ChÆ°Æ¡ng V
Nhà Tần (221 - 206 TrCN)
(Thá»i của pháp gia)
1. Tần Thủy Hoà ng
Ở trên tôi đã nói Ä‘á»i Chiến Quốc có má»™t thÆ°Æ¡ng nhân buôn cả vua. ThÆ°Æ¡ng nhân đó, Lã Bất Vi, có má»™t ngÆ°á»i thiếp đẹp, khi biết nà ng bắt đầu có mang Ä‘em dâng nà ng cho má»™t công tá» của Tần là m con tin ở Triệu. Công tỠđó vá» Tần là m vua, phong cho Lã là m tể tÆ°á»›ng. Sau nà ng hầu sinh con trai, vua Tần cho nối ngôi, tức Tần Thủy Hoà ng. Hồi Tần Thủy Hoà ng còn nhá», Lã nhiếp chÃnh. Lần đó là lần đầu tiên trong lịch sá» Trung Hoa, má»™t thứ dân con buôn được cầm quyá»n chÃnh nhÆ° váºy. Không rõ ông ta buôn gì mà mau già u nhÆ° váºy - có lẽ là buôn ngá»±a - nhÆ°ng ông ta có há»c chút Ãt, thÃch bá»n "thi, thÆ°", chủ trÆ°Æ¡ng chÃnh sách hoà bình. Lá»›n lên Tần Thủy Hoà ng bãi chức ông ta mà dùng Lý TÆ°. Trong thá»i là m tể tÆ°á»›ng, Lã bảo các môn khách chung nhau soạn bá»™ Lã Thị Xuân Thu, gần nhÆ° má»™t sá» tÆ° tưởng, há»c thuáºt cuối thá»i Chiến Quốc.
Tần Thủy Hoà ng tÆ° cách tầm thÆ°á»ng, tÃnh tình hung dữ, rất tin dị Ä‘oan. Các sá» gia Ä‘á»i sau Ä‘á»u theo Khổng há»c, rất chê ông ta, nhÆ°ng các sá» gia phÆ°Æ¡ng Tây nháºn ông là má»™t trong những vÄ© nhân cổ kim. Ông chỉ cầm quyá»n chÆ°a đầy mÆ°á»i lăm năm mà là m cho nÆ°á»›c Trung Hoa thay đổi hẳn, thống nhất vá» má»i mặt, mở mang thêm bá» cõi, thà nh má»™t đế quốc lá»›n thá»i thượng cổ.
Ông cho rằng công đức của mình ngang vá»›i Tam Hoà ng NgÅ© Äế, nên thụ xÆ°ng là Hoà ng Äế, hiệu là Thủy Hoà ng, nghÄ©a là vị hoà ng đế đầu tiên, và muốn cho con cháu Ä‘á»i sau lấy danh hiệu: nhị thế, tam thế... cho đến vạn thế. Những danh từ xÆ°ng hô nhÆ° trẫm, bệ hạ, Ä‘á»u do ông đặt ra.
2. Tổ chức hà nh chÃnh
Ông bắt vÆ°Æ¡ng tá»™c sáu nÆ°á»›c mà ông đã chiếm, cả gia đình các đại thần của há» nữa, phải dá»i lại Hà m DÆ°Æ¡ng, kinh đô của Tần, nhÆ° váºy để há» bị bứng hết rế, không sai ngóc đầu lên được. Äất Ä‘ai của há» Ä‘em phát mãi hết.
Ông chia đất của sáu nÆ°á»›c thà nh quáºn, huyện. Thá»i ThÆ°Æ¡ng Ưởng, Tần đã chia là m nhiá»u huyện, má»—i huyện là má»™t Ä‘Æ¡n vị hà nh chÃnh trá»±c thuá»™c triá»u đình, có má»™t viên quan thu thuế. Sau láºp thêm quáºn ở những miá»n má»›i chiếm được. Quáºn là má»™t quân khu lá»›n, nhất là ở những miá»n má»›i chiếm được. Vì muốn thống nhất quốc gia, vua Tần bắt huyện tuỳ thuá»™c quáºn, má»—i quáºn gồm nhiá»u huyện, viên chủ quáºn là má»™t võ quan. Sau tổ chức lại, má»—i quáºn gồm má»™t quáºn thú coi vá» dân sá»±, và má»™t quân uý coi vá» quân sá»±. Ở trên cả, có má»™t viên giám ngá»± sá» chỉ chịu trách nhiệm vá»›i nhà vua, nhÆ° váºy không má»™t viên nà o chuyên quyá»n được, không thể thà nh má»™t ông chúa nhÆ° trong thá»i phong kiến. Thá»i Tần Thủy Hoà ng, Trung Hoa chia thà nh 36 quáºn, cÅ©ng nhÆ° tỉnh ngà y nay.
3. Trá»ng nông
Tần theo Pháp gia[1] khuyến khÃch binh, nông; ghét công, thÆ°Æ¡ng. Muốn nắm hết cái lợi thÆ°Æ¡ng nghiệp, triá»u đình Ä‘Ã y hết phú thÆ°Æ¡ng có những xưởng sản xuất sắt lại miá»n Thiểm Tây và miá»n Tứ Xuyên. Sá» chép coi hai trăm ngà n gia đình phú thÆ°Æ¡ng, tiểu thÆ°Æ¡ng bị Ä‘Ã y tại xứ Thục và miá»n An DÆ°Æ¡ng, ở phÃa nam Lạc DÆ°Æ¡ng ngà y nay, chắc là để là m ruá»™ng. Ngà y nay có nÆ°á»›c cÅ©ng áp dụng chÃnh sách đó.
Nông dân được Æ°u đãi. Äất không còn là sở hữu của nhà vua nữa, mà của ngÆ°á»i là m ruá»™ng. NgÆ°á»i chủ ruá»™ng có quyển bán ruá»ng và ai cÅ©ng có quyá»n mua. Chế Ä‘á»™ đó gá»i là danh Ä‘iá»n, tạo nên má»™t giá»›i địa chủ; bá»n đại địa chủ có những cÆ¡ sở rất lá»›n và dần dần thà nh má»™t giai cấp có quyá»n hà nh tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° các chÆ° hầu nhá» thá»i trÆ°á»›c, hoặc các lãnh chúa bên châu Âu thá»i trung cổ.
Năm hay mÆ°á»i nhà há»p nhau thà nh má»™t liên gia, chịu chung trách nhiệm vá»›i nhau. Chế Ä‘á»™ đó Ä‘em áp dụng ở khắp Trung Hoa cho tá»›i đầu Ä‘á»i Hán. Tráng Ä‘inh nà o cÅ©ng phải Ä‘i lÃnh tá»›i già . Gia đình nà o có ba ngÆ°á»i Ä‘Ã n ông thì phải chia là m hai há»™. Hình luáºt tà n khốc hÆ¡n thá»i trÆ°á»›c nhiá»u.
4. Thống nhất văn tá»±, đồ Ä‘o lÆ°á»ng, tÆ° tưởng
Thá»i Chiến Quốc, má»—i miá»n có má»™t ngôn ngữ, ngÆ°á»i nÆ°á»›c Yên không hiểu tiếng nÆ°á»›c Sở, ngÆ°á»i nÆ°á»›c Triệu không biết tiếng nÆ°á»›c Việt - mà ngà y nay cÅ©ng còn tình trạng ngÆ°á»i Quảng Äong Ãt há»c không hiểu nổi tiếng Bắc Kinh - Má»™t viên quan Tần phải Ä‘i cai trị má»™t nÆ°á»›c khác, không hiểu ngôn ngữ nÆ°á»›c đó thì khó là m tròn nhiệm vụ được. Ngay đến chữ viết cÅ©ng váºy. Những gì thiên tá» nhà Chu thông báo cho các chÆ° hầu Ä‘á»u viết bằng thứ chữ đại triện; nhÆ°ng thứ chữ đó không phổ biến và kẻ sÄ© các nÆ°á»›c thÆ°á»ng dùng má»™t lối chữ khác.
Vì váºy tể tÆ°á»›ng Lý TÆ° nghÄ© tá»›i việc thống nhất ngôn ngữ và văn tá»±. Chúng ta không biết ông thống nhất ngôn ngữ ra sao; vá» văn tá»± thì ông giản dị hoá lối đại triện, quy định má»™t lối viết khác gá»i là tiểu triện, và lối nà y thà nh thông dụng trong toà n cõi Trung Hoa.
Ông lại thống nhất các đồ cân, lÆ°á»ng (cả nông cụ, cà y bừa...), nhÆ° váºy để dá»… tÃnh thuế và thu thuế. Thuế trả bằng lúa, phải dùng thuyá»n, xe chở lại các quáºn và kinh đô. Cho nên lại phải thống nhất khoảng cách giữa hai bánh xe (xe đồng quy), nếu không thì những xe quá lá»›n và o những Ä‘Æ°á»ng nhá» không được.
Quan trá»ng nhất là thống nhất tÆ° tưởng. Vá» Ä‘iểm nà y pháp gia (Lý TÆ°, Hà n Phi) chịu ảnh hưởng của Mặc Tá». Mặc Tá» trÆ°á»›c kia đã chủ trÆ°Æ¡ng "thượng đồng", nghÄ©a là bắt dân phải tán đồng lẽ phải vá»›i ngÆ°á»i trên, phải cùng má»™t quan niệm tốt xấu vá»›i ngÆ°á»i trên. Không ai được có chủ trÆ°Æ¡ng riêng khác vá»›i chÃnh sách của triá»u đình. Tần ghét nhất bá»n nho sÄ©, triết gia mở trÆ°á»ng tÆ° dạy đạo lý, chỉ trÃch chiến tranh và hình pháp tà n bạo. Tần chỉ muốn nhồi nặn dân chúng cho thà nh dá»… bảo, rất có ká»· luáºt. TÆ° do tÆ° tưởng, tá»± do ngôn luáºn là tá»™i nặng nhất. Tứ thÆ° và ngÅ© kinh của đạo Nho bị coi là cá»±c kỳ phản Ä‘á»™ng vì khiến dân nhá»› tiếc tráºt tá»± cÅ© của chế Ä‘á»™ phong kiến. Năm 213 TrCN, theo Ä‘á» nghị của Lý TÆ°, Thủy Hoà ng ra lệnh "đốt sách và chôn nho": đốt hết các bản tứ thÆ°, ngÅ© kinh và bách gia chÆ° tá» trong dân gian, chỉ giữ lại má»™t bản tà ng trữ trong thÆ° viện của triá»u đình. Các bá»™ sá» của lục quốc cÅ©ng phải đốt hêt, chỉ được giữ những sách vá» kỹ thuáºt, nhÆ° sách thuốc, sách trồng trá»t, sách bói... Kẻ nà o không tuân lệnh mà lén lút giữ thì bị kết tá»™i là phản quốc. Có ngÆ°á»i phải giấu sách và o trong tưởng, có ngÆ°á»i lại ráng há»c thuá»™c lòng thÆ° và kinh để truyá»n miệng lại Ä‘á»i sau. Năm chục năm sau (Ä‘á»i Hán) lệnh phần thÆ° đó má»›i bãi bá», không ai có thể nhá»› đúng tứ thÆ°, ngÅ© kinh cả. Còn bản cất trong thÆ° viện triá»u đình thì đã bị đốt theo vá»›i Hà m dÆ°Æ¡ng trong cuá»™c cách mạng của nông dân cuối Ä‘á»i Tần.
Do đó mà sách Ä‘á»i Tiên Tần mất rất nhiá»u, cuốn nà o còn lại thì cÅ©ng bị thêm bá»›t, sá»a chữa, khó tin được là chÃnh xác; lại thêm nạn nguỵ thÆ°: ngÆ°á»i Ä‘á»i sau viết mà mượn tên ngÆ°á»i Ä‘á»i trÆ°á»›c, để cho tác phẩm của mình có giá trị, nhÆ° bá»™ Quản Tá» chẳng hạn.
Số nhà Nho bị chôn sống ở Hà m DÆ°Æ¡ng là 460 ngÆ°á»i. Sau má»—i ngà y má»™t đông, Ä‘á»u bị Ä‘Ã y ra ngoà i biển.
Các trÆ°á»ng tÆ° bị dẹp hết. Dân muốn há»c thì phải há»c các quan (bác sÄ©) của triá»u đình, mà chỉ được dạy cho má»—i môn là pháp luáºt của quốc gia.
5. Xây cất
Thủy Hoà ng giao hết việc trị nÆ°á»›c cho Lý TÆ°, mà để thì giá» Ä‘i kinh lý các miá»n, xây Ä‘Æ°á»ng sá, tổ chức các trạm và xây cung Ä‘iện.
Những Ä‘Æ°á»ng từ kinh đô Hà m DÆ°Æ¡ng Ä‘i bốn phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u rá»™ng, thẳng băng, có ba lối cho xe chạy, trồng cây hai bên lá», muốn váºy phải san núi, lấp thung lÅ©ng, tốn biết bao nhiêu nhân công! Theo Eberhard, Ä‘Æ°á»ng rá»™ng 7 mét rưỡi, nhÆ°ng theo Tsui Chi thì là 75 mét. ÄÆ°á»ng đó chỉ để cho vua và quan lá»›n Ä‘i, còn dân chúng thì phải dùng Ä‘Æ°á»ng mòn ở hai bên.
Khi chiếm được kinh đô má»™t nÆ°á»›c chÆ° hầu nà o, Thủy Hoà ng sai ngÆ°á»i vẽ kiểu cung Ä‘iện của nÆ°á»›c đó để vá» xây dá»±ng lại y hệt tại Hà m DÆ°Æ¡ng, ở bên cung Ä‘iện của ông, thà nh má»™t dãy dà i cả mấy dặm. Bao nhiêu đồng trong thiên hạ gom cả vỠđể đúc những tượng nặng 24000 cân bà y trong cung đình.
Ngoà i ra, ở gần kinh đô, ông còn xây má»™t cung để nghỉ mát mùa hè, cung A Phòng, trên bá» sông Vị. Phải dùng 70 vạn tù nhân để cất, chở đá từ các núi phÆ°Æ¡ng bắc xuống, chở gá»— từ các rừng phÆ°Æ¡ng nam lên (coi bà i A Phòng cung phú của Äá»— Mục Ä‘á»i ÄÆ°á»ng).
ChÆ°a hết, trong má»™t khoảng mà bán kÃnh dà i trên trăm cây số chung quanh kinh đô, còn xây thêm 270 cung Ä‘iện nữa. Bao nhiêu châu báu, nhạc công và vÅ© nữ của lục quốc, ông gom cả vỠđó để là m vui tai mắt cho ông. TÆ°Æ¡ng truyá»n cuối Ä‘á»i Tần, kinh đô bị chiếm và đốt, ba tháng sau ngá»n lá»a má»›i tắt. Các vua Ai Cáºp, Babylone thá»i cổ cÅ©ng không xa xỉ hÆ¡n ông.
Công trình kiến trúc lá»›n nhất, tá»›i nay vẫn còn dấu vết là Vạn Lý TrÆ°á»ng Thà nh. Sá»± thá»±c nhiá»u khúc thà nh đã được các nÆ°á»›c Yên, Triệu, Nguỵ xây từ thá»i trÆ°á»›c, nay ông chỉ cho nối lại, kéo dà i, củng cố thêm, để thà nh má»™t thà nh duy nhất dải cả ngà n cây số. Ba trăm ngà n chiến sÄ© vá»›i không biết bao nhiêu tá»™i nhân, quan lại phạm lá»—i, nho sÄ© không tuân lệnh đốt sách... phải là m khổ sai trong má»™t miá»n rừng núi trùng trùng Ä‘iệp Ä‘iệp, mùa đông thì lạnh buốt, nÆ°á»›c đóng băng, mùa hè thì không khà nóng nhÆ° nung, mù mịt cát bụi. Trên thà nh cất những đồn canh, và có Ä‘Æ°á»ng rá»™ng chạy ngá»±a được giữa các đồn vá»›i nhau. Không biết bao nhiêu lá»i than thở, bao nhiêu nÆ°á»›c mắt của thân nhân những ngÆ°á»i đó, không vă, nhân thi sÄ© nà o chép lại hết được. NhÆ°ng trong dân gian còn truyá»n lại ná»—i khổ của nà ng Mạnh KhÆ°Æ¡ng, thÆ°Æ¡ng nhá»› chồng, Ä‘i mÆ°á»i ngà n dặm Ä‘Æ°á»ng để thăm chồng bị bắt Ä‘i xây thà nh, đến nÆ¡i thì chồng nà ng đã chết rồi. Chung quanh chỉ là rừng núi và đá. Không biết kiếm xác chồng ở đâu, nà ng tuyệt vá»ng, khóc mấy ngà y mấy đêm, khóc tá»›i ná»—i chÃnh cái thà nh cÅ©ng phải mủi lòng. Thà nh xây xong, giúp cho Trung Hoa ngăn được các rợ xâm lăng trong má»™t thá»i gian, chứ là m sao ngăn cản được má»™t cách vÄ©nh viá»…n. Há»… Trung Hoa suy, các rợ du mục thịnh lên thì há» lại vượt qua được trÆ°á»ng thà nh, và o chiếm các cánh đồng phì nhiêu của Trung Hoa. Hiện nay thà nh nằm ở phÃa dÆ°á»›i biên giá»›i, không còn dùng và o việc gì nữa, ngoà i cái việc thu hút khách du lịch ngoại quốc[2].
6. Mở mang bỠcõi
Mới hoà n thà nh sự thống nhất Trung Quốc, chưa kịp củng cố ở trong, Thủy Hoà ng đã nghĩ đến việc mở mang bỠcõi ra nước ngoà i.
Các dân tá»™c du mục miá»n bắc gá»i chung là Hung nô vẫn là mối lo từ Ä‘á»i ThÆ°Æ¡ng, Chu; há» thÆ°á»ng xâm lấn biên giá»›i, có chá»— sống lẫn lá»™n vá»›i ngÆ°á»i Trung Hoa; đầu Ä‘á»i Tần hỠđã len lá»i và o Hà Nam, Thủy Hoà ng vá»™i chặn há» lại, sai Mông Äiá»m Ä‘em quân lên đánh, dồn há» vá» bắc, và đắp trÆ°á»ng thà nh để ngăn há».
Yên ở phÆ°Æ¡ng bắc rồi, ông sai Äồ ThÆ° Ä‘i đánh lấy Bách Việt, tức các tỉnh Chiết Giang, Quảng Äông, Quảng Tây, và má»™t phần Bắc Bá»™ nÆ°á»›c ta, thá»i đó gá»i là Âu Lạc (An DÆ°Æ¡ng VÆ°Æ¡ng).
Váºy Thủy Hoà ng đã láºp được má»™t đế quốc lá»›n và o báºc nhất thế giá»›i và ngÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Tây, do những thÆ°Æ¡ng nhân chở lụa sang bán, đã biết danh nhà Tần, gá»i Trung Hoa là nÆ°á»›c Tần.
Chỉ trong mÆ°á»i mấy năm Thủy Hoà ng thá»±c hiện được bấy nhiêu công trình vá» ná»™i trị, tổ chức hà nh chÃnh, thống nhất ngôn ngữ, văn tá»±..., xây cất, đắp Ä‘Æ°á»ng, mở mang cÆ°Æ¡ng vá»±c, đáng gá»i là vÄ© đại.
NhÆ°ng dân chúng đã phải cá»±c khổ biết bao. Dân Tần vốn còn bán khai, gần nhÆ° dã man, hung hãn, không có văn há»c, nghệ thuáºt (tá»›i năm 237 TrCN mà trong các buổi tế lá»…, vẫn còn dùng nhạc cụ rất thô sÆ¡ là những vò bằng đất), có thể chịu được sá»± thiếu thốn, lao khổ vì há» quen rồi, còn dân lục quốc đã văn minh, rất uất háºn dÆ°á»›i ách của Tần mà há» coi nhÆ° má»i rợ, chỉ chá» cÆ¡ há»™i để nổi dáºy. Äó là má»™t nguyên nhân khiến Tần rất mau suy vong.
7. Thủy Hoà ng chết - Nhị Thế lên thay
Trong má»™t cuá»™c kinh lý, Tần Thủy Hoà ng đã bị TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng (Tá» Phòng)[3] thuê võ sÄ© đón Ä‘Æ°á»ng ám sát hụt ở Bác Lãng Sa. Trong má»™t cuá»™c kinh lý sau, năm 210 TrCN, ông bị bệnh, chết ở dá»c Ä‘Æ°á»ng, ngÆ°á»i ta phải chở lén thi thể ông vá» Hà m DÆ°Æ¡ng, rồi má»›i tuyên bố cho dân biết, và chôn Thủy Hoà ng trong má»™t ngôi má»™ đã xây sẵn ở Ly SÆ¡n. Trong má»™ chứa rất nhiá»u châu báu, có má»™t bản đồ của má»™t trăm con sông, trên đó sông Hoà ng Hà , sông DÆ°Æ¡ng Tá» và biển Äông Ä‘á»u bằng thuá»· ngân. Hầm má»™ ngà đêm Ä‘á»u thắp đèn đốt bằng dầu cá, má»™t loại cá đặc biệt giống hình ngÆ°á»i. Quan tà i hạ rồi, ngÆ°á»i ta nấu đồng để gắn phần má»™ và đặt má»™t cái máy để há»… có kẻ nà o lén và o Ä‘Ã o mả thì sẽ bị những mÅ©i tên từ má»i chá»— phát ra tá»± Ä‘á»™ng bắn và o. TÆ°Æ¡ng truyá»n lăng đó do 70 vạn ngÆ°á»i xây cất trong nhiá»u năm.
Thủy Hoà ng băng rồi, thừa tÆ°á»›ng Lý TÆ° và hoạn quan Triệu Cao là m di chiếu giả, không láºp thái tá» Phù Tô mà láºp thứ tá» Hồ Hợi lên ngôi, tức Nhị Thế Hoà ng Äế (Hoà ng đế Ä‘á»i thứ nhì).
Nhị Thế cÅ©ng hà khắc, tà n nhẫn nhÆ° cha, giết nhiá»u vÆ°Æ¡ng tá», đại thần. Lý TÆ° bị Triệu Cao ghét, dèm pha, Nhị Thế giết cả ba há» (há» cha, há» mẹ, há» vợ) của Lý. Sau Triệu Cao lại giết Nhị Thế (207 TrCN), láºp con Phù Tô, tên Anh, lên thay. VÆ°Æ¡ng tá» Anh (hay Tá» Anh) lên ngôi rồi giết Triệu Cao, tiếp theo là Tần mất nÆ°á»›c. Nhà Tần trÆ°á»›c sau chỉ được mÆ°á»i bốn năm, từ vua tá»›i đại thần, không ngÆ°á»i nà o không bất đắc kỳ tá». Thá»i của Pháp gia tháºt ngắn ngủi và hết sức bi thảm. NhÆ°ng phải thừa nháºn rằng há» có công thống nhất Trung Quốc.
8. Nhà Tần chấm dứt - Hạng Vũ và Lưu Bang
Thủy Hoà ng vừa má»›i chết là các anh hùng ở thảo dã nổi lên. Chỉ trong và i tháng, có sáu cuá»™c nổi loạn, đáng kể là Trần Thắng ở đất Kỳ (An Huy ngà y nay), má»™t nông dân đầu tiên phất cá» khởi nghÄ©a, nhÆ°ng sá»›m thất bại; rồi tá»›i Hạng Tịch (cÅ©ng gá»i là Hạng VÅ©) ở đất Ngô (Giang Tô) và LÆ°u Bang ở đất Bái (cÅ©ng trong tỉnh Giang Tô ngà y nay);
Hạng VÅ© là dòng dõi tÆ°á»›ng nÆ°á»›c Sở, LÆ°u Bang ở trong giá»›i bình dân. Hạng VÅ© không có há»c, nhÆ°ng có sức mạnh (nhấc nổi cái đỉnh nặng 500 cân), giá»i chiến thuáºt, đáng gá»i là anh hùng. LÆ°u Bang cÅ©ng gần nhÆ° vô há»c, là m đình trưởng (má»™t chức nhá» trong là ng) cho Tần, tham tà i, hiếu sắc, gặp thá»i loạn, thả má»™t bá»n tù, kết nạp được má»™t số lÆ°u manh và nông dân, lá»±c lượng rất nhá», nhÆ°ng biết chiêu hiá»n đãi sÄ©, may mắn được và i anh tà i giúp đỡ: Tiêu Hà vá» việc tà i chÃnh (nhÆ° tể tÆ°á»›ng), TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng là m mÆ°u thần,[4] má»—i ngà y má»™t mạnh lên.
Má»›i đầu Hạng VÅ© và LÆ°u Bang Ä‘á»u lấy danh nghÄ©a là giúp má»™t háºu duệ của vua Sở (Sở Hoà i vÆ°Æ¡ng) để đánh Tần, hẹn vá»›i nhau ai và o được Hà m DÆ°Æ¡ng (kinh đô Tần) trÆ°á»›c thì được xÆ°ng vÆ°Æ¡ng, là m chủ Quan Trung (Tần). LÆ°u Bang và o được trÆ°á»›c, vÆ°Æ¡ng tá» Anh xin hà ng. Nhà Tần chấm dứt. LÆ°u Bang nghe lá»i TrÆ°Æ¡ng LÆ°Æ¡ng, vá»— vá» nhân dân, không cho quân lÃnh cÆ°á»›p bóc đốt phá.
NhÆ°ng LÆ°u Bang tá»± lượng sức yếu hÆ¡n Hạng VÅ© nhiá»u (lúc đó Hạng VÅ© đã tá»›i Hà m Cốc, cá»a ngõ phÃa đông của Tần), nên đã nhÆ°á»ng cho Hạng VÅ© và o Hà m DÆ°Æ¡ng xÆ°ng vÆ°Æ¡ng. Và o Hà m DÆ°Æ¡ng, Hạng vÅ© không nghe lá»i can của Phạm Tăng, giết vÆ°Æ¡ng tá» Anh, đốt cung Ä‘iện nhà Tần, cung A Phòng lá»a cháy ba tháng má»›i tắt, lại quáºt má»™ Tần Thủy Hoà ng lên để vÆ¡ vét và ng bạc châu báu.
Hạng tôn Sở Hoà i vÆ°Æ¡ng là m NghÄ©a đế, rồi lại giết Ä‘i, tá»± láºp là m Tây Sở Bá VÆ°Æ¡ng (Bá vÆ°Æ¡ng nghÄ©a là vÆ°Æ¡ng là m bá chủ các vÆ°Æ¡ng khác), phong LÆ°u Bang là m Hán vÆ°Æ¡ng ở đất Ba Thục và đất Hán Trung (trên lÆ°u vá»±c sông Hán, miá»n Thiểm Tây)... và cả chục tÆ°á»›ng nữa, má»—i ngÆ°á»i được là m vÆ°Æ¡ng má»™t miá»n nhá».
LÆ°u Bang và o Ba Thục, luyện táºp binh mã, khai khẩn đất hoang ngà y má»™t mạnh lên, tranh ngôi vua vá»›i Hạng VÅ©[5]. Hạng VÅ© vì nóng nảy hiếu sát, tá»± phụ, không chịu nghe lá»i Phạm Tăng, chống cá»± được năm năm, sau bị quân LÆ°u Bang vây chặt ở Cai Hạ.
Biết váºn mình sắp hết, Hạng VÅ© ná»a đêm dáºy uống rượu vá»›i ái cÆ¡ há» Ngu, xúc Ä‘á»™ng, ứng khẩu hát:
Lá»±c bạt sÆ¡n há», khà cái thế!
Thì bất lợi há», truy bất thệ!
Truy bất thệ há», khả nại hà ?
Ngu há», Ngu há», khả nại hà ?
(Sức nhổ núi chừ, hùng khà trùm Ä‘á»i!
Thá»i chẳng gặp chừ, con "truy"[6] không chạy!
Con "truy" không chạy, còn biết là m sao?
Ngu ơi! Ngu ơi! Em rồi ra sao?)
Nà ng Ngu hát theo:
Äại vÆ°Æ¡ng ý khà táºn,
Tiện thiếp hà liêu sinh?
(Äại vÆ°Æ¡ng ý khà hết,
Tiện thiếp sống là m gì?)
Hai ngÆ°á»i cùng khóc. NgÆ°á»i chung quanh cÅ©ng khóc. Rồi nà ng dùng gÆ°Æ¡m của Hạng VÅ©, tá»± đâm cổ chết.
Sáng sá»›m hôm sau, Hạng VÅ© lên ngá»±a cùng vá»›i 800 quân phá vòng vây, qua sông Hoà i, số quân theo kịp chỉ còn khoảng 100. Lạc Ä‘Æ°á»ng, lại bị vây nữa. Má»™t mình Hạng VÅ© xông ra chém má»™t tÆ°á»›ng và cả trăm quân Hán. Phá được vòng vây, chạy tá»›i Ô Giang (tỉnh An Huy), cùng Ä‘Æ°á»ng, phải xuống ngá»±a, cầm gÆ°Æ¡m, má»™t mình giết được mấy trăm quân Hán nữa, trên ngÆ°á»i bị hÆ¡n mÆ°á»i vết thÆ°Æ¡ng, tá»± đâm cổ mà chết (31 tuổi) chứ không cho quân Hán bắt sống.
Vụ Cai Hạ và Ô giang đó vừa là má»™t thiên chiến sá» oai hùng, vừa là má»™t thiên tình sỠđẹp và cảm Ä‘á»™ng, được TÆ° Mã Thiên chép lại trong bá»™ Sá» Ký bằng má»™t bút pháp rất cao, và được biết bao văn nhân thi sÄ© Ä‘á»i sau Ä‘Æ°a và o tiểu thuyết, tuồng. Äoạn trên tôi chép theo Sá» Ký.
Cuộc Hán Sở (Hán vương và Sở vương) tranh hùng tới đây chấm dứt.
Lưu Bang thắng, lên ngôi thiên tỠ(202 TrCN), tức Hán Cao Tổ, rồi vỠcố hương ở đất Bái,bà y tiệc rượu say sưa với bà con, là ng xóm, ứng khẩu ca:
Äại phong khởi há», vân phi dÆ°Æ¡ng,
Uy gia tứ hải há», quy cố hÆ°Æ¡ng.
An đắc mãnh sÄ© há», thủ tứ phÆ°Æ¡ng.
(Gió lớn thổi chừ, may bay ngang,
Uy khắp trong nước chừ, vỠcố hương.
Sao được mãnh tướng chừ, giữ bốn phương.)
Khà phách của hai ngÆ°á»i hiện rõ trong những bà i hát đó: má»™t kẻ là anh hùng tá»± phụ, lầm lỡ mà không tá»± trách lại trách thá»i bất lợi; má»™t kẻ là hạng tầm thÆ°á»ng, gặp thá»i, được ngÆ°á»i giúp mà nên má»™t cách bất ngá»,chỉ lo cố giữ địa vị để hưởng thụ.
*
Trong các Ä‘á»i trÆ°á»›c, ThÆ°Æ¡ng và Chu đã có những cuá»™c cách mạng của Thà nh Thang, VÅ© vÆ°Æ¡ng (đổi mệnh trá»i, nghÄ©a là đổi ngôi vua), toà n là của quý tá»™c. Tá»›i cuối Ä‘á»i Tần má»›i bắt đầu có những cuá»™c cách mạng của nông dân, mà cuá»™c cách mạng của LÆ°u Bang là cuá»™c đầu tiên thà nh công (Trần Thiệp - cÅ©ng gá»i là Trần Thắng - chỉ là m vua được sáu tháng rồi bị Tần diệt).
Trong các Ä‘á»i sau, cho tá»›i thế ká»· chúng ta, hầu hết các cuá»™c cách mạng Ä‘á»u do nông dân cả, và má»™t số há»c giả phÆ°Æ¡ng Tây bảo không má»™t dân tá»™c nà o mà nông dân là m cách mạng nhiá»u nhÆ° dân tá»™c Trung Hoa.
Tôi nháºn thấy Ä‘iá»u nà y nữa: cầm đầu những cuá»™c cách mạng của nông dân hầu hết là ngÆ°á»i trong giá»›i bình dân, vô há»c hay rất Ãt há»c, tà i năng không có, tÆ° cách tầm thÆ°á»ng, và chỉ bá»n há» má»›i thà nh công; còn, hạng tà i cao, anh hùng cái thế thì thất bại nhÆ° Hạng VÅ© vì nóng nảy, hiếu sát nhÆ° trên đã nói; bá»n há»c rá»™ng, hiểu nhiá»u, sáng suốt, đức lá»›n, hồi xÆ°a gá»i là kẻ sÄ© thì chỉ là m cố vấn, quân sÆ°, mÆ°u sÄ© được thôi, có lẽ há» khác nông dân vá» ngôn ngữ, lối suy tÆ°, lối sống, tá»± xét không lôi cuốn nổi nông dân mặc dầu được nông dân trá»ng; rốt cuá»™c chỉ hạng nhÆ° LÆ°u Bang là là m nên sá»± nghiệp lá»›n: nông dân nghe há» và há» biết nghe lá»i kẻ sÄ©. Váºy thì gây cách mạng là hạng bình dân mà cách mạng thà nh công được là nhá» kẻ sÄ©. XÆ°a nhÆ° váºy mà nay cÅ©ng váºy.
---
[1] xem chÆ°Æ¡ng sau
[2] TrÆ°á»ng thà nh ngà y nay không hoà n toà n nhÆ° Ä‘á»i Tần, vì vá» sau đã được các triá»u Bắc Nguỵ, ÄÆ°á»ng, Minh đắp thêm. Nó bắt đầu từ Thanh Hải đến Triá»u Tiên, dà i 4500 dặm, cao từ 15 đến 30 thÆ°á»›c, chân thà nh rá»™ng 25 thÆ°á»›c.
[3] Sau Trương Lương giúp Lưu Bang (tức Hán Cao Tổ) diệt Tần; nhưng cũng như Phạm Lãi, công thà nh thân thoái, Trương không ham phú quý, bỠđi ở ẩn.
[4] Vá» sau được thêm Hà n TÃn nữa, cầm quân rất giá»i, Ä‘á»i gá»i mà tam kiệt
[5] Vì váºy Ba Thục thà nh đất phát của nhà Hán, cho nên sau nà y Khổng Minh khuyên LÆ°u Bị lui vá» Ba Thục.
[6] Truy là con tuấn mã tạp sắc
|