Ná»—i lòng của 'ông nghè Tây há»c' là m Bá»™ trưởng Giáo dục
Trong những ngà y tháng cam go đấu tranh ngoại giao tại Fontainebleau (Pháp) năm 1946, có má»™t bức thÆ° trÄ©u nặng tâm tÆ° được gá»i vá» gia đình của má»™t "ông Nghè Tây há»c" xứ An Nam...
Bốn tháng sau đó, ông nháºn lá»i má»i của Chủ tịch Hồ Chà Minh để trở thà nh vị Bá»™ trưởng Bá»™ Giáo dục của Việt Nam cho tá»›i ngà y đất nÆ°á»›c hoà n toà n thống nhất...
Bức thư từ Fontainebleau
Fontainebleau 18 tháng Bảy năm 1946.
(Bây giỠhội nghị ở đây cách Paris 60 cây)
Em Ngá»c,
Chị Hạnh, các chú BÃch Hà , Nữ Hiếu, Huy,
Hôm trÆ°á»›c Huyên nháºn được thÆ° của Ngá»c lại cà ng nhá»› nhà thêm (...) Huyên ra Ä‘i cÅ©ng thừa thấy là là m thiệt thòi cho vợ và các con nhiá»u. Song nhÆ° Ngá»c nói đây là dịp để Huyên thay mặt cho nhà mà đá»n nợ nÆ°á»›c. Huyên cÅ©ng nhÆ° bao nhiêu anh em sinh trưởng ở má»™t nÆ°á»›c nô lệ từ ngà y hiểu biết tá»›i nay ngoà i hai chục năm thở vắn than dà i, cố sức sá»a mình để thoát khá»i vòng áp chế. Ngá»c cÅ©ng cảm thấy là trong 10 năm, hai ta sống vá»›i nhau hoà n toà n trong cảnh lạm bợ mà thôi. Ngá»c thấy Huyên không thiết gì ngoà i cái tình thân máºt trong gia đình, còn danh lợi thì dá»ng dÆ°ng không ham muốn; có thì dùng không bao giá» tá»± Ä‘i kiếm.
Mà Ngá»c là ngÆ°á»i sinh trưởng trong má»™t gia đình hà o phú cÅ©ng có trà cao thượng không bo bo giữ cái lợi tức thá»i nên cÅ©ng trợ giúp Huyên tìm Ä‘Æ°á»ng thoát ly khá»i cái vòng nô lệ.
Trong mấy năm tuy chúng ta lủi thủi cùng nhau nhÆ° má»™t Ä‘Ã n chim lạc nhÆ°ng trong lòng lúc nà o cÅ©ng hy vá»ng có ngà y lần tá»›i được má»™t cảnh rá»™ng mà vẫy vùng. Ngá»c ạ, lúc nà y mà chúng ta không tá»± hy sinh má»™t chút lợi riêng thì còn lúc nà o nữa nhỉ? Ngá»c hiểu biết lắm nên Huyên má»›i nhảy và o vòng mà gỡ mối tÆ¡ vÆ°Æ¡ng. TÆ°Æ¡ng lai là ở chúng ta cả, chúng ta phải cố. XÆ°a cổ nhân có tin là năm trăm năm rồng má»›i mở miệng má»™t lần, tÆ°Æ¡ng lai của Tổ quốc chúng ta không biết bao giá» má»›i lại có dịp nhÆ° ngà y nay nữa nhỉ. Hai mÆ°Æ¡i năm lăn lá»™n sách đèn, má»™t chục năm phiêu lÆ°u chân giá»i góc bể má»›i có dịp giÆ¡ thẳng cánh tay. Chúng ta dắt tay nhau mà cố lên váºy. (...)
Cùng nhau ngáºm há»n nuốt tủi trong bấy nhiêu năm, ngồi ăn những bữa cÆ¡m mà khách là kẻ cừu, chuyện trò vá»›i những kẻ tá»± cho những cái há»c danh của mình là danh thiên cổ. NhÆ°ng Huyên thấy Ngá»c cÅ©ng nhÆ° Huyên chỉ nhún vai mỉm cÆ°á»i mà ở lòng Huyên trong bao năm chà hăng hái của tuổi trẻ không há» phai nhạt. Huyên cách biệt Ngá»c và các con đến hôm nay đã ngoà i 40 ngà y rồi? Khi Ngá»c nháºn được thÆ° nà y không biết công việc ở đây đã xong chÆ°a. NhÆ°ng chúng ta cÅ©ng can đảm mà tin ở tÆ°Æ¡ng lai. Việc rất khó, nhÆ°ng hy vá»ng vẫn còn chứa chan. Là m suốt ngà y thâu tối, không hôm nà o được đặt mình trÆ°á»›c 12 giá» khuya. Lúc nà o cÅ©ng cảm thấy mình trên bãi chiến trÆ°á»ng, nhÆ°ng tÃnh Huyên Ä‘iá»m tÄ©nh nên nhỠđấy mà khó đến đâu cÅ©ng không há» rối loạn. (...)
* TrÃch thÆ° của Tổng Giám đốc Äại há»c vụ Nguyá»…n Văn Huyên gá»i vá» cho vợ là Vi Kim Ngá»c, cùng các con Nguyá»…n Kim Nữ Hạnh, Nguyá»…n BÃch Hà , Nguyá»…n Kim Nữ Hiếu và Nguyá»…n Văn Huy.
Từ hai chữ "i tá»"...
"Lục cục là o cà o, anh cuốc em cuốc, đá lở đất nhà o… ÄÆ°á»ng dà i ta xẻ sức trai ngại gì, ÄÆ°á»ng Ä‘i ngoắt ngoéo chữ chi. Hố ngang hố dá»c chữ i chữ tá»â€¦" - Bà i hát "Phá Ä‘Æ°á»ng"
Sau khi Cách mạng tháng Tám thà nh công, vá»›i hÆ¡n 90% dân số mù chữ, nhà nÆ°á»›c Việt Nam non trẻ đã ngay láºp tức phải tuyên chiến vá»›i giặc dốt. Cuá»™c chiến chống giặc dốt trở thà nh cuá»™c váºt lá»™n mà má»™t bên là lãnh đạo và ngÆ°á»i dân, còn bên kia là việc-đánh-vần.
Vá»›i "bá»™ óc há»c viên là những ngÆ°á»i lá»›n tuổi suốt ngà y lao Ä‘á»™ng cá»±c nhá»c" thì việc đánh vần còn khổ hÆ¡n cả "đánh váºt" theo cách ghép vần: váºt-nhau-huỳnh-huỵch (u-y-n-h-uynh; h-u-y-n-h = huynh; huyá»n (`) = huỳnh/ u-y-c-h = uych, h-u-y-c-h = huých; nặng (.) huỵch). Váºy phải là m thế nà o để thắng được con chữ đây?
Ngay lúc đó, Giáo sÆ° Huyên đã gợi ý cách "chắp vần tà i tình: i tá» - tá» i ti - Ä‘Æ¡n giản mà rất khoa há»c, vừa dá»… nhá»›, nhá»› lâu, nhanh biết Ä‘á»c biết viết hÆ¡n lối dạy trÆ°á»›c đây nhiá»u, mà lại vui nữa chứ". "Sẽ cà ng vui nhá»™n nếu giáo viên Truyá»n bá Quốc ngữ khéo xen và o bà i há»c vần Quốc ngữ, những mẩu văn táºp Ä‘á»c phá»ng từ các câu ca dao, tục ngữ quen thuá»™c mà còn ý nghÄ©a:
"Nhiá»u Ä‘iá»u phủ lấy giá gÆ°Æ¡ng...
Bầu ơi thương lấy bà cùng...
Lạy trá»i cho cả gió lên,
Cho manh chiếu rách trùm lên tà n và ng"
hoặc hóm hỉnh kiểu dân dã, gây cÆ°á»i, hồn nhiên:
"ChÃnh chuyên lấy được "chÃn chồng"
Vê viên bỠlỠgánh gồng đi chơi.
Không ngỠquang đứt lỠrơi
Bò ra lổm ngổm chÃn nÆ¡i chÃn chồng"
Nguyên Bá»™ trưởng Giáo dục đầu tiên của Việt Nam - Giáo sÆ° VÅ© Äình Hòe - nghe Giáo sÆ° Huyên trình bà y phÆ°Æ¡ng pháp "i tá»" nà y mà thấy "sÆ°á»›ng cái lá»— tai đã Ä‘Ã nh, nhÆ°ng còn thú vị vì lÄ©nh há»™i được phần nà o thâm ý của vị diá»…n giả yêu nÆ°á»›c".
Tá»›i khi Ä‘á»c bản luáºn án tiến sÄ© của Giáo sÆ° Huyên, ông Hòe không khá»i thốt lên rằng: "Tháºt đáng mến phục biết bao 'cái Ông Nghè Tây há»c' mà mang nặng lòng nÆ°á»›c non nhÆ° thế đấy".
Ban đầu, sáng kiến "i tá» - tá» i ti" nà y cho Giáo sÆ° Hoà ng Xuân Hãn khởi xÆ°á»›ng. Vá»›i sá»± chung sức của hai nhà sá» há»c, ngôn ngữ há»c Trần Văn Giáp, Nguyá»…n Văn Huyên ở TrÆ°á»ng Bác cổ", phÆ°Æ¡ng pháp nà y đã được nhân rá»™ng và nhỠđó, giặc dốt đã bị tiêu diệt.
... đến "Kiến trúc sư trưởng cho lâu đà i giáo dục" Việt Nam
"Ông Nguyá»…n Văn Huyên là má»™t con ngÆ°á»i có những nét rất đáng quý, đáng khâm phục ở chá»— là rất hiá»n, rất táºn tụy vá»›i công việc, là m hết má»i việc vá»›i tinh thần trách nhiệm cao quý và ý thức danh dá»± đầy đủ, đồng thá»i thuyết phục má»i ngÆ°á»i cùng mình là m, là m tốt. Từ đó mà có uy tÃn lá»›n trong ngà nh, được má»i ngÆ°á»i quý trá»ng.
Chỉ tiếc là ông mất sá»›m nên không cống hiến được nhiá»u hÆ¡n nữa. NhÆ°ng tấm gÆ°Æ¡ng nhÆ° thế tháºt đáng quý và cao đẹp"
Cố Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng
Mặc dù chỉ gặp "trong công việc thôi, chứ không có cÆ¡ há»™i quen thân vá» cá nhân, cho nên không mấy khi Ä‘i lại vá»›i nhau, thà nh không biết được nhiá»u vá» Ä‘á»i tÆ°", nhÆ°ng vá»›i Bá»™ trưởng Nguyá»…n Văn Huyên, cố Thủ tÆ°á»›ng Phạm Văn Äồng khẳng định: "Ä‘á»i công nhÆ° váºy thì nó chứng tá» là má»™t con ngÆ°á»i trá»n vẹn công tÆ° và đối vá»›i má»i ngÆ°á»i thủy chung... Có thể nói ngay mấy việc lá»›n mà ông, vá»›i cÆ°Æ¡ng vị là Bá»™ trưởng Bá»™ Giáo dục trong suốt 30 năm, đã là m được cho sá»± nghiệp giáo dục.
Thứ nhất là chống nạn mù chữ mà ông là ngÆ°á»i lãnh đạo, má»™t ngÆ°á»i chiến sÄ© xung kÃch.
Thứ hai là lãnh đạo việc dùng tiếng Việt trong sá»± nghiệp giáo dục, dùng ngay tiếng Việt chứ không phải dùng tiếng Pháp nhÆ° ở nhiá»u nÆ°á»›c khác.
Thứ ba là mặc dù kháng chiến nhÆ°ng vẫn xây dá»±ng, giữ vững và phát triển hệ thống các trÆ°á»ng há»c, nhất là các trÆ°á»ng đại há»c trên chiến khu.
Thứ tÆ° là động viên, khuyến khÃch các em há»c sinh Ä‘i há»c trong những hoà n cảnh rất khó khăn; lúc đầu cố nhiên Pháp chÆ°a có máy bay oanh tạc nhÆ° Mỹ nên còn dá»…, sau dần nó cÅ©ng có. Äến kháng chiến chống Mỹ thì rất gian khổ, các em há»c sinh Ä‘i há»c phải Ä‘á»™i mÅ© rÆ¡m, há»c dÆ°á»›i hầm, thiếu thốn đủ thứ nhÆ°ng vẫn tổ chức cho các thầy cô giáo dạy tốt và há»c sinh há»c tốt, há»c giá»i.
Hoà n thà nh các công việc nà y trong những hoà n cảnh khó khăn lạ lùng của các cuá»™c kháng chiến chứng tỠông là ngÆ°á»i có má»™t ý thức trách nhiệm, lÆ°Æ¡ng tâm nhà nghá» cá»±c kỳ đẹp đẽ".
Và i nét vỠcố Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên
Cố Bá»™ trưởng Nguyá»…n Văn Huyên sinh năm 1905. Ông Ä‘á»— cá» nhân Văn chÆ°Æ¡ng kiêm cá» nhân Luáºt tại Äại há»c Sorbonne năm 1931. Trong thá»i gian là m bằng Tiến sÄ© ở Pháp ông dạy há»c tại TrÆ°á»ng Ngôn ngữ Äông phÆ°Æ¡ng.
Ngà y 17/2/1934, ông trở thà nh ngÆ°á»i Việt Nam đầu tiên bảo vệ xuất sắc luáºn án tiến sÄ© văn khoa tại Äại há»c Sorbonne, Paris. Luáºn án chÃnh là "Hát đối của nam nữ thanh niên ở Việt Nam" và luáºn án phụ là "Nháºp môn nghiên cứu nhà sà n ở Äông Nam Ã". Chủ tịch há»™i đồng chấm luáºn án, giáo sÆ° Vendryès, coi đó là “má»™t sá»± kiện đáng ghi nhá»› trong lịch sá» Sorbonneâ€.
Năm 1935 ông vá» nÆ°á»›c là m giáo sÆ° trÆ°á»ng Bưởi (trÆ°á»ng Bảo há»™) Ban Tú tà i bản xứ, cùng dạy há»c vá»›i ngÆ°á»i bạn thân thiết là giáo sÆ° Nguyá»…n Mạnh TÆ°á»ng.
Năm 1938 sau thá»i Phan Bá»™i Châu và Äông Kinh NghÄ©a Thục, ông từ bá» nhiệm vụ dạy Sá» - Äịa Pháp cho lá»›p trẻ Việt Nam và chuyển sang TrÆ°á»ng Viá»…n Äông Bác cổ.
Năm 1938, ông giúp thà nh láºp bá»™ môn lịch sá» văn minh Việt Nam tại trÆ°á»ng Äại há»c Luáºt Hà Ná»™i.
Ông được Quốc há»™i cá» giữ chức Bá»™ trưởng Giáo dục và o phiên há»p tháng 11/1946 và giữ trá»ng trách nà y trong 29 năm cho đến khi mất và o tháng 10/1975. Äược giải thưởng Hồ Chà Minh, huân chÆ°Æ¡ng Ä‘á»™c láºp hạng nhất, tên ông được đặt cho phố chạy ngang Bảo tà ng Dân tá»™c há»c Việt Nam nÆ¡i con út Nguyá»…n Văn Huy từng là m giám đốc.
Theo Tùng Anh
VietnamNet
(Tổng hợp từ "Nguyễn Văn Huyên - Một tấm gương đáng quý và cao đẹp" và "Tiếp bước chân cha - Hồi ký vỠGiáo sư Nguyễn Văn Huyên
Cái tát 'trá»i giáng' của ông Bá»™ trưởng
>> Ná»—i lòng của 'ông nghè Tây há»c' là m Bá»™ trưởng Giáo dục
Trong lúc há»ng súng của địch cách nÆ¡i ẩn nấp có và i mét, ông Bá»™ trưởng đã không nÆ°Æ¡ng tay giáng cho cáºu con trai út của mình má»™t cái tát "tháºt là đau". NhỠđó, mạng sống của hÆ¡n chục con ngÆ°á»i và thà nh quả của cách mạng bảo toà n...
Ba chà ng rể "giáo sư" của Tổng đốc tỉnh Thái Bình
Tổng đốc Vi Văn Äịnh thuá»™c Ä‘á»i thứ 14 của há» Vi - má»™t dòng hỠđược đất nÆ°á»›c giao cho trá»ng trách "trấn ải biên cÆ°Æ¡ng" tại Lạng SÆ¡n. Trong lịch sá» giữ nÆ°á»›c, các vùng biên cÆ°Æ¡ng luôn là má»™t trong các mối quan tâm hà ng đầu của các triá»u đại phong kiến. Bởi "đấy là địa bà n trá»ng yếu, kế cáºn vá»›i quốc gia láng giá»ng và là khu vá»±c có mức 'ly tâm' rất lá»›n đối vá»›i sá»± kiểm soát của nhà nÆ°á»›c trung Æ°Æ¡ng, đó là điểm dá»… bị các thế lá»±c ngoại bang lợi dụng".
Gia đình Tổng đốc Vi Văn Äịnh trong ngà y cÆ°á»›i của con gái Vi Kim Ngá»c vá»›i tiến sÄ© Nguyá»…n Văn Huyên.Ảnh: TÆ° liệu
Tá»›i Ä‘á»i ông Vi Văn Äịnh, Tây không cho ông là m quan trên biên giá»›i nữa, mà điá»u ông xuống vùng xuôi. Äấy là kế "Ä‘iệu hổ ly sÆ¡n" của thá»±c dân Pháp. Tháng 8/1928, ông được thăng là m Tổng đốc vá» nháºm chức ở Thái Bình.
Ông Tổng đốc tỉnh Thái Bình có tiếng là chÃnh trá»±c, công tá»™i nghiêm minh. "Äến đâu là m quan, ông cÅ©ng lo là m già u cho địa phÆ°Æ¡ng mình cai trị, không để Tây khinh miệt". CÅ©ng đã có lần, "Cá»™ng sản" định ám sát ông, ông biết Ä‘iá»u đó. NhÆ°ng tá»›i khi súng đã lên nòng, cuá»™c ám sát bất ngá» kết thúc vá»›i đôi lá»i của "sát thủ": "Tôi được lệnh ám sát ông, nhÆ°ng sau khi đối thoại, tôi hiểu ông".
Cô dâu Vi Kim Ngá»c và chú rể Nguyá»…n Văn Huyên trong ngà y cÆ°á»›i (1936). Ảnh: TÆ° liệu
Và không chỉ "Cá»™ng sản" hiểu ông, mà cả giá»›i trà thức thượng lÆ°u Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i cÅ©ng hiểu và tìm đến xin nháºn ông là m... "nhạc phụ". NgÆ°á»i đầu tiên là chà ng công tÆ°á»›c Hồ Äắc Di - má»™t nhà trà thức trẻ sinh ra trong má»™t danh gia vá»ng tá»™c ở cố đô Huế, má»™t dòng há» có tá»›i năm nà ng dâu là công chúa, công nữ và số thượng thÆ°, tổng đốc khó đếm hết.
Bác sÄ© Hồ Äắc Di là ngÆ°á»i bản xứ đầu tiên và duy nhất - trÆ°á»›c năm 1945 - trong toà n Äông DÆ°Æ¡ng thuá»™c Pháp được toà n quyá»n Jean Decoux phong chức danh giáo sÆ° đại há»c. Năm 1935, bác sÄ© Hồ Äắc Di đã xin cÆ°á»›i con gái của Tổng đốc Vi Văn Äịnh là tiểu thÆ° Vi Kim Phú - lúc đó tròn 17 tuổi.
Chà ng rể thứ hai của cụ Tổng đốc là tiến sÄ© Nguyá»…n Văn Huyên, lúc đó Ä‘ang là ủy viên thÆ°á»ng trá»±c TrÆ°á»ng Viá»…n Äông Bác Cổ. Ông là ngÆ°á»i Việt Nam đầu tiên bảo vệ thà nh công luáºn án tiến sÄ© văn khoa tại Äại há»c Sorbonne của Pháp. Trở thà nh ông "Nghè Tây há»c", nhÆ°ng vị tiến sÄ© trẻ tuổi không ra là m quan, chỉ là m những nghá» "sạch sẽ" nhÆ° dạy há»c, nghiên cứu khoa há»c. Sau má»™t thá»i gian "tìm hiểu", ông xin cÆ°á»›i ngÆ°á»i chị gái của tiểu thÆ° Kim Phú là Vi Kim Ngá»c - khi đó tròn 20 tuổi. Cả hai chị em tiểu thÆ° Kim Ngá»c Ä‘á»u nổi tiếng là "sắc nÆ°á»›c hÆ°Æ¡ng trá»i" trong vùng.
Chà ng rể "giáo sÆ°" thứ ba của ông Tổng đốc là bác sÄ© Tôn Thất Tùng - ngÆ°á»i thuá»™c dòng dõi hoà ng tá»™c, giảng viên đại há»c. TÃnh đến năm 1945, ông đã công bố 63 công trình trên các tạp chà y há»c của Pháp ở Paris và ở Viá»…n Äông. Ông được nhà cầm quyá»n Pháp bổ nhiệm là m trưởng khoa ngoại TrÆ°á»ng đại há»c Y Hà Ná»™i năm 1940, khi má»›i 28 tuổi. Bốn năm sau đó, ông là m rể cụ Tổng đốc khi kết hôn vá»›i cháu gái của cụ là tiểu thÆ° Vi Nguyệt Hồ (15 tuổi).
Tá»›i năm 1942, cụ Tổng đốc từ quan. Cả ba chà ng rể của cụ Ä‘á»u từ bá» cuá»™c sống và ng son trong chế Ä‘á»™ thá»±c dân phong kiến, dẫn gia đình Ä‘i theo cách mạng lên núi rừng Việt Bắc, cùng góp sức mình cho má»™t nhà nÆ°á»›c dân chủ cá»™ng hòa má»›i.
Cái tát cứu nguy cho cách mạng
Năm 1947, gia đình của cả ba chà ng rể cụ Vi cùng tản cÆ° lên Chiêm Hóa theo yêu cầu của Cách mạng. Lúc nà y, tình hình chiến sá»± bắt đầu căng thẳng. Chiến tranh đã lan rá»™ng. ThÆ° của Äại tÆ°á»›ng Võ Nguyên Giáp gá»i "anh Huyên - Bá»™ trưởng Bá»™ Giáo dục" và "anh Di - Giám đốc Äại há»c" lÆ°u ý: "Pháp đã Ä‘i thông tất cả Ä‘Æ°á»ng lá»›n. Sau đó, chúng sẽ cho bá»™ Ä‘á»™i Ä‘i các Ä‘Æ°á»ng tắt".
Má»™t trong những mục Ä‘Ãch then chốt của địch là "tiêu diệt phá hủy cÆ¡ quan" và "hại sức cán bá»™". Do đó, chúng ra sức tiến hà nh các cuá»™c cà n quét để lùng bắt hoặc sát hại các nhân váºt chủ chốt nhằm là m thui chá»™t thà nh quả của cách mạng.
Gia đình ba giáo sÆ°: Nguyá»…n Văn Huyên, Hồ Äắc Di và Tôn Thất Tùng trong kháng chiến (1948). Ảnh: tÆ° liệu
Trong má»™t lần địch "cà n quét" tại Tuyên Quang dữ quá, cả ba vị "giáo sÆ°" Nguyá»…n Văn Huyên - Hồ Äắc Di - Tôn Thất Tùng và gia đình Ä‘á»u nằm trong tầm nguy hiểm và cùng nấp tại má»™t chá»—! Nhá» tuổi nhất trong đó là bé Huy - má»›i hÆ¡n 2 tuổi - con trai út của Bá»™ trưởng Huyên.
Äịch nhảy dù và ráo riết sục sạo dấu vết của các "cán bá»™ cốt cán". Sá»± sống của hÆ¡n chục con ngÆ°á»i trong ba gia đình trà thức "rÆ°á»ng cá»™t" treo ngược trên sợi tóc khi há»ng súng của địch chỉ cách chá»— má»i ngÆ°á»i nấp có ... "mÆ°Æ¡i mÆ°á»i lăm mét".
Tình thế trở nên vô cùng hiểm nghèo. Và trong khoảng khắc, sợi tóc mong manh "treo" hÆ¡n chục sinh mệnh đó suýt nữa "đứt phá»±t" khi tiếng khóc của bé Huy chợt ré lên... Chừng đó con ngÆ°á»i nÃn lặng kinh hãi...
Bá»—ng, "má»™t cái tát tháºt Ä‘au" giáng thẳng và o khuôn mặt Ä‘ang mếu máo nÆ°á»›c mắt của cáºu con trai út Bá»™ trưởng Huyên. Bất thần trÆ°á»›c cái tát không nÆ°Æ¡ng tay của bố, cáºu bé Huy bá»—ng ... "nÃn thinh"...
Trong gang tấc, địch đã không phát hiện ra nÆ¡i ẩn nấp và cả ba gia đình trở thoát chết. "Äấy cÅ©ng là lần duy nhất 'cụ' sá» dụng bạo lá»±c vá»›i trẻ em. NhÆ°ng, cái bạo lá»±c đó là cần thiết".
Và , quan trá»ng hÆ¡n tất thảy, chÃnh nhá» cái tát "hạ thủ không nÆ°Æ¡ng tình" đó của Bá»™ trưởng Huyên, đất nÆ°á»›c đã tránh được tổn thất nặng ná»... Bởi, nếu nhÆ° cả ba vị lãnh đạo đầu ngà nh đó Ä‘á»u rÆ¡i và o tay địch, thì có lẽ những thà nh quả cách mạng khó có thể được nguyên vẹn nhÆ° ngà y hôm nay...
Äã 60 năm trôi qua kể từ ngà y nháºn cái tát "trá»i giáng", ngÆ°á»i con trai út của Bá»™ trưởng Huyên vẫn chÆ°a hết ngạc nhiên là : tại sao trong lúc đó, mình lại không khóc to hÆ¡n...?
Ông Bá»™ trưởng 30 năm 'chÆ°a và o Äảng'
Có há»c vấn uyên thâm đỉnh cao Việt Nam đầu thế ká»· XX, lại giữ chức vụ then chốt trong ChÃnh phủ Việt Nam Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i, suốt gần 30 năm tại nhiệm, ông Bá»™ trưởng "chÆ°a và o Äảng" vẫn cống hiến tà i năng và tâm sức của mình cho ngà nh giáo dục tá»›i táºn khi trút hÆ¡i thở cuối cùng.
>> Ná»—i lòng của "ông Nghè Tây há»c" là m Bá»™ trưởng Bá»™ giáo dục
>> Cái tát trá»i giáng của ông Bá»™ trưởng
"Bộ trưởng chỉ có hai bắp ngô thôi!"
Năm 1950, quân Pháp đổ bá»™ đánh chiếm các tỉnh tả ngạn sông Hồng. Lúc nà y, Giáo sÆ° Hoà ng NhÆ° Mai Ä‘ang là Hiệu trưởng TrÆ°á»ng Phan Thanh ở Thái Bình. Sau đó, ông lên là m việc ở Văn phòng Bá»™ Quốc gia Giáo dục (tức Bá»™ Giáo dục hiện nay) tại phòng III - phòng phụ trách các vấn Ä‘á» chuyên môn. NhỠđó, ông lại có dịp gặp lại và là m việc vá»›i thầy cÅ© của mình khi đó là Bá»™ trưởng Nguyá»…n Văn Huyên.
Bá»™ trưởng Nguyá»…n Văn Huyên (thứ hai, từ trái sang) trong phái Ä‘oà n ChÃnh phủ Việt Nam Ä‘Ã m phán tại Fontainebleau (Pháp) năm 1946. Ảnh: TÆ° liệu
Ông trưởng phòng của GS. Mai vốn là má»™t nhà giáo lâu năm, rất coi trá»ng tôn ti, tráºt tá»±. Do váºy, không Ãt lần ông bất bình mà nói vá»›i giáo sÆ° Mai rằng: "Ông N. tá»± cho phép mình có những thái Ä‘á»™, cá» chỉ quá tá»± do trÆ°á»›c mặt Bá»™ trưởng". Còn GS. Mai lại quan sát thấy: "chÃnh Bá»™ trưởng Nguyá»…n Văn Huyên thì lại xem là rất bình thÆ°á»ng, tá»± nhiên, chẳng để ý gì cả".
Và o má»™t buổi trÆ°a theo chân Bá»™ trưởng Ä‘i công tác từ Phú Thá» sang Tuyên Quang, Bá»™ trưởng bảo vá»›i GS Mai: "Ta đến dÆ°á»›i bóng cây kia, ăn trÆ°a, nghỉ má»™t lát rồi Ä‘i tiếp". GS. Mai Ä‘Æ°a nắm cÆ¡m vắt của mình ra, rồi dùng dao cắt từng miếng nhá», đặt lên tá» giấy: "Má»i Bá»™ trưởng dùng cÆ¡m vá»›i tôi".
Bộ trưởng Huyên vui vẻ đáp lại: "Ông cứ ăn tự nhiên, tôi cũng có mang theo thức ăn đây". Nói đoạn, ông Bộ trưởng rút ra từ trong ba lô ra hai ... bắp ngô luộc!
Bữa ăn trÆ°a đó khiến cho GS. Mai không khá»i "ngạc nhiên" rồi "kÃnh phục". Ông Mai tá»± nhủ: "Nhà trà thức nà y ở Pháp nhiá»u năm, vá» nÆ°á»›c là m công chức ngạch cao mà sao thÃch nghi vá»›i kháng chiến dá»… dà ng thoải mái nhÆ° váºy!".
Khi kể vá» bữa trÆ°a đó vá»›i các đồng sá»± trong Bá»™, ông Mai "chêm" và o má»™t câu nói vui: "Bá»™ trưởng không thể quan liêu hách dịch vá»›i tôi được, vì tôi còn sang trá»ng hÆ¡n Bá»™ trưởng, tôi còn có nắm cÆ¡m, Bá»™ trưởng chỉ có hai bắp ngô thôi!".
Là m Bá»™ trưởng 30 năm, nhÆ°ng "chÆ°a và o Äảng"
"Thế nà o là Äảng Ä‘oà n? Äã có Bá»™ trưởng, Thứ trưởng tại sao lại cần có Äảng Ä‘oà n? Äảng Ä‘oà n bao gồm tất cả các Thứ trưởng là Äảng viên, thêm 1 hay 2 thà nh viên khác phụ trách các Vụ quan trá»ng. Thế thì Äảng Ä‘oà n bà n những việc gì? Tại sao tôi là Bá»™ trưởng mà lại không được biết những gì Äảng Ä‘oà n bà n và quyết định...?" - TrÆ°á»›c những câu há»i dồn dáºp của Bá»™ trưởng Huyên, ông DÆ°Æ¡ng Xuân Nghiêm - khi đó là Vụ phó Vụ Tổ chức cán bá»™ của Bá»™ - đã lặng cả ngÆ°á»i.
Bá»™ trưởng Nguyá»…n Văn Huyên thay mặt ChÃnh phủ Việt Nam Dân chủ Cá»™ng hòa dá»± Quốc khánh Mông Cổ năm 1971. Ảnh: TÆ° liệu
Khi giữ chức Tổng Giám đốc Äại há»c vụ, tiến sÄ© Nguyá»…n Văn Huyên còn rất trẻ, má»›i có 37 tuổi. Má»™t năm sau, ông được ChÃnh phủ giao giữ chức Bá»™ trưởng Bá»™ Quốc gia Giáo dục (nay là Bá»™ Giáo dục). Vá»›i sá»± hăng hái của tuổi trẻ, sá»± nhiệt tình và tà i năng của má»™t trà thức có tÆ° tưởng má»›i, vị lãnh đạo trẻ tuổi đó đã dẫn đắt phong trà o bình dân há»c vụ ngà y cà ng phát triển. TrÆ°á»›c tác phong là m việc của ông Bá»™ trưởng năng nổ đó, Bác Hồ rất hà i lòng và đã có lần nêu tên ông nhÆ° má»™t tấm gÆ°Æ¡ng cho má»i ngÆ°á»i noi theo.
Dẫu váºy, cái tiếng chÆ°a phải là đảng viên của ông Bá»™ trưởng cÅ©ng không tránh khá»i lá»i "ì xèo" rằng: phải là đảng viên vá»›i có thể lãnh đạo được quần chúng. Nghe được những Ä‘iá»u nà y, ông đã rất trăn trở và đi đến quyết định... xin thôi giữ chức vụ Bá»™ trưởng Bá»™ Giáo dục. Lý do của ông là vì ... chÆ°a phải là đảng viên nên có thể gặp khó khăn trong công tác chỉ đạo ngà nh, nên xin để ngÆ°á»i khác giữ chức vụ quan trá»ng nà y!
Biết chuyện, ngay láºp tức, Bác Hồ đến gặp trá»±c tiếp Bá»™ trưởng Huyên và ôn tồn nói: "Chú đã là m việc rất tốt, Ä‘iá»u đó chứng tá» không phải cứ phải là đảng viên thì má»›i là m việc hiệu quả. Vấn Ä‘á» cốt yếu là có tÆ° tưởng yêu nÆ°á»›c thÆ°Æ¡ng dân, có phÆ°Æ¡ng pháp là m việc đúng, nhiệt tình và công tác tÃch cá»±c thì sẽ hoà n thà nh tốt nhiệm vụ. Chú có đủ những yếu tố đó, vì váºy Bác khuyên chú cứ tiếp tục giữ trá»ng trách mà ChÃnh phủ giao. Äây cÅ©ng là chú là m việc vì dân vì nÆ°á»›c".
Tá»›i năm 1960, chi bá»™ văn phòng Bá»™ Giáo dục nhất trà giá»›i thiệu và kết nạp ông Nguyá»…n Văn Huyên và o Äảng. Äá» nghị kết nạp đã được Äảng uá»· cÆ¡ quan Bá»™ giáo dục và Äảng uá»· Văn phòng Trung Æ°Æ¡ng đồng ý. NhÆ°ng khi thông qua Ban Bà thÆ° thì chÃnh Bác Hồ đã góp ý: "Äể chú Huyên ngoà i Äảng sẽ có lợi hÆ¡n là trong Äảngâ€. à kiến của Bác má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u hiểu và nhất trÃ, vì váºy việc kết nạp ông Huyên đã không tiến hà nh. Và theo chỉ thị của Trung Æ°Æ¡ng, nhất thiết trong má»i quan hệ vá»›i Bá»™ trưởng Nguyá»…n Văn Huyên, Äảng Ä‘oà n và Äảng ủy Bá»™ giáo dục phải nhìn nháºn ông nhÆ° "má»™t đảng viên chÆ°a và o Äảng".
Và , suốt gần 30 năm tại nhiệm, ông Bá»™ trưởng "chÆ°a và o Äảng" đó vẫn cống hiến tà i năng và tâm sức của mình cho ngà nh giáo dục tá»›i táºn khi trút hÆ¡i thở cuối cùng... Má»™t Bá»™ trưởng "bác há»c uyên thâm" nhÆ° váºy, nhÆ°ng tiếc thay, ông đã không bao giá» trả lá»i được câu há»i của ông Hoà ng Xuân Hãn: “Khi nà o anh nghỉ hÆ°u? Bao giá» nối lại công tác khảo cứu?â€...
nhÆ°ng tiếc thay, ông đã không bao giá» trả lá»i được câu há»i của ông Hoà ng Xuân Hãn: “Khi nà o anh nghỉ hÆ°u? Bao giá» nối lại công tác khảo cứu?â€...
Theo Tùng Anh
VietnamNet
(Tổng hợp từ "Nguyễn Văn Huyên - Một tấm gương đáng quý và cao đẹp" và "Tiếp bước chân cha - Hồi ký vỠGiáo sư Nguyễn Văn Huyên")
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: