t iPod. Trong các năm vừa qua công nghệ số hoá đã tiến hoá và tôi có thể là m đúng Ä‘iá»u đó.
Thế đấy, khi các nhà đầu tÆ° quan sát sá»± đổ xô Ä‘i số hoá má»i thứ, há» nói vá»›i chÃnh mình, “Con bò linh thiêng. Nếu ai cÅ©ng muốn số hoá tất cả các thứ nà y biến thà nh các bit và truyá»n qua Internet, thì cầu cho các công ti dịch vụ Web và cầu đối vá»›i cáp quang để xá» là tất cả các thứ được số hoá nà y quanh thế giá»›i sẽ là vô táºn! Bạn không thể thua nếu đầu tÆ° và o đây!â€.
Và như thế bong bóng hình thà nh.
Äầu tÆ° quá đáng không nhất thiết là má»™t việc xấu - vá»›i Ä‘iá»u kiện cuối cùng nó được hiệu chỉnh. Tôi sẽ luôn nhá»› buổi há»p báo mà chủ tịch Microsoft Bill Gates tổ chức ở Diá»…n Ä‘Ã n Kinh tế Thế giá»›i 1999 tại Davos, ở đỉnh của bong bóng kÄ© thuáºt. Các phóng viên đã dồn dáºp bá» bom Gates vá»›i các phiên bản của câu há»i, “Ông Gates các cổ phiếu Internet nà y là bong bóng, đúng không? Chắc chắn chúng là bong bóng. Chúng phải là má»™t bong bóng?†Cuối cùng Gates Ä‘iên tiết đã nói cho các phóng viên cái gì đó vỠảnh hưởng, “Nà y, bá»n mà y, tất nhiên chúng là bong bóng, nhÆ°ng tất cả các cáºu Ä‘á»u không nắm được Ä‘iểm chÃnh. Bong bóng nà y thu hút rất nhiá»u vốn cho công nghiệp Internet nà y, nó sẽ thúc đẩy sá»± đổi má»›i nhanh hÆ¡n và nhanh hÆ¡nâ€. Gates đã so Internet vá»›i việc đổ xô Ä‘i tìm và ng, ý tưởng là kiếm được nhiá»u tiá»n hÆ¡n bằng bán quần bò Levi, cuốc chim, xẻng, và phòng khách sạn cho những kẻ Ä‘Ã o và ng hÆ¡n là từ Ä‘Ã o và ng lên từ lòng đất. Gates đã đúng: Các cÆ¡n sốt và bong bóng vá» mặt kinh tế có thể là nguy hiểm; chúng có thể kết thúc vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i mất tiá»n và rất nhiá»u công ti phá sản. Song cÅ©ng thÆ°á»ng khiến đổi má»›i nhanh hÆ¡n và nhanh hÆ¡n, và năng lá»±c thừa hoà n toà n do chúng khÃch lệ - bất luáºn là vá» Ä‘Æ°á»ng sắt hay ôtô – có thể tạo ra các hệ quả tÃch cá»±c không chủ ý của riêng nó.
Äó là cái đã xảy ra vá»›i cÆ¡n sốt cổ phiếu Internet. Nó châm ngòi sá»± đầu tÆ° quá đáng khổng lồ và o các công ti cáp quang, rồi chúng đã đặt rất nhiá»u cáp quang trên đất liá»n và dÆ°á»›i đáy các đại dÆ°Æ¡ng, Ä‘iá»u đó đẩy giá thà nh của má»™t cuá»™c gá»i Ä‘iện thoại hay truyá»n dữ liệu ở bất cứ đâu trên thế giá»›i xuống má»™t cách đầy kịch tÃnh.
Lắp đặt hệ thống cáp quang thÆ°Æ¡ng mại đầu tiên và o năm 1977, sau đó cáp quang đã dần dần thay thế các Ä‘Æ°á»ng dây Ä‘iện thoại bằng đồng, vì nó có thể mang dữ liệu và thoại được số hoá xa hÆ¡n nhanh hÆ¡n rất nhiá»u vá»›i lượng lá»›n hÆ¡n. Theo Howstuffworks.com, sợi quang được là m bởi các sợi thuá»· tinh tinh khiết vá» quang há»c má»—i sợi “mảnh nhÆ° sợi tócâ€, được xếp thà nh các bó, đợc gá»i là “cáp quangâ€, để mang các gói thông tin số qua những khoảng cách xa. Vì các sợi quang nà y mảnh hÆ¡n sợi đồng nhiá»u, nhiá»u sợi hÆ¡n được bó và o má»™t cáp có Ä‘Æ°á»ng kÃnh cho trÆ°á»›c, có nghÄ©a là nhiá»u số liệu hay âm thanh hÆ¡n nhiá»u có thể được gá»i trên cùng má»™t cáp vá»›i chi phà thấp hÆ¡n. Lợi Ãch quan trá»ng nhất của sợi quang, tuy váºy, xuất xứ từ dải thông cao hÆ¡n rất nhiá»u của tÃn hiệu có thể truyá»n qua các khoảng cách xa. Dây đồng cÅ©ng có thể mang các tần số rất cao, nhÆ°ng chỉ được và i bÆ°á»›c tÃn hiệu bắt đầu suy giảm cÆ°á»ng Ä‘á»™ do các hiệu ứng kà sinh. Sợi quang, ngược lại, có thể mang các xung quang há»c có tần số cá»±c cao trên cùng má»™t sợi mà không có suy giảm tÃn hiệu đáng kể ở khoảng cách nhiá»u dặm.
Các cáp quang hoạt Ä‘á»™ng, ARC Electronics, má»™t trong các nhà chế tạo giải thÃch trên Web site của mình, bằng cách biến dữ liệu hay âm thanh thà nh các xung quang há»c và truyá»n chúng trên các sợi quang, thay cho các xung Ä‘iện để truyá»n thông tin trên dây đồng. Ở má»™t đầu của hệ thống cáp quang là má»™t máy phát. Máy phát nháºn thông tin xung Ä‘iện được mã hoá – các từ hay dữ liệu - đến từ dây đồng từ Ä‘iện thoại ở nhà hay máy tÃnh văn phòng của chúng ta. Sau đó máy phát xá» là và dịch các từ hay dữ liệu được mã hoá, được số hoá đó ở dạng Ä‘iện từ sang các xung ánh sáng được mã hoá tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng. Má»™t diode phát quang (LED-Light Emitting diode) hay má»™t diode phun laser (ILD-Injection Laser Diode) có thể được dùng để tạo các xung ánh sáng nà y, sau đó chúng được lùa chảy xuống cáp quang. Cáp hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° má»™t loại ống dẫn ánh sáng, dẫn các xung ánh sáng được tạo ra ở má»™t đầu cáp qua đầu kia, nÆ¡i má»™t máy thu nhạy cảm ánh sáng biến các xung trở lại thà nh các số 1 và 0 Ä‘iện tá» của tÃn hiệu ban đầu, nhÆ° thế chúng có thể hiển thị trên mà n hình máy tÃnh của bạn hay nhÆ° e-mail hay trong Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của bạn nhÆ° má»™t âm thanh. Cáp quang cÅ©ng là tưởng cho liên lạc an toà n, bởi vì rất khó nghe trá»™m nó.
Trên thá»±c tế chÃnh sá»± trùng hợp của cÆ¡n sốt dot-com và Luáºt Viá»…n thông 1996 là cái đã khởi Ä‘á»™ng bong bóng cáp quang. Luáºt đã cho phép các công ti [viá»…n thông] ná»™i hạt và đưá»ng dà i có thể lấn và o việc kinh doanh của nhau, và cho phép đủ má»i loại hãng chuyển mạch địa phÆ°Æ¡ng má»›i Ä‘i cạnh tranh đầu đối đầu vá»›i các Baby Bells và AT&T vá» cung cấp cả các dịch vụ thoại và hạ tầng. Khi các hãng Ä‘iện thoại nà y lên trá»±c tuyến, chà o các dịch vụ ná»™i hạt, Ä‘Æ°á»ng dà i, quốc tế, dữ liệu, và dịch vụ Internet của riêng há», má»—i hãng tìm cách có hạ tầng riêng của mình. Và vì sao không? CÆ¡n sốt Internet đã dẫn má»i ngÆ°á»i Ä‘i cho rằng cầu vá» băng thông để mang tất cả lÆ°u lượng Internet đó sẽ tăng gấp đôi cứ ba tháng má»™t – cho đến vô táºn. Cho khoảng hai năm đầu Ä‘iá»u đó là đúng. NhÆ°ng sau đó qui luáºt số lá»›n bắt đầu góp phần, và nhịp Ä‘á»™ tăng gấp đôi cháºm Ä‘i. Äáng tiếc, các công ti viá»…n thông đã không chú ý sát đến sá»± không xứng đôi nảy sinh giữa cầu và thá»±c tế. Thị trÆ°á»ng đã ở trong vòng kìm kẹp của má»™t cÆ¡n sốt Internet, và các công ti cứ tiếp tục xây dá»±ng năng lá»±c nhiá»u và nhiá»u hÆ¡n nữa. Và cÆ¡n sốt thị trÆ°á»ng cổ phiếu có nghÄ©a là , tiá»n là cho không! Nó là má»™t bữa tiệc! Cho nên má»i trong các kịch bản lạc quan không thể tin nổi nà y từ má»i trong các công ti viá»…n thông má»›i nà y Ä‘á»u được tà i trợ. Trong má»™t thá»i kì khoảng năm hay sáu năm, các công ti viá»…n thông nà y đã đầu tÆ° khoảng 1 ngà n tỉ $ để chăng dây khắp thế giá»›i. Và hầu nhÆ° chẳng ai nghi ngá» các dá»± Ä‘oán vá» cầu.
Ãt công ti trở nên Ä‘iên rồ hÆ¡n Global Crossing, má»™t trong những công ti được tất cả các công ti viá»…n thông má»›i nà y thuê lắp đặt cáp quang cho há» khắp thế giá»›i. Global Crossing được Gary Winnick thà nh láºp và o năm 1997 và ra công chúng năm tiếp theo. Robert Annunziata, ngÆ°á»i chỉ đứng được má»™t năm vá»›i tÆ° cách CEO, đã có má»™t hợp đồng mà Nell Minow của Corporate Library [ThÆ° viện Công ti] đã từng chá»n ra nhÆ° tồi tệ nhất (từ quan Ä‘iểm của các cổ đông) ở Hoa Kì. Giữa những thứ khác, nó bao gồm vé máy bay hạng nhất cho mẹ Annunziata Ä‘i thăm anh ta má»™t lần má»™t tháng. Nó cÅ©ng gồm phần thưởng 2 triệu cổ phiếu vá»›i giá 10 $ má»™t cổ phần dÆ°á»›i giá thị trÆ°á»ng.
Henry Schacht, má»™t nhà công nghiệp kì cá»±u bây giỠở E. M. Warburg, Pincus & Co., đã được Ä‘Æ°a và o bởi Lucent, công ti kế tục của Western Electric, để giúp trông coi nó qua thá»i kì Ä‘iên dại nà y. Ông nhá»› lại bầu không khÃ: “Phi Ä‘iá»u tiết viá»…n thông 1996 là cá»±c kì quan trá»ng. Nó cho phép các hãng chuyển mạch địa phÆ°Æ¡ng xây dá»±ng năng lá»±c riêng của mình và bán cạnh tranh vá»›i nhau và vá»›i các công ti Baby Bells. Các công ti viá»…n thông má»›i nà y đến các công ti nhÆ° Global Crossing và nhá» há» lắp đặt mạng cáp quang cho mình để há» có thể cạnh tranh ở mức truyá»n tải vá»›i AT&T và MCI, đặc biệt vì lÆ°u lượng hải ngoại … Má»—i ngÆ°á»i đã nghÄ© đây là má»™t thế giá»›i má»›i, và nó sẽ chẳng bao giá» ngừng. [Bạn có] các hãng cạnh tranh sá» dụng vốn cho không, và má»—i hãng Ä‘á»u nghÄ© cái bánh sẽ to ra vô táºn. Cho nên [má»—i công ti nói,] ‘tôi sẽ đặt cáp quang của tôi trÆ°á»›c khi anh đặt, và tôi sẽ có phần lá»›n hÆ¡n anh’. Nó được giả sỠđúng là má»™t Ä‘Æ°á»ng tăng trưởng nằm dá»c, thẳng đứng, và má»—i chúng ta Ä‘á»u nghÄ© mình sẽ có phần của mình, vì thế má»—i ngÆ°á»i xây dá»±ng theo các dá»± Ä‘oán tối Ä‘a và cho rằng há» sẽ có phần của mình.â€
Hoá ra là trong khi doanh nghiệp-đến-doanh nghiệp và thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tỠđã phát triển nhÆ° dá»± kiến, và nhiá»u Web site mà chẳng ai dá»± kiến đã bùng nổ - nhÆ° eBay, Amazon, và Google- chúng vẫn chỉ ngoạm má»™t phần nhá» của năng lá»±c sẵn có. Cho nên khi sá»± vỡ nợ dot-com xuất hiện, đã có quá nhiá»u cáp quang ở đó. CÆ°á»›c Ä‘iện thoại Ä‘Æ°á»ng dà i sụt từ 2 $ má»™t phút xuống 10 cent. Và truyá»n dữ liệu hầu nhÆ° là miá»…n phÃ. “Ngà nh viá»…n thông đã tá»± đầu tÆ° đúng ra ngoà i việc kinh doanh,†Mike McCue, tổng Ä‘iá»u hà nh của Tellme Networks, má»™t dịch vụ Internet kÃch hoạt bằng âm thanh, nói vá»›i CNET News.com tháng Bảy 2001. “HỠđã đặt nhiá»u cáp quang dÆ°á»›i đất đến mức vá» cÆ¡ bản há» tá»± hà ng hoá hoá [commoditized] bản thân mình. Há» sẽ dấn và o các cuá»™c chiến giá cả ồ ạt vá»›i má»i ngÆ°á»i và đó sẽ là má»™t thảm hoạ.â€
Nó là má»™t thảm hoạ đối vá»›i nhiá»u công ti và các nhà đầu tÆ° của chúng (Global Crossing đã ná»™p Ä‘Æ¡n phá sản tháng Hai 2002, vá»›i 12,4 tỉ $ nợ nần), nhÆ°ng nó hoá ra là má»™t mối lợi lá»›n cho những ngÆ°á»i tiêu dùng. Hệt nhÆ° hệ thống Ä‘Æ°á»ng cao tốc quốc gia được xây dá»±ng trong các năm 1950 đã là m phẳng Hoa Kì, phá vỡ những khác biệt khu vá»±c, và là m cho dá»… hÆ¡n nhiá»u đối vá»›i các công ti để di chuyển tá»›i các vùng lÆ°Æ¡ng thấp hÆ¡n, nhÆ° Miá»n Nam, bởi vì trở nên dá»… hÆ¡n nhiá»u để di chuyển ngÆ°á»i và hà ng hoá Ä‘i các khoảng cách xa, nhÆ° thế đặt các Ä‘Æ°á»ng siêu tốc cáp quang toà n cầu đã là m phẳng thế giá»›i phát triển. Nó giúp phá vỡ chủ nghÄ©a địa phÆ°Æ¡ng toà n cầu, tạo ra má»™t mạng lÆ°á»›i thÆ°Æ¡ng mại toà n cầu suôn sẻ hÆ¡n, và là m cho việc di chuyển công việc được số hoá – các việc là m dịch vụ và việc là m tri thức- sang các nÆ°á»›c có chi phà thấp hÆ¡n tháºt Ä‘Æ¡n giản và hầu nhÆ° miá»…n phÃ.
(Tuy váºy, phải lÆ°u ý rằng các Ä‘Æ°á»ng siêu tốc cáp quang nà y ở MÄ© thÆ°á»ng ngừng ở dặm cuối cùng - trÆ°á»›c khi nối tá»›i các há»™ gia đình. Trong khi má»™t lượng khổng lồ cáp quang Ä‘Æ°á»ng dà i được đặt để nối Ấn Äá»™ và MÄ©, hầu nhÆ° không công ti nà o trong số các công ti viá»…n thông má»›i ở Hoa Kì đã lắp đặt đáng kể hạ tầng mạch ná»™i hạt (local loop) má»›i, do thất bại của luáºt phi Ä‘iá»u tiết viá»…n thông 1996 để cho phép cạnh tranh thá»±c sá»± vá» mạch ná»™i hạt giữa các công ti cáp và các công ti Ä‘iện thoại. NÆ¡i mạch dải rá»™ng cục bá»™ đã được lắp đặt là ở các cao ốc văn phòng, đã được các công ti cÅ© phục vụ khá tốt. Cho nên Ä‘iá»u nà y đẩy giá xuống đối vá»›i các doanh nghiệp – và đối vá»›i những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ những ngÆ°á»i muốn được trá»±c tuyến ở Bangalore để kinh doanh vá»›i các doanh nghiệp đó – nhÆ°ng nó đã không tạo ra loại cạnh tranh có thể dẫn đến năng lá»±c dải rá»™ng cho quần chúng MÄ© ở nhà của há». Äiá»u đó bắt đầu má»›i gần đây.)
Äầu tÆ° thừa quá rá»™ng vá» cáp quang là má»™t món quà biếu vẫn cứ tiếp tục cho, nhá» bản chất Ä‘á»™c nhất của cáp quang. Không giống các dạng khác của đầu tÆ° quá đáng và o Internet, nó là vÄ©nh cá»u: Má»™t khi cáp đã được đặt, chẳng ai Ä‘i Ä‘Ã o chúng lên và bằng cách đó loại bá» năng lá»±c dÆ° thừa. Cho nên khi các công ti viá»…n thông bị phá sản, các ngân hà ng nắm lấy chúng và sau đó bán các cáp quang của há» vá»›i giá mÆ°á»i cent trên má»™t dollar cho các công ti má»›i, các công ti ấy tiếp tục váºn hà nh chúng, mà há» có thể kinh doanh có lãi, do đã mua chúng trong má»™t cuá»™c bán tống bán tháo. NhÆ°ng cách mà cáp quang hoạt Ä‘á»™ng là má»—i cáp có nhiá»u sợi vá»›i khả năng truyá»n nhiá»u terabit [tera = 1.024 giga] dữ liệu trên má»™t giây trên má»—i sợi. Khi các cáp quang nà y ban đầu được đặt, các chuyển mạch quang há»c – các máy phát và máy thu - ở má»—i đầu của chúng đã không thể lợi dụng hết năng lá»±c đầy đủ của sợi quang. NhÆ°ng má»—i năm kể từ khi đó, các chuyển mạch quang há»c ở má»—i đầu của cáp đó đã trở nên ngà y cà ng tốt hÆ¡n, có nghÄ©a là ngà y cà ng nhiá»u âm thanh và dữ liệu hÆ¡n có thể được truyá»n dá»c má»—i sợi. Cho nên khi các chuyển mạch tiếp tục được cải thiện, dung lượng của tất cả cáp đã được lắp đặt rồi vẫn tiếp tục tăng lên, khiến cho cà ng dá»… hÆ¡n và rẻ hÆ¡n để truyá»n tiếng nói và dữ liệu má»—i năm đến bất cứ phần nà o của thế giá»›i. Cứ nhÆ° là chúng ta xây má»™t hệ thống Ä‘Æ°á»ng cao tốc quyết định nÆ¡i ngÆ°á»i dân đầu tiên được phép chạy 50 dặm má»™t giá», rồi 60 dặm má»™t giá», rồi 70 dặm má»™t giá», rồi 80 dặm má»™t giá», rồi cuối cùng 150 dặm má»™t giá» trên cùng Ä‘Æ°á»ng cao tốc ấy mà không có chút sợ nà o vá» tai nạn. Chỉ có cái là đưá»ng cao tốc nà y không chỉ là đưá»ng quốc gia. Nó là đưá»ng quốc tế.
“Má»—i lá»›p đổi má»›i được xây dá»±ng trên lá»›p sát ká»,†Andreessen nói, ngÆ°á»i rá»i Netscape để khởi Ä‘á»™ng má»™t hãng công nghệ cao má»›i, Opsware Inc. “Và ngà y nay, thứ có ảnh hưởng sâu sắc nhất đối vá»›i tôi đó là sá»± thá»±c rằng má»™t đứa trẻ 14 tuổi ở Rumania hay Bangalore hay Liên Xô hay Việt Nam có tất cả thông tin, tất cả các công cụ, và tất cả những phần má»m dá»… kiếm để ứng dụng tri thức bằng bất cứ cách nà o chúng muốn. Äó chÃnh là là do vì sao tôi chắc chắn rằng Napster tiếp theo sẽ ra mắt từ khu tả [trái]. Khi khoa há»c sinh há»c ngà y cà ng trở nên có tÃnh tÃnh toán nhiá»u hÆ¡n và Ãt vá» các phòng thà nghiệm ẩm Æ°á»›t hÆ¡n và khi tất cả các dữ liệu vá» gen trở nên dá»… kiếm hÆ¡n trên Internet, tại Ä‘iểm nà o đó bạn sẽ có thể thiết kế các vaccin trên laptop [máy tÃnh xách tay] của mình.â€
Tôi nghÄ© Andreessen chạm đến cái Ä‘á»™c nhất vá» thế giá»›i phẳng và thá»i đại Toà n cầu hoá 3.0. Nó sẽ được dẫn dắt bởi các nhóm và các cá nhân, nhÆ°ng có má»™t ná»n tảng Ä‘a dạng hÆ¡n nhiá»u ná»n tảng của mÆ°á»i hai nhà khoa há»c tạo thà nh thế giá»›i của Andreessen khi anh tạo ra Mosaic. Bây giá» chúng ta sẽ thấy mosaic [miếng ghép] con ngÆ°á»i nổi lên - từ khắp thế giá»›i, từ khu trái [tả] và khu phải [hữu], từ Tây và Äông và Bắc và Nam - để dẫn dắt thế hệ tiếp vỠđổi má»›i. Quả thá»±c, và i ngà y sau khi Andreessen và tôi nói chuyện, đầu Ä‘á» sau xuất hiện trên trang bìa của The New York Times ( 15-6-2004): “Hoa Kì cho phép 3 Thuốc Ung ThÆ° từ Cuba.†Câu chuyện tiếp tục, “ChÃnh phủ liên bang đã cho phép má»™t công ti công nghệ sinh há»c ở California được cấp phép ba loại thuốc ung thÆ° thà nghiệm từ Cuba – Ä‘Æ°a ra má»™t ngoại lệ đối vá»›i chÃnh sách hạn chế nghiêm ngặt thÆ°Æ¡ng mại vá»›i nÆ°á»›c đó.†Các nhà điá»u hà nh của công ti, CancerVex, nói rằng “đó là lần đầu má»™t công ti công nghệ sinh há»c MÄ© được phép để license má»™t loại thuốc từ Cuba, má»™t nÆ°á»›c mà má»™t số nhà điá»u hà nh công nghiệp và khoa há»c nói là mạnh má»™t cách đáng ngạc nhiên vá» công nghệ sinh há»c đối vá»›i má»™t quốc gia Ä‘ang phát triển… HÆ¡n 1 tỉ $ đã được chi qua nhiá»u năm để xây dá»±ng và váºn hà nh các viện nghiên cứu ở phÃa tây Havana có nhân viên là các nhà khoa há»c Cuba, nhiá»u ngÆ°á»i được Ä‘Ã o tạo ở Châu Âuâ€.
Chỉ để tóm tắt lại: Pha là m phẳng PC-Windows là vá» tôi tÆ°Æ¡ng tác vá»›i máy tÃnh của tôi và tôi tÆ°Æ¡ng tác vá»›i mạng giá»›i hạn riêng của tôi ở công ti của tôi. Sau đó đến pha Internet- e-mail– browser, và nó là m phẳng thế giá»›i thêm má»™t chút. Nó là vá» tôi và máy tÃnh của tôi tÆ°Æ¡ng tác vá»›i bất cứ ai khác trên bất cứ máy nà o, mà e-mail là nhÆ° váºy, và tôi và máy tÃnh của tôi tÆ°Æ¡ng tác vá»›i Web site của bất cứ ai trên Internet, mà việc duyệt là nhÆ° váºy. Tóm lại, pha PC-Windows đã là cha của pha Netscape browsing - e-mail và cả hai cùng nhau cho phép nhiá»u ngÆ°á»i liên lạc và tÆ°Æ¡ng tác vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i khác hÆ¡n đã từng có bao giỠở bất cứ đâu trên hà nh tinh.
NhÆ°ng trò vui má»›i chỉ bắt đầu. Pha nà y chÃnh là ná»n tảng cho bÆ°á»›c tiếp theo trong là m phẳng thế giá»›i phẳng.
LỰC LÀM PHẲNG # 3
PHẦN MỀM WORK FLOW
Hãy Ä‘i ăn: Äể Ứng dụng của Bạn Nói chuyện vá»›i Ứng dụng của Tôi
Tôi gặp Scott Hyten, CEO của Wild Brain, má»™t studio hoạt hoạ tiên tiến ở San Francisco là m film và hoạt hình cho Disney và các studio lá»›n khác, tại má»™t cuá»™c há»™i nghị ở Silicon Valley mùa đông năm 2004. Tôi được John Doerr, nhà tÆ° bản mạo hiểm, má»i để kiểm chứng các ý tưởng trong cuốn sách nà y đối vá»›i và i công ti mà ông đứng đằng sau. Hyten và tôi thá»±c sá»± lặp lại giống nhÆ° in, có lẽ bởi vì sau khi nghe các là lẽ của tôi ông viết cho tôi má»™t e-mail nói rằng, “tôi chắc chắn trong thá»i Magellan đã có nhiá»u nhà thần há»c, địa lÃ, và há»c giả những ngÆ°á»i đã muốn là m cho thế giá»›i phẳng lại. Tôi biết thế giá»›i là phẳng, và cảm Æ¡n vì sá»± ủng há»™ của ôngâ€.
Má»™t ngÆ°á»i hợp vá»›i ý tôi.
Khi tôi yêu cầu anh nói rõ, Hyten phác hoạ cho tôi hiện nay các film hoạt hình được sản xuất ra sao qua chuá»—i cung toà n cầu. Tôi hiểu ngay vì sao ông cÅ©ng kết luáºn rằng thế giá»›i là phẳng. “Ở Wild Brain,†ông nói, “chúng tôi là m cái gì đó từ con số không. Chúng tôi há»c là m thế nà o để táºn dụng thế giá»›i phẳng. Chúng tôi không đấu tranh vá»›i nó. Chúng tôi táºn dụng nó.â€
Hyten má»i tôi đến xem há» là m má»™t Ä‘oạn hoạt hình để đánh giá tháºt đúng thế giá»›i phẳng đến thế nà o, tôi đã đến. Serie mà há» Ä‘ang là m khi tôi có mặt là cho kênh Disney Channel và được gá»i là Higglytown Heroes. Nó được tất cả những ngÆ°á»i dân bình thÆ°á»ng những ngÆ°á»i đã vượt lên thách thức 11/9 truyá»n cảm hứng. Higglytown “là má»™t thị trấn nhá» Ä‘iển hình của các năm 1950,†Hyten nói. “Nó là Pleasantville [Thà nh phố vui vẻ]. Và chúng ta xuất khẩu sản phẩm của thị trấn MÄ© nhá» nà y Ä‘i khắp thế giá»›i- theo nghÄ©a Ä‘en và nghÄ©a bóng. Ná»n tảng của câu chuyện là má»i ngÆ°á»i, tất cả Ä‘á»u là ngÆ°á»i dân thÆ°á»ng sống cuá»™c Ä‘á»i mình, là các anh hùng của thị trấn nhá» nà y- từ thầy giáo đến ngÆ°á»i Ä‘Æ°a bánh pizza.â€
Cuá»™c biểu diá»…n hoà n toà n MÄ© nà y được má»™t chuá»—i cung toà n thế giá»›i là m. “Phiên nghi hình,†Hyten giải thÃch, “được đặt gần nghệ sÄ©, thÆ°á»ng ở New York hay L.A., thiết kế và chỉ huy được tiến hà nh ở San Francisco, mạng lÆ°á»›i các nhà văn là từ nhà của há» (Florida, London, New York, Chicago, L.A., và San Francisco), và việc là m cho các vai sống Ä‘á»™ng [animation] được là m tại Bangalore vá»›i biên táºp từ San Francisco. Cho cuá»™c biểu diá»…n nà y chúng tôi có tám nhóm ở Bangalore là m việc song song vá»›i tám ngÆ°á»i viết khác nhau. Hiệu suất nà y cho phép chúng tôi hợp đồng vá»›i năm mÆ°Æ¡i ‘ngôi sao’ cho hai mÆ°Æ¡i sáu hồi. Các phiên tÆ°Æ¡ng tác ghi/viết/là m hoạt hình cho phép chúng tôi ghi má»™t nghệ sÄ© cho toà n bá»™ cuá»™c biểu diá»…n trong thá»i gian Ãt hÆ¡n ná»a ngà y, bao gồm các chầu quay và viết lại không hạn chế. Chúng tôi ghi hai diá»…n viên má»™t tuần. Thà dụ tuần qua chúng tôi đã nghi Anne Heche và Smokey Robinson. Vá» mặt kÄ© thuáºt, chúng tôi là m việc nà y trên Internet. Chúng tôi có má»™t VPN [mạng riêng ảo] được định cấu hình trên các máy tÃnh ở văn phòng của chúng tôi và trên các máy mà chúng tôi gá»i là ‘các quả bóng đá’ của các nhà văn, hay các máy xách tay đặc biệt có thể kết nối vá»›i bất kể Ä‘iểm kết nối Ethernet cat-5 nà o hay vá»›i kết nối không dây dải rá»™ng nà o ở ‘hiện trÆ°á»ng’. VPN nà y cho phép chúng tôi chia sẻ má»i âm thanh từ microphone, các hình từ các phiên, kịch bản thá»i gian thá»±c, và tất cả các thiết kế hoạt hình giữa tất cả các địa Ä‘iểm vá»›i má»™t đăng nháºp [log-in] Ä‘Æ¡n giản. Cho nên, má»™t cách để anh quan sát là chúng tôi gá»i cho anh má»™t quả bóng. Anh kết nối ở nhà , ở văn phòng, ở hầu hết phòng khách sạn, hay xuống quán cà phê Starbucks ở địa phÆ°Æ¡ng [có truy cáºp Internet không dây băng rá»™ng], log-on, gắn má»™t cặp tai nghe Bose giảm tạp âm, và nghe, theo dõi, Ä‘á»c, và bình luáºn. ‘Sharon, anh có thể để dòng đó lại má»™t chút không?’ Sau đó, trên lịch sản xuất mÆ°á»i má»™t tuần cho cuá»™c diá»…n, anh có thể log-in hai mÆ°Æ¡i bốn giá» má»™t ngà y và kiểm tra sá»± tiến triển sản xuất nhÆ° nó theo mặt trá»i quanh trái đất. Vá» mặt kÄ© thuáºt, anh cần ‘quả bóng’ chỉ cho phiên là m việc. Anh có thể dùng máy xách tay bình thÆ°á»ng của mình để theo dõi ‘công việc hà ng ngà y’ và ‘biên táºp’ qua chu kì sản xuất.â€
Tôi cần xem Wild Brain trá»±c tiếp, vì nó là tấm gÆ°Æ¡ng sinh Ä‘á»™ng vá» lá»›p tiếp của đổi má»›i sáng tạo, và cái là m phẳng tiếp, đại thể theo sau các pha TÆ°á»ng Berlin-Windows và Netscape. Tôi gá»i nó là ‘pha work flow’. Khi các bức tÆ°á»ng sụp đổ, và PC, Windows, và Netscape browser cho phép ngÆ°á»i ta kết nối vá»›i ngÆ°á»i khác nhÆ° chÆ°a từng bao giá» có, không bao lâu trÆ°á»›c khi tất cả những ngÆ°á»i đã được kết nối nà y muốn là m nhiá»u hÆ¡n là chỉ duyệt và gá»i e-mail, các tin nhắn gấp, các bức ảnh và âm nhạc trên ná»n tảng Internet nà y. Há» muốn chia sẻ các thứ, thiết kế các thứ, tạo ra các thứ, bán các thứ, mua các thứ, theo dõi các kho hà ng, chuẩn bị khai thuế cho ai khác, Ä‘á»c X-quang của ai đó từ xa ná»a vòng trái đất. Và há» muốn có khả năng là m bất cứ việc nà o trong những việc nà y từ bất cứ đâu đến bất cứ đâu và từ bất cứ máy tÃnh nà o đến bất cứ máy tÃnh nà o- má»™t cách suôn sẻ. Các pha tÆ°á»ng-Windows-Netscape đã dá»n Ä‘Æ°á»ng cho việc đó bằng chuẩn hoá cách văn bản, âm nhạc, hình ảnh, và dữ liệu có thể được số hoá và được truyá»n qua trên Internet- vì thế e-mail và duyệt [Web] trở thà nh má»™t kinh nghiệm rất phong phú.
NhÆ°ng đối vá»›i tất cả chúng ta để Ä‘i sang giai Ä‘oạn tiếp, để lấy nhiá»u hÆ¡n từ Internet, quá trình là m phẳng phải Ä‘i tá»›i má»™t nấc khác. Ta cần hai thứ. Cần các láºp trình viên đến và viết các ứng dụng má»›i – các phần má»m má»›i- cho phép chúng ta lấy cá»±c đại từ các máy tÃnh của mình khi là m việc vá»›i dữ liệu, văn bản, âm nhạc, hình ảnh được số hoá nà y và tạo hình chúng thà nh các sản phẩm. Chúng ta cÅ©ng cần các Ä‘Æ°á»ng ống thần diệu hÆ¡n, nhiá»u giao thức truyá»n dẫn hÆ¡n, chúng đảm bảo rằng các ứng dụng phần má»m của má»—i ngÆ°á»i có thể kết nối vá»›i các ứng dụng phần má»m của bất cứ ai khác. Tóm lại, ta phải Ä‘i từ má»™t Internet chỉ kết nối ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i, và ngÆ°á»i vá»›i các ứng dụng của riêng há», đến má»™t Internet có thể kết nối bất cứ chÆ°Æ¡ng trình phần má»m nà o của tôi đến bất cứ phần má»m nà o của bạn. Chỉ khi đó chúng ta má»›i có thể là m việc thá»±c sá»± vá»›i nhau.
NghÄ© thế nà y: Lúc đầu, luồng công việc [work flow] gồm phòng bán hà ng nháºn má»™t Ä‘Æ¡n hà ng bằng giấy, mang sang phòng giao hà ng, phòng nà y giao sản phẩm, và rồi ai đó từ phòng giao hà ng Ä‘i sang phòng tà i vụ vá»›i má»™t miếng giấy và yêu cầu há» xuất má»™t hoá Ä‘Æ¡n cho khách hà ng. NhÆ° kết quả của các pha TÆ°á»ng Berlin-Windows-Netscape, work flow đã có má»™t bÆ°á»›c nhảy khổng lồ. Bây giá» phòng bán hà ng có thể nháºn Ä‘Æ¡n hà ng Ä‘iện tá», e-mail cho phòng giao hà ng trong ná»™i bá»™ công ti, và sau đó sai phòng giao hà ng giao sản phẩm cho khách hà ng và đồng thá»i tá»± Ä‘á»™ng láºp má»™t hoá Ä‘Æ¡n. Sá»± thá»±c rằng tất cả các phòng bên trong công ti của bạn có thể tÆ°Æ¡ng tác suôn sẻ và công việc có thể chảy giữa chúng, là má»™t sá»± gia tăng lá»›n vá» năng suất- nhÆ°ng Ä‘iá»u nà y chỉ có thể xảy ra nếu tất cả các phòng của công ti bạn dùng cùng hệ thống phần má»m và phần cứng. Và o các năm 1980 và đầu các năm 1990 rất thÆ°á»ng xảy ra là phòng bán hà ng của má»™t công ti chạy Microsoft và phòng kho hà ng chạy Novell, và chúng không thể liên lạc vá»›i nhau. Cho nên công việc [work] không chảy [flow] dá»… dà ng nhÆ° nó phải.
Chúng ta thÆ°á»ng hay quên là công nghiệp phần má»m khởi hà nh giống nhÆ° má»™t phòng cứu hoả tồi. Hãy tưởng tượng má»™t thà nh phố nÆ¡i má»—i khu lân cáºn có các đầu nối khác nhau để nối vòi phun vá»›i ống nÆ°á»›c máy. Tất cả má»i thứ Ä‘á»u tốt chừng nà o phòng cứu hoả lân cáºn có thể xá» là vụ cháy của bạn. NhÆ°ng khi vụ cháy trở nên quá to, và khi phải gá»i các xe cứu hoả từ khu bên cạnh, chúng vô Ãch bởi vì chúng không thể mắc vòi phun của mình và đưá»ng nÆ°á»›c của bạn.
Äể cho thế giá»›i trở nên phẳng, tất cả các phòng ná»™i bá»™ của bạn –bán hà ng, tiếp thị, sản xuất, tà i vụ, và kho- phải trở nên tÆ°Æ¡ng hoạt, bất luáºn má»—i phòng dùng máy hay phần má»m nà o. Và để cho thế giá»›i trở nên thá»±c sá»± phẳng, tất cả các hệ thống của bạn phải có thể hoạt Ä‘á»™ng được vá»›i tất cả các hệ thống của bất cứ công ti khác nà o [tÆ°Æ¡ng hoạt]. Tức là , phòng bán hà ng của bạn phải được kết nối tá»›i phòng kho hà ng của nhà cung cấp của bạn và phòng kho hà ng của nhà cung cấp phải được kết nối thông suốt vá»›i nhà cung cấp của nhà cung cấp, má»™t nhà máy ở Trung Quốc. Theo cách đó, khi bạn bán má»™t món hà ng, má»™t món được tá»± Ä‘á»™ng giao từ kho của nhà cung cấp của bạn, thì má»™t món khác được sản xuất bởi nhà cung cấp của nhà cung cấp của bạn, và hoá Ä‘Æ¡n được láºp từ phòng tà i vụ của bạn. Các hệ thống máy tÃnh khác nhau và các ứng dụng phần má»m của ba công ti khác biệt rõ rệt phải có thể tÆ°Æ¡ng hoạt sao cho công việc có thể chảy thông suốt giữa chúng.
Các năm cuối 1990, công nghiệp phần má»m bắt đầu đáp ứng cái ngÆ°á»i tiêu dùng muốn. Các công ti công nghệ, qua nhiá»u tranh cãi ở phòng kÃn và thá» và sai, đã bắt đầu rèn nhiá»u tiêu chuẩn chung trên cÆ¡ sở Web, nhiá»u hệ thống [ống] số tÃch hợp và các giao thức, nhÆ° thế tất cả má»i ngÆ°á»i có thể khá»›p vòi phun của mình –các ứng dụng phần má»m của mình- và o Ä‘Æ°á»ng ống nÆ°á»›c của bất cứ ai khác.
Äấy là cuá»™c cách mạng thầm lặng. Vá» kÄ© thuáºt, cái là m cho nó có thể là sá»± phát triển của má»™t loại ngôn ngữ mô tả má»›i, gá»i là XML, và giao thức truyá»n tÆ°Æ¡ng ứng của nó, là SOAP. IBM, Microsoft, và má»™t loạt các công ti khác đã đóng góp cho sá»± phát triển của cả XML và SOAP, và cả hai tiếp theo được thông qua và phổ biến nhÆ° các tiêu chuẩn Internet. XML và SOAP tạo ra ná»n tảng kÄ© thuáºt cho sá»± tÆ°Æ¡ng tác chÆ°Æ¡ng trình phần má»m-đến-chÆ°Æ¡ng trình phần má»m, cái là ná»n tảng của work flow do Web tạo khả năng. Chúng cho phép dữ liệu, văn bản, âm nhạc, và ảnh số hoá có thể được trao đổi giữa các chÆ°Æ¡ng trình phần má»m khác nhau sao cho chúng có thể được nhà o nặn, thiết kế, thao tác, biên táºp, biên táºp lại, lÆ°u, xuất bản, và chuyển Ä‘i – mà không quan tâm gì đến ngÆ°á»i ta ngồi thá»±c sá»± ở đâu hay há» kết nối qua các công cụ tÃnh toán nà o.
Má»™t khi đã có ná»n tảng kÄ© thuáºt nà y, ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i bắt đầu viết các chÆ°Æ¡ng trình phần má»m work flow cho ngà y cà ng nhiá»u công việc. Wild Brain đã muốn các chÆ°Æ¡ng trình là m film hoạt hình vá»›i nhóm sản xuất trải khắp thế giá»›i. Boeing muốn chúng để các nhà máy máy bay của nó ở MÄ© có thể liên tục tái cung cấp linh kiện cho các khách hà ng là các hãng hà ng không khác nhau, qua các hệ thống nháºn Ä‘Æ¡n hà ng bằng máy tÃnh của nó, bất luáºn các Ä‘Æ¡n hà ng đó đến từ nÆ°á»›c nà o. Các bác sÄ© muốn chúng để cho má»™t film X-quang chụp ở Bangor có thể được Ä‘á»c ở má»™t bệnh viện ở Bangalore, mà bác sÄ© ở Maine chẳng bao giá» phải nghÄ© vá» bệnh viện Ấn Äá»™ dùng máy tÃnh nà o. Và Mẹ và Bố muốn chúng bởi vì há» muốn phần má»m ngân hà ng Ä‘iện tá», phần má»m môi giá»›i Ä‘iện tá», e-mail văn phòng, và phần má»m bảng tÃnh của há» tất cả Ä‘á»u hoạt Ä‘á»™ng từ máy xách tay ở nhà của há» và có khả năng giao tiếp vá»›i máy để bà n ở văn phòng của há». Và má»™t khi các ứng dụng của má»—i ngÆ°á»i bắt đầu kết nối vá»›i các ứng dụng của má»i ngÆ°á»i khác - Ä‘iá»u cần nhiá»u năm và nhiá»u công nghệ và năng lá»±c trà óc để xảy ra- công việc không chỉ có thể chảy nhÆ° chÆ°a từng bao giá», mà nó có thể được chặt nhá» và tách ra nhÆ° chÆ°a từng bao giá» và được gá»i Ä‘i bốn phÆ°Æ¡ng trá»i. Äiá»u nà y có nghÄ©a là công việc có thể chảy đến bất cứ đâu. Quả thá»±c, chÃnh khả năng cho phép các ứng dụng nói chuyện vá»›i các ứng dụng, không chỉ ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i ngÆ°á»i, là cái mau chóng là m cho outsourcing có thể. Nhá» các loại dịch vụ Web –work flow khác nhau, Craig Mundie, Tổng Giám đốc KÄ© thuáºt của Microsoft, nói, “ngà nh đã tạo ra má»™t ná»n toà n cầu cho lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng toà n cầu của con ngÆ°á»i và các máy tÃnh.â€
Mạng ống mênh mông dÆ°á»›i mặt đất là m cho tất cả công việc có thể chảy đã trở nên rất rá»™ng. Nó gồm tất cả các giao thức Internet của thá»i kì trÆ°á»›c, nhÆ° TCP/IP và các giao thức khác, là m cho duyệt Web, e-mail, và các Web site là có thể. Nó gồm cả các công cụ má»›i hÆ¡n, nhÆ° XML và SOAP, cho phép các ứng dụng Web liên lạc vá»›i nhau suôn sẻ hÆ¡n, và nó bao gồm các tác nhân phần má»m được biết đến nhÆ° middleware, được dùng nhÆ° má»™t trung gian giữa các ứng dụng cá»±c kì Ä‘a dạng. Trung tâm của các công nghệ nà y đã là mối lợi to lá»›n của đổi má»›i sáng tạo và giảm rất nhiá»u ma sát giữa các công ti và các ứng dụng. Thay cho má»—i ngÆ°á»i Ä‘i quản là vòi nÆ°á»›c cứu hoả, há» là m cho tất cả các vòi nÆ°á»›c và vòi phun hệt nhau, tạo ra má»™t thị trÆ°á»ng lá»›n hÆ¡n nhiá»u trải ra má»i nÆ¡i trên thế giá»›i. Sau đó các công ti bắt đầu cạnh tranh thay và o đó vá» chất lượng vòi phun, máy bÆ¡m, và xe cứu hoả. Tức là , há» cạnh tranh vá» ai có thể Ä‘Æ°a ra các ứng dụng hữu Ãch và tiện lợi nhất. Joel Cawley, đứng đầu Ä‘Æ¡n vị kế hoạch chiến lược của IBM, nói, “Các tiêu chuẩn không loại bỠđổi má»›i, chúng chỉ cho phép bạn chú tâm và o nó. Chúng cho phép bạn táºp trung và o nÆ¡i giá trị tháºt sá»± ở đó, mà thÆ°á»ng là má»i thứ bạn có thể cho thêm và o, trên và quanh tiêu chuẩnâ€.
Tôi thấy Ä‘iá»u nà y khi viết cuốn sách má»›i nhất của tôi. Má»™t khi Microsoft Word được xác láºp nhÆ° tiêu chuẩn toà n cầu, công việc có thể chảy giữa những ngÆ°á»i ở các lục địa khác nhau dá»… hÆ¡n nhiá»u, bởi vì tất cả chúng ta Ä‘á»u viết từ cùng mà n hình vá»›i cùng thanh công cụ cÆ¡ bản. Khi tôi viết cuốn sách đầu tiên của mình Từ Beirut đến Jerusalem, năm 1988, tôi đã sống má»™t phần của năm ở Trung Äông và phải ghi chép bằng bút và giấy, cứ nhÆ° là thá»i kì trÆ°á»›c máy xách tay và trÆ°á»›c Microsoft Word. Khi tôi viết cuốn sách thứ hai, Xe Lexus và Cây Ôliu, năm 1998, tôi đã phải biên táºp má»™t chút ở phút chót từ má»™t máy tÃnh ở đằng sau quầy của má»™t khách sạn Thuỵ SÄ© ở Davos trên má»™t phiên bản Äức của Microsoft Word. Tôi đã không thể hiểu má»™t từ nà o, má»™t chức năng Ä‘Æ¡n nhất nà o, trên thanh công cụ của phiên bản Äức của Word. NhÆ°ng và o 1998, tôi đã quen vá»›i chÆ°Æ¡ng trình Word cho Windows, và vá»›i chá»— của các biểu tượng trên mà n hình, cho nên tôi đã có thể trá» và nhấp chuá»™t theo cách của tôi suốt việc biên táºp trên phiên bản Äức và gõ những sá»a chữa của tôi bằng chữ cái tiếng Anh trên bà n phÃm Äức. Các tiêu chuẩn dùng chung là má»™t lá»±c là m phẳng khổng lồ, bởi vì nó cả buá»™c lẫn trao quyá»n cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n để liên lạc và đổi má»›i trên các ná»n [platform] rá»™ng hÆ¡n nhiá»u.
Má»™t trong các thà dụ Æ°a thÃch của tôi là PayPal, cái cho phép chợ thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá» của eBay trở thà nh nhÆ° ngà y nay. PayPal là hệ thống chuyển tiá»n được thà nh láºp năm 1998 để tạo thuáºn lợi cho các giao dịch C2C (khách hà ng-khách hà ng), giống nhÆ° má»™t ngÆ°á»i mua và má»™t ngÆ°á»i bán do eBay Ä‘Æ°a lại vá»›i nhau. Theo Web site ecomerce-guide.com, sá» dụng PayPal, bất cứ ai vá»›i má»™t địa chỉ e-mail có thể chuyển tiá»n cho bất cứ ai khác vá»›i má»™t địa chỉ e-mail, bất luáºn ngÆ°á»i nháºn có má»™t tà i khoản PayPal hay không. PayPal tháºm chà không quan tâm liệu má»™t giao dịch thÆ°Æ¡ng mại có xảy ra hay không. Nếu ai đó ở văn phòng tổ chức má»™t tiệc cho ai đó và má»—i ngÆ°á»i cần góp tiá»n và o, tất cả há» có thể dùng PayPal. Thá»±c ra, ngÆ°á»i tổ chức có thể gá»i cho má»—i ngÆ°á»i lá»i nhắc PayPal bằng e-mail vá»›i các chỉ dẫn rõ rà ng góp tiá»n thế nà o. PayPal có thể chấp nháºn tiá»n theo má»™t trong ba cách, ecomerce-guide.com lÆ°u ý: tÃnh và o thẻ tÃn dụng của ngÆ°á»i mua cho bất cứ giao dịch (khoản trả tiá»n) nà o, ghi nợ má»™t tà i khoản séc đối vá»›i bất cứ khoản trả tiá»n nà o hay khấu trừ các khoản chi trả từ má»™t tà i khoản PayPal đã được xác láºp vá»›i má»™t séc cá nhân. NgÆ°á»i nháºn thanh toán có thể dùng tiá»n ở tà i khoản của mình cho việc mua trá»±c tuyến hay cho các khoản chi trả, có thể nháºn thanh toán từ PayPal bằng séc, hay có thể bảo PayPal gá»i thẳng tiá»n và o má»™t tà i khoản séc. Láºp má»™t tà i khoản PayPal là đơn giản. Vá»›i tÆ° cách ngÆ°á»i trả tiá»n, tất cả cái bạn phải là m là cung cấp tên của bạn, địa chỉ e-mail của bạn, thông tin thẻ tÃn dụng của bạn, và địa chỉ gá»i hoá Ä‘Æ¡n cho thẻ tÃn dụng của bạn.
Tất cả các chức năng ngân hà ng và thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá» tÆ°Æ¡ng hoạt nà y đã là m phẳng thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng Internet triệt để đến mức tháºm chà eBay bị ngạc nhiên. TrÆ°á»›c PayPal, Meg Whitman CEO của eBay giải thÃch, “Nếu tôi kinh doanh trên eBay năm 1999, cách duy nhất tôi có thể trả anh vá»›i tÆ° cách ngÆ°á»i mua là vá»›i má»™t tấm séc hay phiếu chuyển tiá»n, má»™t hệ thống dá»±a và o giấy. Äã không có cách Ä‘iện tá» nà o để chuyển tiá»n, và anh là má»™t nhà buôn quá nhỠđể đủ tiêu chuẩn có má»™t tà i khoản thẻ tÃn dụng. Cái PayPal là m là cho phép ngÆ°á»i ta, các cá nhân, chấp nháºn thẻ tÃn dụng. Vá»›i thẻ tÃn dụng tôi có thể trả cho bạn vá»›i tÆ° cách má»™t ngÆ°á»i bán cá nhân trên eBay. Äiá»u nà y thá»±c sá»± san bằng sân chÆ¡i và là m cho thÆ°Æ¡ng mại phi ma sát hÆ¡nâ€. Thá»±c ra, rất tốt là eBay đã mua PayPal, nhÆ°ng không phải dá»±a và o kiến nghị của các nhà ngân hà ng đầu tÆ° Phố Wall của nó – mà dá»±a và o kiến nghị của những ngÆ°á»i dùng nó.
“Má»™t hôm chúng tôi thức dáºy,†Whitman nói, “và thấy 20 phần trăm số ngÆ°á»i trên eBay nói, ‘tôi chấp nháºn PayPal, là m Æ¡n trả tôi theo cách đó.’ Và chúng tôi bảo, ‘Há» là ai váºy và há» là m gì?’ Äầu tiên chúng tôi thỠđánh há» và đưa dịch vụ riêng của chúng tôi ra, gá»i là Billpoint. Cuối cùng, tháng Bảy 2002, chúng tôi trong má»™t [há»™i nghị] eBay Trá»±c tiếp [Live] và tiếng trống Ä‘iếc tai xuyên qua há»™i trÆ°á»ng. Cá»™ng đồng của chúng tôi bảo chúng tôi, ‘Các cáºu có ngừng đánh nhau không? Chúng tôi muốn má»™t chuẩn – và tiện thể, chúng tôi đã chá»n má»™t chuẩn nó được gá»i là PayPal, và chúng tôi biết bá»n cáºu ở eBay muốn nó là [chuẩn] của mình, nhÆ°ng nó là của há»â€™. Và đó là lúc chúng tôi biết chúng tôi phải mua công ti đó, bởi vì nó là tiêu chuẩn và nó không phải là của chúng tôi…Äó là việc mua lại tốt nhất chúng tôi đã từng tiến hà nhâ€.
Äây là cách tôi vừa viết Ä‘oạn trên thế nà o: Tôi chuyển các lá»i ghi phá»ng vấn Ä‘iện thoại Meg Whitman từ máy xách tay Dell sang máy Dell để bà n của tôi, rồi báºt kết nối DSL và nháy đúp và o AOL, nÆ¡i tôi dùng Google để tìm Web site có thể giải thÃch PayPal, nó hÆ°á»›ng tôi đến ecomerce-guide.com. Tôi tải định nghÄ©a từ Web site ecomerce-guide.com, nó được viết theo font chữ Internet nà o đó nhÆ° má»™t file text, rồi sau đó gá»i và o Microsoft Word, Word tá»± Ä‘á»™ng chuyển nó thà nh má»™t tà i liệu Word, mà sau đó tôi có thể dùng để viết Ä‘oạn nà y trên máy để bà n của tôi. Äó cÅ©ng là work flow! Và cái quan trá»ng nhất vá» nó không phải là tôi có các công cụ work flow nà y; biết bao nhiêu ngÆ°á»i ở Ấn Äá»™, Nga, Trung Quốc, Brazil, và Timbuktu bây giá» cÅ©ng có chúng – cùng vá»›i tất cả các ống truyá»n và các giao thức cho nên há» có thể plug &play từ bất cứ đâu.
Tất cả Ä‘iá»u nà y Ä‘i đến đâu? Ngà y cà ng nhiá»u work flow sẽ được tá»± Ä‘á»™ng hoá. Trong pha các dịch vụ Web-work flow Ä‘ang đến, đây là cách bạn sẽ hẹn nha sÄ©: Bạn chỉ thị cho máy tÃnh bằng lá»i để hẹn. Máy tÃnh của bạn sẽ tá»± Ä‘á»™ng dịch lá»i nói thà nh má»™t lệnh số. Nó sẽ tá»± Ä‘á»™ng kiểm tra lịch của bạn vá»›i ngà y có sẵn trên lịch của nha sÄ© và cho bạn ba lá»±a chá»n. Bạn sẽ nhắp ngà y và giá» Æ°a thÃch. Má»™t tuần trÆ°á»›c ngà y hẹn, lịch của nha sÄ© sẽ tá»± Ä‘á»™ng gá»i bạn má»™t e-mail nhắc bạn vá» cuá»™c hẹn. Tối trÆ°á»›c, bạn sẽ nháºn má»™t thông Ä‘iệp bằng lá»i do máy tÃnh Ä‘Æ°a ra qua Ä‘iện thoại, cÅ©ng nhắc bạn vá» cuá»™c hẹn.
Äể work flow đạt đến giai Ä‘oạn tiếp nà y, và sá»± gia tăng năng suất mà nó sẽ mang lại, “chúng ta cần ngà y cà ng nhiá»u tiêu chuẩn chung hÆ¡n,†Cawley nhà láºp kế hoạch chiến lược của IBM nói. “Vòng đầu của các tiêu chuẩn nổi lên vá»›i Internet đã là quanh dữ liệu cÆ¡ bản – chúng ta biểu diá»…n má»™t con số ra rao, chúng ta tổ chức các file thế nà o, chúng ta hiển thị và lÆ°u ná»™i dung ra sao, chúng ta chia sẻ và trao đổi thông tin thế nà o. Äó là pha Netscape. Bây giá» má»™t táºp hoà n toà n má»›i của các tiêu chuẩn Ä‘ang nổi lên để cho phép công việc chảy. Các tiêu chuẩn nà y là vá» chúng ta kinh doanh cùng nhau thế nà o. Thà dụ, khi bạn xin vay thế chấp, Ä‘i đến kết thúc, hay mua má»™t căn nhà , đúng là có hà ng chục quy trình và luồng dữ liệu giữa nhiá»u công ti khác nhau. Má»™t ngân hà ng có thể tìm cách kiếm sá»± chấp thuáºn của bạn, kiểm tra tÃn dụng của bạn, xác định các lãi suất của bạn, và tiến hà nh kết thúc – sau đó món vay hầu nhÆ° ngay láºp tức được bán cho ngân hà ng khác.â€
Mức tiếp theo của các tiêu chuẩn, Cawley nói thêm, sẽ là vá» tá»± Ä‘á»™ng hoá tất cả các quy trình nà y, cho nên chúng chảy tháºm chà thông suốt hÆ¡n vá»›i nhau và có thể kÃch thÃch tháºm chà nhiá»u tiêu chuẩn hÆ¡n. Chúng ta Ä‘ang thấy rồi các tiêu chuẩn nổi lên quanh trả lÆ°Æ¡ng, thanh toán thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá», nháºn diện đặc trÆ°ng rủi ro, quanh âm nhạc và ảnh được biên táºp thế nà o ở dạng số, và quan trá»ng nhất, quanh các chuá»—i cung được kết nối ra sao. Tất cả các tiêu chuẩn nà y, ở trên phần má»m work flow, giúp cho phép công việc được bẻ ra từng phần, ráp lại, và khiến nó chảy, không có ma sát, tá»›i lui giữa những ngÆ°á»i sản xuất hiệu quả nhất. Sá»± Ä‘a dạng của các ứng dụng sẽ tá»± Ä‘á»™ng có khả năng tÆ°Æ¡ng tác vá»›i nhau sẽ bị giá»›i hạn chỉ bởi sức tưởng tượng của chúng ta. Sá»± tăng thêm năng suất từ việc nà y có thể lá»›n hÆ¡n bất cứ thứ gì chúng ta đã từng thấy trÆ°á»›c đây.
“Các ná»n work flow cho phép chúng ta là m đối vá»›i công nghiệp dịch vụ cái mà Henry Ford đã là m vá»›i chế tác,†Jerry Rao, nhà khởi nghiệp là m công việc kế toán cho những ngÆ°á»i MÄ© từ Ấn Äá»™, nói. “Chúng ta tháo rá»i má»—i công việc ra từng mảnh và gá»i nó khắp nÆ¡i cho ngÆ°á»i nà o có thể là m tốt nhất, và bởi vì chúng ta là m việc đó trong má»™t môi trÆ°á»ng ảo, vá» thể xác ngÆ°á»i ta không cần ở cạnh nhau, và sau đó chúng ta ráp tất cả các phần đó lại vá»›i nhau ở há»™i sở [hay ở nÆ¡i xa xôi nà o đó]. Äây không phải là cách mạng tầm thÆ°á»ng. Äây là má»™t cuá»™c cách mạng lá»›n. Nó cho phép má»™t ông chủ ở đâu đó và các nhân viên của ông ở nÆ¡i nà o đó khác.†Các ná»n phần má»m work flow nà y, Jerry nói thêm, “cho phép bạn tạo ra các văn phòng ảo toà n cầu- không bị giá»›i hạn bởi ranh giá»›i của văn phòng bạn hay biên giá»›i của nÆ°á»›c bạn- và để tiếp cáºn nhân tà i ngồi ở các phần khác nhau của thế giá»›i và khiến há» hoà n thà nh các nhiệm vụ mà bạn cần hoà n tất trong thá»i gian thá»±c. Và nhÆ° thế 24/7/365 tất cả chúng ta Ä‘á»u là m việc. Và tất cả Ä‘iá»u nà y đã xảy ra trong nháy mắt- trong khoảng hai hay ba năm vừa qua.â€
Sáng Thế: Ná»n Thế giá»›i Phẳng Nổi lên
Chúng ta cần dừng ở đây và kiểm kê lại, bởi vì tại Ä‘iểm nà y- giữa các năm 1990- ná»n [platform] cho sá»± là m phẳng thế giá»›i đã bắt đầu hiện ra. Thứ nhất, các bức tÆ°á»ng sụp đổ, Windows mở ra, sá»± số hoá ná»™i dung, và sá»± lan rá»™ng của Internet browser đã kết nối suôn sẻ ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i nhÆ° chÆ°a từng có trÆ°á»›c đây. Sau đó phần má»m work flow đã kết nối suôn sẻ các ứng dụng vá»›i các ứng dụng, nhÆ° thế ngÆ°á»i ta có thể thao tác tất cả ná»™i dung đã số hoá của há», dùng các máy tÃnh và Internet, nhÆ° chÆ°a từng có trÆ°á»›c đây.
Khi bạn thêm mức má»›i chÆ°a từng có nà y vá» liên lạc ngÆ°á»i-vá»›i-ngÆ°á»i và o tất cả các chÆ°Æ¡ng trình work flow ứng dụng-vá»›i-ứng dụng trên cÆ¡ sở Web nà y, bạn kết thúc vá»›i má»™t ná»n toà n cầu má»›i hoà n toà n cho nhiá»u hình thức cá»™ng tác. Äây là thá»i Ä‘iểm Sáng Thế cho sá»± là m phẳng thế giá»›i. Äấy là lúc nó bắt đầu có hình hà i. Nó cần nhiá»u thá»i gian hÆ¡n để há»™i tụ và thá»±c sá»± trở thà nh phẳng, nhÆ°ng đây là thá»i khắc khi ngÆ°á»i ta bắt đầu cảm thấy cái gì Ä‘ang thay đổi. Äá»™t nhiên nhiá»u ngÆ°á»i từ nhiá»u nÆ¡i hÆ¡n thấy rằng há» có thể cá»™ng tác vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n trên các loại công việc khác nhau hÆ¡n và chia sẻ nhiá»u loại tri thức hÆ¡n bao giá» hết. “ChÃnh sá»± tạo ra platform [ná»n] nà y, vá»›i các thuá»™c tÃnh Ä‘á»™c nhất, là sá»± Ä‘á»™t phá bá»n vững quan trá»ng tháºt sá»± là m cho cái bạn gá»i là sá»± là m phẳng thế giá»›i là có thể,†Craig Mundie của Microsoft nói.
Quả thá»±c, nhá» platform nà y nổi lên từ ba lá»±c là m phẳng đầu tiên, chúng ta đã không chỉ có khả năng nói vá»›i nhau nhiá»u hÆ¡n, chúng ta đã có khả năng cùng nhau là m nhiá»u thứ hÆ¡n. Äấy là điểm mấu chốt, Joel Cawley, nhà chiến lược IBM là lẽ. “Chúng ta không chỉ liên lạc vá»›i nhau nhiá»u hÆ¡n bao giá» hết, bây giá» chúng ta có khả năng cá»™ng tác - để cùng nhau xây dá»±ng các liên minh, các dá»± án, và các sản phẩm – hÆ¡n bao giá» hết.â€
Sáu lá»±c là m phẳng tiếp đại diện cho các hình thức cá»™ng tác má»›i mà platform má»›i nà y cho phép. NhÆ° tôi cho thấy, má»™t số ngÆ°á»i sẽ dùng platform nà y cho open-sourcing [tìm nguồn mở], má»™t số cho outsourcing [thuê là m ngoà i], má»™t số cho offshoring [là m ở hải ngoại], má»™t số cho supply-chaining [xâu chuá»—i cung], má»™t số cho insourcing [thuê là m trong], và má»™t số cho in-forming [cấp-tin]. Má»—i trong các hình thức cá»™ng tác nà y hoặc do platform má»›i là m cho có thể hay được nó tăng cÆ°á»ng rất nhiá»u. Và khi ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i chúng ta há»c là m thế nà o để cá»™ng tác theo các cách khác nhau nà y, chúng ta là m phẳng thế giá»›i còn nhiá»u hÆ¡n nữa.
LỰC LÀM PHẲNG # 4
OPEN-SOURCING [TÌM NGUỒN MỞ]
Các Cộng đồng Cộng tác Tự-Tổ chức
Alan Cohen vẫn nhá»› lần đầu tiên ông nghe từ “Apache†vá»›i tÆ° cách má»™t ngÆ°á»i lá»›n, và đó không phải là trong lúc xem má»™t phim cao bồi-và - Indian. Äó là và o các năm 1990, thị trÆ°á»ng dot-com Ä‘ang lên cÆ¡n sốt, và ông là má»™t ngÆ°á»i quản là cấp cao của IBM, giúp cai quản lÄ©nh vá»±c kinh doanh thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá» Ä‘ang nổi lên của nó. “Tôi đã có toà n bá»™ má»™t Ä‘á»™i vá»›i má»™t ngân quỹ khoảng 8 triệu $,†Cohen nhá»› lại. “Chúng tôi cạnh tranh đầu đối đầu vá»›i Microsoft, Netscape, Oracle, Sun - Ä‘á»u là các tay lá»›n. Và chúng tôi đã chÆ¡i trò chÆ¡i đánh cược rất lá»›n nà y vá» thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá». IBM có má»™t lá»±c lượng bán hà ng khổng lồ bán tất cả phần má»m thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá» nà y. Má»™t hôm tôi há»i giám đốc phát triển ngÆ°á»i là m việc cho tôi, “Jeff nà y, dẫn tôi qua quy trình phát triển cho các hệ thống thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá» nà y. Máy chủ Web cÆ¡ sở là gì?’ Và anh ta bảo tôi, ‘Nó được dá»±ng lên trên Apache.’ Äiá»u đầu tiên tôi nghÄ© vá» là John Wayne. ‘Apache là cái gì?’ tôi há»i. Và anh ta bảo nó là má»™t chÆ°Æ¡ng trình shareware cho công nghệ Web server [máy chủ Web]. Anh ta nói nó được má»™t bá»n cá»± phách chỉ là m việc trá»±c tuyến ở loại chat room nguồn mở nà o đó tạo ra miá»…n phÃ. Tôi bị rối trÃ. Tôi há»i, ‘Anh mua nó thế nà o?’ và anh ta bảo, ‘Anh tải nó xuống từ má»™t Web site miá»…n phÃ’. Và tôi bảo, ‘Ừ, ai há»— trợ nếu có gì đó trục trặc?’ Và anh ta nói, ‘Tôi không biết – đúng là nó cứ hoạt Ä‘á»™ng!’ Và đó là sá»± tiếp xúc đầu tiên của tôi vá»›i Apache …
“Bây giá» bạn phải nhá»› lại, khi đó Microsoft, IBM, Oracle, Netscape tất cả Ä‘á»u thá» xây dá»±ng các Web server thÆ°Æ¡ng mại. Äấy là các công ti khổng lồ. Và đột nhiên gã phát triển của tôi bảo tôi rằng anh ta lấy được [Web server] của chúng tôi từ Internet miá»…n phÃ! Nó giống cứ nhÆ° là bạn có tất cả các quan chức Ä‘iá»u hà nh của các công ti lá»›n nà y mÆ°u tÃnh các chiến lược, và rồi Ä‘á»™t nhiên mấy gã ở phòng thÆ° là những ngÆ°á»i phụ trách. Tôi tiếp tục há»i, “Ai cai quản Apache? à tôi nói, bá»n nà y là những ai?â€
Vâng, bá»n geek [các tay cá»± phách] ở phòng thÆ° Ä‘ang quyết định há» và cả bạn sẽ dùng phần má»m nà o. Nó được gá»i là phong trà o nguồn mở, và nó kéo hà ng ngà n ngÆ°á»i khắp thế giá»›i cùng đến cá»™ng tác trá»±c tuyến để viết má»i thứ từ phần má»m riêng của hỠđến các hệ Ä‘iá»u hà nh riêng của hỠđến từ Ä‘iển riêng của hỠđến công thức riêng của há» cho cola – luôn luôn xây dá»±ng từ dÆ°á»›i lên hÆ¡n là chấp nháºn các định dạng hay ná»™i dung do các hệ thống thứ báºc công ti áp đặt từ trên xuống. Từ “nguồn-mở†hình thà nh từ quan niệm rằng các công ti hay các nhóm ad hoc sẽ để mã nguồn [source code]– các lệnh láºp trình là m cho má»™t phần má»m hoạt Ä‘á»™ng – trá»±c tuyến sẵn để dùng và sau đó để cho bất cứ ai, ngÆ°á»i có cái gì đó để cải thiện, tham gia cải thiện nó và để hà ng triệu ngÆ°á»i khác tải nó xuống dùng miá»…n phÃ. Trong khi phần má»m thÆ°Æ¡ng mại giữ bản quyá»n và được bán, các công ti bảo vệ mã nguồn cứ nhÆ° chúng là các bảo bối của há» nhÆ° thế há» có thể đòi tiá»n bất cứ ai muốn sá» dụng nó và bằng cách ấy tạo ra thu nháºp để phát triển các phiên bản má»›i, phần má»m nguồn mở được dùng chung, được ngÆ°á»i dùng cải thiện liên tục, và để cho bất cứ ai dùng miá»…n phÃ. Äổi lại, má»—i ngÆ°á»i dùng có đóng góp má»™t sá»± cải thiện - má»™t miếng vá là m cho phần má»m nà y hát hay múa hay hÆ¡n- được khuyến khÃch để miếng vá đó sẵn cho tất cả những ngÆ°á»i khác dùng miá»…n phÃ.
Do không là má»™t geek máy tÃnh, tôi đã chẳng bao giá» chú tâm nhiá»u đến phong trà o nguồn mở, nhÆ°ng khi tôi để ý, tôi phát hiện ra nó là má»™t vÅ© trụ gây kinh ngạc của chÃnh nó, vá»›i các cá»™ng đồng trá»±c tuyến, những ngÆ°á»i tình nguyện tá»± nhiên chia sẻ sá»± hiểu biết của há» vá»›i nhau và sau đó hiến cho công chúng không lấy gì cả. Há» là m việc đó vì há» muốn là m cái gì đó mà thị trÆ°á»ng không cho há»; há» là m việc đó vì cảm giác tinh thần phấn chấn có được từ việc tạo ra má»™t sản phẩm táºp thể có thể đánh bại cái gì đó do các gã khổng lồ nhÆ° Microsoft, IBM tạo ra, và - tháºm chà quan trá»ng hÆ¡n- để già nh được sá»± tôn trá»ng của các trà thức ngang hà ng. Quả thá»±c, các gã và các ả nà y là má»™t trong các dạng cá»™ng tác má»›i, là thú và gây tranh cãi nhất do thế giá»›i phẳng tạo Ä‘iá»u kiện dá»… dà ng và là m phẳng nó tháºm chà nhiá»u hÆ¡n.
Nhằm giải thÃch dạng cá»™ng tác nà y hoạt Ä‘á»™ng thế nà o, vì sao nó là má»™t lá»±c là m phẳng và vì sao, nhân đây, nó đã khuấy lên nhiá»u tranh cãi đến váºy và sẽ khuấy tháºm chà nhiá»u hÆ¡n trong tÆ°Æ¡ng lai, tôi sẽ táºp trung chỉ và o hai loại cÆ¡ bản của open-sourcing: phong trà o [nguồn lá»±c] trà tuệ chung và phong trà o phần má»m miá»…n phÃ.
Dạng nguồn lá»±c trà tuệ chung [intellectual commons*] của open-sourcing có nguồn gốc trong các cá»™ng đồng hà n lâm và khoa há»c, nÆ¡i trong thá»i gian dà i các cá»™ng đồng táºp thể tá»±-tổ chức của các nhà khoa há»c đã đến vá»›i nhau qua các mạng riêng và muá»™n hÆ¡n qua Internet để góp chung năng lá»±c trà óc của há» hay để chia sẻ sá»± hiểu biết quanh má»™t vấn Ä‘á» khoa há»c hay toán há»c đặc biệt. Apache Web server có nguồn gốc trong hình thức nà y của open-sourcing. Khi tôi há»i má»™t ngÆ°á»i bạn, Mike Arguello, má»™t nhà kiến trúc hệ thống IT, giải thÃch cho tôi vì sao ngÆ°á»i ta chia sẻ tri thức hay là m việc theo cách nà y, ông nói, “những ngÆ°á»i là m IT thÆ°á»ng là những ngÆ°á»i rất thông minh và há» muốn má»i ngÆ°á»i biết hỠđúng thông minh đến thế nà oâ€. Marc Andreessen, ngÆ°á»i sáng chế ra Web browser đầu tiên, đồng ý: “Nguồn mở không gì hÆ¡n là khoa há»c được đồng nghiệp phê bình. Äôi khi ngÆ°á»i ta đóng góp cho các việc nà y vì há» là m khoa há»c, và há» khám phá ra các thứ, và phần thưởng là danh tiếng. Äôi khi bạn có thể láºp má»™t hãng từ đó, đôi khi há» chỉ muốn là m tăng kho tri thức trên thế giá»›i. Và phần xét lại của ngÆ°á»i ngang hà ng là quyết định- và open-source là sá»± xét lại ngang hà ng. Má»—i lá»—i hay lá»— hổng an ninh hay sá»± trệch khá»i tiêu chuẩn được xem xét lạiâ€.
Tôi thấy dạng nguồn lá»±c trà tuệ chung nà y của open-sourcing hấp dẫn, nên Ä‘i thăm dò để tìm các gã và các ả nà y là ai ở phòng mail. Cuối cùng, tôi tìm được má»™t trong những ngÆ°á»i tiên phong của há», Brian Behlendorf. Nếu Apache- cá»™ng đồng Web server nguồn mở- là má»™t bá»™ lạc da Ä‘á», Behlendorf sẽ là tá»™c trưởng. Má»™t hôm tôi gặp anh ở văn phòng kÃnh-và -thép của anh gần sân bay San Francisco, nÆ¡i bây giá» anh là ngÆ°á»i sáng láºp và tổng giám đốc công nghệ của CollabNet, má»™t hãng khởi nghiệp chú tâm tạo ra phần má»m cho các công ti muốn dùng cách tiếp cáºn nguồn mở cho đổi má»›i. Tôi bắt đầu vá»›i hai câu há»i Ä‘Æ¡n giản: Anh xuất thân từ đâu? và : Là m thế nà o anh tìm được cách để má»™t cá»™ng đồng nguồn mở của các geek trá»±c tuyến hoà hợp vá»›i nhau có thể đánh giáp lá cà vá»›i IBM?
“Bố mẹ tôi gặp nhau ở IBM Nam California, và tôi lá»›n lên ở thị trấn La Canada ngay bắc Pasadena†Behlendorf nhá»› lại. “TrÆ°á»ng công rất cạnh tranh vá» mặt hà n lâm, vì bố mẹ của nhiá»u đứa trẻ đã là m việc tại Jet Propulsion Laboratory do Caltech váºn hà nh ở đó. Nên từ rất trẻ tôi đã quanh quẩn vá»›i nhiá»u khoa há»c nÆ¡i là tốt để là loại cá»± phách. Chúng tôi đã luôn có máy tÃnh quanh nhà . Chúng tôi thÆ°á»ng dùng phiếu đục lá»— từ các máy IBM lá»›n để tạo các danh mục mua hà ng. Ở trÆ°á»ng phổ thông, tôi bắt đầu há»c má»™t chút láºp trình cÆ¡ bản, và ở trung há»c tôi đã cừ vá» máy tÃnh… Tôi tốt nghiệp đại há»c 1991, nhÆ°ng 1989, những ngà y ban đầu của Internet, má»™t đứa bạn cho tôi bản sao má»™t chÆ°Æ¡ng trình, gá»i là ‘Fractint’, mà nó đã tải xuống Ä‘Ä©a má»m, nhÆ°ng là phần má»m miá»…n phÃ, do má»™t nhóm các láºp trình viên tạo ra, đó là chÆ°Æ¡ng trình để vẽ các fractal. [Các fractal là các hình rất đẹp được tạo ra ở giao Ä‘iểm của nghệ thuáºt và toán há»c]. Khi chÆ°Æ¡ng trình khởi Ä‘á»™ng, mà n hình cho thấy danh sách cuá»™n nà y của các địa chỉ e-mail của tất cả các nhà khoa há»c và toán há»c đã góp phần tạo ra nó. Tôi để ý thấy chÆ°Æ¡ng trình gồm cả mã nguồn. Äó là lần tiếp xúc đầu tiên của tôi vá»›i khái niệm nguồn mở. Äây là chÆ°Æ¡ng trình mà bạn cứ tải xuống miá»…n phÃ, và há» tháºm chà còn cho bạn mã nguồn, và nó được má»™t cá»™ng đồng tạo ra. Nó bắt đầu vẽ ra má»™t bức tranh khác vá» láºp trình trong đầu tôi. Tôi bắt đầu nghÄ© rằng có Ä‘á»™ng há»c xã há»™i là thú nà o đó đối vá»›i cách các loại phần má»m nà o đó được viết hay có thể được viết- trái vá»›i loại hình ảnh mà tôi đã có vá» nhà phát triển phần má»m chuyên nghiệp ở văn phòng đằng sau [háºu trÆ°á»ng, back office] máy tÃnh lá»›n, nạp thông tin và o và lấy nó ra cho việc kinh doanh. Äiá»u đó đối vá»›i tôi chỉ là má»™t bÆ°á»›c trên việc là m kế toán và không tháºt sá»± hứng thúâ€.
Sau khi tốt nghiệp 1991, Behlendorf đến Berkeley nghiên cứu váºt lÃ, song anh nhanh chóng thất vá»ng vì sá»± tách rá»i giữa các thứ trừu tượng anh há»c trên lá»›p và sá»± náo Ä‘á»™ng bắt đầu nổi lên trên Internet.
“Khi bạn quay lại đại há»c khi đó, má»—i sinh viên được cấp má»™t địa chỉ e-mail, và tôi bắt đầu dùng nó để nói chuyện vá»›i các sinh viên và thăm dò các bảng thảo luáºn [discussion board] vừa xuất hiện vỠâm nhạc,†Behlendorf nói. “Năm 1992, tôi bắt đầu danh mục thÆ° Internet riêng của mình táºp trung và o tình hình nhạc Ä‘iện tỠđịa phÆ°Æ¡ng ở Miá»n Vịnh. NgÆ°á»i ta có thể Ä‘Æ¡n giản dán lên bảng thảo luáºn, và nó bắt đầu tăng, và chúng tôi bắt đầu thảo luáºn các sá»± kiện âm nhạc khác nhau và các DJ [Disc Jockey - ngÆ°á»i dẫn chÆ°Æ¡ng trình âm nhạc]. Rồi chúng tôi bảo, “Nà y, vì sao không má»i các DJ của riêng chúng ta và tung ra các sá»± kiện riêng của mình?’ Nó trở thà nh má»™t việc táºp thể. Ai đó có thể nói, ‘tôi có má»™t số Ä‘Ä©a hát’, và ai đó khác có thể bảo, ‘tôi có hệ thống âm thanh’, và ai đó khác nói, ‘tôi biết bãi biển và nếu có mặt lúc ná»a đêm chúng ta có thể có má»™t buổi liên hoan.’ Năm 1993, Internet vẫn chỉ là các danh mục gá»i thÆ° và e-mail và các site FTP [Giao thức Truyá»n File] [các kho FTP nÆ¡i bạn có thể lÆ°u trữ các thứ]. Thế là tôi bắt đầu sÆ°u tầm má»™t kho lÆ°u trữ âm nhạc Ä‘iện tá» và quan tâm đến việc là m sao có thể Ä‘Æ°a nó lên trá»±c tuyến và sẵn có cho nhiá»u thÃnh giả hÆ¡n. Äó là khi tôi nghe vá» Mosaic [Web browser do Marc Andreessen phát triển]. Thế là tôi có việc là m ở phòng thà nghiệm máy tÃnh ở trÆ°á»ng kinh doanh Berkeley, và tôi dùng thá»i gian rá»—i của mình nghiên cứu Mosaic và các công nghệ Web khác. Việc đó dẫn tôi đến má»™t bảng thảo luáºn vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i Ä‘ang viết thế hệ đầu tiên của các Web browser và Web serverâ€.
(Má»™t Web server là má»™t chÆ°Æ¡ng trình phần má»m cho phép bất cứ ai dùng máy tÃnh ở nhà hay văn phòng của mình để host [là m chủ] má»™t Web site trên WWW. Amazon.com, thà dụ, từ lâu đã chạy Web site của mình trên phần má»m Apache. Khi Web browser của bạn đến www.amazon.com, phần má»m đầu tiên mà nó nói chuyện vá»›i là Apache. Browser há»i Apache vá» trang Web Amazon và Apache giá» lại cho browser ná»™i dung trang Web Amazon. LÆ°á»›t Web thá»±c sá»± là browser của bạn tÆ°Æ¡ng tác vá»›i các Web server khác nhau.)
“Tôi thấy mình ngồi trên diá»…n Ä‘Ã n nà y theo dõi Tim Berners-Lee và Marc Andreessen tranh cãi các thứ nà y nên hoạt Ä‘á»™ng ra sao,†Behlendorf nhá»› lại. “Khá hứng thú, và nó có vẻ mang tÃnh bao gồm triệt để. Tôi đã chẳng cần má»™t [bằng] Tiến sÄ© hay bất cứ chứng chỉ đặc biệt nà o, và tôi bắt đầu thấy những sá»± tÆ°Æ¡ng tá»± giữa nhóm âm nhạc của tôi và các nhà khoa há»c nà y, những ngÆ°á»i có mối quan tâm chung để xây dá»±ng phần má»m Web đầu tiên. Tôi theo dõi [thảo luáºn] đó má»™t thá»i gian và rồi nói cho má»™t bạn tôi vá» việc đó. Anh ta là má»™t trong những nhân viên đầu tiên của tạp chà Wired, và anh ta bảo Wired có thể quan tâm đến thuê tôi dá»±ng Web site cho há». NhÆ° thế tôi tham gia ở đó vá»›i tiá»n công 10 $ má»™t giá», dá»±ng e-mail của há» và Web site đầu tiên của há» -HotWired- lên …Nó là má»™t trong các tạp chà trá»±c tuyến đầu tiên sống bằng quảng cáoâ€.
HotWired quyết định nó muốn khởi Ä‘á»™ng vá»›i má»™t hệ thống đăng kà đòi há»i máºt khẩu - má»™t khái niệm gây tranh cãi lúc đó. “Và o những ngà y đó,†Andrew Leonard, ngÆ°á»i viết lịch sá» Apache cho Salon.com năm 1997, nháºn thấy, “hầu hết các Webmaster [chủ Web] phụ thuá»™c và o má»™t chÆ°Æ¡ng trình Web server được phát triển tại Trung tâm Quốc gia vá» các Ứng dụng Siêu TÃnh, NCSA, của Äại há»c Illinois (cÅ©ng là nÆ¡i sinh của Web browser Mosaic gây chấn Ä‘á»™ng). NhÆ°ng Web server của NCSA không thể xá» là việc xác nháºn máºt khẩu ở quy mô mà HotWired cần. May mắn, NCSA server thuá»™c lÄ©nh vá»±c công, có nghÄ©a mã nguồn là miá»…n phà đối vá»›i bất cứ ai. NhÆ° thế Behlendorf dùng đặc quyá»n tin tặc [hacker]: Anh viết má»™t số mã má»›i, má»™t ‘miếng vá [patch]’ và o NCSA Web server, miếng vá lo cho vấn Ä‘á».†Leonard bình luáºn, “Anh đã không chỉ là má»™t láºp trình viên tà i tình lục soát từ đầu đến cuối mã NCSA mùa đông đó. Qua suốt sá»± bùng nổ Web, các Webmaster khác Ä‘á»u thấy cần thiết nắm quyá»n hà nh Ä‘á»™ng và o bà n phÃm riêng của há». Mã ban đầu đã bị để cho bụi ảo bao phủ khi láºp trình viên chủ yếu của nó, sinh viên Äại há»c Illinois Rob McCool, đã bị má»™t công ti Ãt được biết đến ở Silicon Valley có tên là Netscape múc vá» (cùng vá»›i Marc Andreessen và Eric Bina tác giả của Lynx). Trong lúc ấy, Web từ chối ngừng tăng- và tiếp tục gây ra các vấn Ä‘á» má»›i cho các Web server để đối phó vá»›i.†Thế là các miếng vá loại nà y hay loại khác tăng nhanh nhÆ° Band-Aids [toán nhiá»…m Aids] trên băng thông [bandwidth], bịt má»™t lá»— ở đây và là m thủng má»™t lá»— khác ở kia.
Trong lúc đó, tất cả các miếng vá nà y đã dần dần, theo cách ad hoc nguồn mở, xây dá»±ng má»™t Web server má»›i hiện đại. NhÆ°ng má»—i ngÆ°á»i có phiên bản riêng của mình, trao đổi các miếng vá đó đây, bởi vì NCSA lab đã không thể theo kịp vá»›i tất cả.
“Tôi sắp phải bá» há»câ€, Behlendorf giải thÃch. “Tôi đã có nhiá»u vui thú xây dá»±ng Web site nà y cho Wired và há»c được nhiá»u hÆ¡n tôi há»c ở Berkeley. Vì thế má»™t thảo luáºn bắt đầu ở nhóm là m việc nhá» của chúng tôi rằng những ngÆ°á»i ở NCSA đã không trả lá»i e-mail của chúng tôi. Chúng tôi đã gá»i các miếng vá lên cho hệ thống và hỠđã không trả lá»i. Và chúng tôi bảo, ‘Nếu NCSA không trả lá»i đối vá»›i các patch của chúng ta, cái gì sẽ xảy ra trong tÆ°Æ¡ng lai?’ Chúng tôi vui vẻ tiếp tục cải thiện việc nà y, nhÆ°ng chúng tôi lo khi không nháºn được phản hồi nà o và không thấy các patch của mình được tÃch hợp. Vì thế tôi bắt đầu tiếp xúc vá»›i những ngÆ°á»i khác tôi biết là há» trao đổi các patch… Hầu hết hỠở trong các nhóm công tác vá» tiêu chuẩn [Nhóm Äặc nhiệm KÄ© thuáºt Internet Engineering Task Force] đặt ra các tiêu chuẩn đầu tiên cho sá»± liên kết giữa các máy và các ứng dụng trên Internet… Và chúng tôi bảo, ‘Vì sao chúng ta lại không nắm lấy tÆ°Æ¡ng lai của mình và phát hà nh phiên bản [Web server] riêng của chúng ta bao hà m tất cả các patch?’
“Chúng tôi tìm kiếm bản quyá»n cho mã NCSA, và vá» cÆ¡ bản nó chỉ nói hãy công nháºn công của chúng tôi ở Illinois vì cái chúng tôi đã sáng chế ra và nếu bạn cải thiện nó – và đừng đổ lá»—i cho chúng tôi nếu nó há»ng,†Behlendorf nhá»› lại. “Thế là chúng tôi bắt đầu là m phiên bản riêng của mình từ tất cả các patch của chúng tôi. Chẳng ai trong chúng tôi có thá»i gian để là m nhà phát triển Web server toà n thá»i gian, song chúng tôi nghÄ© nếu có thể kết hợp thá»i gian của mình và là m việc đó theo cách công cá»™ng, chúng tôi có thể tạo ra cái gì đó tốt hÆ¡n cái có thể mua từ trên kệ- và dù sao Ä‘i nữa khi đó đã chẳng có sẵn gì cả. Äấy là trÆ°á»›c khi Netscape bán Web server thÆ°Æ¡ng mại đầu tiên của nó. Äó là khởi đầu của dá»± án Apacheâ€.
Và o tháng Hai, 1999, hỠđã viết lại hoà n toà n chÆ°Æ¡ng trình NCSA gốc và chÃnh thức hoá sá»± hợp tác của há» dÆ°á»›i tên “Apacheâ€.
“Tôi chá»n tên nà y vì tôi muốn nó có ý nghÄ©a tÃch cá»±c là quả quyết,†Behlendorf nói. “Bá»™ lạc Apache đã là bá»™ lạc cuối cùng đầu hà ng chÃnh phủ Hoa Kì Ä‘ang đến, và ở thá»i kì chúng ta lo rằng các công ti lá»›n sẽ đến và ‘khai hoá’ phong cảnh mà các kÄ© sÆ° Internet ban đầu đã dá»±ng lên. Vì thế ‘Apache’ vá»›i tôi có nghÄ©a nhÆ° má»™t tên mã hay, và ngÆ°á»i khác nói nó cÅ©ng là má»™t sá»± chÆ¡i chữ khéo†– nhÆ° APAtCHy server [má»™t server chắp vá], bởi vì [các miếng vá - patch] được dùng để vá tất cả các sá»a chữa nà y vá»›i nhau.
NhÆ° thế bằng nhiá»u cách, Behlendorf và các đồng nghiệp nguồn mở của anh- hầu hết há» anh chÆ°a từng biết mà chỉ biết bằng e-mail qua chat room nguồn mở- đã tạo ra má»™t nhà máy phần má»m trá»±c tuyến, ảo, từ dÆ°á»›i lên, không ai sở hữu và không ai quản lÃ. “Chúng tôi có má»™t dá»± án phần má»m, song Ä‘iá»u phối và chỉ huy là ứng xá» nổi lên dá»±a và o bất cứ ai có mặt và muốn viết mã,†anh ta nó.
NhÆ°ng thá»±c sá»± nó hoạt Ä‘á»™ng thế nà o? Tôi há»i Behlendorf. Anh không thể chỉ có má»™t lÅ© ngÆ°á»i, không được giám sát, quy tụ mã lại?
“Hầu hết sá»± phát triển phần má»m dÃnh đến má»™t kho chứa mã nguồn và được các công cụ nhÆ° Concurrent Versions System [Hệ thống các Phiên bản Äồng thá»i] - CVS, quản lÆanh ta giải thÃch. NhÆ° thế có má»™t máy chủ CVS, và tôi có má»™t chÆ°Æ¡ng trình CVS trên máy của tôi. Nó cho phép tôi nối và o server và lôi má»™t bản sao mã xuống, nhÆ° thế tôi có thể bắt đầu là m việc vá»›i nó và đưa ra các sá»a đổi. Nếu tôi nghÄ© patch của tôi là cái gì đó tôi muốn chia sẻ vá»›i ngÆ°á»i khác, tôi chạy má»™t chÆ°Æ¡ng trình gá»i là Patch, cho phép tôi tạo ra má»™t file má»›i, má»™t sÆ°u táºp cô Ä‘á»ng của tất cả những thay đổi. Nó được gá»i là má»™t patch file, và tôi có thể Ä‘Æ°a file ấy cho ai đó khác, và há» có thể dùng nó cho bản sao mã của hỠđể xem patch có tác Ä‘á»™ng gì. Nếu tôi có các đặc quyá»n thÃch hợp đối vá»›i server [được hạn chế cho má»™t ban giám sát được kiểm soát chặt chẽ], thì tôi có thể Ä‘Æ°a patch của mình và cam kết nó cho kho chứa và nó sẽ trở thà nh má»™t phần của mã nguồn. CVS server theo dõi má»i thứ và ai gá»i và o cái gì … NhÆ° thế bạn có thể có ‘truy cáºp Ä‘á»c- read access’ đối vá»›i kho chứa song không có ‘truy cáºp cam kết- commit access’ để thay đổi các thứ. Khi ai đó tiến hà nh má»™t cam kết đối vá»›i kho chứa, patch file đó được gá»i qua e-mail cho những ngÆ°á»i phát triển khác, và nhÆ° thế anh nháºn được hệ thống xem xét ngang hà ng nà y sau sá»± kiện, và nếu có cái gì đó sai, bạn sá»a lá»—i.â€
Thế cá»™ng đồng nà y quyết định ra sao ai là các thà nh viên tin cáºy?
“Äối vá»›i Apache,†Behlendorf nói, “chúng tôi bắt đầu vá»›i tám ngÆ°á»i thá»±c sá»± tin nhau, và khi những ngÆ°á»i má»›i xuất hiện trên diá»…n Ä‘Ã n thảo luáºn và đỠxuất các patch file được post lên mẫu thảo luáºn, chúng tôi có được sá»± tin cáºy và o những ngÆ°á»i khác, và tám ngÆ°á»i đó tăng lên hÆ¡n má»™t ngà n. Chúng tôi là dá»± án nguồn mở đầu tiên nháºn được sá»± chú ý từ cá»™ng đồng kinh doanh và có há»— trợ từ IBM.â€
Vì sá»± thà nh thạo của Apache cho phép má»™t server duy nhất host hà ng ngà n Web site ảo khác nhau – âm nhạc, dữ liệu, văn tá»±, khiêu dâm – nó bắt đầu chiếm “má»™t thị phần đầy uy lá»±c của thị trÆ°á»ng ISP,†Leonard của Salon lÆ°u ý. IBM đã thá» bán Web server riêng của mình, gá»i là GO, nhÆ°ng chỉ được má»™t mẩu thị trÆ°á»ng tà xÃu. Apache tá» ra cả là công nghệ tốt hÆ¡n và không mất tiá»n. Nên cuối cùng IBM quyết định rằng nếu nó không thể đánh bại, nó phải tham gia Apache. Ta phải dừng ở đây và tưởng tượng Ä‘iá»u nà y. Công ti máy tÃnh lá»›n nhất thế giá»›i quyết định rằng các kÄ© sÆ° của nó không thể thắng công trình của má»™t nhóm ad hoc các geek nguồn mở!
IBM “khởi xÆ°á»›ng tiếp xúc vá»›i tôi, vì tôi có má»™t chút vai trò ngÆ°á»i phát ngôn công khai cho Apache,†Behlendorf nói. “IBM bảo, ‘Chúng tôi muốn tÃnh là m sao chúng tôi có thể dùng [Apache] và không bị cá»™ng đồng Internet phê phán cay nghiệt, [là m sao chúng tôi có thể] là m cho nó bá»n vững và không phải là những kẻ Ä‘i lừa mà đóng góp cho quá trình …’ IBM đã nói rằng mô hình má»›i nà y cho phát triển phần má»m là đáng tin cáºy và có giá trị, vì thế hãy đầu tÆ° và o nó và thoát khá»i cách nghÄ© là chúng tôi cố biến nó thà nh của riêng mình, Ä‘iá»u đó không tốt.â€
John Swainson là quan chức Ä‘iá»u hà nh cao cấp đã lãnh đạo Ä‘á»™i IBM tiếp cáºn Apache (ông hiện là chủ tịch Computer Associates). Ông tiếp tục câu chuyện: “Äã có nhiá»u tranh cãi khi đó vá» nguồn mở, nhÆ°ng lá»™n xá»™n. Chúng tôi quyết định là có thể dà n xếp vá»›i các gã Apache bởi vì há» trả lá»i các câu há»i của chúng tôi. Chúng tôi đã có cuá»™c Ä‘Ã m luáºn có ý nghÄ©a vá»›i các gã nà y, và chúng tôi đã có thể tạo ra Quỹ Phần má»m Apache [phi lợi nhuáºn] và tÃnh má»i vấn Ä‘á»â€.
Vá»›i chi phà của IBM, các luáºt sÆ° của nó đã là m việc vá»›i nhóm Apache để tạo ra má»™t khung khổ pháp là quanh nó sao cho sẽ không có vấn Ä‘á» bản quyá»n hay nghÄ©a vụ nà o đối vá»›i các công ti, nhÆ° IBM, muốn xây dá»±ng các ứng dụng lên trên Apache và tÃnh tiá»n đối vá»›i chúng. IBM nhìn thấy giá trị khi có má»™t cấu trúc Web server chuẩn loại cÆ¡ bản nhất [vanilla, cÆ¡ bản nhất nhÆ° vanilla trong các loại kem]- cho phép các hệ thống máy tÃnh và các thiết bị há»—n tạp có thể nói chuyện vá»›i nhau, hiển thị e-mail và các trang Web theo định dạng chuẩn- liên tục được má»™t cá»™ng đồng nguồn mở cải thiện miá»…n phÃ. Các cá»™ng tác viên Apache đã không bắt tay là m phần má»m miá»…n phÃ. HỠđã xắn tay giải quyết má»™t vấn Ä‘á» chung- Web serving – và thấy cá»™ng tác miá»…n phà theo cách nguồn mở là cách tốt nhất để táºp hợp các bá»™ óc giá»i nhất cho công việc há» cần là m.
“Khi chúng tôi bắt đầu là m việc vá»›i Apache, đã có má»™t Web site apache.org nhÆ°ng không có kết cấu pháp là chÃnh thức nà o, và các doanh nghiệp và các kết cấu phi chÃnh thức không cùng tồn tại tốt vá»›i nhau,†Swainson nói. “Bạn phải có khả năng xem xét kÄ© mã, kà thoả thuáºn, và giải quyết các vấn Ä‘á» nghÄ©a vụ. [Hiện nay] ai cÅ©ng có thể tải mã Apache xuống. NghÄ©a vụ duy nhất là há» công nháºn rằng nó xuất xứ từ địa Ä‘iểm nà y, và nếu há» có bất cứ sá»a đổi nà o há» chia sẻ lạiâ€. Có má»™t quy trình phát triển Apache quản là lÆ°u thông, và bạn kiếm được cách của mình trong quy trình đó, Swainson nói thêm. Nó là cái gì đó giống má»™t chế Ä‘á»™ nhân tà i thuần tuý. Khi IBM dùng Apache, nó trở thà nh má»™t phần của cá»™ng đồng và bắt đầu có những đóng góp.
Quả thá»±c, má»™t thứ mà những tay Apache đòi Ä‘á»n đáp lại sá»± cá»™ng tác của há» vá»›i IBM là IBM cá» các kÄ© sÆ° giá»i nhất tham gia nhóm nguồn mở Apache và đóng góp, nhÆ° tất cả những ngÆ°á»i khác, má»™t cách miá»…n phÃ. “Những ngÆ°á»i Apache đã không quan tâm đến sá»± thanh toán bằng tiá»n mặt,†Swainson nói. “Há» muốn sá»± đóng góp cho ná»n tảng. Các kÄ© sÆ° của chúng tôi đến và nói vá»›i chúng tôi, ‘Các gã là m Apache là các tay giá»i và há» khăng khăng rằng chúng ta đóng góp ngÆ°á»i tà i.’ Äầu tiên há» từ chối và i ngÆ°á»i mà chúng tôi đóng góp. Há» bảo không xứng vá»›i tiêu chuẩn của há»! Sá»± Ä‘á»n bù mà cá»™ng đồng kì vá»ng là chúng ta đóng góp tốt nhấtâ€.
22 tháng Bảy, 1998, IBM công bố các kế hoạch kết hợp Apache và o sản phẩm Web server má»›i của riêng nó, gá»i là WebSphere. Cách cá»™ng đồng cá»™ng tác Apache tá»± tổ chức mình, bất cứ gì bạn lấy từ mã Apache và cải thiện nó, bạn phải tặng lại cho cả cá»™ng đồng. NhÆ°ng bạn cÅ©ng tá»± do Ä‘i ra và xây dá»±ng má»™t sản phẩm thÆ°Æ¡ng mại có bằng sáng chế [patent] lên trên mã Apache, nhÆ° IBM đã là m, vá»›i Ä‘iá»u kiện là bạn bao hà m sá»± trÃch dẫn bản quyá»n đến Apache trong patent riêng của bạn. Nói cách khác, cách tiếp cáºn nguồn lá»±c trà tuệ chung đến open-sourcing khuyến khÃch ngÆ°á»i ta xây dá»±ng các sản phẩm thÆ°Æ¡ng mại lên trên nó. Trong khi nó muốn ná»n tảng là tá»± do [miá»…n phÃ] và mở cho tất cả má»i ngÆ°á»i, nó nháºn ra rằng nó sẽ vẫn mạnh và tÆ°Æ¡i nếu cả các kÄ© sÆ° thÆ°Æ¡ng mại và phi thÆ°Æ¡ng mại Ä‘á»u có khuyến khÃch để tham gia.
Ngà y nay Apache là má»™t trong các công cụ nguồn mở thà nh công nhất, tạo sức mạnh cho khoảng hai phần ba các Web site trên thế giá»›i. Và bởi vì có thể tải Apache xuống miá»…n phà ở bất cứ đâu trên thế giá»›i, ngÆ°á»i dân từ Nga, Nam Phi đến Việt Nam dùng nó để tạo các Web site. Các cá nhân cần hay muốn các tÃnh năng thêm cho Web server của mình có thể mua các sản phẩm nhÆ° WebSphere, được gắn chÃnh bên trên Apache.
Lúc đó, bán má»™t sản phẩm được xây dá»±ng bên trên má»™t chÆ°Æ¡ng trình nguồn mở là má»™t nÆ°á»›c Ä‘i mạo hiểm vá» phÃa IBM. Tuyên dÆ°Æ¡ng công của nó, IBM đã tá»± tin và o khả năng của mình để tiếp tục tạo ra các ứng dụng phần má»m có sá»± khác biệt lên trên Apache vanilla [cÆ¡ sở cÆ¡ bản Apache]. Mô hình nà y đã được chấp nháºn rá»™ng rãi từ đó, sau khi má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u thấy nó đã thúc đẩy việc kinh doanh Web server của IBM đến thế nà o để trở thà nh đứng đầu thÆ°Æ¡ng mại trong loại phần má»m đó, tạo ra doanh thu khổng lồ.
NhÆ° tôi sẽ thÆ°á»ng lặp lại ở cuốn sách nà y: Không có tÆ°Æ¡ng lai cho vanilla [phần cÆ¡ sở cÆ¡ bản nhÆ° vanilla vá»›i các loại kem] đối vá»›i hầu hết các công ti trong má»™t thế giá»›i phẳng. Phần lá»›n việc là m ra vanilla trong phần má»m và các lÄ©nh vá»±c khác sẽ được chuyển cho các cá»™ng đồng nguồn mở. Äối vá»›i hầu hết các công ti, tÆ°Æ¡ng lai thÆ°Æ¡ng mại thuá»™c vá» những ngÆ°á»i biết là m thế nà o tạo ra sauce [nÆ°á»›c xốt] sôcôla ngon nhất, kem ngá»t nhất, tÆ¡i nhẹ nhất, và các quả anh Ä‘Ã o tÆ°Æ¡i nhất để đặt lên trên [vanilla], hoặc là m thế nà o để đặt tất cả chúng và o má»™t li kem nÆ°á»›c quả. Jack Messman, chủ tịch công ti phần má»m Novell, công ti đã trở thà nh má»™t nhà phân phối lá»›n vá» Linux, hệ Ä‘iá»u hà nh nguồn mở, mà ở trên đỉnh Novell gắn các đồ lặt vặt để khiến nó hát và múa chỉ cho công ti anh, diá»…n đạt khéo nhất: “Các công ti phần má»m thÆ°Æ¡ng mại phải bắt đầu váºn hà nh chồng [stack phần má»m] cao hÆ¡n để tạo sá»± khác biệt cho há». Cá»™ng đồng nguồn mở vá» cÆ¡ bản táºp trung và o hạ tầng cÆ¡ sở†(Financial Times, June 14, 2004).
Dà n xếp IBM là má»™t bÆ°á»›c ngoặt thá»±c sá»±. Big Blue [IBM] nói nó tin và o mô hình nguồn mở và vá»›i Apache Web server, cá»™ng đồng các kÄ© sÆ° nguồn mở nà y đã tạo ra cái gì đó không chỉ hữu Ãch và có giá trị mà còn “tốt nhất trong loại của nóâ€. Äó là vì sao phong trà o nguồn mở đã thà nh má»™t lá»±c là m phẳng mạnh mẽ, các tác Ä‘á»™ng của nó ta chỉ vừa má»›i thấy. “Nó trao quyá»n cho các cá nhân má»™t cách không thể tin nổiâ€, Brian Behlendorf nói. “Không thà nh vấn Ä‘á» anh xuất xứ từ đâu và anh ở đâu- ai đó ở Ấn Äá»™ và Nam Phi có thể dùng phần má»m nà y hay đóng góp cho nó hệt hiệu quả nhÆ° ai đó ở Silicon Valley.†Mô hình cÅ© là kẻ thắng lấy tất cả: Tôi viết nó, tôi sá» hữu nó – mô hình cấp phép phần má»m chuẩn. “Cách duy nhất để cạnh tranh vá»›i nó,†Behlendorf kết luáºn, “là tất cả Ä‘á»u trở thà nh ngÆ°á»i thắngâ€.
Vá» phần mình, Behlendorf đánh cược sá»± nghiệp của mình rằng ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i và công ti sẽ muốn táºn dụng ná»n thế giá»›i phẳng má»›i để tiến hà nh đổi má»›i nguồn mở. Năm 2004, anh khởi Ä‘á»™ng má»™t công ti má»›i gá»i là CollabNet để khuyến khÃch dùng open-sourcing nhÆ° má»™t công cụ để phát Ä‘á»™ng đổi má»›i phần má»m bên trong các công ti. “Tiá»n Ä‘á» của chúng tôi là phần má»m không phải là và ng, nó là rau diếp - má»™t mặt hà ng dá»… ôi,†Behlendorf giải thÃch. “Nếu phần má»m không ở nÆ¡i nó được cải thiện suốt thá»i gian, nó sẽ thối rữa.†Cái cá»™ng đồng nguồn mở đã là m, Behlendorf nói, là sá»± phát triển phần má»m phân tán được Ä‘iá»u phối toà n cầu, nÆ¡i nó liên tục là m cho rau diếp tÆ°Æ¡i để không bao giá» bị thối rữa. Tiá»n Ä‘á» của Behlendorf là cá»™ng đồng nguồn mở đã phát triển má»™t phÆ°Æ¡ng pháp tốt hÆ¡n để tạo ra và liên tục cáºp nháºt phần má»m. CollabNet là má»™t công ti được láºp ra để Ä‘Æ°a các kÄ© thuáºt nguồn mở tốt nhất đến má»™t cá»™ng đồng đóng kÃn, tức là , má»™t công ti phần má»m thÆ°Æ¡ng mại.
“CollabNet là má»™t lái buôn vÅ© khà cho các lá»±c lượng là m phẳng thế giá»›i,†Behlendorf nói. “Vai trò của chúng tôi trên thế giá»›i nà y là đi xây dá»±ng các công cụ và cÆ¡ sở hạ tầng để cho má»™t cá nhân - ở Ấn Äá»™, Trung Quốc, hay bất cứ đâu - vá»›i tÆ° cách má»™t kế toán viên, má»™t nhân viên, hay chỉ là ai đó ngồi ở nhà có thể cá»™ng tác. Chúng tôi cho há» bá»™ đồ nghỠđể phát triển cá»™ng tác phân tán. Chúng tôi là m cho sá»± phát triển từ dÆ°á»›i lên là có thể, và không chỉ trên không gian Ä‘iá»u khiển… Chúng tôi có các công ti lá»›n quan tâm đến tạo ra má»™t môi trÆ°á»ng từ dÆ°á»›i lên cho viết phần má»m. Mô hình phần má»m silo cÅ© từ trên xuống đã bị gãy. Hệ thống đó nói, ‘tôi phát triển cái gì đó và rồi tôi liệng qua tÆ°á»ng cho anh. Anh tìm thấy các lá»—i và liệng lại. Tôi vá nó và sau đó bán má»™t version má»›i.’ Có sá»± thất vá»ng liêm miên vá»›i việc nháºn được phần má»m có lá»—i- nó có thể được sá»a hay có thể không. Vì thế chúng tôi nói, ‘Chẳng phải là thú nếu chúng ta có thể được các lợi Ãch nguồn mở vá» tốc Ä‘á»™ đổi má»›i và phần má»m chất lượng cao, và cảm giác vá» sá»± cá»™ng tác của tất cả những ngÆ°á»i trong cuá»™c nà y, và biến nó thà nh má»™t mô hình kinh doanh cho các công ti trở nên cá»™ng tác hÆ¡n cả trong lẫn ngoà i?’â€
Tôi thÃch cách Irving Wladawsky-Berger, gốc Cuba, phó chủ tịch IBM vá» chiến lược kÄ© thuáºt và đổi má»›i, đã tổng kết: “Thá»i đại Ä‘ang nổi lên nà y được đặc trÆ°ng bởi sá»± đổi má»›i cá»™ng tác của nhiá»u ngÆ°á»i là m việc trong các cá»™ng đồng tà i giá»i, hệt nhÆ° sá»± đổi má»›i trong thá»i đại công nghiệp được đặc trÆ°ng bởi các cá nhân thiên tà i.â€
Cái nổi báºt vá» hình thức [tà i nguyên] trà tuệ chung của open-sourcing là nó biến dạng nhanh thế nà o sang các lÄ©nh vá»±c khác và sinh ra nhiá»u cá»™ng đồng cá»™ng tác tá»±-tổ chức khác, là m phẳng các hệ thống thứ báºc trong lÄ©nh vá»±c của chúng. Tôi thấy Ä‘iá»u nà y sống Ä‘á»™ng nhất ở nghá» báo, nÆ¡i các blogger, các nhà bình luáºn trá»±c tuyến má»™t ngÆ°á»i, những ngÆ°á»i thÆ°á»ng kết nối vá»›i nhau tuỳ thuá»™c và o ý thức hệ của há», đã tạo ra má»™t loại phòng tin tức nguồn mở. Bây giá» tôi Ä‘á»c các blogger (có xuất xứ từ “Weblogâ€) nhÆ° má»™t phần công việc thu tháºp tin tức thÆ°á»ng nà y của tôi. Trong má»™t bà i báo vá» má»™t nhóm bé tà các blogger tÆ°Æ¡ng đối vô danh đã có thể thổi còi phÆ¡i bà y các tà i liệu giả do Dan Rather của CBS News đã sá» dụng trong bản tÆ°á»ng thuáºt bỉ ổi của ông ta vá» thá»i gian phục vụ của Tổng thống George W. Bush tại cục Vệ binh Quốc gia Không quân, Howard Kurtz của tá» The Washington Post đã viết (20-9-2004), “Nó giống quăng má»™t que diêm lên gá»— tẩm dầu hoả. Ngá»n lá»a kế tiếp lan qua tổ chức truyá»n thông đại chúng cứ nhÆ° các blogger vô danh trÆ°á»›c kia đã tìm được cách đặt mạng của Murrow và Cronkite [các bình luáºn viên huyá»n thoại của CBS] dứt khoát và o thế thủ. Bà máºt, Charles Johnson nói, là ‘thu tháºp thông tin nguồn mở.’ NghÄ©a là : ‘Chúng tôi có má»™t quỹ khổng lồ những ngÆ°á»i có Ä‘á»™ng cÆ¡ rõ rệt những ngÆ°á»i Ä‘i ra đó và dùng các công cụ để tìm các thứ. Chúng tôi có má»™t Ä‘á»™i quân các nhà báo công dân ở đó.â€
Äá»™i quân đó thÆ°á»ng được trang bị không gì hÆ¡n má»™t máy ghi âm, má»™t máy Ä‘iện thoại có thể chụp ảnh, má»™t Web site, nhÆ°ng trong thế giá»›i phẳng nó có thể cùng nhau khiến tiếng nói của nó được nghe xa và rá»™ng nhÆ° của CBS hay The New York Times. Các blogger nà y đã tạo ra bãi [nguồn lá»±c] trá»±c tuyến chung của há», mà không có rà o cản để tham gia. Bãi mở đó thÆ°á»ng có nhiá»u lá»i đồn đại và các luáºn Ä‘iệu há»—n Ä‘á»™n xoáy trong đó. Vì không có ai phụ trách, các tiêu chuẩn hà nh nghá» thay đổi quá thể, và má»™t số là hết sức vô trách nhiệm. NhÆ°ng vì không ai cai quản, thông tin chảy hoà n toà n tá»± do. Và khi cá»™ng đồng nà y để ý đến cái gì đó tháºt, nhÆ° tình tiết Rather, nó có thể tạo nhiá»u năng lá»±c, sá»± ồn à o, và tin tức khó hịu nhÆ° bất cứ mạng hay tá» báo lá»›n nà o.
Má»™t nguồn lá»±c trà tuệ chung cá»™ng tác mà tôi thÆ°á»ng xuyên dùng trong viết cuốn sách nà y là Wikipedia, má»™t bách khoa toà n thÆ° trá»±c tuyến do ngÆ°á»i dùng đóng góp, cÅ©ng được biết đến nhÆ° “bách khoa toà n thÆ° của nhân dânâ€. Từ “wikis†lấy từ “nhanh†tiếng Hawai. Wikis là các Web site cho phép ngÆ°á»i dùng tá»± mình trá»±c tiếp biên táºp bất cứ trang Web nà o từ máy tÃnh ở nhà của há». Trong má»™t tiểu luáºn ngà y 5-5-2004 trên YaleGlobal online, Andrew Lih, má»™t phó giáo sÆ° ở Trung tâm Nghiên cứu Media và Nghá» báo tại Äại há»c Hồng Kông, đã giải thÃch Wikipedia hoạt Ä‘á»™ng thế nà o và vì sao nó là má»™t Ä‘á»™t phá nhÆ° váºy.
Dá»± án Wikipedia do Jimmy Wales, lãnh đạo của công ti khởi nghiệp Bomis.com, khởi Ä‘á»™ng sau khi dá»± án ban đầu của ông cho má»™t bách khoa toà n thÆ° tá»± nguyện, miá»…n phÃ, nhÆ°ng được kiểm soát nghiêm ngặt cạn sạch tiá»n và nguồn lá»±c sau hai năm,†Lih viết. “Các biên táºp viên vá»›i bằng Tiến sÄ© đã cầm lái dá»± án khi đó, nhÆ°ng chỉ tạo ra và i trăm Ä‘á» mục. Không muốn ná»™i dung héo tà n, Wales Ä‘Æ°a các trang lên má»™t wiki Website tháng Giêng 2001 và má»i bất cứ khách Internet nà o biên táºp hay Ä‘Æ°a thêm và o sÆ°u táºp. Site trở nên thà nh công rất nhanh trong năm đầu và được ngÆ°á»i ủng há»™ trung thà nh, tạo ra hÆ¡n 20.000 Ä‘á» mục và đẻ ra hà ng chục bản dịch. Sau hai năm, nó có 100.000 Ä‘á» mục, và tháng TÆ° 2004, hÆ¡n 250.000 Ä‘á» mục bằng tiếng Anh và 600.000 Ä‘á» mục bằng 50 thứ tiếng. Theo xếp hạng Website tại Alexa.com, nó trở nên nổi tiếng hÆ¡n các bách khoa toà n thÆ° trá»±c tuyến nhÆ° Britanica.com.â€
Là m sao, bạn có thể há»i, ngÆ°á»i ta lại có thể tạo ra má»™t bách khoa thÆ° tin cáºy, cân đối bằng con Ä‘Æ°á»ng của má»™t phong trà o nguồn mở, biên táºp mở ad hoc? Rốt cuá»™c, má»—i Ä‘á» mục trong Wikipedia có má»™t nút “Edit this page –Biên táºp trang nà yâ€, cho phép bất cứ ai lÆ°á»›t theo có thể thêm và o hay xoá ná»™i dung của trang đó.
Nó bắt đầu vá»›i sá»± thá»±c, Lih giải thÃch, rằng “bởi vì các wiki cung cấp má»™t khả năng theo dõi trạng thái của Ä‘á» mục, xem xét các thay đổi riêng biệt, và thảo luáºn các vấn Ä‘á», chúng hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° phần má»m xã há»™i. Các Wiki Website cÅ©ng theo dõi và lÆ°u má»i thay đổi Ä‘Æ°a ra vá»›i má»—i Ä‘á» mục, thế nên không thao tác nà o mang tÃnh phá huá»· lâu dà i cả. Wikipedia hoạt đồng bằng đồng thuáºn, vá»›i những ngÆ°á»i dùng cho thêm hay sá»a ná»™i dung trong khi cố đạt Ä‘iểm chung dá»c Ä‘Æ°á»ng.
“Tuy váºy, công nghệ bản thân nó là không đủ,†Lih viết. Wales đã tạo ra má»™t chÃnh sách biên táºp để duy trì quan Ä‘iểm trung láºp (QÄTL) nhÆ° má»™t nguyên là chỉ đạo … Theo các nguyên tắc chỉ đạo của Wikipedia, “QÄTL cố gắng trình bà y các ý tưởng và các sá»± thá»±c theo cách sao cho cả những ngÆ°á»i ủng há»™ lẫn những ngÆ°á»i phản đối có thể tán thà nh …’ Kết quả là , các Ä‘á» mục vá» các vấn Ä‘á» hay gây tranh cãi nhÆ° toà n cầu hoá đã được lợi từ tÃnh chất hợp tác và toà n cầu của Wikipedia. Trong hai năm vừa qua mục từ nà y đã có hÆ¡n 90 biên táºp lại bởi những ngÆ°á»i đóng góp từ Hà Lan, Bỉ, Thuỵ Äiển, VÆ°Æ¡ng quốc Anh, Úc, Brazil, Hoa Kì, Malaysia, Nháºt Bản và Trung Quốc. Nó cung cấp cái nhìn nhiá»u mặt vá» các vấn Ä‘á» từ Tổ chức ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i và các công ti Ä‘a quốc gia đến phong trà o chống toà n cầu hoá và những Ä‘e doạ đối vá»›i Ä‘a dạng văn hoá. Äồng thá»i những ngÆ°á»i cá»™ng tác ác ý được kiểm soát bởi vì dá»… vô hiệu hoá hà nh Ä‘á»™ng phá hoại. Những ngÆ°á»i dùng chuyên tâm Ä‘i vô hiệu hoá sá»± phá hoại, theo dõi danh mục các thay đổi má»›i đây, giải quyết các vấn Ä‘á» trong vòng phút, nếu không phải trong giây. Má»™t Ä‘á» mục bị xoá có thể được phục hồi nhanh chóng quay lại má»™t phiên bản có thể chấp nháºn được vá»›i chỉ má»™t cú nháy nút. Sá»± bất đối xứng căn bản nà y láºt bà n cân theo hÆ°á»›ng có lợi cho các thà nh viên hữu Ãch và hợp tác của cá»™ng đồng wiki, cho phép chất lượng ná»™i dung thắng thế.†Má»™t bà i trên Newsweek vá» Wikipedia (1-11-2004) trÃch Angela Beesley, má»™t cá»™ng tác viên tình nguyện từ Essex, Anh, và má»™t ngÆ°á»i tá»± nháºn nghiện Wikipedia theo dõi sá»± chÃnh xác của hÆ¡n má»™t ngà n mục từ: “Má»™t bách khoa thÆ° cá»™ng tác nghe nhÆ° má»™t ý tưởng Ä‘iên rồ, song nó tá»± chủ má»™t cách tá»± nhiên.â€
Trong khi đó, Jimmy Wales vừa má»›i bắt đầu. Anh bảo Newsweek rằng anh sẽ mở rá»™ng thà nh Wiktionary, má»™t từ Ä‘iển và từ Ä‘iển nhóm nghÄ©a; Wikibooks, các sách giáo khoa và cẩm nang; và Wikiquote, má»™t sách chứa các lá»i trÃch dẫn. Anh nói anh có má»™t mục Ä‘Ãch Ä‘Æ¡n giản: cho “má»—i cá thể Ä‘Æ¡n nhất tiếp cáºn miá»…n phà đến tổng tất cả tri thức con ngÆ°á»i.â€
Äạo là của Wales là má»i ngÆ°á»i phải có quyá»n truy cáºp tá»± do đến tất cả tri thức loà i ngÆ°á»i chắc chắn là chân thà nh, nhÆ°ng nó cÅ©ng Ä‘Æ°a chúng ta đến mặt gây tranh cãi của nguồn mở: Nếu má»—i ngÆ°á»i đóng góp vốn trà tuệ của mình mà không lấy tiá»n, sẽ lấy đâu ra nguồn lá»±c cho sá»± đổi má»›i sáng tạo má»›i? Chẳng phải chúng ta sẽ kết thúc trong những tranh cãi pháp là bất táºn vá» phần nà o của bất cứ đổi má»›i nà o là do cá»™ng đồng là m ra để cho không, và có nghÄ©a là giữ theo cách đó, và phần nà o do công ti vì lợi nhuáºn nà o đó Ä‘Æ°a thêm và o và phải thanh toán để cho công ti ấy có thể kiếm tiá»n nhằm thúc đẩy đổi má»›i nữa? Tất cả các câu há»i nà y được má»™t dạng cá»™ng tác tá»± tổ chức khác, ngà y cà ng được dân chúng Æ°a thÃch – phong trà o phần má»m miá»…n phà – nêu ra. Theo Web site openknowledge.org, “Phong trà o phần má»m miá»…n phÃ/nguồn mở bắt đầu vá»›i văn hoá ‘hacker’ của các phòng thà nghiệm khoa há»c máy tÃnh Hoa Kì (Stanford, Berkeley, Carnegie Mellon, và MIT) trong các năm 1960 và 1970. Cá»™ng đồng các láºp trình viên còn nhá», và gắn bó vá»›i nhau. Mã được chuyển tá»›i chuyển lui giữa các thà nh viên của cá»™ng đồng- nếu bạn có má»™t cải tiến bạn được mong đợi để Ä‘Æ°a mã của bạn cho cá»™ng đồng các nhà phát triển. Giữ mã đã được coi là vụng vá» - rốt cuá»™c, bạn hưởng lợi từ công việc của bạn bè mình, bạn phải đáp trả lại thiện ý.â€
Phong trà o phần má»m miá»…n phÃ, tuy váºy, đã và vẫn được gây cảm hứng bởi là tưởng đạo đức rằng phần má»m phải là miá»…n phà và sẵn có cho tất cả má»i ngÆ°á»i, và nó dá»±a và o sá»± cá»™ng tác nguồn mở để giúp tạo ra phần má»m tốt nhất có thể để phát không. Cách tiếp cáºn nà y là hÆ¡i khác cách tiếp cáºn của những ngÆ°á»i chủ trÆ°Æ¡ng nguồn lá»±c tri tuệ chung, nhÆ° Apache. Há» nhìn open-sourcing nhÆ° má»™t công cụ Æ°u việt vá» kÄ© thuáºt để là m phần má»m và các đổi má»›i khác, và trong khi Apache là sẵn có miá»…n phà cho má»i ngÆ°á»i, không há» có vấn Ä‘á» gì vá»›i phần má»m thÆ°Æ¡ng mại được xây dá»±ng trên đỉnh nó. Nhóm Apache cho phép bất cứ ai tạo ra má»™t công trình phái sinh và sở hữu nó, miá»…n là anh ta thừa nháºn đóng góp của Apache.
Mục tiêu hà ng đầu của phong trà o phần má»m miá»…n phÃ, tuy váºy, là để kiếm cà ng nhiá»u ngÆ°á»i cà ng tốt để viết, cải tiến, và phân phối phần má»m miá»…n phÃ, vì niá»m tin chắc rằng Ä‘iá»u nà y sẽ trao quyá»n cho má»i ngÆ°á»i và giải phóng các cá nhân khá»i sá»± kìm kẹp của các công ti toà n cầu. Nói chung, phong trà o phần má»m miá»…n phà cấu trúc các licence của nó sao cho nếu phần má»m thÆ°Æ¡ng mại của bạn lấy trá»±c tiếp từ bản quyá»n phần má»m miá»…n phà của há», thì há» cÅ©ng muốn phần má»m của bạn là miá»…n phÃ.
Năm 1984, theo Wikipedia, má»™t nhà nghiên cứu của MIT và má»™t trong những cá»±u hacker nà y, Richard Stallman, đã khởi đầu “phong trà o phần má»m miá»…n phÆcùng vá»›i ná»— lá»±c để xây dá»±ng má»™t hệ Ä‘iá»u hà nh miá»…n phà được gá»i là GNU. Äể khuyến khÃch phần má»m miá»…n phÃ, và để đảm bảo rằng mã của nó luôn có thể được sá»a đổi và sẵn có miá»…n phà cho tất cả má»i ngÆ°á»i, Stallman đã thà nh láºp Quỹ Phần má»m Miá»…n phà và cái gá»i là Licenese Công cá»™ng Chung GNU [General Public Licencse] (GPL). GPL quy định rằng những ngÆ°á»i dùng mã nguồn có thể sao, thay đổi, cáºp nháºt mã, miá»…n là há» là m cho những thay đổi có thể kiếm được dÆ°á»›i cùng license nhÆ° mã gốc. Năm 1991, má»™t sinh viên ở Äại há»c Helsinki có tên là Linus Torvalds, xuất phát dá»±a và o sáng kiến của Stallman, đã yết công khai hệ Ä‘iá»u hà nh Linux của mình để cạnh tranh vá»›i hệ Ä‘iá»u hà nh Windows của Microsoft và má»i các kÄ© sÆ° khác và các geek trá»±c tuyến thá» cải thiện nó-miá»…n phÃ. Kể từ lần niêm yết đầu tiên của Tovalds, các nhà láºp trình trên khắp thế giá»›i đã thao tác, thêm, mở rá»™ng, vá, và cải thiện hệ Ä‘iá»u hà nh GNU/Linux, mà license của nó nói bất cứ ai có thể tải mã nguồn xuống và cải thiện nó song phải để cho phiên bản cáºp nháºt cho má»i ngÆ°á»i khác dùng miá»…n phÃ. Tovalds khăng khăng là Linux phải luôn luôn miá»…n phÃ. Các công ti bán những cải tiến phần má»m nâng cao Linux hay thÃch nghi nó đối vá»›i má»™t số chức năng nhất định phải rất cẩn tháºn đừng chạm đến bản quyá»n của nó trong các sản phẩm thÆ°Æ¡ng mại của mình.
Khá giống Windows, Linux Ä‘Æ°a ra má»™t há» các hệ Ä‘iá»u hà nh có thể được thÃch nghi để chạy trên các máy tÃnh để bà n nhá» nhất, các máy xách tay, cầm tay, và tháºm chà đồng hồ Ä‘eo tay, lên đến cả các siêu máy tÃnh lá»›n nhất và các máy tÃnh lá»›n. NhÆ° thế má»™t đứa trẻ ở Ấn Äá»™ vá»›i má»™t PC rẻ có thể há»c những cách hoạt Ä‘á»™ng bên trong của cùng hệ Ä‘iá»u hà nh chạy trong má»™t số trung tâm dữ liệu lá»›n nhất của [Tổng Công ti] Hoa Kì. Linux có má»™t Ä‘á»™i quân các nhà phát triển khắp toà n cầu là m việc để là m cho nó tốt hÆ¡n. Khi tôi viết Ä‘oạn nà y của cuốn sách, má»™t buổi chiá»u tôi Ä‘i picnic đến nhà ở miá»n quê Virginia của Pamela và Malcolm Baldwin, những ngÆ°á»i mà vợ tôi quen qua việc là thà nh viên của há»™i đồng quản trị của World Learning, má»™t NGO vá» giáo dục. Trong bữa ăn tôi nói là tôi nghÄ© sẽ Ä‘i Mali để xem thế giá»›i phẳng đến thế nà o nhìn từ rìa ngoà i nhất của nó - thị trấn Timbuktu. Peter con trai nhà Baldwin tình cá» là m việc ở Mali vá»›i tÆ° cách má»™t bá»™ pháºn của cái gá»i là GreekCorps, giúp Ä‘Æ°a công nghệ và o các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển. Và i ngà y sau bữa ăn, tôi nháºn được má»™t e-mail từ Pamela bảo tôi rằng bà đã bà n vá»›i Peter vá» Ä‘i cùng tôi đến Timbuku, sau đó bà viết thêm Ä‘oạn sau, Ä‘oạn nói cho tôi má»i thứ tôi muốn biết và bá»›t cho tôi cả má»™t chuyến Ä‘i: “Peter nói dá»± án của nó là tạo ra các mạng không dây qua vệ tinh, là m các anten từ các chai soda nhá»±a và các tấm lÆ°á»›i che cá»a sổ [bằng kim loại]! DÆ°á»ng nhÆ° má»i ngÆ°á»i ở Mali Ä‘á»u dùng Linux …â€
“Má»i ngÆ°á»i ở Mali dùng Linux.†Chắc chắn có má»™t chút phóng đại, nhÆ°ng nó là má»™t lối nói ta nghe thấy chỉ trong thế giá»›i phẳng.
Phong trà o phần má»m miá»…n phà đã trở thà nh thách thức đáng gá»m đối vá»›i Microsoft và má»™t số công ti phần má»m toà n cầu lá»›n khác. NhÆ° tạp chà Fortune tÆ°á»ng thuáºt ngà y 23-2-2004, “Sá»± sẵn có của phần má»m cÆ¡ bản và hùng mạnh nà y, hoạt Ä‘á»™ng trên các vi xá» là phổ biến khắp má»i nÆ¡i của Intel, trùng vá»›i sá»± tăng trưởng bùng nổ của Internet. Linux mau chóng nháºn được sá»± noi theo toà n cầu giữa các nhà láºp trình và những ngÆ°á»i sá» dụng trong kinh doanh … Cuá»™c cách mạng Ä‘i xa hÆ¡n Linux má»™t chút… Hầu nhÆ° bất cứ loại phần má»m nà o [hiện nay] có thể tìm được ở dạng nguồn mở. Web site SourceForge.net, nÆ¡i gặp gỡ của các nhà láºp trình, liệt kê con số gây sá»ng sốt 86.000 chÆ°Æ¡ng trình Ä‘ang tiến triển. Hầu hết là các dá»± án nhá» bởi và cho các geek, nhÆ°ng hà ng trăm [chÆ°Æ¡ng trình] có giá trị thá»±c sá»± … Nếu bạn ghét móc 350 $ để mua Microsoft Office hay 600 $ cho Adobe Photoshop, thì OpenOffice.org và Gimp là các lá»±a chá»n miá»…n phà chất lượng cao đáng ngạc nhiên.†Các công ti lá»›n nhÆ° Google, E☼Trade, và Amazon, bằng kết hợp các thà nh phần server hà ng hoá trên cÆ¡ sở Intel vá»›i hệ Ä‘iá»u hà nh Linux, đã có khả năng cắt chi tiêu công nghệ của há» má»™t cách đầy kịch tÃnh – và có nhiá»u kiểm soát hÆ¡n vá»›i phần má»m của mình.
Vì sao có nhiá»u ngÆ°á»i đến váºy sẵn sà ng viết phần má»m để cho không? Má»™t phần là do thách thức khoa há»c thuần tuý, Ä‘iá»u không bao giá» nên đánh giá thấp. Má»™t phần bởi vì tất cả há» Ä‘á»u căm ghét Microsoft vì cách nó chế ngá»± thị trÆ°á»ng đến váºy và , theo cách nhìn của nhiá»u ngÆ°á»i hay bá»±c mình, ức hiếp tất cả má»i ngÆ°á»i khác. Má»™t phần là vì há» tin rằng phần má»m nguồn mở có thể được giữ tÆ°Æ¡i hÆ¡n và Ãt lá»—i hÆ¡n bất cứ phần má»m thÆ°Æ¡ng mại nà o, bởi vì nó liên tục được cáºp nháºt bởi má»™t Ä‘á»™i quân của các nhà láºp trình không được trả tiá»n. Và má»™t phần vì má»™t số công ti công nghệ lá»›n nà o đó trả tiá»n cho các kÄ© sÆ° là m việc trên Linux và các phần má»m khác, hi vá»ng nó sẽ cắt thị phần của Microsoft và là m cho nó thà nh má»™t đối thủ cạnh tranh yếu hÆ¡n ở khắp nÆ¡i. Có nhiá»u Ä‘á»™ng cÆ¡ hoạt Ä‘á»™ng ở đây, và không phải tất cả chúng là vị tha. Tuy váºy, khi đặt tất cả chúng lại vá»›i nhau, chúng tạo ra má»™t phong trà o rất hùng mạnh sẽ tiếp tục là má»™t thách thức lá»›n cho toà n bá»™ mô hình phần má»m thÆ°Æ¡ng mại vá» mua má»™t chÆ°Æ¡ng trình và sau đó tải các sá»a lá»—i và mua bản cáºp nháºt của nó.
Cho đến nay, hệ Ä‘iá»u hà nh Linux là thà nh công nổi tiếng nhất giữa các dá»± án phần má»m nguồn mở miá»…n phà thách thức Microsoft. NhÆ°ng Linux chủ yếu được các trung tâm dữ liệu công ti lá»›n sá» dụng, chứ không phải các cá nhân. Tuy nhiên, tháng 11-2004, [Quỹ] Mozilla Foundation, má»™t nhóm phi lợi nhuáºn ủng há»™ phần má»m nguồn mở, phát hà nh Firefox, má»™t Web browser miá»…n phà mà ngÆ°á»i viết vá» công nghệ ở New York Times Randall Stross (19-12-2004) đã mô tả nhÆ° rất nhanh và đầy các tÃnh năng mà Internet Explorer của Microsoft không có. Firefox 1.0, dá»… cà i đặt, được phát hà nh 9-11. “Chỉ má»™t tháng sau,†Stross tÆ°á»ng thuáºt, “quỹ kỉ niệm má»™t cá»™t mốc đáng để ý: 10 triệu lần tải xuống.†Các khoản quyên góp từ các fan am hiểu của Firefox đã trả quảng cáo hai trang trên The New York Times. “Vá»›i Firfox,†Stross nói thêm, “phần má»m nguồn mở chuyển từ back-office khó hiểu sang nhà của bạn, và sang nhà của cha mẹ bạn’ nữa. (Con cái bạn ở đại há»c đã dùng nó rồi). Nó tao nhã, dá»… dùng nhÆ° Internet Explorer và , hấp dẫn nhất, được bảo vệ tốt hÆ¡n nhiá»u để chống các loại virus, worm [sâu] và snoop [phần má»m nghe lén]. Microsoft đã luôn coi sá»± tÃch hợp chặt của Internet Explorer là má»™t tÃnh năng hấp dẫn. Firfox cưỡi nhẹ nhà nh trên đỉnh Windows, tách biệt khá»i hệ Ä‘iá»u hà nh là m cÆ¡ sở mà chủ tịch Mozilla Foundation, Michell Baker, gá»i là má»™t ‘sá»± phòng thủ tá»± nhiên’. Lần đầu tiên Internet Explorer mất thị phần. Theo má»™t khảo sát toà n cầu được tiến hà nh tháng MÆ°á»i Má»™t vừa qua bởi OneStat.com, má»™t công ti ở Amsterdam phân tÃch Web, thị phần của Internet Explorer sụt xuống dÆ°á»›i 85 phần trăm, năm Ä‘iểm phần trăm thấp hÆ¡n tháng Năm. Firfox bây giá» có gần 5 phần trăm thị phần, và phần đó Ä‘ang tăng.â€
Sẽ không ngạc nhiên là các quan chức Microsoft không phải là những ngÆ°á»i tin và o khả năng tồn tại hay và o các Æ°u Ä‘iểm của dạng phần má»m miá»…n phà nguồn mở. Trong tất cả các vấn Ä‘á» mà tôi Ä‘á» cáºp đến trong cuốn sách nà y, không vấn Ä‘á» nà o kÃch thÃch nhiá»u say mê từ những ngÆ°á»i ủng há»™ và những ngÆ°á»i phản đối hÆ¡n là open-source. Sau khi dùng má»™t số thá»i gian vá»›i cá»™ng đồng nguồn mở, tôi muốn nghe cái Microsoft cần phải nói, vì đây sẽ là má»™t cuá»™c tranh cãi quan trá»ng, quyết định nguồn mở trở thà nh má»™t lá»±c là m phẳng Ä‘Ãch đáng đến mức nà o.
Äiểm đầu tiên của Microsoft là , Là m thế nà o để thúc đẩy đổi má»›i tiến lên nếu má»i ngÆ°á»i là m việc không lấy tiá»n và cho không công trình của há»? Vâng, Microsoft nói, tất cả nghe đẹp đẽ và thân thiện rằng tất cả chúng ta vừa cùng nhau lên trá»±c tuyến và viết phần má»m miá»…n phà bởi nhân dân và cho nhân dân. NhÆ°ng nếu những ngÆ°á»i đổi má»›i sáng tạo sẽ không được thưởng cho các đổi má»›i của mình, khuyến khÃch cho đổi má»›i mở Ä‘Æ°á»ng sẽ cạn kiệt và cÅ©ng váºy tiá»n cho R&D sâu thá»±c sá»± cần đến để tạo ra sá»± tiến bá»™ trong lÄ©nh vá»±c ngà y cà ng phức tạp nà y. Sá»± thá»±c rằng Microsoft đã tạo ra hệ Ä‘iá»u hà nh PC chuẩn thắng cuá»™c trên thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng, nó láºp luáºn, đã tạo ra nguồn tiá»n tà i trợ cho phép Microsoft tiêu hà ng tỉ dollar cho R&D để phát triển Microsoft Office, má»™t trá»n bá»™ các ứng dụng mà bây giá» nó có thể bán hÆ¡n 100 $ má»™t chút.
“Microsoft thừa nháºn rằng có nhiá»u khÃa cạnh của phong trà o nguồn mở là hấp dẫn, đặc biệt xung quanh quy mô, sá»± cá»™ng tác cá»™ng đồng, và các khÃa cạnh truyá»n thông,†Craig Mundie, tổng giám đốc công nghệ của Microsoft, nói. “NhÆ°ng vá» cÆ¡ bản chúng tôi tin và o ngà nh phần má»m thÆ°Æ¡ng mại, và má»™t số biến thể của mô hình nguồn mở công kÃch mô hình kinh tế cho phép các công ti để tạo dá»±ng việc kinh doanh vá» phần má»m. Vòng thiện vỠđổi má»›i, phần thưởng, tái đầu tÆ°, và đổi má»›i nhiá»u hÆ¡n là cái đã dẫn đến tất cả các Ä‘á»™t phá lá»›n trong nghà nh của chúng ta. Việc kinh doanh phần má»m nhÆ° chúng ta biết là má»™t việc kinh doanh kinh tế quy mô. Bạn tiêu trÆ°á»›c hà ng tấn tiá»n để phát triển má»™t sản phẩm phần má»m, rồi chi phà biên để sản xuất má»—i sản phẩm là rất nhá», nhÆ°ng nếu anh bán rất nhiá»u, anh thu lại được khoản đầu tÆ° của mình và sau đó tái đầu tÆ° lợi nhuáºn và o phát triển thế hệ [sản phẩm] má»›i. NhÆ°ng khi bạn khăng khăng rằng không được tÃnh tiá»n phần má»m, bạn chỉ có thể cho không, bạn lấy việc kinh doanh phần má»m khá»i sá»± kinh doanh theo quy mô kinh tếâ€.
Bill Gates nói thêm, “Bạn cần chủ nghÄ©a tÆ° bản [để dẫn dắt đổi má»›i]. Äể có [má»™t phong trà o] nói đổi má»›i không xứng đáng phần thưởng kinh tế là trái vá»›i phÃa mà thế giá»›i Ä‘i tá»›i. Khi tôi nói vá»›i những ngÆ°á»i Trung Quốc, há» Æ°á»›c mÆ¡ láºp má»™t công ti. Há» không nghÄ©, ‘tôi sẽ là m thợ cắt tóc ban ngà y và là m phần má»m miá»…n phà ban đêm’ … Khi bạn có khủng hoảng an ninh trong hệ thống [phần má»m] của mình, bạn không muốn nói, ‘Gã thợ cắt tóc ở đâu’?â€
Khi chúng ta chuyển và o thế giá»›i phẳng nà y, và có lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng to lá»›n nà y do Web cho phép, vá»›i tất cả các công cụ cá»™ng tác nà y, sẽ không có dá»± án nà o là quá nhá» cho các thà nh viên nà o đó của lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng nà y để đảm nhiệm, hay sao chép, hay sá»a đổi – miá»…n phÃ. Ai đó ở đó sẽ thá» tạo ra các phiên bản miá»…n phà của má»i loại phần má»m hay thuốc hay âm nhạc. “Thế thì là m sao các sản phẩm giữ được giá trị của chúng?†Mundie há»i. “Và nếu các công ti không thể lấy được giá trị hợp là từ các sản phẩm của há», sá»± đổi má»›i sẽ có tiến lên trong lÄ©nh vá»±c nà y hay lÄ©nh vá»±c khác, vá»›i tốc Ä‘á»™ mà nó có thể hay phải là ?†Chúng ta có thể luôn tÃnh đến má»™t phong trà o nguồn mở tá»± tổ chức đến cùng nhau để Ä‘Æ°a các thứ tiến lên không mất tiá»n?
Có vẻ đối vá»›i tôi, chúng ta ở giai Ä‘oạn còn quá sá»›m trong lịch sá» của sá»± là m phẳng thế giá»›i để trả lá»i các câu há»i nà y. NhÆ°ng chúng sẽ cần các câu trả lá»i, và không chỉ cho Microsoft. Cho đến nay – và có thể đây là má»™t phần của câu trả lá»i tầm dà i – Microsoft đã có khả năng hi vá»ng ở sá»± thá»±c rằng chỉ thứ đắt hÆ¡n phần má»m thÆ°Æ¡ng mại là phần má»m miá»…n phÃ. Ãt công ti lá»›n có thể Ä‘Æ¡n giản tải Linux xuống từ Web và hi vá»ng nó hoạt Ä‘á»™ng cho tất cả các nhiệm vụ của há». Nhiá»u thiết kế và kÄ© thuáºt hệ thống cần phải Ä‘i cùng nó và ở trên nó để biến nó phù hợp vá»›i các nhu cầu cụ thể của má»™t công ti, đặc biệt cho các hoạt Ä‘á»™ng tinh vi, quy mô lá»›n, và quyết định đến sứ mệnh. Cho nên khi bạn tÃnh tổng tất cả chi phà thÃch nghi hệ Ä‘iá»u hà nh Linux đối vá»›i các nhu cầu của công ti bạn và ná»n phần cứng cụ thể của nó và các ứng dụng, Microsoft láºp luáºn, nó có thể có tổng chi phà nhiá»u nhÆ° hoặc hÆ¡n Windows.
Vấn Ä‘á» thứ hai Microsoft nêu lên vá» toà n bá»™ phong trà o nguồn mở nà y phải giải quyết là là m sao chúng ta theo dõi được ai sở hữu mẩu nà o của bất cứ đổi má»›i nà o trong má»™t thế giá»›i phẳng, nÆ¡i má»™t số được tạo ra miá»…n phà và phần khác được xây dá»±ng trên nó vì lợi nhuáºn. Các nhà láºp trình Trung Quốc sẽ tháºt sá»± tôn trá»ng các quy định của Quỹ Phần má»m Miá»…n phÃ? Ai sẽ cai quản tất cả việc nà y?
“Má»™t khi bạn bắt đầu xã há»™i hoá dân cÆ° toà n cầu vỠý tưởng rằng phần má»m hay bất cứ đổi má»›i khác nà o được cho là miá»…n phÃ, nhiá»u ngÆ°á»i sẽ không phân biệt giữa phần má»m miá»…n phÃ, các dược phẩm miá»…n phÃ, âm nhạc miá»…n phÃ, hay các patent miá»…n phà vá» thiết kế ôtô,†Mundie là lẽ. Có sá»± tháºt nà o đó trong Ä‘iá»u nà y. Tôi là m việc cho má»™t tá» báo, đó là nÆ¡i trả lÆ°Æ¡ng cho tôi. NhÆ°ng tôi tin rằng tất cả các báo trá»±c tuyến phải là miá»…n phÃ, và vá» nguyên là tôi từ chối trả tiá»n cho đặt báo trá»±c tuyến đối vá»›i The Wall Street Journal. Tôi đã không Ä‘á»c bản trên giấy của The New York Times thÆ°á»ng xuyên hai năm nay. Tôi Ä‘á»c nó trá»±c tuyến. Song nếu thế hệ con gái tôi, do được nuôi để nghÄ© rằng báo chà là cái gì đó phải được truy cáºp miá»…n phÃ, lá»›n lên và từ chối trả tiá»n cho báo giấy? Hừ..ừ. Tôi thÃch Amazon.com cho đến khi nó bắt đầu cung cấp má»™t ná»n toà n cầu không chỉ bán các sách má»›i của tôi mà cả các phiên bản cÅ©. Và tôi vẫn không chắc sẽ cảm thấy ra sao vá» việc Amazon chà o các Ä‘oạn của cuốn sách nà y có thể được lÆ°á»›t trá»±c tuyến miá»…n phÃ.
Mundie lÆ°u ý má»™t công ti ôtô lá»›n của MÄ© má»›i phát hiện ra là má»™t số hãng Trung Quốc đã dùng công nghệ quét số má»›i để quét toà n bá»™ chiếc ôtô và sản ra hà ng loạt các mô hình thiết kế vá»›i sá»± trợ giúp của máy tÃnh tất cả các bá»™ pháºn trong vòng má»™t thá»i gian rất ngắn. Sau đó há» có thể nạp các thiết kế đó và o các robot công nghiệp và nhanh mà không ồn à o tạo ra má»™t bản sao hoà n hảo của má»™t chiếc xe GM- mà không phải chi bất cứ khoản tiá»n nà o cho R&D. Các nhà sản xuất ôtô MÄ© chẳng bao giá» nghÄ© há» có bất cứ gì để lo vá» sá»± sinh sản vô tÃnh toà n bá»™ các xe của há», song ở thế giá»›i phẳng, căn cứ và o các công nghệ sẵn có ở đấy, Ä‘iá»u đó không còn đúng nữa.
Äiểm mấu chốt của tôi là thế nà y: Open-source là má»™t lá»±c là m phẳng quan trá»ng bởi vì nó là m cho nhiá»u công cụ, từ phần má»m đến bách khoa toà n thÆ°, sẵn có miá»…n phÃ, mà hà ng triệu ngÆ°á»i quanh thế giá»›i đã phải mua để được dùng, và bởi vì mạng nguồn mở kết hợp -vá»›i các ranh giá»›i mở của chúng và cách tiếp cáºn đến- má»™t-là -đến-tất-cả - có thể thách thức cấu trúc thứ báºc vá»›i má»™t mô hình chiá»u ngang vỠđổi má»›i rõ rà ng hoạt Ä‘á»™ng trong các lÄ©nh vá»±c có số lượng ngà y cà ng tăng. Apache và Linux má»—i cái đã giúp đẩy chi phà của việc sá» dụng tÃnh toán và Internet theo những cách là m phẳng má»™t cách sâu sắc. Phong trà o nà y sẽ không mất Ä‘i. Quả thá»±c, có thể nó má»›i chỉ vừa bắt đầu - vá»›i má»™t sá»± khát khao to lá»›n, và ngà y cà ng tăng có thể áp dụng cho nhiá»u ngà nh. NhÆ° The Economist (10-7-2004) bối rối, “má»™t số ngÆ°á»i cuồng tÃn tháºm chà còn là lẽ rằng cách tiếp cáºn nguồn mở đại diện cho má»™t mô hình má»›i, mô hình háºu tÆ° bản chủ nghÄ©a vá» sản xuất.â€
Äiá»u đó có thể tá» ra là đúng. Nếu váºy, thì chúng ta có các vấn Ä‘á» to lá»›n vá» cai quản toà n cầu để sắp xếp ai sở hữu cái gì và các cá nhân và các công ti sẽ kiếm lá»i thế nà o từ việc tạo ra chúng.
Last edited by quykiemtu; 28-08-2008 at 04:27 PM.
|
28-08-2008, 04:22 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
LỰC LÀM PHẲNG # 5
OUTSOURCING [THUÊ NGUỒN NGOÀI]
Y2K
India (Ấn Äá»™) đã trải qua những thăng trầm từ khi nó già nh được Ä‘á»™c láºp ngà y 15-8-1947, nhÆ°ng trong chừng má»±c nà o đấy nó có thể được nhá»› lại nhÆ° nÆ°á»›c may mắn nhất trong lịch sá» cuối thế kỉ hai mÆ°Æ¡i.
Cho đến gần đây, Ấn Äá»™ đã là nÆ°á»›c được biết đến trong giá»›i ngân hà ng nhÆ° “ngÆ°á»i mua thứ cấpâ€. Bạn luôn muốn là ngÆ°á»i mua thứ cấp trong kinh doanh- [là ] ngÆ°á»i mua khách sạn hay sân golf hay siêu thị sau khi ngÆ°á»i chủ sở hữu đầu tiên đã phá sản và các tà i sản của nó được ngân hà ng bán vá»›i giá mÆ°á»i cent cho má»™t dollar. Thế đấy, những ngÆ°á»i ngÆ°á»i mua đầu tiên của tất cả cáp được đặt bởi tất cả các công ti cáp quang đó – các công ti nghÄ© há» sẽ trở nên già u có không ngừng trong má»™t vÅ© trụ số mở rá»™ng không ngừng – đã là các cổ đông MÄ© của chúng. Khi bong bóng vỡ, há» bị bá» lại nắm giữ cổ phiếu hoặc vô giá trị hoặc bị giảm [giá trị] rất nhiá»u. Những ngÆ°á»i Ấn Äá»™, thá»±c tế, đã trở thà nh những ngÆ°á»i mua thứ cấp của các công ti cáp quang.
Há» thá»±c tế đã không mua các cổ phần, há» chỉ được lợi từ quá thừa dung lượng cáp quang, Ä‘iá»u có nghÄ©a là há» và các khách hà ng MÄ© của há» có dịp sá» dụng tất cả cáp đó hầu nhÆ° miá»…n phÃ. Äây là má»™t dịp may bất ngá» khổng lồ cho Ấn Äá»™ (và ở mức Ä‘á»™ Ãt hÆ¡n cho Trung Quốc, Liên Xô trÆ°á»›c đây, và Äông Âu), bởi vì lịch sá» cáºn đại của Ấn Äá»™ là gì? Ngắn gá»n, Ấn Äá»™ là má»™t nÆ°á»›c hầu nhÆ° không có tà i nguyên tá»± nhiên đã là m má»™t việc rất tốt – khai thác đầu óc của ngÆ°á»i dân của mình bằng giáo dục má»™t phần tÆ°Æ¡ng đối lá»›n giá»›i Æ°u tú của nó vá» khoa há»c, kÄ© thuáºt và y há»c. Năm 1951, thuá»™c vá» công trạng lâu dà i của ông, Jawaharlal Nehru, thủ tÆ°á»›ng Ấn Äá»™ đầu tiên, đã xây dá»±ng viện đầu tiên trong bảy Viện Công nghệ Ấn Äá»™ (IIT) ở thà nh phố miá»n đông Kharagpur. Trong năm mÆ°Æ¡i năm kể từ khi đó, hà ng trăm ngà n ngÆ°á»i Ấn Äá»™ đã tranh Ä‘ua để được và o há»c và tốt nghiệp từ các Há»c Viện IIT nà y và các đại há»c tÆ° tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng của chúng (cÅ©ng nhÆ° sáu Há»c Viện Quản là Ấn Äá»™ -IIM, dạy quản trị kinh doanh). Căn cứ và o dân số hÆ¡n má»™t tỉ của Ấn Äá»™, sá»± cạnh tranh nà y tạo ra má»™t chế Ä‘á»™ nhân tà i tri thức phi thÆ°á»ng. Nó giống má»™t nhà máy, cho ra lò và xuất khẩu má»™t số tà i năng kÄ© thuáºt, khoa há»c máy tÃnh, và phần má»m có năng khiếu nhất trên thế giá»›i.
Chao ôi, đây là má»™t trong và i việc mà Ấn Äá»™ đã là m đúng. Vì hệ thống chÃnh trị của nó thÆ°á»ng loạn chức năng, gắn vá»›i sở thÃch ủng há»™ Soviet, ủng há»™ kinh tế há»c xã há»™i chủ nghÄ©a của Nehru, đã bảo đảm rằng cho đến táºn giữa các năm 1990 Ấn Äá»™ đã không thể cung cấp việc là m tá» tế cho hầu hết các kÄ© sÆ° tà i năng đó. NhÆ° thế MÄ© đã là ngÆ°á»i mua thứ cấp của năng lá»±c trà tuệ Ấn Äá»™! Nếu là má»™t ngÆ°á»i Ấn Äá»™ thông minh và có giáo dục, cách duy nhất bạn có thể phát huy khả năng của mình đã là bá» nÆ°á»›c và , là tưởng nhất, Ä‘i MÄ©, nÆ¡i khoảng hai mÆ°Æ¡i lăm ngà n ngÆ°á»i tốt nghiệp các trÆ°á»ng kÄ© thuáºt Ấn Äá»™ đã định cÆ° từ 1953, là m già u nhiá»u cho quỹ trà tuệ MÄ© nhá» sá»± giáo dục của há», được bao cấp bởi những ngÆ°á»i đóng thuế Ấn Äá»™.
“IIT trở thà nh các hòn đảo Æ°u tú bằng cách không cho phép sá»± giảm chất lượng hệ thống Ấn Äá»™ là m giảm các tiêu chuẩn chÃnh xác của chúng,†The Wall Street Journal (16-4-2003) lÆ°u ý. “Anh không thể đút lót để được và o má»™t IIT … Các ứng viên chỉ được chấp nháºn nếu há» qua được má»™t cuá»™c thi tuyển gay go. ChÃnh phủ không can thiệp và o chÆ°Æ¡ng trình giảng dạy, và công việc há»c đòi há»i khắt khe … Có thể là lẽ, và o má»™t IIT khó hÆ¡n và o Harvard hay MIT … Cá»±u sinh viên IIT Vinod Khosla, đồng sáng láºp ra Sun Microsystem, nói: ‘Khi tôi tốt nghiệp IIT Delhi và sang Carnegie Mellon để há»c Thạc sÄ©, tôi nghÄ© mình dạo chÆ¡i vì nó rất dá»… so vá»›i vốn há»c mà tôi nháºn được ở IIT’.â€
Trong hầu hết năm mÆ°Æ¡i năm đầu, các viện IIT nà y là má»™t trong những món há»i lá»›n nhất mà MÄ© đã từng được. Cứ nhÆ° là ai đó đã đặt má»™t ống hút trà óc nạp đầy ở New Delhi và đổ và o Palo Alto.
Và rồi Netscape, phi Ä‘iá»u tiết hoá viá»…n thông 1996, và Global Crossing và các bạn cáp quang của nó đến. Thế giá»›i trở nên phẳng và toà n bá»™ câu chuyện lá»™n đầu Ä‘uôi. “Ấn Äá»™ không có tà i nguyên hay hạ tầng cÆ¡ sở gì†Dinakar Singh, má»™t trong những giám đốc quỹ tá»± bảo hiểm [hedge-fund] được tôn trá»ng nhất ở phố Wall nói, bố mẹ của ông đã tốt nghiệp ở má»™t IIT và sau đó di cÆ° sang MÄ©, nÆ¡i ông được sinh ra. “Nó đã tạo ra những ngÆ°á»i vá»›i chất lượng và bằng số lượng. Song rất nhiá»u trong số hỠđã mục rữa nhÆ° rau cỠở các bến cảng Ấn Äá»™. Chỉ má»™t số rất Ãt có thể lên tà u và thoát khá»i. Chuyện đó sẽ không bao giá» xảy ra nữa, vì chúng ta đã xây con tà u vượt đại dÆ°Æ¡ng nà y, được gá»i là cáp quang… Trong hà ng tháºp kỉ bạn phải rá»i khá»i Ấn Äá»™ để trở thà nh chuyên gia… Bây giá» bạn có thể plug [cắm] và o thế giá»›i từ Ấn Äá»™. Bạn không cần phải đến Yale và không cần phải là m việc cho Goldman Sachs [nhÆ° tôi đã phải].â€
Ấn Äá»™ đã chẳng bao giá» có thể đủ khả năng chi trả cho dải băng thông để kết nối Ấn Äá»™ có đầu óc vá»›i MÄ© có công nghệ cao, vì thế các cổ đông MÄ© chi trả cho việc đó. Chắc chắn, đầu tÆ° quá mức có thể là tốt. Sá»± đầu tÆ° quá mức và o Ä‘Æ°á»ng sắt đã hoá ra là má»™t lợi Ãch to lá»›n cho ná»n kinh tế MÄ©. “Song đầu tÆ° quá mức và o Ä‘Æ°á»ng sắt chỉ giá»›i hạn trong quốc gia riêng của bạn và các lợi Ãch cÅ©ng thế,†Singh nói. Trong trÆ°á»ng hợp Ä‘Æ°á»ng sắt kÄ© thuáºt số, “những ngÆ°á»i ngoại quốc là những ngÆ°á»i được lợi.†Ấn Äá»™ được Ä‘i miá»…n phÃ.
Vui Ä‘i nói chuyện vá»›i ngÆ°á»i Ấn Äá»™ những ngÆ°á»i nổi báºt chÃnh xác và o lúc các công ti MÄ© bắt đầu phát hiện ra há» có thể thu hút năng lá»±c trà óc của Ấn Äá»™ ở Ấn Äá»™. Má»™t trong số há» là Vivek Paul, hiện là chủ tịch của Wipro, công ti phần má»m Ấn Äá»™ khổng lồ. “Vá» nhiá»u mặt cách mạng [outsourcing] công nghệ thông tin Ấn Äá»™ bắt đầu vá»›i việc General Electric sang đây. Ta Ä‘ang nói vá» cuối các năm 1980 đầu các năm 1990. Khi đó, Texas Instrument đã tiến hà nh thiết kế chip nà o đó ở Ấn Äá»™. Má»™t số nhà thiết kế chủ chốt của há» [ở MÄ©] là những ngÆ°á»i Ấn Äá»™, và cÆ¡ bản hỠđã để cho há» vá» quê và là m việc từ đó [dùng các mạng truyá»n thông khá thô thiển lúc đó để liên lạc]. Khi đó, tôi chỉ huy hoạt Ä‘á»™ng cho GE Medical Systems ở Bangalore. [Chủ tịch GE] Jack Welch đến Ấn Äá»™ năm 1989 và hoà n toà n bị Ấn Äá»™ hấp dẫn nhÆ° má»™t nguồn lợi thế trà tuệ cho GE. Jack nói, ‘Ấn Äá»™ là má»™t nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển vá»›i năng lá»±c trà tuệ phát triển.’ Ông thấy má»™t quỹ nhân tà i có thể dùng là m đòn bẩy. Nên ông nói, ‘Chúng ta tiêu nhiá»u tiá»n để là m phần má»m. Không thể là m việc gì đó cho phòng IT của chúng ta ở đây? Vì Ấn Äá»™ đã đóng thị trÆ°á»ng của mình đối vá»›i các công ti công nghệ nÆ°á»›c ngoà i, nhÆ° IBM, các công ti Ấn Äá»™ phải khởi Ä‘á»™ng các nhà máy riêng của mình để là m PC và máy chủ, và Jack cảm thấy nếu há» có thể là m việc đó cho há», há» có thể là m việc đó cho GE.
Äể là m dá»± án, Welch đã cá» má»™t tổ do CIO [giám đốc thông tin] của GE dẫn đầu sang Ấn Äá»™ kiểm tra khả năng. Lúc đó Paul cÅ©ng đăng kà nhÆ° giám đốc phát triển kinh doanh của GE ở Ấn Äá»™. “Cho nên công việc của tôi là há»™ tống CIO, đầu 1990, trong chuyến Ä‘i đầu tiên của ông ta,†ông nhá»› lại. “HỠđến vá»›i má»™t số dá»± án thỠđể khởi Ä‘á»™ng. Tôi nhá»› ná»a đêm Ä‘i đón hỠở sân bay Delhi vá»›i má»™t Ä‘oà n xe Ấn Äá»™, xe Ambassador, dá»±a và o thiết kế Morris Minor rất lá»—i thá»i của các năm 1950. Má»—i ngÆ°á»i trong chÃnh phủ có má»™t chiếc. Cho nên chúng tôi có Ä‘oà n năm xe và từ sân bay vá» thà nh phố. Tôi ở xe sau, ở má»™t Ä‘iểm tôi nghe tiếng nổ lá»›n, và tôi nghÄ©, cái gì thế? Tôi vá»t lên đầu, và mui xe Ä‘i đầu bay ra và đáºp vỡ kÃnh chắn gió - vá»›i những ngÆ°á»i GE ở trong! Thế là toà n bá»™ Ä‘oà n xe của các nhà điá»u hà nh GE lái và o vệ Ä‘Æ°á»ng, và tôi chỉ có thể nghe thấy há» nói cho chÃnh há», ‘Äây là nÆ¡i mà chúng ta mua phần má»m à ?’â€
May cho Ấn Äá»™, Ä‘á»™i GE đã không bị chất lượng tồi của xe Ấn Äá»™ là m nản chÃ. GE đã quyết định cắm rá»…, bắt đầu má»™t dá»± án phát triển chung vá»›i Wipro. Các công ti khác đã thá» các mô hình khác nhau. NhÆ°ng đấy vẫn là những ngà y trÆ°á»›c cáp quang. Simon & Schuster, nhà xuất bản sách, thà dụ, chuyển sách của nó đến Ấn Äá»™ và trả những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ 50 $ má»™t tháng (so vá»›i 1.000 $ tháng ở Hoa Kì) để đánh máy chúng bằng tay và o máy tÃnh, biến các cuốn sách thà nh các file Ä‘iện tá» có thể được biên táºp hay sá»a đổi dá»… dà ng trong tÆ°Æ¡ng lai – đặc biệt các từ Ä‘iển, liên tục cần cáºp nháºt. Năm 1991, Manmohan Singh, bá»™ trưởng bá»™ tà i chÃnh Ấn Äá»™ lúc đó, bắt đầu mở ná»n kinh tế Ấn Äá»™ cho đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i và đưa cạnh tranh và o ngà nh viá»…n thông Ấn Äá»™ để kéo giá xuống. Äể thu hút nhiá»u đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i hÆ¡n, Singh đã là m cho các công ti đặt các trạm vệ tinh dá»… hÆ¡n nhiá»u ở Bangalore, cho nên há» có thể nhảy qua hệ thống Ä‘iện thoại Ấn Äá»™ và kết nối vá»›i các cÆ¡ sở trong nÆ°á»›c của hỠở MÄ©, Châu Âu, hay Châu Ã. TrÆ°á»›c đó, chỉ Texas Instruments đã sẵn sà ng Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i bá»™ máy quan liêu Ấn Äá»™, để trở thà nh công ti Ä‘a quốc gia đầu tiên thiết láºp má»™t trung tâm thiết kế mạch và phát triển ở Ấn Äá»™ năm 1985. Trung tâm TI ở Bangalore đã có trạm vệ tinh riêng của mình nhÆ°ng đã chịu Ä‘au khổ vì có má»™t quan chức chÃnh phủ Ấn Äá»™ giám sát nó - vá»›i quyá»n khám xét bất cứ mẩu dữ liệu và o ra nà o. Singh đã ná»›i lá»ng tất cả những bó buá»™c đó sau 1991. Không lâu sau đó, năm 1994, HealthScribe India, má»™t công ti ban đầu má»™t phần được các bác sÄ© Ấn Äá»™-MÄ© tà i trợ, được thà nh láºp á» Bangalore để là m thuê ghi chép y tế cho các bác sÄ© và các bệnh viện MÄ©. Các bác sÄ© khi đó lấy các nghi chép bằng tay rồi Ä‘á»c chúng và o má»™t máy Dictaphone cho má»™t thÆ° kà hay ai đó khác chép lại, việc thÆ°á»ng tÃnh bằng ngà y hay tuần. HealthScribe dá»±ng lên má»™t hệ thống biến máy Ä‘iện thoại ấn phÃm của bác sÄ© thà nh má»™t máy Ä‘á»c chÃnh tả. Bác sÄ© bấm số và đơn giản Ä‘á»c ghi chép của mình và o má»™t PC có card âm thanh, nó số hoá âm thanh của ông. Ông ta có thể ngồi ở bất cứ đâu khi là m việc đó. Nhá» vệ tinh, má»™t bà ná»™i trợ hay sinh viên ở Bangalore có thể và o má»™t máy tÃnh và tải âm thanh đã số hoá của bác sÄ© và ghi chép nó- không phải trong hai tuần mà trong hai giá». Sau đó ngÆ°á»i nà y có thể chuyển vèo lại bằng vệ tinh ở dạng file văn bản có thể để và o hệ thống máy tÃnh của bệnh viện và trở thà nh má»™t phần của file hoá Ä‘Æ¡n. Vì có sá»± khác biệt mÆ°á»i hai giá» vá» thá»i gian vá»›i Ấn Äá»™, những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ có thể ghi chép trong khi các bác sÄ© MÄ© ngủ, và file sẽ sẵn sà ng và đợi đó sáng hôm sau. Äây là má»™t Ä‘á»™t phá quan trá»ng cho các công ti, bởi vì nếu từ Bangalore bạn có thể ghi chép má»™t cách an toà n, hợp pháp, và đảm bảo các hồ sÆ¡ sức khoẻ, các báo cáo phòng thà nghiệm, và các chuẩn Ä‘oán của bác sÄ© – ở má»™t trong những ngà nh thÃch kiện tụng nhất trên thế giá»›i- thì nhiá»u ngà nh khác cÅ©ng có thể nghÄ© đến chuyện gá»i má»™t số công việc háºu trÆ°á»ng [backroom] của hỠđể là m ở Ấn Äá»™ nữa. Và hỠđã là m thế. NhÆ°ng nó vẫn còn bị hạn chế bởi khả năng vệ tinh có thể xá» là được, nÆ¡i có má»™t Ä‘á»™ trá»… vỠâm thanh. (Mỉa mai thay, Gurujot Singh Khalsa, má»™t trong những sáng láºp viên của HealthScribe nói, ban đầu hỠđã khai thác những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ ở Maine - tức là những ngÆ°á»i MÄ© gốc Ấn - để là m việc nà y, dùng má»™t chút tiá»n liên bang được dà nh riêng cho các bá»™ lạc [nhóm dân cÆ° thiểu số] để khởi Ä‘á»™ng, nhÆ°ng há» chẳng bao giá» khiến há» quan tâm đủ để ráp thÆ°Æ¡ng vụ lại vá»›i nhau.) Chi phà của việc ghi chép ở Ấn Äá»™ là khoảng má»™t phần năm chi phà cho má»—i dòng để là m việc đó ở Hoa Kì, má»™t sá»± chênh lệch thu hút sá»± chú ý của nhiá»u ngÆ°á»i.
Tuy váºy, và o cuối các năm 1990, Thần May Mắn đã bắt đầu toả sáng lên Ấn Äá»™ từ hai hÆ°á»›ng: Bong bóng cáp quang bắt đầu phồng lên, kết nối Ấn Äá»™ vá»›i Hoa Kì, và khủng hoảng máy tÃnh Y2K – cái gá»i là sá»± cố lá»—i thiên niên kỉ - bắt đầu kéo đến ở chân trá»i. NhÆ° bạn nhá»› lại, lá»—i Y2K là kết quả của sá»± thá»±c rằng khi các máy tÃnh được xây dá»±ng, chúng có các đồng hồ ná»™i bá»™. Äể tiết kiệm bá»™ nhá»›, các đồng hồ nà y biểu diá»…n ngà y tháng chỉ bằng sáu chữ số - hai cho tháng, hai cho ngà y, và bạn Ä‘oán ra, hai chữ số cho năm. Äiá»u đó có nghÄ©a là há» có thể Ä‘i lên chỉ đến 12/31/99. Vì thế khi lịch Ä‘iểm ngà y 1 tháng Giêng, năm 2000, nhiá»u máy tÃnh cÅ© bị treo để ghi không phải 01/01/2000 mà là 01/01/00, và chúng có thể nghÄ© đó má»™t lần nữa lại là 1900 từ đầu. Nó có nghÄ©a là rất nhiá»u máy tÃnh hiện có (các máy má»›i hÆ¡n được sản xuất vá»›i các đồng hồ tốt hÆ¡n) cần phải hiệu chỉnh lại đồng hồ ná»™i bá»™ và các hệ thống liên quan của chúng; khác Ä‘i, thì e rằng, chúng có thể bị tắt máy, gây ra má»™t khủng hoảng toà n cầu, căn cứ và o biết bao nhiêu hệ thống quản là khác nhau -từ kiểm soát nÆ°á»›c đến không lÆ°u- đã được tin há»c hoá.
Công việc cứu chữa máy tÃnh nà y là việc buồn tẻ khổng lồ. Ai trên thế giá»›i có đủ kÄ© sÆ° phần má»m để là m tất cả việc đó? Câu trả lá»i: Ấn Äá»™, vá»›i tất cả các kÄ© thuáºt viên từ tất cả các IIT đó và các đại há»c kÄ© thuáºt tÆ° nhân và các trÆ°á»ng dạy máy tÃnh.
Và nhÆ° thế vá»›i Y2K sà xuống chúng ta, MÄ© và Ấn Äá»™ bắt đầu hẹn hò vá»›i nhau, và quan hệ đó trở thà nh má»™t lá»±c là m phẳng to lá»›n, vì nó chứng tá» cho rất nhiá»u việc kinh doanh khác nhau rằng sá»± kết hợp của PC, Internet, và cáp quang đã tạo ra khả năng của má»™t hình thức hoà n toà n má»›i vá» cá»™ng tác và tạo giá trị ngang: outsourcing. Bất cứ dịch vụ nà o, call center, hoạt Ä‘á»™ng há»— trợ kinh doanh, hay công việc trà tuệ, những việc có thể được số hoá có thể được source [thuê là m] má»™t cách toà n cầu cho nhà cung cấp rẻ nhất, khéo léo nhất, hay hiệu quả nhất. Dùng các trạm là m việc được kết nối bằng cáp quang, các nhà kÄ© thuáºt Ấn Äá»™ có thể chui và o các máy tÃnh của công ti bạn và tiến hà nh tất cả việc hiệu chỉnh, cho dù hỠở xa ná»a vòng thế giá»›i.
“Công việc [nâng cấp Y2K] là công việc buồn tẻ không tạo cho há» má»™t Æ°u thế cạnh tranh to lá»›n,†Vivek Paul, nhà điá»u hà nh Wipro mà công ti của ông đã là m thuê má»™t số công việc lao dịch Y2K, nói. “Vì thế tất cả các công ti PhÆ°Æ¡ng Tây bị thách thức đến ná»—i không tin nổi để tìm ai đó khác có thể là m việc đó vá»›i cà ng Ãt tiá»n cà ng tốt. Há» nói, ‘Chúng tôi chỉ muốn vượt qua năm 2000 chết tiệt nà y!’ Vì thế há» bắt đầu là m việc vá»›i các công ti [công nghệ] Ấn Äá»™ các công ti mà khác Ä‘i có thể há» chẳng thèm là m vá»›i.â€
Dùng lối nói của tôi, hỠđã sẵn sà ng Ä‘i đến má»™t hẹn hò mù quáng vá»›i Ấn Äá»™. HỠđã sẵn sà ng “bố trÃâ€. Jerry Rao nói thêm, “đối vá»›i những ngÆ°á»i khác nhau Y2K có nghÄ©a khác nhau. Äối vá»›i công nghiệp Ấn Äá»™, nó thể hiện cÆ¡ há»™i lá»›n nhất. Ấn Äá»™ đã được coi là má»™t nÆ¡i của những ngÆ°á»i lạc háºu. Y2K Ä‘á»™t nhiên đòi há»i má»—i máy tÃnh Ä‘Æ¡n lẻ trên thế giá»›i cần phải được xem xét lại. Và ở Ấn Äá»™ có vô số ngÆ°á»i cần để rà soát từng dòng mã. Công nghiệp IT Ấn Äá»™ có dấu chân của nó khắp thế giá»›i bởi vì Y2K. Y2K đã trở thà nh Ä‘á»™ng cÆ¡ tăng trưởng của chúng tôi, Ä‘á»™ng cÆ¡ của chúng tôi để được biết đến khắp thế giá»›i. Chúng tôi tiếp tục phát đạt sau Y2K.â€
Và o đầu năm 2000, công việc Y2K bắt đầu hết, nhÆ°ng khi đó má»™t Ä‘á»™ng lá»±c hoà n toà n má»›i vá» kinh doanh nổi lên – thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá». Bong bóng dot-com vẫn chÆ°a nổ, tà i năng kÄ© thuáºt thì hiếm, và cầu từ các công ti dot-com là khổng lồ. Paul nói, “NgÆ°á»i ta muốn cái há» cảm thấy là các ứng dụng quyết định-sứ mệnh, then chốt đối vá»›i chÃnh sá»± tồn tại của há», phải được là m và há» chẳng thể Ä‘i đâu khác. Vì thế há» quay sang các công ti Ấn Äá»™, và khi há» quay sang các công ti Ấn Äá»™ há» thấy rằng há» nháºn được sá»± giao hà ng của các hệ thống phức tạp, vá»›i chất lượng tốt, đôi khi tốt hÆ¡n cái há» nháºn được từ những ngÆ°á»i khác. Äiá»u đó tạo ra má»™t sá»± tôn trá»ng to lá»›n cho các nhà cung cấp IT Ấn Äá»™[.] Và nếu [công việc Y2K] là quá trình quen biết, thì đây là quá trình phải lòng mê nhau.â€
Outsourcing từ MÄ© sang Ấn Äá»™, nhÆ° má»™t hình thức cá»™ng tác má»›i, bùng nổ. Bằng chÃnh nối má»™t dây cáp quang từ má»™t trạm là m việc ở Bangalore đến máy tÃnh lá»›n của công ti tôi, tôi có thể khiến các hãng IT Ấn Äá»™ nhÆ° Wipro, Infosys, và Tata Consulting Service quản là các ứng dụng thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá» và máy tÃnh lá»›n của tôi.
“Má»™t khi chúng ta [cùng] kinh doanh máy tÃnh lá»›n và má»™t khi chúng ta là m thÆ°Æ¡ng mại Ä‘iện tá»- bây giá» chúng ta đã lấy nhau,†Paul nói. NhÆ°ng lần nữa, Ấn Äá»™ lại gặp may vì nó có thể khai thác tất cả cáp quang dÆ°á»›i biển đó. “Tôi có má»™t văn phòng rất gần khách sạn Leela Palace ở Bangalore,†Paul nói thêm. “Tôi là m việc vá»›i má»™t nhà máy tại công viên công nghệ thông tin ở Whitefield, má»™t vùng ngoại ô Bangalore, và tôi đã không thể có được má»™t Ä‘Æ°á»ng Ä‘iện thoại ná»™i hạt giữa văn phòng của chúng tôi và nhà máy. Trừ phi bạn đút lót, bạn không thể có má»™t Ä‘Æ°á»ng Ä‘iện thoại, và chúng tôi không chi. Cho nên cuá»™c gá»i của tôi đến Whitefield Ä‘i từ văn phòng của tôi ở Bangalore sang Kentucky, nÆ¡i có má»™t máy tÃnh lá»›n của GE mà chúng tôi là m việc vá»›i, và rồi từ Kentucky quay vá» Whitefield. Chúng tôi dùng Ä‘Æ°á»ng cáp quang thuê riêng của chúng tôi chạy ngang đại dÆ°Æ¡ng- nhÆ°ng Ä‘Æ°á»ng ngang thà nh phố đòi má»™t khoản đút lót.â€
India đã không chỉ được lợi từ cÆ¡n sốt dot-com; nó được lợi tháºm chà nhiá»u hÆ¡n từ sá»± phá sản dot-com! Äó là sá»± trá»› trêu thá»±c sá»±. CÆ¡n sốt lắp đặt cáp nối Ấn Äá»™ vá»›i thế giá»›i, và sá»± vỡ nợ là m cho chi phà dùng nó hầu nhÆ° bằng không và cÅ©ng hết sức là m tăng số các công ti MÄ© muốn dùng cáp quang để outsource công việc tri thức sang Ấn Äá»™.
Y2K đã dẫn đến sá»± đổ xô nà y vì năng lá»±c trà tuệ Ấn Äá»™ để khiến việc láºp trình được là m. Các công ti Ấn Äá»™ giá»i và rẻ, song giá không phải là quan trá»ng nhất trong tâm trà khách hà ng – mà là khiến công việc được là m xong, và Ấn Äá»™ là nÆ¡i duy nhất có khối lượng ngÆ°á»i để là m việc đó. Rồi cÆ¡n sốt dot-com đến đúng lúc sau Y2K, và Ấn Äá»™ là má»™t trong Ãt chá»— bạn có thể kiếm được các kÄ© sÆ° nói tiếng Anh dÆ° thừa, vá»›i bất cứ giá nà o, bởi vì các công ti dot-com đã hốt hết tất cả những ngÆ°á»i đó ở MÄ©. Sau đó bong bóng dot-com tan vỡ, thị trÆ°á»ng chứng khoán say xỉn, và quỹ đầu tÆ° vốn cạn kiệt. Các công ti IT MÄ© sống sót khá»i cÆ¡n sốt và các hãng đầu tÆ° vốn mạo hiểm vẫn muốn tà i trợ cho các công ti khởi nghiệp đã có Ãt tiá»n mặt hÆ¡n nhiá»u để tiêu. Bây giá» há» cần những kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ đó không chỉ bởi vì số lượng nhiá»u của há», mà chÃnh xác bởi vì há» có chi phà thấp. NhÆ° thế mối quan hệ giữa cá»™ng đồng doanh nghiệp Ấn Äá»™ và MÄ© được tăng cÆ°á»ng thêm má»™t mức nữa.
Má»™t trong những sai lầm lá»›n của nhiá»u nhà phân tÃch Ä‘Æ°a ra và o đầu các năm 2000 là hỠđã đúc kết cÆ¡n sốt dot-com vá»›i toà n cầu hoá, gợi ý rằng cả hai Ä‘á»u là mốt nhất thá»i và khoác lác. Khi sá»± phá sản dot-com xảy ra, cÅ©ng các nhà phân tÃch Æ°Æ¡ng ngạnh đó cho rằng toà n cầu hoá cÅ©ng qua rồi. ChÃnh xác Ä‘iá»u ngược lại là đúng. Bong bóng dot-com chỉ là má»™t khÃa cạnh của toà n cầu hoá, và khi nó nổ, thay cho là m nổ toà n cầu hoá, thá»±c tế lại tăng cÆ°á»ng nó.
Promod Haque, má»™t ngÆ°á»i MÄ© gốc Ấn và má»™t trong các nhà đầu tÆ° vốn mạo hiểm tà i giá»i ở Thung lÅ©ng Silicon vá»›i hãng Norwest Venture của ông, ở giữa sá»± chuyển đổi nà y. “Khi sá»± phá sản xảy ra, nhiá»u trong số các kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ nà y ở MÄ© [có visa lao Ä‘á»™ng tạm thá»i] bị sa thải, cho nên há» quay vỠẤn Äá»™,†Haque giải thÃch. NhÆ°ng nhÆ° má»™t kết quả của sá»± phá sản, ngân sách IT của hầu nhÆ° má»i hãng lá»›n của Hoa Kì bị cắt bá»›t. “Tất cả các nhà quản là IT Ä‘á»u được bảo phải là m cùng lượng công việc hay nhiá»u hÆ¡n vá»›i Ãt tiá»n hÆ¡n. NhÆ° thế hãy Ä‘oán anh ta là m gì. Anh ta bảo, ‘Anh có nhá»› Vijay từ Ấn Äá»™ ngÆ°á»i từng là m việc ở đây trong cÆ¡n sốt và sau đó đã quay vá» quê không? Hãy để tôi gá»i anh ta ở Bangalore và xem nếu anh ta có thể là m công việc cho chúng ta vá»›i Ãt tiá»n hÆ¡n mức chúng ta trả má»™t kÄ© sÆ° ở đây tại Hoa Kì’.†Và nhá» tất cả cáp quang đã được lắp đặt trong cÆ¡n sốt, tháºt dá»… tìm Vijay và khiến anh ta là m việc.
Công việc Y2K hiệu chỉnh máy tÃnh phần lá»›n do các nhà láºp trình Ấn Äá»™ có kÄ© năng thấp vừa má»›i ra khá»i các trÆ°á»ng kÄ© thuáºt tiến hà nh, Haque nói, “nhÆ°ng các gã đã sang MÄ© vá»›i visa không phải là các gã há»c trÆ°á»ng dạy nghá». Há» là những tay có bằng kÄ© thuáºt cấp cao. NhÆ° thế nhiá»u công ti của chúng ta thấy các gã nà y thà nh thạo Java và C++ và công việc thiết kế cấu trúc cho máy tÃnh, và sau đó há» bị sa thải và vá» quê, các các nhà quản là IT ở đây nói ‘Tôi không quan tâm bạn khiến việc được là m thế nà o, mà chỉ đến nó được là m vá»›i Ãt tiá»n hÆ¡n,’ Vijay gợi lạiâ€. Má»™t khi MÄ© và Ấn Äá»™ hẹn hò vá»›i nhau, các công ti IT Ấn Äá»™ ở Bangalore bắt đầu Ä‘Æ°a ra các lá»i chà o má»i riêng của há». Công việc Y2K đã cho phép há» tÆ°Æ¡ng tác vá»›i má»™t số công ti khá lá»›n ở Hoa Kì, và kết quả là há» bắt đầu hiểu các Ä‘iểm Ä‘au khổ và là m sao để thá»±c hiện và cải thiện quy trình kinh doanh. Vì thế những ngÆ°á»i Ấn Äá»™, những ngÆ°á»i đã là m nhiá»u việc bảo trì mã riêng cụ thể cho các công ti có giá trị gia tăng cao, bắt đầu phát triển các sản phẩm riêng của mình và biến đổi mình từ các công ti bảo trì thà nh các công ti sản phẩm, chà o má»™t dải các dịch vụ phần má»m và tÆ° vấn. Äiá»u nà y là m cho các công ti Ấn Äá»™ dấn sâu hÆ¡n nhiá»u và o các công ti MÄ©, và việc outsourcing quá trình kinh doanh- để những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ váºn hà nh công việc háºu trÆ°á»ng của bạn- chuyển sang má»™t mức hoà n toà n má»›i. “Tôi có má»™t phòng lo các khoản phải trả và tôi có thể di toà n bá»™ việc nà y sang Ấn Äá»™ cho Wipro hay Infosys [là m] và cắt chi phà của tôi Ä‘i má»™t ná»a,†Haque nói. Khắp nÆ°á»›c MÄ©, các CEO đã Ä‘á»u nói, “‘Hãy là m việc đó vá»›i Ãt tiá»n hÆ¡n’,†Haque nói. “Và các công ti Ấn Äá»™ thì nói, ‘Tôi đã ngó dÆ°á»›i mui [xe] của bạn và tôi sẽ cung cấp cho bạn má»™t giải pháp toà n bá»™ vá»›i giá thấp nhất’.†Nói cách khác, các công ti outsourcing Ấn Äá»™ nói, “Anh có nhá»› tôi đã chữa lốp [vá»] xe và piston cho anh trong Y2K? Thế đấy, thá»±c sá»± tôi có thể là m toà n bá»™ việc tra dầu nhá»›t cho anh nếu anh muốn. Và bây giá» anh biết tôi và tin tôi, anh biết tôi có thể là m việc đó.†Phải công nháºn, những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ không chỉ rẻ, há» cÅ©ng khát khao và sẵn sà ng há»c má»i thứ.
Sá»± khan hiếm vốn sau sá»± phá sản dot-com đã là m cho các hãng đầu tÆ° vốn mạo hiểm lo liệu để cho các công ti mà hỠđầu tÆ° và o tìm cách hiệu quả, chất lượng cao, giá hạ nhất để đổi má»›i. Trong thá»i gian cÆ¡n sốt, Haque nói, không hiếm đối vá»›i má»™t khoản đầu tÆ° 50 triệu $ và o má»™t công ti khởi nghiệp để mang lại 500 triệu $ má»™t khi công ti ra [bán cổ phiếu cho] công chúng. Sau đợt phá sản, cÅ©ng sá»± chà o bán cho công chúng đó có thể chỉ mang lại 100 triệu $. Vì thế, các hãng [đầu tÆ° vốn] mạo hiểm chỉ muốn liá»u 20 triệu $ để khiến công ti đó từ khởi nghiệp cho đến niêm yết lần đầu, IPO.
“Äối vá»›i các hãng mạo hiểm,†Haque nói, “câu há»i lá»›n là , Là m sao Ä‘Æ°a các nhà khởi nghiệp của tôi và các công ti của hỠđến Ä‘iểm hoà vốn hay sinh lá»i nhanh hÆ¡n, để há» ngừng là ngÆ°á»i cần đến vốn của tôi và được bán sao cho hãng của chúng tôi có thể tạo thanh khoản và các khoản lá»i tốt? Câu trả lá»i mà nhiá»u hãng tìm thấy đã là : Tốt hÆ¡n tôi bắt đầu outsourcing cà ng nhiá»u chức năng cà ng tốt ngay từ đầu. Tôi phải kiếm tiá»n cho các nhà đầu tÆ° của tôi nhanh hÆ¡n, cho nên cái gì có thể outsource phải được outsource.â€
Henry Schacht, nhÆ° được biết là ngÆ°á»i đã đứng đầu Lucent trong má»™t phần của thá»i kì nà y, nhìn toà n bá»™ quá trình từ phÃa quản trị công ti. Kinh tế há»c kinh doanh, ông ta bảo tôi, trở nên “rất xấu†đối vá»›i má»i ngÆ°á»i. Má»—i ngÆ°á»i thấy giá đồng loạt giảm và các thị trÆ°á»ng đình trệ, thế mà há» vẫn tiêu lượng tiá»n khổng lồ để váºn hà nh hoạt Ä‘á»™ng háºu trÆ°á»ng [backroom] mà há» không còn sức chịu nổi. “Ãp lá»±c chi phà là kinh khủng,†ông nhá»› lại, “và thế giá»›i phẳng đã sẵn đó, [cho nên] kinh tế há»c buá»™c ngÆ°á»i ta là m các việc há» chẳng bao giá» nghÄ© há» sẽ hay có thể là m … Toà n cầu hoá được tăng nạpâ€- cho cả công việc trà tuệ và chế tác. Các công ti thấy rằng há» có thể đến trÆ°á»ng MIT và tìm thấy bốn kÄ© sÆ° Trung Quốc thông minh không ngá» những ngÆ°á»i sẵn sà ng quay vá» Trung Quốc và là m việc cho hỠở đó vá»›i cùng số tiá»n chi phà mà há» tốn để thuê má»™t kÄ© sÆ° ở MÄ©. Bell Labs đã có má»™t cÆ¡ sở nghiên cứu ở [Tsingdao] Thanh Äảo có thể kết nối vá»›i các máy tÃnh của Lucent ở MÄ©. “Há» dùng máy tÃnh của chúng tôi ban đêm,†Schacht nói. “Không chỉ chi phà tÃnh toán thêm gần bằng không, mà cả chi phà truyá»n dẫn nữa, và máy tÃnh thì bá» không [và o ban đêm].â€
Vì tất cả các là do nà y tôi tin Y2K phải là ngà y nghỉ quốc lá»… ở Ấn Äá»™, Ngà y Äá»™c Láºp thứ hai của Ấn Äá»™, ngoà i ngà y 15-8. NhÆ° Michael Mandelbaum chuyên gia chÃnh sách đối ngoại của Johns Hopkins, ngÆ°á»i đã sống má»™t phần thá»i trẻ của mình ở Ấn Äá»™, diá»…n đạt, “Y2K phải được gá»i là Ngà y Phụ thuá»™c Lẫn nhau của Ấn Äá»™,†bởi vì nó là khả năng của Ấn Äá»™ để cá»™ng tác vá»›i các công ti PhÆ°Æ¡ng Tây, nhá» có sá»± phụ thuá»™c lẫn nhau do các mạng cáp quang tạo ra, đã thá»±c sá»± khiến nó nhảy lên phÃa trÆ°á»›c và trao cho nhiá»u ngÆ°á»i Ấn Äá»™ hÆ¡n bao giá» hết quyá»n tá»± do lá»±a chá»n vá» há» là m việc thế nà o, cho ai và ở đâu.
Trình bà y theo cách khác, ngà y 15 tháng Tám kỉ niệm tá»± do và o ná»a đêm. Y2K là m cho công ăn việc là m và o ná»a đêm là có thể - nhÆ°ng không có bất cứ việc là m nà o, việc là m cho những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng tri thức giá»i nhất của Ấn Äá»™. 15 tháng Tám mang lại sá»± Ä‘á»™c láºp cho Ấn Äá»™. NhÆ°ng Y2K mang lại Ä‘á»™c láºp cho những ngÆ°á»i Ấn Äá»™- không phải cho tất cả, dẫu có tưởng tượng đến mấy, nhÆ°ng cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n nhiá»u so vá»›i năm mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c, và nhiá»u trong số há» là từ phần sinh lợi nhất của dân cÆ°. Theo nghÄ©a đó, đúng, Ấn Äá»™ đã may mắn, nhÆ°ng nó cÅ©ng gặt hái thà nh quả nó đã gieo thông qua công việc nặng nhá»c và sá»± giáo dục và sá»± thông thái của các báºc chưởng lão những ngÆ°á»i đã xây dá»±ng các trÆ°á»ng IIT đó.
Louis Pasteur nói từ lâu: “Váºn may biệt đãi đầu óc có chuẩn bịâ€.
LỰC LÀM PHẲNG # 6
OFFSHORING [LÀM Ở HẢI NGOẠI]
Chạy vá»›i Linh dÆ°Æ¡ng Gazelle, Ä‚n vá»›i SÆ° tá»
Ngà y 11-12-2001, Trung Quốc chÃnh thức gia nháºp Tổ chức ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»›i, WTO, Ä‘iá»u có nghÄ©a rằng Bắc Kinh đồng ý theo cùng các quy tắc chi phối nháºp khẩu, xuất khẩu, và đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i mà hầu hết các nÆ°á»›c trên thế giá»›i theo. Nó có nghÄ©a Trung Quốc đồng ý, vá» nguyên tắc, là m cho sân chÆ¡i của riêng mình cÅ©ng bằng phẳng nhÆ° phần còn lại của thế giá»›i. Và i ngà y sau, má»™t nhà quản là Trung Quốc được Ä‘Ã o tạo ở MÄ© của má»™t nhà máy bÆ¡m nhiên liệu ở Bắc Kinh, nhà máy của Jack Perkowski bạn tôi, chủ tịch và CEO của ASIMCO Technologies, má»™t nhà sản xuất các phụ kiện ôtô MÄ© tại Trung Quốc, ông dán câu tục ngữ Phi Châu sau, được dịch ra tiếng Trung, trên sà n nhà máy của ông:
Má»—i buổi sáng ở Châu Phi, con gazelle thức dáºy.
Nó biết phải chạy nhanh hơn con sư tỠnhanh nhất hoặc nó bị giết.
Má»—i buổi sáng con sÆ° tá» thức dáºy.
Nó biết phải chạy vượt con gazelle cháºm nhất hoặc nó chết đói.
Không thà nh vấn đỠbạn là sư tỠhay linh dương gazelle.
Khi mặt trá»i lên, tốt hÆ¡n bạn bắt đầu chạy.
Tôi không biết ai là linh dÆ°Æ¡ng gazelle ai là sÆ° tá», nhÆ°ng tôi biết Ä‘iá»u nà y: Kể từ khi Trung Quốc gia nháºp WTO, cả há» và phần còn lại của thế giá»›i phải chạy nhanh hÆ¡n và nhanh hÆ¡n. Äiá»u nà y là vì việc Trung Quốc gia nháºp WTO tạo má»™t cú hÃch khổng lồ cho má»™t hình thức khác của cá»™ng tác – offshoring (sản xuất ở hải ngoại). Offshoring, việc đã có đó đây hà ng tháºp kỉ, là khác outsourcing. Outsourcing có nghÄ©a là lấy chức năng cụ thể nà o đó, nhÆ°ng hạn chế, mà công ti của bạn đã tá»± là m – nhÆ° nghiên cứu, call center, tÃnh toán các khoản phải trả - và khiến công ti khác thá»±c hiện chÃnh xác cùng chức năng đó cho bạn và sau đó tÃch hợp công việc của há» lại và o hoạt Ä‘á»™ng toà n bá»™ của bạn. Offshoring, ngược lại, là khi má»™t công ti lấy má»™t trong các nhà máy của hỠở Canton, Ohio, và chuyển toà n bá»™ nhà máy ra hải ngoại sang Canton [Quảng Äông], Trung Quốc. Ở đó, nó tạo ra cùng sản phẩm theo cùng cách, chỉ vá»›i lao Ä‘á»™ng rẻ hÆ¡n, và thuế thấp hÆ¡n, năng lượng được bao cấp, và các chi phà chăm sóc sức khoẻ thấp hÆ¡n. Hệt nhÆ° Y2K đã Ä‘Æ°a Ấn Äá»™ và thế giá»›i lên má»™t mức hoà n toà n má»›i vá» outsourcing, việc Trung Quốc gia nháºp WTO Ä‘Æ°a Bắc Kinh và thế giá»›i đến má»™t mức hoà n toà n má»›i vá» offshoring- vá»›i nhiá»u công ti hÆ¡n chuyển sản xuất ra hải ngoại và rồi tÃch hợp nó và o các chuá»—i cung toà n cầu của há».
Năm 1977, lãnh tụ Trung Quốc Äặng Tiểu Bình Ä‘Æ°a Trung Quốc lên con Ä‘Æ°á»ng tÆ° bản chủ nghÄ©a, tuyên bố muá»™n hÆ¡n “là m già u là vinh quang.†Khi đầu tiên Trung Quốc mở cá»a ná»n kinh tế khá đóng của mình, các công ti ở các nÆ°á»›c công nghiệp coi nó nhÆ° má»™t thị trÆ°á»ng má»›i, lạ thÆ°á»ng cho xuất khẩu. Má»i nhà sản xuất PhÆ°Æ¡ng Tây hay à châu Ä‘á»u mÆ¡ bán hà ng tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° 1 tỉ đôi quần áo lót cho má»™t thị trÆ°á»ng duy nhất. Má»™t số công ti nÆ°á»›c ngoà i đã láºp cá»a hà ng ở Trung Quốc để là m đúng việc đó. Song vì Trung Quốc không chịu các quy tắc thÆ°Æ¡ng mại thế giá»›i, nó đã có khả năng hạn chế các công ti PhÆ°Æ¡ng Tây thâm nháºp thị trÆ°á»ng của nó thông qua các rà o cản thÆ°Æ¡ng mại và đầu tÆ° khác nhau. Và khi nó không là m việc đó má»™t cách chủ ý, các khó khăn kinh khủng vá» quan liêu và văn hoá kinh doanh ở Trung Quốc đã có cùng kết quả. Nhiá»u nhà đầu tÆ° tiên phong ở Trung Quốc đã mất cả chì lẫn chà i – và đã chẳng thể trông cáºy mấy và o hệ thống pháp là Miá»n Tây Hoang Dã của Trung Quốc.
Và o đầu các năm 1980, nhiá»u nhà đầu tÆ°, đặc biệt các Hoa kiá»u, biết cách hoạt Ä‘á»™ng ở Trung Quốc, bắt đầu nói, “Ừ, nếu chúng ta không thể bán nhiá»u thứ thế cho ngÆ°á»i Trung Quốc bây giá», vì sao lại không sá» dụng quỹ lao Ä‘á»™ng có kỉ luáºt của Trung Quốc để là m các thứ ở đó và bán chúng ở nÆ°á»›c ngoà i?†Việc nà y khá»›p vá»›i mối quan tâm của các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Trung Quốc muốn thu hút các nhà chế tác nÆ°á»›c ngoà i và công nghệ của há»- không Ä‘Æ¡n giản để sản xuất 1 tỉ đôi quần áo lót để bán ở Trung Quốc mà để dùng lao Ä‘á»™ng Trung Quốc rẻ để bán cả 6 tỉ đôi quần áo lót cho má»i ngÆ°á»i khác trên thế giá»›i, vá»›i giá là phần nhá» của giá mà các công ti quần áo lót ở Châu Âu hay MÄ© hay tháºm chà Mexico vẫn đòi.
Má»™t khi quá trình offshoring bắt đầu trong má»™t loạt ngà nh - từ dệt may đến Ä‘iện tá» tiêu dùng đến đồ gá»— đến gá»ng kÃnh đến các linh kiện ôtô – cách duy nhất mà các công ti khác có thể cạnh tranh là cÅ©ng offshoring sang Trung Quốc (lợi dụng cÆ¡ sở chi phà thấp, chất lượng cao) hay tìm các trung tâm chế tác khả dÄ© khác ở Äông Âu, Caribbe, hay ở nÆ¡i khác nà o đó trong thế giá»›i Ä‘ang phát triển.
Bằng gia nháºp WTO năm 2001, Trung Quốc đảm bảo các công ti nÆ°á»›c ngoà i rằng nếu há» chuyển nhà máy đến Trung Quốc, há» sẽ được luáºt quốc tế và các táºp quán kinh doanh chuẩn bảo vệ. Äiá»u nà y là m tăng đáng kể tÃnh hấp dẫn của Trung Quốc nhÆ° cÆ¡ sở sản xuất. DÆ°á»›i các quy tắc WTO, Bắc Kinh đồng ý - vá»›i má»™t thá»i gian để thá»±c hiện- để coi các công dân hay hãng phi-Trung Quốc cứ nhÆ° chúng là Trung Quốc vá» mặt quyá»n và nghÄ©a vụ kinh tế dÆ°á»›i luáºt Trung Quốc. Äiá»u nà y có nghÄ©a là các công ti nÆ°á»›c ngoà i có thể bán hầu nhÆ° má»i thứ ở bất cứ đâu tại Trung Quốc. TÆ° cách thà nh viên WTO cÅ©ng có nghÄ©a là Bắc Kinh đồng ý coi tất các các quốc gia WTO má»™t cách bình đẳng, có nghÄ©a là cùng thuế quan và cùng các quy chế được áp dụng ngang nhau cho má»i ngÆ°á»i. Và nó đồng ý phục tùng trá»ng tà i quốc tế nếu có bất đồng thÆ°Æ¡ng mại vá»›i nÆ°á»›c khác hay vá»›i má»™t công ti nÆ°á»›c ngoà i. Äồng thá»i, các quan chức chÃnh phủ trở nên thân thiện hÆ¡n vá»›i khách hà ng, các thủ tục đầu tÆ° được hợp là hoá, và các Web site tăng nhanh ở các bá»™ khác nhau giúp ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i hiểu các quy chế kinh doanh của Trung Quốc. Tôi không biết bao nhiêu ngÆ°á»i Trung Quốc đã mua Mao Tuyển nhá» mà u Ä‘á», còn các quan chức sứ quán MÄ© ở Trung Quốc bảo tôi là 2 triệu bản cuốn quy tắc WTO bằng tiếng Trung đã được bán trong các tuần ngay sau khi Trung Quốc kà gia nháºp WTO. Nói cách khác, Trung Quốc dÆ°á»›i Mao đã đóng và cô láºp khá»i các lá»±c lượng là m phẳng khác của thá»i ông, và kết quả là Mao thá»±c sá»± chỉ là thách thức cho nhân dân của chÃnh ông. Äặng Tiểu Bình khiến Trung Quốc mở cá»a và hấp thu nhiá»u trong mÆ°á»i cái là m phẳng, và là m váºy, biến Trung Quốc thà nh má»™t thách thức cho cả thế giá»›i.
TrÆ°á»›c khi Trung Quốc kà gia nháºp WTO, đã có cảm giác rằng, trong khi Trung Quốc đã mở cá»a để có các lợi thế thÆ°Æ¡ng mại vá»›i PhÆ°Æ¡ng Tây, chÃnh phủ và các ngân hà ng sẽ bảo vệ các doanh nghiệp Trung Quốc khá»i bất cứ sá»± cạnh tranh nÆ°á»›c ngoà i triệt hạ nà o, Jack Perkowski của ASIMCO nói. “Sá»± gia nháºp WTO của Trung Quốc là má»™t tÃn hiệu cho cá»™ng đồng ngoà i Trung Quốc rằng bây giá» nó đã vÄ©nh viá»…n ở trên Ä‘Æ°á»ng tÆ° bản chủ nghÄ©a,†ông nói thêm. “TrÆ°á»›c kia, bạn có suy nghÄ© ở đằng sau tâm trà của bạn rằng có thể có sá»± quay trở lại vá»›i chủ nghÄ©a cá»™ng sản nhà nÆ°á»›c. Vá»›i WTO, Trung Quốc nói, ‘Chúng ta ở trên má»™t con Ä‘Æ°á»ng’.â€
Vì Trung Quốc có thể chất đống nhiá»u đến váºy công nhân lÆ°Æ¡ng thấp ở mức không có kÄ© năng, có ná»a kÄ© năng, và có kÄ© năng, vì nó có sá»± thèm khát vô cùng vá» nhà máy, thiết bị, và việc là m trà tuệ để cho ngÆ°á»i dân có việc là m, và vì nó là má»™t thị trÆ°á»ng tiêu thụ to lá»›n và tăng nhanh, nó đã trở thà nh khu vá»±c vô song cho offshoring. Trung Quốc có hÆ¡n 160 thà nh phố có 1 triệu dân hay hÆ¡n. Bạn có thể đến các thà nh phố ven biển miá»n đông Trung Quốc ngà y nay mà bạn chÆ°a bao giá» nghe thấy và khám phá ra là thà nh phố nà y sản xuất hầu hết gá»ng kÃnh trên thế giá»›i, còn thà nh phố bên cạnh sản xuất nhiá»u báºt lá»a nhất trên thế giá»›i, và thà nh phố kế tiếp sản xuất nhiá»u mà n hình máy tÃnh nhất cho Dell, và thà nh phố khác chuyên vá» Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng. Kenichi Ohmae, nhà tÆ° vấn kinh doanh Nháºt, đánh giá trong cuốn sách Hợp Chủng Quốc Trung Hoa của ông rằng ở riêng Äồng bằng Zhu Jiang, phÃa bắc Hong Kong, có năm mÆ°Æ¡i ngà n nhà cung cấp linh kiện Ä‘iện tá» Trung Quốc.
“Trung Quốc là một đe doạ, Trung Quốc là một khách hà ng, và Trung Quốc là một cơ hội,†Ohmae nói cho tôi một hôm ở Tokyo. “Bạn phải tiếp thu Trung Quốc để thà nh công. Bạn không thể bỠqua nó.†Thay cho việc cạnh tranh với Trung Quốc như một kẻ thù, Ohmae là lẽ, bạn phải chia nhỠviệc kinh doanh của mình và nghĩ xem phần kinh doanh nà o bạn muốn là m ở Trung Quốc, phần nà o muốn bán cho Trung Quốc, và phần nà o muốn mua từ Trung Quốc.
Ở đây chúng ta đến khÃa cạnh là m phẳng tháºt sá»± của sá»± mở cá»a của Trung Quốc và o thị trÆ°á»ng thế giá»›i. Trung Quốc cà ng là m cho mình hấp dẫn nhÆ° má»™t cÆ¡ sở offshoring, thì các nÆ°á»›c khác cạnh tranh vá»›i nó, nhÆ° Malaysia, Thái Lan, Ireland, Mexico, Brazil, và Việt Nam, cà ng phải là m cho mình hấp dẫn hÆ¡n. Tất cả há» Ä‘á»u nhìn và o cái gì Ä‘ang xảy ra ở Trung Quốc và và o việc là m di chuyển đến đó và nói vá»›i chÃnh mình, “Trá»i Æ¡i, chúng ta nên bắt đầu Ä‘Æ°a ra cùng những khuyến khÃch nà y.†Äiá»u nà y tạo ra má»™t quá trình tranh Ä‘ua là m phẳng, trong đó các nÆ°á»›c tranh già nh để xem ai có thể cho các công ti Æ°u đãi thuế tốt nhất, những khuyến khÃch giáo dục, và bao cấp, bên trên lao Ä‘á»™ng rẻ, để cổ vÅ© offshoring và o nÆ°á»›c há».
Oded Shenkar giáo sÆ° thÆ°Æ¡ng mại Äại há»c Bang Ohio, tác giả cuốn Thế kỉ Trung Quốc, nói vá»›i tạp chà BusinessWeek ( 6-12-2004) rằng ông công kÃch trá»±c tiếp các công ti MÄ©: “Nếu bạn vẫn là m bất cứ thứ gì tốn nhân công, thoát khá»i bây giá» hÆ¡n là đổ máu đến chết. Cắt xén 5% ở đó ở đây sẽ không hoạt Ä‘á»™ng.†Các nhà sản xuất Trung Quốc có thể tiến hà nh các hiệu chỉnh hệt váºy. “Bạn cần má»™t mô hình kinh doanh hoà n toà n má»›i để cạnh tranh,†ông nói. Sức mạnh là m phẳng của Trung Quốc cÅ©ng được tiếp nhiên liệu bởi sá»± thá»±c là nó Ä‘ang phát triển má»™t thị trÆ°á»ng ná»™i địa khổng lồ riêng. Cùng bà i báo của BusinessWeek lÆ°u ý là điá»u nà y Ä‘em lại tiết kiệm theo quy mô, sá»± tranh Ä‘ua cục bá»™ gay gắt giữ giá thấp, má»™t Ä‘á»™i quân kÄ© sÆ° tăng 350.000 ngÆ°á»i hà ng năm, các nhà quản là và công nhân trẻ sẵn sà ng là m 12 giá» má»™t ngà y, má»™t cÆ¡ sở sản xuất linh kiện vô song vá» Ä‘iện tá» và công nghiệp nhẹ, “và má»™t nhiệt huyết nghiệp chủ để là m bất cứ gì cần để là m hà i lòng các nhà bán lẻ lá»›n nhÆ° Wal-Mart Stores, Target, BestBuy và J. C. Penney.â€
Các nhà phê bình các táºp quán kinh doanh Trung Quốc nói rằng quy mô và sức mạnh kinh tế của nó có nghÄ©a là nó sẽ mau chóng thiết láºp sà n toà n cầu không chỉ cho lÆ°Æ¡ng thấp mà cho cả luáºt lao Ä‘á»™ng lá»ng lẻo và các tiêu chuẩn nÆ¡i là m việc. Trong giá»›i kinh doanh Ä‘iá»u nà y được biết đến nhÆ° “cái giá Trung Quốcâ€.
NhÆ°ng cái thá»±c sá»± kinh hoà ng là Trung Quốc không thu hút nhiá»u đầu tÆ° toà n cầu đến váºy bằng Ä‘Æ¡n giản chạy Ä‘ua vá»›i má»i ngÆ°á»i đến đáy. Äó chỉ là chiến lược ngắn hạn. Sai lầm lá»›n nhất mà bất cứ doanh nghiệp nà o có thể mắc phải khi đến Trung Quốc là đi nghÄ© rằng nó chỉ thắng vá» lÆ°Æ¡ng và không cải thiện chất lượng và năng suất. Ở khu vá»±c tÆ° nhân, ngoà i quốc doanh, của công nghiệp Trung Quốc, năng suất tăng 17 phần trăm má»™t năm – tôi nhắc lại, 17 phần trăm má»™t năm- giữa 1995 và 2002, theo má»™t nghiên cứu của U.S. Conference Board. Äiá»u nà y là do Trung Quốc hấp thu cả các công nghệ má»›i lẫn các táºp quán kinh doanh hiện đại, khởi đầu từ cÆ¡ sở rất thấp. Tình cá», nghiên cứu của Conference Board lÆ°u ý, Trung Quốc đã mất 15 triệu việc là m ở nghà nh chế tác trong thá»i kì nà y, so vá»›i 2 triệu ở Hoa Kì. “Khi năng suất chế tác gia tăng, Trung Quốc mất các việc là m trong ngà nh chế tác- nhiá»u hÆ¡n Hoa Kì nhiá»u- và lấy lại chúng trong các ngà nh dịch vụ, má»™t hình mẫu đã xảy ra ở thế giá»›i phát triển suốt nhiá»u năm,†nghiên cứu viết.
Chiến lược dà i hạn thá»±c sá»± của Trung Quốc là để vượt MÄ© và các nÆ°á»›c E.U. để lên đỉnh, và ngÆ°á»i Trung Quốc xuất phát vá»›i má»™t khởi hà nh tốt. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc chú tâm hÆ¡n các đồng sá»± PhÆ°Æ¡ng Tây của há» nhiá»u để là m sao Ä‘Ã o tạo thanh niên của há» vá» toán há»c, khoa há»c, và kÄ© năng máy tÃnh cần cho thà nh công trong thế giá»›i phẳng, là m sao để xây dá»±ng hạ tầng váºt là và viá»…n thông cho phép ngÆ°á»i dân Trung Quốc cắm và chÆ¡i [plug and play] nhanh hÆ¡n và dá»… hÆ¡n những ngÆ°á»i khác, và là m thế nà o để tạo ra những khuyến khÃch thu hút các nhà đầu tÆ° toà n cầu. Cái các nhà lãnh đạo Trung Quốc thá»±c sá»± muốn là thế hệ tiếp theo của quần áo lót hay cánh máy bay cÅ©ng được thiết kế tại Trung Quốc nữa. Và đó là nÆ¡i sá»± việc Ä‘ang hÆ°á»›ng tá»›i trong má»™t tháºp niên nữa. NhÆ° thế trong 30 năm chúng ta sẽ Ä‘i từ “bán tại Trung Quốc†đến “sản xuất tại Trung Quốc†tá»›i “ thiết kế tại Trung Quốc†và cho tá»›i “Tưởng tượng ra tại Trung Quốc†- hay từ má»™t Trung Quốc nhÆ° má»™t ngÆ°á»i cá»™ng tác vá»›i các nhà sản xuất toà n cầu không dá»±a trên cái gì cả đến má»™t Trung Quốc nhÆ° má»™t ngÆ°á»i cá»™ng tác có chi phà thấp, chất lượng cao, và siêu hiệu quả vá»›i các nhà sản xuất toà n cầu vá» má»i thứ. Äiá»u nà y cho phép Trung Quốc duy trì vai trò của nó nhÆ° má»™t lá»±c là m phẳng chủ yếu, vá»›i Ä‘iá»u kiện sá»± bất ổn chÃnh trị không phá vỡ quá trình. Quả thá»±c, trong khi nghiên cứu để viết chÆ°Æ¡ng nà y, tôi gặp má»™t bản tin trá»±c tuyến ở Thung lÅ©ng Silicon gá»i là Inquirer, theo dõi công nghiệp bán dẫn. Cái bắt mắt tôi là má»™t bà i báo ngà y 5-11-2001 có đầu đỠ“Trung Quốc sẽ Trở thà nh Trung tâm của Má»i thứ - China to Become Center of Everything.†Nó trÃch má»™t bà i của Nhân dân Nháºt báo Trung Quốc cho rằng bốn trăm trong 500 công ti được Forbes bình chá»n đã đầu tÆ° và o hÆ¡n hai ngà n dá»± án ở Trung Hoa lục địa. Và đó là con số của bốn năm trÆ°á»›c.
Nháºt Bản, ngay sát cạnh Trung Quốc, đã có má»™t cách tiếp cáºn rất năng nổ để tiếp thu thách thức Trung Quốc. Osamu Watanabe, chủ tịch Tổ chức Ngoại ThÆ°Æ¡ng Nháºt Bản (JETRO), cÆ¡ quan xúc tiến xuất khẩu chÃnh thức của Nháºt Bản, nói vá»›i tôi ở Tokyo, “Trung Quốc Ä‘ang phát triển rất nhanh và chuyển từ các sản phẩm thấp cấp sang sản phẩm cao cấp, công nghệ cao.†Kết quả là , Watanabe nói thêm, các công ti Nháºt, để vẫn có tÃnh cạnh tranh toà n cầu, phải chuyển phần sản xuất nà o đó và nhiá»u việc lắp ráp các sản phẩm cấp trung sang Trung Quốc, trong khi ở trong nÆ°á»›c chuyển sang là m “các sản phẩm có giá trị gia tăng còn cao hÆ¡n nữaâ€. NhÆ° thế Nháºt Bản và Trung Quốc “đang trở thà nh má»™t phần của cùng chuá»—i cung.†Sau má»™t suy thoái kéo dà i, ná»n kinh tế Nháºt Bản bắt đầu trở lại bình thÆ°á»ng năm 2003, nhá» bán hà ng ngà n tấn máy móc, các robot lắp ráp, và các linh kiện cÆ¡ bản khác ở Trung Quốc. Năm 2003, Trung Quốc đã thay thế Hoa Kì vá»›i tÆ° cách nhà nháºp khẩu lá»›n nhất vá» các sản phẩm Nháºt. Tuy nhiên, chÃnh phủ Nháºt Bản vẫn cố thuyết phục các công ti Nháºt cẩn tháºn đừng đầu tÆ° quá và o Trung Quốc. Nó khuyến khÃch chúng thi hà nh cái Watanabe gá»i là chiến lược “Trung Quốc cá»™ng má»™tâ€: giữ má»™t chân sản xuất ở Trung Quốc nhÆ°ng chân khác ở má»™t nÆ°á»›c à châu khác - để phòng nhỡ má»™t ngà y nà o đó rối loạn chÃnh trị không là m phẳng Trung Quốc.
Nhân tố Trung Quốc là m phẳng nà y đã gây tổn thÆ°Æ¡ng các công nhân chế tác nà o đó khắp thế giá»›i, song là của trá»i cho vá»›i tất cả những ngÆ°á»i tiêu dùng. Tạp chà Fortune (4-10-2004) trÃch má»™t nghiên cứu của Morgan Stanley Æ°á»›c lượng rằng riêng từ giữa các năm 1990, hà ng nháºp khẩu rẻ từ Trung Quốc đã tiết kiệm cho ngÆ°á»i tiêu dùng Hoa Kì khoảng 600 tỉ $ và đã tiết kiệm cho các nhà chế tác Hoa Kì không biết bao nhiêu tỉ $ vá» linh kiện rẻ trong các sản phẩm của há». Fortune lÆ°u ý, các khoản tiết kiệm nà y, đến lượt, đã giúp cho Cục Dá»± trữ Liên bang giữ lãi suất thấp dà i hÆ¡n, cho ngÆ°á»i MÄ© cÆ¡ há»™i để mua nhà hay tái tà i trợ nhà mà hỠđã có, và cho các doanh nghiệp nhiá»u vốn hÆ¡n để đầu tÆ° và o những đổi má»›i má»›i.
Nhằm hiểu kÄ© hÆ¡n offshoring và o Trung Quốc hoạt Ä‘á»™ng ra sao, tôi đã ngồi vá»›i Jack Perkowski của ASIMCO, Ä‘i tiên phong vá» hình thức cá»™ng tác nà y, ở Bắc Kinh. Giả nhÆ° nếu có môn “chủ nghÄ©a tÆ° bản cá»±c Ä‘oan†ở Olympic, hãy đánh cược Perkowski được huy chÆ°Æ¡ng và ng. Năm 1988 ông từ chức vá»›i tÆ° cách nhà ngân hà ng đầu tÆ° chóp bu ở Paine Webber và đi sang má»™t hãng mua thôn tÃnh bằng vốn vay, nhÆ°ng hai năm sau ở tuổi bốn hai, ông quyết định đã đến lúc cho thách thức má»›i. Vá»›i và i đối tác, ông huy Ä‘á»™ng 150 triệu $ để mua các công ti ở Trung Quốc và lao và o cuá»™c phiêu lÆ°u của Ä‘á»i ông. Từ đó ông đã mất và lấy lại hà ng triệu dollar, đã há»c được má»i bà i há»c má»™t cách gian nan, nhÆ°ng đã sống sót để trở thà nh tấm gÆ°Æ¡ng có tác Ä‘á»™ng mạnh vá» cái offshoring sang Trung Quốc có nghÄ©a là gì và nó có thể là má»™t công cụ cá»™ng tác hùng mạnh ra sao.
“Khi tôi má»›i bắt đầu năm 1992-1993, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u nghÄ© phần khó là thá»±c sá»± tìm thấy và thâm nháºp được và o các cÆ¡ há»™i ở Trung Quốc,†Perkowski nhá»› lại. Hoá ra là đã có dÆ° dả cÆ¡ há»™i nhÆ°ng có sá»± thiếu hụt nghiêm trá»ng vá» các nhà quản là Trung Quốc ngÆ°á»i hiểu phải váºn hà nh má»™t nhà máy linh kiện ôtô ra sao theo lối tÆ° bản chủ nghÄ©a, nhấn mạnh đến xuất khẩu và tạo ra các sản phẩm hà ng đầu thế giá»›i cho thị trÆ°á»ng Trung Quốc. NhÆ° Perkowski diá»…n đạt, phần dá»… là dá»±ng má»™t cá»a hà ng ở Trung Quốc. Phần khó là kiếm được đúng ngÆ°á»i quản là địa phÆ°Æ¡ng có thể váºn hà nh cá»a hà ng. Cho nên khi ông bắt đầu mua phần sở hữu Ä‘a số trong các công ti linh kiện ôtô Trung Quốc, ban đầu Perkowski nháºp khẩu các nhà quản là từ nÆ°á»›c ngoà i. à tưởng tồi. Quá đắt, và hoạt Ä‘á»™ng ở Trung Quốc đúng là quá xa lạ đối vá»›i ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i. Xoá kế hoạch A.
“Vì thế chúng tôi cho tất cả ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i vá» nÆ°á»›c, gây ra các vấn Ä‘á» vá»›i cÆ¡ sở đầu tÆ° của tôi, và sang kế hoạch B,†ông nói. “Khi đó chúng tôi thá» cải biến các nhà quản là ‘Trung Quốc Cũ’ những ngÆ°á»i thÆ°á»ng đến cùng vá»›i các nhà máy chúng tôi mua, nhÆ°ng kế hoạch đó cÅ©ng chẳng chạy. ÄÆ¡n giản há» quá quen là m việc trong ná»n kinh tế kế hoạch nÆ¡i há» chẳng bao giá» phải Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng, chỉ hoà n thà nh chỉ tiêu. Các nhà quản là những ngÆ°á»i có nhạy cảm kinh doanh đã say ngay từ ngụm tÆ° bản chủ nghÄ©a đầu tiên và sẵn sà ng thá» má»i thứ.
“NgÆ°á»i Trung Quốc rất máu kinh doanh,†Perkowski nói, “nhÆ°ng khi đó, trÆ°á»›c khi Trung Quốc gia nháºp WTO, không có pháp trị và không có thị trÆ°á»ng trái phiếu hay cổ phiếu để kiá»m chế sá»± ham kinh doanh nà y. Sá»± lá»±a chá»n duy nhất của bạn là các nhà quản là từ khu vá»±c quốc doanh, rất quan liêu, hay các nhà quản là từ là n sóng đầu tiên của các công ti tÆ° nhân, những ngÆ°á»i thá»±c hà nh chủ nghÄ©a tÆ° bản cao bồi. Bạn không muốn cả hai. Nếu nhà quản là của bạn quá quan liêu, bạn chẳng thể khiến việc gì được là m - há» chỉ biện minh vá» Trung Quốc khác thế nà o – và nếu há» quá máu kinh doanh, ban đêm bạn không thể ngủ được, vì bạn chẳng há» có ý tưởng nà o vá» há» sẽ là m gìâ€. Perkowski đã có nhiá»u đêm không ngủ.
Má»™t trong các món mua đầu tiên của ông ở Trung Quốc là lợi Ãch ở má»™t công ti là m các phần cao su. Khi sau đó ông đạt má»™t thoả thuáºn vá»›i đối tác Trung Quốc để mua phần của ông ta trong công ti, đối tác Trung Quốc kà má»™t Ä‘iá»u khoản không cạnh tranh nhÆ° má»™t phần của giao dịch. Tuy váºy, ngay sau khi thÆ°Æ¡ng vụ hoà n tất, đối tác Trung Quốc Ä‘i mở má»™t nhà máy má»›i. “Không cạnh tranh†đã không hoà n toà n được dịch sang tiếng Quan thoại. Xoá kế hoạch B.
Khi ấy, hãng của Perkowski xuất huyết tiá»n - há»c phà của ông để há»c kinh doanh ở Trung Quốc thế nà o- và ông thấy mình sở hữu má»™t chuá»—i các nhà máy linh kiện ôtô Trung Quốc. “Khoảng 1997 là điểm đáy,†ông nói. “Vá» tổng thể công ti của chúng tôi bị co lại và chúng tôi không thể có lá»i. Trong khi má»™t và i trong các công ti của chúng tôi là m ăn được, nhìn chung chúng tôi bị khó khăn. Tuy chúng tôi có sở hữu Ä‘a số và vá» là thuyết có thể đặt bất cứ ai chúng tôi muốn trên thá»±c địa, tôi ngó đến chuẩn [quản lÃ] của tôi và không có ai để dÆ°a và o cuá»™c chÆ¡i. Äến lúc cho kế hocạh C.
“CÆ¡ bản chúng tôi kết luáºn rằng, trong khi chúng tôi thÃch Trung Quốc, chúng tôi không muốn phần nà o cả của ‘Trung Quốc Cũ’, và thay và o đó muốn đánh cược và o các nhà quản là ‘Trung Quốc Má»›i’,†Perkowski nói. “Chúng tôi bắt đầu tìm giống má»›i của các nhà quản là Trung Quốc những ngÆ°á»i có đầu óc cởi mở và có dạng Ä‘Ã o tạo nà o đó vá» quản lÃ. Chúng tôi tìm các cá nhân có kinh nghiệm hoạt Ä‘á»™ng ở Trung Quốc nhÆ°ng quen thuá»™c vá»›i phần còn lại của thế giá»›i hoạt Ä‘á»™ng ra sao và biết Trung Quốc phải Ä‘i đến đâu. NhÆ° thế giữa 1997 và 1999, chúng tôi tuyển cả má»™t Ä‘á»™i các nhà quản là ‘Trung Quốc Má»›i’, Ä‘iển hình là ngÆ°á»i Hoa lục địa đã là m cho các công ti Ä‘a quốc gia, và vá»›i tÆ° cách các nhà quản là tham gia và o, từng ngÆ°á»i má»™t chúng tôi bắt đầu thay các nhà quản là ‘Trung Quốc Cũ’ ở các công ti của chúng tôi.â€
Má»™t khi đã có thế hệ má»›i của các nhà quản lÃ, hiểu các thị trÆ°á»ng và khách hà ng toà n cầu và có thể Ä‘oà n kết xung quanh tầm nhìn vá» công ti chung- và biết Trung Quốc- ASIMCO bắt đầu có lá»i. Nay ASIMCO có doanh thu khoảng 350 triệu $ má»™t năm vá» linh kiện ôtô từ mÆ°á»i ba nhà máy Trung Quốc ở chÃn tỉnh. Công ti bán cho các khách hà ng ở Hoa Kì, và cÅ©ng có ba mÆ°Æ¡i sáu văn phòng bán hà ng khắp Trung Quốc phục vụ cho các nhà sản xuất ôtô ở đó nữa.
Từ cÆ¡ sở nà y, Perkowski Ä‘i nÆ°á»›c Ä‘i lá»›n tiếp theo - lấy lợi nhuáºn từ offshoring mang vá» MÄ©. “Tháng TÆ° 2003, chúng tôi mua cÆ¡ sở trục cam Bắc MÄ© của Federal-Mogul Corporation, má»™t công ti linh kiện dòng-cÅ© hiện bị phá sản,†Perkowski nói. “Chúng tôi mua doanh nghiệp đầu tiên để tiếp cáºn đến các khách hà ng của nó, mà chủ yếu là Big Three [Ba Nhà sản xuất ôtô Lá»›n], cá»™ng Caterpillar và Cummins. Trong khi chúng tôi có quan hệ lâu dà i vá»›i Cat và Cummins – và việc mua nà y tăng cÆ°á»ng vị thế của chúng tôi vá»›i há»- bán trục cam cho Big Three là lần đầu tiên. Là do thứ hai để mua là nháºn được công nghệ mà chúng tôi có thể mang vá» Trung Quốc. Giống hầu hết công nghệ Ä‘i và o các xe chở khách và xe tải, ngÆ°á»i ta coi công nghệ trục cam là nghiá»…m nhiên. Tuy váºy, các trục cam [phần Ä‘á»™ng cÆ¡ Ä‘iá»u khiển piston lên xuống] là các sản phẩm kÄ© thuáºt cao cốt yếu cho hiệu suất Ä‘á»™ng cÆ¡. Việc mua doanh nghiệp nà y vá» cÆ¡ bản cho chúng tôi know-how và công nghệ mà chúng tôi có thể dùng để trở thà nh nhà sản xuất trục cam hà ng đầu ở Trung Quốc. Kết quả là , bây giá» chúng tôi có công nghệ trục cam tốt nhất và má»™t cÆ¡ sở khách hà ng cả ở Trung Quốc lẫn ở Hoa Kì.â€
Äây là má»™t Ä‘iểm rất quan trá»ng, vì cảm tưởng chung rằng offshoring là má»™t định Ä‘á» thua-thua cho các công nhân MÄ©- cái gì đó đã ở đây và đã chuyển sang đó, và đấy là kết thúc của câu chuyện. Thá»±c tế phức tạp hÆ¡n nhiá»u.
Hầu hết các công ti xây dá»±ng các nhà máy hải ngoại không Ä‘Æ¡n giản có lao Ä‘á»™ng rẻ cho các sản phẩm há» muốn bán ở MÄ© hay Châu Âu. Äá»™ng cÆ¡ khác là để phục vụ thị trÆ°á»ng nÆ°á»›c ngoà i mà không phải lo vá» các rà o cản thÆ°Æ¡ng mại và để có chá»— đứng chi phối ở đó- đặc biệt ở thị trÆ°á»ng khổng lồ nhÆ° Trung Quốc. Theo Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại MÄ©, gần 90 phần trăm đầu ra của các mhà máy hải ngoại do MÄ© sở hữu được bán cho ngÆ°á»i tiêu dùng nÆ°á»›c ngoà i. NhÆ°ng Ä‘iá»u nà y cÅ©ng kÃch thÃch xuất khẩu của MÄ©. Có đủ loại nghiên cứu cho thấy má»—i dollar mà má»™t công ti đầu tÆ° và o nhà máy hải ngoại tạo thêm xuất khẩu cho đất nÆ°á»›c há», bởi vì khoảng má»™t phần ba thÆ°Æ¡ng mại thế giá»›i ngà y nay là ở bên trong các công ti Ä‘a quốc gia. Nó hoạt Ä‘á»™ng theo cách khác nữa. Ngay cả khi sản xuất được di ra hải ngoại để tiết kiệm lÆ°Æ¡ng, nó thÆ°á»ng không di chuyển tất cả ra hải ngoại. Theo nghiên cứu Tạo Việc là m và đánh Thuế Thu nháºp Nguồn NÆ°á»›c ngoà i, ngà y 26-1-2004 của Heritage Foundation, các công ti MÄ© sản xuất ở trong nÆ°á»›c và nÆ°á»›c ngoà i, cho cả thị trÆ°á»ng MÄ© và Trung Quốc, tạo ra hÆ¡n 21 phần trăm đầu ra kinh tế của MÄ©, 56 phần trăm xuất khẩu của MÄ©, và sá» dụng ba phần năm tổng số ngÆ°á»i là m trong ngà nh chế tác, khoảng 9 triệu công nhân. NhÆ° thế nếu General Motors xây dá»±ng má»™t nhà máy ở Thượng Hải, nó cÅ©ng tạo ra việc là m ở MÄ© bằng xuất khẩu nhiá»u hà ng hoá và dịch vụ cho nhà máy riêng của nó ở Trung Quốc và được lợi từ chi phà linh kiện thấp ở Trung Quốc cho các nhà máy của nó ở MÄ©. Cuối cùng, nÆ°á»›c MÄ© được lợi từ cùng hiện tượng. Trong khi ngÆ°á»i ta chú ý nhiá»u đến các công ti MÄ© sản xuất ở Trung Quốc, ngÆ°á»i ta Ãt chú ý đến khoản đầu tÆ° hải ngoại khổng lồ đổ và o MÄ© má»—i năm, bởi vì những ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i muốn thâm nháºp thị trÆ°á»ng và lao Ä‘á»™ng MÄ© hệt nhÆ° chúng ta muốn thâm nháºp thị trÆ°á»ng của há». Ngà y 25-9-2003, DaimlerChrysler kỉ niệm mÆ°á»i năm quyết định xây dá»±ng nhà máy xe hÆ¡i Mercedes-Benz đầu tiên bên ngoà i nÆ°á»›c Äức, ở Tuscaloosa, Alabama, bằng tuyên bố má»™t khoản mở rá»™ng nhà máy 600 triệu $. “Ở Tuscaloosa chúng ta đã chứng tá» má»™t cách ấn tượng rằng chúng ta có thể tạo ra má»™t loạt sản phẩm má»›i vá»›i má»™t lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng má»›i trong má»™t nhà máy má»›i, và chúng ta cÅ©ng chứng tá» là có thể có các xe ‘do Mercedes Sản xuất’ thà nh công ngoà i nÆ°á»›c Äức,†Giáo sÆ° Jürgen Hubert, thà nh viên của Ban Quản là DaimlerChrysler phụ trách Mercedes Car Group, tuyên bố trong lá»… kỉ niệm.
Không ngạc nhiên, ASIMCO sẽ dùng hoạt Ä‘á»™ng sản xuất trục cam má»›i của nó ở Trung Quốc để xá» là nguyên liệu thô và các hoạt Ä‘á»™ng gia công thô trên máy, xuất khẩu bán thà nh phẩm vá» nhà máy trục cam của nó ở MÄ©, nÆ¡i các công nhân MÄ© có kÄ© năng hÆ¡n có thể hoà n tất các hoạt Ä‘á»™ng gia công trên máy quyết định nhất đến chất lượng. Bằng cách nà y, các khách hà ng MÄ© của ASIMCO được lợi từ chuá»—i cung Trung Quốc và đồng thá»i được thoải mái là m ăn vá»›i má»™t nhà cung cấp MÄ© đã quen biết.
LÆ°Æ¡ng trung bình của má»™t thợ máy có tay nghá» cao ở MÄ© là 3.000 đến 4.000 $ má»™t tháng. LÆ°Æ¡ng trung bình của má»™t công nhân nhà máy ở Trung Quốc là khoảng 150 $ má»™t tháng. Ngoà i ra, ASIMCO được yêu cầu tham gia và o sÆ¡ đồ trợ cấp do chÃnh phủ Trung Quốc tà i trợ bao gồm chăm sóc sức khoẻ, nhà ở, và các phúc lợi hÆ°u trÃ. Khoảng 35 đến 45 phần trăm lÆ°Æ¡ng tháng của má»™t công nhân Trung Quốc chuyển thẳng cho sở lao Ä‘á»™ng địa phÆ°Æ¡ng để trả cho các phúc lợi nà y. Sá»± thá»±c rằng bảo hiểm y tế ở Trung Quốc là rẻ đến mức – vì lÆ°Æ¡ng thấp, phúc lợi dịch vụ y tế hạn chế hÆ¡n nhiá»u, và không có kiện tụng do sÆ¡ suất Ä‘iá»u trị – “chắc chắn là m cho Trung Quốc là má»™t nÆ¡i hấp dẫn để mở rá»™ng và đưa thêm ngÆ°á»i là m và o,†Perkowski giải thÃch. “Bất cứ thứ gì có thể là m để giảm trách nhiệm của má»™t công ti MÄ© đối vá»›i phạm vi đảm bảo y tế Ä‘á»u là má»™t Æ°u thế để giữ việc là m ở Hoa Kì.â€
Bằng táºn dụng thế giá»›i phẳng để cá»™ng tác theo cách nà y- giữa các nhà máy trong nÆ°á»›c và hải ngoại, và giữa các công nhân MÄ© lÆ°Æ¡ng cao, kÄ© năng cao, ở gần thị trÆ°á»ng của há» và các công nhân Trung Quốc lÆ°Æ¡ng thấp, gần thị trÆ°á»ng của há» - Perkowski nói, “chúng tôi là m cho các công ti MÄ© có tÃnh cạnh tranh hÆ¡n, nhÆ° thế nó nháºn được nhiá»u Ä‘Æ¡n hà ng hÆ¡n và thá»±c tế chúng tôi là m tăng việc kinh doanh. Và đó là cái nhiá»u ngÆ°á»i ở MÄ© không thấy khi há» nói vá» offshoring. Thà dụ, kể từ khi mua thâu tóm chúng tôi đã tăng gấp đôi kinh doanh của mình vá»›i Cummins, và kinh doanh của chúng tôi vá»›i Caterpillar đã tăng đáng kể. Tất cả các khách hà ng của chúng tôi Ä‘á»u phÆ¡i ra cho cạnh tranh toà n cầu và thá»±c sá»± cần cÆ¡ sở cung ứng của há» là m đúng việc trong chừng má»±c vá» cạnh tranh chi phÃ. Há» muốn là m việc vá»›i các nhà cung cấp những ngÆ°á»i hiểu thế giá»›i phẳng. Khi tôi Ä‘i thăm các khách hà ng MÄ© của tôi để giải thÃch chiến lược của chúng tôi vá» kinh doanh trục cam, há» rất lạc quan vá» việc chúng tôi là m, vì há» có thể thấy chúng tôi sắp xếp việc kinh doanh của mình theo cách cho phép há» có tÃnh cạnh tranh hÆ¡n.â€
Mức Ä‘á»™ cá»™ng tác nà y đã là có thể chỉ và i năm gần đây thôi. “Chúng tôi đã không thể là m việc đó ở Trung Quốc năm 1983 hay 1993,†Perkowski nói. “Từ 1993, nhiá»u thứ đã cùng đến. Thà dụ, ngÆ°á»i ta luôn nói vá» Internet đã là m lợi bao nhiêu cho Hoa Kì. Äiểm mà tôi luôn nói là Trung Quốc đã được lợi còn hÆ¡n. Cái đã giữ Trung Quốc lạc háºu trong quá khứ chÃnh là ngÆ°á»i dân ở ngoà i Trung Quốc không có khả năng có thông tin vỠđất nÆ°á»›c nà y, và ngÆ°á»i dân bên trong Trung Quốc đã không có khả năng nháºn thông tin vá» phần còn lại của thế giá»›i. TrÆ°á»›c Internet, cách duy nhất để thu hẹp lá»— hổng thông tin đó là đi du hà nh. Bây giá» bạn có thể ở nhà và là m việc đó vá»›i Internet. Bạn không thể Ä‘iá»u hà nh chuá»—i cung toà n cầu của chúng tôi mà không có nó. Bây giá» chúng tôi chỉ e-mail các bản thiết kế và kế hoạch qua Internet- chúng tôi tháºm chà không cần đến FedEx [má»™t hãng phát chuyển nhanh lá»›n].â€
Các Æ°u thế cho chế tác ở Trung Quốc, đối vá»›i các ngà nh nhất định, trở nên lấn át, quá mạnh, Perkowski nói thêm, và không thể bị bá» qua. Hoặc bạn trở nên phẳng hoặc Trung Quốc là m bạn phẳng. “Nếu bạn ngồi ở Hoa Kì và không tÃnh là m sao để và o Trung Quốc,†ông nói, “trong mÆ°á»i hay mÆ°á»i lăm năm nữa bạn sẽ không còn là má»™t ngÆ°á»i dẫn đầu toà n cầu.â€
Bây giá» Trung Quốc đã và o WTO, nhiá»u khu vá»±c truyá»n thống, cháºm chạp, phi hiệu quả, và được bảo há»™ của ná»n kinh tế Trung Quốc bị phÆ¡i ra cho cạnh tranh toà n cầu gây tà n lụi - Ä‘iá»u nà y được đón nháºn cÅ©ng nhiệt tình ở Canton [Quảng Äông], Trung Quốc, cÅ©ng nhÆ° ở Canton, Ohio. Giả nhÆ° chÃnh phủ Trung Quốc đã Ä‘Æ°a vấn Ä‘á» tÆ° cách thà nh viên WTO cho nhân dân bá» phiếu, “nó có thể chẳng bao giỠđược thông qua,†Pat Powers, ngÆ°á»i đứng đầu văn phòng Há»™i đồng Doanh nghiệp MÄ©-Trung ở Bắc Kinh trong thá»i gian gia nháºp WTO, nói. Là do cốt yếu vì sao ban lãnh đạo Trung Quốc tìm kiếm tÆ° cách thà nh viên WTO là dùng nó nhÆ° má»™t câu lạc bá»™ để buá»™c bá»™ máy quan liêu của Trung Quốc phải hiện đại hoá và tháo dỡ các bức tÆ°á»ng Ä‘iá»u tiết bên trong và các ổ ra quyết định tuỳ tiện. Ban lãnh đạo Trung Quốc “biết là Trung Quốc phải há»™i nháºp toà n cầu và nhiá»u định chế hiện tồn của há» sẽ Ä‘Æ¡n giản không thay đổi hay cải cách, cho nên há» dùng WTO nhÆ° đòn bẩy chống lại bá»™ máy quan liêu của chÃnh há». Và trong hai năm rưỡi vừa qua hỠđã đấu tranh cho ngã ngÅ©.â€
Vá»›i thá»i gian, sá»± tôn trá»ng các tiêu chuẩn WTO sẽ là m cho ná»n kinh tế Trung Quốc còn phẳng hÆ¡n và là má»™t lá»±c là m phẳng hÆ¡n má»™t cách toà n cầu. NhÆ°ng quá Ä‘á»™ nà y sẽ không dá»…, và các khả năng của má»™t sá»± kiệt sức chÃnh trị hay kinh tế gây đổ vỡ hay là m cháºm quá trình là không phải không đáng kể. NhÆ°ng cho dù Trung Quốc có thá»±c hiện tất cả các cải cách WTO, nó sẽ không có khả năng nghỉ. Nó mau chóng đạt má»™t Ä‘iểm khi tham vá»ng của nó vá» tăng trưởng kinh tế sẽ đòi há»i nhiá»u cải cách chÃnh trị hÆ¡n. Trung Quốc sẽ chẳng bao giá» dứt khá»i tham nhÅ©ng mà không có tá»± do ngôn luáºn và các định chế xã há»™i dân sá»± tÃch cá»±c. Nó chẳng bao giá» có thể thá»±c sá»± trở nên có hiệu quả mà không có ná»n pháp trị được luáºt hoá hÆ¡n. Nó sẽ chẳng bao giá» có khả năng giải quyết những suy sụp kinh tế không thể tránh khá»i trong ná»n kinh tế của nó mà không có má»™t hệ thống chÃnh trị cởi mở hÆ¡n cho phép ngÆ°á»i dân bá»™c lá»™ những ná»—i bất bình của há». Diá»…n đạt theo cách khác, Trung Quốc sẽ chẳng bao giá» là phẳng tháºt sá»± cho đến khi nó vượt qua cái ụ giảm tốc khổng lồ gá»i là “cải cách chÃnh trịâ€.
Có vẻ nhÆ° nó tiến theo hÆ°á»›ng đó, nhÆ°ng con Ä‘Æ°á»ng phải Ä‘i vẫn còn dà i. Tôi thÃch cách má»™t nhà ngoại giao MÄ© ở Trung Quốc diá»…n đạt cho tôi và o mùa xuân 2004: “Hiện giá» Trung Quốc Ä‘ang mÆ¡n trá»›n, không phải tÆ° nhân hoá. Cải cách ở đây là trong má» - và đôi khi khá mÆ¡n trá»›n, bởi vì bạn có thể nhìn thấy các hình thù chuyển Ä‘á»™ng đằng sau mà n – nhÆ°ng nó không trong suốt [minh bạch]. [ChÃnh phủ vẫn chỉ cấp] thông tin [vá» ná»n kinh tế] cho và i công ti và các nhóm lợi Ãch được chỉ định.†Vì sao chỉ trong má»? Tôi há»i. Ông ta trả lá»i, “Bởi vì nếu bạn minh bạch hoà n toà n, thì bạn là m gì vá»›i phản hồi? Há» không biết giải quyết ra sao vá»›i vấn đỠđó. Há» [vẫn] chÆ°a thể giải quyết vá»›i những kết quả của tÃnh minh bạch.â€
Nếu và khi Trung Quốc vượt qua được ụ chÃnh trị đó trên Ä‘Æ°á»ng, tôi nghÄ© nó không chỉ trở thà nh má»™t ná»n tảng [platform] lá»›n hÆ¡n cho offshoring mà thà nh má»™t phiên bản thị trÆ°á»ng tá»± do khác của Hợp Chủng Quốc. Trong khi Ä‘iá»u đó có vẻ Ä‘e doạ đối vá»›i má»™t số ngÆ°á»i, tôi nghÄ© nó sẽ là má»™t sá»± phát triển tÃch cá»±c khó tin nổi đối vá»›i thế giá»›i. Hãy nghÄ© vá» biết bao nhiêu sản phẩm, ý tưởng, việc là m, và những ngÆ°á»i tiêu dùng má»›i đã nảy sinh từ các ná»— lá»±c của Tây Âu và Nháºt Bản để trở thà nh các ná»n dân chủ sau Thế Chiến II. Quá trình đã mở ra má»™t thá»i kì thịnh vượng toà n cầu chÆ°a từng có tiá»n lệ- và thế giá»›i khi đó vẫn còn chÆ°a phẳng. Nó đã có bức tÆ°á»ng ở giữa. Nếu Ấn Äá»™ và Trung Quốc Ä‘i theo hÆ°á»›ng đó, thế giá»›i sẽ không chỉ trở nên phẳng hÆ¡n bao giá» hết mà , tôi tin, cÅ©ng thịnh vượng hÆ¡n bao giá» hết. Ba Hợp Chủng Quốc là tốt hÆ¡n má»™t [Hợp Chủng Quốc Hoa Kì], và năm sẽ tốt hÆ¡n ba.
NhÆ°ng ngay cả vá»›i tÆ° cách má»™t nhà thÆ°Æ¡ng mại-tá»± do, tôi lo vá» thách thức mà điá»u nà y sẽ đặt ra đối lá»›i lÆ°Æ¡ng và phúc lợi của các công nhân nà o đó ở Hoa Kì, Ãt nhất ở tầm ngắn hạn. Quá muá»™n cho chủ nghÄ©a bảo há»™ khi đến vá»›i Trung Quốc. Ná»n kinh tế của nó hoà n toà n liên kết vá»›i các ná»n kinh tế của thế giá»›i đã phát triển, và thá» phá bá» mối liên kết đó sẽ gây ra sá»± há»—n loạn kinh tế và địa chÃnh trị có thể tà n phá ná»n kinh tế toà n cầu. Những ngÆ°á»i MÄ© và Châu Âu sẽ phải phát triển các mô hình kinh doanh má»›i để cho phép há» kiếm được tốt nhất từ Trung Quốc và là m nhẹ bá»›t cho há» chống lại cái xấu nhất. NhÆ° tá» BusinessWeek, trong bà i báo trên trang nhất đầy kịch tÃnh của nó ngà y 6-12-2004 vỠ“Cái Giá Trung Quốcâ€, diá»…n đạt, “Trung Quốc có thể chi phối má»i thứ? Tất nhiên không. MÄ© vẫn là nhà chế tác lá»›n nhất thế giá»›i, tạo ra 75% sản phẩm nó tiêu thụ, tuy thế là giảm từ 90% và o giữa các năm 1990. Các ngà nh công nghiệp đòi há»i ngân sách R&D và đầu tÆ° vốn khổng lồ, nhÆ° hà ng không vÅ© trụ, dược, và ôtô, vẫn có các cÆ¡ sở vững mạnh ở Hoa Kì … MÄ© chắc chắn sẽ tiếp tục được lợi từ sá»± bà nh trÆ°á»›ng của Trung Quốc.†Trừ phi MÄ© có thể đối phó vá»›i thách thức công nghiệp dà i hạn do cái giá Trung Quốc Ä‘á» ra trong rất nhiá»u lÄ©nh vá»±c, “nó sẽ bị mất quyá»n lá»±c kinh tế và ảnh hưởng.â€
Hay, diá»…n đạt theo cách khác, nếu những ngÆ°á»i MÄ© và Châu Âu muốn được lợi từ sá»± là m phẳng thế giá»›i và từ sá»± kết nối tất cả các thị trÆ°á»ng và các trung tâm tri thức, tất cả há» sẽ phải chạy Ãt nhất nhanh nhÆ° con sÆ° tá» nhanh nhất – và tôi nghi con sÆ° tỠđó sẽ là Trung Quốc, và tôi nghi là sẽ rất nhanh.
LỰC LÀM PHẲNG # 7
XÂU CHUỖI CUNG [SUPPLY-CHAINING]
Ăn Sushi ở Arkansas
Tôi chÆ°a bao giá» hiểu rõ má»™t chuá»—i cung nhìn ra sao trong hoạt Ä‘á»™ng cho đến khi tôi thăm tổng hà nh dinh Wal-Mart ở Bentonville, Arkansas. Các chủ nhà Wal-Mart đã dẫn tôi đến má»™t trung tâm phân phối rá»™ng 1,2 triệu foot vuông [111.480 m2], chúng tôi leo lên má»™t chòi quan sát và theo dõi cuá»™c biểu diá»…n. Ở má»™t bên toà nhà , rất nhiá»u xe moóc trắng của Wal-Mart Ä‘ang hạ các thùng hà ng từ cả ngà n nhà cung cấp khác nhau. Các thùng to và nhỠđược dẫn lên má»™t băng tải ở má»—i cầu tải. Các băng tải nhá» nà y dẫn và o má»™t băng tải lá»›n hÆ¡n, giống nhÆ° các con suối đổ và o má»™t con sông hùng vÄ©. Hai mÆ°Æ¡i bốn giá» má»™t ngà y, bảy ngà y má»™t tuần, các xe moóc của các nhà cung cấp đổ và o mÆ°á»i hai dặm suối băng tải, và các suối băng tải đổ và o con sông Wal-Mart khổng lồ của các sản phẩm được đóng thùng. Song đó chỉ là má»™t ná»a cuá»™c biểu diá»…n. Khi dòng sông Wal-Mart chảy, má»™t con mắt Ä‘iện tá» Ä‘á»c mã vạch trên má»—i thùng trên Ä‘Æ°á»ng của nó đến bên kia toà nhà . Ở đó, dòng sông lại toả ra hà ng trăm con kênh. Các cánh tay Ä‘iện tá» từ má»—i con kênh thò ra và hÆ°á»›ng dẫn các thùng- được các cá»a hà ng Wal-Mart cá biệt đặt hà ng- ra khá»i dòng sông chÃnh và chuyển sang con kênh của mình, nÆ¡i má»™t băng tải khác di chúng và o má»™t xe tải Wal-Mart Ä‘ang chá» sẵn, rồi cấp táºp chuyển các sản phẩm nà y lên các kệ hà ng của má»™t cá»a hà ng Wal-Mart cá biệt nà o đó trong nÆ°á»›c. Tại đó, má»™t ngÆ°á»i tiêu dùng sẽ lấy má»™t trong các sản phẩm nà y khá»i kệ hà ng, và nhân viên thu tiá»n sẽ [dùng máy Ä‘á»c] quét qua nó, và o thá»i Ä‘iểm Ä‘iá»u đó xảy ra, má»™t tÃn hiệu sẽ được tạo ra. TÃn hiệu đó sẽ truyá»n qua mạng lÆ°á»›i Wal-Mart đến nhà cung cấp sản phẩm đó - dù nhà máy của nhà cung cấp ở ven biển Trung Quốc hay miá»n biển Maine. TÃn hiệu đó sẽ hiện lên mà n hình máy tÃnh của nhà cung cấp và nhắc ông ta sản xuất ra má»™t món hà ng khác và chuyển nó qua chuá»—i cung Wal-Mart, và toà n bá»™ chu kì sẽ lặp lại lần nữa. NhÆ° thế ngay sau khi tay bạn lấy má»™t sản phẩm từ kệ hà ng của cá»a hà ng Wal-Mart địa phÆ°Æ¡ng xuống và đi ra quầy trả tiá»n thì má»™t cánh tay cÆ¡ khà bắt đầu là m ra má»™t món hà ng khác ở đâu đó trên thế giá»›i. Hãy gá»i nó là “Giao hưởng Wal-Mart gồm nhiá»u phần - không có kết thúc. Nó chỉ chÆ¡i Ä‘i chÆ¡i lại 24/7/365: giao, phân loại, đóng gói, phân phối, mua, sản xuất, đặt hà ng, giao, phân loại, …
Chỉ má»™t công ti, Hewlett-Packard, bán bốn trăm ngà n máy tÃnh qua bốn ngà n cá»a hà ng Wal-Mart khắp thế giá»›i má»™t ngà y trong mùa Giáng sinh, đòi há»i HP Ä‘iá»u chỉnh chuá»—i cung của mình, để đảm bảo rằng tất cả các chuẩn của nó giao tiếp vá»›i các chuẩn của Wal-Mart, sao cho các máy tÃnh nà y chảy êm ả và o con sông Wal-Mart, và o các kênh Wal-Mart, và o các cá»a hà ng Wal-Mart.
Khả năng Wal-Mart chÆ¡i hay bản giao hưởng nà y ở quy mô toà n cầu- chuyển 2,3 tỉ thùng carton hà ng hoá má»™t năm xuôi theo chuá»—i cung đến các cá»a hà ng của nó – đã biến nó thà nh thà dụ quan trá»ng nhất của cái là m phẳng tiếp theo mà tôi muốn thảo luáºn, tôi gá»i nó là xâu chuá»—i cung. Xâu chuá»—i cung là phÆ°Æ¡ng pháp cá»™ng tác theo chiá»u ngang- giữa các nhà cung cấp, nhà bán lẻ, và khách hà ng - để tạo giá trị. Xâu chuá»—i cung là do thế giá»›i phẳng là m cho có thể và bản thân nó là má»™t cái là m phẳng to lá»›n, vì các chuá»—i cung nà y cà ng tăng và sinh sôi, chúng cà ng thúc đẩy sá»± thÃch nghi các tiêu chuẩn chung giữa các công ti (sao cho má»—i liên kết của má»i chuá»—i cung có thể giao tiếp vá»›i chuá»—i tiếp theo), chúng loại bá» cà ng nhiá»u Ä‘iểm ma sát ở biên giá»›i, hiệu quả của má»™t công ti cà ng được nhiá»u công ti khác là m theo, và chúng cà ng thúc đẩy cá»™ng tác toà n cầu.
Vá»›i tÆ° cách ngÆ°á»i tiêu dùng, ta thÃch các chuá»—i cung, vì chúng cho chúng ta má»i loại hà ng hoá- từ già y tennis đến laptop- vá»›i giá thấp và thấp hÆ¡n. Äó là cách Wal-Mart trở thà nh nhà bán lẻ lá»›n nhất thế giá»›i. NhÆ°ng vá»›i tÆ° cách công nhân, đôi khi chúng ta có thái Ä‘á»™ nÆ°á»›c đôi hoặc thù địch vá»›i các chuá»—i cung, bởi vì chúng đặt ta và o áp lá»±c cao và cao hÆ¡n để cạnh tranh, cắt chi phÃ, và v.v., đôi khi, cắt lÆ°Æ¡ng và phúc lợi. Äó là vì sao Wal-Mart trở thà nh má»™t trong các công ti gây tranh cãi nhất thế giá»›i. Không công ti nà o hữu hiệu hÆ¡n vá» cải thiện chuá»—i cung của mình (và vì thế là m phẳng thế giá»›i) bằng Wal-Mart; và không công ti nà o biểu hiện hoà n hảo sá»± căng thẳng mà chuá»—i cung gây ra giữa ngÆ°á»i tiêu dùng trong chúng ta và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng trong chúng ta hÆ¡n Wal-Mart. Má»™t bà i báo ngà y 30-9-2002 trong Computerwold đã tổng kết vai trò then chốt của Wal-Mart: “Joseph R. Eckroth Jr., CIO của Mattel Inc. nói ‘Là má»™t nhà cung cấp cho Wal-Mart là con giao hai lưỡi. Há» là má»™t kênh phi thÆ°á»ng nhÆ°ng là má»™t khách hà ng khó nhai. HỠđòi há»i sá»± xuất sắc.’ Nó là má»™t bà i há»c mà El Segundo, nhà sản xuất đồ chÆ¡i ở California và hà ng ngà n nhà cung cấp khác đã há»c nhÆ° nhà bán lẻ lá»›n nhất thế giá»›i, Wal-Mart Stores Inc., đã xây dá»±ng má»™t hệ thống quản là kho hà ng và chuá»—i cung thách thức bá»™ mặt kinh doanh. Bằng đầu tÆ° sá»›m và nhiá»u và công nghệ mÅ©i nhá»n để nháºn diện và theo dõi việc bán ở mức từng món hà ng, nhà bán lẻ khổng lồ ở Betonville, Arkansas đã biến hạ tầng IT của nó thà nh Æ°u thế cạnh tranh chủ yếu, việc đã được nghiên cứu và sao chép bởi các công ti khắp thế giá»›i. ‘Chúng tôi coi Wal-Mart nhÆ° nhà điá»u hà nh chuá»—i cung giá»i nhất má»i thá»i,’ Pete Abel, giám đốc bán lẻ ở công ti tÆ° vấn công nghệ cao AMR Inc. ở Boston, nói.â€
Äể theo Ä‘uổi chuá»—i cung hữu hiệu nhất thế giá»›i, Wal-Mart đã chất đống má»™t danh mục xúc phạm kinh doanh qua nhiá»u năm đã là m cho công ti bị mang tiếng xấu và cháºm bắt đầu Ä‘á» cáºp đến má»™t cách có ý nghÄ©a. NhÆ°ng vai trò của nó nhÆ° má»™t trong mÆ°á»i lá»±c là m phẳng thế giá»›i là không thể chối cãi, và để nắm được việc nà y mà tôi đã quyết định là m cuá»™c hà nh hÆ°Æ¡ng riêng đến Bentonville. Tôi không biết vì sao, nhÆ°ng trên chuyến bay từ La Guardia, tôi nghÄ©, tôi thá»±c sá»± muốn ăn má»™t chút sushi tối nay. NhÆ°ng ở đâu tôi tìm thấy sushi ở tây bắc Arkansas? Và cho dù tôi tìm thấy, tôi có muốn ăn nó không? Anh có thể thá»±c sá»± tin và o lÆ°Æ¡n ở Arkansas?
Khi tôi đến Hilton gần đại bản doanh Wal-Mart, tôi sững sỠđể thấy, nhÆ° má»™t ảo ảnh, má»™t hiệu ăn Nháºt Bản khổng lồ bán sushi ngay sát cạnh. Khi tôi nói vá»›i nhân viên tiếp tân lo phòng rằng tôi chẳng bao giá» cho là mình có món sushi ở Betonville, anh ta bảo tôi, “Chúng tôi có ba hiệu ăn Nháºt nữa sắp khai trÆ°Æ¡ng.â€
Nhiá»u hiệu ăn Nháºt ở Bentonville?
Cầu vá» sushi ở Arkansas không phải là ngẫu nhiên. Nó liên quan đến sá»± thá»±c là xung quanh các văn phòng Wal-Mart, những ngÆ°á»i bán hà ng đã dá»±ng các hoạt Ä‘á»™ng [sản xuất] của hỠđể gần tà u mẹ. Thá»±c váºy, khu vá»±c nà y được biết đến nhÆ° “Vendorville†[thà nh phố ngÆ°á»i bán hà ng]. Äiá»u kinh ngạc vá» tổng hà nh dinh của Wal-Mart là , nó là nhÆ° váºy, phải, Wal-Mart mà . Các văn phòng công ti được nhồi nhét và o má»™t nhà kho được cấu trúc lại. Khi chúng tôi qua má»™t toà nhà lá»›n là m bằng tôn múi, tôi hình dung nó là xưởng bảo trì. “Äó là các văn phòng quốc tế của chúng tôi,†chủ nhà của tôi, phát ngôn viên Willian Wertz, nói. Các dãy phòng công ti trong các văn phòng ở mức dÆ°á»›i các văn phòng của hiệu trưởng, hiệu phó, và cố vấn trưởng của trÆ°á»ng trung há»c công của con gái tôi -trÆ°á»›c khi nó được tu sá»a lại. Khi bạn Ä‘i qua tiá»n sảnh, bạn thấy các ô hình khối nhá» nÆ¡i các nhà cung cấp tiá»m năng chà o hà ng của há» cho những ngÆ°á»i mua Wal-Mart. Má»™t có các máy khâu khắp trên bà n, ngÆ°á»i khác có những búp bê, ngÆ°á»i khác nữa có áo sÆ¡ mi nữ. Có cảm giác nhÆ° má»™t sá»± lai tạp giữa Sam’s Club và chợ có mái che ở Damascus. Các cổ đông Wal-Mart chú ý: Công ti hoà n toà n không lãng phà tiá»n của cổ đông cho sá»± rÆ°á»m rà , hoa mÄ©.
NhÆ°ng là m sao mà nhiá»u tÆ° duy đổi má»›i đến váºy –tÆ° duy đã tạo lại hình dáng phong cảnh kinh doanh của thế giá»›i theo nhiá»u cách- lại nảy sinh từ má»™t chá»— ao tù nÆ°á»›c Ä‘á»ng Li’l Abner* nhÆ° váºy? Nó thá»±c sá»± là thà dụ cổ Ä‘iển của má»™t hiện tượng mà tôi thÆ°á»ng chỉ ra ở cuốn sách nà y: hệ số phẳng. Công ti bạn hay nÆ°á»›c bạn cà ng có Ãt nguồn lá»±c tá»± nhiên, thì bạn sẽ cà ng Ä‘Ã o sâu và o trong mình để đổi má»›i sáng tạo nhằm sống sót. Wal-Mart trở thà nh nhà bán lẻ lá»›n nhất thế giá»›i bởi vì nó mặc cả chi li vá»›i bất cứ ai nó tiếp xúc vá»›i. NhÆ°ng đừng lầm lẫn má»™t Ä‘iá»u: Wal-Mart cÅ©ng trở thà nh số má»™t bởi vì công ti nhá», dân quê, tỉnh lẻ nà y ở tây bắc Arkansas đã chấp nháºn công nghệ má»›i khéo léo hÆ¡n và nhanh hÆ¡n bất cứ đối thủ cạnh tranh nà o của nó. Và nó vẫn thế.
David Glass, CEO của công ti từ 1988 đến 2000, đã giám sát nhiá»u đổi má»›i là m cho Wal-Mart là nhà bán lẻ lá»›n nhất và sinh lá»i nhất hà nh tinh. Tạp chà Fortune má»™t lần đã gán cho ông cái tên “CEO bị đánh giá thấp nhất từ trÆ°á»›c đến giá»â€ vì cách thầm lặng mà ông xây dá»±ng trên tầm nhìn của Sam Walton. Äối vá»›i chuá»—i cung David Glass là cái Bill Gates là đối vá»›i xá» là văn bản. Khi Wal-Mart má»›i chỉ bắt đầu ở bắc Arkansas và o các năm 1960, Glass giải thÃch, nó muốn trở thà nh má»™t hãng bán lẻ giá rẻ. NhÆ°ng và o những ngà y đó, má»i hãng bán lẻ Ä‘á»u lấy hà ng từ cùng các nhà bán buôn, thế nên không có cách nà o để có lợi thế vá»›i các đối thủ cạnh tranh. Cách duy nhất Wal-Mart có thể có lợi thế, ông nói, là đi mua hà ng của mình vá»›i số lượng lá»›n trá»±c tiếp từ các nhà sản xuất. NhÆ°ng đã không hiệu quả đối vá»›i các nhà sản xuất Ä‘i giao hà ng cho vô số cá»a hà ng Wal-Mart rải rác khắp nÆ¡i, thế nên Wal-Mart thà nh láºp má»™t trung tâm phân phối mà tất cả các nhà sản xuất có thể giao hà ng của há» tại đó, và sau đó Wal-Mart dùng các xe tải riêng của mình phân phối các hà ng hoá đó đến các cá»a hà ng của nó. Toán há»c hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° thế nà y: Trung bình tốn hÆ¡n khoảng 3 phần trăm để Wal-Mart duy trì trung tâm phân phối riêng của nó. NhÆ°ng hoá ra, Glas nói, việc cắt các nhà bán buôn và mua trá»±c tiếp từ các nhà sản xuất trung bình tiết kiệm được 5 phần trăm, nhÆ° thế cho phép Wal-Mart cắt chi phà trung bình 2 phần trăm và rồi bù và o bằng khối lượng.
Má»™t khi đã thiết láºp phÆ°Æ¡ng pháp cÆ¡ bản mua trá»±c tiếp từ các nhà sản xuất để được bá»›t giá nhiá»u nhất có thể, Wal-Mart táºp trung không mệt má»i và o ba thứ. Thứ nhất, là m việc vá»›i các nhà sản xuất để khiến há» cắt cà ng nhiá»u chi phà cà ng tốt. Thứ hai, lo cho chuá»—i cung của nó từ các nhà sản xuất đó, bất cứ hỠở đâu trên thế giá»›i, đến các trung tâm phân phối Wal-Mart, để là m cho nó cà ng có chi phà thấp và trÆ¡n tru cà ng tốt. Thứ ba, liên tục cải thiện các hệ thống thông tin của Wal-Mart, để biết chÃnh xác các khách hà ng của nó đã mua gì và có thể Ä‘Æ°a thông tin đó đến tất cả các nhà sản xuất, nhÆ° thế các kệ hà ng luôn có sẵn đúng các mặt hà ng và o đúng lúc.
Wal-Mart nhanh chóng nháºn ra rằng nếu nó có thể tiết kiệm tiá»n bằng mua trá»±c tiếp từ các nhà sản xuất, liên tục đổi má»›i để cắt chi phà váºn hà nh chuá»—i cung của nó, và giữ cho các kho hà ng của nó thấp bằng há»c nhiá»u hÆ¡n vá» các khách hà ng của nó, má»i lúc nó có thể đánh bại các đối thủ cạnh tranh vá» giá. Äã chẳng có mấy lá»±a chá»n khi ngồi ở Betonville, Arkansas.
“Là do chúng tôi xây dá»±ng toà n bá»™ logistics [cung ứng háºu cần] và các hệ thống riêng của mình là bởi vì chúng tôi ở nÆ¡i rất hẻo lánh,†Jay Allen, phó chủ tịch cấp cao vá» sá»± vụ công ti, nói. “Nó thá»±c ra là má»™t thị trấn nhá». Nếu bạn muốn nhá» bên thứ ba lo vá» logistics, đó là việc không thể. Thuần tuý là chuyện sống còn. Bây giá» tất cả sá»± chú ý mà chúng tôi nháºn được là má»™t giả thiết rằng giá thấp của chúng tôi là do quy mô của chúng tôi hay chúng tôi mua hà ng từ Trung Quốc hay chúng tôi có khả năng ra Ä‘iá»u kiện cho các nhà cung cấp. Sá»± thá»±c là , giá thấp là do tÃnh hiệu quả mà Wal-Mart đã đầu tÆ° và o- hệ thống và văn hoá. Äó là má»™t văn hoá chi phà rất thấp, [nhÆ°ng] tất cả do hoà n cảnh bắt buá»™c, tất yếu sinh ra.â€
Chuá»—i cung cà ng tăng lên, Walton và Glass cà ng hiểu rằng quy mô và hiệu quả là chìa khoá cho toà n bá»™ việc kinh doanh của há». Diá»…n đạt má»™t cách Ä‘Æ¡n giản, chuá»—i cung của há» cà ng có quy mô và phạm vi, há» cà ng bán nhiá»u thứ vá»›i giá Ãt hÆ¡n cho cà ng nhiá»u khách hà ng, há» cà ng có tác Ä‘á»™ng đòn bẩy vá»›i các nhà cung cấp để đẩy giá còn xuống nữa, há» cà ng bán nhiá»u hÆ¡n cho nhiá»u khách hà ng hÆ¡n, chuá»—i cung của há» cà ng có quy mô và phạm vi lá»›n hÆ¡n, há» cà ng thu được nhiá»u lợi nhuáºn hÆ¡n cho các cổ đông của hỠ…
Sam Walton là cha đẻ của văn hoá đó, nhÆ°ng khó khăn, tất yếu là mẹ của nó, và con cái nó hoá ra là má»™t bá»™ máy chuá»—i cung thon thả, là nh nghá». Năm 2004, Wal-Mart mua khoảng 260 tỉ $ hà ng hoá và váºn hà nh nó qua má»™t chuá»—i cung gồm 108 trung tâm phân phối khắp Hoa Kì, phục vụ 3.000 siêu thị Wal-Mart ở MÄ©.
Những năm đầu, “chúng tôi còn nhá» - 4 hay 5 phần trăm của Sears và Kmart,†Glass nói. “Nếu bạn nhá» thế, bạn dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng, thế nên cái chúng tôi muốn là m nhiá»u hÆ¡n bất cứ thứ gì khác là tăng thị phần. Chúng tôi phải bán rẻ hÆ¡n những ngÆ°á»i khác. Nếu tôi có thể giảm từ 3 xuống 2 phần trăm chi phà váºn hà nh các trung tâm phân phối của chúng tôi, tôi có thể giảm giá bán lẻ và tăng thị phần của tôi lên và sau đó không dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng đối vá»›i bất kì ai. NhÆ° thế bất cứ hiệu quả nà o chúng tôi tạo ra, chúng tôi Ä‘á»u chuyển cho khách hà ng.â€
Thà dụ, sau khi các nhà sản xuất đã dỡ hà ng của hỠở trung tâm phân phối Wal-Mart, Wal-Mart cần giao các mặt hà ng đó theo các cụm nhá» cho má»—i siêu thị của nó. NhÆ° thế Wal-Mart có các xe tải Ä‘i khắp nÆ°á»›c MÄ©. Walton nhanh chóng nháºn ra rằng nếu ông kết nối các lái xe của mình bằng radio và vệ tinh, sau khi há» dỡ hà ng ở má»™t siêu thị Wal-Mart nà o đó, xe có thể Ä‘i và i dặm nữa để lấy hà ng từ má»™t nhà sản xuất, thế nên há» không quay vá» vá»›i xe không và nhÆ° thế Wal-Mart có thể tiết kiệm chi phà từ nhà sản xuất đó. Và i xu ở đây, mấy xu ở đó, và kết quả là khối lượng, phạm vi, quy mô nhiá»u hÆ¡n.
Trong cải thiện chuá»—i cung của mình, Wal-Mart không để mối liên kết nà o không bị đụng tá»›i. Trong khi tôi Ä‘i xem trung tâm phân phối Wal-Mart tại Bentonville, tôi để ý thấy má»™t số thùng quá to để Ä‘i lên băng tải và được các nhân viên Wal-Mart lái các xe tải mini, Ä‘eo tai nghe, di chuyển trên các pallet. Má»™t máy tÃnh theo dõi má»—i nhân viên kéo được bao nhiêu pallet má»™t giỠđể xếp lên các xe tải cho các siêu thị khác nhau, và má»™t giá»ng nói máy tÃnh bảo má»—i ngÆ°á»i trong số há» liệu hỠđạt hay chÆ°a đạt kế hoạch. “Bạn có thể chá»n giá»ng nói máy tÃnh là giá»ng Ä‘Ã n ông hay giá»ng phụ nữ, và bạn có thể chá»n tiếng Anh hay tiếng Tây Ban Nha,†Rollin Ford, phó chủ tịch Ä‘iá»u hà nh của Wal-Mart, ngÆ°á»i giám sát chuá»—i cung và hÆ°á»›ng dẫn tôi Ä‘i thăm, giải thÃch.
Và i năm trÆ°á»›c, những ngÆ°á»i di chuyển pallet nà y nháºn những chỉ thị viết trên giấy vá» việc lôi pallet nà o đó ở đâu và xếp nó lên xe tải nà o, nhÆ°ng Wal-Mart khám phá ra rằng cấp cho há» má»™t tai nghe để Ä‘eo vá»›i giá»ng nói máy tÃnh tháºt để chỉ dẫn há», các lái xe có thể dùng cả hai tay và không phải mang các mẩu giấy. Và bằng khiến giá»ng nói liên tục nhắc nhở há» liệu há» vượt hay chÆ°a đạt sá»± mong đợi, “chúng tôi tăng năng suấtâ€, Ford nói. ChÃnh hà ng triệu đổi má»›i nho nhá» nhÆ° thế nà y là cái là m cho chuá»—i cung của Wal-Mart khác biệt.
NhÆ°ng, Glass nói, Ä‘á»™t phá thá»±c sá»± là khi Wal-Mart nháºn ra rằng trong khi nó phải là má»™t ngÆ°á»i mặc cả cứng rắn vá»›i các nhà sản xuất vá» giá, đồng thá»i cả hai phải cá»™ng tác để tạo ra giá trị cho nhau theo chiá»u ngang nếu Wal-Mart sẽ tiếp tục giữ chi phà giảm. Wal-Mart là má»™t trong những công ti đầu tiên Ä‘Æ°a máy tÃnh và o để theo dõi bán hà ng và hà ng tồn của siêu thị và là công ti đầu tiên phát triển má»™t mạng tin há»c hoá nhằm chia sẻ thông tin vá»›i các nhà cung cấp. Là thuyết của Wal-Mart là , má»—i ngÆ°á»i có cà ng nhiá»u thông tin vá» khách hà ng nhấc mặt hà ng nà o khá»i kệ hà ng, việc mua hà ng của Wal-Mart cà ng hiệu quả, các nhà cung cấp của nó có thể thÃch ứng cà ng nhanh hÆ¡n đối vá»›i sá»± thay đổi cầu của thị trÆ°á»ng.
1983, Wal-Mart đầu tÆ° các máy thanh toán Ä‘iểm bán hà ng [Point-of-Sale:POS], đồng thá»i kéo doanh số lên và theo dõi giảm hà ng tồn để tái cấp hà ng nhanh chóng. Bốn năm sau, nó lắp đặt má»™t hệ thống vệ tinh quy mô lá»›n nối tất cả các siêu thị vá» tổng hà nh dinh công ti, cấp dữ liệu tồn kho thá»i gian thá»±c cho hệ thống máy tÃnh táºp trung của Wal-Mart và dá»n Ä‘Æ°á»ng cho má»™t chuá»—i cung được bôi trÆ¡n bởi thông tin và thúc mạnh đến nguyên tá» cuối cùng của tÃnh hiệu quả. Má»™t nhà cung cấp lá»›n bây giá» có thể nối và o hệ thống extranet riêng, Retail Link, của Wal-Mart để xem chÃnh xác các sản phẩm của nó được bán ra sao và khi có thể cần để tăng sản xuất.
“Mở cÆ¡ sở dữ liệu bán và kho hà ng cho các nhà cung cấp là cái biến Wal-Mart thà nh tổ chức mạnh hiện nay, Rena Granofsky há»™i viên cấp cao ở J. C. Williams Group Ltd., má»™t hãng tÆ° vấn bán lẻ ở Toronto, nói trong bà i báo 2002 Computerworld vá» Wal-Mart. “Trong khi đối thủ cạnh tranh bảo vệ thông tin bán hà ng, Wal-Mart tiếp cáºn các nhà cung cấp của mình cứ nhÆ° há» là các há»™i viên, không nhÆ° các đối thủ, Granofsky nói. Bằng thá»±c hiện chÆ°Æ¡ng trình láºp kế hoạch, láºp dá»± báo cá»™ng tác (CPRF), Wal-Mart bắt đầu má»™t chÆ°Æ¡ng trình kho hà ng vừa khá»›p thá»i gian (just-in-time) là m giảm chi phà váºn chuyển cho cả nhà bán lẻ lẫn các nhà cung cấp của nó. ‘Có rất Ãt hà ng tồn trong chuá»—i cung bởi vì hệ thống đó,’ Granofsky nói.†Nhá» tÃnh hiệu quả của riêng chuá»—i cung của nó, chi phà hà ng hoá của Wal-Mart Æ°á»›c lượng 5 đến 10 phần trăm Ãt hÆ¡n chi phà của hầu hết các đối thủ cạnh tranh của nó.
Hiện nay, trong đổi má»›i gần nhất vá» chuá»—i cung, Wal-Mart đã Ä‘Æ°a ra chip RFID (Radio Frequency IDentification: Nháºn diện Tần số Vô tuyến), gắn và o má»—i pallet và thùng hà ng đến Wal-Mart, thay cho mã vạch cần phải được quét từng cái má»™t và có thể bị rách hay vấy bẩn. Tháng Sáu 2003, Wal-Mart đã thông báo cho má»™t trăm nhà cung cấp hà ng đầu của nó là và o 1-1-2005, tất cả các pallet và thùng mà há» giao cho các trung tâm phân phối Wal-Mart phải được gắn các thẻ RFID. (Theo RFID Journal, “RFID là má»™t từ khái quát cho các công nghệ dùng sóng vô tuyến để tá»± Ä‘á»™ng nháºn diện ngÆ°á»i hay đồ váºt. Có nhiá»u phÆ°Æ¡ng pháp nháºn diện, nhÆ°ng phÆ°Æ¡ng pháp phổ biến nhất là lÆ°u má»™t dãy số nháºn diện ngÆ°á»i hay đồ váºt, và có lẽ các thông tin khác, trên má»™t vi mạch gắn vá»›i má»™t anten- chip và anten cùng nhau được gá»i là má»™t transponder [máy phát lại] hay má»™t thẻ RFID. Anten cho phép chip phát thông tin nháºn diện cho má»™t máy Ä‘á»c. Máy Ä‘á»c biến sóng vô tuyến được phản xạ lại từ thẻ RFID thà nh thông tin số sau đó có thể chuyển qua máy tÃnh có thể táºn dụng nó.â€) RFID sẽ cho phép Wal-Mart theo dõi bất cứ pallet hay thùng nà o ở má»i giai Ä‘oạn của chuá»—i cung của nó và biết chÃnh xác bên trong có sản phẩm nà o từ nhà sản xuất nà o, vá»›i thá»i gian hết hạn nà o. Nếu má»™t món hà ng tạp phẩm phải được cất ở má»™t nhiệt Ä‘á»™ nhất định, thẻ RFID sẽ nói cho Wal-Mart khi nhiệt Ä‘á»™ quá cao hay quá thấp. Bởi vì má»—i thẻ nà y tốn cỡ 20¢, Wal-Mart bây giá» dà nh chúng cho các thùng to và pallet, chứ không phải từng món hà ng. NhÆ°ng đây rõ rà ng là là n sóng của tÆ°Æ¡ng lai.
“Khi có RFID,†Rollin Ford phó chủ tịch cung ứng của Wal-Mart nói, “bạn thấu hiểu hÆ¡n.†Bạn có thể cho biết tháºm chà nhanh hÆ¡n, thứ Sáu các siêu thị nà o bán nhiá»u dầu gá»™i đầu hÆ¡n và chủ Nháºt siêu thị nà o, và liệu ngÆ°á»i gốc Tây Ban Nha thÃch mua nhiá»u và o tối thứ Bảy hÆ¡n là thứ Hai ở các siêu thị lân cáºn. “Khi tất cả thông tin nà y được nạp và o các mô hình cầu của chúng tôi, chúng tôi có thể trở nên hiệu quả hÆ¡n vá» khi nà o sản xuất [ra má»™t sản phẩm] và khi nà o giao nó rồi đặt nó và o chÃnh xác đúng chá»— trong xe tải sao cho nó có thể chảy hiệu quả hÆ¡n,†Ford nói thêm. “Chúng tôi thÆ°á»ng đã phải đếm từng món, và việc quét Ä‘á»c nó [ở đầu nháºn] là chá»— tắc nghẽn. Bây giá» [vá»›i RFID], chúng tôi chỉ Ä‘á»c toà n bá»™ pallet, và nó bảo có tất cả ba chục món bạn đã đặt và má»—i thùng cho bạn biết, ‘Tôi là thế nà y và tôi cảm thấy thế nà y, mà u của tôi là thế nà y, tôi ở trong tình trạng tốt’ – cho nên nó là m cho việc tiếp nháºn dá»… hÆ¡n rất nhiá»u.†Jeannie Tharrington phát ngôn viên của Procter & Gamble nói cho tá» trá»±c tuyến Salon.com (20-9-2004) vá» nÆ°á»›c Ä‘i của Wal-Mart đến RFID: “Chúng tôi thấy việc nà y có lợi cho toà n bá»™ chuá»—i cung. Ngay bây giá» các mức hết tồn kho của chúng tôi là cao hÆ¡n chúng tôi muốn và chắc chắn cao hÆ¡n mức ngÆ°á»i tiêu dùng muốn, và tôi nghÄ© công nghệ nà y có thể giúp chúng tôi giữ các sản phẩm trên kệ thÆ°á»ng xuyên hÆ¡n.†RFID sẽ cÅ©ng cho phép sắp xếp chuá»—i cung lại nhanh hÆ¡n khi đối phó vá»›i các sá»± kiện.
Trong các cÆ¡n bão, các quan chức Wal-Mart bảo tôi, Wal-Mart biết là ngÆ°á»i ta ăn các thứ nhÆ° Pop-Tarts – các món ăn dá»… trữ, để lâu được –nhiá»u hÆ¡n và các siêu thị của há» cÅ©ng bán trò chÆ¡i trẻ em không cần Ä‘iện và có thể thay thế TV nhiá»u hÆ¡n. Nó cÅ©ng biết là khi bão đến, ngÆ°á»i ta có xu hÆ°á»›ng uống nhiá»u bia hÆ¡n. NhÆ° thế má»™t phút sau khi nhà dá»± báo thá»i tiết của Wal-Mart nói cho tổng hà nh dinh rằng má»™t cÆ¡n bão Ä‘ang đến Florida, chuá»—i cung của nó tá»± Ä‘á»™ng Ä‘iá»u chỉnh má»™t cÆ¡ cấu hà ng hợp vá»›i bão cho các siêu thị ở Florida – ban đầu nhiá»u bia hÆ¡n, sau đó nhiá»u Pop-Tart hÆ¡n.
Wal-Mart liên tục tìm cách má»›i để cá»™ng tác vá»›i các khách hà ng của mình. Má»›i gần đây, nó là m cả ngân hà ng. Nó thấy ở các vùng có nhiá»u dân gốc Tây Ban Nha, nhiá»u ngÆ°á»i không có quan hệ vá»›i ngân hà ng và bị các quầy kà séc lấy tiá»n mặt [check-cashing] vá»›i giá cắt cổ. Cho nên Wal-Mart chà o cho há» check cashing lÆ°Æ¡ng, phiếu chuyển tiá»n, chuyển tiá»n, và tháºm chà các dịch vụ chi trả hoá Ä‘Æ¡n cho các khoản thông thÆ°á»ng nhÆ° Ä‘iện - tất cả vá»›i phà rất thấp. Wal-Mart có năng lá»±c ná»™i tại để là m việc đó cho nhân viên của nó và đơn giản chuyển nó thà nh má»™t việc kinh doanh bên ngoà i.
QUà NHIỀU VỀ MỘT CÃI Tá»T Äáng tiếc cho Wal-Mart, cÅ©ng các nhân tố thúc đẩy bản năng liên tục đổi má»›i của nó- sá»± cô láºp khá»i thế giá»›i, nhu cầu của nó Ä‘Ã o sâu và o bên trong mình, nhu cầu của nó để kết nối các vị trà hẻo lánh và o má»™t chuá»—i cung- cÅ©ng là rắc rối của nó. Hầu nhÆ° không nói quá Bentonville, Arkansas cô láºp thế nà o khá»i dòng chảy các cuá»™c tranh cãi vá» lao Ä‘á»™ng và nhân quyá»n, và dá»… hiểu là m sao công ti cách li, bị ám ảnh vá» giá rẻ nà y có thể đã Ä‘i quá ở má»™t số táºp quán của nó.
Sam Walton đã nuôi dưỡng không chỉ má»™t loại truy tìm liên tục tÃnh hiệu quả để cải thiện chuá»—i cung của Wal-Mart mà cả má»™t mức Ä‘á»™ của má»™t thá»i kì không thÆ°Æ¡ng xót. Tôi nói vá» má»i thứ từ táºp quán má»›i bà y ra của Wal-Mart vá» giữ các công nhân là m đêm trong các siêu thị của nó, đến cho phép các công ti bảo dưỡng cho nó dùng những ngÆ°á»i nháºp cÆ° bất hợp pháp là m ngÆ°á»i trông nom, đến vai trò của nó vá»›i tÆ° cách bị Ä‘Æ¡n trong vụ kiện nhân quyá»n lá»›n nhất trong lịch sá», đến sá»± từ chối của nó để đặt các tạp chà nà o đó- nhÆ° Playboy- trên các kệ hà ng của nó, ngay cả ở các thị trấn nhá» nÆ¡i Wal-Mart là cá»a hà ng lá»›n duy nhất. Äấy là tất cả ngoà i sá»± thá»±c rằng má»™t số đối thủ cạnh tranh lá»›n nhất của Wal-Mart than phiá»n rằng há» phải cắt các phúc lợi y tế và tạo ra má»™t tầng lá»›p lÆ°Æ¡ng thấp hÆ¡n để cạnh tranh vá»›i Wal-Mart, trả lÆ°Æ¡ng thấp hÆ¡n và bảo đảm [phúc lợi] Ãt hÆ¡n hầu hết các công ti lá»›n (sẽ bà n vá» việc nà y muá»™n hÆ¡n). Ta chỉ có thể hi vá»ng rằng tất cả tiếng xấu mà Wal-Mart nháºn được và i năm vừa qua sẽ buá»™c nó hiểu rằng có ranh giá»›i tế nhị giữa má»™t chuá»—i cung toà n cầu siêu hiệu quả giúp ngÆ°á»i ta tiết kiệm tiá»n và cải thiện cuá»™c sống của há» và má»™t chuá»—i cung theo Ä‘uổi cắt chi phà và lãi gá»™p đến mức bất cứ lợi Ãch xã há»™i nà o được má»™t tay mang biếu, bị tay khác lấy mất.
Wal-Mart là Trung Quốc của các công ti. Nó có rất nhiá»u tác dụng đòn bẩy để có thể nghiá»n nát bất cứ nhà cung cấp nà o đến ná»a xu cuối cùng. Và nó không há» do dá»± dùng năng lá»±c của nó để kÃch các nhà cung cấp nÆ°á»›c ngoà i và trong nÆ°á»›c của nó chống lẫn nhau.
Má»™t số nhà cung cấp tìm được cách thịnh vượng dÆ°á»›i áp lá»±c và trở nên tốt hÆ¡n ở cái há» là m. Nếu tất cả các nhà cung cấp của Wal-Mart bị Wal-Mart vắt kiệt, thì Wal-Mart sẽ không còn nhà cung cấp nà o. Cho nên hiển nhiên nhiá»u trong số há» phát đạt nhÆ° các đối tác của Wal-Mart. NhÆ°ng rõ rà ng má»™t số đã phải biến áp lá»±c giá không ngá»›t của Wal-Mart thà nh lÆ°Æ¡ng và phúc lợi thấp cho nhân viên của há» hay nhìn việc kinh doanh của há» di sang Trung Quốc, nÆ¡i chuá»—i cung của Wal-Mart hút 18 tỉ dollar hà ng hoá từ 5000 nhà cung cấp Trung Quốc. “Nếu Wal-Mart là má»™t ná»n kinh tế riêng, nó được xếp hạng là đối tác thÆ°Æ¡ng mại thứ tám của Trung Quốc, trên Nga, Úc, và Canada,†Xu Jun, phát ngôn viên của Wal-Mart Trung Quốc, nói cho China Business Weekly (29-11-2004).
Thế hệ kế tiếp đối vá»›i sá»± lãnh đạo của Sam Walton có vẻ nháºn ra rằng nó cần cả má»™t hình ảnh và má»™t thá»±c tại để sá»a. Wal-Mart sẽ Ä‘iá»u chỉnh đến đâu còn phải xem. NhÆ°ng khi tôi há»i CEO của Wal-Mart, H. Lee Scott Jr., trá»±c tiếp vá» các vấn Ä‘á» nà y, ông đã không lẩn tránh, thá»±c ra ông muốn nói vá» nó. “Cái tôi nghÄ© mình phải là m là thể chế hoá cảm nháºn nghÄ©a vụ nà y vá»›i xã há»™i theo cùng phạm vi nhÆ° chúng tôi đã thể chế hoá cam kết vá»›i khách hà ng,†Scott nói. “Thế giá»›i đã thay đổi và chúng tôi đã bá» lỡ Ä‘iá»u đó. Chúng tôi đã tin rằng ý định tốt và các cá»a hà ng tốt và giá tốt sẽ khiến ngÆ°á»i dân thứ lá»—i cho cái chúng tôi chÆ°a tốt, và chúng tôi đã sai.†Trong các lÄ©nh vá»±c nhất định, ông nói thêm, “chúng tôi không tốt nhÆ° chúng tôi phải là . Chúng tôi phải là m tốt hÆ¡n.â€
Má»™t xu hÆ°á»›ng mà Wal-Mart cứ khăng khăng nó không chịu trách nhiệm là offshoring chế tác. “Chúng ta sẽ khá hÆ¡n nhiá»u nếu có thể mua được hà ng hoá sản xuất ở Hoa Kì,†Glass nói. “Tôi mất hai năm Ä‘i quanh đất nÆ°á»›c nà y thá» khuyên ngÆ°á»i ta sản xuất ở đây. Chúng tôi sẽ trả nhiá»u hÆ¡n để mua ở đây bởi vì các cÆ¡ sở chế tác ở các thà nh phố đó [sẽ tạo việc là m cho] những ngÆ°á»i mua hà ng ở các siêu thị của chúng tôi. Sanyo đã có má»™t nhà máy tại đây [ở Arkansas] sản xuất TV cho Sears, và Sears cắt há» Ä‘i, cho nên há» quyết định đóng cá»a nhà máy và di phần sang Mexico và phần sang Châu Ã. Thống đốc bang chúng tôi há»i nếu chúng tôi có thể giúp. Chúng tôi quyết định sẽ mua máy TV của Sanyo [nếu há» giữ nhà máy ở Arkansas], và há» không muốn là m Ä‘iá»u đó. Há» muốn di chuyển nó, và [thống đốc] tháºm chà nói chuyện vá»›i gia đình [chủ ngÆ°á»i Nháºt] để thá» thuyết phục hỠở lại. Giữa các ná»— lá»±c của ông và của chúng tôi, chúng tôi thuyết phục hỠở lại. Bây giá» há» là nhà sản xuất TV lá»›n nhất thế giá»›i. Chúng tôi vừa mua máy thứ năm mÆ°Æ¡i triệu từ há». NhÆ°ng phần lá»›n ngÆ°á»i dân ở nÆ°á»›c nà y Ä‘Æ¡n thuần bá» quá trình sản xuất. Há» nói, ‘tôi muốn bán cho anh, nhÆ°ng tôi không muốn trách nhiệm vá» các toà nhà và các nhân viên [và chăm sóc ý tế]. Tôi muốn tìm nguồn từ nÆ¡i nà o đó khác’. Cho nên chúng tôi buá»™c phải tìm nguồn hà ng từ các nÆ¡i khác trên thế giá»›i.†Ông nói thêm, “ Má»™t trong các mối lo của tôi là , vá»›i việc sản xuất Ä‘i ra khá»i đất nÆ°á»›c nà y, rồi má»™t ngà y tất cả chúng ta sẽ bán hamburger cho nhau.â€
Cách tốt nhất để nếm vị vá» quyá»n lá»±c của Wal-Mart vá»›i tÆ° cách má»™t lá»±c là m phẳng toà n cầu là đi thăm Nháºt Bản.
Thuyá»n trưởng Matthew Calbraith Perry đã mở cá»a xã há»™i Nháºt phần lá»›n còn đóng đối vá»›i thế giá»›i PhÆ°Æ¡ng Tây và o ngà y 8-7-1853, khi ông đến Vịnh Edo (Tokyo) vá»›i bốn tà u hÆ¡i nÆ°á»›c mà u Ä‘en tua tủa súng đại bác. Theo Web site của Trung tâm Lịch sá» Hải quân, những ngÆ°á»i Nháºt, không biết rằng tà u hÆ¡i nÆ°á»›c đã từng tồn tại, đã bị sốc bởi cảnh tượng của chúng và nghÄ© chúng là “các con rồng phụt khói.†Thuyá»n trưởng Perry quay lại má»™t năm sau, và kà kết Hiệp Æ°á»›c Kanagawa vá»›i chÃnh quyá»n Nháºt, cho các tà u MÄ© tiếp cáºn đến các cảng Shimoda và Hakodate và mở lãnh sá»± quán MÄ© ở Shimda. Hiệp Æ°á»›c nà y dẫn đến sá»± bùng nổ thÆ°Æ¡ng mại giữa Nháºt Bản và Hoa Kì, giúp mở cá»a Nháºt Bản vá»›i thế giá»›i PhÆ°Æ¡ng Tây nói chung, và được ghi công rá»™ng rãi vá»›i việc khởi Ä‘á»™ng sá»± hiện đại hoá nhà nÆ°á»›c Nháºt Bản, vì ngÆ°á»i Nháºt đã nháºn ra há» lạc háºu đến thế nà o và gấp gáp Ä‘uổi kịp. Và hỠđã Ä‘uổi kịp. Trong rất nhiá»u lÄ©nh vá»±c, từ ô tô đến Ä‘iện tá» tiêu dùng đến máy công cụ, từ Walkman của Sony đến xe Lexus, ngÆ°á»i Nháºt đã há»c má»i bà i há»c từ các quốc gia PhÆ°Æ¡ng Tây và đi đến đánh bại chúng ta trong chÃnh trò chÆ¡i của chúng ta- trừ má»™t lÄ©nh vá»±c: bán lẻ, đặc biệt bán lẻ giá hạ. Nháºt Bản có thể là m cho các công ti Sony không giống ai khác, nhÆ°ng khi đến việc bán hạ giá chúng, phải, đó là chuyện khác.
Cho nên hầu nhÆ° chÃnh xác 150 năm sau khi Thuyá»n trưởng Perry kà hiệp Æ°á»›c đó, má»™t hiệp Æ°á»›c khác Ãt ngÆ°á»i biết hÆ¡n đã được kÃ, thá»±c ra là má»™t việc chung vốn kinh doanh. Gá»i nó là Hiệp Æ°á»›c Seiyu-Wal-Mart năm 2003. Không giống Thuyá»n trưởng Perry, Wal-Mart đã không Ä‘á»™t nháºp và o Nháºt Bản vá»›i tà u chiến. Uy tÃn của nó đã Ä‘i trÆ°á»›c, đó là vì sao nó được má»i bởi Seiyu, má»™t chuá»—i bán lẻ Nháºt váºt lá»™n má»™t cách vô vá»ng để thuần hoá công thức Wal-Mart ở Nháºt Bản, má»™t nÆ°á»›c khét tiếng vì chống lại các siêu thị thùng lá»›n bán giá hạ. Khi tôi Ä‘i tà u siêu tốc từ Tokyo đến Numazu, Nháºt Bản, địa Ä‘iểm mà siêu thị Seiyu đầu tiên sá» dụng các phÆ°Æ¡ng pháp Wal-Mart nằm cách Shimoda và lãnh sá»± quán MÄ© đầu tiên khoảng má»™t trăm dặm, ngÆ°á»i phiên dịch của New York Times chỉ ra cho tôi. Có lẽ Thuyá»n trưởng Perry sẽ thÃch mua ở siêu thị Seiyu má»›i, nÆ¡i tất cả nhạc được dẫn và o là các giai Ä‘iệu PhÆ°Æ¡ng Tây được nghÄ© ra để ru những ngÆ°á»i mua hà ng chất hà ng và o các xe đẩy của há», và là nÆ¡i anh có thể mua má»™t bá»™ com lê nam - sản xuất tại Trung Quốc- vá»›i giá 65 $ và má»™t áo sÆ¡ mi trắng Ä‘i cùng vá»›i giá 5 $. Äó là cái ngÆ°á»i ta gá»i khắp nÆ¡i là Wal-Mart EDLP- Every Day Low Prices [Các Giá Hạ Má»—i Ngà y]- và đó là cụm từ đầu tiên mà những ngÆ°á»i của Wal-Mart há»c để nói bằng tiếng Nháºt.
Những ảnh hưởng là m phẳng của Wal-Mart được bà y tỠđầy đủ ở siêu thị Seiyu tại Numazu- không chỉ các giá hạ má»—i ngà y, mà là các lối Ä‘i rá»™ng, các pallet lá»›n chứa các hà ng ná»™i trợ, các kà hiệu khổng lồ chỉ các giá thấp nhất trong má»—i loại hà ng, và hệ thống máy tÃnh chuá»—i cung Wal-Mart sao cho các nhà quản là siêu thị có thể nhanh chóng Ä‘iá»u chỉnh hà ng tồn.
Tôi há»i CEO của Seiyu, vì sao ông quay sang Wal-Mart. “Lần đầu tiên tôi biết Wal-Mart là khoảng mÆ°á»i lăm năm trÆ°á»›c,†Kiuchi giải thÃch. “Tôi đến Dallas để xem các siêu thị Wal-Mart, và tôi nghÄ© đây là má»™t phÆ°Æ¡ng pháp rất hợp lÃ. Nó gồm hai thứ: Má»™t là hệ thống kà hiệu chỉ giá cả. Rất dá»… để chúng tôi hiểu nó.†Thứ hai, ông nói, là ngÆ°á»i Nháºt đã nghÄ© má»™t cá»a hà ng hạ giá có nghÄ©a là anh bán các sản phẩm rẻ vá»›i giá rẻ. Cái anh ta nháºn ra ở việc mua tại Wal-Mart, và thấy má»i thứ từ các TV plasma đến các sản phẩm Æ°a thÃch, là , Wal-Mart bán các sản phẩm chất lượng vá»›i giá hạ.
“Tại cá»a hà ng ở Dallas, tôi đã chụp ảnh, và mang các bức ảnh đó cho các đồng nghiệp ở Seiyu và bảo há», ‘Nà y, chúng ta phải xem Wal-Mart là m gì ở ná»a kia của hà nh tinh’. NhÆ°ng giá»›i thiệu các bức ảnh đã là không đủ tốt, vì là m sao bạn có thể hiểu chỉ nhìn và o các bức ảnh?†Kiuchi nhá»› lại. Cuối cùng, Kiuchi đã tiếp cáºn Wal-Mart, và hỠđã kà má»™t thoả thuáºn Ä‘iá»u kiện chung vốn ngà y 31-12-2003. Wal-Mart mua má»™t phần Seiyu; đổi lại, Wal-Mart đồng ý dạy Seiyu hình thức cá»™ng tác vô song của nó: xâu chuá»—i cung toà n cầu để Ä‘Æ°a cho những ngÆ°á»i tiêu dùng các hà ng hoá tốt nhất vá»›i giá hạ nhất.
Tuy váºy, có má»™t việc lá»›n mà Seiyu phải dạy Wal-Mart, Kiuchi bảo tôi: bán cá tÆ°Æ¡i thế nà o. Các cá»a hà ng giá hạ và các siêu thị Nháºt Ä‘á»u có các bá»™ pháºn tạp phẩm, và tất cả chúng Ä‘á»u có bán cá cho những ngÆ°á»i tiêu dùng Nháºt rất có đầu óc phán xét. Seiyu sẽ hạ giá cá nhiá»u lần má»—i ngà y, theo mức giảm Ä‘á»™ tÆ°Æ¡i.
“Wal-Mart không hiểu cá tÆ°Æ¡i,†Kiuchi nói. “Chúng tôi kì vá»ng sá»± giúp đỡ của há» vá»›i việc buôn bán câu khách nói chung.â€
Hãy cho Wal-Mart thá»i gian. Tôi kì vá»ng rằng trong tÆ°Æ¡ng lai không xa chúng ta sẽ thấy sushi Wal-Mart.
Ai đó thÃch cá thu nóng hÆ¡n.
LỰC LÀM PHẲNG # 8
INSOURCING [LÀM THUÊ Ở TRONG]
Các Gã mặc Ão Nâu Ngồ ngá»™ đó Thá»±c sá»± Ä‘ang Là m gì
Má»™t trong những thứ thú vị vá» tìm kiếm [tÆ° liệu] cho cuốn sách nà y là sá»± khám phá ra đủ má»i thứ xảy ra trên thế giá»›i quanh tôi mà tôi chẳng có manh mối nà o. Chẳng gì là thú đến sá»ng sốt hÆ¡n là vén bức mà n đằng sau [công ti phát chuyển nhanh] UPS, United Parcel Service. Phải, những ngÆ°á»i đó, những ngÆ°á»i mặc áo sÆ¡ mi mà u nâu giản dị đó và lái các xe tải nâu xấu xà đó. Hoá ra là trong khi tôi Ä‘ang ngủ, UPS ù lì cổ lá»— đã trở thà nh má»™t lá»±c khổng lồ là m phẳng thế giá»›i.
Lại lần nữa, chÃnh má»™t trong các gia sÆ° Ấn Äá»™ của tôi, Nandan Nilekani, CEO của Infosys, đã mách nÆ°á»›c cho tôi đến đấy. “FedEx và UPS phải là má»™t trong các lá»±c là m phẳng của anh. Há» không chỉ phát chuyển bÆ°u kiện, há» là m logistics [cung ứng háºu cần],†má»™t hôm ông bảo tôi trên Ä‘iện thoại từ Bangalore. Tất nhiên, tôi xếp ý tưởng nà y và o hồ sÆ¡, ghi chú để kiểm tra cho rõ, mà chẳng có manh mối vỠông ta đã ám chỉ đến cái gì. Và i tháng sau tôi Ä‘i Trung Quốc, và khi ở đó tôi bị khổ sở vì sá»± mệt má»i sau chuyến bay dà i má»™t đêm và đang xem CNN International để cho má»™t chút thá»i gian buổi sáng trôi Ä‘i. Tại má»™t Ä‘iểm, đến má»™t quảng cáo thÆ°Æ¡ng mại cho UPS, và dòng nhãn là khẩu hiệu má»›i của UPS: “Thế giá»›i của Bạn được Äồng bá»™ - Your World Synchronized.â€
à nghÄ© xuất hiện trong tôi: Äó phải là cái Nandan nói vá»! UPS, tôi được biết, không chỉ còn chuyển bÆ°u kiện nữa; nó đồng bá»™ các chuá»—i cung toà n cầu cho các công ti lá»›n và nhá». Ngà y hôm sau tôi hẹn Ä‘i thăm tổng hà nh dinh UPS ở Atlanta. Muá»™n hÆ¡n tôi đã Ä‘i dạo thăm trung tâm phân phối UPS Worldport [Cảng Thế giá»›i] sát ngay Sân bay Quốc tế Louisville, mà và o ban đêm vá» cÆ¡ bản được tiếp quản bởi Ä‘á»™i máy bay váºn tải phản lá»±c của UPS, vì các bÆ°u kiện được chuyển từ má»i nÆ¡i trên thế giá»›i, được phân loại, và chuyển quay lại và i giá» muá»™n hÆ¡n. (Äá»™i 270 máy bay của UPS là hãng hà ng không lá»›n thứ mÆ°á»i má»™t trên thế giá»›i). Cái tôi khám phá ra trong các cuá»™c viếng thăm nà y không phải là UPS của thá»i cha bạn. Phải, UPS vẫn kéo và o hầu hết của 36 tỉ $ doanh thu của nó bằng cách chuyển hÆ¡n 1,3 triệu bÆ°u kiện má»—i ngà y từ Ä‘iểm A đến Ä‘iểm B. NhÆ°ng đằng sau bá» mặt vô hại đó, công ti được thà nh láºp ở Seattle năm 1907 nhÆ° má»™t công ti dịch vụ Ä‘Æ°a tin đã tái phát minh mình nhÆ° má»™t nhà quản là chuá»—i cung năng Ä‘á»™ng.
Hãy suy xét Ä‘iá»u nà y: Nếu bạn có má»™t laptop Toshiba vẫn còn trong thá»i hạn bảo hà nh và bị há»ng và bạn gá»i Toshiba để há» sá»a nó, Toshiba sẽ bảo bạn Ä‘Æ°a nó đến má»™t hiệu UPS và để há» chuyển nó cho Toshiba, và máy sẽ được sá»a và chuyển lại cho bạn. NhÆ°ng đây là cái há» không nói cho bạn: UPS không chỉ nháºn và giao máy xách tay Toshiba của bạn. UPS thá»±c sá»± chữa máy của bạn trong xưởng riêng dà nh cho sá»a chữa máy tÃnh và máy in do UPS váºn hà nh ở trung tâm Louisville. Tôi đã dạo thăm trung tâm đó chỠđợi sẽ thấy chỉ các bÆ°u kiện di chuyển quanh, và thay và o đó tôi thấy mình mặc má»™t áo khoác xanh, trong má»™t phòng đặc biệt sạch, theo dõi các nhân viên UPS thay các bo mạch chÃnh trong các máy xách tay Toshiba bị há»ng. Toshiba đã gây ra vấn Ä‘á» vá» hình ảnh nhiá»u năm trÆ°á»›c, vá»›i má»™t số khách hà ng kết luáºn rằng quá trình sá»a các máy há»ng của nó quá kéo dà i. Thế nên Toshiba đến UPS và yêu cầu nó thiết kế má»™t hệ thống tốt hÆ¡n. UPS bảo, “Nà y, thay cho việc nháºn máy từ khách hà ng của anh, Ä‘Æ°a đến trung tâm của chúng tôi, rồi Ä‘Æ°a nó từ trung tâm của chúng tôi đến cÆ¡ sở sá»a chữa của các anh và sau đó chuyển trở lại trung tâm của chúng tôi và sau đó từ trung tâm của chúng tôi đến khách hà ng của các anh, hãy cắt tất cả các bÆ°á»›c trung gian. Chúng tôi, UPS, sẽ nháºn nó, tá»± chúng tôi chữa nó, và chuyển thẳng lại cho khách hà ng của các anh.†Bây giá» có thể gá»i máy xách tay Toshiba của bạn và o má»™t ngà y, khiến nó được sá»a ngà y tiếp theo, và nháºn lại nó và o ngà y thứ ba. Các thợ sá»a chữa của UPS Ä‘á»u được Toshiba cấp giấy chứng nháºn, và than phiá»n của khách hà ng giảm xuống Ä‘á»™t ngá»™t.
NhÆ°ng đấy chỉ là mảnh nhá» của cái UPS là m ngà y nay. Ä‚n pizza Papa John muá»™n à ? Nếu bạn thấy xe cung ứng hiệu Papa John Ä‘i qua, há»i ai phái lái xe và lên lịch trình lấy hà ng cung cấp, nhÆ° cà chua, nÆ°á»›c xốt pizza, và hà nh. Câu trả lá»i: UPS. Hiện nay UPS và o bên trong nhiá»u công ti và tiếp quản các xe có nhãn hiệu của hỠđể đảm bảo giao đúng giá», trong trÆ°á»ng hợp của Papa John bao gồm cả lấy bá»™t pizza từ các lò bánh đến đại là và o thá»i Ä‘iểm chÃnh xác má»—i ngà y. Chán mua già y tennis ở siêu thị Æ°? Lên mạng và đặt má»™t đôi Nike từ Web site của nó, Nike.com. ÄÆ¡n hà ng, tuy váºy, thá»±c sá»± gá»i đến UPS, và má»™t nhân viên UPS lấy, kiểm tra, đóng gói, và giao già y của bạn được đặt trá»±c tuyến từ má»™t kho hà ng ở Kentucky do UPS quản lÃ. NhÆ° trên nếu bạn đặt đồ lót nà o đó từ Jockey.com. Các nhân viên UPS quản là các sản phẩm Jockey ở má»™t nhà kho UPS, sẽ thá»±c sá»± Ä‘iá»n Ä‘Æ¡n hà ng, bá» nó và o túi, gắn nhãn nó, và giao nó cho bạn. Máy in HP của bạn há»ng ở Châu Âu hay MÄ© Latin? Thợ sá»a ở thá»±c địa, ngÆ°á»i đến nhà bạn sá»a nó, là ngÆ°á»i là m việc cho UPS, UPS quản là các bá»™ pháºn thay linh kiện và sá»a chữa cho HP ở các thị trÆ°á»ng đó. Äặt cá nhiệt Ä‘á»›i nà o đó từ các Trang trại Segrest ở Florida được UPS giao tại cá»a cho bạn ở Canada? UPS là m việc vá»›i má»™t công ti để phát triển cách đóng gói đặc biệt cho cá sao cho chúng không bị thÆ°Æ¡ng khi Ä‘i qua hệ thống phân loại của UPS. Cá tháºm chà còn được gây mê nhẹ cho du hà nh an toà n (nhÆ° trẻ con uống thuốc chống say Dramamine). “Chúng tôi muốn chúng có má»™t chuyến Ä‘i thoải mái,†Steve Holmes ngÆ°á»i phát ngôn của UPS nói.
Cái gì xảy ra ở đây? Nó là má»™t quá trình được gá»i là insourcing - má»™t hình thức hoà n toà n má»›i vá» cá»™ng tác và tạo giá trị theo phÆ°Æ¡ng nằm ngang, do thế giá»›i phẳng là m cho có thể và là m phẳng nó còn nhiá»u hÆ¡n nữa. Trong các mục trÆ°á»›c tôi đã thảo luáºn vì sao xâu chuá»—i cung là quan trá»ng đến váºy trong thế giá»›i phẳng. NhÆ°ng không phải má»i công ti, quả thá»±c rất Ãt công ti, có đủ sức để phát triển và há»— trợ má»™t chuá»—i cung toà n cầu phức tạp cỡ quy mô và phạm vi mà Wal-Mart đã phát triển. Äó là cái đã sinh ra insourcing. Insourcing xảy ra bởi vì má»™t khi thế giá»›i trở nên phẳng, ngÆ°á»i nhá» có thể hà nh Ä‘á»™ng lá»›n – các công ti nhá» Ä‘á»™t ngá»™t có thể thấy khắp thế giá»›i. Má»™t khi hỠđã thấy, há» thấy nhiá»u chá»— nÆ¡i há» có thể bán hà ng của mình, sản xuất hà ng của mình, hay mua nguyên liệu của há» theo cách hữu hiệu hÆ¡n. NhÆ°ng nhiá»u trong số há» hoặc không biết thá»±c hiện tất cả các thứ nà y hay không thể có đủ sức để tá»± mình cai quản má»™t chuá»—i cung toà n cầu phức tạp. Nhiá»u công ti lá»›n đã không muốn quản là độ phức tạp nà y, mà há» cảm thấy không phải là má»™t phần của khả năng cốt lõi của há». Nike thÃch tiêu tiá»n và năng lá»±c của mình để thiết kế già y tennis tốt hÆ¡n, chứ không cho các chuá»—i cung.
Äiá»u nà y tạo ra cÆ¡ há»™i kinh doanh toà n cầu hoà n toà n má»›i cho các hãng giao nháºn bÆ°u kiện nhÆ° UPS. Năm 1996, UPS Ä‘i và o kinh doanh vỠ“các giải pháp thÆ°Æ¡ng mại được đồng bá»™â€. Nó đã tiêu 1 tỉ $ kể từ đó để mua hai mÆ°Æ¡i lăm hãng logistics và giao nháºn toà n cầu khác nhau để có thể phục vụ hầu nhÆ° bất cứ chuá»—i cung nà o từ má»™t góc đến góc kia của trái đất phẳng. Việc kinh doanh cất cánh đúng khoảng năm 2000. Tôi thÃch thuáºt ngữ “insourcing†bởi vì các kÄ© sÆ° UPS đến thẳng bên trong công ti của bạn; phân tÃch các quá trình sản xuất, đóng gói, và giao hà ng của nó; và sau đó thiết kế, tái thiết kế, và quản là toà n bá»™ chuá»—i cung của bạn. Và , nếu cần, ngay cả tà i trợ các phần việc đó, nhÆ° các khoản phải thu và các khoản thanh toán COD (Cash On Delivery- Thu tiá»n khi giao hà ng). Ngà y nay có các công ti (nhiá»u trong số đó không muốn tên của hỠđược nhắc đến) không há» còn chạm đến các sản phẩm riêng của há» nữa. UPS giám sát toà n bá»™ hà nh trình từ nhà máy đến kho hà ng đến khách hà ng đến sá»a chữa. Nó tháºm chà còn thu tiá»n từ khách hà ng nếu cần. Hình thức cá»™ng tác sâu nà y, cần phải có má»™t lượng tin cáºy và máºt thiết lá»›n giữa UPS, các khách hà ng của nó, và khách hà ng của các khách hà ng của nó, là má»™t lá»±c là m phẳng má»›i vô song.
“Anh có biết Ä‘a số các khách hà ng và đối tác của chúng tôi là ai? Các doanh nghiệp nhá»,†chủ tịch và CEO của UPS Mike Eskew nói. “Äúng thế … Há» yêu cầu chúng tôi biến há» thà nh toà n cầu. Chúng tôi giúp các công ti nà y đạt sá»± bình đẳng vá»›i các gã lá»›n.â€
Thá»±c váºy, khi bạn là má»™t doanh nghiệp nhá» hay má»™t cá nhân là m việc ở nhà , và bạn có thể plug [cắm] và o UPS và khiến há» thà nh nhà quản là chuá»—i cung toà n cầu của bạn, bạn có thể ra vẻ là bạn lá»›n hÆ¡n nhiá»u so vá»›i bạn là . Khi kẻ nhá» có thể hà nh Ä‘á»™ng lá»›n, nó là m phẳng sân chÆ¡i còn hÆ¡n nữa. UPS đã mua Mail Boxes, Etc. (bây giá» là “The UPS Store†ở Hoa Kì) để có thể cung cấp cho các cá nhân và các doanh nghiệp nhá» sức mạnh của các dịch vụ chuá»—i cung toà n cầu của nó. NhÆ°ng UPS cÅ©ng giúp [công ti] lá»›n hà nh Ä‘á»™ng nhá». Khi bạn là má»™t táºp Ä‘oà n khổng lồ, nhÆ° HP, và bạn có thể khiến các bÆ°u kiện được giao hay hà ng hoá được sá»a chữa nhanh chóng ở bất cứ đâu trên thế giá»›i, bạn có thể hà nh Ä‘á»™ng thá»±c sá»± nhá».
Ngoà i ra, bằng là m cho giao hà ng và dịch vụ khắp thế giá»›i siêu hiệu quả và siêu nhanh –và vá»›i khối lượng khổng lồ- UPS giúp là m phẳng các rà o cản hải quan và hà i hoà hoá thÆ°Æ¡ng mại bằng khiến ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i chấp nháºn cùng các quy tắc và các nhãn và các hệ thống theo dõi để chuyên chở hà ng hoá. UPS có má»™t nhãn thông minh trên tất cả các bÆ°u kiện của nó để bÆ°u kiện có thể được theo dõi và lần vết ở bất cứ đâu trong mạng lÆ°á»›i của nó.
Là m việc vá»›i Cục Hải Quan MÄ©, UPS đã thiết kế má»™t phần má»m cho phép hải quan nói vá»›i UPS, “tôi muốn xem bất kể bÆ°u kiện nà o chuyển qua trung tâm WorldPort của các anh được gá»i Ä‘i từ Cali, Colombia, đến Miami bởi ai đó có tên là Carlos.†Hay, “tôi muốn xem bất cứ bÆ°u kiện nà o được gá»i từ Äức sang MÄ© bởi ai đó có tên Osama.†Khi bÆ°u kiện đến để phân loại, các máy tÃnh UPS sẽ tá»± Ä‘á»™ng định tuyến bÆ°u kiện đó đến má»™t nhân viên hải quan ở trung tâm UPS. Má»™t cách tay được Ä‘iá»u khiển bằng máy tÃnh theo nghÄ©a Ä‘en sẽ đẩy nhẹ nó khá»i băng tải và vứt nó và o má»™t thùng để xem xét kÄ© hÆ¡n. Nó là m cho quá trình kiểm tra hiệu quả hÆ¡n và không gây gián Ä‘oạn dòng chảy chung của các bÆ°u kiện. Hiệu quả nà y vá» thá»i gian và quy mô tiết kiệm tiá»n của các khách hà ng của UPS, cho phép há» quay vòng vốn và tà i trợ nhiá»u đổi má»›i hÆ¡n. Song mức cá»™ng tác cần đến giữa UPS và khách hà ng của nó là khác thÆ°á»ng.
Plow & Hearth là má»™t nhà bán lẻ lá»›n theo catalog ở trong nÆ°á»›c và trên Internet ở quy mô quốc tế chuyên vỠ“Các Sản phẩm cho Sinh hoạt Thôn dã –Products for Country Living.†Má»™t hôm P&H đến UPS và nói rằng quá nhiá»u đồ đạc được giao của hỠđến vá»›i các khách hà ng vá»›i má»™t mẩu bị vỡ. UPS có ý tưởng nà o không? UPS cỠ“các kÄ© sÆ° đóng gói†của nó đến và tiến hà nh má»™t seminar vỠđóng gói cho nhóm thu mua hà ng của P&H. UPS cÅ©ng cung cấp các hÆ°á»›ng dẫn cho hỠđể dùng trong chá»n lá»c các nhà cung cấp của há». Mục tiêu là giúp P&H hiểu rằng các quyết định thu mua của nó từ các nhà cung cấp phải bị ảnh hưởng không chỉ bởi chất lượng của các sản phẩm được chà o, mà bởi cả các sản phẩm nà y được đóng gói và giao thế nà o. UPS không thể giúp khách hà ng của nó, P&H, mà không nhìn sâu và o bên trong việc kinh doanh của nó và sau đó và o việc kinh doanh của các nhà cung cấp của nó - há» dùng các thùng và váºt liệu đóng gói nà o. Äó là insourcing.
Hãy xét sá»± cá»™ng tác hiện nay giữa những ngÆ°á»i bán eBay, UPS, PayPal, và những ngÆ°á»i mua eBay. Thà dụ tôi chà o bán má»™t gáºy đánh golf trên eBay và bạn quyết định mua nó. Tôi e-mail cho bạn má»™t hoá Ä‘Æ¡n PayPal có tên và địa chỉ của bạn. Äồng thá»i, eBay cho tôi má»™t icon trên Web site của nó để in ra má»™t nhãn thÆ° cho bạn. Khi tôi in nhãn thÆ° đó ra trên máy in của tôi, nó hiện ra vá»›i má»™t mã vạch theo dõi của UPS trên đó. Äồng thá»i, UPS, qua hệ thống máy tÃnh của nó, tạo ra má»™t số theo dõi tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i nhãn đó, số nà y được tá»± Ä‘á»™ng e-mail cho bạn - ngÆ°á»i đã mua gáºy đánh golf của tôi – cho nên tá»± mình bạn có thể theo dõi, trá»±c tuyến, bÆ°u kiện ấy trên cÆ¡ sở Ä‘á»u đặn và biết chÃnh xác khi nà o nó sẽ tá»›i bạn.
Nếu UPS đã không là m việc kinh doanh nà y, ai đó hẳn đã phải phát minh ra nó. Vá»›i rất nhiá»u ngÆ°á»i là m việc xa nhà thông qua các chuá»—i cung toà n cầu theo chiá»u ngang, ai đó phải lấp các lá»— hổng không thể tránh khá»i và siết chặt các mối yếu. Kurt Kuehn, phó chủ tịch cấp cao của UPS vá» bán hà ng và marketing, nói, “Gã bán linh kiện máy ở Texas lo rằng khách hà ng ở Malaysia là má»™t rủi ro tÃn dụng. Chúng tôi bÆ°á»›c và o nhÆ° má»™t nhà môi giá»›i được tin cáºy. Nếu chúng tôi kiểm soát gói hà ng đó, chúng tôi có thể thu tiá»n tuỳ thuá»™c và o sá»± chấp thuáºn và loại bá» thÆ° tÃn dụng. Sá»± tin cáºy có thể được tạo ra qua các quan hệ cá nhân hay qua các hệ thống và kiểm soát. Nếu không có sá»± tin cáºy, bạn có thể dá»±a và o má»™t nhà gá»i hà ng, không giao [bÆ°u kiện của bạn] cho đến khi anh ta trả tiá»n. Chúng tôi có nhiá»u khả năng hÆ¡n má»™t ngân hà ng để quản là việc nà y, vì chúng tôi nắm bÆ°u kiện và mối quan hệ liên tục vá»›i khách hà ng nhÆ° [tà i sản] đảm bảo, nên chúng tôi có hai Ä‘iểm mạnh.â€
HÆ¡n sáu mÆ°Æ¡i công ti đã chuyển hoạt Ä‘á»™ng của hỠđến gần trung tâm UPS hÆ¡n ở Louisville kể từ 1997, nhÆ° thế há» có thể là m các thứ và gá»i chúng Ä‘i thẳng từ trung tâm, mà không phải lÆ°u kho. NhÆ°ng không chỉ có các gã nhỠđược lợi từ logistics tốt hÆ¡n và các chuá»—i cung hiệu quả hÆ¡n mà insourcing có thể cung cấp. Năm 2001, Ford Motor Co. giao hệ thống phân phối rối ren và cháºm chạp của mình cho UPS, cho phép UPS Ä‘i sâu và o bên trong Ford để hình dung ra các vấn Ä‘á» là gì và là m nhẵn chuá»—i cung của nó.
“Trong nhiá»u năm, nguyên nhân suy sụp của các đại là Ford đã là hệ thống giống Rube Goldberg của nhà sản xuất ôtô cho việc Ä‘Æ°a xe từ nhà máy đến showroom,†BusinessWeek tÆ°á»ng thuáºt trong số ngà y 19-7-2004. “Xe có thể mất cả tháng má»›i đến - tức là , khi chúng không bị mất dá»c Ä‘Æ°á»ng. Và Ford Motor Co. đã không luôn có khả năng nói cho các đại là của mình chÃnh xác cái gì đến, hay tháºm chà có gì trong kho hà ng ở ga xe lá»a gần nhất. ‘Chúng tôi đã mất theo dõi cả má»™t Ä‘oà n tà u lá»a chở xe’, Jery Reynolds, chủ của Prestige Ford ở Garland, Texas, nhá»› lại. ‘Tháºt là điên rồ’.†NhÆ°ng sau khi UPS đã Ä‘á»™i mÅ© Ford, “các kÄ© sÆ° UPS … đã thiết kế lại hoà n toà n mạng lÆ°á»›i giao hà ng Bắc MÄ© của Ford, hợp là hoá lại má»i thứ từ lá»™ trình xe lấy từ nhà máy đến chúng được xá» là ra sao ở các trung tâm phân loại khu vá»±câ€- kể cả dán mã vạch lên kÃnh chắn gió của 4 triệu xe ra khá»i các nhà máy của Ford để chúng có thể được theo dõi hệt nhÆ° các bÆ°u kiện. Kết quả là , UPS đã cắt ngắn 40 phần trăm thá»i gian xe đến các đại lÃ, xuống còn trung bình mÆ°á»i ngà y. BusinessWeek tÆ°á»ng thuáºt: “Việc đó tiết kiệm cho Ford hà ng triệu vốn lÆ°u Ä‘á»™ng má»—i năm và là m cho 6.500 đại là của nó dá»… theo dõi các model có nhu cầu nhất… ‘Äó là sá»± biến đổi kinh ngạc nhất mà tôi từng thấy,’ Reynolds ngạc nhiên. ‘Bình luáºn cuối cùng của tôi cho UPS là : Các anh có gá»i các bá»™ pháºn cho tôi nhÆ° thế không’?â€
UPS duy trì má»™t think-tank, Bá»™ pháºn Váºn trù há»c, ở Timonium, Maryland, nghiên cứu các thuáºt toán chuá»—i cung. “TrÆ°á»ng phái†toán há»c nà y được gá»i là “công nghệ luồng bÆ°u kiện,†và được thiết kế để liên tục khá»›p việc Ä‘iá»u Ä‘á»™ng xe tải, tà u thuá»·, máy bay và năng lá»±c phân loại của UPS vá»›i luồng các bÆ°u kiện ngà y đó khắp thế giá»›i. “Hiện nay chúng tôi có thể thay đổi vá» mạng lÆ°á»›i trong mấy giỠđể Ä‘iá»u chỉnh theo khối lượng,†UPS CEO Eskew nói. “Tôi tối Æ°u hoá toà n bá»™ chuá»—i cung thế nà o là bà quyết toán [há»c].†Nhóm sáu mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i của UPS ở Timonium chủ yếu gồm những ngÆ°á»i có bằng kÄ© thuáºt và toán, kể cả nhiá»u tiến sÄ©.
UPS cÅ©ng dùng các nhà khà tượng và các nhà phân tÃch Ä‘e doạ chiến lược riêng của mình để theo dõi các cÆ¡n bão khà tượng và địa chÃnh trị mà nó sẽ phải giải quyết trong bất cứ ngà y cho trÆ°á»›c nà o. Äể bôi trÆ¡n hÆ¡n nữa cho các chuá»—i cung của nó, UPS là ngÆ°á»i sá» dụng riêng lá»›n nhất của công nghệ không dây trên thế giá»›i, vì riêng các lái xe của nó gá»i hÆ¡n 1 triệu cuá»™c Ä‘iện thoại má»™t ngà y trong quá trình nháºn và giao các bÆ°u kiện thông qua tám mÆ°Æ¡i tám ngà n xe, xe tải, máy kéo, và xe máy của nó. Trong bất cứ ngà y cho trÆ°á»›c nà o, theo UPS, có thể thấy 2 phần trăm GDP của thế giá»›i trong các xe tải giao hà ng hay xe chở bÆ°u kiện của UPS. Chà , tôi đã nhắc đến là UPS cÅ©ng có má»™t nhánh tà i chÃnh của nó – UPS Capital - sẽ cấp tiá»n cho việc biến đổi chuá»—i cung của bạn, đặc biệt nếu bạn là má»™t doanh nghiệp nhá» và không có vốn.
Thà dụ, Eskew lÆ°u ý, UPS là m ăn vá»›i má»™t công ti công nghệ sinh há»c nhỠở Canada bán chất dán máu, má»™t lá»±a chá»n khả dÄ© dá»… hÆ° cho các mÅ©i khâu. Công ti có má»™t thị trÆ°á»ng gia tăng giữa các chuá»—i bệnh viện lá»›n, nhÆ°ng nó có vấn Ä‘á» theo kịp vá»›i cầu và đã không thể kiếm được tà i trợ. Nó có các trung tâm phân phối ở bá» Äông và bá» Tây. UPS đã thiết kế lại hệ thống của công ti dá»±a và o má»™t trung tâm tủ lạnh ở Dallas và cấp tà i trợ cho nó qua UPS Capital. Kết quả, Eskew nói, là Ãt hà ng tồn hÆ¡n, dòng tiá»n mặt tốt hÆ¡n, dịch vụ khách hà ng tốt hÆ¡n – và là má»™t khách hà ng được cấy sẵn của UPS. Má»™t nhà sản xuất mÅ© và mạng trang Ä‘iểm cho cô dâu ở Montreal muốn cải thiện luồng kinh doanh của nó vá»›i UPS. Eskew nhá»› lại, “Chúng tôi thiết kế má»™t hệ thống cho thông quan hợp nhất, nhÆ° thế mạng che mặt và mÅ© của há» không phải qua [biên giá»›i] từng cái má»™t. Và sau đó chúng tôi đặt [hà ng hoá] ở má»™t kho hà ng ở [phÃa bắc bang] New York. Chúng tôi lấy các Ä‘Æ¡n hà ng từ Internet, gắn nhãn lên, chúng tôi giao bÆ°u kiện và thu tiá»n, và chúng tôi Ä‘Æ°a tiá»n đó qua UPS Capital và o ngân hà ng của há» bằng Ä‘iện tá» nhÆ° thế há» nháºn được tiá»n. Äiá»u đó cho phép há» tham gia các thị trÆ°á»ng má»›i và tối thiểu hoá kho hà ng của há».â€
Eskew giải thÃch, “Khi ông của chúng ta có cá»a hà ng, tồn kho là cái ở trong phòng sau. Bây giá» nó là má»™t thùng cách xa hai giá» trên má»™t xe chở bÆ°u kiện, hay có thể là hÆ¡n hà ng trăm [thùng] Ä‘i qua đất nÆ°á»›c bằng Ä‘Æ°á»ng sắt hay máy bay, và bạn có hÆ¡n hà ng ngà n [thùng] Ä‘i qua biển. Và bởi vì tất cả chúng ta Ä‘á»u có khả năng nhìn và o chuá»—i cung đó, chúng ta có thể Ä‘iá»u phối tất cả các phÆ°Æ¡ng thức giao thông đó.â€
Thá»±c váºy, vì những ngÆ°á»i tiêu dùng được trao quyá»n hÆ¡n để kéo các sản phẩm riêng của há» qua Internet và tuỳ biến chúng [là m chúng theo yêu cầu của khách hà ng] cho chÃnh há», UPS thấy mình trong vị thế là thú để không chỉ là công ti thá»±c sá»± lấy Ä‘Æ¡n hà ng mà , nhÆ° dịch vụ giao hà ng, cÅ©ng là công ti giao hà ng cho ngÆ°á»i mua ở cá»a trÆ°á»›c. Kết quả là , các công ti nói, “Hãy thỠđẩy cà ng nhiá»u thứ tạo sá»± khác biệt và o cuối chuá»—i cung, hÆ¡n là và o đầu.†Và bởi vì UPS là khâu cuối trong chuá»—i cung trÆ°á»›c khi các hà ng hoá nà y được xếp và o các máy bay, tà u hoả, và xe tải, nó tiếp quản nhiá»u trong các chức năng nà y, tạo ra má»™t loại kinh doanh má»›i hoà n toà n được gá»i là Cuối của các Dịch vụ Cầu tà u (End of Runway Services). Ngà y tôi thăm Louisville, hai nữ nhân viên trẻ của UPS Ä‘ang lắp ráp các camera Nikon, vá»›i các thẻ bá»™ nhá»› và bao da, mà cá»a hà ng nà o đó đã chà o nhÆ° má»™t món cuối tuần đặc biệt. Há» tháºm chà đặt chúng và o các thùng đặc biệt chỉ cho cá»a hà ng đó. Bằng tiếp quản chức năng nà y, UPS cho các công ti nhiá»u quyá»n lá»±a chá»n hÆ¡n để tuỳ biến các sản phẩm và o phút cuối cùng.
UPS cÅ©ng lợi dụng đầy đủ các lá»±c là m phẳng Netscape và work flow. TrÆ°á»›c 1995, tất cả việc theo dõi và lần vết các bÆ°u kiện UPS cho các khách hà ng được là m qua má»™t call center. Bạn gá»i má»™t số UPS 800 và há»i nhân viên trá»±c bÆ°u kiện của bạn ở đâu. Trong tuần trÆ°á»›c Nô-en, các nhân viên tổng Ä‘Ã i UPS trả lá»i sáu trăm ngà n cuá»™c gá»i trong những ngà y cao Ä‘iểm. Má»—i cuá»™c gá»i đó đã tốn của UPS 2,1 $ để xá» lÃ. Rồi, suốt các năm 1990, khi ngà y cà ng nhiá»u khách hà ng của UPS được trao quyá»n và thoải mái vá»›i Internet, và vì hệ thống theo dõi và lần vết riêng của nó được cải thiện vá»›i những tiến bá»™ vá» công nghệ không dây, UPS đã má»i bản thân khách hà ng của mình theo dõi qua Internet, vá»›i má»™t chi phà đối vá»›i UPS giữa 5¢ và 10 ¢ má»™t truy vấn.
“NhÆ° thế chúng tôi đã giảm Ä‘á»™t ngá»™t các chi phà dịch vụ của chúng tôi và tăng dịch vụ,†Ken Sternad phó chủ tịch UPS nói, đặc biệt vì hiện nay UPS xá» là trung bình 7 triệu truy vấn theo dõi má»™t ngà y và 12 triệu truy vấn trong những ngà y cao Ä‘iểm, con số gây sá»ng sốt. Äồng thá»i, các lái xe của nó cÅ©ng ngà y cà ng được trao quyá»n hÆ¡n vá»›i DIAD – Driver Delivery Information Acqusition Device – các dụng cụ thu nháºn thông tin giao nháºn của lái xe. Äấy là các bìa kẹp hồ sÆ¡ Ä‘iện tá» mà u nâu mà bạn luôn nhìn thấy các lái xe UPS mang khắp nÆ¡i. Thế hệ má»›i nhất của chúng nói cho má»—i lái xe để má»—i bÆ°u kiện ở chá»— nà o trong xe- chÃnh xác ở vị trà nà o trên kệ. Nó cÅ©ng bảo anh ta Ä‘iểm dừng tiếp theo của anh ta ở đâu, và nếu anh ta Ä‘i sang địa chỉ sai, hệ thống GPS [định vị vệ tinh] gắn sẵn trong DIAD không cho phép anh ta giao bÆ°u kiện. Nó cÅ©ng cho phép Mẹ lên mạng và tìm ra khi nà o lái xe sẽ ở lân cáºn bà ta và giao bÆ°u kiện cho bà .
Insourcing là khác xâu chuá»—i cung bởi vì nó Ä‘i xa hÆ¡n nhiá»u việc quản là chuá»—i cung. Bởi vì nó là logistics được bên thứ ba quản lÃ, nó đòi há»i loại cá»™ng tác thân thiết và sâu rá»™ng hÆ¡n nhiá»u giữa UPS và các khách hà ng của nó và các khách hà ng của các khách hà ng của nó. Trong nhiá»u trÆ°á»ng hợp ngà y nay, việc UPS và các nhân viên của nó ở sâu bên trong hạ tầng của các khách hà ng của há» là cái là m cho hầu nhÆ° không thể xác định ở đâu ngÆ°á»i nà y dừng và ngÆ°á»i kia bắt đầu. Những ngÆ°á»i UPS không chỉ là ngÆ°á»i đồng bá»™ các bÆ°u kiện của bạn- hỠđồng bá»™ toà n bá»™ công ti của bạn và sá»± tÆ°Æ¡ng tác của nó vá»›i cả các khách hà ng lẫn các nhà cung cấp.
“Äấy không còn là quan hệ ngÆ°á»i bán-khách hà ng nữa,†Eskew nói. “Chúng tôi trả lá»i Ä‘iện thoại của bạn, chúng tôi nói vá»›i khách hà ng của bạn, chúng tôi váºn hà nh kho hà ng của bạn, chúng tôi bảo bạn cái gì bán được và cái gì không bán được. Chúng tôi truy cáºp đến hệ thống thông tin của bạn và bạn phải tin chúng tôi. Chúng tôi quản là các đối thủ cạnh tranh, và cách duy nhất để cho Ä‘iá»u nà y hoạt Ä‘á»™ng, nhÆ° các nhà sáng láºp của chúng tôi đã nói cho [các chuá»—i siêu thị] Gimbel và Macy, là ‘hãy tin chúng tôi’. Tôi không vi phạm Ä‘iá»u đó. Vì chúng tôi yêu cầu ngÆ°á»i ta bá» má»™t phần kinh doanh của há» [cho chúng tôi], và điá»u đó thá»±c sá»± cần sá»± tin cáºy.â€
UPS Ä‘ang tạo ra các platform [ná»n] cho phép bất cứ ai Ä‘Æ°a việc kinh doanh của mình ra toà n cầu hoặc để cải thiện rất nhiá»u tÃnh hiệu quả của chuá»—i cung của mình. Äó là má»™t việc kinh doanh hoà n toà n má»›i, nhÆ°ng UPS tin chắc nó có triển vá»ng hầu nhÆ° vô hạn. Thá»i gian sẽ trả lá»i. Tuy lãi gá»™p vẫn còn má»ng trong công việc loại nà y, riêng năm 2003 insourcing mang vá» 2,4 tỉ $ doanh thu cho UPS. Bản năng mách bảo tôi những ngÆ°á»i mặc áo nâu ngồ ngá»™ nà y trong các xe tải nâu là lạ nà y Ä‘ang là m cái gì đó to lá»›n- cái gì đó là có thể chỉ do sá»± là m phẳng thế giá»›i và cái gì đó sẽ là m phẳng thế giá»›i hÆ¡n nhiá»u.
LỰC LÀM PHẲNG # 9
IN-FORMING [CẤP TIN]
Google, Yahoo!, MSN Web Search
Bạn tôi và tôi gặp má»™t gã ở má»™t quán ăn. Bạn tôi rất bị anh ta lôi cuốn, nhÆ°ng tôi tò mò má»™t cách ngá» vá»±c vá» gã nà y. Sau và i phút Googling, tôi tìm ra hắn ta đã bị bắt vì trá»ng tá»™i hà nh hung. Mặc dù tôi lại bị thất vá»ng vá»›i chất lượng của nhóm định ngà y, chà Ãt tôi đã có khả năng cảnh báo cho bạn mình vá» quá khứ dữ dá»™i của gã nà y. - Lá»i khen từ ngÆ°á»i dùng Goggle
Tôi hoà n toà n hà i lòng vá»›i dịch vụ phiên dịch. Äối tác của tôi dà n xếp hai ngÆ°á»i là m đến để giúp phá dỡ. Äã có má»™t sá»± thông tin sai: cô ta yêu cầu những ngÆ°á»i là m đến và o 11 giá» sáng, và dịch vụ lao Ä‘á»™ng gá»i hỠđến lúc 8:30. Há» chỉ nói tiếng Tây Ban Nha, còn tôi nói tiếng Anh và má»™t chút tiếng Pháp. Các hà ng xóm gốc Tây Ban Nha của chúng tôi không có nhà . Vá»›i sá»± giúp đỡ của dịch vụ dịch, tôi đã có khả năng truyá»n thông vá»›i những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, để xin lá»—i vì thông tin sai, xác láºp kì vá»ng, và yêu cầu há» quay lại và o 11 giá». Cảm Æ¡n đã cung cấp mối liên lạc nà y … Cảm Æ¡n Google.
- Lá»i khen từ ngÆ°á»i dùng Goggle
Tôi chỉ muốn cảm Æ¡n Google vì đã dạy tôi tìm tình yêu ra sao. Trong khi tìm ngÆ°á»i anh xa lánh của tôi, tôi tình cá» gặp má»™t Web site Mexico cho những ngÆ°á»i múa thoát y nam – và tôi bị sốc. Anh tôi là m việc nhÆ° má»™t ** Ä‘á»±c! CÆ¡ há»™i đầu tiên tôi có, tôi đã bay sang thà nh phố anh là m việc để giải phóng anh khá»i nghá» mất phẩm giá nà y. Tôi Ä‘i đến câu lạc bá»™ nÆ¡i anh là m việc và tìm thấy anh tôi. NhÆ°ng nhiá»u hÆ¡n thế, tôi gặp má»™t trong các cá»™ng sá»± của anh … Chúng tôi đã cÆ°á»›i nhau cuối tuần qua [ở Mexico], và tôi quả quyết là không có các dịch vụ Google thì tôi chẳng bao giá» tìm thấy anh tôi, chồng tôi, hay tÃnh chất sinh lợi đáng ngạc nhiên của ngà nh múa thoát y nam ở Mexico!! Cảm Æ¡n, Google! - Lá»i khen từ ngÆ°á»i dùng Goggle
Tổng hà nh dinh của Google ở Moutain View, California, có má»™t chút cảm giác Epcot Center đối vá»›i nó - rất nhiá»u đồ chÆ¡i thá»i vÅ© trụ vui nhá»™n để chÆ¡i, rất Ãt thá»i gian. Ở má»™t góc là má»™t quả cầu quay phát ra các tia sáng dá»±a và o số ngÆ°á»i tìm kiếm trên Google. NhÆ° bạn có thể mong đợi, hầu hết các tia sáng được phát ra từ Bắc MÄ©, Châu Âu, Hà n Quốc, Nháºt Bản, và duyên hải Trung Quốc. Trung Äông và Châu Phi vẫn khá tối. Ở má»™t góc khác má»™t mà n hình cho thấy mẫu của thứ gì ngÆ°á»i ta Ä‘ang tìm kiếm ở thá»i Ä‘iểm đó, trên khắp thế giá»›i. Khi tôi ở đó năm 2001, tôi há»i các chủ nhà của tôi Ä‘á» tà i được tìm kiếm nhiá»u nhất má»›i đây là gì. Má»™t, tất nhiên, là “sex,†má»™t Ä‘á» tà i Æ°a thÃch vÄ©nh cá»u của các Googler. Cái khác là “Chúaâ€. Nhiá»u ngÆ°á»i tìm Ngà i. Thứ ba là “việc là mâ€- anh có thể thấy đủ các thứ đó. Và món được tìm nhiá»u thứ tÆ° và o lúc tôi đến thăm? Tôi không biết liệu phải cÆ°á»i hay khóc: “đấu váºt chuyên nghiệpâ€. Kì lạ nhất, tuy váºy, là sách công thức món ăn Google, nÆ¡i ngÆ°á»i ta chỉ mở tủ lạnh của mình, xem có gì trong đó, gõ chúng và o Google, và thấy nó cho ra công thức nà o!
May thay, không từ khoá hay chủ Ä‘á» [tìm kiếm] Ä‘Æ¡n nhất nà o đạt 1 hay 2 phần trăm tất cả những ngÆ°á»i tìm kiếm trên Google ở bất cứ thá»i gian cho trÆ°á»›c nà o, nhÆ° thế không ai phải lo vá» số pháºn của loà i ngÆ°á»i ở bất cứ thá»i gian cho trÆ°á»›c nà o trên cÆ¡ sở các món tìm kiếm cao nhất xảy trong bất cứ ngà y cá biệt nà o. Quả thá»±c, tÃnh Ä‘a dạng đáng chú ý của việc tìm kiếm qua Google, trong rất nhiá»u ngôn ngữ khác nhau, là cái là m cho công cụ tìm kiếm Google (và các công cụ tìm kiếm nói chung) là các lá»±c là m phẳng khổng lồ đến váºy. ChÆ°a bao giá» trÆ°á»›c đây trong lịch sá» hà nh tinh lại có nhiá»u ngÆ°á»i đến váºy -tá»± há»- có khả năng để tìm nhiá»u thông tin đến váºy vá» rất nhiá»u thứ và vá» nhiá»u ngÆ°á»i khác đến váºy.
Sergey Brin sinh ở Nga, đồng sáng láºp của Google, nói, “Nếu ai đó có [kết nối] băng rá»™ng, dial-up [quay số] hoặc truy cáºp và o má»™t café Internet, bất luáºn má»™t đứa trẻ ở Campuchia, giáo sÆ° đại há»c, hay tôi ngÆ°á»i váºn hà nh công cụ tìm kiếm nà y, tất cả Ä‘á»u có truy cáºp cÆ¡ bản đến tất cả thông tin nghiên cứu mà bất cứ ai có. Nó là cái là m phẳng hoà n toà n. Äấy là rất khác cách tôi đã lá»›n lên. Sá»± tiếp cáºn tốt nhất của tôi là tá»›i thÆ° viện nà o đó, và nó đã không có ngần ấy thông tin, và bạn hoặc phải hi vá»ng má»™t phép mầu hay tìm kiếm cái gì đó rất Ä‘Æ¡n giản hay cái gì đó rất má»›i đây.†Khi Google xuất hiện, ông nói thêm, Ä‘á»™t ngá»™t đứa trẻ đó có “truy cáºp phổ cáºp†đến thông tin trong các thÆ° viện trên khắp thế giá»›i.
Äó chắc chắn là mục tiêu của Google- là m cho tri thức của toà n thế giá»›i trong má»i ngôn ngữ có thể kiếm được má»™t cách dá»… dà ng. Và Google hi vá»ng theo thá»i gian, vá»›i má»™t PalmPilot hay má»™t Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, má»i ngÆ°á»i ở bất cứ đâu sẽ có khả năng mang theo khắp nÆ¡i sá»± truy cáºp đến tri thức của thế giá»›i trong túi của há». “Má»i thứ†và “má»i ngÆ°á»i†là các từ then chốt mà bạn lúc nà o cÅ©ng nghe quanh Google. Quả thá»±c, lịch sá» chÃnh thống của Google được Ä‘Æ°a lên trang nhà của nó lÆ°u ý rằng tên “Google†là má»™t trò chÆ¡i “chữ ‘googol’ có nghÄ©a là con số gồm số 1 tiếp theo 100 số không. Google dùng từ ấy để phản ánh sứ mệnh của công ti Ä‘i tổ chức lượng thông tin bao la, có vẻ vô táºn có thể kiếm được trên Web,†đúng cho bạn. Cái mà thà nh công của Google phản ánh là biết bao nhiêu ngÆ°á»i quan tâm có đúng cái đó - tất cả tri thức của thế giá»›i trên đầu ngón tay há». Không có cái là m phẳng lá»›n hÆ¡n ý tưởng là m cho tất cả tri thức của thế giá»›i, hay tháºm chà chỉ má»™t khúc lá»›n của nó, sẵn có cho bất cứ ai và má»i ngÆ°á»i, bất cứ lúc nà o, bất cứ đâu.
“Chúng tôi có phân biệt đối xỠở chừng má»±c rằng nếu bạn không biết dùng máy tÃnh hoặc không có truy cáºp đến máy tÃnh, thì bạn không để dùng Google, nhÆ°ng ngoà i Ä‘iá»u đó ra, nếu bạn có thể gõ chữ, bạn có thể dùng Google,†Eric Schmidt CEO của Google nói. Và chắc chắn nếu sá»± là m phẳng thế giá»›i có nghÄ©a là bất cứ gì, ông nói thêm, nó có nghÄ©a rằng “không có sá»± phân biệt đối xá» nà o vá» truy cáºp đến tri thức. Hiện nay Google có thể tìm kiếm bằng má»™t trăm thứ tiếng, và má»—i khi chúng tôi thấy má»™t ngôn ngữ khác chúng tôi là m tăng nó. Hãy tưởng tượng má»™t nhóm vá»›i má»™t Google iPod má»™t ngà y nà o đó và bạn có thể bảo nó tìm kiếm bằng âm thanh- Ä‘iá»u đó sẽ chăm lo cho những ngÆ°á»i không biết sá» dụng máy tÃnh – và khi đó [truy cáºp Google] sẽ chỉ là vá» giá mà chúng ta có thể kiếm các công cụ rẻ tiá»n để Ä‘Æ°a và o tay ngÆ°á»i dân.â€
Việc tìm kiếm khá»›p ra sao vá»›i khái niệm cá»™ng tác? Tôi gá»i nó là “in-formingâ€. In-forming là sá»± tÆ°Æ¡ng tá»± riêng của cá nhân đối vá»›i open-sourcing, outsourcing, insourcing, supply-chaining [xâu chuá»—i cung], và offshoring. In-forming là năng lá»±c để xây dá»±ng và triển khai chuá»—i cung cá nhân riêng của bạn - má»™t chuá»—i cung vá» thông tin, tri thức, và giải trÃ. In-forming là vá» sá»± tá»±-cá»™ng tác - trở thà nh nhà nghiên cứu, biên táºp viên, và ngÆ°á»i lá»±a chá»n giải trà tá»±-hÆ°á»›ng dẫn và tá»±-trao quyá»n riêng của chÃnh bạn, mà không phải Ä‘i đến thÆ° viện hay rạp chiếu phim hay thông qua mạng truyá»n hình. In-forming là tìm kiếm tri thức. Là vá» tìm kiếm những ngÆ°á»i và các cá»™ng đồng có ý kiến giống nhau. TÃnh đại chúng toà n cầu phi thÆ°á»ng của Google, Ä‘iá»u đã thúc Yahoo! và Microsoft (thông qua MSN Search má»›i của nó) cÅ©ng biến năng lá»±c tìm kiếm và in-forming thà nh các đặc tÃnh nổi báºt của các Web site của há», cho thấy ngÆ°á»i dân khao khát ra sao đối vá»›i hình thức cá»™ng tác nà y. Hiện nay Google xá» là khoảng má»™t tỉ tìm kiếm má»—i ngà y, tăng từ 150 triệu má»›i chỉ ba năm trÆ°á»›c.
Larry Page má»™t đồng sáng láºp khác của Google nói thêm, việc tìm kiếm cà ng trở nên dá»… dà ng và chÃnh xác, thì cÆ¡ sở ngÆ°á»i dùng Google cà ng trở nên toà n cầu, và nó trở thà nh má»™t lá»±c là m phẳng cà ng hùng mạnh. Má»—i ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n có khả năng in-form [cấp tin cho] chÃnh mình bằng ngôn ngữ riêng của há». Ngà y nay, Page nói, “chỉ má»™t phần ba số tìm kiếm là ở MÄ©, và Ãt hÆ¡n má»™t ná»a là bằng tiếng Anh.†HÆ¡n nữa, ông nói thêm, “khi ngÆ°á»i ta tìm kiếm các thứ khó hiểu hÆ¡n, ngÆ°á»i ta công bố các thứ cà ng khó hiểu hÆ¡n,†điá»u đó là m cho tác Ä‘á»™ng là m phẳng của in-forming còn nhiá»u hÆ¡n nữa. Tất cả các công cụ tìm kiếm chủ yếu má»›i đây cÅ©ng cho thêm khả năng cho ngÆ°á»i dùng tìm kiếm không chỉ Web để lấy thông tin mà cả ổ Ä‘Ä©a cứng của máy tÃnh riêng của hỠđể tìm các từ hay dữ liệu hay e-mail mà há» biết là ở đâu đó nhÆ°ng lại quên mất ở đâu. Khi bạn có thể tìm kiếm bá»™ nhá»› của bạn hữu hiệu hÆ¡n, đó thá»±c sá»± là in-forming. Cuối 2004, Google công bố kế hoạch quét toà n bá»™ ná»™i dung của các thÆ° viện của cả Äại há»c Michigan và Äại há»c Stanford, là m cho hà ng chục ngà n cuốn sách sẵn có và có thể tìm kiếm được trá»±c tuyến.
Trong những ngà y ban đầu của các công cụ tìm kiếm, ngÆ°á»i ta sá»ng sốt và thÃch thú bắt gặp thông tin mà há» kiếm; giây phút thấy rồi là sá»± ngạc nhiên bất ngá», Jerry Yang đồng sáng láºp của Yahoo! nói. “Ngà y nay thái Ä‘á»™ của há» có cÆ¡ sở hÆ¡n nhiá»u. Há» cho rằng thông tin mà há» tìm chắc chắn là sẵn có và chỉ là vấn Ä‘á» nhà công nghệ là m cho dá»… kiếm hÆ¡n, bằng Ãt gõ phÃm hÆ¡n,†ông nói. “Dân chủ hoá thông tin có tác Ä‘á»™ng sâu sắc đến xã há»™i. NgÆ°á»i tiêu dùng ngà y nay hữu hiệu hÆ¡n nhiá»u - há» có thể tìm thông tin, sản phẩm, dịch vụ, [qua các công cụ tìm kiếm] nhanh hÆ¡n các phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thống. HỠđược thông tin tốt hÆ¡n vá» các vấn Ä‘á» liên quan đến công việc, sức khoẻ, vui chÆ¡i, v.v. Các thị trấn nhá» không còn bất lợi so vá»›i các thà nh phố có truy cáºp thông tin tốt hÆ¡n. Và ngÆ°á»i dân có khả năng kết nối tốt hÆ¡n đến các thứ há» quan tâm, để nhanh chóng và dá»… dà ng trở thà nh chuyên gia vá» các chủ Ä‘á» cho trÆ°á»›c và để kết nối vá»›i những ngÆ°á»i khác chia sẻ các mối quan tâm của há».â€
Những ngÆ°á»i sáng láºp Google hiểu rằng và o cuối các năm 1990 hà ng trăm ngà n trang Web được Ä‘Æ°a thêm và o Internet má»—i ngà y, và rằng các công cụ tìm kiếm hiện có, có xu hÆ°á»›ng tìm các từ khoá, không thể theo kịp bÆ°á»›c. Brin và Page, há» gặp nhau vá»›i tÆ° cách các sinh viên cao há»c vá» khoa há»c máy tÃnh năm 1995, đã phát triển má»™t công thức toán há»c xếp hạng má»™t trang Web bằng số các trang Web khác kết nối vá»›i nó, trên giả thiết rằng cà ng nhiá»u ngÆ°á»i kết nối đến má»™t trang nà o đó, thì trang đó cà ng quan trá»ng. Äá»™t phá then chốt cho phép Google trở thà nh số má»™t giữa các công cụ tìm kiếm là khả năng của nó để kết hợp công nghệ Xếp hạng Trang của nó vá»›i má»™t phân tÃch ná»™i dung trang, xác định trang nà o là thÃch đáng nhất cho sá»± tìm kiếm cụ thể Ä‘ang được tiến hà nh. Cho dù Google tham gia thị trÆ°á»ng sau các công ti tìm kiếm chủ yếu khác, các câu trả lá»i của nó được ngÆ°á»i dân cho là chÃnh xác hÆ¡n và thÃch hợp hÆ¡n đối vá»›i cái há» tìm. Sá»± thá»±c rằng má»™t công cụ tìm kiếm chỉ tốt hÆ¡n chút Ãt so vá»›i cái khác đã dẫn đến má»™t đợt triá»u dâng ngÆ°á»i ta chuyển sang nó. (Bây giá» Google sá» dụng rất nhiá»u nhà toán há»c nghiên cứu các thuáºt toán tìm kiếm, trong má»™t ná»— lá»±c để luôn luôn giữ cho há» có má»™t bÆ°á»›c thÃch đáng hÆ¡n các đối thủ cạnh tranh.)
Vì là do nà o đó, Brin nói, “ngÆ°á»i ta đánh giá thấp tầm quan trá»ng của tìm thông tin, ngược lại vá»›i những thứ khác mà bạn có thể là m trá»±c tuyến. Nếu bạn tìm cái gì đó giống vấn Ä‘á» sức khoẻ, bạn thá»±c sá»± muốn biết; trong má»™t số trÆ°á»ng hợp nó là vấn Ä‘á» sống-chết. Chúng tôi có những ngÆ°á»i tìm Google vá» các triệu chứng cÆ¡n Ä‘au tim và sau đó gá»i số chÃn-má»™t-má»™t.†NhÆ°ng đôi khi bạn thá»±c sá»± muốn thông tin cho mình vá» cái gì đó Ä‘Æ¡n giản hÆ¡n nhiá»u.
Khi tôi ở Bắc Kinh tháng Bảy 2004, má»™t buổi sáng tôi Ä‘i thang máy xuống cùng vợ tôi, Ann, và con gái mÆ°á»i sáu tuổi, Natalie, nó cầm má»™t nắm bÆ°u thiếp viết cho bạn nó. Ann bảo nó, “Con có mang địa chỉ của chúng theo không?†Natalie nhìn bà cứ nhÆ° bà chắc chắn là ngÆ°á»i thế kỉ mÆ°á»i chÃn. “Không,†nó nói, vá»›i giá»ng nói mẹ-quá-lạc-háºu-rồi. “Con chỉ Google số Ä‘iện thoại của chúng, và địa chỉ nhà của chúng hiện ra.â€
Sổ địa chỉ? mẹ ngốc, Mẹ ơi.
Tất cả cái Natalie đã là m đó, là in-forming, dùng Google theo cách tôi đã chẳng có ý tưởng gì là tháºm chà có thể. Trong lúc ấy, tuy nhiên, nó cÅ©ng có iPod của nó, cái trao quyá»n cho nó để tá»± in-form nó theo cách khác - vá»›i giải trà thay cho tri thức. Nó đã trở thà nh biên táºp viên âm nhạc của mình và tải xuống tất cả các bà i hát nó Æ°a thÃch nạp và o iPod của nó và mang tất cả chúng theo sang Trung Quốc. Hãy nghÄ© vá» việc đó: Hà ng tháºp niên ngà nh phát thanh truyá»n hình đã được xây dá»±ng quanh ý tưởng là bạn phi các quảng cáo ra trên mạng truyá»n hình và phát thanh và hi vá»ng ai đó xem hay nghe. NhÆ°ng nhá» các công nghệ là m phẳng trong giải trÃ, thế giá»›i đó biến mất Ä‘i nhanh chóng. Ngà y nay vá»›i TiVo bạn có thể trở thà nh biên táºp viên TV của riêng bạn. TiVo cho phép ngÆ°á»i xem ghi lại các chÆ°Æ¡ng trình Æ°a thÃch của mình và nhảy qua các quảng cáo, trừ quảng cáo bạn muốn xem. Bạn xem cái bạn muốn khi bạn muốn. Bạn không phải có hẹn vá»›i má»™t kênh TV ở thá»i Ä‘iểm và chá»— do ai đó khác đặt ra và xem các quảng cáo áp đặt cho bạn. Vá»›i TiVo bạn có thể xem chỉ các show của riêng bạn và các quảng cáo bạn muốn vá» các sản phẩm mà bạn có thể quan tâm.
NhÆ°ng hệt nhÆ° Google có thể theo dõi cái bạn tìm kiếm, Tivo cÅ©ng có thể, nó biết show nà o và quảng cáo nà o được bạn đóng băng lại, phân loại, và quay lại trên TV của riêng bạn. Cho nên đây là má»™t cuá»™c thi đố tin tức: Hãy Ä‘oán giây phút nà o được quay lại nhiá»u nhất trong lịch sá» TV? Trả lá»i: Janet Jackson phô ngá»±c, hay, có thể gá»i má»™t cách hoa mÄ©, “bá»™ áo của cô bị trục trặc,†ở Super Bowl [Siêu Cup Bóng đá MÄ©] năm 2004. Hãy há»i TiVo. Trong má»™t thông cáo báo chà ngà y 2-2-2004, TiVo nói, “Justin Timberlake và Janet Jackson đã đánh cắp cuá»™c diá»…n [show] ngà y Thứ bảy Super Bowl, thu hút nhiá»u gấp gần hai lần những ngÆ°á»i xem so vá»›i các giây phút hồi há»™p nhất trên sân diá»…n, theo má»™t Ä‘o lÆ°á»ng hà ng năm vá» số ngÆ°á»i xem từng giây má»™t trong các há»™ gia đình có TiVo. Sá»± kiện Jackson-Timberlake tạo ra má»™t đỉnh vá» phản ứng của khán giả mà TiVo đã từng Ä‘o. TiVo nói số ngÆ°á»i xem nhảy lên 180 phần trăm khi hà ng trăm ngà n gia đình sá» dụng các khả năng Ä‘á»™c nhất vô nhị của TiVo để ngừng và chÆ¡i lại Ä‘oạn truyá»n hình trá»±c tiếp để xem sá»± cố hết lần nà y đến lần khác.â€
NhÆ° thế nếu má»i ngÆ°á»i ngà y cà ng có thể xem cái anh ta muốn dù bao nhiêu lần anh ta muốn và khi nà o anh ta muốn, tất cả khái niệm vá» TV quảng bá - tức là chúng ta quăng các show ra má»™t lần, cùng vá»›i các quảng cáo thÆ°Æ¡ng mại, rồi sau đó thá» Ä‘iá»u tra ai xem - sẽ ngà y cà ng có Ãt ý nghÄ©a. Các công ti bạn muốn đánh cược và o là các công ti, nhÆ° Google hay Yahoo! hay TiVo, há»c để cá»™ng tác vá»›i những ngÆ°á»i sá» dụng của há» và chà o cho há» các show và quảng cáo may Ä‘o sẵn đúng cho há». Tôi có thể hình dung má»™t ngà y không xa khi các nhà quảng cáo sẽ không trả tiá»n cho bất cứ thứ gì khác.
Các công ti nhÆ° Google, Yahoo!, Amazon.com, và TiVo đã há»c để phát đạt không phải bằng đẩy các sản phẩm và dịch vụ lên các khách hà ng của há» mà bằng xây dá»±ng các hệ thống cá»™ng tác cho phép các khách hà ng lôi [các sản phẩm và dịch vụ] của riêng há» vá», và sau đó phản ứng nhanh nhÆ° chá»›p đối vá»›i cái há» lôi xuống. Hiệu quả hÆ¡n rất nhiá»u.
“Tìm kiếm mang tÃnh cá nhân cao đến mức việc tìm kiếm là trao quyá»n cho con ngÆ°á»i không giống gì khác,†Eric Schmidt CEO của Google nói. “Nó là phản Ä‘á» của được chỉ bảo và được dạy. Nó là vá» tá»±-trao quyá»n; nó trao quyá»n cho các cá nhân để là m cái há» nghÄ© là tốt nhất vá»›i thông tin há» muốn. Nó rất khác bất cứ thứ gì trÆ°á»›c nó. Radio là má»™t-tá»›i-nhiá»u. TV là má»™t-tá»›i-nhiá»u. Äiện thoại là má»™t-tá»›i-má»™t. Tìm kiếm là sá»± biểu lá»™ tối thượng vá» quyá»n lá»±c của cá nhân, dùng má»™t máy tÃnh, nhìn ra thế giá»›i, và tìm thấy chÃnh xác cái há» muốn- và má»—i ngÆ°á»i là khác nhau khi Ä‘iá»u đó xảy ra.â€
Tất nhiên cái là m cho Google không chỉ là má»™t công cụ tìm kiếm mà là má»™t doanh nghiệp sinh lợi lá»›n là các nhà sáng láºp ra nó nháºn ra rằng há» có thể xây dá»±ng má»™t mô hình quảng cáo có mục tiêu giá»›i thiệu cho bạn quảng cáo thÃch hợp vá»›i bạn khi bạn tìm má»™t Ä‘á» tà i cụ thể và sau đó có thể đòi tiá»n nhà quảng cáo trên cÆ¡ sở số lần các ngÆ°á»i dùng Google nháy chuá»™t và o quảng cáo của há». Trong khi CBS phát má»™t bá»™ phim và có ý tưởng Ãt chÃnh xác hÆ¡n vá» ai xem phim hay quảng cáo, Google biết chÃnh xác bạn quan tâm đến gì - rốt cuá»™c bạn tìm kiếm nó – và có thể kết nối bạn trá»±c tiếp vá»›i nhà quảng cáo hay gián tiếp vá»›i sá»± tìm kiếm của bạn. Cuối 2004, Google bắt đầu má»™t dịch vụ nhỠđó nếu bạn dạo quanh Bethesda, Maryland, và muốn ăn shusi, bạn chỉ gá»i cho Google má»™t tin nhắn SMS trên Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của bạn, “Shusi 20817†– 20817 là mã vùng của Bethesda – và nó sẽ gá»i lại cho bạn má»™t tin nhắn vá» các lá»±a chá»n. Chỉ có Trá»i má»›i biết việc nà y sẽ Ä‘i đến đâu.
In-forming, tuy váºy, cÅ©ng dÃnh đến việc tìm kiếm bạn, các đồng minh, và các cá»™ng tác viên. Nó cho phép láºp ra các cá»™ng đồng toà n cầu, qua tất cả các biên giá»›i quốc tế và văn hoá, má»™t chức năng là m phẳng quan trá»ng cÆ¡ bản khác. Bây giá» ngÆ°á»i ta có thể tìm các bạn cá»™ng tác vá» bất cứ chủ Ä‘á», dá»± án, hay Ä‘á» tà i nà o – đặc biệt thông qua các cổng [portal] nhÆ° Yahoo! Groups [Nhóm]. Yahoo! có cỡ 300 triệu ngÆ°á»i dùng và 4 triệu nhóm hoạt Ä‘á»™ng. Các nhóm đó có 13 triệu cá nhân truy cáºp và o hà ng tháng trên khắp thế giá»›i.
“Internet tăng lên trong lÄ©nh vá»±c tá»±-phục vụ, và Yahoo! Groups minh hoạ xu hÆ°á»›ng nà y,†Jerry Yang nói. “Nó cung cấp má»™t diá»…n Ä‘Ã n, má»™t platform, má»™t táºp các công cụ cho ngÆ°á»i dân để có các cuá»™c tụ há»p tÆ°, ná»a tÆ°, hay công khai trên Internet bất chấp địa là hay thá»i gian. Nó cho phép những ngÆ°á»i tiêu dùng tụ há»p quanh các chủ Ä‘á» có ý nghÄ©a đối vá»›i há» theo những cách hoặc phi thá»±c tế hay không thể [nếu là m] ngoà i mạng. Các nhóm có thể được dùng nhÆ° các nhóm há»— trợ cho những ngÆ°á»i hoà n toà n xa lạ những ngÆ°á»i được kÃch Ä‘á»™ng bởi má»™t vấn Ä‘á» chung (đối phó vá»›i các bệnh hiếm, những ngÆ°á»i vừa má»›i thà nh cha mẹ, phu nhân [quân] của công chức Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm) hay những ngÆ°á»i tìm những ngÆ°á»i khác có các mối quan tâm giống nhau (các nhóm có sở thÃch huyá»n bà nhÆ° xe trượt tuyết do chó kéo, dùi cui, là m nâu da trong nhà [không tắm nắng] có số thà nh viên đông). Các cá»™ng đồng hiện hữu có thể di cÆ° trá»±c tuyến và hÆ°ng thịnh trong má»™t môi trÆ°á»ng tÆ°Æ¡ng tác (liên Ä‘oà n bóng đá trẻ em địa phÆ°Æ¡ng, nhóm thanh niên nhà thá», các tổ chức cá»±u sinh viên), tạo ra má»™t nhà ảo cho các nhóm quan tâm vá» chia sẻ, tổ chức, và truyá»n thông tin có giá trị cho các cá»™ng đồng tu dưỡng đầy sức sống. Má»™t số nhóm chỉ tồn tại trên mạng và chẳng bao giá» có thể thà nh công ngoà i mạng, còn các nhóm khác phản ánh các cá»™ng đồng mạnh trên thế giá»›i thá»±c. Các nhóm có thể được tạo ra ngay láºp tức và giải tán; các Ä‘á» tà i có thể thay đổi hay không thay đổi. Xu hÆ°á»›ng nà y sẽ chỉ tăng lên khi những ngÆ°á»i tiêu dùng ngà y cà ng trở thà nh các nhà xuất bản, và há» có thể tìm sá»± đồng cảm và cá»™ng đồng há» chá»n- há» chá»n nó khi nà o, ở đâu, và thế nà o.â€
Có mặt khác nữa của in-forming mà ngÆ°á»i dân sẽ phải quen vá»›i, và đó là khả năng của ngÆ°á»i khác thông tin cho chÃnh há» vá» bạn từ tuổi rất sá»›m. Các công cụ tìm kiếm là m phẳng thế giá»›i bằng loại bá» tất cả các thung lÅ©ng và đỉnh, tất cả tÆ°á»ng và đá, mà ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng dùng để ẩn nấp ở bên trong, ở đỉnh, ở đằng sau, hay ở dÆ°á»›i nhằm che giấu [danh] tiếng của há» hay những phần của quá khứ của há». Trong má»™t thế giá»›i phẳng, bạn không thể chạy, không thể ẩn nấp, và các tảng đá nhá» hÆ¡n và nhá» hÆ¡n Ä‘á»u bị láºt [lên]. Hãy sống cuá»™c sống của bạn má»™t cách chân tháºt, bởi vì bất kể bạn là m gì, bất cứ sai lầm nà o bạn mắc phải, sẽ có thể tìm kiếm được má»™t ngà y nà o đó. Thế giá»›i cà ng trở nên phẳng hÆ¡n, ngÆ°á»i dân thÆ°á»ng cà ng trở nên minh bạch –và rảnh hÆ¡n. TrÆ°á»›c khi con gái tôi Orly ra Ä‘i đến trÆ°á»ng ná»™i trú và o mùa thu 2003, nó nói vá»›i tôi vá» và i bạn cùng phòng của nó. Khi tôi há»i là m sao nó biết má»™t số thứ nó biết- nó đã nói chuyện vá»›i chúng hay nháºn e-mail từ chúng?- nó bảo tôi nó không là m cả hai việc. Nó chỉ Google chúng. Nó tìm ra các thứ đó từ các báo của trÆ°á»ng, các báo địa phÆ°Æ¡ng, v.v, và may thay không có hồ sÆ¡ cảnh sát nà o. Äấy là lÅ© trẻ há»c sinh trung há»c!
“Trong thế giá»›i nà y tốt hÆ¡n bạn hãy là m đúng- bạn không phải tăng tốc và chuyển sang thị trấn tiếp theo dá»… đến váºy,†Dove Seidman, ngÆ°á»i váºn hà nh má»™t hãng tÆ° vấn phục tùng pháp luáºt và đạo đức kinh doanh, LRN, nói. “Trong thế giá»›i Google, danh tiếng của bạn sẽ theo bạn và đi trÆ°á»›c bạn ở trạm tiếp theo. Nó đến đó trÆ°á»›c khi bạn đến … Bây giá» danh tiếng bắt đầu từ sá»›m. Bạn không phải tốn bốn năm để nghiện rượu. Danh tiếng của bạn được định sá»›m hÆ¡n nhiá»u trong Ä‘á»i. ‘Luôn nói tháºt’, Mark Twain nói, ‘bằng cách đó bạn sẽ không phải nhá»› bạn đã nói gì’.†Rất nhiá»u ngÆ°á»i có thể là nhà điá»u tra tÆ° ngó và o Ä‘á»i bạn, và há» có thể chia sẻ những Ä‘iá»u há» tìm thấy vá»›i rất nhiá»u ngÆ°á»i.
Trong thá»i đại của sá»± tìm kiếm siêu mạnh, má»—i ngÆ°á»i là má»™t ngÆ°á»i nổi danh. Google san phẳng thông tin- nó không có các biên giá»›i giai cấp hay giáo dục. “Nếu tôi có thể thao tác Google, tôi có thể tìm bất cứ thứ gì,†Alan Cohen, phó chủ tịch của Airespace hãng bán công nghệ không dây, nói. “Google giống Chúa. Chúa là không dây, Chúa ở má»i nÆ¡i, và Chúa thấy má»i thứ. Bất cứ câu há»i nà o trên thế giá»›i, bạn há»i Google.â€
Và i tháng sau khi Cohen Ä‘Æ°a ra nháºn xét đó vá»›i tôi, tôi tình cá» bắt gặp câu chuyện kinh doanh ngắn sau trên CNET News.com: “Nhà tìm kiếm khổng lồ Google hôm Thứ tÆ° nói rằng nó đã mua Keyhole, má»™t công ti chuyên vá» phần má»m cÆ¡ sở Web cho phép ngÆ°á»i ta xem các ảnh vệ tinh từ khắp địa cầu… Phần má»m cho ngÆ°á»i dùng khả năng zoom và o từ mức vÅ© trụ; trong má»™t số trÆ°á»ng hợp, nó có thể zoom và o suốt đến cảnh mức Ä‘Æ°á»ng phố. Công ti không có hình ảnh phân giải cao cho toà n địa cầu, nhÆ°ng Web site của nó chà o má»™t danh mục các thà nh phố sẵn có cho xem chi tiết hÆ¡n. Công ti táºp trung chủ yếu và o phủ các khu vá»±c đô thị lá»›n ở Hoa Kì và là m việc để mở rá»™ng tầm bao phủ của nó.â€
LỰC LÀM PHẲNG # 10
CÃC STEROID
Số, Di động, Cá nhân, và Ảo
[Digital, Mobile, Personal, and Virtual]
NhÆ°ng sá»± khác biệt tháºt sá»± của iPaq nà y là tÃnh không dây của nó. Nó là máy palmtop đầu tiên có thể kết nối không dây vá»›i Internet và các dụng cụ khác theo bốn cách. Äối vá»›i khoảng cách đến 30 inch [76 cm], iPaq có thể rá»i thông tin, giống thẻ kinh doanh Ä‘iện tá» của bạn, và o má»™t palmtop khác dùng má»™t máy phát hồng ngoại. Cho khoảng cách đến 30 feet [9 m], nó có mạch Bluetooth cấy sẵn… Cho khoảng cách đến 150 feet [46 m], nó có má»™t anten Wi-Fi. Và cho truyá»n quanh cả hà nh tinh, iPaq dá»± phòng má»™t mẹo khác: nó cÅ©ng là má»™t Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng. Nếu văn phòng của bạn không thể vá»›i tá»›i bạn bằng cái nà y, thì bạn phải ở trên Trạm VÅ© trụ Quốc tế.
-Từ một bà i báo vỠPocketPC mới của HP, New York Times,
29-7-2004.
Tôi ở trên tà u lá»a siêu tốc chạy nhanh xuống phÃa nam từ Tokyo đến Mishima. Phong cảnh ngoạn mục: bên trái là các là ng chà i và bên phải là Núi Phú SÄ© tuyết phủ. Äồng nghiệp của tôi Jim Brooke, trưởng đại diện The New York Times tại Tokyo, ngồi ở bên kia lối Ä‘i và không để ý đến phong cảnh. Anh mê mải vá»›i máy tÃnh của mình. Thá»±c sá»± tôi cÅ©ng thế, nhÆ°ng anh ta online qua kết nối không dây, còn tôi chỉ gõ liên tục lên má»™t cá»™t trên máy xách tay không được kết nối của tôi. Suốt từ đó chúng tôi cùng lấy má»™t taxi và o má»™t ngà y khác ở trung tâm Tokyo và Jim rút nhanh máy xách tay có khả năng không dây ra và e-mail cho tôi cái gì đó qua Yahoo!, tôi đã thốt lên bởi mức Ä‘á»™ thâm nháºp không dây và sá»± kết nối đáng kinh ngạc ở Nháºt Bản. Trừ và i hòn đảo xa và là ng miá»n núi, nếu bạn có card không dây trong máy tÃnh, hay bất cứ Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng Nháºt nà o, bạn có thể online ở bất cứ đâu - từ các ga tầu Ä‘iện ngầm sâu hút đến tà u lá»a siêu tốc chạy nhanh khắp miá»n quê. Jim biết tôi hÆ¡i bị ám ảnh vá»›i sá»± thá»±c là Nháºt Bản, không kể đến hầu hết phần còn lại của thế giá»›i, có Ä‘á»™ kết nối không dây tốt hÆ¡n MÄ© rất nhiá»u. Dù sao Ä‘i nữa, Jim thÃch nói Ä‘i nói lại.
“Nà y, Tom, tôi Ä‘ang online,†anh nói, khi miá»n quê Nháºt vút qua. “Má»™t anh bạn tôi, cá»™ng tác viên của Times ở Alma Ata vừa có má»™t đứa con và tôi Ä‘ang chúc mừng anh ta. Tối qua anh đã có má»™t đứa con gái.†Jim tiếp tục cáºp nháºt tôi. “Bây giá» tôi Ä‘á»c Ä‘iểm báo đây!â€- tóm tắt các tin chÃnh trong ngà y của New York Times. Cuối cùng, tôi há»i Jim, anh thà nh thạo tiếng Nháºt, để bảo ngÆ°á»i lái tà u ghé lại. Anh ta nhẹ nhà ng Ä‘i qua. Tôi bảo Jim há»i lái tà u chúng ta chạy nhanh thế nà o. Há» liến thoắng qua lại bằng tiếng Nháºt và i giây trÆ°á»›c khi Jim dịch: “240 km má»™t giá».†Tôi lắc đầu. Chúng tôi trên má»™t tà u siêu tốc chạy 240 km má»™t giá» - tức là 150 dặm/giá» - và đồng nghiệp của tôi Ä‘ang trả lá»i e-mail từ Kazakhstan, và tôi không thể lái xe từ nhà mình ở ngoại ô Washington và o trung tâm DC mà điện thoại di Ä‘á»™ng của tôi không bị ngắt quãng Ãt nhất hai lần. Ngà y hôm trÆ°á»›c, ở Tokyo tôi đợi cuá»™c hẹn vá»›i Todd Zaun đồng nghiệp của Jim, và anh ta báºn vá»›i Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng Nháºt của anh ta, kết nối dá»… dà ng vá»›i Internet từ bất cứ đâu. “Tôi là má»™t tay lÆ°á»›t sóng,†Todd giải thÃch, khi anh dùng ngón tay của mình để thao tác bà n phÃm. “Vá»›i 3$ má»™t tháng tôi đăng kà và o site [Nháºt] nà y, nó cho tôi biết má»—i sáng sóng cao bao nhiêu ở các bá» biển gần nhà tôi. Tôi kiểm tra trÆ°á»›c, và quyết định đâu là chá»— tốt nhất để lÆ°á»›t hôm đó.â€
(Tôi cà ng nghÄ© vá» chuyện đó, tôi cà ng muốn ra ứng cá» tổng thống vá»›i chÆ°Æ¡ng trình ứng cá» má»™t-vấn Ä‘á»: “Tôi hứa, nếu được bầu, trong vòng bốn năm MÄ© sẽ có Ä‘á»™ phủ sóng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng tốt nhÆ° Ghana, và trong vòng tám năm sẽ tốt nhÆ° Nháºt Bản- vá»›i Ä‘iá»u kiện ngÆ°á»i Nháºt kà má»™t thoả Æ°á»›c đứng yên và sẽ không đổi má»›i suốt tám năm để chúng ta có thể Ä‘uổi kịp.†Khẩu hiệu váºn Ä‘á»™ng [có thể dán lên ôtô] của tôi rất Ä‘Æ¡n giản: “Giá» Có Nghe Äược Tôi Không?â€)
Tôi biết là sá»›m muá»™n MÄ© sẽ Ä‘uổi kịp phần còn lại của thế giá»›i vá» công nghệ không dây. Nó Ä‘ang xảy ra rồi. Song mục nà y là vá» yếu tố là m phẳng thứ mÆ°á»i không chỉ vá» không dây. Nó là vá» cái tôi gá»i là “các steroid.†Tôi gá»i công nghệ má»›i nà o đó là steroid bởi vì chúng khuyếch đại và tăng nạp [turbocharge] tất cả các lá»±c là m phẳng khác. Chúng Ä‘em theo tất cả các hình thức cá»™ng tác được nêu báºt ở mục nà y – outsourcing, offshoring, open-sourcing, supply-chaining [xâu chuá»—i cung], insourcing, và in-forming – và là m cho có thể tiến hà nh má»—i thứ và má»i thứ trong số chúng theo má»™t cách [mang tÃnh] “số, di Ä‘á»™ng, ảo, và cá nhân,†nhÆ° cá»±u CEO của HP Carly Fiorina diá»…n đạt trong các bà i nói của bà , bằng cách ấy nâng cao má»—i cái và là m cho thế giá»›i phẳng hÆ¡n má»—i ngà y.
Bằng “số-digital,†Fiorina muốn nói rằng nhá» các cuá»™c cách mạng PC-Windows-Netscape-work flow, tất cả ná»™i dung và các quá trình tÆ°Æ¡ng tá»± [analog] -tất cả má»i thứ từ nghá» nhiếp ảnh đến vui chÆ¡i đến truyá»n thông đến xá» là văn bản đến thiết kế kiến trúc đến quản là hệ thống phun tÆ°á»›i cá» của nhà tôi - Ä‘á»u được số hoá và vì thế có thể được tạo hình, thao tác, và truyá»n qua các máy tÃnh, Internet, vệ tinh, hay cáp quang. Bằng “ảo-virtual,†bà muốn nói rằng quá trình tạo hình, thao tác, và truyá»n ná»™i dung được số hoá nà y có thể được tiến hà nh vá»›i tốc Ä‘á»™ rất cao, vá»›i sá»± dá»… dà ng hoà n toà n, nhÆ° thế bạn chẳng bao giá» phải nghÄ© vá» nó- nhá» tất cả các ống số, các giao thức, và các chuẩn cÆ¡ sở nà y đã được cà i đặt hiện nay. Bằng “di Ä‘á»™ng-mobile,†bà muốn nói rằng nhá» công nghệ không dây, tất cả Ä‘iá»u nà y có thể được tiến hà nh từ bất cứ đâu, vá»›i bất cứ ai, qua bất cứ dụng cụ nà o, và có thể mang theo ở bất cứ đâu. Và bằng “cá nhân-personal,†bà muốn nói rằng nó có thể được tiến hà nh bởi bạn, chỉ cho bạn, trên dụng cụ của riêng bạn.
Thế giá»›i phẳng nhìn nhÆ° thế nà o khi bạn lấy tất cả các hình thức cá»™ng tác má»›i ấy và tăng nạp chúng theo cách nà y? Hãy để tôi cho chỉ má»™t thà dụ. Bill Brody, hiệu trưởng Johns Hopkins, nói cho tôi câu chuyện nà y mùa hè năm 2004: “Tôi ngồi trong má»™t cuá»™c há»™i nghị y há»c ở Vail và [bác sÄ©] trình bà y báo cáo trÃch má»™t nghiên cứu từ Äại há»c Johns Hopkins. Và gã đó Ä‘ang Ä‘á» xuất má»™t cách tiếp cáºn má»›i để Ä‘iá»u trị ung thÆ° tuyến tiá»n liệt và đi ngược phÆ°Æ¡ng pháp phẫu thuáºt hiện hà nh. Nó là má»™t cách tiếp cáºn xâm lấn tối thiểu đối vá»›i ung thÆ° tuyến tiá»n liệt. Vì thế hắn trÃch má»™t nghiên cứu của Dr. Patrick Walsh, ngÆ°á»i đã phát triển chuẩn tiên tiến vá» chăm sóc phẫu thuáºt tuyến tiá»n liệt. Gã nà y Ä‘á» xuất má»™t phÆ°Æ¡ng pháp thay thế - bị tranh cãi – nhÆ°ng hắn trÃch từ nghiên cứu của Walsh ở Hopkins theo má»™t cách ủng há»™ cách tiếp cáºn của hắn ta. Khi hắn nói Ä‘iá»u đó, tôi bảo mình, ‘Äiá»u đó nghe có vẻ không giống nghiên cứu của Dr. Walsh.’ Vì thế tôi lấy má»™t PDA [personal digital assistant], và láºp tức lên trá»±c tuyến [không dây] và và o portal của Johns Hopkins rồi và o Medline và tiến hà nh tìm kiếm đúng khi tôi ngồi ở đó. Hiện lên tất cả các tóm tắt công trình của Walsh. Tôi báºt má»™t [tóm tắt] lên và đá»c, và nó không há» là cái gã kia đã nói nó là . Vì thế tôi giÆ¡ tay trong phiên Há»i và Äáp (Q&A) và đá»c hai dòng từ tóm tắt, và mặt gã ta Ä‘á» lá»ng vì thẹn.â€
Việc số hoá và lÆ°u trữ tất cả những nghiên cứu của các khoa của Johns Hopkins trong các năm vừa qua đã là m cho Brody có thể tìm kiếm nó tức thì và hầu nhÆ° không phải suy tÃnh. Những tiến bá»™ vá» công nghệ không dây khiến ông ta có thể tiến hà nh việc tìm kiếm đó từ bất cứ đâu vá»›i bất cứ dụng cụ nà o. Và máy tÃnh cá nhân cầm tay của ông đã cho phép ông tá»± tiến hà nh việc tìm kiếm đó, bởi chÃnh ông, chỉ cho chÃnh ông.
Các steroid nà o đã là m cho tất cả Ä‘iá»u nà y có thể?
Má»™t cách Ä‘Æ¡n giản để nghÄ© vá» tÃnh toán, ở bất kì qui mô nà o, là nó bao gồm ba thứ: khả năng tÃnh toán, khả năng lÆ°u trữ, và khả năng và o/ra - tốc Ä‘á»™ mà thông tin được đẩy và o và kéo ra từ phức hợp máy tÃnh/lÆ°u trữ. Và tất cả các thứ nà y đã tăng lên liên tục kể từ ngà y của các máy tÃnh lá»›n cồng ká»nh đầu tiên. Sá»± tiến bá»™ tăng cÆ°á»ng lẫn nhau nà y tạo thà nh má»™t steroid quan trá»ng. Kết quả là , hết năm nà y sang năm khác chúng ta đã có khả năng số hoá, tạo hình, nhai, và truyá»n nhiá»u lá»i nói, từ, âm nhạc, dữ liệu, và giải trà hÆ¡n bao giá» hết.
Thà dụ, MIPS có nghÄ©a là “millions of instructions per second- triệu lệnh trên giây,†và nó là má»™t số Ä‘o của khả năng tÃnh toán của vi mạch của má»™t máy tÃnh. Năm 1971, bá»™ vi xá» là Intel 4004 tạo ra 0,06 MIPS, hay xá» là 60.000 lệnh má»™t giây. Bản Extreme của Intel Pentium 4 ngà y nay có cá»±c đại là thuyết 10,8 tỉ lệnh má»™t giây. Năm 1971, vi xá» là Intel 4004 chứa 2.300 transistor. Itanium 2 ngà y nay chứa 410 triệu transistor. Trong khi ấy, Ä‘Æ°a dữ liệu và o và lấy dữ liệu ra đã nhảy lên phÃa trÆ°á»›c vá»›i tốc Ä‘á»™ chóng mặt. Vá»›i tốc Ä‘á»™ của các ổ Ä‘Ä©a hoạt Ä‘á»™ng ở thá»i của các chip 286 và 386, cần khoảng má»™t phút để tải duy nhất má»™t ảnh số từ máy ảnh số má»›i nhất của tôi. Ngà y nay tôi có thể là m việc đó nhanh hÆ¡n má»™t giây trên má»™t ổ USB 2.0 và má»™t bá»™ xá» là Pentium. Khối lượng dữ liệu mà bạn có thể lÆ°u trữ bây giá» cho input [và o] và output [ra] “vượt ra ngoà i đồ thị, nhá» sá»± tiến bá»™ không ngừng vá» các dụng cụ lÆ°u trữ,†Craig Mundie, Tổng Giám đốc Công nghệ của Microsoft, nói. “LÆ°u trữ tăng theo hà m số mÅ©, và điá»u nà y thá»±c sá»± là má»™t nhân tố cách mạng nhÆ° bất kể thứ gì khác,†Nó là cái cho phép tất cả các dạng ná»™i dung trở thà nh digital [số] và ở mức Ä‘á»™ nà o đó có thể mang theo được [di Ä‘á»™ng]. Nó cÅ©ng trở nên đủ rẻ để bạn có thể Ä‘Æ°a dung lượng lá»›n và o tháºm chà các dụng cụ cá nhân mà ngÆ°á»i ta mang theo mình. Năm năm trÆ°á»›c, không ai có thể tin rằng bạn có thể bán các máy iPod vá»›i ổ nhá»› 40 gigabyte, có khả năng lÆ°u trữ hà ng ngà n bà i hát, vá»›i giá mà trẻ vị thà nh niên có đủ sức để mua. Bây giá» nó được cho là nhà m. Và khi đến việc di chuyển tất cả các bit nà y khắp nÆ¡i, thế giá»›i tÃnh toán đã được tăng nạp. Những tiến bá»™ vá» quang há»c sợi quang sẽ mau chóng cho phép má»™t sợi dây duy nhất mang 1 terabit má»™t giây. Vá»›i 48 sợi trong má»™t cáp, đó là 48 terabit/giây. Henry Schacht, cá»±u CEO của Lucent, chuyên vá» công nghệ nà y, chỉ ra rằng vá»›i khả năng nhÆ° thế, bạn có thể “truyá»n tất cả tà i liệu đã in của thế giá»›i bằng phút trên má»™t cáp duy nhất. Äiá»u nà y có nghÄ©a là năng lá»±c truyá»n dẫn là không có giá»›i hạn vá»›i chi phà tăng thêm là zero.†Cho dù tốc Ä‘á»™ mà Schacht nói đến chỉ áp dụng cho xÆ°Æ¡ng sống của mạng cáp quang, và không phải [của dây] dặm cuối kéo đến nhà của bạn và và o máy tÃnh của bạn, chúng ta vẫn nói vá» má»™t bÆ°á»›c nhảy vá»t lên phÃa trÆ°á»›c.
Trong Xe Lexus và Cây Ô liu, tôi đã viết vá» má»™t quảng cáo của Qwest cho thấy má»™t nhà doanh nghiệp, mệt má»i và vô vị, đăng kà phòng tại má»™t motel cạnh Ä‘Æ°á»ng ở nÆ¡i rất hẻo lánh. Anh ta há»i nhân viên trá»±c liệu há» có dịch vụ phòng và các tiện nghi khác. Cô nói có. Sau đó anh ta há»i cô liệu có giải trà trên TV ở phòng anh ta không, và cô nhân viên trả lá»i vá»›i má»™t giá»ng lên mặt Ä‘á»u Ä‘á»u, “Má»i phòng có tất cả các phim từng được sản xuất bằng má»i ngôn ngữ, bất cứ khi nà o, ngà y hay đêm.†Tôi đã viết vá» Ä‘iá»u đó khi ấy nhÆ° má»™t thà dụ vá» cái gì sẽ xảy ra khi bạn được kết nối và o Internet. Nay nó là má»™t thà dụ vá» bây giá» chúng ta có thể cắt rá»i ra khá»i Internet bao nhiêu, bởi vì và i năm nữa, khi ổ nhá»› lÆ°u trữ tiếp tục tiến bá»™ và trở nên ngà y cà ng nhá» hÆ¡n, bạn sẽ có khả năng mua đủ bá»™ nhá»› lÆ°u trữ để mang theo các phim đó trong túi bạn.
Rồi Ä‘Æ°a thêm má»™t steroid khác và o danh sách: file-sharing [chia sẻ file]. Nó bắt đầu vá»›i Napster lót Ä‘Æ°á»ng cho hai chúng ta chia sẻ các bà i hát chứa trên các máy tÃnh của nhau. “Ở đỉnh Ä‘iểm của nó,†theo Howstuffworks.com, “Napster có lẽ đã là Web site nổi tiếng nhất từng được tạo ra. Trong Ãt hÆ¡n má»™t năm, nó Ä‘i từ zero đến 60 triệu ngÆ°á»i thăm má»™t tháng. Rồi nó bị đóng cá»a bởi lệnh của toà án vì vi phạm bản quyá»n, và không được mở cá»a lại cho đến 2003 vá»›i tÆ° cách má»™t site tải nhạc hợp pháp. Napster ban đầu trở nên rất nổi tiếng rất nhanh bởi vì nó chà o má»™t sản phẩm Ä‘á»™c nhất- nhạc miá»…n phà mà bạn có thể nháºn được gần nhÆ° không cần ná»— lá»±c nà o từ má»™t cÆ¡ sở dữ liệu khổng lồ.†CÆ¡ sở dữ liệu đó thá»±c tế là má»™t cấu trúc file-sharing theo đó Napster tạo thuáºn lợi cho kết nối giữa máy tÃnh của tôi và bạn để chúng ta có thể đánh đổi các file nhạc. Napster ban đầu đã chết, song công nghệ file-sharing vẫn còn và trở nên cà ng tinh vi hÆ¡n má»—i ngà y, nâng cao sá»± cá»™ng tác lên rất nhiá»u.
Cuối cùng, kể thêm má»™t steroid phần cứng cuối cùng Ä‘Æ°a các Ä‘á»™t phá công nghệ nà y lại vá»›i nhau cho những ngÆ°á»i tiêu dùng: sá»± Ä‘á»™t phá liên tục vá» các công cụ Ä‘a năng- các laptop ngà y cà ng nhá» và mạnh, các Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, và các sổ tay Ä‘iện tá» [organizer] cá nhân cầm tay có thể giữ các cuá»™c hẹn, gá»i Ä‘iện thoại, gá»i e-mail, chụp ảnh, và tháºm chà dùng nhÆ° máy quay video.
Cá»™ng tác vá»›i tất cả dữ liệu được số hoá nà y sẽ được là m cho dá»… dà ng hÆ¡n và rẻ hÆ¡n nhá» má»™t steroid khác Ä‘ang sinh sôi nhanh – dịch vụ giao thức thoại qua Internet, được biết nhÆ° VoIP. VoIP cho phép bạn gá»i Ä‘iện thoại trên Internet bằng biến âm thanh thà nh các gói dữ liệu được truyá»n Ä‘i qua mạng Internet và biến trở lại thà nh âm thanh ở đầu kia. VoIP cho phép bất cứ ai đăng kà dịch vụ qua công ti Ä‘iện thoại của mình hay nhà cung cấp tÆ° nhân để nháºn không giá»›i hạn các cuá»™c gá»i ná»™i hạt hay Ä‘Æ°á»ng dà i, qua Internet, trên máy tÃnh, laptop, hay PDA cá nhân - vá»›i chỉ má»™t microphone nhá» gắn và o. Nó là cá nhân và sẽ được chuyển giao ảo – các Ä‘Æ°á»ng ống cÆ¡ sở sẽ là m cho nó xảy ra mà bạn không há» phải nghÄ© vá» nó. Nó sẽ là m cho má»i cuá»™c gá»i kinh doanh hay cá nhân đến bất cứ đâu trên thế giá»›i rẻ nhÆ° cuá»™c gá»i ná»™i hạt - tức là gần nhÆ° miá»…n phÃ. Nếu Ä‘iá»u đó không khuyếch đại má»i hình thức cách tiếp cáºn, thì tôi không biết cái gì sẽ khuyếch đại.
Xét khoản nà y từ 1-11-2004, BusinessWeek, vá» công ti VoIP Skype Ä‘i tiên phong: “Eriksen Translation Inc. là má»™t doanh nghiệp nhá» vá»›i má»™t vết chân lá»›n. Công ti ở Brooklyn (N.Y.) dá»±a và o 5.000 ngÆ°á»i là m nghá» tá»± do rải rác khắp thế giá»›i để giúp dịch các hồ sÆ¡ kinh doanh bằng 75 thứ tiếng cho các khách hà ng Hoa Kì. Äiá»u đó có nghÄ©a là các hoá Ä‘Æ¡n Ä‘iện thoại khoảng 1.000 $ má»™t tháng. Vì thế khi giám đốc phát triển kinh doanh Claudia Waitman nghe vá» má»™t công ti má»›i Skype Technologies chà o các cuá»™c gá»i miá»…n phà qua Internet đến những ngÆ°á»i dùng Skype khác ở bất cứ đâu trên thế giá»›i, bà nhảy vô. Sáu tháng sau khi đăng kÃ, các chi phà điện thoại của Eriksen đã hạ xuống 10 phần trăm rồi. Còn tốt hÆ¡n, các nhân viên của nó và những ngÆ°á»i là m việc tá»± do bà n bạc thÆ°á»ng xuyên hÆ¡n, cho phép há» là m việc nhanh hÆ¡n và hiệu quả hÆ¡n. ‘Nó đã thay đổi toà n bá»™ cách chúng tôi là m việc,’ Waitman nói.â€
VoIP sẽ cách mạng hoá ngà nh viá»…n thông, mà , từ khởi đầu, đã dá»±a và o má»™t khái niệm Ä‘Æ¡n giản rằng các công ti tÃnh tiá»n bạn theo thá»i gian bạn nói chuyện dà i bao nhiêu và qua khoảng cách nà o. Khi những ngÆ°á»i tiêu dùng có nhiá»u lá»±a chá»n VoIP hÆ¡n, cạnh tranh sẽ đến ná»—i các công ti viá»…n thông sẽ không còn có khả năng tÃnh tiá»n theo thá»i gian và khoảng cách nữa. Thoại sẽ trở thà nh không mất tiá»n. Cái mà các công ti Ä‘iện thoại sẽ cạnh tranh, và tÃnh tiá»n, sẽ là những cái thêm và o. Ná»n tảng thoại cÅ© không thÃch ứng tốt vá»›i đổi má»›i. NhÆ°ng khi bạn đặt thoại và o má»™t Internet platform, má»i loại lá»±a chá»n đổi má»›i cho cá»™ng tác trở thà nh có thể. Bạn sẽ có má»™t danh mục bạn thân và tất cả cái bạn cần là m là nháy đúp và o má»™t tên và cuá»™c gá»i sẽ hoà n thà nh. Bạn muốn nháºn diện ngÆ°á»i gá»i? Ảnh ngÆ°á»i gá»i sẽ hiện lên mà n hình của bạn. Các công ti sẽ cạnh tranh vá» SoIP (service over Internet protocol- dịch vụ trên giao thức Internet): ai có thể chà o cho bạn há»™i nghị video tốt nhất trong khi bạn Ä‘ang nói chuyện qua máy tÃnh, PDA hay laptop của mình; ai có thể cho phép bạn nói chuyện vá»›i ai đó trong khi dá»… dà ng má»i má»™t ngÆ°á»i thứ ba hay thứ tÆ° và o cuá»™c đối thoại; ai có thể cho phép bạn nói chuyện và đánh đổi các file tà i liệu và gá»i các thông Ä‘iệp văn bản đồng thá»i, vì thế bạn có thể thá»±c sá»± vừa nói vừa là m việc trên má»™t tà i liệu cùng nhau trong khi nói chuyện. Bạn sẽ có khả năng để cho ai đó má»™t tin nhắn bằng lá»i có thể biến thà nh văn bản, song song vá»›i má»™t tà i liệu Ä‘Ãnh kèm mà hai ngÆ°á»i các anh có thể là m việc trên đó. Mike Volpi, phó chủ tịch cấp cao của Cisco vá» công nghệ định tuyến, nói, “Sẽ không là vá» khoảng cách và bạn nói dà i thế nà o, mà là bạn tạo giá trị thế nà o quanh truyá»n thông thoại. Thoại sẽ là không mất tiá»n; cái bạn cho phép các khách hà ng là m quanh nó là cái sẽ phân biệt các công ti.â€
Những ngÆ°á»i sống ở Bangalore hay Bắc Kinh sẽ có khả năng để mình được ghi trong các Trang Và ng ở New York. Tìm má»™t kế toán viên? Chỉ nháy đúp Hang Zhou ở Bắc Kinh hay Vladimir Tolstoy ở Moscow hay Ernst & Young ở New York. Hãy lấy lá»±a chá»n của bạn cho kế toán viên: Quảng trÆ°á»ng Thiên An Môn, Quảng trÆ°á»ng Äá», hay Quảng trÆ°á»ng Union. Há» sẽ vui lòng cá»™ng tác vá»›i bạn để Ä‘iá»n các bản khai thuế của bạn.
Có má»™t steroid khác, liên quan đến VoIP, cái sẽ tăng nạp cái tăng nạp [turbocharger*] nà y: những cải thiện Ä‘á»™t phá vá» há»™i nghị video. HP và công ti là m film DreamWorks SKG cá»™ng tác vá» thiết kế má»™t bá»™ videconferencing - vá»›i DreamWorks mang tà i chuyên môn của nó vá» video và âm thanh và HP đóng góp công nghệ tÃnh toán và nén của mình- nó tháºt ngoạn mục. Má»—i bên của cuá»™c há»™i nghị video ngồi ở má»™t bà n dà i đối diện vá»›i má»™t bức tÆ°á»ng các mà n hình TV phẳng và các camera chÄ©a và o há». Các mà n hình phẳng hiển thị những ngÆ°á»i ngồi ở bên kia, có thể ở bất cứ đâu trên thế giá»›i. Nó tạo ra má»™t ấn tượng vá» má»i ngÆ°á»i ngồi quanh má»™t chiếc bà n há»™i nghị duy nhất và rõ rà ng là má»™t kinh nghiệm khác vá» chất lượng vá»›i bất cứ thứ gì đã có trên thị trÆ°á»ng trÆ°á»›c đây. Tôi đã có dịp tham gia má»™t cuá»™c trình diá»…n, và nó thá»±c tế đến ná»—i bạn hầu nhÆ° cảm nháºn được hÆ¡i thở của những ngÆ°á»i bên kia của há»™i nghị video, khi thá»±c ra ná»a của chúng tôi ở Santa Barbara và ná»a kia cách xa năm trăm dặm. Bởi vì DreamWorks là m film và hoạt hình khắp thế giá»›i, nó cảm thấy phải có má»™t giải pháp há»™i nghị video nÆ¡i những ngÆ°á»i sáng tạo của nó thá»±c sá»± có thể truyá»n đạt tất cả suy nghÄ© của há», những biểu lá»™ nét mặt, những cảm giác, các cÆ¡n giáºn, nhiệt tình, và những cái trợn mắt. Tổng giám đốc chiến lược và công nghệ của HP, Shane Robinson, bảo tôi là HP có kế hoạch Ä‘Æ°a các bá»™ há»™i nghị video nà y ra bán và o 2005 vá»›i giá khoảng 250.000 $ má»™t bá»™. Äó chẳng là gì cả so vá»›i các vé máy bay và sá»± hao mòn của các nhà điá»u hà nh phải thÆ°á»ng chu du đến London hay Tokyo cho các cuá»™c há»p mặt-đối-mặt. Các công ti dá»… dà ng khiến má»™t trong các bá»™ nà y hoà n vốn trong má»™t năm. Mức nà y của há»™i nghị video, má»™t khi tăng lên nhanh, sẽ là m cho phát triển từ xa, outsourcing, và offshoring dá»… hÆ¡n nhiá»u và hiệu quả hÆ¡n.
Và bây giá» là việc phủ Ä‘Æ°á»ng cô lên chiếc bánh, übersteroid cái là m cho tất cả là di Ä‘á»™ng: không dây. Không dây là cái sẽ cho phép bạn lấy má»i thứ đã được số hoá, biến thà nh ảo và cá nhân, và là m việc đó từ bất cứ đâu.
“Trạng thái tá»± nhiên của truyá»n thông là không dây,†Alan Cohen phó chủ tịch cao cấp của Airespace là lẽ. Nó bắt đầu vá»›i tiếng nói, bởi vì ngÆ°á»i ta muốn có khả năng gá»i Ä‘iện thoại bất cứ lúc nà o, từ bất cứ nÆ¡i nà o, đến bất cứ đâu. Äó là vì sao đối vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng là điện thoại quan trá»ng nhất mà há» sở hữu. Và o đầu thế kỉ hai mÆ°Æ¡i mốt, ngÆ°á»i ta bắt đầu phát triển cùng kì vá»ng đó và vá»›i nó là sá»± mong muốn cho truyá»n thông dữ liệu- khả năng truy cáºp Internet, e-mail, hay bất cứ hồ sÆ¡ [file] kinh doanh nà o bất cứ lúc nà o, ở bất cứ đâu, dùng má»™t Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, PalmPilot, hay dụng cụ cá nhân khác nà o đó. (Và bây giá» yếu tố thứ ba bÆ°á»›c và o bức tranh, tạo ra nhiá»u cầu hÆ¡n cho công nghệ không dây và đẩy mạnh sá»± là m phẳng thế giá»›i: các máy móc nói chuyện vá»›i máy móc má»™t cách không dây, nhÆ° các chip RFID của Wal-Mart, các dụng cụ không dây bé xÃu tá»± Ä‘á»™ng truyá»n thông tin đến các máy tÃnh của các nhà cung cấp, cho phép há» theo dõi hà ng tồn.)
Trong những ngà y đầu của [kÄ© thuáºt] tÃnh toán (Toà n cầu hoá 2.0), bạn là m việc trong văn phòng. Äã có má»™t máy tÃnh lá»›n, và theo nghÄ©a Ä‘en bạn phải Ä‘i qua và bảo ngÆ°á»i ta chạy máy tÃnh lá»›n để chiết xuất ra hay Ä‘Æ°a thông tin và o cho bạn. Nó giống nhÆ° má»™t phép mầu. Sau đó, nhá» PC và Internet, email, laptop, browser, và client server, tôi có thể truy cáºp từ mà n hình của chÃnh tôi má»i loại dữ liệu và thông tin được lÆ°u trên mạng. Trong kỉ nguyên nà y bạn được cắt rá»i khá»i [không phải gắn vá»›i] văn phòng và có thể là m việc tại gia, ở nhà ven bãi biển, hay ở má»™t khách sạn. Bây giá» chúng ta ở trong Toà n cầu hoá 3.0, nÆ¡i nhá» số hoá, vi tiểu hoá, ảo hoá [virtualization], cá nhân hoá, và không dây, tôi có thể xá» lÃ, thu tháºp, hay truyá»n tiếng nói hay dữ liệu từ bất cứ đâu đến bất cứ đâu- vá»›i tÆ° cách má»™t cá nhân hay má»™t cái máy.
“Bà n của bạn Ä‘i vá»›i bạn đến má»i nÆ¡i bạn ở lúc nà y,†Cohen nói. Và cà ng nhiá»u ngÆ°á»i có khả năng đẩy và kéo thông tin từ bất cứ đâu đến bất cứ đâu nhanh hÆ¡n, cà ng nhiá»u rà o cản đối vá»›i cạnh tranh và truyá»n thông sẽ biến mất. Äá»™t ngá»™t, doanh nghiệp của tôi có phân phối phi thÆ°á»ng. Tôi cóc lo bạn ở Bangalore hay Bangor, tôi có thể đến anh và anh có thể đến tôi. Bây giá» cà ng ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i muốn và kì vá»ng có di Ä‘á»™ng không dây, hệt nhÆ° Ä‘iện. Chúng ta Ä‘ang chuyển nhanh sang thá»i đại của “mobile cho tôi,†Padmasree Warrior, tổng giám đốc công nghệ của Motorola, nói. Nếu ngÆ°á»i tiêu dùng trả tiá»n cho bất kì dạng ná»™i dung nà o, bất luáºn là thông tin, giải trÃ, dữ liệu, trò chÆ¡i, hay báo giá cổ phiếu, há» ngà y cà ng muốn có khả năng truy cáºp nó bất cứ lúc nà o, bất cứ ở đâu.
ChÃnh bây giá» ngÆ°á»i tiêu dùng bị mắc và o má»™t mê lá»™ của các Ä‘á» xuất và tiêu chuẩn công nghệ không dây vẫn chÆ°a tÆ°Æ¡ng hoạt hoà n toà n. NhÆ° chúng ta Ä‘á»u biết, công nghệ không dây nà o đó hoạt Ä‘á»™ng ở má»™t vùng, má»™t bang, hay má»™t nÆ°á»›c và không ở nÆ¡i khác.
Cách mạng “mobile cho tôi†sẽ hoà n tất khi bạn có thể di chuyển suôn sẻ trÆ¡n tru quanh thà nh phố, nÆ°á»›c, hay thế giá»›i vá»›i bất cứ dụng cụ nà o bạn muốn. Công nghệ có đó. Khi Ä‘iá»u nà y được phổ biến đầy đủ, việc “mobile cho tôi†sẽ có ảnh hưởng là m phẳng đầy đủ của nó, bằng giải phóng con ngÆ°á»i để có thể là m việc và truyá»n thông từ bất cứ đâu đến bất cứ đâu vá»›i bất cứ thứ gì.
Tôi đã nếm vị cái gì sẽ đến bằng có má»™t buổi sáng ở tổng hà nh dinh Tokyo của NTT DoCoMo, nhà cung cấp dịch vụ di Ä‘á»™ng Nháºt khổng lồ Ä‘i đầu trong quá trình nà y và đi trÆ°á»›c xa MÄ© vá» cung cấp tÃnh tÆ°Æ¡ng hoạt hoà n toà n bên trong Nháºt Bản. DoCoMo là viết tắt của Do Communications Over the Mobile Network [Truyá»n thông Qua Mạng Di Ä‘á»™ng]; nó cÅ©ng có nghÄ©a là “ở bất cứ đâu†trong tiếng Nháºt. Ngà y tôi ở tổng hà nh dinh DoCoMo bắt đầu vá»›i má»™t tua do má»™t robot hÆ°á»›ng dẫn, nó cúi chà o theo kiểu Nháºt má»™t cách hoà n hảo và sau đó Ä‘Æ°a tôi dạo quanh phòng trÆ°ng bà y của DoCoMo, có các Ä‘iện thoại video di dá»™ng cầm tay để bạn có thể thấy ngÆ°á»i mà bạn nói chuyện vá»›i.
“Ngà y nay thanh niên dùng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của chúng tôi nhÆ° Ä‘iện thoại video hai chiá»u,†Tamon Mitsuishi, VP cấp cao của Phòng Kinh doanh Phổ quát ở DoCoMo, giải thÃch. “Má»i ngÆ°á»i lấy Ä‘iện thoại của há» ra, há» bắt đầu gá»i cho nhau và có các cuá»™c đối thoại thị giác. Tất nhiên có má»™t số ngÆ°á»i không thÃch nhìn mặt nhau.†Nhá» công nghệ của DoCoMo, nếu bạn không muốn cho thấy mặt mình, bạn có thể thay mình bằng má»™t nhân váºt hoạt hoạ và thao tác phÃm bấm để nó không chỉ nói thay bạn mà cả nổi giáºn cho bạn và sung sÆ°á»›ng cho bạn. “NhÆ° thế đấy là má»™t Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, và camera video, nhÆ°ng nó cÅ©ng tiến hoá ở mức Ä‘á»™ nó có các chức năng giống nhÆ° má»™t PC,†ông nói thêm. “Bạn cần di các núm nhanh [vá»›i ngón tay cái của bạn]. Chúng tôi gá»i mình là ‘những ngÆ°á»i ngón tay cái.’ Các nữ sinh trung há»c hiện nay có thể di các ngón cái của há» nhanh hÆ¡n hỠđánh máy trên má»™t PC.â€
Nhân tiện, tôi há»i, “Phòng Phổ quát†là m gì?
“Hiện nay chúng ta đã thấy sá»± phổ biến của Internet khắp thế giá»›i,†Mitsuishi trả lá»i, “cái chúng tôi tin chúng tôi phải chà o là bÆ°á»›c tiếp theo. Truyá»n thông Internet cho đến ngà y nay hầu hết là giữa các cá nhân- e-mail và các thông tin khác. NhÆ°ng cái mà chúng ta bắt đầu thấy rồi là truyá»n thông giữa các tác nhân và các máy, và giữa các máy. Chúng ta Ä‘ang chuyển sang loại hiện tượng đó, bởi vì ngÆ°á»i dân muốn có má»™t kiểu sống phong phú hÆ¡n, và các doanh nghiệp muốn các táºp quán hiệu quả hÆ¡n… NhÆ° thế những ngÆ°á»i trẻ trong cuá»™c sống kinh doanh của mình dùng PC ở văn phòng, nhÆ°ng trong thá»i gian riêng tÆ° hỠđặt cÆ¡ sở cho cách sống của há» lên Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng. Bây giá» có má»™t phong trà o tăng lên để cho phép thanh toán bằng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng. [Vá»›i] má»™t thẻ thông minh bạn sẽ có khả năng chi trả trong các cá»a hà ng ảo và các cá»a hà ng thông minh. NhÆ° thế bên cạnh máy tÃnh tiá»n sẽ có má»™t máy Ä‘á»c thẻ, và bạn chỉ quẹt Ä‘iện thoại của mình và nó trở thà nh thẻ tÃn dụng của bạn nữa …
“Chúng tôi tin rằng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng sẽ trở thà nh [controller] quản gia cốt yếu của Ä‘á»i sống má»™t cá nhân,†Mitsuishi nói thêm, quên ý nghÄ©a kiểm tra của controller trong tiếng Anh Ä‘i. “Thà dụ, trong lÄ©nh vá»±c y nó sẽ là hệ thống xác thá»±c của bạn và bạn có thể xem xét các hồ sÆ¡ y há»c của bạn, và để tiến hà nh thanh toán bạn sẽ phải cầm má»™t Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng. Bạn không thể trải nghiệm cuá»™c sống mà không có má»™t Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng, và nó sẽ Ä‘iá»u khiển má»i thứ ở nhà nữa. Chúng tôi tin rằng chúng ta cần mở rá»™ng dải của các máy có thể được Ä‘iá»u khiển bằng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng.â€
Có nhiá»u Ä‘iá»u để lo vá» tÆ°Æ¡ng lai nà y, từ trẻ em bị các con thú tình dục online nhá» qua Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của chúng, đến nhân viên dùng camera Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng là m má»i loại hà nh Ä‘á»™ng bị cấm. Má»™t số ngÆ°á»i Nháºt đã đến các hiệu sách, lấy các cuốn sách dạy nấu ăn xuống, và chụp ảnh các công thức và sau đó Ä‘i ra. May là , các Ä‘iện thoại có camera hiện nay gây ra tiếng xoẹt khi há» chụp ảnh, nhÆ° thế chủ cá»a hiệu, hay ngÆ°á»i đứng cạnh trong phòng thay quần áo, sẽ biết nếu anh ta trên Candid Camera.* Bởi vì Ä‘iện thoại có camera của bạn có thể kết nối Internet không chỉ là má»™t máy ảnh; nó cÅ©ng là má»™t máy sao chụp, vá»›i khả năng phân phối toà n cầu.
DoCoMo bây giá» Ä‘ang là m việc vá»›i các công ti Nháºt khác vá» má»™t dà n xếp theo đó bạn có thể dạo trên phố và nhìn má»™t poster vá» má»™t buổi hoà nhạc của Madonna ở Tokyo. Poster sẽ có má»™t mã vạch và bạn có thể mua vé bằng Ä‘Æ¡n giản quét mã vạch. Má»™t poster khác có thể là vá» má»™t CD má»›i của Madonna. Chỉ quét mã vạch bằng Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của bạn và nó sẽ cho bạn má»™t mẫu các bà i hát. Nếu bạn muốn, quét nó lại lần nữa và bạn có thể mua toà n bá»™ album và được giao tại nhà . Không ngạc nhiên là đồng nghiệp New York Times của tôi ở Nháºt Bản, Todd Zaun, ông lấy vợ Nháºt, nói vá»›i tôi rằng có rất nhiá»u thông tin mà bây giá» ngÆ°á»i Nháºt có thể truy cáºp từ các Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng có kết nối Internet của há» rằng “khi tôi cùng vá»›i há» hà ng Nháºt của tôi và ai đó có má»™t câu há»i, Ä‘iá»u đầu tiên há» là m là vá»› lấy Ä‘iện thoại.â€
Tôi kiệt sức chỉ viết vá» tất cả những thứ nà y. NhÆ°ng khó để phóng đại lá»±c là m phẳng thứ mÆ°á»i nà y – các steroid- sẽ khuyếch đại nhiá»u thế nà o và trao quyá»n thêm nữa cho tất cả các dạng cá»™ng tác khác. Các steroid nà y phải khiến đổi má»›i open-source mở nhiá»u hÆ¡n thế, bởi vì chúng sẽ cho phép nhiá»u cá nhân hÆ¡n cá»™ng tác vá»›i nhau theo nhiá»u cách và từ nhiá»u nÆ¡i hÆ¡n bao giá» hết. Chúng sẽ nâng cao outsourcing, vì chúng sẽ là m cho dá»… dà ng hÆ¡n nhiá»u cho má»™t phòng duy nhất của bất cứ công ti nà o để cá»™ng tác vá»›i công ti khác. Chúng sẽ nâng cao xâu chuá»—i cung, bởi vì tổng hà nh dinh sẽ có khả năng kết nối thá»i gian thá»±c vá»›i má»—i cá nhân nhân viên để hà ng lên giá, má»—i gói hà ng riêng, và má»—i nhà máy Trung Quốc sản xuất các thứ bên trong chúng. Chúng sẽ nâng cao insourcing – sai má»™t công ti nhÆ° UPS Ä‘i sâu và o bên trong má»™t nhà bán lẻ và quản là toà n bá»™ chuá»—i cung của nó, sá» dụng các lái xe có thể tÆ°Æ¡ng tác vá»›i các nhà kho của nó, và vá»›i má»—i khách hà ng, mang PDA riêng của mình. Và hiển nhiên nhất, chúng sẽ nâng cao in-forming- khả năng để quản là chuá»—i cung tri thức riêng của bạn.
Sir John Rose, CEO của Rolls-Royce, cho tôi má»™t thà dụ tuyệt vá»i vá» không dây và các steroid khác nâng cao thế nà o khả năng của Rolls-Royce để là m work flow và các hình thức cá»™ng tác khác vá»›i các khách hà ng của nó. Giả sá» bạn là British Airways và bạn cho má»™t Boeing 777 bay qua Äại Tây DÆ°Æ¡ng. Ở đâu đó trên Greenland, má»™t trong bốn Ä‘á»™ng cÆ¡ Rolls-Royce bị sét đánh. Hà nh khách và ngÆ°á»i lái có thể lo, nhÆ°ng không cần. Rolls-Royce là m chủ tình hình. Äá»™ng cÆ¡ Rolls-Royce đó được nối vá»›i má»™t máy phát lại lên má»™t vệ tinh và nó phát dữ liệu vá» tình hình và đặc tÃnh của nó, má»i lúc, xuống má»™t máy tÃnh trong phòng Ä‘iá»u hà nh của Rolls-Royce. Äiá»u đó đúng vá»›i nhiá»u Ä‘á»™ng cÆ¡ máy bay Rolls-Royce Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng. Nhá» trà tuệ nhân tạo trong máy tÃnh Rolls-Royce, dá»±a và o các thuáºt toán phức tạp, nó có thể theo dõi các bất thÆ°á»ng trong các Ä‘á»™ng cÆ¡ của nó khi hoạt Ä‘á»™ng. Trà tuệ nhân tạo trong máy tÃnh Rolls-Royce biết Ä‘á»™ng cÆ¡ nà y có lẽ bị sét đánh, và đưa ra má»™t báo cáo cho má»™t kÄ© sÆ° của Rolls-Royce.
“Vá»›i dữ liệu thá»i gian thá»±c chúng tôi nháºn được qua vệ tinh, chúng tôi có thể nháºn diện má»™t ‘sá»± cố’ và các kÄ© sÆ° của chúng tôi có thể tiến hà nh chuẩn Ä‘oán từ xa,†Rose nói. “Trong hoà n cảnh bình thÆ°á»ng, sau khi má»™t Ä‘á»™ng cÆ¡ bị sét đánh bạn phải cho máy bay hạ xuống, gá»i má»™t kÄ© sÆ°, kiểm tra bằng mắt, và quyết định vá» bao nhiêu thiệt hại đã xảy ra và liệu chuyến bay có phải trá»… để sá»a.
“NhÆ°ng hãy nhá»›, các hãng hà ng không nà y không có nhiá»u thá»i gian thay đổi hoà n toà n. Nếu máy bay nà y bị trá»…, bạn bá» phi hà nh Ä‘oà n, bá» dở vị trà để bay vá» nhà . Rất tốn. Chúng tôi có thể theo dõi và phân tÃch tÃnh năng Ä‘á»™ng cÆ¡ má»™t cách tá»± Ä‘á»™ng theo thá»i gian thá»±c, vá»›i các kÄ© sÆ° của chúng tôi ra quyết định vá» chÃnh xác cái gì cần phải là m và o thá»i gian máy bay đã hạ cánh. Và nếu chúng tôi có thể xác định bằng tất cả thông tin chúng tôi có vá» Ä‘á»™ng cÆ¡ rằng không cần can thiệp nà o hay tháºm chà kiểm tra nà o, thì máy bay có thể quay lại theo đúng lịch trình, và điá»u đó tiết kiệm thá»i gian và tiá»n cho các khách hà ng của chúng tôi.â€
Các Ä‘á»™ng cÆ¡ nói chuyện vá»›i các máy tÃnh, nói chuyện vá»›i con ngÆ°á»i, nói chuyện lại vá»›i các Ä‘á»™ng cÆ¡, tiếp sau ngÆ°á»i nói chuyện vá»›i ngÆ°á»i - tất cả được là m từ bất cứ đâu đến bất cứ đâu. Äó là cái xảy ra khi tất cả các lá»±c là m phẳng bắt đầu được tăng nạp bởi tất cả các steroid.
Có nghe được tôi bây giỠkhông?
|
28-08-2008, 04:32 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
BA
Ba Sự Hội tụ
Ba sá»± há»™i tụ là gì? Äể giải thÃch cái tôi muốn nói, hãy để tôi kể má»™t chuyện cá nhân và chia sẻ má»™t trong những quảng cáo TV Æ°a thÃch của tôi.
Câu chuyện xảy ra tháng Ba 2004. Tôi phải lên kế hoạch bay từ Baltimore đến Hartford bằng Southwest Airlines để thăm con gái tôi Orly, nó há»c ở New Haven, Connecticut. Là má»™t gã hiểu công nghệ, tôi đã không bá»±c bá»™i vá»›i má»™t vé bằng giấy nhÆ°ng đã đặt má»™t vé Ä‘iện tá» bằng [thẻ] American Express. NhÆ° bất cứ ai bay thÆ°á»ng xuyên trên Southwest Ä‘á»u biết, hà ng không giá rẻ không có các chá»— đặt sẵn. Khi bạn đăng kà và o máy bay, vé của bạn nói Ä‘Æ¡n giản A, B, hay C, vá»›i A lên [máy bay] đầu tiên, B lên thứ hai, và C lên cuối cùng. NhÆ° những ngÆ°á»i Ä‘i Southwest kì cá»±u bạn cÅ©ng biết, bạn không muốn là ngÆ°á»i có vé C. Nếu bạn là , hầu nhÆ° chắc chắn bạn sẽ Ä‘i đến chá»— có ghế ngồi giữa không có chá»— để đặt hà nh là trong thùng ở trên đầu. Nếu bạn muốn ngồi ở ghế sát cá»a sổ hay Ä‘Æ°á»ng Ä‘i và có thể chứa đồ của mình, bạn muốn có vé A. Vì tôi mang má»™t và i túi quần áo cho con gái, tôi dứt khoát muốn có vé A. Thế nên tôi dáºy sá»›m để đảm bảo đến sân bay Baltimore chÃn mÆ°Æ¡i lăm phút trÆ°á»›c giá» cất cánh. Tôi Ä‘i đến máy bán vé Ä‘iện tá» của Southwest Airlines, cắm thẻ tÃn dụng của tôi và o, và dùng mà n hình chạm để lấy vé của mình - má»™t ngÆ°á»i hiện đại hoà n toà n, đúng không? Thế đấy, vé tuồn ra là B.
Tôi nổi Ä‘oá. “Thế quái nà o tôi lại có vé B?†tôi bảo mình, liếc và o đồng hồ của tôi. “Không thể có chuyện nhiá»u ngÆ°á»i đến váºy đã đến đây trÆ°á»›c tôi. Äây là trò gian láºn! Äây là sắp xếp trÆ°á»›c! Cái nà y chẳng hÆ¡n gì má»™t máy bán hà ng tá»± Ä‘á»™ng!â€
Tôi bÆ°á»›c nặng ná», Ä‘i qua cá»a an ninh, mua má»™t cái bánh quế Cinnabon, và ngồi ủ rÅ© ở sau hà ng B, đợi được lùa lên máy bay để có thể săn chá»— trong thùng trên đầu. Bốn mÆ°Æ¡i phút sau, chuyến bay được gá»i. Từ hà ng B, tôi ghen tị quan sát tất cả những ngÆ°á»i có vé A Ä‘i thà nh hà ng lên máy bay trÆ°á»›c tôi, vá»›i má»™t dáng vẻ chắc chắn có thể nháºn thấy vá» sá»± hÆ¡n hẳn. Và rồi tôi đã nháºn ra.
Nhiá»u ngÆ°á»i ở hà ng A đã không có vé Ä‘iện tá» thông thÆ°á»ng nhÆ° của tôi. Há» chỉ cầm cái có vẻ đối vá»›i tôi nhÆ° các miếng giấy in trắng bị nhà u, nhÆ°ng không để trống. Há» có thẻ lên tà u và mã vạch được in trên đó, cứ nhÆ° các khách có vé A đã tải thẻ lên máy bay của há» từ Internet xuống và in chúng ra trên máy in ở nhà há». Äiá»u, tôi mau chóng hiểu ra, chÃnh xác là cái hỠđã là m. Tôi đã không biết, nhÆ°ng Southwest đã thông báo má»›i đây rằng bắt đầu từ 12h01 đêm trÆ°á»›c ngà y bay, bạn có thể tải vé của bạn xuống ở nhà , in nó ra, và sau đó chỉ cần nhân viên ở cổng quét mã vạch trÆ°á»›c khi bạn lên máy bay.
“Friedman,†nhìn cảnh nà y tôi bảo chÃnh mình, “mà y là thế kỉ hai mÆ°Æ¡i đến thế … Mà y là Toà n cầu hoá 2.0 đến thếâ€. Trong Toà n cầu hoá 1.0 có đại là vé. Trong Toà n cầu hoá 2.0 có máy bán vé Ä‘iện tá» thay thế đại là bán vé. Trong Toà n cầu hoá 3.0 bạn là đại là bán vé của chÃnh mình.
Quảng cáo truyá»n hình là từ Konica Minolta Technologies cho má»™t dụng cụ Ä‘a năng má»›i nó bán, được gá»i là bizhub [trung tâm kinh doanh], má»™t chiếc máy văn phòng cho phép bạn in trắng Ä‘en hay in mà u, sao má»™t tà i liệu, fax nó, scan [quét] nó, scan nó và o e-mail, hay Internet-fax nó - tất cả từ cùng chiếc máy đó. Quảng cáo bắt đầu vá»›i việc chiếu tá»›i chiếu lui nhanh giữa hai gã, má»™t ở văn phòng và gã kia đứng ở máy bizhub. HỠđủ gần để chuyện trò bằng nói to lên. Dom là cấp trên nhÆ°ng cháºm hiểu - loại ngÆ°á»i không theo kịp vá»›i thay đổi công nghệ (gã thuá»™c loại nhÆ° tôi!). Ông có thể thấy Ted đứng ở máy bizhub khi ông ngả vá» phÃa sau trên ghế của mình và nhìn ra ô cá»a văn phòng ông.
Dom: (Ở bà n của mình) Nà y, tôi cần biểu đồ đó.
Ted: (Ở bizhub) Tôi đang e-mail nó.
Dom: Cáºu e-mail từ máy sao chụp?
Ted: Không, tôi e-mail từ bizhub.
Dom: Bizhub? Äợi đấy, cáºu đã là m các bản copy của tôi chÆ°a?
Ted: Ngay sau khi tôi scan cái nà y.
Dom: Cáºu scan ở má»™t máy e-mail?
Ted: Máy e-mail nà o? Tôi ở cạnh máy bizhub.
Dom (Bối rối) Sao chụp?
Ted (Cố nhẫn nại) Gá»i e-mail, sau đó scan, sau đó sao chụp.
Dom (Tạm ngưng lâu) Bizhub?
Lá»i thuyết minh: (Trên má»™t đồ hoạ sinh Ä‘á»™ng vá» bizhub minh hoạ nhiá»u chức năng của nó) TÃnh Ä‘a dụng gây kinh ngạc và mà u có giá phải chăng. Äó là bizhub, từ Konica Minolta.
(Chiếu Dom một mình ở máy bizhub, thỠxem nếu nó cũng xả cà phê và o cốc của ông.)
Southwest đã có khả năng chà o việc bán vé tại nhà , và Konica Minolta có thể chà o hizhub, bởi vì cái tôi gá»i là ba sá»± há»™i tụ. Các thà nh phần của ba sá»± há»™i tụ nà y là gì? Äây là câu trả lá»i ngắn: Thứ nhất, đúng khoảng năm 2000, tất cả mÆ°á»i lá»±c là m phẳng được thảo luáºn ở chÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c bắt đầu há»™i tụ và cùng hoạt Ä‘á»™ng theo những cách tạo ra má»™t sân chÆ¡i toà n cầu má»›i, phẳng hÆ¡n. Khi sân chÆ¡i má»›i nà y được xác láºp, cả các doanh nghiệp lẫn các cá nhân bắt đầu chấp nháºn các thói quen, các kÄ© năng, và các quy trình má»›i để lấy được nhiá»u nhất từ nó. Há» chuyển từ các phÆ°Æ¡ng tiện tạo giá trị vá» cÆ¡ bản là dá»c sang các phÆ°Æ¡ng tiện ngang hÆ¡n. Sá»± sát nháºp sân chÆ¡i má»›i nà y để tiến hà nh kinh doanh vá»›i những cách má»›i vá» tiến hà nh kinh doanh đã là sá»± há»™i tụ thứ hai, và nó thá»±c sá»± đã giúp là m phẳng thế giá»›i còn hÆ¡n nữa. Cuối cùng, đúng khi tất cả sá»± là m phẳng nà y xảy ra, má»™t nhóm ngÆ°á»i hoà n toà n má»›i, và i tỉ ngÆ°á»i, thá»±c ra, Ä‘i lên sân chÆ¡i từ Trung Quốc, Ấn Äá»™, và Äế chế Soviet trÆ°á»›c đây. Nhá» thế giá»›i phẳng má»›i, má»™t số trong số hỠđã nhanh chóng có khả năng cá»™ng tác và cạnh tranh trá»±c tiếp vá»›i má»i ngÆ°á»i khác. Äấy là sá»± há»™i tụ thứ ba. Bây giá» hãy ngó đến má»—i sá»± há»™i tụ má»™t cách chi tiết.
Sá»° HỘI TỤ I Tất cả mÆ°á»i lá»±c là m phẳng được thảo luáºn trong chÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c đã có ở quanh đây, chúng ta biết, kể từ các năm 1990, nếu không sá»›m hÆ¡n. NhÆ°ng chúng phải lan truyá»n, bám rá»… và kết nối vá»›i nhau để thể hiện sá»± thần diệu của chúng trên thế giá»›i. Thà dụ, và o thá»i Ä‘iểm nà o đó khoảng 2003, Southwest Airlines nháºn ra là đã có đủ PC khắp nÆ¡i, đủ băng thông, đủ dung lượng lÆ°u trữ, đủ khách hà ng thoải mái vá»›i Internet, và đủ bà quyết [know-how] phần má»m đối vá»›i Southwest để tạo ra má»™t hệ thống work flow trao quyá»n cho các khách hà ng của nó để tải xuống và in ra thẻ lên máy bay của chÃnh há» tại nhà , dá»… nhÆ° tải má»™t e-mail xuống. Southwest đã có thể cá»™ng tác vá»›i các khách hà ng của mình và há» vá»›i Southwest theo má»™t cách má»›i. Và đâu đó khoảng cùng thá»i gian ấy, phần má»m work flow và phần cứng đã há»™i tụ theo cách cho phép Konica Minolta chà o việc scan, gá»i-nháºn e-mail, in, fax, và sao chụp tất cả từ cùng má»™t máy. Äấy là sá»± há»™i tụ thứ nhất.
NhÆ° Paul Romer kinh tế gia Äại há»c Standford đã chỉ ra, các nhà kinh tế đã biết từ lâu rằng “có các hà ng hoá bổ trợ - nhỠđó hà ng hoá A là có giá trị hÆ¡n nhiá»u nếu bạn cÅ©ng có hà ng hoá B. Äã là tốt để có giấy và sau đó là tốt để có bút chì, và ngay sau khi bạn có nhiá»u má»™t thứ hà ng bạn nháºn được nhiá»u từ thứ kia, và khi bạn có chất lượng tốt hÆ¡n của má»™t thứ hà ng và chất lượng tốt hÆ¡n của thứ kia, năng suất của bạn được cải thiện. Äiá»u nà y được biết đến nhÆ° sá»± cải thiện đồng thá»i của các hà ng hoá bổ trợ.â€
Luáºn Ä‘iểm của tôi là sá»± mở TÆ°á»ng Berlin, Netscape, work flow, outsourcing, offshoring, open-sourcing, insourcing, in-forming, xâu chuá»—i cung, và các steroid khuyếch đại chúng, tất cả tăng cÆ°á»ng lẫn nhau, giống nhÆ° các hà ng hoá bổ trợ. Chúng chỉ cần thá»i gian để há»™i tụ và bắt đầu hoạt Ä‘á»™ng cùng nhau theo cách bổ sung, nâng cao lẫn nhau. Äiểm ngoặt đó đến và o lúc nà o đó khoảng năm 2000.
Kết quả thuần của sá»± há»™i tụ nà y đã tạo ra má»™t sân chÆ¡i toà n cầu, được Web là m cho có thể [Web enabled] cho phép nhiá»u hình thức cá»™ng tác – chia sẻ tri thức và công việc – trong thá»i gian thá»±c, mà không quan tâm đến địa lÃ, khoảng cách, hay, trong tÆ°Æ¡ng lai gần, ngay cả ngôn ngữ. Không, không phải má»i ngÆ°á»i có truy cáºp đến platform nà y, đến sân chÆ¡i nà y, nhÆ°ng ngà y nay nó mở ra cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n ở nhiá»u nÆ¡i hÆ¡n theo nhiá»u cách hÆ¡n bất cứ thứ gì giống nó từng có trÆ°á»›c đây trong lịch sá» thế giá»›i. Äấy là cái tôi muốn nói khi tôi nói thế giá»›i đã được là m phẳng. Nó là sá»± há»™i tụ bổ sung của mÆ°á»i lá»±c là m phẳng, tạo ra sân chÆ¡i toà n cầu má»›i nà y cho nhiá»u hình thức cá»™ng tác.
SỰ HỘI TỤ II
Tuyệt, bạn nói, nhÆ°ng vì sao má»›i chỉ và i năm vừa qua chúng ta má»›i bắt đầu thấy sá»± trà o dâng vá» năng suất ở Hoa Kì, cái phải gắn kết vá»›i bÆ°á»›c nhảy [vá»t] công nghệ nhÆ° váºy? Trả lá»i: Bởi vì luôn luôn cần thá»i gian cho tất cả các công nghệ Ä‘i cạnh, và các quy trình và thói quen kinh doanh cần thiết để nháºn được nhiá»u nhất từ chúng, để há»™i tụ và tạo ra Ä‘á»™t phá năng suất tiếp theo đó.
ÄÆ°a riêng công nghệ má»›i và o là chẳng bao giỠđủ. Những bá»™c phát lá»›n vá» năng suất sẽ đến, khi má»™t công nghệ má»›i được kết hợp vá»›i những cách má»›i để tiến hà nh kinh doanh. Wal-Mart có được sá»± tăng năng suất lá»›n khi nó kết hợp các siêu thị thùng to – nÆ¡i ngÆ°á»i dân có thể mua xà xòng cho sáu tháng - vá»›i các hệ thống quản là chuá»—i cung theo chiá»u ngang cho phép Wal-Mart ngay láºp tức kết nối món hà ng má»™t ngÆ°á»i tiêu dùng lấy từ kệ của má»™t siêu thị Wal-Mart ở Kansas City vá»›i sản phẩm má»™t nhà cung cấp Wal-Mart ở duyên hải Trung Quốc sẽ sản xuất.
Khi máy tÃnh đầu tiên được Ä‘Æ°a và o các văn phòng, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u kì vá»ng má»™t sá»± tăng lá»›n vá» năng suất. NhÆ°ng Ä‘iá»u đó đã không xảy ra ngay tức thì, và nó đã gây ra cả sá»± thất vá»ng và má»™t chút lẫn lá»™n. Nhà kinh tế há»c nổi tiếng Robert Solow đã châm biếm rằng các máy tÃnh ở khắp nÆ¡i trừ “trong các thống kê năng suất.â€
Trong má»™t tiểu luáºn tiên phong 1989, “Máy tÃnh và Dynamo: Nghịch là Năng suất Hiện đại trong má»™t GÆ°Æ¡ng ChÆ°a Quá-Xa,†sá» gia kinh tế Paul A. David đã giải thÃch má»™t Ä‘á»™ trá»… nhÆ° váºy bằng chỉ ra má»™t tiá»n lệ lịch sá». Ông lÆ°u ý rằng trong khi bóng đèn Ä‘iện được sáng chế ra năm 1879, cần nhiá»u tháºp kỉ để Ä‘iện khà hoá đóng góp và có má»™t ảnh hưởng lá»›n vá» kinh tế và năng suất. Vì sao? Bởi vì đã không đủ chỉ Ä‘i lắp đặt các Ä‘á»™ng cÆ¡ Ä‘iện và đáºp vụn công nghệ cÅ©- các Ä‘á»™ng cÆ¡ hÆ¡i nÆ°á»›c. Toà n bá»™ phÆ°Æ¡ng pháp sản xuất phải được cấu hình lại. Trong trÆ°á»ng hợp của Ä‘iện, David chỉ ra, Ä‘á»™t phá then chốt đã là các toà nhà , và các dây chuyá»n, đã được thiết kế lại và được quản lÃ. Các nhà máy trong thá»i đại hÆ¡i nÆ°á»›c thÆ°á»ng hay là các toà nhà nặng ná», nhiá»u tầng, đắt tiá»n được thiết kế để giữ các dây cua roa và các dụng cụ truyá»n lá»±c rất nặng cần để phát Ä‘á»™ng các hệ thống được cấp lá»±c bằng hÆ¡i nÆ°á»›c. Má»™t khi các Ä‘á»™ng cÆ¡ Ä‘iện nhá», mạnh được Ä‘Æ°a và o, má»i ngÆ°á»i đã kì vá»ng má»™t sá»± tăng năng suất nhanh. Tuy váºy, cần thá»i gian. Äể có tất cả các khoản tiết kiệm, bạn cần thiết kế lại đủ nhà xưởng. Bạn cần có các nhà máy dà i, thấp, má»™t tầng, rẻ để xây dá»±ng, vá»›i các Ä‘á»™ng cÆ¡ Ä‘iện nhá» cấp lá»±c cho các máy má»i kÃch cỡ. Chỉ khi đã có má»™t lượng tá»›i hạn các nhà kiến trúc nhà máy có kinh nghiệm và các kÄ© sÆ° Ä‘iện và các nhà quản lÃ, những ngÆ°á»i hiểu các tÃnh bổ trợ giữa Ä‘á»™ng cÆ¡ Ä‘iện, thiết kế lại nhà máy, và thiết kế lại dây chuyá»n sản xuất, thì Ä‘iện khà hoá má»›i thá»±c sá»± mang lại Ä‘á»™t phá năng suất trong chế tác. David viết.
Cùng thứ Ä‘ang xảy ra ngà y nay vá»›i sá»± là m phẳng thế giá»›i. Nhiá»u trong mÆ°á»i lá»±c là m phẳng đã quanh đây nhiá»u năm. NhÆ°ng để cho các tác Ä‘á»™ng là m phẳng được cảm thấy đầy đủ, chúng ta cần không chỉ mÆ°á»i cái là m phẳng nà y há»™i tụ mà cả cái gì đó khác nữa. Chúng ta cần đến sá»± nổi lên của Ä‘á»™i ngÅ© đông các cán bá»™ quản lÃ, các nhà đổi má»›i, các nhà tÆ° vấn kinh doanh, các trÆ°á»ng kinh doanh, các nhà thiết kế, các chuyên gia tin há»c, các CEO, và các công nhân để trở nên thoải mái vá»›i, và phát triển, các loại cá»™ng tác chiá»u ngang và các quy trình tạo giá trị và các thói quen có thể táºn dụng sân chÆ¡i má»›i, phẳng hÆ¡n nà y. Tóm lại, sá»± há»™i tụ của mÆ°á»i lá»±c là m phẳng gây ra sá»± há»™i tụ của má»™t táºp các táºp quán kinh doanh và kÄ© năng để có thể lấy được nhiá»u nhất từ thế giá»›i phẳng. Và sau đó chúng bắt đầu tăng cÆ°á»ng lẫn nhau.
“Khi ngÆ°á»i ta há»i, ‘Vì sao cách mạng IT lại không dẫn đến nhiá»u năng suất hÆ¡n ngay tức thì?’ bởi vì bạn cần nhiá»u hÆ¡n chỉ các máy tÃnh má»›i,†Romer nói. “Bạn cần các quy trình kinh doanh má»›i và các loại kÄ© năng má»›i để Ä‘i cùng chúng. Cách má»›i để là m các thứ khiến cho các công nghệ thông tin có giá trị hÆ¡n, và các công nghệ thông tin má»›i và tốt hÆ¡n khiến cho những cách má»›i để là m các thứ cà ng có khả năng hÆ¡n.â€
Toà n cầu hoá 2.0 đã thá»±c sá»± là thá»i đại của tÃnh toán máy lá»›n, đã rất dá»c – theo hÆ°á»›ng chỉ huy-và -Ä‘iá»u khiển, vá»›i các công ti và các phòng riêng của chúng có xu hÆ°á»›ng được tổ chức trong các silo dá»c. Toà n cầu hoá 3.0, được xây dá»±ng quanh sá»± há»™i tụ của mÆ°á»i lá»±c là m phẳng, và đặc biệt sá»± kết hợp của PC, vi xá» lÃ, Internet, quang há»c sợi quang, đã láºt sân chÆ¡i chủ yếu từ trên xuống thà nh bên cạnh nhau hÆ¡n. Và điá»u nà y nuôi dưỡng và đòi há»i các táºp quán kinh doanh má»›i má»™t cách tá»± nhiên, Ãt vá» chỉ huy và điá»u khiển hÆ¡n và nhiá»u vá» kết nối và cá»™ng tác theo chiá»u ngang hÆ¡n.
“Chúng ta đã Ä‘i từ má»™t chuá»—i chỉ huy dá»c để tạo giá trị sang má»™t chuá»—i chỉ huy ngang hÆ¡n nhiá»u để tạo giá trị,†Carly Fiorina giải thÃch. Äổi má»›i trong các công ti nhÆ° HP, bà nói, bây giá» ngà y cà ng thÆ°á»ng xuyên hÆ¡n đến từ sá»± cá»™ng tác ngang giữa các phòng và các nhóm khác nhau trải khắp toà n cầu. Thà dụ, HP, Cisco, và Nokia má»›i đây đã cá»™ng tác vá» phát triển má»™t máy ảnh/Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng rá»i các ảnh số của nó và o má»™t máy in HP, in chúng ra nhanh chóng. Má»—i công ti đã phát triển má»™t chuyên môn công nghệ rất tinh vi, nhÆ°ng nó có thể tạo thêm giá trị chỉ khi chuyên môn của nó được kết hợp theo chiá»u ngang vá»›i các chuyên môn của hai công ti kia.
“Bạn cá»™ng tác theo chiá»u ngang và quản là theo chiá»u ngang thế nà o, đòi há»i má»™t táºp các kÄ© năng hoà n toà n khác†vá»›i cách tiếp cáºn truyá»n thống từ trên xuống, Fiorina nói thêm.
Hãy để tôi cho chỉ và i thà dụ. Trong năm năm vừa qua, HP đã Ä‘i từ má»™t công ti có tám mÆ°Æ¡i bảy chuá»—i cung khác nhau - má»—i chuá»—i được quản là theo chiá»u dá»c và độc láºp, vá»›i thứ báºc các nhà quản là và há»— trợ back-office riêng của nó- thà nh má»™t công ti vá»›i chỉ năm chuá»—i cung quản là 50 tỉ $ doanh thu, và nÆ¡i các chức năng nhÆ° kế toán, là m hoá Ä‘Æ¡n, và nguồn nhân lá»±c được giải quyết qua má»™t hệ thống toà n công ti.
Southwest Airlines lợi dụng sá»± há»™i tụ của mÆ°á»i lá»±c là m phẳng để tạo ra má»™t hệ thống nÆ¡i các khách hà ng của nó có thể tải thẻ lên máy nay của há» xuống ở nhà . NhÆ°ng trÆ°á»›c khi cá nhân tôi thay đổi thói quen mua vé của mình và tái cải tổ bản thân tôi để cá»™ng tác theo chiá»u ngang vá»›i Southwest, Ä‘á»™t phá công nghệ nà y đã không tạo ra Ä‘á»™t phá năng suất cho tôi hay Southwest. Cái mà quảng cáo bizhub nói vá» là sá»± khác biệt giữa nhân viên hiểu các công nghệ há»™i tụ trong máy bizhub má»›i (và là m sao để nháºn được nhiá»u nhất từ nó) và nhân viên ở chÃnh cùng văn phòng đó ngÆ°á»i không hiểu. Năng suất của nhân viên sau ở văn phòng hÆ° cấu đó sẽ không tăng lên cho đến khi nhân viên đó thay đổi các thói quen là m việc của mình, cho dù văn phòng có chiếc máy gây kinh ngạc nà y.
Cuối cùng, hãy xem xét thà dụ của WPP- consortium quảng cáo-marketing- truyá»n thông lá»›n thứ hai trên thế giá»›i. WPP, có cÆ¡ sở ở Anh, đã không tồn tại nhÆ° chúng ta biết nó hai mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c. Nó là má»™t sản phẩm của sá»± hợp nhất má»™t số trong các tên tuổi lá»›n nhất vá» kinh doanh -từ Young & Rubicam đến Ogilvy & Mather đến Hill & Knowlton. Liên minh được ráp vá»›i nhau để lấy được ngà y cà ng nhiá»u nhu cầu marketing của các khách hà ng lá»›n, nhÆ° quảng cáo, gá»i thÆ° trá»±c tiếp, mua media [mua thá»i lượng hay chá»— quảng cáo], và branding [nháºn biết nhãn hiệu].
“Nhiá»u năm trá»i thách thức lá»›n cho WPP đã là là m sao khiến các công ti của chÃnh nó cá»™ng tác,†Allen Adamson, giám đốc quản là của hãng branding của WPP, Landor Associates, nói. “Bây giá», tuy, thÆ°á»ng không còn đủ để khiến các công ti trong WPP là m việc vá»›i nhau per se [tá»± nó]. Ngà y cà ng tăng, chúng tôi thấy mình kéo các cá nhân ăn ý lại vá»›i nhau từ ná»™i bá»™ má»—i trong các công ti nà y để tạo ra má»™t nhóm cá»™ng tác được tổ chức chỉ cho má»™t khách hà ng. Giải pháp sẽ tạo ra giá trị cho khách hà ng đó đã không tồn tại ở bất cứ má»™t công ti nà o hay tháºm chà trong sá»± hợp nhất truyá»n thống của các công ti ấy. Nó phải được may Ä‘o đặc biệt hÆ¡n nhiá»u. NhÆ° thế chúng tôi phải Ä‘i xuống bên trong toà n bá»™ táºp Ä‘oà n và chá»™p lấy đúng ngÆ°á»i quảng cáo, để là m việc vá»›i đúng ngÆ°á»i lo branding, để là m việc vá»›i đúng ngÆ°á»i lo media cho khách hà ng cá biệt nà y.â€
Khi GE quyết định năm 2003 để tách việc kinh doanh bảo hiểm của nó thà nh má»™t công ti tách biệt, WPP đã ráp má»™t nhóm được tổ chức theo yêu cầu của khách hà ng để giải quyết má»i thứ từ đặt tên cho công ti má»›i- Genworth- suốt lá»™ trình xuống đến chiến dịch quảng cáo đầu tiên và chÆ°Æ¡ng trình marketing trá»±c tiếp của nó. “Vá»›i tÆ° cách lãnh đạo trong tổ chức nà y,†Adamson nói, “cái bạn phải là m là hình dung ra định Ä‘á» giá trị cần cho má»—i khách hà ng và sau đó nháºn diện và ráp các tà i năng cá nhân bên trong lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng của WPP trên thá»±c tế sẽ hình thà nh má»™t công ti ảo chỉ cho khách hà ng đó. Trong trÆ°á»ng hợp của GE, chúng tôi tháºm chà đặt tên cho nhóm cá»™ng tác ảo mà chúng tôi tạo ra: Klamath Communications.â€
Khi thế giá»›i trở nên phẳng, WPP tá»± thÃch ứng để có được nhiá»u nhất từ chÃnh nó. Nó thay đổi cấu trúc và các táºp quán văn phòng của nó, hệt nhÆ° các công ti đã Ä‘iá»u chỉnh các nhà máy chạy hÆ¡i nÆ°á»›c của chúng thà nh chạy Ä‘á»™ng cÆ¡ Ä‘iện. Song WPP không chỉ giải thoát khá»i tất cả các bức tÆ°á»ng của nó, nó giải thoát khá»i tất cả sà n của nó nữa. Nó nhìn tất cả nhân viên từ tất cả các công ti của nó nhÆ° má»™t quỹ khổng lồ của các chuyên gia riêng những ngÆ°á»i có thể được ráp lại theo chiá»u ngang và o các nhóm cá»™ng tác, phụ thuá»™c và o các đòi há»i duy nhất của bất cứ đỠán cho trÆ°á»›c nà o. Và nhóm đó sẽ trở thà nh má»™t công ti má»›i de facto vá»›i tên riêng của nó.
Sẽ cần thá»i gian cho sân chÆ¡i má»›i nà y và các táºp quán kinh doanh má»›i liên kết đầy đủ. Nó là công việc Ä‘ang tiến triển. NhÆ°ng có má»™t chút cảnh báo ở đây. Nó xảy ra nhanh hÆ¡n bạn nghÄ© nhiá»u, và nó xảy ra toà n cầu.
Hãy nhớ, đấy là một bộ ba hội tụ!
SỰ HỘI TỤ III
Sao lại thế được? Äúng khi chúng ta đã hoà n tất việc tạo ra sân chÆ¡i má»›i, ngang hÆ¡n nà y, và các công ti và các cá nhân ở PhÆ°Æ¡ng Tây bắt đầu thÃch ứng vá»›i nó, 3 tỉ ngÆ°á»i đã bị đẩy ra rìa sân chÆ¡i Ä‘á»™t nhiên thấy mình được giải phóng để plug and play [cắm và chạy] vá»›i má»i ngÆ°á»i khác.
Trừ má»™t thiểu số bé tÃ, trÆ°á»›c đây 3 tỉ ngÆ°á»i dân nà y đã chẳng bao giỠđược phép để cá»™ng tác và cạnh tranh, bởi vì hỠđã sống trong các ná»n kinh tế phần nhiá»u bị đóng vá»›i các kết cấu chÃnh trị và kinh tế rất dá»c và thứ báºc. Tôi Ä‘ang nói vá» ngÆ°á»i dân của Trung Quốc, Ấn Äá»™, Nga, Äông Âu, MÄ© Latin, và Trung Ã. Các ná»n kinh tế và hệ thống chÃnh trị của há» tất cả Ä‘á»u được mở ra trong tiến trình của các năm 1990, cho nên ngÆ°á»i dân của há» ngà y cà ng tá»± do để tham gia trò chÆ¡i thị trÆ°á»ng tá»± do. Và khi nà o 3 tỉ ngÆ°á»i dân nà y đã há»™i tụ vá»›i sân chÆ¡i má»›i và các quy trình má»›i? Äúng khi sân chÆ¡i được là m phẳng, đúng khi hà ng triệu ngÆ°á»i trong số há» có thể cá»™ng tác và cạnh tranh bình đẳng hÆ¡n, theo chiá»u ngang hÆ¡n, và vá»›i các công cụ rẻ hÆ¡n và sẵn có hÆ¡n bao giá» hết. Quả thá»±c, nhá» sá»± là m phẳng thế giá»›i, nhiá»u trong số những ngÆ°á»i má»›i tham gia nà y đã tháºm chà không phải bá» nhà để tham gia. Nhá» mÆ°á»i lá»±c là m phẳng, sân chÆ¡i đến vá»›i há»!
ChÃnh bá»™ ba há»™i tụ nà y - của những ngÆ°á»i chÆ¡i má»›i, trên má»™t sân chÆ¡i má»›i, phát triển các quy tình và táºp quán má»›i cho cá»™ng tác theo chiá»u ngang- mà tôi tin là lá»±c lượng quan trá»ng nhất tạo hình hoạt Ä‘á»™ng kinh tế và chÃnh trị trong các năm đầu của thế kỉ hai mÆ°Æ¡i mốt. Căn cứ và o nhiá»u ngÆ°á»i đến váºy tiếp cáºn đến tất cả các công cụ cá»™ng tác nà y cùng vá»›i khả năng thông qua các công cụ tìm kiếm và Web để truy cáºp hà ng tỉ trang thông tin thô, đảm bảo rằng thế hệ tiếp theo của các đổi má»›i sẽ đến từ khắp Hà nh tinh Phẳng. Quy mô của cá»™ng đồng toà n cầu mau chóng sẽ có khả năng tham gia và o má»i loại phát minh và đổi má»›i là cái gì đó thế giá»›i Ä‘Æ¡n giản đã chẳng bao giá» thấy trÆ°á»›c đây.
Suốt thá»i Chiến tranh Lạnh đã chỉ có ba khối thÆ°Æ¡ng mại chủ yếu - Bắc MÄ©, Tây Âu, và Nháºt Bản cá»™ng Äông à – và sá»± cạnh tranh giữa ba khối nà y đã tÆ°Æ¡ng đối được kiểm soát, vì tất cả há» Ä‘á»u là các đồng minh Chiến tranh Lạnh ở cùng bên của sá»± chia cắt toà n cầu lá»›n. Äã cÅ©ng có rất nhiá»u bức tÆ°á»ng ở khắp nÆ¡i cho lao Ä‘á»™ng và các ngà nh ẩn nấp đằng sau. Mức lÆ°Æ¡ng trong ba khối thÆ°Æ¡ng mại nà y đã xấp xỉ nhÆ° nhau, lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng đại thể cùng kÃch cỡ, và mức giáo dục đại thể tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng. “Bạn có má»™t cuá»™c cạnh tranh quân tá»,†Chủ tịch Intel Craig Barrett nháºn xét.
Rồi ba sá»± há»™i tụ đã xuất hiện. TÆ°á»ng Berlin đã đổ, phố buôn bán Berlin mở, và đột ngá»™t 3 tỉ dân những ngÆ°á»i đã ở sau các bức tÆ°á»ng dạo trên chợ toà n cầu được là m phẳng.
Äây là cái đã xảy ra theo các số lấy tròn: Theo má»™t nghiên cứu tháng MÆ°á»i Má»™t 2004 của nhà kinh tế há»c của Äại há»c Harvard Richard B. Freeman, năm 1985 “thế giá»›i kinh tế toà n cầu†đã bao gồm Bắc MÄ©, Tây Âu, Nháºt Bản, cÅ©ng nhÆ° các khúc của MÄ© Latin, Châu Phi, và các nÆ°á»›c Äông Ã. Tổng dân số của thế giá»›i kinh tế toà n cầu nà y, tham gia và o trao đổi và thÆ°Æ¡ng mại quốc tế đã là khoảng 2,5 tỉ ngÆ°á»i, Freeman nói.
Và o năm 2000, nhÆ° kết quả của sá»± sụp đổ của chủ nghÄ©a cá»™ng sản ở Äế chế Soviet, Ấn Äá»™ chuyển hÆ°á»›ng từ chÃnh sách tá»± cấp tá»± túc, Trung Quốc chuyển sang chủ nghÄ©a tÆ° bản thị trÆ°á»ng, và dân số tăng trưởng khắp nÆ¡i, thế giá»›i kinh tế toà n cầu mở rá»™ng ra để bao gồm 6 tỉ ngÆ°á»i.
NhÆ° kết quả của sá»± mở rá»™ng nà y, khoảng 1,5 tỉ lao Ä‘á»™ng má»›i khác đã tham gia và o lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng toà n cầu, Freeman nói, con số gần chÃnh xác gấp đôi số năm 2000 chúng ta đã có thể có giả nhÆ° Trung Quốc, Ấn Äá»™, và Äế chế Soviet đã không tham gia.
Äúng, có thể chỉ 10 phần trăm của 1,5 tỉ lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng má»›i, mạnh, tham gia và o ná»n kinh tế toà n cầu nà y là có Ä‘Ã o tạo và sá»± kết nối để cá»™ng tác và cạnh tranh ở mức có ý nghÄ©a. NhÆ°ng đó vẫn là 150 triệu ngÆ°á»i, xấp xỉ cỡ của toà n bá»™ lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng Hoa Kì. Barrett nói, “Bạn không Ä‘Æ°a ba tỉ ngÆ°á»i và o ná»n kinh tế thế giá»›i má»™t sá»›m má»™t chiá»u mà không có những háºu quả khổng lồ, đặc biệt là từ ba xã há»™i [nhÆ° Ấn Äá»™, Trung Quốc, và Nga] vá»›i những di sản giáo dục phong phú.â€
Äiá»u đó hoà n toà n đúng. Và rất nhiá»u ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng má»›i đó không chỉ dạo trên sân chÆ¡i. Không, đây không phải là ba sá»± há»™i tụ chuyển Ä‘á»™ng cháºm. Há» Ä‘ang chạy bá»™ và tháºm chà chạy nÆ°á»›c rút ở đó. Bởi vì má»™t khi thế giá»›i đã trở nên phẳng và các hình thức cá»™ng tác má»›i là sẵn có cho ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n, vá»›i những ngÆ°á»i thắng là những ngÆ°á»i há»c các thói quen, các quy trình và các kÄ© năng nhanh nhất – và đơn giản chẳng có gì đảm bảo rằng những ngÆ°á»i MÄ© hay Tây Âu sẽ dẫn Ä‘Æ°á»ng lâu dà i. Và hãy tháºn trá»ng, những ngÆ°á»i chÆ¡i má»›i nà y bÆ°á»›c và o sân chÆ¡i không vÆ°á»›ng báºn di sản, có nghÄ©a là nhiá»u ngÆ°á»i trong số hỠđã tụt háºu rất xa nên có thể nhảy thẳng đến các công nghệ má»›i mà không phải lo vá» các chi phà lắng chìm của các hệ thống cÅ©. Nó có nghÄ©a là há» có thể di chuyển rất nhanh để chấp nháºn các công nghệ má»›i, tiên tiến, đó là vì sao hiện nay ở Trung Quốc đã có nhiá»u Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng hÆ¡n số dân ở Hoa Kì rồi. Nhiá»u ngÆ°á»i Trung Quốc Ä‘Æ¡n giản bá» qua pha Ä‘iện thoại cố định. Những ngÆ°á»i Nam Hà n là m cho những ngÆ°á»i MÄ© phải xấu hổ vá» mặt sá» dụng Internet và sá»± thâm nháºp băng rá»™ng.
Ta thÆ°á»ng hay nghÄ© vá» buôn bán và hoạt Ä‘á»™ng kinh tế toà n cầu nhÆ° cái gì đó do các hiệp định thÆ°Æ¡ng mại được các bá»™ trưởng thÆ°Æ¡ng mại kà kết, IMF, G-8, Ngân hà ng Thế giá»›i, và WTO thúc đẩy. Tôi không muốn gợi ý là các tổ chức chÃnh phủ nà y không quan trá»ng. Chúng quan trá»ng. NhÆ°ng chúng sẽ trở nên Ãt quan trá»ng hÆ¡n. Trong tÆ°Æ¡ng lai toà n cầu hoá sẽ ngà y cà ng được thúc đẩy bởi các cá nhân những ngÆ°á»i hiểu thế giá»›i phẳng, thÃch nghi mình nhanh chóng đối vá»›i các quá trình và công nghệ, và bắt đầu tiến lên- mà không có bất cứ hiệp định hay lá»i khuyên nà o từ IMF. Há» sẽ thuá»™c má»i mà u của cầu vồng và từ má»i góc của thế giá»›i.
Ná»n kinh tế toà n cầu từ đây trở Ä‘i sẽ được định hình Ãt hÆ¡n bởi những cân nhắc nặng ná» của các bá»™ trưởng tà i chÃnh và nhiá»u hÆ¡n bởi sá»± bùng nổ tá»± phát của năng lá»±c từ các zippie [ngÆ°á»i hăng hái]. Phải, những ngÆ°á»i MÄ© đã lá»›n lên vá»›i các hippy và o các năm 1960. Nhá» cách mạng công nghệ cao, nhiá»u ngÆ°á»i trong chúng ta đã trở thà nh các yuppy [thanh niên đầy hoà i bão] trong các năm 1980. Ôi, bây giá» hãy để tôi giá»›i thiệu các zippie.
“Các Zippie ở Äâyâ€, tuần báo Ấn Äá»™ Outlook tuyên bố. Các zippie là đội quân khổng lồ thanh niên Ấn Äá»™ những ngÆ°á»i đầu tiên là kết quả của thá»i đại từ khi Ấn Äá»™ dá»i xa chủ nghÄ©a xã há»™i và lao đầu và o thÆ°Æ¡ng mại toà n cầu và cách mạng thông tin bằng chuyển mình thà nh trung tâm dịch vụ của thế giá»›i. Outlook gá»i các zippie của Ấn Äá»™ là “Những đứa con của Tá»± do hoá†và định nghÄ©a má»™t zippie nhÆ° má»™t “cÆ° dân trẻ ở thà nh thị hay ngoại ô, tuổi giữa 15 và 25, vá»›i nghị lá»±c trong dáng Ä‘i. Thuá»™c thế hệ Z. Có thể là nam hay nữ, há»c hay là m việc. Toát ra Ä‘iệu bá»™, hoà i bão và khát vá»ng. Äiá»m tÄ©nh, tá»± tin và sáng tạo. Tìm kiếm thách thức, thÃch mạo hiểm và tránh ná»—i sợ hãi.†Các zippie Ấn Äá»™ không cảm thấy tá»™i lá»—i vá» kiếm tiá»n hay tiêu tiá»n. Má»™t nhà phân tÃch Ấn Äá»™ do Outlook trÃch nói, hỠ“được mục Ä‘Ãch thúc đẩy, không do số pháºn thúc đẩy, nhìn ra ngoà i, chứ không nhìn và o trong, di Ä‘á»™ng hÆ°á»›ng lên, chứ không mắc kẹt và o má»™t chá»— suốt Ä‘á»i.†Vá»›i 54 phần trăm dân Ấn Äá»™ dÆ°á»›i tuổi 25 - tức là 555 triệu ngÆ°á»i – sáu trong mÆ°á»i há»™ gia đình Ấn Äá»™ có Ãt nhất má»™t zippie tiá»m năng. Và các zippie không chỉ có má»™t đòi há»i dồn nén đối vá»›i việc là m tá» tế; há» muốn cuá»™c sống tá» tế.
Tất cả xảy ra rất nhanh. P.V. Kannan, CEO và đồng sáng láºp của call center Ấn Äá»™ công ti 24/7 Customer, bảo tôi rằng trong tháºp kỉ vừa qua, ông đã Ä‘i từ lo lắng chỠđợi liệu có bao giỠông có cÆ¡ há»™i để là m việc ở MÄ© đến trở thà nh má»™t nhân váºt Ä‘i đầu vá» outsourcing các dịch vụ từ MÄ© sang phần còn lại của thế giá»›i.
“Tôi sẽ chẳng bao giá» quên khi tôi xin visa để sang Hoa Kì,†Kannan nhá»› lại. “Äó là tháng Ba 1991. Tôi đã có bằng B.A [cá» nhân] kiểm toán có đặc quyá»n [chartered accountancy] từ Institute of Chartered Accountants [Ấn Äá»™]. Khi đó tôi hai mÆ°Æ¡i ba tuổi, và bạn gái tôi hai mÆ°Æ¡i lăm. Cô cÅ©ng là má»™t kiểm toán viên có đặc quyá»n. Tôi há»c xong ở tuổi hai mÆ°Æ¡i và đã là m việc cho táºp Ä‘oà n Tata Consultancy. Bạn gái tôi cÅ©ng thế. Và cả hai chúng tôi nháºn được lá»i chà o việc là m qua má»™t body shop [má»™t hãng tuyển ngÆ°á»i chuyên nháºp khẩu tà i năng Ấn Äá»™ cho các công ti ở MÄ©] để là m việc nhÆ° các láºp trình viên cho IBM. Cho nên chúng tôi Ä‘i đến lãnh sá»± MÄ© ở Bombay. Dịch vụ tuyển dụng đặt cÆ¡ sở ở Bombay. Những ngà y đó, luôn có hà ng rất dà i để xin visa và o Hoa Kì, và có những ngÆ°á»i thá»±c sá»± ngủ trong hà ng và giữ chá»— và bạn có thể mua chá»— của há» vá»›i 20 rupee. NhÆ°ng chúng tôi đã tá»± Ä‘i, đứng xếp hà ng và cuối cùng đã và o được để gặp ngÆ°á»i tiến hà nh phá»ng vấn. Ông ta là má»™t ngÆ°á»i [viên chức lãnh sá»±] MÄ©. Công việc của ông ta là há»i các câu há»i và thá» Ä‘oán xem liệu chúng tôi Ä‘i là m và sau đó có vỠẤn Äá»™ hay ở lại MÄ©. HỠđánh giá theo má»™t công thức bà máºt nà o đó. Chúng tôi quen gá»i nó là ‘xổ số’ - bạn Ä‘i và đứng xếp hà ng và đó là má»™t trò xổ số cuá»™c Ä‘á»i, bởi vì má»i thứ phụ thuá»™c và o nó.â€
Thá»±c sá»± đã có các sách và seminar ở Ấn Äá»™ dà nh hoà n toà n cho chủ Ä‘á» là m thế nà o để chuẩn bị cho má»™t phá»ng vấn lấy visa ở sứ quán MÄ©. Äó là cách duy nhất cho các kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ có kÄ© năng tháºt sá»± khai thác tà i năng của há». “Tôi nhá»› má»™t mẹo là luôn mặc nhÆ° má»™t ngÆ°á»i chuyên nghiệp,†Kannan nói, “thế nên [bạn gái tôi và tôi] cả hai chúng tôi mặc quần áo sang nhất của mình. Sau khi phá»ng vấn xong, ông ta chẳng nói cho bạn gì cả. Bạn phải đợi đến cuối buổi chiá»u để biết kết quả. NhÆ°ng giữa chừng, cả ngà y là địa ngục. Äể là m cho đầu óc lãng Ä‘i, chúng tôi Ä‘Æ¡n giản dạo các phố Bombay và đi mua sắm. Chúng tôi cứ Ä‘i Ä‘i lại lại, ‘Nếu anh được [visa] và em không thì sao? Nếu em được và anh không thì sao?’ Tôi không thể nói cho bạn biết chúng tôi đã lo lắng thế nà o, bởi vì rất nhiá»u phụ thuá»™c và o nó. Nó là sá»± hà nh hạ. NhÆ° thế buổi chiá»u chúng tôi qay lại và cả hai chúng tôi được visa, nhÆ°ng tôi có visa năm năm ra và o nhiá»u lần còn bạn gái tôi được visa sáu tháng. Cô ấy khóc. Cô đã không hiểu thế nghÄ©a là thế nà o. ‘Em chỉ có thể ở được sáu tháng?’ Tôi đã cố giải thÃch cho cô rằng em chỉ cần sang đấy và sau đó má»i thứ có thể tÃnh được hết.â€
Vẫn còn nhiá»u ngÆ°á»i Ấn Äá»™ muốn sang MÄ© để là m việc hay há»c, nhá» có ba sá»± há»™i tụ nhiá»u trong số há» bây giá» có thể cạnh tranh ở các mức cao nhất, và được trả lÆ°Æ¡ng tá» tế, bằng cách ở nhà . Trong thế giá»›i phẳng, bạn có thể đổi má»›i mà không phải di cÆ°. Kannan nói, “Con gái tôi sẽ không bao giá» phải lo Ä‘iá»u đó.†Trong má»™t thế giá»›i phẳng, anh giải thÃch, “không có nhân viên visa nà o có thể bắt bạn đứng ngoà i hệ thống … Nó là má»™t thế giá»›i plug-and-play.â€
Má»™t trong các plugger-and-player năng Ä‘á»™ng nhất mà tôi đã gặp ở Ấn Äá»™ là Rajesh Rao, ngÆ°á»i sáng láºp và CEO của hãng Dhruva Interactive, má»™t công ti trò chÆ¡i nhỠở Ấn Äá»™ có cÆ¡ sở ở Bangalore. Nếu tôi có thể giá»›i thiệu cho bạn má»™t ngÆ°á»i là hiện thân của ba sá»± há»™i tụ, thì đó là Rajesh. Anh và công ti anh cho chúng ta thấy cái gì xảy ra khi má»™t zippie Ấn Äá»™ cắm và o mÆ°á»i lá»±c là m phẳng.
Dhruva nằm trong má»™t nhà được cải tạo ở má»™t phố yên tÄ©nh trong vùng dân cÆ° lân cáºn của Bangalore. Khi đến thăm, tôi thấy các nhà thiết kế trò chÆ¡i và các hoạ sÄ© Ấn Äá»™, được Ä‘Ã o tạo vỠđồ hoạ máy tÃnh, là m việc trên PC, vẽ các trò chÆ¡i khác nhau và các nhân váºt hoạt hoạ cho các khách hà ng MÄ© và Châu Âu, trên hai tầng nhà . Các hoạ sÄ© và nhà thiết kế nghe nhạc qua tai nhe Ä‘eo trên đầu khi há» là m việc. Äôi khi, há» giải lao bằng chÆ¡i má»™t trò chÆ¡i nhóm trên máy tÃnh, trong đó tất cả các nhà thiết kế có thể thá» Ä‘uổi và giết nhau cùng má»™t lúc trên mà n hình máy tÃnh của há». Dhruva đã tạo ra má»™t và i trò chÆ¡i rất đổi má»›i - từ má»™t trò đánh tennis mà bạn có thể chÆ¡i trên mà n hình Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của bạn đến trò chÆ¡i pool mà bạn có thể chÆ¡i trên PC hay laptop của bạn. Năm 2004, nó mua quyá»n sá» dụng hình Charlie Chaplin cho các trò chÆ¡i máy tÃnh di Ä‘á»™ng. Äúng thế- má»™t công ti khởi nghiệp Ấn Äá»™ hiện nay sở hữu hình ảnh Chaplin để dùng trong các trò chÆ¡i máy tÃnh di Ä‘á»™ng.
Ở Bangalore và khi trao đổi e-mail sau đó, tôi há»i Rajesh ngÆ°á»i má»›i hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i tuổi, cho tôi biết anh đã trở thà nh má»™t đấu thủ trong kinh doanh trò chÆ¡i toà n cầu từ Bangalore nhÆ° thế nà o.
“Giây phút quyết định đầu tiên của tôi quay lại đầu các năm chÃn mÆ°Æ¡i,†Rajesh nói, má»™t ngÆ°á»i nhá» con, có ria mép vá»›i hoà i bão của má»™t ngÆ°á»i đấm bốc [boxer] hạng nặng. “Äã sống và là m việc ở Âu Châu, vá»›i tÆ° cách má»™t sinh viên, tôi đã rõ vá» lá»±a chá»n của mình rằng tôi sẽ không rá»i Ấn Äá»™. Tôi muốn là m việc của mình từ Ấn Äá»™, là m cái gì đó được kÃnh trá»ng toà n cầu và cái gì đó tạo sá»± khác biệt ở Ấn Äá»™. Tôi bắt đầu công ti của mình ở Bangalore nhÆ° hoạt Ä‘á»™ng má»™t ngÆ°á»i và o 15 tháng Ba 1995. Bố tôi cho tiá»n mồi để có má»™t khoản vay ngân hà ng để mua cho tôi má»™t máy tÃnh và má»™t modem 14,4 kbp. Tôi bắt đầu là m các ứng dụng multimedia nhắm tá»›i khu vá»±c giáo dục và công nghiệp. Äến 1997, chúng tôi là má»™t nhóm năm ngÆ°á»i. Chúng tôi đã là m và i việc tiên phong trong lÄ©nh vá»±c chúng tôi chá»n, nhÆ°ng chúng tôi nháºn ra rằng Ä‘iá»u nà y không đủ thách thức chúng tôi. Kết thúc Dhruva 1.0.
“Tháng Ba 1997, chúng tôi hợp tác vá»›i Intel và bắt đầu quá trình tái sáng chế mình thà nh má»™t công ti trò chÆ¡i. Và o giữa 1998, chúng tôi cho các đấu thủ toà n cầu thấy là mình có khả năng bằng cách cả thiết kế và phát triển các phần được thuê viết của các trò chÆ¡i do ngÆ°á»i khác thiết kế. Ngà y 26-11-1998, chúng tôi kà dá»± án phát triển trò chÆ¡i lá»›n đầu tiên của mình vá»›i Infogrames Entertainment, má»™t công ti trò chÆ¡i Pháp. Nhìn lại, tôi nghÄ© thÆ°Æ¡ng vụ mà chúng tôi đạt được là do tÃnh thá»±c dụng của má»™t ngÆ°á»i ở Infogrames hÆ¡n bất cứ gì khác. Chúng tôi đã là m má»™t việc tuyệt vá»i trên trò chÆ¡i, nhÆ°ng nó không bao giỠđược xuất bản. Äó là má»™t cú đòn lá»›n vá»›i chúng tôi, nhÆ°ng chất lượng tác phẩm của chúng tôi tá»± nói cho nó, cho nên chúng tôi sống sót. Bà i há»c quan trá»ng nhất chúng tôi há»c được là : Chúng tôi có thể là m, nhÆ°ng chúng tôi phải khéo léo. Là m tất cả hay không gì cả - tức là , giao kèo để chỉ là m má»™t trò chÆ¡i đầy đủ hay không gì cả - là không bá»n vững. Chúng tôi phải xem xét việc xác định vị trà của mình má»™t cách khác Ä‘i. Kết thúc Dhruva 2.0.â€
Äiá»u nà y dẫn đến khởi đầu kỉ nguyên của Dhruva 3.0- định vị Dhruva nhÆ° má»™t nhà cung cấp dịch vụ phát triển trò chÆ¡i. Kinh doanh trò chÆ¡i máy tÃnh đã rất lá»›n rồi, má»—i năm thu được nhiá»u hÆ¡n Hollywood, và đã có truyá»n thống nà o đó vá» outsourcing các nhân váºt chÆ¡i cho các nÆ°á»›c nhÆ° Canada và Úc. “Tháng Ba 2001, chúng tôi gá»i bản game demo má»›i của chúng tôi, Saloon, cho thế giá»›i,†Rajesh nói. “Chủ Ä‘á» là Miá»n Tây MÄ© Hoang Hoang dã –American Wild Wild West, và cảnh là má»™t quán rượu [saloon] ở má»™t thị trấn nhá» sau giá» là m việc, vá»›i ngÆ°á»i phục vụ dá»n dẹp… TrÆ°á»›c đó chẳng ai trong chúng tôi đã bao giá» thấy má»™t saloon tháºt sá»±, nhÆ°ng chúng tôi đã nghiên cứu dáng vẻ và cảm xúc [của má»™t saloon] dùng Internet và Google. Sá»± lá»±a chá»n chủ Ä‘á» là có cân nhắc. Chúng tôi muốn các khách hà ng tiá»m năng ở MÄ© và Châu Âu bị thuyết phục là những ngÆ°á»i Ấn Äá»™ có thể ‘là m được.’ Demo đã thà nh công, và nó khiến chúng tôi già nh được má»™t đống công việc được outsource, và chúng tôi trở thà nh má»™t công ti thà nh công suốt từ đó.â€
Anh có thể là m Ä‘iá»u nà y sá»›m hÆ¡n má»™t tháºp niên, trÆ°á»›c khi thế giá»›i trở nên phẳng đến váºy?
“Không bao giá»,†Rajesh nói. Nhiá»u thứ phải đến cùng nhau. Äầu tiên là có đủ băng thông để anh ta có thể e-mail tá»›i lui ná»™i dung trò chÆ¡i và các chỉ dẫn giữa công ti riêng của anh ta và các khách hà ng MÄ© của anh ta. Nhân tố thứ hai, Rajesh nói, là sá»± phổ biến của PC dùng cả trong kinh doanh và ở nhà , vá»›i những ngÆ°á»i dùng chúng rất thoải mái trong đủ loại việc. “PC có khắp nÆ¡i,†anh ta nói. “Sá»± thâm nháºp má»›i tÆ°Æ¡ng đối khá ngay cả ở Ấn Äá»™ ngà y nay.â€
Nhân tố thứ ba, tuy váºy, là sá»± nổi lên của phần má»m work flow và các ứng dụng Internet là m cho má»™t công ti nhÆ° Dhruva có thể Ä‘i kinh doanh vá»›i tÆ° cách má»™t công ti Ä‘a quốc gia mini từ ngà y đầu: Word, Outlook, NetMeeting, 3D Studio MAX. Song Google là chìa khoá. “Tuyệt vá»i,†Rajesh nói. “Má»™t trong các thứ luôn là vấn Ä‘á» vá»›i các khách hà ng PhÆ°Æ¡ng Tây của chúng tôi là , ‘NgÆ°á»i Ấn Äá»™ các anh có thể hiểu được sắc thái tế nhị của ná»™i dung PhÆ°Æ¡ng Tây?’ Lúc ấy, ở mức Ä‘á»™ lá»›n, nó là má»™t câu há»i rất hợp lÃ. NhÆ°ng Internet đã giúp chúng tôi có khả năng táºp hợp các loại ná»™i dung khác nhau lại bằng chạm và o phÃm bấm, và ngà y nay nếu ai đó bảo bạn là m cái gì đó giống Tom và Jerry, bạn chỉ nói ‘Google Tom & Jerry’ và nháºn được hà ng tấn bức vẽ và thông tin và bà i phê bình và tÆ°á»ng thuáºt vá» Tom và Jerry, mà bạn có thể Ä‘á»c và bắt chÆ°á»›c.â€
Trong khi ngÆ°á»i ta táºp trung và o cÆ¡n sốt và sá»± phá sản dot-com, Rajesh giải thÃch, cách mạng thá»±c sá»± xảy ra yên ắng hÆ¡n. Nó thá»±c ra là hà ng hoạt ngÆ°á»i trên thế giá»›i đã bắt đầu thoải mái vá»›i hạ tầng cÆ¡ sở toà n cầu má»›i. “Chúng ta chỉ ở Ä‘oạn đầu của việc sá» dụng hữu hiệu nó,†anh nói. “Chúng ta có thể là m vá»›i hạ tầng cÆ¡ sở nà y nhiá»u hÆ¡n nhiá»u, khi ngà y cà ng nhiá»u ngÆ°á»i không dùng giấy ở văn phòng của há» và nháºn ra khoảng cách thá»±c sá»± không là vấn Ä‘á»â€¦ Nó sẽ tăng nạp tất cả Ä‘iá»u nà y. Nó tháºt sá»± là má»™t thế giá»›i khác.â€
HÆ¡n nữa, ngà y xÆ°a, các chÆ°Æ¡ng trình phần má»m nà y đã có giá vượt quá khả năng của má»™t công ti game khởi nghiệp nhỠở Ấn Äá»™, song không còn thế nữa, má»™t phần nhá» phong trà o phần má»m miá»…n phà nguồn mở. Rajesh nói, “Giá của các công cụ phần má»m có thể vẫn nhÆ° các bên có liên quan muốn, nếu không có sá»± trà n ngáºp của các sản phẩm miá»…n phà và dùng chung nổi lên và o đầu các năm 2000. Microsoft Windows, Office, 3D Studio MAX, Adobe Photoshop - má»—i trong các phần má»m nà y có giá cao hÆ¡n ngà y nay nếu không có nhiá»u chÆ°Æ¡ng trình freeware/shareware có thể sánh được và hấp dẫn. Internet đã Ä‘Æ°a lên bà n má»™t yếu tố lá»±a chá»n và so sánh tức thá»i đã không tồn tại trÆ°á»›c đây cho má»™t công ti nhá» nhÆ° chúng tôi… Chúng tôi đã có rồi các hoạ sÄ© và các nhà thiết kế là m việc từ nhà trong ngà nh trò chÆ¡i, cái đó không thể hình dung nổi và i năm trÆ°á»›c đây, căn cứ và o sá»± thá»±c là phát triển các trò chÆ¡i là má»™t quá trình tÆ°Æ¡ng tác cao. Há» kết nối và o hệ thống ná»™i bá»™ của công ti qua Internet, dùng má»™t đặc tÃnh an toà n gá»i là VPN [mạng riêng ảo], là m cho sá»± hiện diện của há» không khác các gã khác ở ô bên cạnh.â€
Bây giá» Internet là m cho toà n bá»™ thế giá»›i nà y “nhÆ° má»™t thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng,†Rajesh nói thêm. “CÆ¡ sở hạ tầng nà y không chỉ sẽ tạo thuáºn lợi cho tìm nguồn sản phẩm có giá tốt nhất, chất lượng tốt nhất, từ địa Ä‘iểm tốt nhất, nó cÅ©ng cho phép chia sẻ nhiá»u táºp quán và tri thức, và nó sẽ là ‘tôi có thể há»c từ bạn và bạn có thể há»c từ tôi’ nhÆ° chÆ°a từng có bao giá». Nó là rất tốt cho thế giá»›i. Kinh tế sẽ thúc đẩy há»™i nháºp và há»™i nháºp sẽ thúc đẩy kinh tế.â€
Không có là do nà o Hoa Kì lại không được lợi từ xu thế nà y, Rajesh khăng khăng. Cái Dhruva Ä‘ang là m là đi tiên phong là m trò chÆ¡i máy tÃnh bên trong xã há»™i Ấn Äá»™. Khi thị trÆ°á»ng Ấn Äá»™ bắt đầu đón nháºn chÆ¡i trò chÆ¡i nhÆ° má»™t hoạt Ä‘á»™ng xã há»™i thông dụng, Dhruva đã có vị thế rồi để táºn dụng Æ°u thế. NhÆ°ng khi đó, anh là lẽ, thị trÆ°á»ng “sẽ khổng lồ đến mức có rất nhiá»u cÆ¡ há»™i cho ná»™i dung đến từ bên ngoà i. Và , nà y, những ngÆ°á»i MÄ© luôn luôn Ä‘i đầu vá» khả năng biết các trò chÆ¡i nà o có thể ăn khách và trò chÆ¡i nà o thì không và giá»i nhất vá» thiết kế - nhÆ° thế đây là chuyện song phÆ°Æ¡ng… Má»—i dollar hay cÆ¡ há»™i cảm nháºn rằng bị mất hôm nay [từ quan Ä‘iểm MÄ© do outsourcing] thá»±c sá»± sẽ quay vá» vá»›i bạn nhân lên gấp mÆ°á»i, má»™t khi thị trÆ°á»ng ở đây được mở… ÄÆ¡n giản hãy nhá»› rằng, chúng tôi có má»™t tầng lá»›p trung lÆ°u 300 triệu - lá»›n hÆ¡n dân số của nÆ°á»›c bạn hay Châu Âu.â€
Äúng, anh lÆ°u ý, ngay bây giỠẤn Äá»™ có má»™t lợi thế lá»›n do có má»™t quỹ nhân lá»±c được Ä‘Ã o tạo, lÆ°Æ¡ng thấp, nói tiếng Anh vá»›i má»™t nghi thức phục vụ mạnh trong DNA của há» và má»™t tinh thần kinh doanh. “NhÆ° thế, chắc chắn, hiện thá»i, chúng tôi Ä‘ang dẫn đầu cái gá»i là là n sóng vá» outsourcing dịch vụ thuá»™c má»i loại của những thứ má»›i,†Rajesh nói. “NhÆ°ng tôi tin là , không nghi ngá» gì rằng đây chỉ là khởi đầu. Nếu [những ngÆ°á»i Ấn Äá»™] nghÄ© rằng hỠđã có cái gì đó có kết quả và cái gì đó há» có thể giữ cho mình, thì đó sẽ là má»™t sai lầm lá»›n, bởi vì chúng ta có Äông Âu, Ä‘ang thức dáºy, và chúng ta có Trung Quốc, Ä‘ang đợi nhảy lên con tà u dịch vụ để là m các thứ khác nhau. Tôi muốn nói, ngà y nay bạn có thể tìm nguồn sản phẩm hay dịch vụ hay khả năng hay năng lá»±c tốt nhất từ bất cứ đâu trên thế giá»›i, bởi vì toà n bá»™ cÆ¡ sở hạ tầng nà y được đặt và o vị trÃ. Thứ duy nhất ngăn chặn bạn khá»i là m Ä‘iá»u đó là sá»± không sẵn sà ng của bạn để sá» dụng cÆ¡ sở hạ tầng nà y. NhÆ° thế khi các doanh nghiệp khác nhau, và khi những ngÆ°á»i khác nhau, trở nên thoải mái hÆ¡n để dùng hạ tầng cÆ¡ sở nà y, bạn sẽ thấy má»™t sá»± bùng nổ khổng lồ. Chỉ là vấn Ä‘á» của năm hay bảy năm và chúng ta sẽ có má»™t đợt khổng lồ của những ngÆ°á»i Trung Quốc tốt nghiệp đại há»c nói tiếng Anh giá»i sẽ ra từ các trÆ°á»ng đại há»c của há». Những ngÆ°á»i Ba Lan và Hungary đã được kết nối rất tốt rồi, rất gần [Tây] Âu, và văn hoá của há» rất giống [văn hoá Tây Âu]. NhÆ° thế hiện nay Ấn Äá»™ vượt trÆ°á»›c, nhÆ°ng nó phải là m việc rất cần cù nếu nó muốn giữ vị trà nà y. Nó phải không ngừng sáng chế và tái sáng chế chÃnh nó.â€
Khát vá»ng thô, mà Rajesh và rất nhiá»u ngÆ°á»i thuá»™c thế hệ anh có, là đáng để ngÆ°á»i MÄ© lÆ°u ý - má»™t Ä‘iểm tôi sẽ thảo luáºn chi tiết sau.
“Chúng tôi không thể nghỉ ngÆ¡i,†Rajesh nói. “Tôi nghÄ© trong trÆ°á»ng hợp Hoa Kì đó là cái xảy ra má»™t chút. Hãy nhìn tôi đây: tôi là ngÆ°á»i Ấn Äá»™. TrÆ°á»›c đây chúng tôi đã ở má»™t trình Ä‘á»™ rất khác vá» mặt công nghệ và kinh doanh. NhÆ°ng má»™t khi chúng tôi thấy mình đã có hạ tầng cÆ¡ sở biến thế giá»›i thà nh má»™t chá»— nhá», chúng tôi ngay láºp tức cố gắng sá» dụng nó má»™t cách tốt nhất. Chúng tôi đã thấy ở đó rất nhiá»u việc mình có thể là m. Chúng tôi tiến lên phÃa trÆ°á»›c, và hiện nay những gì chúng ta chứng kiến là kết quả của Ä‘iá»u đó… Không có thá»i gian cho nghỉ ngÆ¡i. Äiá»u đó đã qua rồi. Có hà ng tá ngÆ°á»i Ä‘ang là m cùng má»™t công việc mà bạn Ä‘ang là m, và há» Ä‘ang cố gắng là m tốt hÆ¡n. Nó giống nhÆ° nÆ°á»›c trong má»™t cái khay: bạn lắc nó, và nó sẽ tìm được Ä‘Æ°á»ng Ãt cản trở nhất. Äó là cái sẽ xảy ra vá»›i rất nhiá»u việc là m – chúng sẽ Ä‘i đến xó xỉnh đó của thế giá»›i nÆ¡i có Ãt cản trở nhất và nhiá»u cÆ¡ há»™i nhất. Nếu có má»™t ngÆ°á»i có kÄ© năng ở Timbuktu, anh ta sẽ có việc là m nếu anh ta biết là m thế nà o để tiếp cáºn đến phần còn lại của thế giá»›i, má»™t việc khá dá»… hiện nay. Bạn có thể dá»±ng má»™t Web site và có má»™t địa chỉ e-mail và bạn đã chuẩn bị xong và bắt đầu hoạt Ä‘á»™ng. Và nếu bạn có khả năng chứng tá» công việc của mình, dùng cùng hạ tầng cÆ¡ sở đó, và nếu ngÆ°á»i ta yên tâm cho bạn công việc và nếu bạn chăm chỉ và trong sạch trong các giao dịch của mình, thì bạn Ä‘ang kinh doanhâ€.
Thay cho than phiá»n vá» outsourcing, Rajesh nói, ngÆ°á»i MÄ© và Tây Âu “tốt hÆ¡n hết nên nghÄ© là m thế nà o để nâng xà của mình lên và nâng bản thân mình lên để là m việc gì đó tốt hÆ¡n. NgÆ°á»i MÄ© đã kiên định dẫn đầu vỠđổi má»›i trong cả thế kỉ trÆ°á»›c. NgÆ°á»i MÄ© rên rỉ than vãn - chúng tôi chÆ°a từng thấy bao giá». Những ngÆ°á»i nhÆ° tôi đã há»c rất nhiá»u từ những ngÆ°á»i MÄ©. Chúng tôi đã há»c để trở thà nh năng nổ hÆ¡n má»™t chút trong cách chúng tôi tiếp thị mình, là cái gì đó chúng tôi đã không thể là m do quá trình Ä‘Ã o tạo Anh Ä‘iển hình của chúng tôi.â€
Thế thông Ä‘iệp toà n thể của anh là gì? Tôi há»i Rajesh, trÆ°á»›c khi ra Ä‘i vá»›i cái đầu tôi quay cuồng.
“Thông Ä‘iệp của tôi là cái Ä‘ang xảy ra bây giá» chỉ là cái chá»m của tảng băng… Äối vá»›i má»—i ngÆ°á»i cái thá»±c sá»± cần là nháºn ra sá»± thá»±c rằng có má»™t sá»± thay đổi cÆ¡ bản xảy ra trong cách ngÆ°á»i ta sẽ là m việc. Và má»—i ngÆ°á»i sẽ phải cải thiện mình và có khả năng cạnh tranh. ÄÆ¡n giản sẽ chỉ có má»™t thị trÆ°á»ng toà n cầu. Nhìn đây, chúng tôi vừa đặt lô mÅ© [bóng chà y] cho Dhruva để biếu. Chúng là từ Sri lanka.â€
Không từ má»™t nhà máy ở Nam Bangalore à ? Tôi há»i.
“Không từ Nam Bangalore,†Rajesh nói, “dù cho Bangalore là má»™t trong các trung tâm xuất khẩu áo quần. Trong ba hay bốn báo giá mÅ© mà chúng tôi nháºn được, [mÅ© Sri Lanka] nà y là tốt nhất vá» mặt chất lượng và giá hợp lÃ, và chúng tôi nghÄ© kết thúc là tuyệt vá»i.â€
“Bạn sẽ thấy tình hình nà y tiến triển,†Rajesh kết luáºn. “Nếu bạn thấy tất cả năng lá»±c nà y toát ra từ những ngÆ°á»i Ấn Äá»™, đó là vì chúng tôi đã bị thua thiệt và chúng tôi có nghị lá»±c đó để đạt được phần nà o và để đạt tá»›i đó… Ấn Äá»™ sẽ là má»™t siêu cÆ°á»ng và chúng tôi sẽ thống trị.â€
Thống trị ai? Tôi há»i.
Rajesh cÆ°á»i sá»± lá»±a chá»n từ của riêng mình. “Không phải là thống trị bất cứ ai. Äó là điá»u quan trá»ng. Không còn ai để cai trị nữa. Nó là vá» là m sao bạn có thể tạo ra má»™t cÆ¡ há»™i lá»›n cho bản thân mình và giữ chặt lấy nó hoặc tiếp tục tạo ra các cÆ¡ há»™i má»›i nÆ¡i bạn có thể phát đạt. Tôi nghÄ© ngà y nay sá»± thống trị đó là vá» hiệu quả, là vá» cá»™ng tác, là vá» tÃnh cạnh tranh và là vá» là má»™t đấu thủ. Nó là vá» vẫn giữ cho mình sắc sảo và trong cuá»™c chÆ¡i… Bây giá» thế giá»›i là má»™t sân bóng đá và bạn phải sắc sảo để ở trong Ä‘á»™i bóng, Ä‘á»™i chÆ¡i trên sân đó. Nếu bạn không đủ giá»i, bạn sẽ phải ngồi [rìa] và xem tráºn đấu. Thế thôi.â€
“ZIPPIE†TIẾNG TRUNG QUá»C NÓI THẾ NÀO?
NhÆ° ở Bangalore mÆ°á»i năm trÆ°á»›c đây, chá»— tốt nhất để gặp các zippie ở Bắc Kinh ngà y nay là ở hà ng [ngÆ°á»i] tại bá»™ pháºn lãnh sá»± của sứ quán Hoa Kì. Ở Bắc Kinh mùa hè năm 2004, tôi phát hiện ra rằng sá»± truy lùng của sinh viên Trung Quốc để kiếm visa Ä‘i há»c hay Ä‘i là m ở MÄ© là căng đến mức nó đã đẻ ra các Internet chat room dà nh riêng, nÆ¡i các sinh viên Trung Quốc trao đổi các câu chuyện vá» những là lẽ nà o có hiệu quả nhất vá»›i nhân viên nà o của lãnh sá»± sứ quán MÄ©. Há» tháºm chà còn cho các nhà ngoại giao Hoa Kì các tên nhÆ° “Nữ thần Amazon,†“Lão Hói Quá Cao,†và “Gã Äẹp trai.†Các sinh viên Trung Quốc xác định chiến lược đối vá»›i Internet má»™t cách căng đến thế nà o được bá»™c lá»™, các viên chức sứ quán Hoa Kì cho tôi biết, khi má»™t hôm má»™t viên chức lãnh sá»± Hoa Kì, má»™t ngÆ°á»i má»›i, đã nghe hết sinh viên nà y đến sinh viên khác đến trÆ°á»›c anh vá»›i cùng cách mà chat room nà o đó đã gợi ý là sẽ có kết quả để nháºn được visa: “Tôi muốn sang MÄ© để trở thà nh má»™t giáo sÆ° nổi tiếng.â€
Sau khi nghe thế suốt ngà y, viên chức Hoa Kì thình lình ngạc nhiên thấy má»™t sinh viên đến trÆ°á»›c mặt anh và nói, “Mẹ em có má»™t chân giả và em muốn sang MÄ© há»c là m thế nà o để là m má»™t chân giả tốt hÆ¡n cho mẹ em.†Viên chức khuây khoả để nghe má»™t cách má»›i đến mức anh ta bảo cáºu, “Cáºu biết, đây là chuyện hay nhất tôi đã nghe cả ngà y. Tôi thá»±c sá»± chà o mừng cáºu. Tôi sẽ cho cáºu visa.â€
Và bạn đoán xem.
Ngà y hôm sau, má»™t lÅ© sinh viên xuất hiện ở sứ quán nói rằng chúng muốn visa để sang MÄ© há»c là m thế nà o để là m các chân giả tốt hÆ¡n cho mẹ chúng.
Nói chuyện vá»›i các viên chức sứ quán Hoa Kì ở Bắc Kinh, há» là những ngÆ°á»i giữ cổng cho các visa nà y, mau chóng trở nên hiển nhiên vá»›i tôi rằng há» có cảm tưởng pha trá»™n vá» quá trình nà y. Má»™t mặt, há» vui là rất nhiá»u ngÆ°á»i Trung Quốc muốn đến MÄ© để há»c hay là m việc. Mặt khác, há» muốn cảnh báo giá»›i trẻ MÄ©: Các bạn có hiểu rõ Ä‘Æ°á»ng của các bạn sẽ thế nà o? NhÆ° má»™t viên chức sứ quán Hoa Kì ở Bắc Kinh bảo tôi, “Cái tôi thấy xảy ra [ở Trung Quốc] là cái đã xảy ra trong nhiá»u tháºp niên ở phần còn lại của Châu à – các cÆ¡n sốt kÄ© thuáºt, sinh lá»±c bao la của ngÆ°á»i dân. Tôi đã thấy nó ở nÆ¡i khác, nhÆ°ng bây giá» nó xảy ra ở đây.â€
Tôi đã đến thăm [Äại há»c] Yale mùa xuân 2004. Khi tôi Ä‘ang dạo qua sân trong trung tâm, gần tượng Elihu Yale, hai tua nói tiếng Hoa Ä‘i qua, vá»›i các khách du lịch Trung Quốc thuá»™c má»i lứa tuổi. NgÆ°á»i Trung Quốc bắt đầu chu du thế giá»›i vá»›i số lượng đông, và do Trung Quốc tiếp tục phát triển đến má»™t xã há»™i mở hÆ¡n, rất có khả năng là các khách du lịch Trung Quốc sẽ là m thay đổi toà n bá»™ ngà nh du lịch thế giá»›i.
NhÆ°ng ngÆ°á»i Trung Quốc không Ä‘i thăm Yale chỉ để thán phục ivy [nhóm trÆ°á»ng nổi tiếng ở Äông Bắc MÄ©]. Hãy xem thống kê từ văn phòng nháºn há»c của Yale. Khoá há»c mùa thu 1985 có 71 sinh viên và sinh viên cao há»c từ Trung Quốc và 1 từ Liên Xô. Khoá mùa thu 2003 có 297 sinh viên và sinh viên cao há»c Trung Quốc và 23 sinh viên Nga. Tổng số sinh viên quốc tế của Yale là từ 836 trong khoá mùa thu 1985 lên 1.775 trong khoá 2003. ÄÆ¡n xin há»c từ các há»c sinh trung há»c Trung Quốc và Nga để và o Yale vá»›i tÆ° cách sinh viên đại há»c đã tăng từ tổng 40 ngÆ°á»i Trung Quốc cho khoá 2001 lên 276 cho khoá 2008, và 18 há»c sinh Nga cho khoá 2001 lên 30 cho khoá 2008. Năm 1999, Yiting Liu, má»™t nữ sinh từ Chengdu, Trung Quốc, đã được chấp nháºn và o Harvard vá»›i há»c bổng toà n phần. Bố mẹ cô sau đó đã viết má»™t cuốn cẩm nang tá»±-là m-nên vá» hỠđã lo liệu chuẩn bị con gái há» ra sao để được chấp nháºn và o Harvard. Cuốn sách, bằng tiếng Hoa, có nhan Ä‘á» Cô gái Harvard Yiting Liu, Ä‘Æ°a ra “các phÆ°Æ¡ng pháp được chứng minh má»™t cách khoa há»c†để Ä‘Æ°a trẻ con Trung Quốc của bạn và o Hardvard. Cuốn sách trở thà nh má»™t cuốn best seller rất nhanh ở Trung Quốc. 3 triệu bản đã được bán đến năm 2003 và đẻ ra hà ng tá sách nhái vá» là m thế nà o để Ä‘Æ°a con bạn và o Columbia, Oxforrd, hay Cambridge.
Trong khi nhiá»u ngÆ°á»i Trung Quốc khát khao và o Harvard và Yale, há» không chỉ đợi vòng quanh để và o má»™t trÆ°á»ng đại há»c MÄ©. Há» cÅ©ng thá» xây dá»±ng [các trÆ°á»ng] riêng của hỠở trong nÆ°á»›c. Năm 2004, tôi là má»™t diá»…n giả cho kỉ niệm 150 năm của trÆ°á»ng Äại há»c Washington ở St. Louis, má»™t trÆ°á»ng nổi tiếng mạnh vá» khoa há»c và kÄ© thuáºt. Mark Wrighton, hiệu trưởng chÃn chắn của trÆ°á»ng, và tôi Ä‘ang tán gẫu trÆ°á»›c lá»… kỉ niệm. Ông thoáng nhắc đến rằng mùa xuân 2001 ông đã được má»i (cùng vá»›i nhiá»u nhà lãnh đạo hà n lâm nÆ°á»›c ngoà i và MÄ©) đến Äại há»c Thanh Hoa ở Bắc Kinh, má»™t trÆ°á»ng tốt nhất ở Trung Quốc, để dá»± lá»… kỉ niệm lần thứ chÃn mÆ°Æ¡i của trÆ°á»ng. Ông nói thoạt tiên giấy má»i đã khiến ông gãi đầu: Vì sao bất má»™t đại há»c nà o lại kỉ niệm lần thứ chÃn mÆ°Æ¡i- không phải thứ má»™t trăm?
“Có lẽ là truyá»n thống Trung hoa?†Wrighton tá»± há»i. Khi đến Thanh Hoa, tuy váºy, ông đã hiểu ra câu trả lá»i. NgÆ°á»i Trung Quốc đã kéo các nhà hà n lâm từ khắp thế giá»›i vá» Thanh Hoa – hÆ¡n mÆ°á»i ngà n ngÆ°á»i đã dá»± lá»… - để Ä‘Æ°a ra tuyên bố “rằng và o lá»… kỉ niệm thứ má»™t trăm Äại há»c Thanh Hoa sẽ ở giữa các trÆ°á»ng nhất thế giá»›i,†Wrighton sau đó đã giải thÃch cho tôi trong má»™t e-mail. “Sá»± kiện thu hút tất cả các nhà lãnh đạo của chÃnh phủ Trung Quốc, từ Thị trưởng Bắc Kinh đến chủ tịch nÆ°á»›c. Má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u bà y tá» niá»m tin chắc rằng má»™t khoản đầu tÆ° và o trÆ°á»ng đại há»c để há»— trợ sá»± phát triển của nó thà nh má»™t trÆ°á»ng đại há»c vÄ© đại của thế giá»›i trong vòng mÆ°á»i năm sẽ là má»™t khoản đầu tÆ° xứng đáng. Vá»›i Äại há»c Thanh Hoa đã được coi rồi nhÆ° má»™t trong các đại há»c dẫn đầu ở Trung Quốc, táºp trung và o khoa há»c và kÄ© thuáºt, hiển nhiên là có ý định nghiêm túc để phấn đấu cho má»™t vị trà lãnh đạo thế giá»›i trong [má»i lÄ©nh vá»±c liên quan] đến đổi má»›i công nghệ Ä‘ang sinh sôi.â€
Và nhÆ° má»™t kết quả của sá»± phấn đấu của Trung Quốc để thà nh công, chủ tịch Microsoft Bill Gates chỉ rõ cho tôi, “xổ số buồng trứng* –ovarian lottery†đã thay đổi- nhÆ° toà n bá»™ mối quan hệ giữa địa là và tà i năng. Ba mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c, ông nói, nếu giả nhÆ° bạn có sá»± lá»±a chá»n giữa được sinh ra là má»™t thiên tà i ở ngoại ô Bombay hay Thượng Hải hoặc được sinh ra là má»™t ngÆ°á»i trung bình ở Poughkeepsie, bạn sẽ lấy Poughkeepsie, bởi vì các cÆ¡ há»™i của bạn để phát đạt và sống cuá»™c sống tá» tế ở đó, ngay cả vá»›i tà i năng trung bình, đã là lá»›n hÆ¡n nhiá»u. NhÆ°ng khi thế giá»›i trở nên phẳng, Gates nói, và rất nhiá»u ngÆ°á»i bây giá» có thể plug and play từ bất cứ đâu, tà i năng tá»± nhiên đã bắt đầu ăn đứt địa lÃ.
“Bây giá»,†ông nói, “tôi thÃch là má»™t thiên tà i sinh ra ở Trung Quốc hÆ¡n là má»™t gã trung bình sinh ra ở Poughkeepsie.â€
Äó là cái xảy ra khi bức TÆ°á»ng Berlin biến thà nh phố buôn bán Berlin và 3 tỉ ngÆ°á»i há»™i tụ vá»›i tất cả các công cụ cá»™ng tác má»›i nà y. “Chúng ta sẽ khai thác năng lá»±c và tà i năng của năm lần số ngÆ°á»i mà chúng ta đã khai thác trÆ°á»›c đây,†Gates nói.
VỚI TÌNH YÊU TỪ NGA
Tôi đã không có cÆ¡ há»™i thăm nÆ°á»›c Nga và phá»ng vấn các zippie Nga cho cuốn sách nà y, nhÆ°ng tôi đã là m việc tốt thứ nhì [thay cho việc tốt nhất đó]. Tôi há»i bạn tôi Thomas R. Pickering, cá»±u đại sứ Hoa Kì ở Moscow và bây giá» là má»™t nhà quản trị các mối quan hệ quốc tế cao nhất ở Boeing, để giải thÃch má»™t tiến triển má»›i mà tôi đã nghe nói: rằng Boeing dùng các kÄ© sÆ° và nhà khoa há»c Nga, những ngÆ°á»i má»™t thá»i đã là m việc vá»›i [các máy bay] MiG, để giúp thiết kế thế hệ tiếp theo của các máy bay chở khách.
Pickering đã là m sáng tá» câu chuyện cho tôi. Bắt đầu và o năm 1991, Boeing đã bắt đầu phân công việc cho các nhà khoa há»c Nga để táºn dụng tà i chuyên môn của há» vá» các vấn Ä‘á» khà động há»c và các hợp kim hà ng không má»›i. Năm 1998, Boeing quyết định đẩy việc nà y lên má»™t bÆ°á»›c nữa và mở má»™t văn phòng thiết kế kÄ© thuáºt hà ng không vÅ© trụ ở Moscow. Boeing đặt văn phòng ở toà nhà Moscow cao mÆ°á»i hai tầng mà McDonald’s đã xây vá»›i số rúp mà nó đã kiếm được từ bán Big Mac ở Moscow trÆ°á»›c khi chủ nghÄ©a cá»™ng sản kết thúc - số tiá»n mà McDonald’s đã hứa sẽ không mang ra khá»i nÆ°á»›c Nga.
Bảy năm sau, Pickering nói, ‘bây giá» chúng tôi có tám trăm kÄ© sÆ° và nhà khoa há»c Nga là m việc cho chúng tôi và con số sẽ tăng lên Ãt nhất má»™t ngà n và có thể, theo thá»i gian, lên má»™t ngà n rưởi.†Cách nó hoạt Ä‘á»™ng, ông giải thÃch, là Boeing hợp đồng vá»›i các công ti máy bay Nga khác nhau – các công ti nổi tiếng trong Chiến tranh Lạnh vá» sản xuất các máy bay chiến đấu, các công ti có tên nhÆ° Ilyushin, Topulev, và Sukhoi – và há» cung cấp các kÄ© sÆ° theo đặt hà ng cho các dá»± án khác nhau của Boeing. Dùng phần má»m thiết kế máy bay do Pháp chế tạo, các kÄ© sÆ° Nga cá»™ng tác vá»›i các đồng nghiệp ở Boeing MÄ©- cả ở Seattle và Wichita, Kansas - vá» thiết kế máy bay vá»›i sá»± trợ giúp của máy tÃnh. Boeing đã sắp đặt ngà y là m việc hai mÆ°Æ¡i bốn giá». Nó gồm hai ca ở Moscow và má»™t ca ở MÄ©. Dùng cáp quang, các công nghệ nén tiên tiến, và phần má»m work flow khà động há»c, “há» Ä‘Æ¡n giản chuyển các bản thiết kế của há» tá»›i lui từ Moscow đến MÄ©,†Pickering nói. Có các phÆ°Æ¡ng tiện há»™i nghị video ở má»i tầng của văn phòng Moscow của Boeing, để các kÄ© sÆ° không phải dá»±a và o e-mail khi há» có má»™t vấn Ä‘á» cần giải quyết vá»›i các đồng sá»± MÄ© của há». Há» có thể có thảo luáºn trá»±c diện.
Boeing bắt đầu outsourcing thiết kế máy bay cho Moscow nhÆ° má»™t thà nghiệm, má»™t việc phụ; nhÆ°ng bây giá», vá»›i sá»± thiếu hụt các kÄ© sÆ° hà ng không vÅ© trụ ở MÄ©, nó là má»™t tất yếu. Khả năng của Boeing để pha trá»™n các kÄ© sÆ° Nga có chi phà thấp vá»›i các nhóm thiết kế MÄ© có chi phà cao, tiến tiến hÆ¡n cho phép Boeing cạnh tranh đầu đối đầu vá»›i đối thủ chÃnh của nó Airbus Industries, được bao cấp bởi má»™t consortium của các chÃnh phủ Âu Châu và cÅ©ng sá» dụng tà i năng Nga nữa. Má»™t kÄ© sÆ° hà ng không MÄ© tốn 120 $ má»™t giá» thiết kế; má»™t kÄ© sÆ° Nga tốn khoảng má»™t phần ba ngần ấy.
NhÆ°ng những ngÆ°á»i được outsource cÅ©ng là ngÆ°á»i Ä‘i outsource. Các kÄ© sÆ° Nga đã outsource các phần công việc là m cho Boeing của há» cho Hindustan Aeronautics ở Bangalore, chuyên vá» số hoá các thiết kế máy bay để khiến cho chúng dá»… chế tạo hÆ¡n. NhÆ°ng đây chÆ°a phải là má»™t ná»a câu chuyện. Ngà y xÆ°a, Pickering giải thÃch, Boeing đã có thể nói vá»›i các nhà thầu phụ Nháºt của nó, “Chúng tôi sẽ gá»i cho các anh các sÆ¡ đồ cho cánh của 777. Chúng tôi sẽ để các anh là m má»™t số và sau đó chúng tôi sẽ hi vá»ng các anh mua toà n bá»™ máy bay từ chúng tôi. Äó là hai bên cùng thắng.â€
Ngà y nay Boeing nói cho công ti công nghiệp Nháºt khổng lồ Mitsubishi, “Äây là các tham số chung cho các cánh của 7E7 má»›i. Anh thiết kế sản phẩm hoà n tất và chế tạo nó.†NhÆ°ng các kÄ© sÆ° Nháºt là rất mắc. NhÆ° thế cái gì sẽ xảy ra? Mitshubishi outsource các bá»™ pháºn của cánh 7E7 được outsource cho cùng các kÄ© sÆ° Nga mà Boeing sá» dụng cho các phần khác của máy bay. Trong lúc ấy, má»™t số trong các kÄ© sÆ° và nhà khoa há»c Nga nà y bá» các công ti máy bay lá»›n của Nga, láºp ra các hãng của riêng há», và Boeing Ä‘ang xem xét mua cổ phần trong má»™t số công ti khởi nghiệp nà y để có dá»± trữ năng lá»±c kÄ© thuáºt.
Tất cả việc tìm nguồn toà n cầu nà y là vì mục Ä‘Ãch thiết kế và chế tạo các máy bay nhanh hÆ¡n và rẻ hÆ¡n, nhÆ° thế Boeing có thể dùng tiá»n của mình để tiếp tục đổi má»›i cho thế hệ tiếp và sống sót cuá»™c cạnh tranh gây tiá»u tuỵ từ Airbus. Nhá» ba sá»± há»™i tụ, bây giá» Boeing cần mÆ°á»i má»™t ngà y để xây dá»±ng má»™t 737, rút xuống từ hai mÆ°Æ¡i tám ngà y má»›i chỉ và i năm trÆ°á»›c đây. Boeing sẽ xây dá»±ng các máy bay thế hệ má»›i của mình trong ba ngà y, bởi vì tất cả các phần được thiết kế bằng máy tÃnh cho lắp ráp, và chuá»—i cung toà n cầu của Boeing sẽ cho phép nó chuyển các thà nh phần từ má»™t cÆ¡ sở đến cÆ¡ sở khác đúng thá»i gian.
Äể chắc chắn rằng nó đạt được dà n xếp tốt nhất vá» các bá»™ pháºn và các hà ng cung cấp khác, bây giá» Boeing thÆ°á»ng xuyên váºn hà nh “các cuá»™c đấu giá ngượcâ€, trong đó các công ti chà o giá xuống chá»i lại nhau hÆ¡n là chà o giá lên. HỠđấu thầu hợp đồng cho má»i thứ từ giấy vệ sinh cho các nhà máy Boeing đến các chi tiết cần thiết – các phần hà ng hoá có sẵn- cho chuá»—i cung của Boeing. Boeing sẽ công bố má»™t phiên đấu giá và o má»™t thá»i gian định trÆ°á»›c trên má»™t Internet site được thiết kế đặc biệt. Nó sẽ bắt đầu đấu giá cho má»i khoản cung ở giá nó coi là giá phải chăng. Sau đó nó sẽ chỉ ngồi và nhìn má»—i nhà cung cấp muốn hạ giá đến đâu so vá»›i ngÆ°á»i khác để thắng thầu của Boeing. Các nhà thầu được Boeing đánh giá trÆ°á»›c là đủ tÆ° cách, và má»—i ngÆ°á»i có thể nhìn thấy chà o giá của má»i ngÆ°á»i khác khi há» Ä‘Æ°a ra.
“Bạn có thể thá»±c sá»± thấy áp lá»±c của thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng và há» là m việc ra sao,†Pickering nói. “Nó giống xem má»™t cuá»™c Ä‘ua ngá»±a.â€
BA Sá»° HỘI TỤ KHÃC
Má»™t lần tôi đã nghe Bill Bradley kể má»™t câu chuyện vá» má»™t phụ nữ thượng lÆ°u từ Boston Ä‘i sang San Francisco lần đầu tiên. Khi bà vá» nhà và được má»™t ngÆ°á»i bạn há»i bà thÃch nó thế nà o, bà nói, “Không mấy – nó quá xa đại dÆ°Æ¡ng.â€
Viá»…n cảnh và khuynh hÆ°á»›ng thiên vá» mà bạn mang theo trong đầu mình là rất quan trá»ng trong định hình cái bạn thấy và cái bạn không thấy. Äiá»u đó giúp giải thÃch vì sao rất nhiá»u ngÆ°á»i đã lỡ ba sá»± há»™i tụ. Äầu há» hoà n toà n ở đâu đó khác – cho dù nó xảy ra ngay trÆ°á»›c mắt há». Ba thứ khác- sá»± há»™i tụ khác – cùng đến để tạo ra mà n khói nà y.
Thứ nhất là sá»± phá sản dot-com, bắt đầu và o tháng Ba 2001. NhÆ° tôi đã nói ở trÆ°á»›c, nhiá»u ngÆ°á»i đã đánh đồng cÆ¡n sốt dot-com vá»›i toà n cầu hoá. NhÆ° thế khi cÆ¡n sốt dot-com phá sản, và rất nhiá»u công ti dot-com (và các hãng há»— trợ chúng) nổ tung, cÅ©ng những ngÆ°á»i nà y cho rằng toà n cầu hoá cÅ©ng đã nổ tung. Sá»± bốc cháy của dogfood.com [thức ăn cho chó.com] và mÆ°á»i Web site khác - chà o giao mÆ°á»i poud thức ăn cho chó con đến cá»a nhà bạn trong vòng ba mÆ°Æ¡i phút- được cho là sá»± chứng minh rằng toà n cầu hoá và cách mạng IT chỉ là tiếng xèo xèo chứ không có thịt bò.
Äây là sá»± xuẩn ngốc thuần tuý. Những ngÆ°á»i đã nghÄ© rằng toà n cầu hoá là cùng thứ nhÆ° cÆ¡n sốt dot-com và rằng sá»± phá sản dot-com đánh dấu sá»± kết liá»…u của toà n cầu hoá đã không thể sai lầm hÆ¡n. Nói lại lần nữa, sá»± phá sản dot-com thá»±c sá»± đã thúc đẩy toà n cầu hoá và o siêu phÆ°Æ¡ng thức bằng buá»™c các công ti Ä‘i outsource và offshore ngà y cà ng nhiá»u chức năng nhằm tiết kiệm đồng vốn hiếm hoi. Äây là má»™t nhân tố then chốt trong đặt ná»n tảng cho Toà n cầu hoá 3.0. Giữa sá»± phá sản dot-com và ngà y nay, Google Ä‘i từ xá» là khoảng 150 triệu tìm kiếm má»™t ngà y lên khoảng má»™t tỉ tìm kiếm má»™t ngà y, vá»›i chỉ má»™t phần ba đến từ bên trong Hoa Kì. Vì mô hình đấu giá của nó nổi tiếng khắp thế giá»›i, eBay Ä‘i từ má»™t ngà n hai trăm nhân viên và o đầu năm 2000 lên sáu ngà n ba trăm và o năm 2004, tất cả Ä‘á»u trong thá»i kì khi toà n cầu hoá được cho là “đã qua†rồi. Giữa 2000 và 2004, tổng sá» dụng Internet toà n cầu tăng 125 phần trăm, bao gồm 186 phần trăm ở Châu Phi, 209 phần trăm ở MÄ© Latin, 124 phần trăm ở Châu Âu, và 105 phần trăm ở Bắc MÄ©, theo Nielsen/NetRatings. Äúng, toà n cầu hoá chắc chắn đã kết thúc, được rồi.
Không chỉ là sá»± phá sản dot-com và tất cả những lá»i khoác lác xung quanh nó là cái đã là m má» tất cả Ä‘iá»u nà y khá»i tầm nhìn. Äã có hai đám mây lá»›n khác kéo đến. Äám lá»›n nhất, tất nhiên, là 11/9, đã là má»™t cú sốc sâu sắc đối vá»›i phe nhóm chÃnh trị MÄ©. Căn cứ và o 11/9, và các cuá»™c xâm lấn Afghanistan và Iraq tiếp theo nó, không ngạc nhiên là ba sá»± há»™i tụ đã bị mất hút trong khói bụi của chiến tranh và tiếng huyên thuyên của truyá»n hình cáp. Cuối cùng, là scandal quản trị công ti Enron, nhanh chóng tiếp theo là các biến cố ở các công ti Tyco và WorldCom- khiến cho các CEO và chÃnh quyá»n Bush chạy vạy để yểm trợ. Các CEO, vá»›i sá»± biện há»™ nà o đó, trở thà nh có tá»™i cho đến khi được chứng minh là vô tá»™i vá» sá»± lừa dối của ban giám đốc, và ngay cả chÃnh quyá»n Bush ủng há»™ giá»›i kinh doanh, ủng há»™ CEO má»™t cách nô lệ đã tháºn trá»ng vá» tá» ra – trong con mắt công chúng – quá lo âu vá» các mối quan tâm của doanh nghiệp lá»›n. Mùa hè 2004, tôi gặp lãnh đạo của má»™t trong những công ti công nghệ lá»›n nhất của MÄ©, ông đã sang Washington để lobby nhiá»u tà i trợ liên bang cho Quỹ Khoa há»c Quốc gia [NSF] để giúp nuôi dưỡng má»™t cÆ¡ sở công nghiệp mạnh hÆ¡n cho ná»n công nghiệp MÄ©. Tôi há»i ông vì sao chÃnh quyá»n không triệu táºp má»™t cuá»™c há»p thượng đỉnh của các CEO để nêu báºt vấn Ä‘á» nà y, và ông chỉ lắc đầu và nói có má»™t từ: “Enronâ€.
Kết quả: ChÃnh xác ở thá»i Ä‘iểm khi thế giá»›i được là m phẳng, và ba sá»± há»™i tụ Ä‘ang định hình lại toà n bá»™ môi trÆ°á»ng kinh doanh toà n cầu- đòi há»i má»™t số Ä‘iá»u chỉnh rất quan trá»ng trong xã há»™i của riêng chúng ta và của nhiá»u quốc gia PhÆ°Æ¡ng Tây đã phát triển khác- các chÃnh trị gia MÄ© không chỉ đã không giáo dục công chúng MÄ©, hỠđã là m việc tÃch cá»±c để là m cho nó ngu đần. Trong cuá»™c váºn Ä‘á»™ng tranh cá» 2004 chúng ta đã thấy các Äảng viên đảng Dân chủ tranh luáºn liệu NAFTA có là má»™t ý tưởng tốt và Nhà Trắng của Bush đã gián băng dÃnh lên miệng N. Gregory Mankiw, chủ tịch Há»™i đồng các Cố vấn Kinh tế của Nhà trắng, và giấu ông và o tầng hầm của Dick Cheney, bởi vì Mankiw, tác giả của má»™t sách giáo khoa kinh tế há»c nổi tiếng, đã dám phát biểu đồng tình vá»›i outsourcing nhÆ° chỉ là “sá»± biểu lá»™ má»›i nhất của các khoản lợi từ thÆ°Æ¡ng mại mà các nhà kinh tế chà Ãt đã nói đến từ thá»i Adam Smith.â€
Tuyên bố của Mankiw đã gây ra má»™t cuá»™c tranh Ä‘ua vá» ai có thể nói thứ ná»±c cÆ°á»i nhất để đáp lại. Kẻ thắng đã là Chủ tịch Hạ Viện Dennis Hastert, ông nói rằng “là thuyết†của Mankiw “không qua được má»™t trắc nghiệm cÆ¡ bản của hoạt Ä‘á»™ng kinh tế thá»±c tế.†Và đó là trắc nghiệm nà o, Dennis? Mankiw đáng thÆ°Æ¡ng đã hầu nhÆ° không được nghe đến nữa.
Vì tất cả các là do nà y, hầu hết má»i ngÆ°á»i đã không thấy ba sá»± há»™i tụ. Cái gì đó thá»±c sá»± đã xảy ra, và nó Ä‘Æ¡n giản không phải là phần của thảo luáºn công khai ở MÄ© hay Châu Âu. TrÆ°á»›c khi tôi Ä‘i thăm Ấn Äá»™ đầu năm 2004, tôi vá» cÆ¡ bản cÅ©ng mù tịt vá» nó, tuy tôi đã kiếm được và i ám chỉ rằng cái gì đó Ä‘ang lên men. Má»™t trong các nhà doanh nghiệp chÃn chắn nhất mà tôi đã biết qua nhiá»u năm là Nobuyuki Idei, chủ tịch của Sony. Bất cứ khi nà o ông phát biểu, tôi Ä‘á»u theo dõi kÄ©. Trong năm 2004 chúng tôi gặp nhau hai lần, và cả hai lần qua giá»ng Nháºt đặc sệt của mình ông đã nói cái gì đó Ä‘á»ng lại trong tai tôi. Idei nói rằng má»™t sá»± thay đổi Ä‘ang xảy ra trong thế giá»›i công nghệ kinh doanh cái sẽ được nhá»› lại, theo thá»i gian, nhÆ° “sao băng va và o trái đất và giết tất cả khủng long.†May thay, các công ti toà n cầu má»›i nhất biết cái gì Ä‘ang xảy ra ở đó, và các công ti giá»i nhất đã lặng lẽ thÃch ứng vá»›i nó để chúng không phải là má»™t trong những khủng long đó.
Khi tôi bắt đầu tìm kiếm tÆ° liệu cho cuốn sách nà y, đôi khi tôi cảm thấy nhÆ° đã ở trong má»™t mảng Vùng Tranh Tối Tranh Sáng. Tôi đã có ý định phá»ng vấn các CEO và các nhà công nghệ từ các công ti chÃnh, các công ti cả có cÆ¡ sở MÄ© và nÆ°á»›c ngoà i, và há» mô tả theo cách riêng của há» cái tôi gá»i là ba sá»± há»™i tụ. NhÆ°ng, vì tất cả các là do tôi đã nhắc tá»›i ở trên, hầu hết hỠđã không nói cho công chúng hay các chÃnh trị gia biết. Hoặc hỠđã quá quẫn trÃ, quá táºp trung và o việc kinh doanh của riêng há», hay quá sợ. Cứ nhÆ° tất cả há» Ä‘á»u là “những ngÆ°á»i vá» kén,†sống trong má»™t vÅ© trụ song song, những ngÆ°á»i ở trong má»™t bà máºt lá»›n. Äúng, tất cả há» Ä‘á»u biết Ä‘iá»u bà máºt – nhÆ°ng chẳng ai đã muốn nói cho lÅ© trẻ.
Thôi được, đây là sá»± tháºt mà không ai muốn nói cho bạn: Thế giá»›i đã thà nh phẳng. NhÆ° kết quả của ba sá»± há»™i tụ, sá»± cá»™ng tác và cạnh tranh toà n cầu - giữa các cá nhân và các cá nhân, các công ti và các cá nhân, các công ti và các công ti, và các công ti và các khách hà ng – đã được là m cho rẻ hÆ¡n, dá»… hÆ¡n, trÆ¡n tru hÆ¡n, và hiệu quả hÆ¡n cho nhiá»u ngÆ°á»i hÆ¡n từ nhiá»u xó xỉnh của thế giá»›i hÆ¡n ở bất cứ thá»i Ä‘iểm nà o trong lịch sá» thế giá»›i.
Bạn biết “cuá»™c cách mạng công nghệ thông tin†mà báo chà kinh doanh đã tung ra trong 20 năm qua? Äáng tiếc đó chỉ má»›i là khúc dạo đầu. 20 năm vừa qua má»›i chỉ là báºn việc rèn, mà i sắc và phân phối tất cả các công cụ má»›i để kết nối và cá»™ng tác. Bây giá» cuá»™c cách mạng thông tin sắp bắt đầu, khi tất cả những bổ sung lẫn nhau giữa các công cụ cá»™ng tác đó bắt đầu thá»±c sá»± hoạt Ä‘á»™ng vá»›i nhau để san phẳng sân chÆ¡i. Má»™t trong những ngÆ°á»i đã kéo toạc bức mà n và gá»i giây phút nà y bằng tên tháºt của nó là Carly Fiorina của Hewlett–Packard, năm 2004 bà đã bắt đầu tuyên bố trong bà i diá»…n thuyết trÆ°á»›c công chúng của mình rằng sá»± bùng nổ và phá sản dot-com đã chỉ “là sá»± kết thúc của phần đầuâ€. 25 năm vừa qua trong công nghệ, Fiorina, CEO của HP lúc đó, nói, má»›i chỉ là “mà n khởi Ä‘á»™ng†mà thôi. Bây giá» chúng ta Ä‘ang tiến và o cuá»™c đấu chÃnh, bà nói, “và vá»›i cuá»™c đấu chÃnh đó, tôi muốn nói đến má»™t kỉ nguyên trong đó công nghệ thá»±c sá»± biến đổi má»i khÃa cạnh của kinh doanh, má»i khÃa cạnh của cuá»™c sống và má»i khÃa cạnh của xã há»™i.â€
|
28-08-2008, 04:35 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Bá»N
Sự Sắp xếp Vĩ đại
Ba sá»± há»™i tụ không chỉ sẽ tác Ä‘á»™ng đến các cá nhân chuẩn bị chÃnh mình cho công việc ra sao, các công ti cạnh tranh thế nà o, các nÆ°á»›c tổ chức hoạt Ä‘á»™ng kinh tế và địa chÃnh trị của há» ra sao. Vá»›i thá»i gian, nó sẽ định hình lại các thá»±c thể chÃnh trị, phân lại vai của các đảng chÃnh trị, và xác định lại ai là má»™t ngÆ°á»i là m chÃnh trị. Tóm lại, theo sau ba sá»± há»™i tụ nà y mà chúng ta vừa Ä‘iểm qua, chúng ta sẽ chứng kiến cái tôi gá»i là “sá»± sắp xếp vÄ© đại.†Bởi vì khi thế giá»›i bắt đầu chuyển từ má»™t mô hình tạo giá trị chủ yếu theo chiá»u dá»c từ trên xuống (chỉ huy và kiểm soát) sang má»™t mô hình tạo giá trị ngà y cà ng ngang (kết nối và cá»™ng tác), nó không chỉ tác Ä‘á»™ng đến là m kinh doanh thế nà o. Nó tác Ä‘á»™ng đến má»i thứ- các cá»™ng đồng và các công ti xác định mình thế nà o; các công ti và các cá»™ng đồng dừng và bắt đầu ở đâu; các cá nhân cân đối những bản sắc khác nhau của há» thế nà o vá»›i tÆ° cách những ngÆ°á»i tiêu dùng, các nhân viên, các cổ đông, và các công dân; và nhà nÆ°á»›c phải đóng vai trò gì. Tất cả những thứ nà y sẽ phải được sắp xếp lại. Căn bệnh phổ biến nhất của thế giá»›i phẳng là rối loạn Ä‘a bản sắc, đó là vì sao, nếu không gì khác, các nhà khoa há»c chÃnh trị sẽ có má»™t ngà y khảo sát thá»±c địa vá»›i thế giá»›i phẳng. Khoa há»c chÃnh trị có thể hoá ra là ngà nh công nghiệp tăng trưởng lá»›n nhất trong tất cả [các khoa há»c] ở kỉ nguyên má»›i nà y. Bởi vì khi Ä‘i qua sá»± sắp xếp lá»›n nà y trong tháºp niên tá»›i, chúng ta sẽ thấy má»™t số bạn đồng sà ng rất lạ kì sẽ tiến hà nh má»™t số hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị rất má»›i mẻ.
Äầu tiên tôi bắt đầu nghÄ© vá» sá»± sắp xếp vÄ© đại sau má»™t cuá»™c trò chuyện vá»›i nhà là thuyết chÃnh trị nổi tiếng của Äại há»c Hardvard Michael J. Sandel. Sandel là m tôi hÆ¡i giáºt mình bằng nháºn xét rằng loại quá trình là m phẳng mà tôi Ä‘ang mô tả thá»±c sá»± đã được Karl Marx và Friedrich Engels nháºn diện đầu tiên trong Tuyên ngôn Cá»™ng sản, được xuất bản năm 1848. Trong khi sá»± co lại và là m phẳng thế giá»›i mà ta thấy ngà y nay tạo thà nh má»™t sá»± khác biệt vá» mức Ä‘á»™ vá»›i cái Marx đã thấy xảy ra ở thá»i ông, Sandel nói, tuy váºy nó là phần của cùng xu hÆ°á»›ng lịch sá» mà Marx đã nêu báºt trong các tác phẩm của ông vá» chủ nghÄ©a tÆ° bản- cuá»™c hà nh quân không lay chuyển được của công nghệ và vốn [tÆ° bản] để loại bá» má»i rà o cản, biên giá»›i, ma sát, và rà ng buá»™c đối vá»›i thÆ°Æ¡ng mại toà n cầu.
“Marx đã là má»™t trong những ngÆ°á»i đầu tiên thoáng thấy khả năng của thế giá»›i nhÆ° má»™t thị trÆ°á»ng toà n cầu, không bị các biên giá»›i quốc gia là m cho rắc rối,†Sandel giải thÃch. “Marx là má»™t nhà phê bình mãnh liệt nhất của chủ nghÄ©a tÆ° bản, thế nhÆ°ng ông kÃnh sợ sức mạnh của nó để phá sáºp các rà o cản và tạo ra má»™t hệ thống sản xuất và tiêu thụ toà n cầu. Trong Tuyên ngôn Cá»™ng sản, ông đã mô tả chủ nghÄ©a tÆ° bản nhÆ° má»™t lá»±c lượng sẽ là m tan rã tất cả các thá»±c thể phong kiến, dân tá»™c, và tôn giáo, tạo ra má»™t ná»n văn minh phổ quát được chi phối bởi các mệnh lệnh thị trÆ°á»ng. Marx đã coi là không thể tránh khá»i rằng [vốn] tÆ° bản có cách riêng của nó-không thể tránh khá»i và cÅ©ng đáng mong má»i. Bởi vì má»™t khi chủ nghÄ©a tÆ° bản đã phá huá»· má»i lòng trung thà nh dân tá»™c và tôn giáo, Marx nghÄ©, nó sẽ bóc trần toà n bá»™ cuá»™c đấu tranh giữa tÆ° bản và lao Ä‘á»™ng. Buá»™c phải cạnh tranh trong má»™t cuá»™c Ä‘ua toà n cầu đến đáy, những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng thế giá»›i sẽ liên hiệp lại trong má»™t cách mạng toà n cầu để chấp dứt áp bức. Bị tÆ°á»›c Ä‘oạt mất sá»± an ủi những sá»± rối trÃ, nhÆ° mất chủ nghÄ©a yêu nÆ°á»›c và tôn giáo, há» sẽ thấy sá»± bóc lá»™t há» má»™t cách rõ rà ng và đứng lên để chấm dứt nó.â€
Quả thá»±c, Ä‘á»c Tuyên ngôn Cá»™ng sản ngà y nay, tôi kÃnh sợ Marx đã nêu chi tiết sâu sắc đến thế nà o các lá»±c lượng là m phẳng thế giá»›i trong sá»± nổi lên của Cách mạng Công nghiệp, và ông đã báo hiệu trÆ°á»›c nhiá»u đến thế nà o cách mà cÅ©ng các lá»±c lượng nà y sẽ tiếp tục là m phẳng thế giá»›i cho đến đúng táºn hiện nay. Trong Ä‘oạn có lẽ là đoạn then chốt của Tuyên ngôn Cá»™ng sản, Marx và Engels viết:
Tất cả các quan hệ cứng Ä‘á» và hoen rỉ, vá»›i cả trà ng các định kiến và ý kiến vốn được tôn sùng, Ä‘á»u Ä‘ang tiêu tan; những quan hệ má»›i hình thà nh chÆ°a kịp cứng lại thì đã già cá»—i ngay. Tất cả những gì vững chắc Ä‘á»u tan thà nh mây khói; tất cả những gì thiêng liêng Ä‘á»u bị ô uế, và rốt cuá»™c, má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u buá»™c phải nhìn những Ä‘iá»u kiện sinh hoạt của há» và những quan hệ giữa há» vá»›i nhau bằng con mắt tỉnh táo. Vì luôn luôn bị thúc đẩy bởi nhu cầu liên tục mở rá»™ng thị trÆ°á»ng cho sản phẩm của nó, giai cấp tÆ° sản xâm lấn khắp toà n cầu. Nó phải xâm nháºp và o khắp nÆ¡i, trụ lại ở khắp nÆ¡i và thiết láºp những mối liên hệ ở khắp nÆ¡i. Do khai thác thị trÆ°á»ng thế giá»›i, giai cấp tÆ° sản đã là m cho sản xuất và tiêu dùng trong tất cả các nÆ°á»›c mang tÃnh chất thế giá»›i. Mặc cho bá»n phản Ä‘á»™ng Ä‘au buồn, nó đã là m cho công nghiệp mất cÆ¡ sở dân tá»™c. Những ngà nh công nghiệp dân tá»™c đã bị tiêu diệt và đang ngà y cà ng bị tiêu diệt. Những ngà nh công nghiệp dân tá»™c bị thay thế bởi những ngà nh công nghiệp má»›i, tức là những ngà nh công nghiệp mà việc thâu nạp chúng trở thà nh má»™t vấn Ä‘á» sống còn đối vá»›i tất cả các dân tá»™c văn minh, những ngà nh công nghiệp không dùng những nguyên liệu bản xứ mà dùng những nguyên liệu Ä‘Æ°a từ những miá»n xa xôi nhất trên trái đất đến và sản phẩm là m ra không những được tiêu thụ ngay trong xứ mà còn được tiêu thụ ở tất cả các nÆ¡i trên trái đất nữa. Thay cho những nhu cầu cÅ© được thoả mãn bằng những sản phẩm trong nÆ°á»›c, thì nảy sinh ra những nhu cầu má»›i, đòi há»i được thoả mãn bằng những sản phẩm Ä‘Æ°a từ những miá»n và xứ xa xôi nhất vá». Thay cho tình trạng cô láºp trÆ°á»›c kia của các địa phÆ°Æ¡ng và các dân tá»™c vẫn tá»± cung tá»± cấp, ta thấy phát triển những quan hệ phổ biến, sá»± phụ thuá»™c phổ biến giữa các dân tá»™c. Mà sản xuất váºt chất đã nhÆ° thế thì sản xuất tinh thần cÅ©ng không kém nhÆ° thế. Những thà nh quả của hoạt Ä‘á»™ng tinh thần của má»™t dân tá»™c trở thà nh tà i sản chung của tất cả các dân tá»™c. TÃnh chất Ä‘Æ¡n phÆ°Æ¡ng và phiến diện dân tá»™c ngà y cà ng không thể tồn tại được nữa; và từ những ná»n văn há»c dân tá»™c và địa phÆ°Æ¡ng, muôn hình muôn vẻ, Ä‘ang nảy nở ra má»™t ná»n văn há»c toà n thế giá»›i.
Nhá» cải tiến mau chóng công cụ sản xuất và là m cho các phÆ°Æ¡ng tiện giao thông trở nên vô cùng tiện lợi, giai cấp tÆ° sản lôi cuốn tất cả, ngay cả các dân tá»™c dã man nhất và o trà o lÆ°u văn minh. Giá rẻ của các sản phẩm của giai cấp ấy là trá»ng pháo bắn thủng tất cả các vạn là trÆ°á»ng thà nh và buá»™c những ngÆ°á»i dã man bà i ngoại má»™t cách ngoan cÆ°á»ng nhất phải hà ng phục. Nó buá»™c tất cả các dân tá»™c phải chấp nháºn phÆ°Æ¡ng thức sản xuất tÆ° sản, nếu không sẽ bị tiêu diệt; nó buá»™c tất cả các dân tá»™c phải du nháºp cái gá»i là văn minh, nghÄ©a là phải trở thà nh tÆ° sản. Nói tóm lại, nó tạo ra cho nó má»™t thế giá»›i theo hình dạng của nó.*
Khó có thể tin là Marx đã công bố nó năm 1848. Dẫn chiếu đến Tuyên ngôn Cá»™ng sản, Sandel bảo tôi, “Anh Ä‘ang láºp luáºn cái gì đó tÆ°Æ¡ng tá»±. Cái anh láºp luáºn là sá»± phát triển vá» công nghệ thông tin cho phép các công ti ép tất cả sá»± phi hiệu quả và ma sát khá»i các thị trÆ°á»ng và hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của há». Äó là cái khái niệm ‘là m phẳng’ của anh thá»±c sá»± muốn nói. NhÆ°ng má»™t thế giá»›i phẳng, phi ma sát là má»™t phúc là nh ô hợp. Nó có thể, nhÆ° anh gợi ý, là tốt cho kinh doanh toà n cầu. Hay nó có thể, nhÆ° Marx đã tin, là điá»m báo trÆ°á»›c cho má»™t cuá»™c cách mạng vô sản. NhÆ°ng nó cÅ©ng có thể Ä‘Æ°a ra má»™t Ä‘e doạ đối vá»›i các chá»— và các cá»™ng đồng đặc biệt cho chúng ta phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng, định vị chúng ta trên thế giá»›i. Từ sá»± khuấy Ä‘á»™ng đầu tiên của chủ nghÄ©a tÆ° bản, ngÆ°á»i ta đã hình dung vá» khả năng của thế giá»›i nhÆ° má»™t thị trÆ°á»ng hoà n hảo- không bị cản trở bởi các áp lá»±c bảo há»™, các hệ thống pháp là khác nhau, các khác biệt văn hoá và ngôn ngữ, hay sá»± bất đồng ý thức hệ. NhÆ°ng sức tưởng tượng nà y đã luôn va và o thế giá»›i nhÆ° nó thá»±c sá»± là - đầy rẫy những nguồn ma sát và phi hiệu quả. Má»™t số cản trở cho má»™t thị trÆ°á»ng toà n cầu phi ma sát là những nguồn tháºt của sá»± lãng phà và mất cÆ¡ há»™i. NhÆ°ng má»™t số trong những phi hiệu quả nà y là các định chế, táºp quán, văn hoá, và truyá»n thống mà ngÆ°á»i dân yêu mến chÃnh xác vì chúng phản ánh các giá trị phi thị trÆ°á»ng nhÆ° sá»± cố kết xã há»™i, niá»m tin tôn giáo, và tá»± hà o dân tá»™c. Nếu các thị trÆ°á»ng toà n cầu và các công nghệ truyá»n thông má»›i là m phẳng những sá»± khác biệt nà y, thì chúng ta có thể mất cái gì đó quan trá»ng. Äó là vì sao tranh luáºn vá» chủ nghÄ©a tÆ° bản, từ ngay ban đầu, đã là vá» các ma sát, cản trở, và ranh giá»›i nà o chỉ là những nguồn lãng phà và phi hiệu quả, và những cái nà o là nguồn của bản sắc và sá»± thuá»™c vá» mà chúng ta phải cố bảo vệ. Từ Ä‘iện tÃn đến Internet, má»—i công nghệ truyá»n thông má»›i đã hứa hẹn là m co khoảng cách giữa ngÆ°á»i dân, để tăng truy cáºp đến thông tin, và để Ä‘Æ°a chúng ta hết sức gần hÆ¡n đến Æ°á»›c mÆ¡ vá» má»™t thị trÆ°á»ng toà n cầu hữu hiệu hoà n hảo, phi ma sát. Và má»—i lần, câu há»i cho xã há»™i nổi lên vá»›i sá»± cấp bách được là m má»›i: Ở mức Ä‘á»™ nà o chúng ta phải đứng sang má»™t bên, ‘bắt đầu vá»›i chÆ°Æ¡ng trình,’ và là m má»i thứ chúng ta có thể là m để ép bá» cà ng nhiá»u sá»± phi hiệu quả, và ở mức Ä‘á»™ nà o chúng ta phải dá»±a và o xu hÆ°á»›ng vì các giá trị mà các thị trÆ°á»ng toà n cầu không thể cung cấp? Má»™t số nguồn ma sát là đáng bảo vệ, ngay cả đối mặt vá»›i má»™t ná»n kinh tế toà n cầu Ä‘e doạ là m phẳng chúng.â€
Nguồn ma sát lá»›n nhất, tất nhiên, luôn là nhà nÆ°á»›c quốc gia, vá»›i các biên giá»›i và luáºt pháp được xác định rõ rà ng. Các biên giá»›i quốc gia nhÆ° má»™t nguồn ma sát chúng ta muốn duy trì, hay tháºm chà có thể duy trì, trong má»™t thế giá»›i phẳng? Các rà o cản pháp là đối vá»›i dòng chảy thông tin, quyá»n sở hữu trà tuệ, và vốn- nhÆ° quyá»n tác giả, bảo vệ ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, và lÆ°Æ¡ng tối thiểu- thì sao? Theo sau ba sá»± há»™i tụ, các lá»±c lượng là m phẳng cà ng là m giảm ma sát và các rà o cản, các thách thức cà ng gắt mà chúng sẽ đặt ra vá»›i nhà nÆ°á»›c-quốc gia và vá»›i các ná»n văn hoá, giá trị, bản sắc dân tá»™c, truyá»n thống dân chủ, và mối rà ng buá»™c cá biệt mà vá» mặt lịch sỠđã cho sá»± bảo vệ và sá»± là m nhẹ bá»›t nà o đó đối vá»›i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng và các cá»™ng đồng. Cái nà o chúng ta giữ lại và cái nà o để cho biến thà nh mây khói để tất cả chúng ta có thể cá»™ng tác dá»… dà ng hÆ¡n?
Äiá»u nà y sẽ dẫn đến sá»± sắp xếp, phân loại nà o đó, đó là vì sao Ä‘iểm do Michael Sandel nêu ra là cÆ¡ bản và chắc chắn ở hà ng đầu của tranh luáºn chÃnh trị cả ở bên trong và giữa các nhà nÆ°á»›c-quốc gia trong thế giá»›i phẳng. NhÆ° Sandel là lẽ, cái tôi gá»i là cá»™ng tác có thể được những ngÆ°á»i khác coi chỉ nhÆ° má»™t cái tên bóng bẩy cho khả năng thuê nhân công rẻ ở Ấn Äá»™. Bạn không thể phủ nháºn Ä‘iá»u đó khi bạn nhìn nó từ viá»…n cảnh MÄ©. NhÆ°ng nó là thế chỉ nếu bạn nhìn từ má»™t phÃa. Từ viá»…n cảnh của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng Ấn Äá»™, cùng hình thức cá»™ng tác ấy, outsourcing, có thể được coi nhÆ° cái tên khác của trao quyá»n cho các cá nhân trong thế giá»›i Ä‘ang phát triển nhÆ° chÆ°a từng có bao giá», cho phép há» nuôi dưỡng, khai thác, và hưởng lợi từ tà i năng trà tuệ Trá»i phú của há»- những tà i năng mà trÆ°á»›c sá»± là m phẳng thế giá»›i đã thÆ°á»ng mục rữa ở các cầu cảng của Bombay và Calcutta. Nhìn nó từ góc MÄ© của thế giá»›i phẳng, bạn có thể kết luáºn là ma sát, các rà o cản, và các giá trị cản trở outsourcing phải được duy trì, có lẽ tháºm chà được tăng cÆ°á»ng. NhÆ°ng từ quan Ä‘iểm của những ngÆ°á»i Ấn Äá»™, sá»± không thiên vị, công lÃ, và những khát vá»ng riêng của hỠđòi há»i rằng cùng các rà o cản và nguồn ma sát đó phải được dỡ bá». Trong thế giá»›i phẳng, sá»± giải phóng kinh tế của má»™t ngÆ°á»i có thể là sá»± thất nghiệp của ngÆ°á»i khác.
INDIA (ẤN ÄỘ) Äá»I LẠI INDIANA:
AI BÓC LỘT AI?
Hãy xem xét trÆ°á»ng hợp nà y vá» rối loạn Ä‘a bản sắc. Năm 2003, bang Indiana má»i đấu thầu má»™t hợp đồng nâng cấp các hệ thống máy tÃnh xá» là các đòi há»i thất nghiệp của bang. Thá» Ä‘oán xem ai trúng? Tata America International, công ti con có trụ sở ở MÄ© của công ti Tata Consultancy Services của Ấn Äá»™. Giá bá» thầu của Tata là 15,2 triệu $ rẻ hÆ¡n giá bá» thầu của đối thủ sát nhất của nó, công ti Deloitte Consulting and Accenture có cÆ¡ sở ở New York, là 8,1 triệu $. Không công ti Indiana nà o tham gia đấu thầu, vì nó quá lá»›n để há» có thể giải quyết.
Nói cách khác, má»™t hãng tÆ° vấn Ấn Äá»™ thắng thầu để nâng cấp cục quản là thất nghiệp của bang Indiana! Bạn không thể dà n xếp việc nà y. Indiana đã outsourcing chÃnh cục phải là m cho ngÆ°á»i dân Indiana nhẹ bá»›t khá»i các tác Ä‘á»™ng của outsourcing. Tata đã dá»± kiến gá»i khoảng sáu mÆ°Æ¡i lăm nhân viên hợp đồng để là m việc tại Trung tâm ChÃnh phủ Indiana, cùng vá»›i mÆ°á»i tám nhân viên của bang. Tata cÅ©ng nói nó muốn thuê các nhà thầu phụ địa phÆ°Æ¡ng và có tuyển dụng nà o đó ở địa phÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng phần lá»›n nhân viên sẽ đến từ Ấn Äá»™ để tiến hà nh đại tu máy tÃnh, hệ thống, má»™t khi hoà n tất, được cho là “sẽ tăng tốc Ä‘á»™ xá» là các đòi há»i thất nghiệp, cÅ©ng nhÆ° tiết kiệm bÆ°u phà và giảm sá»± phiá»n nhiá»…u đối vá»›i các doanh nghiệp đóng thuế thất nghiệp,†tá» Indianapolis Star tÆ°á»ng thuáºt ngà y 25-6-2004. Có lẽ bạn có thể phá»ng Ä‘oán câu chuyện kết thúc thế nà o. “Các trợ là chóp bu của Frank O’Bannon, thống đốc bang khi đó, đã kà hợp đồng nhạy cảm chÃnh trị, có thá»i hạn bốn năm trÆ°á»›c khi ông mất và o ngà y 13-9-[2003],†tá» Star tÆ°á»ng thuáºt. NhÆ°ng khi tin tức vá» hợp đồng được công bố, những ngÆ°á»i Cá»™ng hoà biến nó thà nh má»™t vấn Ä‘á» của cuá»™c váºn Ä‘á»™ng. Nó trở thà nh vấn Ä‘á» chÃnh trị nóng bá»ng đến mức Thống đốc Joe Kernan, má»™t đảng viên Äảng Dân chủ ngÆ°á»i thay thế O’Bannon, đã ra lệnh cho cÆ¡ quan của bang, cục giúp những cÆ° dân Indiana không có việc là m, huá»· bá» hợp đồng- và cÅ©ng Ä‘Æ°a ra các rà o cản pháp là và ma sát nhất định để ngăn những việc nhÆ° váºy xảy ra lần nữa. Ông cÅ©ng đã ra lệnh rằng hợp đồng phải được phân thà nh các miếng nhá» mà các hãng Indiana có thể đấu thầu- tốt cho các hãng Indiana nhÆ°ng rất đắt tiá»n và phi hiệu quả đối vá»›i bang. Tá» Indianapolis Star tÆ°á»ng thuáºt rằng má»™t tấm séc 993.587 $ đã được gá»i thanh toán cho Tata vì tám tuần công việc, trong thá»i gian đó nó đã Ä‘Ã o tạo bốn mÆ°Æ¡i lăm nhà láºp trình của bang vá» phát triển và kÄ© thuáºt phần má»m tiên tiến: “‘Là m việc vá»›i công ti tháºt tuyệt vá»i,’ Alan Degner, uá»· viên của Indiana vá» phát triển lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng, nói.â€
NhÆ° thế bây giá» tôi nêu chỉ má»™t câu há»i Ä‘Æ¡n giản: Ai là ngÆ°á»i bóc lá»™t và ai là ngÆ°á»i bị bóc lá»™t trong câu chuyện India-Indiana nà y? Chi nhánh MÄ© của má»™t hãng tÆ° vấn Ấn Äá»™ Ä‘á» xuất để tiết kiệm cho những ngÆ°á»i đóng thuế Indiana 8,1 triệu $ bằng tân trang lại các máy tÃnh của há»- sá» dụng cả các nhân viên Ấn Äá»™ và những ngÆ°á»i là m thuê địa phÆ°Æ¡ng từ Indiana. Doanh vụ sẽ rất là m lợi cho chi nhánh MÄ© của hãng tÆ° vấn Ấn Äá»™; nó là m lợi cho má»™t số ngÆ°á»i là m kÄ© thuáºt của Indiana; và nó tiết kiệm cho cÆ° dân bang Indiana những đồng tiá»n thuế quý báu có thể được dùng để thuê nhiá»u nhân viên nhà nÆ°á»›c hÆ¡n ở nÆ¡i khác, hay để xây dá»±ng các trÆ°á»ng há»c má»›i là m giảm dà i lâu vai của ngÆ°á»i thất nghiệp. Thế mà toà n bá»™ hợp đồng, được các đảng viên Dân chủ ủng há»™ ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng kÃ, bị xé dÆ°á»›i áp lá»±c của những ngÆ°á»i Cá»™ng hoà ủng há»™ tá»± do-thÆ°Æ¡ng mại.
Hãy sắp xếp lại Ä‘iá»u đó.
Trong thế giá»›i cÅ©, nÆ¡i giá trị chủ yếu được tạo ra theo chiá»u dá»c, thÆ°á»ng ở bên trong má»™t công ti Ä‘Æ¡n nhất và từ trên xuống, đã rất dá»… để thấy ai ở trên đỉnh và ai ở dÆ°á»›i đáy, ai bóc lá»™t và ai bị bóc lá»™t. Song khi thế giá»›i bắt đầu phẳng ra và giá trị ngà y cà ng được tạo ra theo chiá»u ngang (qua vô số dạng cá»™ng tác, trong đó các cá nhân và những kẻ nhá» có sức mạnh hÆ¡n nhiá»u), ai ở trên đỉnh ai ở dÆ°á»›i đáy, ai bóc lá»™t và ai bị bóc lá»™t, trở nên rất phức tạp. Má»™t số trong các phản xạ chÃnh trị cÅ© của chúng ta không còn áp dụng được nữa. Có phải các kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ đã không “bị bóc lá»™t†khi chÃnh phủ của hỠđã Ä‘Ã o tạo hỠở má»™t số trong các há»c viện kÄ© thuáºt tốt nhất thế giá»›i ở bên trong Ấn Äá»™, nhÆ°ng sau đó cÅ©ng chÃnh phủ Ấn Äá»™ đó đã theo Ä‘uổi chÃnh sách kinh tế xã há»™i chủ nghÄ©a không thể tạo công ăn việc là m cho các kÄ© sÆ° đó ở Ấn Äá»™, nên những ngÆ°á»i không thể thoát khá»i Ấn Äá»™ đã phải lái taxi để kiếm miếng ăn? CÅ©ng các kÄ© sÆ° đó bây giá» có bị bóc lá»™t khi há» gia nháºp công ti tÆ° vấn lá»›n nhất Ấn Äá»™, được trả lÆ°Æ¡ng rất thoải mái theo các Ä‘iá»u kiện Ấn Äá»™, và , nhá» thế giá»›i phẳng, bây giá» có thể áp dụng kÄ© năng của há» má»™t cách toà n cầu? Hay các kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ đó bây giá» bóc lá»™t ngÆ°á»i dân Indiana bằng kiến nghị tân trang lại hệ thống quản là thất nghiệp của bang há» vá»›i Ãt tiá»n hÆ¡n nhiá»u so vá»›i má»™t hãng tÆ° vấn MÄ©? Hay nhân dân Indiana bóc lá»™t các kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ rẻ đó? Ai đó hãy nói cho tôi biết: Ai bóc lá»™t ai trong câu chuyện nà y? Cánh Tả truyá»n thống đứng vá» phÃa ai trong câu chuyện nà y? Vá»›i các công nhân tri thức từ thế giá»›i Ä‘ang phát triển, được trả lÆ°Æ¡ng tá» tế, thá» dùng tà i năng khó nhá»c má»›i có được của há» trong thế giá»›i đã phát triển? Hay vá»›i các chÃnh trị gia Indiana, những ngÆ°á»i muốn tÆ°á»›c Ä‘oạt công việc của các kÄ© sÆ° Ấn Äá»™ nà y để các cá» tri của há» có thể là m vá»›i giá đắt hÆ¡n? Và cánh Hữu truyá»n thống đứng vá»›i ai trong câu chuyện nà y? Vá»›i những ngÆ°á»i muốn giữ thuế thấp và giảm ngân sách Indiana bằng outsourcing má»™t số việc, hay vá»›i những ngÆ°á»i nói, “Hãy tăng thuế để giữ công việc ở đây và dà nh chỉ cho ngÆ°á»i dân Indianaâ€? Vá»›i những ngÆ°á»i muốn duy trì ma sát nà o đó trong hệ thống, cho dù Ä‘iá»u đó Ä‘i ngược lại má»i bản năng Cá»™ng hoà vá» tá»± do thÆ°Æ¡ng mại, chỉ để giúp nhân dân Indiana? Nếu bạn chống toà n cầu hoá bởi vì bạn nghÄ© nó là m hại nhân dân ở các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển, bạn đứng vá» phÃa nà o trong chuyện nà y: India hay Indiana?
Tranh luáºn India đối lại Indiana nêu báºt những khó khăn trong vạch ra các ranh giá»›i giữa những lợi Ãch của hai cá»™ng đồng trÆ°á»›c kia chẳng bao giá» hình dung là hỠđược kết nối, nói chi đến cá»™ng tác. NhÆ°ng Ä‘á»™t nhiên há» thức tỉnh và phát hiện ra rằng trong má»™t thế giá»›i phẳng, nÆ¡i công việc ngà y cà ng trở thà nh sá»± cá»™ng tác theo chiá»u ngang, há» không chỉ được kết nối và cá»™ng tác mà rất cần đến má»™t khế Æ°á»›c xã há»™i để quản là các mối quan hệ của há».
Äiểm lá»›n hÆ¡n ở đây là thế nà y: Bất luáºn chúng ta nói vá» khoa há»c quản là hay khoa há»c chÃnh trị, chế tác hay nghiên cứu và phát triển, rất, rất nhiá»u ngÆ°á»i chÆ¡i và quy trình sẽ phải bắt đầu giải quyết “sá»± là m ngang hoá.†Và nó sẽ cần phải sắp xếp lại rất nhiá»u.
CÃC CÔNG TI DỪNG VÀ BẮT ÄẦU Ở ÄÂU?
Hệt nhÆ° mối quan hệ giữa các nhóm ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng khác nhau sẽ phải được sắp xếp lại trong má»™t thế giá»›i phẳng, quan hệ giữa các công ti và các cá»™ng đồng trong đó chúng hoạt Ä‘á»™ng cÅ©ng sẽ thế. Giá trị của ai sẽ chi phối má»™t công ti cá biệt và lợi Ãch của ai công ti đó sẽ tôn trá»ng và thúc đẩy? NgÆ°á»i ta thÆ°á»ng nói rằng do General Motors Ä‘i tá»›i, nên MÄ© Ä‘i tá»›i. NhÆ°ng ngà y nay ngÆ°á»i ta nói, “Do Dell Ä‘i tá»›i, nên Maylaysia, Äà i loan, Trung Quốc, Ireland, Ấn Äá»™ … Ä‘i tá»›i†Ngà y nay HP có 142.000 nhân viên ở 178 nÆ°á»›c. Nó không chỉ là công ti công nghệ tiêu dùng lá»›n nhất trên thế giá»›i; nó là công ti công nghệ thông tin lá»›n nhất Châu Âu, nó là công ti IT lá»›n nhất ở Nga, là công ti IT lá»›n nhất ở Trung Äông, và công ti công nghệ thông tin lá»›n nhất ở Nam Phi. HP có là công ti MÄ© nếu Ä‘a số nhân viên và các khách hà ng của nó ở ngoà i nÆ°á»›c MÄ©, cho dù tổng hà nh dinh của nó ở Palo Alto? Các công ti không thể sống sót ngà y nay nhÆ° má»™t thá»±c thể bị giá»›i hạn bởi bất cứ má»™t nhà nÆ°á»›c-quốc gia duy nhất nà o, không ngay cả bởi nhà nÆ°á»›c-quốc gia lá»›n nhÆ° Hoa Kì. Cho nên vấn Ä‘á» giữ-cho-mình-tỉnh-táo-và o-ban-đêm hiện thá»i đối vá»›i các nhà nÆ°á»›c-quốc gia và công dân của chúng là , ứng xá» thế nà o vá»›i các công ti không còn bị giá»›i hạn bởi cái thứ gá»i là nhà nÆ°á»›c-quốc gia nữa. Chúng trung thà nh vá»›i ai?
“Tổng công ti MÄ© đã hoạt Ä‘á»™ng rất tốt, và không có gì sai vá»›i việc đó, nhÆ°ng nó hoạt Ä‘á»™ng tốt bằng cách liên kết mình vá»›i thế giá»›i phẳng,†Dinakar Singh, nhà quản là quỹ tá»± bảo hiểm [hedge fund], nói. “Nó là m việc đó bằng outsourcing cà ng nhiá»u thà nh phần cà ng tốt cho các nhà cung cấp rẻ nhất, hiệu quả nhất. Nếu Dell có thể xây dá»±ng má»—i linh kiện của các máy tÃnh của nó ở miá»n duyên hải Trung Quốc và bán chúng ở duyên hải MÄ©, Dell được lợi, và những ngÆ°á»i tiêu dùng MÄ© được lợi, nhÆ°ng khó để chứng tá» rằng lao Ä‘á»™ng MÄ© được lợi.†Cho nên Dell muốn má»™t thế giá»›i cà ng phẳng cà ng tốt, vá»›i cà ng Ãt ma sát và cà ng Ãt rà o cản cà ng tốt. Hầu hết các công ti khác cÅ©ng thế hiện nay, bởi vì Ä‘iá»u nà y cho phép há» sản xuất các thứ ở các thị trÆ°á»ng có chi phà thấp nhất, hiệu quả nhất và bán chúng ở các thị trÆ°á»ng sinh lợi nhất. Hầu nhÆ° không có gì vá» Toà n cầu hoá 3.0 mà không tốt cho vốn cả. Các nhà tÆ° bản có thể ngả ngÆ°á»i trên ghế, mua sạch bất cứ đổi má»›i nà o, và sau đó thuê đầu và o lao Ä‘á»™ng giá»i nhất, rẻ nhất từ bất cứ đâu trên thế giá»›i để nghiên cứu nó, phát triển nó, sản xuất nó, và phân phối nó. Cổ phiếu Dell hoạt Ä‘á»™ng tốt, các cổ đông là m ăn tốt, các khách hà ng của Dell là m ăn tốt, và [sở giao dịch] Nasdaq là m ăn tốt. Tất cả các thứ liên quan đến vốn [tÆ° bản] là m ăn tốt. NhÆ°ng chỉ má»™t số ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng MÄ© sẽ được lợi, và chỉ má»™t số cá»™ng đồng. Những ngÆ°á»i khác cảm thấy Ä‘au khổ do sá»± là m phẳng thế giá»›i gây ra.
Vì các công ti Ä‘a quốc gia đầu tiên bắt đầu tìm nguồn khắp thế giá»›i để kiếm lao Ä‘á»™ng và các thị trÆ°á»ng, các lợi Ãch của chúng luôn vượt quá các nhà nÆ°á»›c-quốc gia trong đó chúng có há»™i sở. NhÆ°ng cái xảy ra ngà y nay, trên má»™t trái đất phẳng, là má»™t sá»± khác biệt vá» mức Ä‘á»™ chẳng khác gì má»™t sá»± khác biệt vá» loại. Các công ti đã chÆ°a từng bao giá» có nhiá»u tá»± do hÆ¡n, và Ãt ma sát hÆ¡n, trong cách phân công nghiên cứu, chế tác cấp thấp, và chế tác cấp cao ở bất cứ đâu trên thế giá»›i. Äiá»u nà y có nghÄ©a gì đối vá»›i mối quan hệ dà i hạn giữa các công ti và các nÆ°á»›c mà nó có trụ sở chÃnh Ä‘Æ¡n giản là không rõ.
Hãy xét thà dụ sống Ä‘á»™ng nà y: Ngà y 7-12-2004, IBM công bố là nó bán toà n bá»™ Bá»™ pháºn TÃnh toán Cá nhân cho công ti máy tÃnh Trung Quốc Lenovo để tạo ra má»™t công ti PC toà n cầu má»›i - lá»›n thứ ba thế giá»›i- vá»›i gần 12 tỉ $ doanh thu hà ng năm. Äồng thá»i, tuy váºy, IBM nói nó sẽ có 18,9 phần trăm cổ phần trong Lenovo, tạo ra má»™t liên minh chiến lược giữa IBM và Lenovo vá» bán hà ng, cấp tà i chÃnh, và dịch vụ trên toà n cầu. NgÆ°á»i ta công bố tổng hà nh dinh toà n cầu của công ti má»›i được phối hợp sẽ ở New York, nhÆ°ng các hoạt Ä‘á»™ng sản xuất chủ yếu của nó sẽ ở Bắc Kinh và Raleigh, Bắc Carolina; các trung tâm nghiên cứu sẽ ở Trung Quốc, Hoa Kì, và Nháºt Bản; và các văn phòng bán hà ng sẽ ở khắp thế giá»›i. Lenovo má»›i sẽ là nhà cung cấp PC được Æ°a thÃch cho IBM, và IBM sẽ cÅ©ng là nhà cung cấp tà i chÃnh và dịch vụ được Æ°a thÃch của Lenovo.
Bạn vẫn cùng vá»›i tôi? Khoảng mÆ°á»i ngà n ngÆ°á»i sẽ di chuyển từ IBM sang Lenovo, công ti được thà nh láºp năm 1984 và là công ti đầu tiên Ä‘Æ°a khái niệm máy tÃnh gia đình ở Trung Quốc. Từ 1997, Lenovo đã là nhãn PC hà ng đầu ở Trung Quốc. Phần tôi Æ°a thÃch của thông cáo báo chà nháºn diện các nhà điá»u hà nh của công ti má»›i nhÆ° sau.
“Yang Yuanqing -Chủ tịch HÄQT. [Ông là CEO hiện hà nh của Lenovo]. Steve Ward – CEO [Tổng Ä‘iá»u hà nh, Chief Excecutive Oficer]. [Ông hiện là phó chủ tịch cấp cao của IBM và tổng giám đốc của Personal System Group của IBM.] Fran O’Sullivan - Tổng Äiá»u hà nh COO [Chief Operation Officer]. [Bà là tổng giám đốc của Bá»™ pháºn PC của IBM.] Mary Ma - Tổng Quản là Tà i chÃnh CFO [Kế toán trưởng]. [Bà là CFO của Lenovo.]â€
Nói vá» tạo giá trị theo chiá»u ngang: Công ti má»›i do Trung Quốc sở hữu nà y có trụ sở ở New York vá»›i các nhà máy ở Raleigh và Bắc Kinh sẽ có má»™t Chủ tịch Trung Quốc, má»™t CEO MÄ©, má»™t COO MÄ©, và má»™t CFO Trung Quốc, và nó sẽ được niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán Hồng Kông. Bạn sẽ gá»i công ti nà y là má»™t công ti MÄ©? Má»™t công ti Trung Quốc? Lenovo sẽ cảm thấy gắn bó nhất vá»›i nÆ°á»›c nà o? Hay nó sẽ chỉ thấy mình là thứ trôi lá»nh bá»nh trên trái đất phẳng?
Câu há»i nà y đã được lÆ°á»ng trÆ°á»›c trong công bố báo chà công bố công ti má»›i: “Trụ sở chÃnh của Lenovo sẽ ở đâu?†nó há»i.
Trả lá»i: “NhÆ° má»™t doanh nghiệp toà n cầu, Lenovo má»›i sẽ phân tán vá» mặt địa lÃ, vá»›i con ngÆ°á»i và các tà i sản đặt trên khắp thế giá»›i.â€
Hãy sắp xếp lại Ä‘iá»u đó.
Sá»± tháºt lạnh lùng, khắc nghiệt là ban quản lÃ, các cổ đông, và các nhà đầu tÆ° vá» cÆ¡ bản thá» Æ¡ vá»›i việc lợi nhuáºn của hỠđến từ đâu hay tháºm chà công ăn việc là m được tạo ra ở đâu. NhÆ°ng há» muốn các công ti bá»n vững. Các chÃnh trị gia, tuy váºy, buá»™c phải thúc đẩy việc tạo ra công ăn việc là m ở má»™t nÆ¡i nhất định. Và những ngÆ°á»i thÆ°á»ng trú- bất luáºn há» là những ngÆ°á»i MÄ©, Châu Âu, hay Ấn Äá»™ - muốn biết rằng công việc là m tốt sẽ ở gần nhà .
CEO của má»™t công ti Ä‘a quốc gia Âu Châu nói vá»›i tôi, “Chúng tôi là má»™t công ti nghiên cứu toà n cầu bây giá».†Äó là tin tức tuyệt vá»i cho các cổ đông và các nhà đầu tÆ° của ông ta. Ông đánh giá các bá»™ óc giá»i nhất trên hà nh tinh, bất luáºn chúng ở đâu, và hầu nhÆ° chắc chắn tiết kiệm tiá»n bằng không là m má»i nghiên cứu ở vÆ°á»n sau của mình. “NhÆ°ng cuối cùng,†ông nói riêng vá»›i tôi, “điá»u nà y sẽ có các hệ luỵ ở má»™t thá»i Ä‘iểm tÆ°Æ¡ng lai đến công ăn việc là m ở chÃnh nÆ°á»›c chúng tôi- có lẽ không phải năm nay mà trong năm hay mÆ°á»i lăm năm.†Vá»›i tÆ° cách má»™t CEO và công dân Liên Hiệp Âu Châu, “bạn có thể có đối thoại vá»›i chÃnh phủ mình vá» là m thế nà o chúng tôi có thể giữ lại các năng lá»±c [trong chÃnh nÆ°á»›c mình]- nhÆ°ng hà ng ngà y bạn phải ra các quyết định nhá»› đến các cổ đông.â€
Dịch ra là : Nếu tôi có thể mua năm nhà nghiên cứu xuất sắc ở Trung Quốc và /hoặc Ấn Äá»™ vá»›i giá của má»™t nhà nghiên cứu ở Châu Âu hay MÄ©, tôi sẽ mua năm ngÆ°á»i ấy; và nếu, vá» dà i hạn, Ä‘iá»u đó có nghÄ©a là xã há»™i của chÃnh tôi mất má»™t phần cÆ¡ sở kÄ© năng của nó, thì Ä‘Ã nh váºy. Cách duy nhất để há»™i tụ các lợi Ãch của cả hai – công ti và nÆ°á»›c xuất xứ của nó- là có má»™t dân cÆ° tháºt sá»± nhanh trà có thể không chỉ đòi miếng của mình trong cái bánh toà n cầu lá»›n hÆ¡n mà cÅ©ng sáng chế ra các miếng riêng của mình nữa. “Chúng tôi đã lá»›n lên bị nghiện các khoản lÆ°Æ¡ng cao của mình, và bây giá» chúng tôi sẽ thá»±c sá»± phải kiếm chúng,†CEO đó nói.
NhÆ°ng ngay cả nháºn diện nÆ°á»›c xuất xứ của má»™t công ti hiện nay ngà y cà ng khó hÆ¡n. Sir John Rose, CEO của Rolls-Royce, má»™t lần nói vá»›i tôi, “Chúng tôi kinh doanh lá»›n ở Äức. Chúng tôi là nhà sá» dụng lao Ä‘á»™ng công nghệ cao lá»›n nhất trong bang Brandenburg. Má»›i đây tôi ăn tối vá»›i Thủ tÆ°á»›ng [Gerhard] Schroder. Và ông bảo tôi, ‘Các anh là má»™t công ti Äức, vì sao lại không Ä‘i cùng tôi trong chuyến viếng thăm tiếp của tôi đến Nga’- để thá» lôi kéo việc kinh doanh ở đó cho các công ti Äức.†Thủ tÆ°á»›ng Äức, Rose nói, “đã nháºn ra rằng tuy trụ sở của chúng tôi ở London, việc kinh doanh của tôi liên quan đến tạo giá trị ở Äức, và điá»u đó có thể có tÃnh xây dá»±ng trong quan hệ của ông vá»›i nÆ°á»›c Nga.â€
Ở đây bạn có công ti Anh tinh hoa, Rolls-Royce, tuy vẫn có trụ sở ở Anh, bây giá» hoạt Ä‘á»™ng qua má»™t chuá»—i cung ngang toà n cầu, và CEO của nó, má»™t công dân Anh được nữ hoà ng phong tÆ°á»›c hiệp sÄ©, được Thủ tÆ°á»›ng Äức ve vãn để giúp ông lôi kéo việc kinh doanh ở Nga, bởi vì má»™t mắt xÃch trong chuá»—i cung của Rolls-Royce tình cá» chạy qua Brandenburg.
Hãy sắp xếp lại Ä‘iá»u đó.
TỪ MỆNH LỆNH VÀ CHỈ HUY ÄẾN CỘNG TÃC VÀ KẾT Ná»I
TrÆ°á»›c khi Collin Powell từ chức bá»™ trưởng ngoại giao, tôi Ä‘i và o má»™t cuá»™c phá»ng vấn, mà hai cố vấn báo chà của ông cÅ©ng tham gia, ở tầng bảy của Bá»™ Ngoại giao của ông. Tôi đã không thể cưỡng lại được để há»i ông đã ở đâu khi ông nháºn ra rằng thế giá»›i đã trở nên phẳng. Ông trả lá»i vá»›i má»™t từ: “Google.†Powell nói rằng khi ông tiếp quản vá»›i tÆ° cách bá»™ trưởng bá»™ ngoại giao năm 2001, và ông cần má»™t mẩu thông tin nà o đó – thà dụ văn bản của má»™t nghị quyết của Liên Hiệp Quốc – ông gá»i má»™t trợ là và phải đợi hà ng phút hay tháºm chà hà ng giỠđể ai đó bá»›i lên cho ông.
“Bây giá» tôi chỉ gõ và o Google ‘UNSC Resolution 242’ [nghị quyết 242 của Há»™i đồng Bảo An LHQ] và văn bản hiện lên,†ông nói. Powell giải thÃch rằng vá»›i má»—i năm trôi qua, ông thấy mình là m ngà y cà ng nhiá»u việc tìm kiếm của riêng mình, tại Ä‘iểm đó má»™t trợ là báo chà của ông nháºn xét, “Phải, bây giỠông không còn Ä‘i há»i thông tin nữa. Ông đã có thông tin rồi. Ông Ä‘i há»i vá» hà nh Ä‘á»™ng.â€
Powell, má»™t cá»±u thà nh viên HÄQT của AOL, cÅ©ng thÆ°á»ng xuyên dùng e-mail để tiếp xúc vá»›i các bá»™ trưởng ngoại giao khác, và theo má»™t trong các trợ là của ông, giữ quan hệ nhắn tin ngay láºp tức liên tục vá»›i bá»™ trưởng bá»™ ngoại giao Anh, Jack Straw, ở các cuá»™c gặp thượng đỉnh, cứ nhÆ° há» là má»™t cặp sinh viên đại há»c. Nhá» Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng và công nghệ không dây, Powell nói, không bá»™ trưởng ngoại giao nà o có thể chạy và ẩn nấp khá»i ông. Ông nói ông đã tìm bá»™ trưởng bá»™ ngoại giao Nga tuần trÆ°á»›c. Äầu tiên ông đã theo dõi và gá»i được ông ta trên Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của ông ta ở Moscow, rồi sau đó trên Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của ông ta ở Iceland, và sau đó trên Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của ông ta ở Viên Chăn, Là o. “Chúng tôi có số Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng của má»—i ngÆ°á»i,†Powell nói vá» các bá»™ trưởng ngoại giao đồng nghiệp của mình.
Äiểm mà tôi lấy ra từ tất cả Ä‘iá»u nà y là khi thế giá»›i trở nên phẳng, các cÆ¡ cấu thứ báºc không chỉ được là m phẳng bởi những kẻ nhá» có khả năng hà nh Ä‘á»™ng lá»›n. Chúng cÅ©ng được san phẳng bằng những ngÆ°á»i quan trá»ng có thể hà nh Ä‘á»™c thá»±c sá»± nhá» - theo nghÄ©a rằng há» có khả năng tá»± mình là m nhiá»u thứ hÆ¡n nhiá»u. Nó thá»±c sá»± trúng tôi khi cố vấn báo chà trẻ của Powell, má»™t thiếu nữ trẻ, dẫn tôi xuống từ văn phòng của ông và nháºn xét dá»c Ä‘Æ°á»ng rằng do có e-mail, Powell có thể nắm chặt cô và thủ trưởng cô bất cứ lúc nà o thông qua BlackBerrys của há»- và ông đã là m thế.
“Tôi không thể thoát khá»i gã nà y,†cô nói đùa vá» các chỉ dẫn e-mail liên tục của ông. NhÆ°ng trong lá»i thì thầm tiếp cô nói thêm rằng cuối tuần trÆ°á»›c, cô Ä‘ang mua hà ng ở phố vá»›i và i ngÆ°á»i bạn khi cô nháºn má»™t tin nhắn tức thì từ Powell yêu cầu cô là m công vụ nà o đó. “Các bạn tôi Ä‘á»u bị ấn tượng,†cô nói. “Bé đây, và tôi Ä‘ang nói chuyện vá»›i bá»™ trưởng bá»™ ngoại giao!â€
Äấy là cái xảy ra khi bạn di chuyển từ má»™t thế giá»›i dá»c (mệnh lệnh và chỉ huy) sang má»™t thế giá»›i phẳng, ngang hÆ¡n nhiá»u (kết nối và cá»™ng tác). Thủ trưởng của bạn có thể là m việc của ông và việc của bạn. Ông ta có thể là thÆ° kà quốc gia [secretary of state: bá»™ trưởng ngoại giao] và là thÆ° kà riêng của mình. Ông ta có thể cho bạn các chỉ dẫn ban ngà y hay đêm. NhÆ° thế bạn chẳng bao giỠở ngoà i cả. Bạn luôn luôn ở trong. Vì thế bạn luôn luôn mở. Các sếp, nếu há» thÃch, có thể cá»™ng tác trá»±c tiếp hÆ¡n vá»›i nhiá»u nhân viên của há» hÆ¡n từng có trÆ°á»›c đây - bất luáºn há» là ai hay hỠở đâu trong bá»™ máy thứ báºc. NhÆ°ng các nhân viên sẽ cÅ©ng phải là m việc cáºt lá»±c hÆ¡n nhiá»u để am hiểu hÆ¡n các sếp của há». Ngà y nay có nhiá»u cuá»™c nói chuyện giữa các sếp và nhân viên bắt đầu nhÆ° thế nà y: “Tôi biết rồi! Tôi đã tá»± Google lấy. Bây giá» tôi là m gì vá»›i nó?â€
Hãy sắp xếp lại Ä‘iá»u đó.
NHIỀU Rá»I LOẠN BẢN SẮC
Không chỉ có các cá»™ng đồng và các công ti là có nhiá»u bản sắc cần phải sắp xếp lại trong má»™t thế giá»›i phẳng. Các cá nhân cÅ©ng váºy. Trong má»™t thế giá»›i phẳng, những sá»± căng thẳng giữa các bản sắc của chúng ta vá»›i tÆ° cách những ngÆ°á»i tiêu dùng, ngÆ°á»i là m công, công dân, ngÆ°á»i đóng thuế, và cổ đông sẽ trở nên xung Ä‘á»™t ngà y cà ng gay gắt hÆ¡n.
“Ở thế kỉ mÆ°á»i chÃn,†nhà tÆ° vấn kinh doanh Michael Hammer nói, “xung Ä‘á»™t lá»›n đã là giữa lao Ä‘á»™ng và vốn [tÆ° bản]. Bây giá» nó là giữa khách hà ng và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, và công ti là gã ở giữa. NgÆ°á»i tiêu dùng quay sang công ti và nói, ‘Bán cho tôi nhiá»u vá»›i Ãt [tiá»n] hÆ¡n.’ Và sau đó các công ti quay sang những ngÆ°á»i là m công và nói, ‘Nếu chúng ta không bán cho há» nhiá»u hÆ¡n vá»›i Ãt [tiá»n] hÆ¡n, chúng ta gặp rắc rối. Tôi không thể bảo đảm cho bạn má»™t việc là m và má»™t uá»· viên công Ä‘oà n không thể đảm bảo cho bạn má»™t việc là m, chỉ có khách hà ng má»›i có thể’.â€
The New York Times tÆ°á»ng thuáºt (1-11-2004) rằng Wal-Mart chi khoảng 1,3 tỉ trong số 256 tỉ $ doanh thu của nó năm 2003 cho chăm sóc sức khoẻ nhân viên, để bảo hiểm cho khoảng 537.000 ngÆ°á»i, hay khoảng 45 phần trăm lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng của nó. Äối thủ cạnh tranh lá»›n nhất của Wal-Mart, Costco Wholesale, tuy váºy, bảo hiểm 96 phần trăm nhân viên là m việc toà n thá»i hay bán thá»i đủ tÆ° cách của nó. Nhân viên Costco có đủ tÆ° cách vá»›i bảo hiểm y tế sau ba tháng là m việc toà n thá»i hay sáu tháng là m việc ná»a thá»i gian. Tại Wal-Mart, hầu hết ngÆ°á»i là m việc toà n thá»i phải đợi sáu tháng để trở thà nh đủ tÆ° cách, còn những ngÆ°á»i là m việc bán thá»i là không đủ tÆ° cách trong Ãt nhất hai năm. Theo Times, nhân viên toà n thá»i ở Wal-Mart kiếm được khoảng 1.200 $ má»™t tháng, hay 8$ má»™t giá». Wal-Mart yêu cầu ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng góp 33 phần trăm chi phà của các phúc lợi của há», và nó dá»± tÃnh giảm đóng góp đó của nhân viên xuống 30 phần trăm. Các sÆ¡ đồ chăm sóc sức khoẻ do Wal-Mart tà i trợ có phà bảo hiểm hà ng tháng cho bảo hiểm gia đình trải ở mức cao đến 264$ và các chi phà từ tiá»n túi cao đến 13.000$ trong má»™t số trÆ°á»ng hợp, và các chi phà y tế nhÆ° váºy là m cho đảm bảo sức khoẻ là không thể có đủ sức ngay cả vá»›i nhiá»u nhân viên Wal-Mart những ngÆ°á»i được bảo hiểm, tá» Times nói.
NhÆ°ng cùng bà i báo tiếp tục nói thế nà y: “Nếu có bất cứ nÆ¡i nà o mà chi phà lao Ä‘á»™ng của Wal-Mart được ủng há»™, đó là Wall Street, nÆ¡i Cosco bị các nhà phân tÃch cho đòn Ä‘au khi nói rằng chi phà lao Ä‘á»™ng của nó là quá cao.†Wal-Mart đã bá» Ä‘i nhiá»u mỡ và ma sát hÆ¡n Cosco, công ti vẫn để lại nhiá»u hÆ¡n, bởi vì nó cảm thấy má»™t nghÄ©a vụ khác vá»›i những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng của mình. Lãi gá»™p trÆ°á»›c thuế của Cosco chỉ là 2,7 phần trăm doanh thu, Ãt hÆ¡n má»™t ná»a của lãi gá»™p 5,5 phần trăm của Wal-Mart.
NgÆ°á»i mua hà ng Wal-Mart trong tất cả chúng ta muốn giá cà ng thấp cà ng tốt, vá»›i tất cả những ngÆ°á»i trung gian, mỡ, và ma sát bị loại bá». Và cổ đông Wal-Mart trong chúng ta muốn Wal-Mart loại bá» không thÆ°Æ¡ng tiếc mỡ và ma sát trong chuá»—i cung của nó và trong các gói phúc lợi nhân viên của nó, để vá»— béo lợi nhuáºn của công ti. NhÆ°ng ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng Wal-Mart trong chúng ta căm ghét lÆ°Æ¡ng và gói phúc lợi nó chà o cho các nhân viên má»›i là m việc. Và công dân Wal-Mart trong chúng ta biết rằng vì Wal-Mart, công ti lá»›n nhất ở nÆ°á»›c MÄ©, không bảo hiểm y tế cho tất cả nhân viên của nó, má»™t số trong số há» sẽ chỉ đến khu cấp cứu của bệnh viện địa phÆ°Æ¡ng và cuối cùng những ngÆ°á»i đóng thuế sẽ phải trả hoá Ä‘Æ¡n. Tá» Times tÆ°á»ng thuáºt rằng má»™t khảo sát của các quan chức Georgia thấy rằng “hÆ¡n 10.000 trẻ em của các nhân viên Wal-Mart trong chÆ°Æ¡ng trình sức khoẻ của bang cho trẻ em tốn gần 10 triệu $ tiá»n của những ngÆ°á»i đóng thuế hà ng năm.†TÆ°Æ¡ng tá»±, nó nói, má»™t “bệnh viện Bắc Carolina thấy rằng 31 phần trăm của 1.900 bệnh nhân nói há» là nhân viên Wal-Mart nhá» cáºy đến Medicaid, còn thêm 16 phần trăm nữa không có bảo hiểm gì cả.â€
Trong cuốn sách, Bán non Phụ nữ: Cuá»™c Chiến đấu BÆ°á»›c Ngoặt vì các Quyá»n của NgÆ°á»i Lao Ä‘á»™ng tại Wal-Mart, nhà báo Liza Featherstone theo Ä‘uổi vụ kiện phân biệt đối xá» phụ nữ khổng lồ chống lại Wal-Mart. Trong má»™t phá»ng vấn vá»›i Salon.com vá» cuốn sách (22-11-2004), bà đưa ra Ä‘iểm quan trá»ng sau: “Những ngÆ°á»i đóng thuế MÄ© góp thêm và o để trả cho nhiá»u nhân viên Wal-Mart toà n thá»i bởi vì há» thÆ°á»ng yêu cầu thêm bảo hiểm sức khoẻ, nhà ở công, phiếu thá»±c phẩm – có rất nhiá»u cách theo đó các nhân viên Wal-Mart không có khả năng tá»± túc. Äây tháºt rất mỉa mai, bởi vì Sam Walton được đón nháºn nhÆ° biểu tượng MÄ© vá» tÃnh tá»± túc. Thá»±c sá»± gây lo lắng và bất lÆ°Æ¡ng rằng Wal-Mart ủng há»™ các ứng cá» viên Cá»™ng hoà theo cách há» là m: 80 phần trăm của các khoản đóng góp của công ti há» cho cuá»™c váºn Ä‘á»™ng là cho những ngÆ°á»i Cá»™ng hoà . NhÆ°ng những ngÆ°á»i Cá»™ng hoà có xu hÆ°á»›ng không ủng há»™ các loại chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ công mà Wal-Mart phụ thuá»™c và o. Phải chăng, Wal-Mart phải váºn Ä‘á»™ng cho bảo hiểm sức khoẻ quốc gia. Há» chà Ãt phải thừa nháºn rằng bởi vì há» không có khả năng cung cấp những thứ nà y cho nhân viên của há», chúng ta phải có má»™t nhà nÆ°á»›c phúc lợi chung hÆ¡n.â€
Khi bạn sắp xếp và cân nhắc nhiá»u bản sắc của bạn- ngÆ°á»i tiêu dùng, ngÆ°á»i là m công, công dân, ngÆ°á»i đóng thuế, cổ đông - bạn phải quyết định: Bạn thÃch cách tiếp cáºn Wal-Mart hay Costco? Äây sẽ là má»™t vấn Ä‘á» chÃnh trị quan trá»ng trong má»™t thế giá»›i phẳng: Bạn muốn các công ti trở nên phẳng chỉ đến thế nà o khi bạn tÃnh hết các bản sắc khác nhau của bạn? Bởi vì khi bạn bá» ngÆ°á»i trung gian ra khá»i công việc kinh doanh của bạn, khi bạn là m phẳng hoà n toà n chuá»—i cung của mình, bạn cÅ©ng vứt bá» luôn má»™t yếu tố nhân đạo nhất định khá»i Ä‘á»i sống.
Cùng câu há»i áp dụng cho chÃnh phủ. Bạn muốn chÃnh phủ phẳng đến đâu? Bao nhiêu ma sát bạn muốn chÃnh phủ dỡ bá», qua phi Ä‘iá»u tiết, để cho các công ti cạnh tranh dá»… hÆ¡n trên Hà nh tinh Phẳng?
Nghị sÄ© Rahm Emanuel, má»™t đảng viên Dân chủ Illinois cá»±u cố vấn cấp cao cho Tổng thống Clinton, nói, “Khi tôi phục vụ ở Nhà Trắng, chúng tôi đã hợp là hoá quá trình chấp thuáºn thuốc của FDA để đáp lại các mối quan tâm vá» bản tÃnh phức tạp của nó. Chúng tôi đã Ä‘i các bÆ°á»›c đó vá»›i má»™t mục tiêu trong đầu: Ä‘Æ°a thuốc ra thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng nhanh hÆ¡n. Kết quả, tuy váºy, đã là mối quan hệ cánh hẩu giữa cÆ¡ quan thá»±c phẩm và dược, FDA, và công nghiệp dược, gây rủi ro cho sức khoẻ cá»™ng đồng. Sá»± thất bại của thuốc Vioxx [thuốc chống kÃch Ä‘á»™ng bị phát hiện dẫn đến tăng rủi ro truỵ tim và đau tim] cho thấy mức Ä‘á»™ mà sá»± an toà n dược phẩm đã có má»™t bÆ°á»›c lùi đối vá»›i chấp nháºn nhanh. Má»™t Ä‘iá»u trần ở Thượng Viện má»›i đây vá» Vioxx đã nhắc đến các thiếu sót lá»›n được tiết lá»™ vá» khả năng của FDA để loại bá» các dược phẩm nguy hiểm khá»i thÆ°Æ¡ng trÆ°á»ng.â€*
Vá»›i tÆ° cách ngÆ°á»i tiêu dùng chúng ta muốn các dược phẩm rẻ nhất mà chuá»—i cung toà n cầu có thể chà o, nhÆ°ng vá»›i tÆ° cách công dân chúng ta muốn và cần chÃnh phủ giám sát và điá»u tiết chuá»—i cung, cho dù nó có nghÄ©a là duy trì hay Ä‘Æ°a thêm ma sát.
Hãy sắp xếp lại Ä‘iá»u đó.
AI SỞ HỮU GÌ?
Cái gì đó khác chắc chắn sẽ phải được sắp xếp lại trong má»™t thế giá»›i phẳng: Ai sở hữu cái gì? Chúng ta xây dá»±ng các rà o cản pháp là thế nà o để bảo vệ quyá»n sở hữu trà tuệ của nhà đổi má»›i để anh ta hay cô ta có thể thu vá» các lợi Ãch tà i chÃnh và tái đầu tÆ° lợi nhuáºn đó và o má»™t đổi má»›i má»›i? Và từ phÃa bên kia, chúng ta giữ các bức tÆ°á»ng thế nà o cho đủ thấp để khuyến khÃch chia sẻ quyá»n sở hữu trà tuệ, Ä‘iá»u ngà y cà ng cần phải có để tiến hà nh đổi má»›i sắc sảo nhất?
“Thế giá»›i dứt khoát không phẳng khi Ä‘i đến xá» là đồng Ä‘á»u vá» quyá»n sở hữu trà tuệ,†Craig Mundie, tổng giám đốc kÄ© thuáºt của Microsoft, nói. Tháºt tuyệt vá»i, ông lÆ°u ý, để có má»™t thế giá»›i nÆ¡i má»™t nhà đổi má»›i duy nhất tá»± bản thân mình có thể dồn rất nhiá»u nguồn lá»±c, láºp má»™t nhóm các đối tác từ khắp thế giá»›i phẳng, và là m má»™t Ä‘á»™t phá thá»±c sá»± vá»›i sản phẩm hay dịch vụ nà o đó. NhÆ°ng kÄ© sÆ° đổi má»›i sáng tạo tuyệt vá»i đó là m gì, Mundie há»i, “khi ai đó khác dùng cùng ná»n và các công cụ thế giá»›i phẳng đó để sao chép và phân phối sản phẩm tuyệt vá»i của anh ta?†Äiá»u nà y xảy ra trong giá»›i phần má»m, âm nhạc, và dược phẩm hà ng ngà y. Và công nghệ bây giá» Ä‘ang đạt tá»›i má»™t Ä‘iểm nÆ¡i “bạn phải cho rằng chẳng có thứ gì không thể được là m giả má»™t cách nhanh chóng†- từ Microsoft Word đến các cấu kiện máy bay, ông nói thêm. Thế giá»›i cà ng trở nên phẳng, chúng ta cà ng cần má»™t hệ thống quản trị toà n cầu theo kịp vá»›i má»i hình thức cá»™ng tác hợp pháp và phi pháp.
Chúng ta cÅ©ng có thể thấy Ä‘iá»u nà y trong trÆ°á»ng hợp luáºt patent khi nó tiến hoá ở bên trong Hoa Kì. Các công ti có thể là m má»™t trong ba thứ vá»›i má»™t đổi má»›i. Há» có thể patent dụng cụ mà há» sáng chế ra và tá»± mình bán nó; há» có thể patent nó và cấp license nó cho ai đó khác để sản xuất; và há» có thể patent nó và cấp license-chéo vá»›i nhiá»u công ti khác sao cho tất cả há» có quyá»n tá»± do hà nh Ä‘á»™ng để tạo ra má»™t sản phẩm- nhÆ° má»™t PC- được sinh ra từ sá»± hoà trá»™n nhiá»u patent khác nhau. Luáºt patent MÄ© vá» mặt kÄ© thuáºt là trung láºp vá» Ä‘iá»u nà y. NhÆ°ng cách mà luáºt dá»±a trên án lệ được xác láºp đã tiến hoá, các chuyên gia bảo tôi, nó dứt khoát thiên vị chống lại cấp license chéo và các dà n xếp khác khuyến khÃch cá»™ng tác hay quyá»n tá»± do hà nh Ä‘á»™ng cho cà ng nhiá»u ngÆ°á»i chÆ¡i cà ng tốt; nó táºp trung hÆ¡n và o bảo vệ các quyá»n của các hãng riêng lẻ để chế tác [theo] các patent riêng của há». Trong má»™t thế giá»›i phẳng, các công ti cần má»™t hệ thống khuyến khÃch cả hai. CÆ¡ cấu pháp là của bạn cà ng cổ vÅ© cấp license chéo và các tiêu chuẩn, bạn cà ng nháºn được nhiá»u đổi má»›i cá»™ng tác. PC là sản phẩm của nhiá»u license chéo giữa công ti có patent vá» con trá» và công ti có patent vá» chuá»™t và mà n hình.
Con ngÆ°á»i phần má»m miá»…n phà trong tất cả chúng ta không muốn có luáºt patent nà o. NhÆ°ng nhà đổi má»›i trong tất cả chúng ta muốn má»™t chế Ä‘á»™ bảo vệ chống lại sá»± ăn cắp quyá»n sở hữu trà tuệ. Nhà đổi má»›i trong chúng ta cÅ©ng muốn các luáºt patent khuyến khÃch cấp license chéo vá»›i các công ti sẵn sà ng trả tiá»n theo quy định. “Ai sở hữu gì?†chắc chắn nổi lên nhÆ° má»™t trong những vấn Ä‘á» chÃnh trị và địa chÃnh trị lôi thôi nhất trong má»™t thế giá»›i phẳng- đặc biệt nếu ngà y cà ng nhiá»u công ti MÄ© bắt đầu cảm thấy bị ngà y cà ng nhiá»u công ti Trung Quốc lừa gạt. Nếu bạn ở trong nghá» bán từ ngữ, âm nhạc, hay dược phẩm và bạn không lo bảo vệ quyá»n sở hữu trà tuệ của mình, thì bạn là ngÆ°á»i vô tâm.
Và trong khi bạn Ä‘ang sắp xếp lại Ä‘iá»u đó, hãy sắp xếp lại cả Ä‘iá»u nà y nữa. Ngà y 13-11-2004, Lance Cpl. Justin M. Ellsworth, hai mÆ°Æ¡i tuổi, bị bom chết bên Ä‘Æ°á»ng trong má»™t cuá»™c tuần tra ở Iraq. Ngà y 21-12-2004, hãng AP tÆ°á»ng thuáºt rằng gia đình anh đòi Yahoo! cho há» máºt khẩu đối vá»›i tà i khoản e-mail của đứa con đã chết của hỠđể há» có thể truy cáºp đến tất cả e-mail của anh, kể cả các bức thÆ° đến và từ những ngÆ°á»i khác. “Tôi muốn có thể tưởng nhá»› đến nó bằng lá»i của nó. Tôi biết nó đã nghÄ© nó là m cái nó phải là m. Tôi muốn có cái đó cho tÆ°Æ¡ng lai,†John Ellsworth, bố của Justin, nói vá»›i AP. “Äó là thứ cuối cùng tôi có từ con tôi.†Chúng ta chuyển và o má»™t thế giá»›i nÆ¡i ngà y cà ng nhiá»u truyá»n thông là ở dạng các bit di chuyển trên không gian Ä‘iá»u khiển và được lÆ°u trữ trên các máy chủ nằm trên khắp thế giá»›i. Không chÃnh phủ nà o kiểm soát vÆ°Æ¡ng quốc Ä‘iá»u khiển nà y. NhÆ° thế câu há»i là : Ai sở hữu các bit của bạn khi bạn chết? AP tÆ°á»ng thuáºt rằng Yahoo! đã từ chối máºt khẩu của con hỠđối vá»›i gia đình Ellsworth, trÃch dẫn sá»± thá»±c rằng chÃnh sách của Yahoo! buá»™c phải xoá tất cả các tà i khoản không hoạt Ä‘á»™ng trong chÃn mÆ°Æ¡i ngà y và sá»± thá»±c rằng tất cả ngÆ°á»i dùng Yahoo! Ä‘á»u đồng ý khi đăng nháºp rằng các quyá»n vá»›i ID hay ná»™i dung tà i khoản của má»™t há»™i viên chấp dứt khi chết. “Trong khi chúng tôi đồng cảm vá»›i bất cứ gia đình Ä‘au buồn nà o, các tà i khoản Yahoo! và bất cứ ná»™i dung nà o trong đó là không thể chuyển giao được†ngay cả sau khi chết, Karen Mahon, má»™t phát ngôn viên của Yahoo! nói vá»›i AP. Khi chúng ta thoát khá»i ngà y cà ng nhiá»u giấy tá» và truyá»n thông qua ngà y cà ng nhiá»u dạng thức được số hoá, tốt hÆ¡n bạn hãy sắp xếp trÆ°á»›c khi bạn chết, kể cả ý nguyện của bạn, bạn muốn để các bit của mình cho ai, nếu có. Tôi lÆ°u trữ nhiá»u chÆ°Æ¡ng của cuốn sách nà y trong tà i khoản AOL của tôi, cảm thấy nó là an toà n nhất trong không gian Ä‘iá»u khiển. Nếu giả nhÆ° có gì xảy ra vá»›i tôi trong khi viết, gia đình tôi và nhà xuất bản chắc đã phải kiện AOL để cố lấy văn bản nà y. Ai đó, hãy sắp xếp lại tất cả việc nà y.
CÃI CHẾT CỦA NHá»®NG NGƯỜI BÃN HÀNG
Mùa thu năm 2004, tôi Ä‘i Minneapolis để thăm mẹ tôi và chạm trán vá»›i ba cái thế giá»›i-là -phẳng liên tiếp. Thứ nhất, trÆ°á»›c khi tôi dá»i khá»i nhà ở Washington, tôi quay số 411- số trợ giúp chỉ dẫn- và thá» kiếm số Ä‘iện thoại của má»™t ngÆ°á»i bạn ở Mineapolis. Má»™t máy tÃnh trả lá»i và má»™t giá»ng nói máy tÃnh há»i tôi Ä‘á»c tên của ngÆ°á»i mà tôi há»i số Ä‘iện thoại. Vì bất luáºn là do gì, tôi đã không thể khiến máy tÃnh nghe tôi má»™t cách chÃnh xác, và nó cứ nói lại vá»›i tôi bằng giá»ng máy tÃnh rằng, “Có phải ông bảo là …?†Tôi phải tuân theo để nói há» tên vá»›i má»™t giá»ng che giấu sá»± bá»±c tức của mình (khác Ä‘i thì máy tÃnh chẳng bao giá» hiểu được tôi). “Không, tôi đã không nói Ä‘iá»u đó … Tôi đã nói …†Cuối cùng, tôi được kết nối vá»›i má»™t nhân viên, nhÆ°ng tôi đã không thÃch thú sá»± chạm trán phi ma sát nà y vá»›i thông tin chỉ dẫn. Tôi khao khát ma sát của má»™t con ngÆ°á»i khác. Có thể rẻ hÆ¡n và hiệu quả hÆ¡n để có má»™t máy tÃnh phân phát số Ä‘iện thoại, nhÆ°ng vá»›i tôi nó chỉ gây thất vá»ng.
Khi tôi đến Mineapolis, tôi ăn tối vá»›i các bạn của gia đình, má»™t trong những ngÆ°á»i đó đã sống cả Ä‘á»i vá»›i tÆ° cách má»™t nhà bán buôn ở miá»n Trung Tây, bán hà ng hoá cho các nhà bán lẻ lá»›n nhất trong vùng. Ông là má»™t ngÆ°á»i bán hà ng bẩm sinh. Khi tôi há»i ông có gì má»›i không, ông thở dà i và bảo rằng việc kinh doanh đúng đã không còn nhÆ° trÆ°á»›c kia. Bây giá» má»i thứ được bán vá»›i lãi gá»™p 1 phần trăm, ông giải thÃch. Không có vấn Ä‘á» gì. Ông bán chủ yếu các mặt hà ng thông dụng cho nên, căn cứ và o khối lượng, ông có thể giải quyết lãi gá»™p má»ng tanh nà y. NhÆ°ng cái là m ông bá»±c bá»™i, ông kể, là sá»± thá»±c rằng ông không còn có tiếp xúc con ngÆ°á»i vá»›i và i khách hà ng lá»›n nhất của ông nữa. Ngay cả hà ng hoá thông dụng và hà ng giá hạ cÅ©ng có các yếu tố phân biệt nà o đó cần phải được bán và là m nổi báºt. “Bây giá» má»i thứ Ä‘á»u bằng e-mail,†ông nói. “Tôi là m ăn vá»›i má»™t cáºu bé ở [má»™t trong những nhà bán lẻ lá»›n nhất quốc gia], và nó bảo, ‘Cứ e-mail cho tôi chà o hà ng của anh.’ Tôi chẳng bao giá» gặp nó. Phân ná»a thá»i gian nó chẳng trả lá»i tôi. Tôi không chắc phải giải quyết vá»›i nó ra sao …Ngà y xÆ°a, tôi thÆ°á»ng ghé qua văn phòng, biếu những ngÆ°á»i mua và i cái vé Vikings. Chúng tôi đã là bạn hữu… Tommy, ngà y nay tất cả cái ngÆ°á»i ta lo là giá.â€
May thay, bạn tôi là má»™t doanh nhân thà nh công và có má»™t loạt doanh nghiệp. NhÆ°ng nhÆ° tôi suy ngẫm muá»™n hÆ¡n vá» cái anh ta nói, tôi bị kéo lùi vá» má»™t cảnh trong tác phẩm Death of a Salesman [Cái Chết của má»™t NgÆ°á»i Bán hà ng] trong đó Willy Loman nói rằng, không giống đồng nghiệp Charley của anh, anh muốn được “ưa thÃch.†Anh bảo các con mình rằng trong kinh doanh và trong cuá»™c sống, tÃnh nết, nhân cách, và các mối quan hệ con ngÆ°á»i là quan trá»ng hÆ¡n sá»± khéo léo. Willy nói, “NgÆ°á»i xuất hiện trong giá»›i kinh doanh, ngÆ°á»i tạo ra mối quan tâm cá nhân, là ngÆ°á»i vượt lên. Äược quý mến và bạn chẳng bao giá» thiếu.â€
Không khi thế giá»›i trở nên phẳng. Khó tạo má»™t mối quan hệ con ngÆ°á»i bằng e-mail và Internet tuôn chảy. Ngà y hôm sau, tôi ăn tối vá»›i bạn tôi Ken Greer, anh váºn hà nh má»™t công ti media mà tôi sẽ thảo luáºn chi tiết muá»™n hÆ¡n. Ken có lá»i than vãn tÆ°Æ¡ng tá»±: Những ngà y nà y rất nhiá»u hợp đồng đến vá»›i các hãng quảng cáo chỉ bán số lượng, không phải bản năng sáng tạo. Rồi Ken nói cái gì đó thá»±c sá»± trúng Ä‘Ãch vá»›i tôi: “Cứ nhÆ° há» cắt sạch mỡ khá»i việc kinh doanh†và biến má»i thứ thà nh má»™t trò chÆ¡i số [lượng]. “NhÆ°ng mỡ là cái cho miếng thịt vị của nó,†Ken nói thêm. “Các miếng thịt nạc nhất không có vị rất ngon. Bạn muốn nó có vân vá»›i chà Ãt má»™t chút mỡ.â€
Quá trình là m phẳng lóc má»™t cách không thÆ°Æ¡ng tiếc mỡ ra khá»i việc kinh doanh và cuá»™c sống, nhÆ°ng nhÆ° Ken lÆ°u ý, mỡ là cái cho cuá»™c sống hÆ°Æ¡ng vị và texture [kết cấu]. Mỡ cÅ©ng giữ cho chúng ta ấm.
Phải, ngÆ°á»i tiêu dùng trong chúng ta muốn giá Wal-Mart, vá»›i tất cả mỡ bị lóc Ä‘i. NhÆ°ng ngÆ°á»i là m công trong chúng ta muốn má»™t chút mỡ trên xÆ°Æ¡ng, theo cách Costco là m, sao cho nó có thể đảm bảo chăm sóc sức khoẻ cho hầu hết nhân viên của nó, hÆ¡n là chỉ Ãt hÆ¡n má»™t ná»a, nhÆ° Wal-Mart là m. NhÆ°ng cổ đông trong chúng ta muốn lãi gá»™p của Wal-Mart, không phải của Costco. NhÆ°ng công dân trong chúng ta muốn phúc lợi của Costco, hÆ¡n là của Wal-Mart, vì sá»± chênh lệch cuối cùng xã há»™i có thể phải trả. NgÆ°á»i tiêu dùng trong tôi muốn hoá Ä‘Æ¡n Ä‘iện thoại thấp hÆ¡n, nhÆ°ng con ngÆ°á»i trong tôi cÅ©ng muốn nói chuyện vá»›i má»™t nhân viên khi tôi gá»i 411. Phải, bạn Ä‘á»c trong tôi thÃch lÆ°á»›t Net và đá»c các blogger, nhÆ°ng công dân trong tôi cÅ©ng muốn má»™t và i trong số các blogger đó có má»™t biên táºp viên, hay má»™t ngÆ°á»i trung gian, để bảo há» hãy kiểm tra má»™t số sá»± thá»±c mà há» viết má»™t lần nữa trÆ°á»›c khi há» bấm nút Send và nói vá»›i toà n thế giá»›i cái gì đó sai hay không ngay thẳng.
Căn cứ và o các tình cảm và áp lá»±c mâu thuẫn nhau nà y, có khả năng ở đây cho hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị MÄ© xốc lại hoà n toà n- vá»›i ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng và các lợi Ãch công ti tổ chức lại mình và o các phái khác nhau. Hãy nghÄ© vá»: Những ngÆ°á»i bảo thủ xã há»™i từ cánh hữu của Äảng Cá»™ng hoà , những ngÆ°á»i không thÃch toà n cầu hoá hay há»™i nháºp sát hÆ¡n vá»›i thế giá»›i bởi vì nó mang lại quá nhiá»u ngÆ°á»i nÆ°á»›c ngoà i và táºp quán văn hoá nÆ°á»›c ngoà i và o MÄ©, có thể đứng cùng vá»›i các nghiệp Ä‘oà n từ cánh tả của Äảng Dân chủ, những ngÆ°á»i không thÃch toà n cầu hoá vì cách nó tạo thuáºn tiện cho outsourcing và offshoring công ăn việc là m. Há» có thể được gá»i là Äảng TÆ°á»ng và chiến đấu cho nhiá»u ma sát và mỡ hÆ¡n ở má»i nÆ¡i. Hãy đối mặt vá»›i nó: Các nhà bảo thủ văn hoá thuá»™c đảng Cá»™ng hoà có nhiá»u Ä‘iểm chung hÆ¡n nhiá»u vá»›i các công nhân thép ở Youngstown, Ohio, các nông dân ở nông thôn Trung Quốc, và các giáo sÄ© hồi giáo ở trung tâm Saudi Arabia, những ngÆ°á»i cÅ©ng thÃch nhiá»u tÆ°á»ng hÆ¡n, so vá»›i các nhà ngân hà ng đầu tÆ° ở Wall Street hay các công nhân dịch vụ gắn vá»›i ná»n kinh tế toà n cầu ở Palo Alto, những ngÆ°á»i đã trở nên già u có bởi sá»± là m phẳng thế giá»›i.
Trong khi đó, cánh kinh doanh của Äảng Cá»™ng hoà , tin và o thÆ°Æ¡ng mại tá»± do, phi Ä‘iá»u tiết, há»™i nháºp hÆ¡n, và thuế thấp - tất cả má»i thứ có thể là m phẳng thế giá»›i tháºm chà còn nhiá»u hÆ¡n- có thể Ä‘i đến đứng cùng vá»›i những ngÆ°á»i tá»± do xã há»™i của Äảng Dân chủ, nhiá»u trong số há» là những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng trong ngà nh dịch vụ toà n cầu ở Bá» Äông hay Bá» Tây. Tham gia vá»›i há» cÅ©ng có thể là những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng ở Hollywood và ngà nh giải trÃ. Tất cả há» là những ngÆ°á»i được lợi to lá»›n từ thế giá»›i phẳng. Há» có thể được gá»i là Äảng Web, mà ná»n tảng chÃnh của há» là thúc đẩy hÆ¡n sá»± há»™i nháºp toà n cầu. Nhiá»u cÆ° dân ở Manhattan và Palo Alto có nhiá»u lợi Ãch chung vá»›i ngÆ°á»i dân Thượng Hải hay Bangalore hÆ¡n là há» có vá»›i dân cÆ° Youngstown hay Topeka. Tóm lại, trong má»™t thế giá»›i phẳng, chúng ta chắc sẽ thấy nhiá»u nhà tá»± do xã há»™i, các công nhân cổ trắng ngà nh dịch vụ toà n cầu, và loại Wall Street tụ hợp vá»›i nhau, và nhiá»u nhà bảo thủ xã há»™i, công nhân cổ trắng ở nghà nh dịch vụ địa phÆ°Æ¡ng và các nghiệp Ä‘oà n lao Ä‘á»™ng tụ hợp vá»›i nhau.
Äá»™c giả của Passion of the Christ [Ná»—i khổ hình của chúa Christ] sẽ ở trong cùng [chiến] hà o vá»›i các Teamster và AFL-CIO [Phong trà o nghiệp Ä‘oà n MÄ©], trong khi những ngÆ°á»i tá»± do Hollywood và Wall Street và cánh You’ve Got Mail [Bạn có Mail] sẽ ở trong cùng [chiến] hà o vá»›i các công nhân công nghệ cao của Silicon Valley và các nhà cung cấp dịch vụ toà n cầu ở Manhattan và San Fransisco. Nó sẽ là Mel Gibson và Jimmy Hoffa Jr. đối lại vá»›i Bill Gates và Meg Ryan.
Trong thế giá»›i phẳng hoạt Ä‘á»™ng chÃnh trị ngà y cà ng gồm việc há»i các giá trị nà o, ma sát nà o, và mỡ nà o đáng được duy trì – cái nà o, dùng từ ngữ của Marx, phải được giữ vững chắc – và i những cái nà o phải để cho tan thà nh mây khói. Các nÆ°á»›c, các công ti, và các cá nhân sẽ có khả năng cho các câu trả lá»i thông minh đối vá»›i các câu há»i nà y chỉ nếu há» hiểu bản chất thá»±c và kết cấu (texture) của sân chÆ¡i toà n cầu và nó khác sân chÆ¡i đã tồn tại trong kỉ nguyên Chiến Tranh Lạnh và trÆ°á»›c đó. Và các nÆ°á»›c, các công ti, và các cá nhân sẽ có khả năng Ä‘Æ°a ra những lá»±a chá»n chÃnh trị đúng đắn chỉ nếu há» nháºn thức đầy đủ sân chÆ¡i được san phẳng và hiểu tất cả các công cụ má»›i sẵn có bây giỠđối vá»›i hỠđể cá»™ng tác và cạnh tranh trên đó. Tôi hi vá»ng cuốn sách nà y sẽ tạo má»™t khung khổ có sắc thái cho cuá»™c tranh luáºn chÃnh trị vô cùng quan trá»ng nà y và cho sá»± sắp xếp vÄ© đại vừa má»›i quanh đây.
Cho mục Ä‘Ãch đó, ba mục tiếp theo xem xét sá»± là m phẳng thế giá»›i và ba sá»± há»™i tụ sẽ ảnh hưởng ra sao đến những ngÆ°á»i MÄ©, các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển, và các công ti.
Hãy chuẩn bị tinh thần: Bây giỠbạn sắp bước và o thế giới phẳng
|
|
|
Từ khóa được google tìm thấy
|
àäàìàñ, áåñïëàòíûé, àâòîìîáèëÿ, áåðêîâà, ãèíåêîëîãèÿ, àëüäåáàðàí, äîìîäåäîâî, çàðàáîòîê, ëåñáèÿíêè, êîìñîìîëåö, îäèíöîâî, ìåòàëëîïðîêàò, ïåðåäà÷, ïëàñòèêîâûå, ïîäàðîê, íîâîñòðîéêà, ïîèñê, ìîñýíåðãîñáûò, ïîðíîãàëåðåè, ïðàâîñëàâèå, ïðàçäíèêîâ, ñàíòåõíèêà, ñèòèáàíê, ñïàðòàê, òåëåôîííûé, õàêåð, òåíäåð, òåïëûé, óëüòðà, õèðóðãèÿ, ôîòîïðèêîëû, ôðèñêå, òðóäà, æàííà, ðàìáëåð, ÷àñòíûå |
| |