Sau chiến dịch Äiện Biên Phủ ngà y 7/5/1954, nhiá»u tÆ°á»›ng lÄ©nh, há»c giả của cả hai bên đã có những bà i viết phân tÃch vá» nguyên nhân thắng lợi của ta và nguyên nhân thất bại của Pháp. Nhân dịp ká»· niệm 53 năm chiến thắng lịch sá» nà y, ANTG giá»›i thiệu bà i trả lá»i phá»ng vấn Äại tÆ°á»›ng P.Henri Navarre (1898-1983), Tổng chỉ huy quân Pháp ở Äông DÆ°Æ¡ng 1953-1954 đăng trên báo Nouveau Candide ra ngà y 17/10/1963.
- ThÆ°a ngà i, ngà i khá»e chứ?
- Sức khá»e tôi tốt, cám Æ¡n.
- Ngà i có đắn Ä‘o kỹ khi láºp phòng tuyến Äiện Biên Phủ không?
- Tôi không nói là tôi là m đúng. Không còn cách nà o khác và nếu phải là m lại thì tôi cÅ©ng chÆ°a có được đối sách nà o. Nhiệm vụ tôi đã nháºn trong má»™t hoà n cảnh định sẵn là “duy trì sá»± toà n diện lãnh thổ Äông DÆ°Æ¡ngâ€. Công thức ấy xuất hiện bắt đầu từ thá»i kỳ thống chế De Lattre De Tassinhi.
Công thức nà y chưa bao giỠthay đổi - ông nhắc lại.
NÆ°á»›c Là o thuá»™c lãnh thổ Äông DÆ°Æ¡ng, tôi phải bảo vệ vÆ°Æ¡ng quốc ấy. Nếu trong Ủy ban quốc phòng có nêu vấn Ä‘á» miá»…n nhiệm cho tôi, thì tôi vẫn chỠđợi sá»± trả lá»i.
TrÆ°á»›c đây không có ai, tôi nói tháºt, không có má»™t ngÆ°á»i nà o cho biết là tráºn Äiện Biên Phủ sẽ kết thúc thảm hại. Khi Paul Reynaud, Phó chủ tịch Há»™i đồng Ä‘Æ°a ra dẫn chứng vá»›i các nÆ°á»›c liên minh vừa được ký kết vá»›i nÆ°á»›c Là o ngà y 22/10/1953, tôi không nghÄ© việc đó có thể là sá»± tháo lui. Tôi đã lầm!
Khi Marc Jacquet, Quốc vụ khanh chuyên trách vá» quan hệ vá»›i các nÆ°á»›c Äồng minh, thông báo vá» chiến dịch được trù định ở Äiện Biên Phủ, tôi có há»i ông ta nếu việc từ bá» công cuá»™c bảo vệ VÆ°Æ¡ng quốc Là o được xét đến thì ngà i Bá»™ trưởng tuyên bố dứt khoát: “Nếu Việt Minh đặt chân đến Louang Prabang thì chiến tranh không còn nữaâ€.
- NgÆ°á»i ta không nói vá»›i ông là bá» rÆ¡i Là o, có thể không phải là lý lẽ Ä‘Æ°a ra để má»™t mình ông quyết định bảo vệ nÆ°á»›c đó bằng bất cứ giá nà o?
- Tôi không lá»±a chá»n bảo vệ hay không bảo vệ. Nếu biết được giao trách nhiệm ấy thì tôi không nháºn. Sá»± lá»±a chá»n ấy thuá»™c quyá»n của nhà nÆ°á»›c và chỉ của nhà nÆ°á»›c. Äó là má»™t Ä‘iá»u không bao giá» phải tranh cãi cả.
Giả dụ theo sáng kiến của tôi, nhÆ° ông nói, tôi bá» mặc nÆ°á»›c Là o và dá»n Ä‘Æ°á»ng cho Việt Minh thắng lợi hoà n toà n thì tôi đã phản bá»™i, là m ô danh đất nÆ°á»›c.
- Khi trao quyá»n chỉ huy, Salan đã không Ä‘Æ°a ra những chỉ thị của chÃnh phủ quy định việc để mất đất là cần thiết trong những chiến dịch khốc liệt để bảo vệ mạng sống của quân lÃnh viá»…n chinh sao?
- Chưa bao giỠtôi nhìn thấy bản quy định ấy. Mà Salan cũng không nói với tôi và chỉ khi tôi vỠPháp thì tôi mới biết có bản quy định ấy, quy định không được ban bố. Chắc Salan coi đó là “chỉ thị ô dù†thuần khiết bảo thủ của quân đội. Nếu tôi có được quy định ấy, tôi sẽ hiểu một cách khác.
- NhÆ°ng Äô đốc Cabanier có cho ông biết phải cảnh giác ngay ngà y đầu tiên khi thả dù xuống Äiện Biên Phủ không?
- Äô đốc Cabanier chÆ°a bao giỠđả Ä‘á»™ng tá»›i Ä‘iá»u đặc biệt ấy cả.
Là Thứ trưởng Bá»™ Quốc phòng, ông cho tôi biết trả lá»i của chÃnh phủ vá» yêu cầu xin viện trợ của tôi. Tà i liệu nà y xuất hiện không có gì khác ngoà i má»™t trong các văn bản tình tiết che giấu việc cắt giảm viện trợ. NgÆ°á»i ta khuyên tôi nên láºp các kế hoạch vá»›i khả năng hiện có.
Äó chỉ là má»™t lá»i nói sáo.
Tháºt không phải là má»™t chỉ thị có thể dẫn đến việc thay đổi nhiệm vụ của tôi. NhÆ°ng tôi nhá»› rõ là Äô đốc Cabanier có cho tôi biết rằng chÃnh phủ bị chia rẽ sau việc đáp lại các tuyên bố vá» hòa bình của ông Hồ Chà Minh trên tá» báo Thụy Äiển.
Äô đốc cho tôi biết, Ä‘a số chống lại việc tiếp xúc vá»›i ông Hồ Chà Minh và có há»i ý kiến riêng tôi. Tôi trả lá»i là chÆ°a phải là thá»i gian thÃch hợp. Tôi nói thêm là Äô đốc không là m tôi nản lòng hoà n toà n vá» việc yêu cầu xin viện trợ. Má»™t lần nữa, trong cuá»™c nói chuyện không có má»™t ý kiến nà o nhắc đến việc từ bá» việc bảo vệ VÆ°Æ¡ng quốc Là o.
- Ngà i thấy có giải pháp nà o khác ngoà i Äiện Biên Phủ không?
- Không! Äiện Biên Phủ bao quát má»™t trong các con Ä‘Æ°á»ng dẫn đến Louang Prabang, còn Ä‘Æ°á»ng khác qua táºp Ä‘oà n cứ Ä‘iểm dẫn tá»›i cánh đồng Chum. Má»™t mình Louang Prabang không chống đỡ được. Ngược lại, nếu ta giữ được Äiện Biên Phủ thì sẽ ngăn chặn được tất cả má»i cuá»™c tấn công. Chỉ còn lại cho Việt Minh những con Ä‘Æ°á»ng mòn mà các Ä‘Æ¡n vị bá»™ binh khó vượt qua...
Sá»± quan trá»ng vá» chiến lược của Äiện Biên Phủ chÆ°a bao giá» phải phủ nháºn. Salan đã khuyên tôi chá»n địa Ä‘iểm ấy là m bà n đạp, và tÆ°á»›ng Cogny trÆ°á»›c đây cÅ©ng có ý kiến tÆ°Æ¡ng tá»±. Ông ta lo cho việc bảo vệ vùng đồng bằng mà ông chịu trách nhiệm.
Tháng 10/1953, ông ta sợ một cuộc tấn công đại quy mô và mong muốn chiến sự xảy ra ngoà i đồng bằng Bắc Bộ để chuyển hướng cuộc chiến của Việt Minh.
Tháºt ra, nếu chiến sá»± nổ ra ở đồng bằng Bắc Bá»™ thì có lẽ sẽ thảm hại hÆ¡n ở Äiện Biên Phủ. Tôi cÅ©ng biết được Ä‘iá»u thuáºn lợi ấy, nhÆ°ng không phải là mục tiêu cÆ¡ bản của tôi.
HÆ¡n nữa, tôi cÅ©ng chÆ°a tìm được cách “tiêu diệt†quân Việt, nhÆ°ng mục Ä‘Ãch của tôi không phải là kéo quân Ä‘á»™i Việt Minh đến chiến đấu ở Äiện Biên Phủ. Tôi biết được chiến dịch không phải là già nh thắng lợi cho cuá»™c chiến mà là cứu nguy cho má»™t cuá»™c rút lui trong danh dá»±.
- Ngay tại thung lÅ©ng Äiện Biên Phủ, trên cái lòng chảo mà ngà i không có quân đóng ở ven xung quanh bá» thì chẳng đáng ngá» cho sá»± đúng đắn ấy sao?
- Äúng là có ngÆ°á»i đã Ä‘Æ°a ra những lá»i phản đối. NhÆ°ng còn má»™t Ä‘iểm: Khả năng già nh thắng lợi bằng không quân mà đặt ra chiến dịch Äiện Biên Phủ. Thá»±c tế thì là mạo hiểm.
à định của tôi là dá»±a và o lá»±c lượng không quân, vì đó là phÆ°Æ¡ng thức số 1 để trụ được ở Äiện Biên Phủ và việc đó đã thà nh sá»± tháºt! Nếu có những sá»± phản đối vá» phÆ°Æ¡ng pháp lá»±a chá»n, thì không có ai là m sáng ra những Ä‘iá»u tai hại sẽ đến vá»›i cứ Ä‘iểm Äiện Biên Phủ.
Cho đến ngà y 30/3/1954, hai tuần lá»… sau cuá»™c oanh tạc cứ Ä‘iểm, chÆ°a bao giá» có ai phát biểu là cứ Ä‘iểm không thể bảo vệ được! ChÆ°a bao giá» tôi được trông thấy hay nghe nói tá»›i má»™t báo cáo lên án Äiện Biên Phủ của Äại tá Nicot Ä‘iá»u hà nh các phi cÆ¡ váºn tải.
Còn vá» tÆ°á»›ng Fay, Tham mÆ°u trưởng Lá»±c lượng Không quân, tôi chắc không có gì phản đối vá» chiến thuáºt và chỉ lÆ°u ý tôi đến nguy cÆ¡ sân bay bị ngáºp nÆ°á»›c. Tất cả các quan khách đến thăm viếng, các bá»™ trưởng, các tÆ°á»›ng lÄ©nh, các chuyên viên,... và còn rất nhiá»u ngÆ°á»i Ä‘á»u cho là cứ Ä‘iểm không thể bị tiêu diệt. Các ngÆ°á»i thừa hà nh cÅ©ng không mảy may phản đối.
- Có tháºt là cứ Ä‘iểm ở dÆ°á»›i tầm súng ở các má»m núi mà quân Việt chiếm giữ?
- Không. Äiá»u đó không đúng, vì tÆ°á»›ng Cogny đã đồng ý vá»›i Äại tá Piroth, chỉ huy pháo của cứ Ä‘iểm cho rằng các má»m núi Ä‘á»u cách xa tráºn địa 10km, quân Việt không thể đặt ụ pháo trên sÆ°á»n núi cao hÆ¡n cứ Ä‘iểm vì sẽ lá»™ vị trà và ngay sau khi đạn pháo đầu tiên bắn Ä‘i thì láºp tức bị chặn há»ng bởi phản pháo của ta.
NhÆ° váºy, há» phải đặt ở phÃa đồi dốc thấp, Ä‘iá»u nà y giảm đáng kể hiệu lá»±c của pháo bắn ra. Hai phái Ä‘oà n của Mỹ gồm các sÄ© quan đã chiến đấu ở Triá»u Tiên, được Ä‘iá»u đến đây tham khảo khả năng của pháo và súng phòng không của quân Việt. Há» cÅ©ng đồng ý kiến nhÆ° các pháo thủ.
- Là m sao cứ điểm “bất khả xâm phạm†bỗng nhiên trở nên không thể bảo vệ được?
- Giữa lúc tôi quyết định tiếp nháºn hiểm há»a của tráºn đánh vá»›i lúc mà cuá»™c giao tranh bắt đầu thì tình thế cuá»™c chiến hoà n toà n thay đổi! Sá»± tăng viện các sÆ° Ä‘oà n Việt Minh xung quanh Äiện Biên Phủ nằm trong dá»± kiến của chúng tôi. Chúng tôi đã tÃnh đến má»™t “kẻ địch sau†sẽ mạnh hÆ¡n nhiá»u “kẻ địch hiện tạiâ€.
Chúng tôi tự đặt cho mình một giới hạn an toà n.
NhÆ°ng tất cả tÃnh toán của chúng tôi trở thà nh con số không!
Khi được tin ngà y 18/2/1954, Há»™i nghị Geneve há»p, có má»i cả Việt Minh tham dá»±, không ai đả Ä‘á»™ng đến việc nói trên trong Ủy ban Ä‘iá»u tra. NhÆ°ng đó lại là má»™t sá»± kiện chÃnh yếu và là nguồn gốc những sá»± việc xảy ra sau nà y.
- ThÆ°a tÆ°á»›ng quân, tiên Ä‘oán những sá»± việc chÃnh trị tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy là má»™t yếu tố chiến lược mà ngà i không được bá» qua?
- Mà là m sao tôi tiên Ä‘oán được chứ? Tôi cÅ©ng biết sẽ có cuá»™c Ä‘Ã m phán, nhÆ°ng và o thá»i Ä‘iểm nà o? – Pléven đã hé cho tôi biết khả năng sẽ có má»™t há»™i nghị vá» Äông DÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng không có mặt Việt Minh tham dá»± và cÅ©ng không có má»™t cÆ¡ may nà o khai thông để cuá»™c Ä‘Ã m phán thá»±c sá»± có kết quả! Sá»± việc đã qua chÆ°a phải là tất cả! – Äiện Biên Phủ trở thà nh “lá bà i†của Việt Minh.
- Khi tÆ°á»›ng quân đã biết rõ chiá»u hÆ°á»›ng của cuá»™c chiến, sao không rút lui?
- Ngay cả khi muốn, tôi cÅ©ng không thể là m được. Tháng Chạp, tôi có thể rút nhÆ°ng cÅ©ng sẽ bị thiệt hại lá»›n và mất mát nhiá»u. NhÆ°ng lúc ấy chÆ°a có nguy cÆ¡ bá» mặc Äiện Biên Phủ cho Việt Minh! Äầu tháng Giêng, thì đã quá muá»™n. NgÆ°á»i Việt chÆ°a đủ lá»±c lượng tấn công cứ Ä‘iểm, nhÆ°ng cÅ©ng đủ mạnh để chặn đứng cuá»™c tháo chạy rút lui.
Má»™t khi cuá»™c chiến đấu bắt đầu thì lối ra chỉ có thể kết thúc bằng việc hủy diệt gần nhÆ° hoà n toà n cứ Ä‘iểm. Không lạc quan nhÆ° các sÄ© quan của tôi, tôi chÆ°a muốn cuá»™c chiến diá»…n ra vì thắng lợi rất bấp bênh. Ngay lúc đó, tôi đã cảnh báo chÃnh phủ: cuá»™c chiến có thể thất bại nhÆ°ng không còn cách nà o khác là phải chống đỡ, không được có ý kiến lùi bÆ°á»›c.
- Nếu tÆ°á»›ng quân sá» dụng tất cả các lá»±c lượng cho Äiện Biên Phủ thì có thể giải tá»a được cứ Ä‘iểm không?
- Không! Chúng ta không thể dá»±ng lên má»™t chiến dịch có hiệu quả. Chúng tôi cÅ©ng đã nghiên cứu và cÅ©ng đã thá» nhÆ°ng không thà nh công. Bằng lá»±c lượng của chúng tôi ở bên Là o, ngừng các cuá»™c chiến không Ä‘em lại cho tôi ngÆ°á»i và máy bay cÅ©ng nhÆ° tráºn “Atlande†diá»…n biến trên má»™t mảnh đất khác xa nhiá»u, bằng những Ä‘á»™i quân không sá» dụng ở phÃa Bắc.
- Sao ngà i không đưa thêm quân tiếp viện?
- TrÆ°á»›c khi bÆ°á»›c và o chiến đấu, tôi đã Ä‘á» xuất vá»›i De Castrie là sẽ Ä‘iá»u cho ông ta 3 tiểu Ä‘oà n rút từ các binh sÄ© ở đồng bằng để tăng cÆ°á»ng quân dá»± trữ cho cuá»™c phản công. Cả De Castrie và nhất là Cogny cÅ©ng muốn và chá» cho đến lúc bắt đầu chiến dịch.
- Ngà i chÆ°a bao giá» nghÄ© được lối thoát ra cho Äiện Biên Phủ?
- Có, còn má»™t lối: chiến dịch “Diá»u hâu†(Vautour). Äó là sá»± tham chiến của Mỹ. Không phải bằng bom nguyên tá». Tôi cÅ©ng chÆ°a bao giỠđược nghe nói: Nếu Eisenhower ra lệnh thì Äô đốc Radford sẽ cung cấp cho tÆ°á»›ng Ely 300 khu trục ném bom và 60 máy bay B29. Tôi đã chá»n sẵn mục tiêu: Tuần Giáo.
Má»™t cái nút giao thông cách Äiện Biên Phủ 80km. Äó là căn cứ tiếp tế rá»™ng lá»›n của Việt Minh. Sẽ có má»™t thảm bom dá»™i xuống Tuần Giáo trong 48 giá» liá»n. Äủ để ngăn chặn cuá»™c tiến công của Việt Minh và lùi lại được 3 tuần lá»… sẽ cứu sống Äiện Biên Phủ!... NhÆ°ng ChÃnh phủ Mỹ không báºt đèn xanh cho Radford!
- Ngà i không thể sá» dụng chÃnh máy bay của ngà i để là m việc ấy à ?
- NhÆ°ng tôi chỉ có từ 75 đến 80 máy bay sá» dụng được, mà chúng chÆ°a bao giá» là m việc vá»›i công suất tối Ä‘a. Ngay cả tôi cÅ©ng chÆ°a bao giá» nghÄ© rằng không quân có thể Ãt công hiệu trên mặt Ä‘Æ°á»ng.
Tôi biết được rằng, tÆ°á»›ng Giáp đã sá» dụng xe đạp thồ có hiệu quả rất cao, và há» còn có hà ng trăm xe ôtô váºn tải chở hà ng. Có từ 40 đến 50 Ä‘iểm giao thông bị oanh tạc. NhÆ°ng chÆ°a bao giá» những chá»— bị há»ng nặng lại không được sá»a chữa san bằng ngay.
- Cho là sá»± viện trợ từ bên ngoà i không thể có được. Äiá»u nà y không giải thÃch được sá»± choáng váng của tÆ°á»›ng De Castrie. Khi biết có dà n pháo trên đỉnh núi, ông ấy có đủ phÆ°Æ¡ng tiện để nhìn táºn mắt những trá»ng pháo ấy không?
- De Castrie không có gì đáng chê trách cả! Không có ai là m hÆ¡n được nữa. Ngay cả Vanuxem hay má»™t ngÆ°á»i nà o đó. HỠđã là m những cuá»™c thám báo tấn công ở các má»m đồi. NhÆ°ng khi há» mạo hiểm xông và o rừng ráºm thì ngÆ°á»i Việt ngừng bắn phá tấn công.
NgÆ°á»i của chúng tôi – ngay những ngÆ°á»i gan dạ nhất – không thể qua được. TrÆ°á»›c khi xảy ra cuá»™c chiến, chúng tôi biết được ngÆ°á»i Việt có vÅ© khà hạng nặng nhÆ°ng không được rõ hỠđặt pháo ngắm bắn ở chá»— nà o!
- VÃ Cogny?
- Tôi không nói Ä‘á»™ng gì đến tÆ°á»›ng Cogny. Tôi cÅ©ng chÆ°a bao giỠđả Ä‘á»™ng đến vai trò của ông ấy không hà nh Ä‘á»™ng gì trÆ°á»›c đây. Vá» phÃa ông ấy là không khôn ngoan và tôi đã thốt ra: “Nếu ông tránh né thì không có má»™t vẩy bùn nà o bắn và o ngÆ°á»i ông!â€.
- Tất cả đã rõ, ngà i vẫn tưởng ngà i là m đúng chứ?
- ChÆ°a bao giá» tôi nói Äiện Biên Phủ là má»™t tráºn thắng, nhÆ°ng vẫn nghÄ© rằng đó là má»™t thất bại vá» chiến thuáºt chứ không phải vá» chiến lược. Trên bình diện chiến thuáºt, đó là má»™t thất bại nặng ná»: 15.000 ngÆ°á»i con Æ°u tú không còn và dồn lại thắng lợi trên tráºn địa cho kẻ địch. Thất bại ở Äiện Biên Phủ giáng má»™t đòn choáng váng vá» tinh thần
Phạm Quốc Vinh (Biên dịch)
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: