|
|
20-09-2008, 12:26 AM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản kỷ thực lục Q6
Nhà Háºu Lê. Nhà Mạc (1533 - 1572)
1a]
K ỷ N h à L ê
Phụ: Há» Mạc (Äăng Doanh 8 năm, Phúc Hải 6 năm, Phúc Nguyên 2 năm)
Trang Tông Dụ Hoà ng Äế
Tên húy là Ninh, lại húy là Huyến, ở ngôi 16 năm, thá» 34 tuổi. Vua gặp váºn gian truân phải Ä‘i lánh nạn, nhỠđược bá» tôi cÅ© tôn láºp, bên ngoà i liên kết vá»›i nÆ°á»›c láng giá»ng, bên trong dùng được các tÆ°á»›ng giá»i, cho nên má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u vui lòng gắng sức, ná»n móng trung hÆ°ng bắt đầu từ đấy.
Vua là con của Chiêu Tông2386 , cháu xa Ä‘á»i của Thánh Tông, mẹ là Phạm thị, tên húy là Ngá»c Quỳnh, ngÆ°á»i sách Cao TrÄ©, huyện Thụy Nguyên2387 . Khi Äăng Dung cÆ°á»›p ngôi, tiếm hiệu, vua tránh vá» Thanh Hóa. Thái sÆ° HÆ°ng quốc công Nguyá»…n Kim sai ngÆ°á»i dò tìm, đón vua sang nÆ°á»›c Ai Lao tôn láºp.
Quý Tỵ, [Nguyên Hòa] năm thứ 1 [1533], (Mạc Äại ChÃnh năm thứ 4; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 12). Mùa xuân, tháng giêng, vua lên ngôi ở Ai [1b] Lao, đặt niên hiệu là Nguyên Hòa, tôn Äại tÆ°á»›ng quân Nguyá»…n Kim là Thượng phụ thái sÆ° HÆ°ng quốc công, chưởng ná»™i ngoại sá»±, lấy trung nhân Äinh Công2388 là m Thiếu Úy Hùng Quốc Công, còn lại, ngÆ°á»i nà o cÅ©ng được phong thưởng để hỠđồng lòng khuông phù. Lại liên kết vá»›i vua Ai Lao Xạ Äẩu, nhá» há» giúp binh khÃ, lÆ°Æ¡ng thá»±c để mÆ°u việc đánh lấy lại nÆ°á»›c.
Vua sai Trịnh Duy Liêu sang nhà Minh tâu rằng vì Mạc Äăng Dung tiếm loạn, chiếm giữ kinh thà nh, ngăn trở Ä‘Æ°á»ng Ä‘i nên bá» lâu việc tiến cống2389 .
Giáp Ngá», [Nguyên Hoà ] năm thứ 2 [1534] , (Mạc Äại ChÃnh năm thứ 5 Minh Gia TÄ©nh năm thứ 13). Nhà Minh nghe tin Mạc Äăng Dung cÆ°á»›p ngôi, đặt quan lại nguỵ, chiếm giữ Kinh thà nh, ngăn trở Ä‘Æ°á»ng tiến cống, tá»± tiện là m bà i Äại cáo, tiá»m xÆ°ng là thượng hoà ng, tá»™i trạng đã rõ, bèn sai Hà m Ninh hầu Cừu Loan là m tổng đốc quân vụ, Binh bá»™ thượng [2a] thÆ° Mao Bá Ôn là m tham tán quân vụ, Ä‘em quân sang há»i đánh2390 .
Ất Mùi, [Nguyên Hoà ] năm thứ 3 [1535] , (Mạc Äại ChÃnh năm thứ 6; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 14). Nhà Mạc mở khoa thi Há»™i, lấy bá»n Nguyá»…n Bỉnh Khiêm, Bùi Khắc Äốc, Nguyá»…n Thừa HÆ°u Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Nguyá»…n Di Lượng 7 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Trùng Quang 22 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
BÃnh Thân, [Nguyên Hoà ] năm thứ 4 [1536] , (Mạc Äại ChÃnh năm thứ 7 - Minh Gia TÄ©nh năm thứ 15). Vua sai Trịnh Viên sang nhà Minh trình bà y việc há» Mạc cÆ°á»›p ngôi giết vua, và vua phải xiêu giạt và o Thanh Hoa2391 .
Há» Mạc sai Äông quân đô đốc phủ tả đô đốc Khiêm quáºn công Mạc Äình Khoa trùng tu Quốc tá» giám.
Äinh Dáºu, [Nguyên Hoà ] năm thứ 5 [1537] ; (Mạc Äại ChÃnh năm thứ 8; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 16). Mùa xuân, tháng giêng, há» Mạc thăm nhà Thái há»c.
[2b] Mùa hạ, tháng 4, gió to, gãy cây, tốc nhà , nÆ°á»›c biển dâng trà n, là m chết nhiá»u ngÆ°á»i và súc váºt.
Tây An hầu Lê Phi Thừa của hỠMạc khởi quân cướp lấy của cải của ba ty rồi thu quân chạy và o nước Ai Lao đầu hà ng vua.
Há» Mạc phong cho con là bá»n Kinh Äiển là m vÆ°Æ¡ng, ngoà i ra Ä‘á»u theo thứ tá»± báºc mà được nháºn phong.
Máºu Tuất, [Nguyên Hoà ] năm thứ 6 [1538] , (Mạc Äại ChÃnh năm thứ 9; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 17). Mùa xuân, há» Mạc mở khoa thi Há»™i, cho bá»n Giáp Hải, Trần Toại, Hoà ng Sầm Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Phan Cảo 8 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Hoà ng Thuyên 25 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
HỠMạc tuyển hoà ng dinh.
Há» Mạc sai Nguyá»…n Văn Thái sang nhà Minh dâng biểu xin hà ng và xin phân xá»2392 .
Ká»· Hợi, [Nguyên Hoà ] năm thứ 7 [1539] , (Mạc Äại ChÃnh năm thứ 10; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 18). Vua phong đại tÆ°á»›ng quân Trịnh Kiểm là m Dá»±c [3a] quáºn công, (ngÆ°á»i là ng Sóc SÆ¡n, huyện VÄ©nh Phúc2393 ), Trịnh Công Năng là m Tuyên quáºn công, Lại Thế Vinh2394 là m Hoà quáºn công. Bá»n Hiệp quáºn công, TÆ°á»ng quáºn công, Từ quáºn công, Trấn quáºn công, Tây quáºn công, DÆ°Æ¡ng quáºn công, Thuỵ quáºn công, Nghi quáºn công Ä‘á»u được ban ấn coi quân, sai Ä‘em quân bản bá»™ tiến đánh các nÆ¡i để lo lấy lại Tây Kinh, khà thế quân sÄ© mạnh thêm. Sau tiến đánh huyện Lôi DÆ°Æ¡ng, quân Mạc phần nhiá»u bị thua, rồi Ä‘em quân vá».
Äại hạn.
Mùa đông, tháng 10, động đất.
Canh Tý, [Nguyên Hoà ] năm thứ 8 [1540] , (Mạc Äại ChÃnh năm thứ 11; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 19). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y 15, Mạc Äăng Doanh chết. Con trưởng là Phúc Hải lên ngôi, lấy năm sau là m Quảng Hoà năm thứ 1.
Mùa đông, tháng 11, Mạc Äăng Dung cùng vá»›i cháu là Văn Minh và bá» tôi là bá»n Nguyá»…n NhÆ° Quế, Äá»— Chế Khanh, Äặng Văn Tri, Lê Thuyên, Nguyá»…n Tổng, Tô Văn Tốc, Nguyá»…n Kinh Tế, DÆ°Æ¡ng Duy
Nhất, Bùi [3b] Trà VÄ©nh, qua Trấn Nam Quan, má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u cầm thÆ°á»›c, buá»™c dây ở cổ2395 , Ä‘i chân không đến phủ phục trÆ°á»›c mạc phủ của quân Minh2396 quỳ gối, cúi đầu dâng tá» biểu đầu hà ng, ná»™p hết sổ sách vỠđất Ä‘ai, quân dân và quan chức cả nÆ°á»›c để chá» phân xá», dâng các Ä‘á»™ng Tê Phù, Kim Lặc, Cổ Sâm, Liá»…u Cát, An LÆ°Æ¡ng2397 , La Phù của châu VÄ©nh An trấn Yên Quảng, xin cho ná»™i thuá»™c và o Khâm Châu. Lại xin ban chÃnh sóc, cho ấn chÆ°Æ¡ng, để kÃnh cẩn coi giữ việc nÆ°á»›c và chá» lệnh thay đổi hay quyết định khác. Lại sai bá»n Văn Minh và Nguyá»…n Văn Thái, Hứa Tam Tỉnh mang biểu đầu hà ng sang Yên Kinh.
Thái sÆ° HÆ°ng quốc công Nguyá»…n Kim Ä‘em quân vỠđánh Nghệ An, hà o kiệt phần nhiá»u theo vá», thanh thế rất lừng lẫy, đến đâu là gần xa Ä‘á»u hà ng phục.
Tân Sá»u, [Nguyên Hoà ] năm thứ 9 [1541] . (Mạc Quảng Hoà năm thứ 1; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 20). Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho bá»n Nguyá»…n Kỳ, Phạm [4a] Công Sâm, Nguyá»…n Thế Lá»™c Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Ngô Quang 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Phạm Nguyên 23 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Bấy giá», Tây An hầu Lê Phi Thừa có ý bất bình, thÆ°á»ng nói ra những lá»i phẫn uất, cà ng ngà y cà ng kiêu căng; ngang ngược. Thái sÆ° Nguyá»…n Kim sai ngÆ°á»i bóp cổ chết. TrÆ°á»›c kia, Phi Thừa xuất thân là xá nhân, thá» Mạc Äăng Dung, được Äăng Dung khen ngợi, cho cai quản quân dân bảy huyện thuá»™c đạo ấy2398 . Äến năm Äại ChÃnh, Thừa quy thuáºn triá»u đình, vua vẫn cho giữ chức cÅ©. Äến đây lại oán háºn, kiêu căng bạo ngược nên bị giết.
Tháng 8, ngà y 22, Mạc Äăng Dung chết.
Tháng 10, ngà y 20, bá»n Mao Bá Ôn nhà Minh kÃnh dâng bản tâu vá» Yên Kinh nói rằng: Mạc Äăng Dung tá»± trói mình đầu hà ng ở cá»a ải, xin kÃnh theo chÃnh sóc2399 , xoá bá» tiếm hiệu, trả lại đất bốn Ä‘á»™ng đã chiếm, [4b] xin ná»™i thuá»™c xÆ°ng thần, xin hà ng năm ban lịch Äại Thống2400 và bù đủ lá»… váºt tiến cống hà ng năm, cúi mình cung kÃnh thuáºn phục. Nếu nhÆ° coi Äăng Dung là kẻ có tá»™i đầu hà ng, chÆ°a kể khinh xuất trao cho chức tÆ°á»›c, đất Ä‘ai, thì cháu của y là Mạc Phúc Hải nay Ä‘ang đợi mệnh, nếu được Ä‘á»™i Æ¡n khoan thứ, cÅ©ng có thể cho là m các chức khác nhÆ° đô há»™, tổng quản theo nhÆ° lệ cÅ© của nhà Hán, nhà ÄÆ°á»ng2401 , hà ng năm quan Bố chÃnh ty Quảng Tây ban cấp lịch Äại Thống, cho y đến Trấn Nam Quan kÃnh nháºn, những lá»… váºt tiến cống các năm trÆ°á»›c còn thiếu, thì tra xét bắt bù đủ, từ năm sau chiếu sổ ná»™p dần. Còn nhÆ° Lê Ninh tuy tá»± xÆ°ng là con cháu há» Lê, nhÆ°ng cứ theo các ty tra xét, thì ngá»n ngà nh tung tÃch khó biết rõ rà ng. Trịnh Duy Liêu trÆ°á»›c có lén lút tá»›i các đồng trại ở châu Thạch Lâm nÆ°á»›c ta, sát vùng thổ quan Quảng Tây, nhÆ°ng mặt mÅ©i Lê Ninh ra sao cÅ©ng không được biết, cho nên khi thì gá»i là [5a] Lê Ninh, khi thì gá»i là Lê Hiến, lúc thì gá»i là Quang Hoà , có lúc lại bảo là há» Trịnh trá xÆ°ng. Còn Trịnh Viên thì khai rằng ở Ä‘á»™ng Tất Mã Giang2402 có Lê Ninh thá»±c, nhÆ°ng lại lịch tông phái không biết được rõ; những Ä‘iá»u trình bà y vá» tuổi tác, nét mặt, lại khác vá»›i lá»i khai cÅ© của Trịnh Duy Liêu, Ä‘á»u khó dá»±a và o đó mà nghe được. Hãy cho Ninh ở lại Tất Mã Giang, những vùng đã lấy được Ä‘á»u thuá»™c quyá»n y quản thúc, có thể bà n trao chức tÆ°á»›c, cho thá»±c thuá»™c vá» Vân Nam. Nếu không phải là con cháu nhà Lê thì thôi không bà n nữa. Còn Trịnh Duy Liêu thì cho sở thuá»™c Quảng Äông tuỳ nghi sắp xếp, cấp cho ruá»™ng đất, nhà ở, đừng để y phải bÆ¡ vÆ¡. Xá» phân nhÆ° váºy, ngõ hầu má»›i được chu tất. Vua Minh bèn phong cho Mạc Äăng
Dung là m An Nam Äô thống sứ ty đô thống sứ, ban ấn bạc và cho thế táºp2403 . Còn đất 13 lá»™2404 [5b] thì cứ chiếu theo tên đất cÅ©, má»—i lá»™ Ä‘á»u đặt ty Tuyên phủ, đặt các chức tuyên phủ đồng tri, phó sứ, thiêm sá»± má»—i chức 1 viên, Ä‘á»u thuá»™c quản hạt của đô thống sứ sai khiến mà triá»u cống. Lá»… cống lên vua và Äông cung thì theo lệ cÅ©.
Nhâm Dần, [Nguyên Hoà ] năm thứ 10 [1542] , (Mạc Quảng Hoà năm thứ 2; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 21). Vua lấy Thuỵ quáºn công Hà Thá» TÆ°á»ng là m Ngá»± doanh Ä‘á» thống ngá»± giá để mÆ°u việc tiến đánh, sai Thái sÆ° HÆ°ng quốc công Nguyá»…n Kim thống đốc tÆ°á»›ng sÄ© các dinh Ä‘i trÆ°á»›c, tiến đánh các nÆ¡i ở Thanh Hoa, Nghệ An. TÆ°á»›ng lÄ©nh cÅ© và hà o kiệt hai trấn nà y phần nhiá»u theo vá», thế quân cà ng thêm mạnh (Thá» TÆ°á»ng ngÆ°á»i xã Cổ LÅ©ng, huyện Cẩm Thuá»·2405 ).
Tháng 2, ngà y mồng 8, Mạc Phúc Hải phong tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng cho các em là bá»n KÃnh Äiển và các con.
Bấy giá», quan quân giao chiến vá»›i tÆ°á»›ng Mạc, cầm cá»± nhau đến và i tháng.
[6a] Tháng 3, ngà y 22, Mạc Phúc Hải lên Trấn Nam Quan chịu khám nghiệm và nháºn 1.000 bản lịch Äại Thống của nhà Minh ban cho. Lại lÄ©nh má»™t đạo sắc mệnh cÅ© phong Mạc Äăng Dung là m An Nam đô thống sứ ty đô thống sứ và má»™t quả ấn bạc.
Tháng 8, ngà y mồng 3, há» Mạc sai bá»n Nguyá»…n Äiển KÃnh, Nguyá»…n Công Nghi, LÆ°Æ¡ng Giản sang tạ Æ¡n nhà Minh; bá»n Nguyá»…n Chiếu Huấn, VÅ© Tuân và Tạ Äịnh Quang sang tuế cống.
Tháng 12, ngà y 15, nhà Minh phong Mạc Phúc Hải là m An Nam đô thống sứ ty đô thống sứ.
Quý Mão, [Nguyên Hoà ] năm thứ 11 [1543] , (Mạc Quảng Hoà năm thứ 3; Minh Gia Tĩnh năm thứ 22). Mạc sai sứ sang tuế cống nhà Minh. Vua Minh raệnh ban cấp cho sứ giả theo như lệnh cũ, nhưng bãi việc ban yến, giảm bớt cỗ bà n để tỠra không phải là [6b] lễ tiếp bồi thần2406 .
Vua tiến quân ra từ thà nh Tây Äô, tÆ°á»›ng Mạc là Trung Háºu hầu (không rõ tên) dẫn con em đến trÆ°á»›c quân lạy chà o ở cá»a nam thà nh Tây Äô. Ba quân sôi nổi mừng rỡ. Bấy giá», Thái sÆ° HÆ°ng quốc công Nguyá»…n Kim còn ở Ai Lao chÆ°a theo Ä‘i2407 . Vua sai Tuyên quáºn công Trịnh Công Năng mang chiếu thÆ° vá» gá»i. Kim bèn chỉnh đốn bá»™ ngÅ© lên Ä‘Æ°á»ng ngà y, bái yết vua ở hà nh tại sông NghÄ©a Lá»™2408 . Vua cả mừng, gia thăng Kim là m thái tể, sai là m đô tÆ°á»›ng, tiết chế tÆ°á»›ng sÄ© các dinh, chia Ä‘Æ°á»ng cùng tiến, bình định vùng tây nam, đánh là thắng.
Tuyên quáºn công Trịnh Công Năng nổi quân là m phản, chiếm giữ đầu nguồn Quảng Bình2409 , dá»±ng đất đặt doanh trại. Vua sai Dá»±c quáºn công Trịnh Kiểm Ä‘i đánh, giết được Năng.
[7a] Giáp Thìn, [Nguyên Hoà ] năm thứ 12 [1544] , (Mạc Quảng Hoà năm thứ 4 - Minh Gia TÄ©nh năm thứ 23). Mùa xuân, há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho bá»n VÅ© KÃnh 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Hữu Dục 14 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Ất Tỵ, [Nguyên Hoà ] năm thứ 13 [1545] , (Mạc Quảng Hoà năm thứ 5; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 24). Tháng 4, vua lấy Thiếu uý Hùng quốc công Äinh Công là m thái uý, sai coi giữ ngá»± dinh. Vua thân hà nh Ä‘em các tÆ°á»›ng Ä‘i đánh miá»n SÆ¡n Nam, đến huyện Yên Mô đóng dinh.
Tháng 5, ngà y 20, hà ng tÆ°á»›ng Mạc là Trung Háºu hầu ngầm chứa hai lòng, má»i Thái tể Nguyá»…n Kim đến dinh của hắn, bá» ngầm thuốc Ä‘á»™c trong quả dÆ°a dâng lên trÆ°á»›c mâm cá»—, Kim tin thá»±c ăn dÆ°a, bị trúng Ä‘á»™c, đến khi vá» thấy trong ngÆ°á»i khó chịu rồi mất, Trung Háºu hầu đêm ấy trốn Ä‘i, lại quay vá» [7b] vá»›i há» Mạc2410 . TrÆ°á»›c kia, Trung Háºu hầu xuất thân là hoạn quan, trải thá» Mạc Äăng Dung, là m quan đến chức chưởng bá»™, nghe tin vua nổi quân khôi phục bá» cõi, liá»n bà n mÆ°u vá»›i há» Mạc dùng kế trá hà ng, thÆ°á»ng muốn hại vua.
Việc đó không thà nh, má»›i bá» ngầm thuốc Ä‘á»™c để hại Thái tể Kim, Kim không để ý, bị trúng Ä‘á»™c. Vua xuống chiếu truy tặng Kim là m Huân TÄ©nh công, thuỵ là Trung Hiến, sai ngÆ°á»i rÆ°á»›c vá» Bái Trang2411 , huyện Tống SÆ¡n để háºu táng. Phong con trưởng của Kim là Uông là m Lãng quáºn công, con thứ là Hoà ng là m Hạ Khê hầu, sai Ä‘em quân Ä‘i đánh giặc.
Tháng 8, vua sai Dá»±c quáºn công Trịnh Kiểm là m đô tÆ°á»›ng tiết chế các dinh quân thuá»· bá»™ các xứ kiêm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»±, Thái sÆ° Lượng quốc công. Má»i binh quyá»n ngoà i khổn, công việc trong nÆ°á»›c, trù tÃnh mÆ°u lược, phong tÆ°á»›c bổ quan xa gần Ä‘á»u được [8a] tuỳ mình quyết định, rồi sau má»›i tâu vua. Lượng quốc công cà ng dốc lòng trung trinh, má»i việc Ä‘á»u quyết Ä‘oán rõ rà ng, công việc Ä‘á»u đâu ra đấy cả.
BÃnh Ngá», [Nguyên Hoà ] năm thứ 14 [1546] , (Mạc Quảng Hoà năm thứ 6; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 25). Vua láºp hà nh Ä‘iện ở sách Vạn Lai2412 . Má»—i khi có đánh dẹp, Ä‘á»u giao cả cho Thái sÆ° Lượng quốc công thống lÄ©nh, đánh đâu được đấy. Do váºy, hà o kiệt các châu Hoan, Diá»…n, Ô, Quảng2413 Ä‘ua nhau tá»›i cá»a đình, ai nấy Ä‘á»u vui lòng gắng sức, cõi đất Ãi Châu2414 yên dần.
Tháng 5, ngà y mồng 8, Mạc Phúc Hải chết. Con trưởng là Phúc Nguyên má»›i láºp, lấy năm sau là m năm VÄ©nh Äịnh thứ 1.
Äinh Mùi, [Nguyên Hoà ] năm thứ 15 [1547] , (Mạc VÄ©nh Äịnh năm thứ 1; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 26). Mùa xuân, há» Mạc mở khoa thi Há»™i, cho bá»n DÆ°Æ¡ng [8b] Phúc TÆ°, Phạm Du, Nguyá»…n Tế Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ, bá»n Nguyá»…n KÃnh Chỉ 8 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n VÅ© Hiệu 19 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháp Báo Thiên bị đổ.
TÆ°á»›ng Mạc là Tứ DÆ°Æ¡ng hầu Phạm Tá» Nghi2415 mÆ°u láºp ngÆ°á»i há» Mạc là Hoằng VÆ°Æ¡ng ChÃnh Trung2416 là m chúa, không xong, bèn nổi loạn, bức dá»i ChÃnh Trung vá» xã Hoa DÆ°Æ¡ng2417 , huyện Ngá»± Thiên. Há» Mạc sai Khiêm VÆ°Æ¡ng KÃnh Äiển2418 cùng bá»n Tây quáºn công Nguyá»…n KÃnh Ä‘em quân Ä‘i bắt, bị Tá» Nghi đánh bại. Sau Tá» Nghi nhiá»u lần đánh không được, má»›i ép ChÃnh Trung ra chiếm cứ vùng Yên Quảng. Dân hạt Hải DÆ°Æ¡ng bị nạn binh lá»a luôn luôn, nhiá»u ngÆ°á»i phải lÆ°u vong. Tá» Nghi lại chạy và o đất nhà Minh, thả quân Ä‘i bắt ngÆ°á»i cÆ°á»›p của Quảng Äông, Quảng Tây. NgÆ°á»i Minh không kiá»m chế nổi. (Tá» Nghi ngÆ°á»i huyện An DÆ°Æ¡ng).
[9a] Máºu Thân, [Nguyên Hoà ] năm thứ 16 [1548] , (Mạc đổi VÄ©nh Äịnh thà nh Cảnh Lịch năm thứ 1; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 27). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y 29, vua băng, Thái tá» Huyên lên ngôi, lấy năm sau là m Thuáºn Bình năm thứ 1. Dâng tôn hiệu cho Äại Hà nh Hoà ng Äế là Trang Tông.
Há» Mạc phong Phạm Quỳnh là m Vinh quáºn công, và con là Dao là m Phú xuyên hầu. (Quỳnh ngÆ°á»i xã Thịnh Liệt2419 , huyện Thanh Trì).
Há» Mạc sai bá»n Lê Tiên Quý sang tuế cống nhà Minh.
Trung Tông Hoà ng Äế
(Tên húy là Huyên, là con trưởng của Trang Tông, ở ngôi 8 năm, thỠ22 tuổi)
Phụ: HỠMạc (Phúc Nguyễn 8 năm)
Vua uá»· nhiệm báºc trung thần mÆ°u lược, đánh giết kẻ tiếm hiệu cÆ°á»›p ngôi, có thể gá»i là có tà i lược đế vÆ°Æ¡ng, song hưởng thá» không lâu, đất Ä‘ai của tiên vÆ°Æ¡ng chÆ°a thu phục được hết, tiếc thay!
Ká»· Dáºu, [Thuáºn Bình] năm thứ 1 [1549] , (Mạc Cảnh Lịch năm thứ 2; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 28). Há» Mạc lấy tÆ°á»›ng Äông đạo (không rõ tên) là m Thiệu quốc công, tÆ°á»›ng Bắc đạo Mạc Äình Khoa là m Gia quốc công, tÆ°á»›ng Tây đạo Nguyá»…n KÃnh là m [9b] thái uý Tây quốc công, Nguyá»…n Khải Khang là m thái uý Äoan quốc công, Ä‘á»u cho há» Mạc; tÆ°á»›ng Nam đạo Lê Bá Ly2420 là m thái tể Phụng quốc công, cùng các thần thuá»™c trên dÆ°á»›i Ä‘á»u được phong để mÆ°u giữ đất Ä‘ai bá» cõi.
Mạc Phúc Nguyên bá» chÃnh Ä‘iện ở thà nh Thăng Long, dá»i ra ở ngoại thà nh, trong cõi rối loạn.
Tháng 3, lấy Phạm Äốc là m Kinh ngô vệ chưởng vệ sá»±, phong Quảng quáºn công (Äốc ngÆ°á»i xã Thổ SÆ¡n, huyện VÄ©nh Phúc2421 ).
Canh Tuất, [Thuáºn Bình] năm thứ 2 [1550] , (Mạc Cảnh Lịch năm thứ 3; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 29). Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho bá»n Trần Văn Bảo, Trần Văn, Nguyá»…n Minh DÆ°Æ¡ng Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Lê Khâm 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Thừa HÆ°u 18 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Bấy giá» Mạc Phúc Nguyên nghe lá»i dèm pha của cha con Phạm Quỳnh, Phạm Dao2422 , cho nên tÆ°á»›ng Nam đạo, Thái tể [10a] Phụng quốc công Lê Bá Ly và con là Phổ quáºn công Lê Khắc Tháºn; văn thần là Lại bá»™ thượng thÆ° ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá», Äông các đại há»c sÄ© nháºp thị kinh diên ThÆ° quáºn công Nguyá»…n Thiến2423 và con là Nguyá»…n Quyện, Nguyá»…n Phủ, má»—i ngÆ°á»i Ä‘em hÆ¡n trăm quân bản bá»™ Ä‘i đêm trốn và o cá»a ải Thanh Hoa xin hà ng. Vua cho hà ng. Bá»n hỠđến cá»a khuyết lạy chà o. Vua cả mừng, ban thưởng và uý lạo cho.
Từ đó, hà o kiệt các nÆ¡i kéo đến hưởng ứng nhÆ° mây trá»i quần tụ, ai cÅ©ng vui lòng.
Tân Hợi, [Thuáºn Bình] năm thứ 3 [1551] , (Mạc Cảnh Lịch năm thứ 4; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 30). Há» Mạc sai bá»n Kinh Äiển đốc quân Ä‘i đánh Mạc ChÃnh Trung và Phạm Tá» Nghi ở Yên Quảng. Äuổi đánh và bắt được Tá» Nghi Ä‘Æ°a vá» Kinh sÆ° chém lấy đầu gá»i sang nÆ°á»›c Minh. NgÆ°á»i Minh không nháºn, trả lại. ChÃnh Trung chạy và o đất Minh rồi chết ở [10b] đấy. ( Bản ká»· viết: TrÆ°á»›c kia, Phạm Tá» Nghi vẫn
định láºp Hoằng VÆ°Æ¡ng ChÃnh Trung là m ngÆ°á»i nối ngôi há» Mạc, nhÆ°ng các thân vÆ°Æ¡ng trong há» và đại thần của há» Mạc lại mÆ°u láºp Phúc Nguyên. ChÃnh Trung không được láºp, má»›i cùng vá»›i Tá» Nghi nổi loạn, và cÆ°á»›p bên nÆ°á»›c Minh, ngÆ°á»i Minh bị nhiá»u tai hoạ. Äến đấy, nhà Minh trách há» Mạc là phiên thần vô lá»…, dung túng bá»n cÆ°á»›p nÆ°á»›c sang cÆ°á»›p bóc đại quốc, sẽ phải Ä‘em quân sang, há» Mạc rất sợ, liá»n ngầm sai kẻ tiểu tốt Ä‘i bắt được Tá» Nghi, chém đầu sai ngÆ°á»i Ä‘Æ°a sang nhà Minh. NhÆ°ng há»… Ä‘i tá»›i đâu là hay sinh ôn dịch ở đó, là m chết hại nhiá»u ngÆ°á»i và súc váºt, nên ngÆ°á»i Minh phải trả lại).
Thái sÆ° Lượng quốc công sai hà ng tÆ°á»›ng của há» Mạc là Lê Bá Ly cùng vá»›i bá»n VÅ© Văn Máºt2424 tiến quân sát đến Kinh sÆ°. Mạc Phúc Hải chạy vá» Kim Thà nh2425 , để Mạc KÃnh Äiển là m đô tổng soái ở lại cầm quân chống giữ.
Nhâm Tý, [Thuáºn Bình] năm thứ 4 [1552] , (Mạc Cảnh Lịch năm thứ 5; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 31). Thái sÆ° Trịnh Kiểm Ä‘em quân Ä‘i đánh dẹp miá»n tây nam. TÆ°á»›ng Tây đạo thái uý Ä‘oan quốc công của há» Mạc là Nguyá»…n Khải Khang Ä‘em quân vá» hà ng, đến Yên TrÆ°á»ng2426 [11a] vua uý lạo, ban thưởng, vẫn cho giữ chức tÆ°á»›c nhÆ° cÅ©.
Quý Sá»u, [Thuáºn Bình] năm thứ 5 [1553] , (Mạc Cảnh Lịch năm thứ 6; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 32). Vua dá»i hà nh tại đến Yên TrÆ°á»ng.
Há» Mạc mở khoa thi Há»™i, cho bá»n Nguyá»…n Lượng Thái, Hoà ng Tuân, Trần VÄ©nh Tuy Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Nguyá»…n NghÄ©a Láºp 5 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Công Tá»™c 12 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Giáp Dần, [Thuáºn Bình] năm thứ 6 [1554] , (Há» Mạc đổi niên hiệu Cảnh Lịch thà nh Quang Bảo năm thứ 1; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 33). Thái sÆ° Lượng quốc công Trịnh Kiểm dá»i hà nh dinh đến Biện Thượng2427 . Thế quân thêm mạnh, hiá»n sÄ© bốn phÆ°Æ¡ng nhiá»u ngÆ°á»i quy phụ.
Mở chế khoa2428 , chá»n kẻ sÄ©. Cho bá»n Äinh Bạt Tuy 5 ngÆ°á»i Ä‘á»— đệ nhất giáp chế khoa xuất thân2429 ; bá»n Chu Quang Trứ2430 8 ngÆ°á»i Ä‘á»— đệ nhị giáp đồng chế khoa xuất thân.
[11b] Tháng 10, ngà y mồng 1, lấy Kim ngô vệ chưởng vệ sá»± Quảng quáºn công Phạm Äốc là m thái bảo.
Ất Mão, [Thuáºn Bình] năm thứ 7 [1555] , (Mạc Quang Bảo năm thứ 2; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 34). Tháng 8, há» Mạc sai Khiêm VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Äiển Ä‘em quân và o cÆ°á»›p Thanh Hoá; lấy Thá» quáºn công (không rõ tên) tiết chế quân Nam đạo, Ä‘em hÆ¡n 100 chiếc thuyá»n là m tiên phong, tiến đến cá»a biển Thần Phù đóng dinh.
Hôm sau, KÃnh Äiển Ä‘em quân đến há»™i ở sông Äại Lại2431 , sai Thá» quáºn công đốc suất quân bản bá»™ Ä‘i trÆ°á»›c, đóng dinh ở núi Kim SÆ¡n2432 .
Thái sÆ° Lượng quốc công Trịnh Kiểm đại há»™i các tÆ°á»›ng bà n rằng: Giặc cáºy đông khinh ta, ta dùng kế mai phục đợi chúng, thế nà o cÅ©ng bắt được. Bèn sai ngÆ°á»i dặn trÆ°á»›c dân chúng hai bá» sông không được kinh Ä‘á»™ng, ai nấy cứ vững yên nhÆ° cÅ©. Lại sai [12a] trung quan là Thái uý Hùng quốc công Äình Công đốc suất bá»n hà ng tÆ°á»›ng Lê Bá Ly, Nguyá»…n Khải Khang, Nguyá»…n Thiến, Lê Khắc Tháºn cùng binh tÆ°á»›ng bản bá»™ mai phục sẵn ở phÃa nam sông, trên từ núi Yên Äịnh, dÆ°á»›i đến núi Quân Yên2433 . Thái sÆ° Trịnh Kiểm Ä‘Ãch thân đốc suất đại quân mai phục ở phÃa bắc sông, trên từ núi Bạch Thạch2434 , dÆ°á»›i đến núi Kim SÆ¡n, lại chá»n 50 con voi phục ở chân núi Kim SÆ¡n2435 . Lại sai Quảng quáºn công Phạm Äốc Ä‘em thuá»· quân và chỉ huy bá»n hà ng tÆ°á»›ng Nguyá»…n Quyện Ä‘em hÆ¡n 10 chiếc thuyá»n chiến chiếm cứ mạn thượng lÆ°u từ sông Hữu Chấp đến sông Kim Bôi2436 , Ä‘i Ä‘i lại lại là m thế á»· dốc.
Hôm sau, giá» Tỵ, thuyá»n giặc qua Kim SÆ¡n, đến chợ Ông Cung2437 . Trong chiến thuyá»n, nghe tiếng Ä‘Ã n sáo ca hát, nhÆ° và o chá»— không ngÆ°á»i. Gần trÆ°a, nghe má»™t tiếng súng nổ ở núi Quân SÆ¡n, dá»c hai bá» sông [12b] liên tiếp có bảy tiếng súng đáp lại. Thái sÆ° Trịnh Kiểm tung quân đánh lá»›n, voi ở hạ lÆ°u đã qua sông. Binh thuyá»n của bá»n Phạm Äốc, Nguyá»…n Quyện đã thuáºn dòng mà xuống. Binh tượng hai bên bá» hăng hái tranh nhau tiến lên trÆ°á»›c. Quân giặc quay ngược giáo, vứt bỠáo giáp, chiến thuyá»n, nhảy xuống sông trốn chạy. Thá» quáºn công tá»± liệu không thể thoát được, nhảy xuống sông trốn, bị Triá»u quáºn công VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c bắt sống. Quân Mạc bị bắt rất nhiá»u. Trói Thá» quáºn công trên lÆ°ng voi Ä‘em ná»™p ở cá»a dinh cùng vá»›i mấy chục viên tÆ°á»›ng giặc lá»›n nhỠđã bắt được. Quân giặc chết nhiá»u, xác nghẹn cả sông, nÆ°á»›c sông Ä‘á» lòm. Thu được khà giá»›i nhiá»u không kể xiết. Mấy vạn quân giặc chết gần hết. KÃnh Äiển sợ vỡ máºt, thu nhặt tà n quân quay vá» Kinh sÆ°. Thái sÆ° dâng biểu báo tin thắng tráºn, vua sai chém hết và i chục tên tÆ°á»›ng giặc nhÆ° bá»n Thá» quáºn công ở núi Äồng Lá»™c.
BÃnh Thìn, [Thuáºn Bình] năm thứ 8 [1556] , (Mạc Quang Bảo năm thứ 3; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 35). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y 24. Vua băng, không có con nối. Thái sÆ° Lượng quốc công Trịnh Kiểm bà n vá»›i các đại thần rằng: NÆ°á»›c không thể má»™t ngà y không có vua. Liá»n sai ngÆ°á»i Ä‘i tìm con cháu há» Lê láºp lên, tìm được cháu bốn Ä‘á»i của Lam quốc công Lê Trừ là Lê Duy Bang ở hÆ°Æ¡ng Bố Vệ2438 , huyện Äông SÆ¡n, đón vá» láºp là m vua. Äại xá, lấy năm sau là m năm Thiên Há»±u thứ 1. Dâng tôn hiệu cho Äại Hà nh Hoà ng Äế và VÅ© Hoà ng Äế, miếu hiệu là Trung Tông.
Lấy Thái bảo Quảng quáºn công Phạm Äốc là m Binh bá»™ thượng thÆ° chưởng bá»™ sá»±.
Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho bá»n Phạm Trấn, Äá»— Uông và Nguyá»…n Nghiêu Tá Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; [13b] bá»n Phạm Viết Máºu 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Nhân An 7 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Anh Tông Tuấn Hoà ng Äế
(Tên húy là Bang, ở ngôi 16 năm, thỠ42 tuổi)
Phụ: Há» Mạc (Phúc Nguyên 5 năm, Máºu Hợp 11 năm)
Vua là dòng dõi đế thất, nhá» huân thần tôn láºp, mÆ°u cuá»™c trung hÆ°ng, thá»±c là mệnh trá»i trao cho váºy. Song sá»± nghiệp chÆ°a xong má»™t ná»a, lòng nghi hoặc dần nảy sinh, chỉ tin lá»i gièm pha mà xiêu giạt ra ngoà i. ThÆ°Æ¡ng thay!
TrÆ°á»›c kia, anh thứ hai của Thái Tổ là Trừ (tặng Lam quốc công, nay tôn phong là Hoằng Dụ VÆ°Æ¡ng). Trừ sinh ra Khang (tặng Quỳ quốc công, nay tôn phong là Hiển Công VÆ°Æ¡ng). Khang sinh ra Thá» (nay tôn phong là Quang Nghiệp VÆ°Æ¡ng), Thá» sinh Duy Thiệu (nay tôn phong là Trang Giản VÆ°Æ¡ng), Duy Thiệu sinh Duy Khoáng (nay tôn phong là Hiếu Tông Nhân Hoà ng Äế), Duy Khoáng lấy vợ ngÆ°á»i hÆ°Æ¡ng Bố Vệ, huyện Äá»™ng SÆ¡n, sinh ra vua. Bấy giá», Trung Tông băng, không có con nối, Thái sÆ° Lượng quốc công Trịnh Kiểm và các đại thần đón láºp lên.
[14a] Äinh Tỵ, [Thiên Há»±u] năm thứ 1 [1557] , (Mạc Quang Bảo năm thứ 4; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 36). Há» Mạc lấy Khiêm VÆ°Æ¡ng KÃnh Äiển kiêm chức Tông nhân phủ Tông nhân lệnh.
Tháng 7, há» Mạc sai KÃnh Äiển Ä‘em quân xâm phạm Thanh Hoa, đến sông Thần Phù và vùng Tống SÆ¡n2439 , Nga SÆ¡n2440 , đốt phá cầu phao. Thái sÆ° Lượng quốc công Trịnh Kiểm sai Thanh quáºn công2441 giữ Nga SÆ¡n, Thuỵ quáºn công Hà Thá» TÆ°á»ng giữ Tống SÆ¡n, ai nấy Ä‘á»u Ä‘em tinh binh Ä‘i chống giữ, quân Mạc không tiến lên được. Thái sÆ° Ä‘Ãch thân chỉ huy binh tượng, ngầm tiến đến chân núi Yên Mô2442 thẳng tá»›i cá»a biển, gặp giặc, tung quân ra đánh, lại đánh úp phÃa sau, tiếng súng liên hồi, trên dÆ°á»›i đánh kẹp và o. Thái sÆ° sai ngÆ°á»i huyện Hoằng Hoá là VÅ© Lăng hầu lao thuyá»n xông và o đánh, gặp thuyá»n Mạc Kinh Äiển, VÅ© Lăng hầu tung ngÆ°á»i nhảy qua, vung gÆ°Æ¡m chém ngÆ°á»i cầm dù đứt là m hai Ä‘oạn rá»›t [13b] xuống sông. Kinh Äiển trở tay không kịp, nhảy xuống sông trốn thoát. Quân Mạc đại bại, bá» thuyá»n chạy trốn và o núi rừng. KÃnh Äiển chỉ thoát được thân, và o hang núi ẩn náu 3 ngà y, đói quá, ban đêm thấy cây chuối trôi qua cá»a hang, liá»n ôm chuối trôi theo dòng để tìm Ä‘Æ°á»ng vá». Và i ngà y sau, đến sông Yên Mô, gặp ngÆ°á»i đánh cá ở xã Trà Tu2443 cứu thoát. Äến khi vá», KÃnh Äiển bảo cá» ngÆ°á»i ấy là m Phù NghÄ©a hầu.
Tháng 7 nhuáºn, lấy Thái bảo Quảng quáºn công Phạm Äốc là m thái phó.
Tháng 8, Thái sÆ° sai Phạm Äốc Ä‘i cứu Nghệ An2444 . Bấy giá» há» Mạc nghe tin Thái sÆ° thừa thắng tiến đánh, bèn trốn vá» Kinh.
Năm nà y, hà ng tÆ°á»›ng Mạc là Lê Bá Ly, Nguyá»…n Thiến chết. Con của Thiến là bá»n Nguyá»…n Quyện, Nguyá»…n Phủ [15a] lại trốn vá» vá»›i há» Mạc. Há» Mạc phong Quyện là m Văn Phái hầu, Phủ là m Phù HÆ°ng hầu, Ä‘em con gái tông thất gả cho.
Tháng 9, Thái sÆ° Trịnh Kiểm Ä‘em 5 vạn quân thuá»· bá»™ đánh ra miá»n giữa SÆ¡n Nam. Äến sông Phụng XÃ2445 bắc cầu phao qua sông, phá tan quân Mạc, bắt sống tÆ°á»›ng Mạc là Khánh quốc công trên thuyá»n, quân Mạc tan vỡ. Thái sÆ° Trịnh Kiểm để Khánh quốc công trên voi, sai Ä‘i theo quân để hiến kế. Sau Khánh quốc công mÆ°u phản, việc tiết lá»™, bị giết.
Quan quân đánh dẹp huyện Giao Thuá»· ở mạn dÆ°á»›i SÆ¡n Nam. Thái sÆ° Trịnh Kiểm tá»± mình chỉ huy bá»™ binh, sai bá»n Phạm Äốc chỉ huy thuá»· quân, lấy VÅ© Lăng hầu là m Tiá»n Thuá»· Ä‘á»™i2446 , tung quân đánh lá»›n.
Há» Mạc sai Nguyá»…n Quyện chống giữ ở sông Giao Thuá»·. Quyện và VÅ© Lăng hầu đánh nhau to. VÅ© Lăng hầu [15b] rÆ°á»›n mình nhảy sang mui thuyá»n của Quyện trÆ°á»›c. Quyện cầm gÆ°Æ¡m chém, VÅ© Lăng hầu nhảy xuống sông lặn Ä‘i. Quyện vá»™i nhảy sang thuyá»n của VÅ© Lăng hầu, chém được đầu của ngÆ°á»i cầm dù rồi hô lá»›n: "Äầu VÅ© Lăng hầu đây, lÅ© chúng mà y địch sao nổi ta". Các quân nghe nói thế, không kịp ngoảnh lại nhìn, nhảy cả xuống sông. Toà n quân tan vỡ, bá» thuyá»n nhảy lên bá» tháo chạy. Quân Mạc thừa thắng Ä‘uổi đánh. Nhân dân các huyện Ä‘á»u hưởng ứng theo. Thái sÆ° kÃp bà n rút quân. Há» Mạc sai tÆ°á»›ng Ä‘em quân chặn lối vá», quân sÄ© phần lá»›n bị hại, chiến tÆ°á»›ng bị giết đến và i chục viên, thuyá»n bè, khà giá»›i phải vứt bá» hết, sÄ© tốt chạy thoát được còn Ä‘á»™ má»™t ná»a.
Tháng 10, Thái sÆ° Ä‘em quân vá» Thanh Hoa, sai ác tÆ°á»›ng vá»— nuôi quân lÃnh, chế tạo chiến khÃ, sai tuyển tráng Ä‘inh biên chế và o quân ngÅ© cho đủ số quân để lại mÆ°u đánh lần sau.
[16a] MÆ°a to kéo dà i hà ng tháng không tạnh. Ở Thanh Hoa, Nghệ An lúa đồng phần lá»›n bị ngáºp nÆ°á»›c, mùa mà ng bị mất, do váºy vua xuống chiếu đổi năm sau thà nh năm ChÃnh Trị2447 thứ nhất.
Máºu Ngá», [ChÃnh Trị] năm thứ 1 [1558] , (Mạc Quang Bảo năm thứ 5; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 37). Thái sÆ° thân đốc đại quân lại ra miá»n giữa trấn SÆ¡n Nam, lừa đánh lúc giặc bất ngá», bắt sống tÆ°á»›ng Mạc là Anh Nhuệ hầu Ä‘Æ°a vá» hà nh tại Yên TrÆ°á»ng, sai Ä‘em chém.
Năm nà y, láºp trÆ°á»ng thi HÆ°Æ¡ng ở xã Äa Lá»™c, huyện Yên Äịnh.
Tháng 8, ngà y Máºu Ngá» 14, Thái phó Quảng quáºn công Phạm Äốc chết2448 , thá» 46 tuổi. Äược truy tặng Äặc tiến khai phủ thái uý TÄ©nh quốc công, thuỵ là Trung Nghị.
Tháng 9, Thái sÆ° Trịnh Kiểm thân đốc đại binh lại ra miá»n trên trấn SÆ¡n Nam chiếm đất rồi [16b] trở vá», để hà ng tÆ°á»›ng Nguyá»…n Khải Khang ở lại trấn thủ để chiêu táºp dân chúng. Sau há» Mạc dùng mÆ°u sai ngÆ°á»i địa phÆ°Æ¡ng trá hà ng để dụ. Khải Khang lại phản bá»™i, quay vá» vá»›i há» Mạc. Há» Mạc dùng xe xé xác Khang.
Tháng 10, Thái sÆ° Trịnh Kiểm và o chầu, dâng biểu tâi xin sai con thứ của Chiêu Huân TÄ©nh công2449 là Äoan quáºn công Nguyá»…n Hoà ng Ä‘em quân và o trấn thủ xứ Thuáºn Hoá để phòng giặc phÃa đông2450 cùng vá»›i Trấn quáºn công (không rõ tên) ở Quảng Nam cứu viện cho nhau2451 . Má»i việc của xứ nà y, không cứ lá»›n hay nhá», và các ngạch thuế Ä‘á»u giao cả cho, hà ng năm đến kỳ hạn thì thu ná»™p.
Ká»· Mùi, [ChÃnh Trị] năm thứ 2 [1559] , (Mạc Quang Bảo năm thứ 6; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 38). Mùa xuân, há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho Äặng Thì Thố Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Nguyá»…n Äạt Thiệu 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Thầm 14 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
[17a] Bấy giá» quân Mạc bị thua luôn, Phúc Nguyên hoang mang lo sợ, bá» thà nh Thăng Long dá»i ra ở ngoà i cá»a Nam.
Tháng 3, Thái sÆ° Trịnh Kiểm sai Há»™ bá»™ đạc chi Văn Toà n tá» Lê Trá»ng Nguyên Ä‘i khám Ä‘o ruá»™ng đất công và tÆ° ở Thanh Hoa để định ngạch thuế.
Tháng 8, ở Thanh Hoa, Nghệ An, nÆ°á»›c lÅ© trà n ngáºp, đê Ä‘iá»u, Ä‘Æ°á»ng sá bị vỡ lỡ, trôi mất và i trăm nhà . Trong thà nh Tây Äô do váºy bị ngáºp, kho tà ng phần nhiá»u ngáºp nÆ°á»›c, nhân dân đói kém.
Tháng 9, Thái sÆ° bảo cá» viên tÆ°á»›ng cùng há» là Phong quáºn công Trịnh Quang2452 trông coi ngá»± bình, Phù quáºn công Lê Chủng là m tổng trấn đạo Thanh Hoa, trấn giữ binh dân, bá»n Triá»u quáºn công VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c, An quáºn công Lại Thế Khanh2453 cùng Ä‘em tinh binh trấn giữ cá»a biển để phòng chống giặc. Thái sÆ° chỉ huy hÆ¡n 6 vạn đại quân, nói phao là 12 vạn, Ä‘Ãch thân Ä‘i đánh [17b] miá»n bắc để mÆ°u việc khôi phục. Äại quân từ Thiên Quang2454 ra miá»n thượng lá»™ SÆ¡n Tây2455 . Quân Ä‘i đến đâu, không mảy may xâm phạm của dân, dân chúng Ä‘á»u thuáºn lòng hà ng phục, yên ổn nhÆ° xÆ°a, má»i ngÆ°á»i tranh nhau Ä‘em rượu thịt lúa gạo cấp cho quân. Khi đến Tuyên Quang, HÆ°ng Hoá, tÆ°á»›ng Tây đạo là Äịnh quáºn công2456 Ä‘em quân đến há»™i. Lại bà n tiến quân, vượt sông2457 đánh chiếm các xứ Thái Nguyên, Lạng SÆ¡n, Kinh Bắc. Viên thổ tÆ°á»›ng Gia quáºn công2458 cÅ©ng quy thuáºn triá»u đình, nguyện xin cấp quân đánh giặc. Lại sai Äịnh quáºn công trấn giữ An Tây và Äại Äồng2459 để củng cố cõi phiên trấn và mở Ä‘Æ°á»ng từ Thiên Quang nối liá»n vá»›i HÆ°ng Hoá, Tuyên Quang, thông đến Kinh Bắc để váºn tải lÆ°Æ¡ng thá»±c cung cấp cho quân.
Tháng 10, Thái sÆ° Trịnh Kiểm thống lÄ©nh binh tÆ°á»›ng Ä‘i đánh dẹp các xứ Kinh Bắc, đóng dinh ở [18a] phủ Thuáºn An2460 , cầm cá»± vá»›i quân Mạc, sau lại dá»i đến đóng ở núi Tiên Du2461 .
Tháng 11, Thái sÆ° Trịnh Kiểm chia quân Ä‘i đánh các phủ Khoái Châu, Hồng Châu2462 các huyện Siêu Loại, Văn Giang2463 quân Ä‘i đến đâu, giặc Ä‘á»u vỡ chạy.
Tháng 12, Thái sÆ° Trịnh Kiểm lại chia quân tiến đánh các phủ Khoái Châu, Hồng Châu, Nam Sách2464 quân Mạc nghe tin Ä‘á»u bá» chạy.
Canh Thân, [ChÃnh Trị] năm thứ 3 [1560] , (Mạc Quang Bảo năm thứ 7; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 39). Tháng giêng, Thái sÆ° Trịnh Kiểm sai các tÆ°á»›ng Ä‘em quân Ä‘i đánh phá các phủ Hồng Châu, Khoái Châu, Tiên HÆ°ng2465 , đánh đâu được đấy.
Năm nà y được mùa lá»›n. Hạ lệnh cho dân địa phÆ°Æ¡ng đã quy thuáºn ở các huyện thuá»™c trấn Kinh Bắc ná»™p lúa để cung cấp cho quân lÃnh.
Tháng 2, Mạc Phúc Nguyên sai tÆ°á»›ng Ä‘em quân giữ thà nh Thăng Long, bên ngoà i đóng đồn má»™t dải từ dá»c [18b] sông vá» phÃa tây, trên từ Bạch Hạc, dÆ°á»›i đến Nam Xang2466 , dinh trại liá»n nhau, thuyá»n ghe san sát, ban ngà y thì phất cá» dóng trống báo nhau, ban đêm thì đốt lá»a là m hiệu cho nhau để chống giữ vá»›i quan quân. Thái sÆ° Trịnh Kiểm bà n chia quân cho các tÆ°á»›ng Ä‘i đánh các huyện Äông Triá»u, Giáp SÆ¡n2467 , Chà Linh, An DÆ°Æ¡ng ở miá»n đông, Ä‘á»u lấy được cả. Há» Mạc bèn dá»i ra ở huyện Thanh Äà m.
Tháng 3, Thái sÆ° Trịnh Kiểm sai bá»n Vinh quáºn công Hoà ng Äình Ãi Ä‘em quân trấn giữ Lạng SÆ¡n. Vị quáºn công Lê Khắc Tháºn trấn giữ Thái Nguyên, Gia quáºn công2468 trấn giữ Tuyên Quang. Quân đóng liá»n nhau để cứu viện cho nhau, ngà y đêm tiến công các phủ huyện Phú Bình, Văn Lan2469 . Lại sai Äịnh quáºn công trấn giữ HÆ°ng Hoá, chiêu táºp vá»— yên cÆ° dân mÆ°á»i châu An Tây, tÆ° cấp binh lÆ°Æ¡ng. Từ Thiên Quang đến Kinh Bắc Ä‘Æ°á»ng liá»n không dứt.
[19a] Tháng 4, Thái sÆ° Trịnh Kiểm đóng quân ở phÃa nam núi Lãm SÆ¡n2470 . Bấy giá», quan quân cầm cá»± nhau vá»›i tÆ°á»›ng Mạc liá»n năm không dứt. Thái sÆ° Trịnh Kiểm lại chia quân Ä‘i đánh phá các vùng Thanh Miện, Gia Phúc2471 , Hồng Châu, Khoái Châu. Các huyện ở Hải DÆ°Æ¡ng do váºy mà chấn Ä‘á»™ng.
Tân Dáºu, [ChÃnh Trị] năm thứ 4 [1561] , (Mạc Quang Bảo năm thứ 8; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 40). Tháng 3, há» Mạc sai tÆ°á»›ng Ä‘em quân đến Kinh Bắc chống nhau vá»›i Thái sÆ° Trịnh Kiểm; rồi ngầm sai Mạc KÃnh Äiển Ä‘em quân và o đánh cÆ°á»›p Thanh Hoa, đến táºn các cá»a biển. Bấy giá», các tÆ°á»›ng trấn giữ là Triá»u quáºn công VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c và An quáºn công Lại Thế Khanh Ä‘á»u bá» dinh trại rút vá»; Phù quáºn công Lê Chủng thì quân vỡ, tháo chạy, Ä‘em quân chạy và o sách Vạn Lại, cá»a Yên TrÆ°á»ng. Gia thuá»™c của Thái sÆ° và vợ con của các tÆ°á»›ng chạy và o sách Thuá»· Äả2472 để lánh nạn. Thế giặc hung hăng, dân chúng phần nhiá»u phải lÆ°u tán.
[19b] Tháng 9, quân Mạc đánh và o cá»a Yên TrÆ°á»ng, đến sách Vạn Lại, sắp lấy được kho công. Bá»n VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c, Lại Thế Khanh hợp sức cố đánh, tung quân mai phục đánh thắng liá»n mấy tráºn, chém được hÆ¡n trăm thủ cấp giặc. Quân Mạc tan vỡ tháo chạy. Quan quân thừa thắng Ä‘uổi theo. Mạc KÃnh Äiển phải rút quân vá» Kinh. Thái sÆ° Trịnh Kiểm liá»n Ä‘em quân vá» Thanh Hoa, lạy chà o vua ở hà nh tại Yên TrÆ°á»ng, cáo thắng tráºn xong, đóng quân ở Cao Máºt, phÃa nam thà nh Tây Äô, thưởng chiến công đánh giặc.
Phù quáºn công Lê Chủng chết.
Tháng 12, Mạc Phúc Nguyên chết, con là Máºu Hợp lên ngôi, đổi niên hiệu là Thuần Phúc.
Nhâm Tuất, [ChÃnh Trị] năm thứ 5 [1562] , (Mạc Thuần Phúc năm thứ 1; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 41). Tháng giêng, Mạc Máºu Hợp tuổi còn nhá» lên nối ngôi, lấy Ứng VÆ°Æ¡ng Mạc Äôn Nhượng là m nháºp ná»™i phụ chÃnh ẵm Máºu Hợp ra coi chầu, tôn ông chú là [20a] Khiêm VÆ°Æ¡ng KÃnh Äiển là Khiêm Äại VÆ°Æ¡ng, Hoa quáºn công (không rõ tên) là chưởng Triá»u Äông vệ, Phò mã đô uý Ngạn quáºn công Mạc Ngá»c Liá»…n là m chưởng Phù Tây vệ, Thạch quáºn công Nguyá»…n Quyện là chưởng Phù Nam vệ, Phò mã tông chÃnh thái bảo Ninh quáºn công (không rõ tên) là chưởng An Bắc vệ. Ngoà i ra, từng ngÆ°á»i Ä‘á»u được phong chức tÆ°á»›c để hiệp lá»±c phò tá nhà Mạc.
Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho bá»n Phạm Duy Quyết, TrÆ°Æ¡ng Lá»—, Ngô Khiêm Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n VÅ© Văn Thiện 5 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n VÄ©nh Miện 10 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 2, vua sai Lá»™c quáºn công Ä‘em quân đánh dẹp mÆ°á»i châu2473 , sau Nhân Khê hầu cùng Ä‘i để chiêu táºp, phủ dụ dân chúng.
[20b] Tháng 8, vua láºp trÆ°á»ng thi HÆ°Æ¡ng ở cá»a nam thà nh Tây Äô.
Tháng 9, Thái sÆ° thân hà nh đốc suất đại quân Ä‘i đánh dẹp lá»™ SÆ¡n Nam2474 , sai thế tá»2475 cùng Ä‘i. Quân đến vùng Thanh Trì, Thượng Phúc, sai láºp đại dinh ở huyện SÆ¡n Minh2476 , hạ lệnh thu thóc lúa chứa để là m kế lâu dà i.
Tháng nay, Hùng quốc công Äinh Công chết, cho háºu táng. Công là ngÆ°á»i Quảng Bình2477 .
Tháng 10, Mạc Máºu Hợp ngá» Thái bảo Văn quốc công Phạm Dao có lòng khác, sai giết.
Tháng 11, thái sÆ° rút quân vá» Thanh Hoa, sai NghÄ©a quáºn công Äặng Huấn giữ dinh. Huấn là m phản vá» vá»›i há» Mạc. (Äặng Huấn ngÆ°á»i là ng LÆ°Æ¡ng Xá, huyện ChÆ°Æ¡ng Äức2478 ).
Giáp Tý, [ChÃnh Trị] năm thứ 7 [1564] , (Mạc Thuần Phúc năm thứ 3; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 43). Bấy giá», con trưởng của Mạc KÃnh Äiển là Äoan Hùng VÆ°Æ¡ng KÃnh Chỉ [21a] ngầm tÆ° thông vá»›i vợ lẽ của KÃnh Äiển. Việc bị phát giác, KÃnh Chỉ phải giáng là m thứ nhân. Lấy con thứ của KÃnh Phu là m ÄÆ°á»ng An VÆ°Æ¡ng và trao cho binh quyá»n. Äến khi KÃnh Äiển chết, há» Mạc lại lấy KÃnh Chỉ là m Hùng Lá»… công nhÆ°ng không trao binh quyá»n.
Bấy giá» Sạ Äẩu nÆ°á»›c Ai Lao sai bá» tôi sang cống phẩm váºt địa phÆ°Æ¡ng và 4 con voi Ä‘á»±c. Vua sai Thái sÆ° Ä‘em con gái nuôi gả cho Sạ Äẩu để kết hoà hảo vá»›i nÆ°á»›c láng giá»ng.
Tháng 9, Thái sÆ° đốc suất đại quân Ä‘i đánh dẹp miá»n giữa lá»™ SÆ¡n Nam, đánh phá các huyện ở phủ TrÆ°á»ng Yên2479 . Khi đến cá»a Chu TÆ°á»›c đóng quân thì NghÄ©a quáºn công Äặng Huấn lại Ä‘em quân bản bá»™ đến cá»a dinh quân xin chịu tá»™i. Thái sÆ° Trịnh Kiểm tha tá»™i, cho giữ tÆ°á»›c cÅ©, lại sai Huấn ra miá»n Hoà i An, SÆ¡n Minh2480 để mÆ°u việc tiến đánh.
[21b] Tháng 10, Thái sÆ° Trịnh Kiểm sai Xá nhân ty Hoa DÆ°Æ¡ng hầu đốc thúc dân chúng đã đầu hà ng ở các phủ TrÆ°á»ng Yên, Thiên Quan2481 sá»a đắp đê Ä‘iá»u, mở rá»™ng Ä‘Æ°á»ng xá, từ Phố Cát2482 thẳng đến Bình LÆ°Æ¡ng2483 , thông đến Hoà i An, SÆ¡n Minh để váºn chuyển lÆ°Æ¡ng thá»±c, Ä‘i lại thông suốt. Từ đấy, lá»™ SÆ¡n
Nam, từ sông Cái vá» phÃa tây, đất Ä‘ai và nhân dân các huyện Ä‘á»u thuá»™c vá» triá»u đình, quân thanh lừng lẫy, đánh đâu được đấy.
Tháng 12, Thái sư đem quân vỠThanh Hoa.
Ất Sá»u, [ChÃnh Trị] năm thứ 8 [1565] , (Mạc Thuần Phúc năm thứ 4; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 44). Äặt chế khoa chá»n kẻ sÄ©. Cho bá»n Lê Khiêm 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— đệ nhất giáp chế khoa xuất thân; bá»n Lê NghÄ©a Trạch 6 ngÆ°á»i Ä‘á»— đệ nhị giáp đồng chế khoa xuất thân.
[22a] Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho Phạm Quang Tiến Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ, bá»n Phạm Hoà nh Tà i 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Lại Mẫn 12 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 4, thái sÆ° đốc quân đánh ra miá»n giữa lá»™ SÆ¡n Nam, Thế tá» Trịnh Cối, Trịnh Tùng cùng Ä‘i theo. Quân đến phủ TrÆ°á»ng Yên, đánh phá các huyện Gia Viá»…n, Yên Mô, Yên Khang.
Tháng 9, Thái sÆ° mÆ°u chia quân sai bá»n VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c, Lại Thế Khanh trấn giữ các cá»a biển để phòng sá»± bất ngá». Lại sai cháu gá»i bằng cáºu là Văn Uyên hầu giữ vững doanh trại, cùng trấn giữ cÆ° dân vá»›i bá»n SÆ° ThÆ°á»›c, tá»± mình đốc suất đại quân đánh dẹp các huyện ở SÆ¡n Nam. Quân Ä‘i tá»›i đâu, Ä‘á»u lấy được đấy. Mạc Máºu Hợp thấy quan quân đánh gấp quá, há»i mÆ°u kế đánh lui. Mạc KÃnh Äiển trả lá»i: Quân há» tinh nhuệ, khó [22b] tranh vá»›i há», sợ địch không nổi. Trịnh Kiểm thân đốc đại quân đến đây đánh dẹp lô SÆ¡n Nam, chÆ°a dá»… đã qua được sông. Thanh Hoa là đất căn bản của há», nay đã suy yếu, dẫu có để quân ở lại chia giữ đất ấy, chẳng qua cÅ©ng chỉ là má»™t hai tÆ°á»›ng mà thôi. Thần xin sai và i viên đại tÆ°á»›ng Ä‘em quân Ä‘i giao chiến vá»›i hỠđể kìm giữ thế quân của há», rồi chia mấy vạn quân cho thần ngà y đêm thẳng tiến. Tá»›i nÆ¡i, sẽ tung kỳ binh ra để bắt tÆ°á»›ng há». Äó là phép tất thắng, là kế bá» chá»— chắc, đánh chổ hở, bất ngỠđánh và o chá»— giặc không phòng bị. Äó là ước nguyện của thần. Máºu Hợp nghe theo.
Tháng 11, KÃnh Äiển tiến quân đánh Thanh Hoa, vượt biển, và o cá»a Linh TrÆ°á»ng2484 , đánh phá các huyện Thuần Há»±u2485 , Hoằng Hoá, lấn cÆ°á»›p cÆ° dân. Bá»n SÆ° ThÆ°á»›c sai ngÆ°á»i cáo cấp vá»›i Thái sÆ°. Thái sÆ° bèn sai [23a] Lá»™c quáºn công Ä‘em quân vá» cứu Thanh Hoa. Vá» tá»›i hà nh dinh, cÅ©ng bà n mÆ°u vá»›i bá»n SÆ° ThÆ°á»›c, Thế Khanh hợp quân tiến đánh, giao chiến vá»›i quân Mạc ở Du TrÆ°á»ng2486 . Quân Mạc phục sẵn ở chá»— hiểm yếu, cho kỳ binh ra khiêu chiến, rồi giả cách thua chạy. Bá»n SÆ° ThÆ°á»›c Ä‘em binh tượng Ä‘uổi theo, dấn sâu và o đất hiểm. KÃnh Äiển liá»n tung phục binh ra, bốn mặt cùng nổi dáºy, đánh kẹp lại vây thà nh mấy lá»›p. Bá»n SÆ° ThÆ°á»›c, Thế Khanh tá»± liệu quân Ãt không địch nổi nhiá»u, liá»n Ä‘á»™t phá lá»›p vòng vây, cố sức đánh thoát chạy và o rừng núi. Lá»™c quáºn công đánh má»™t mình bị quân Mạc đâm chết trên lÆ°ng voi. Quan quân chết đến hà ng nghìn. TÆ°á»›ng Mạc định mÆ°u tiến đánh, nhÆ°ng nghe tin Thái sÆ° đã rút quân vỠđến Thạch Thà nh, KÃnh Äiển bèn Ä‘em quân vá».
Tháng 12, truy phong Lá»™c quáºn công là m Nghiêm quốc công, vì giữ trá»n tiết vá»›i việc vua.
[23b] BÃnh Dần, [ChÃnh Trị] năm thứ 9 [1566] , (Mạc Thuần Phúc năm thứ 5; Minh Gia TÄ©nh năm thứ 45). Mùa xuân, tháng giêng, vua Minh băng, Thái tá» Cứ lên ngôi, tức là Văn Tông, đổi niên hiệu là Long Khánh.
Há» Mạc đổi niên hiệu là Sùng Khang năm thứ 1, dá»i ra ở quán Bồ Äá».
Ngà y 25, há» Mạc sai bá»n Lại bá»™ thượng thÆ° kiêm Äông các đại há»c sÄ© Kế Khê bá Giáp Hải và Äông các hiệu thÆ° Phạm Duy Quyết lên đầu địa giá»›i Lạng SÆ¡n đón tiếp sứ thần Lê Quang Bà vá» nÆ°á»›c. Quang Bà phụng mệnh Ä‘i sứ năm Gia TÄ©nh thứ 27, bị nhà Minh giữ lại 18 năm, đến nay trở vá».
[24a] Äinh Mão, [ChÃnh Trị] năm thứ 10 [1567] . (Mạc Sùng Khang năm thứ 2; Minh Long Khánh năm thứ 1). Bấy giá», Thái sÆ° Ä‘ang ốm, ngồi kiệu Ä‘i đánh dẹp vùng tây nam, nhiá»u lần thắng tráºn, quân sÄ© cà ng thêm tinh nhuệ. Quân Mạc thÆ°á»ng đánh không được, má»›i thu quân không ra nữa.
Lấy Lại bộ thượng thư kiêm Ngự sỠđà i đô ngự sỠTrương Quốc Hoa là m Thiếu phó Văn Khê Hầu.
Máºu Thìn, [ChÃnh Trị] năm thứ 11 [1568] , (Mạc Sùng Khang năm thứ 3, Minh Long Khánh năm thứ 2). Mùa xuân, há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho VÅ© Hữu ChÃnh Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Äá»— An 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Giáp Phong 12 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Bấy giá» bá»n Thanh hình hiến sát sứ Hoà ng Chấn và Hiến sát phó sứ Nguyá»…n Hà ở Quảng Nam [24b] dâng biểu tạ Æ¡n nói: "KÃnh vâng thánh dụ ban khen vì đã dốc lòng trung thà nh, vá»— yên biên giá»›i. Nay bá»n thần thiết nghÄ© mình là thÆ° sinh, dá»±a và o uy đức của triá»u đình má»›i có thể là m nên việc, mà được ban ân huệ e không xứng đáng, dám xin trình bà y rÆ°á»m rà lên trên".
Tháng 3, viên thổ quan Quảng Nam là Trấn quáºn công2487 chết. Thái sÆ° Trịnh Kiểm lấy ngÆ°á»i Nghệ An là Nguyên quáºn công Nguyá»…n Bá Quýnh2488 là m tổng dinh, giữ đất ấy.
Mùa hạ, tháng 4, Thái sÆ° Ä‘Æ°Æ¡ng ốm, cố gượng ra tráºn, đánh phá các huyện Yên Mô, Yên Khang, Phụng Hoá, Gia Viá»…n, hạ lệnh thu thóc lúa rồi vá».
Ká»· Tỵ, [ChÃnh Trị] năm thứ 12 [1569] , (Mạc Sùng Khang năm thứ 4; Minh Long Khánh năm thứ 3). Tháng 2, vua gia phong Thái sÆ° LÆ°Æ¡ng quốc công Trịnh Kiểm là m Thượng tÆ°á»›ng Thái quốc công, tôn là m thượng phụ2489 .
[25a] Mùa hạ, tháng 4, em vua là Lê Duy Hà n ngầm có chà khác, lẻn và o trong cung lấy trá»™m ấn báu, bị bắt, lại được tha. Sau Hà n lại phạm pháp giết ngÆ°á»i, sai giao xuống nghị tá»™i. Vua nói vá»›i Thượng tÆ°á»›ng rằng: "Kẻ Ãt tuổi nà y may nhá» thượng phụ và các quan văn võ cùng tôn là m quân trưởng, vẫn muốn hữu ái từ ngÆ°á»i ruá»™t thịt đến nhà , đến nÆ°á»›c, cho đến cả thiên hạ, cùng hưởng an toà n. Nay Duy Hà n vá»›i ta, cùng sinh má»™t bá»c, cha mẹ Ä‘á»u mất, dạy bảo không nghe, vẫn thÆ°á»ng vụng trá»™m là m trò nhÆ¡ bẩn, nà o ngá» bẩm tÃnh ngoan ngu, lại còn phạm pháp, vô cá»› giết ngÆ°á»i, đáng phải giam lại". Äến ngà y 25 tháng 7, bá»n Thiếu phó Văn Khê hầu LÆ°Æ¡ng Quốc Hoa vâng thánh chỉ, bẩm xin ý kiến của Thượng tÆ°á»›ng, dá»±a theo luáºt pháp xá» tá»™i, thÃch và o mặt 6 chữ, phế là m thứ nhân, giao cho Hình bá»™ tuân hà nh.
[25b] Mùa thu, tháng 9, trấn thủ Thuáºn Hoá là Äoan quáºn công Nguyá»…n Hoà ng và o chầu, lạy chà o ở hà nh tại; lại đến phủ thượng tÆ°á»›ng2490 lạy mừng, giãi bà y tình cảm anh em2491 , rất thÆ°Æ¡ng yêu quý mến nhau. Bấy giá» có viên phó tÆ°á»›ng trung cÆ¡ là Bút Xuyên hầu thấy thượng tÆ°á»›ng bị ốm, ngầm chứa mÆ°u gian, việc bị phát giác, bá» trốn, nhÆ°ng bị Ä‘uổi theo bắt vá». Thượng tÆ°á»›ng định tha tá»™i, Hoà ng cố can, má»›i giết.
TrÆ°á»›c kia, Chiêu Huân TÄ©nh công Nguyá»…n Kim biết Thượng tÆ°á»›ng tà i lược hÆ¡n ngÆ°á»i, yêu quý nhÆ° con, Ä‘em con gái thứ là Ngá»c Bảo gả cho. Ngá»c Bảo là chị ruá»™t của Hoà ng. Äến khi Kim chết, vua trao cho Thượng tÆ°á»›ng trông coi việc nÆ°á»›c, nên sai Hoà ng là m trấn thủ Thuáºn Hoá, thu ná»™p tô thuế để chi dùng và o việc nÆ°á»›c. Äến đây và o chầu. Ngá»c Bảo sinh con là Trịnh Tùng, tà i đức hÆ¡n ngÆ°á»i, anh hùng nhất Ä‘á»i, có thể nối được chà cha, giúp nên nghiệp đế. Công trung hÆ°ng của triá»u Lê [26a] thá»±c dá»±ng ná»n từ đấy.
Mùa đông, tháng 10, ngà y Giáp Tý, ban đêm Ä‘á»™ng đất, núi lở, cây cá» chết khô. Thượng tÆ°á»›ng tá»± biết mình bệnh nặng, liá»n dâng biểu xin thôi giữ binh quyá»n, lá»i lẽ rất khẩn thiết. Vua nói: "Trẫm hãy tạm theo lá»i xin. Äặc cách sai con trưởng của Thượng tÆ°á»›ng là Tuấn Äức hầu Trịnh Cối đốc lÄ©nh các dinh
quân thuá»· bá»™, con thứ là Phú LÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Tùng cùng bá»n tÆ°á»›ng tá Ä‘á»u phải theo mà đánh giặc để yên thiên hạ, cho thoả lòng mong đợi của trẫm".
Tháng 11, có sao băng dà i 5 trượng sa xuống đất, tiếng kêu như sét đánh.
Há» Mạc lấy Bắc quân đô đốc phủ tả đô đốc thá»± phủ sá»± Lâm quáºn công là m Binh bá»™ thượng thÆ° chưởng bá»™ sá»±.
[26b] Canh Ngá», [ChÃnh Trị] năm thứ 13 [1570] , (Mạc Sùng Khang năm thứ 5; Minh Long Khánh năm thứ 4). Tháng giêng, Thượng tÆ°á»›ng dâng biểu tâu vua cho Nguyá»…n Hoà ng Ä‘i các xứ Thuáºn Hoá và Quảng Nam, thống suất binh tượng, thuyá»n bè, và trấn phủ dân địa phÆ°Æ¡ng để cõi phiên trấn được vững mạnh. Thượng tÆ°á»›ng khuyên răn Hoà ng rằng: "Nhà nÆ°á»›c trao cho khanh chức nhiệm nặng ná» nà y, khanh nên trÆ°á»›c sau má»™t tiết, dốc hết tâm sức nhÆ° xÆ°a để phò tá nhà vua". Hoà ng cảm tạ vâng mệnh đến trấn.
Gá»i Tổng binh Quảng Nam là Nguyên quáºn công Nguyá»…n Bá Quýnh vá».
Tháng 2, ngà y 18, Thượng tÆ°á»›ng Thái quốc công Trịnh Kiểm ốm nặng, ngà y hôm ấy mất. Truy tôn là Minh Khang Thái VÆ°Æ¡ng, thuỵ là Trung Huân. Có chiếu cho con trưởng là Tuấn Äức hầu Trịnh Cối thay lÄ©nh binh quyá»n, cầm quân đánh giặc. Bấy giá» Cối buông thả mình trong tá»u sắc, ngà y cà ng rông rỡ kiêu ngạo, không [27a] thÆ°Æ¡ng gì đến quân lÃnh. Do đó, các tÆ°á»›ng hiệu Ä‘á»u có ý lìa bá», kẻ giúp đỡ ngà y má»™t Ãt Ä‘i, lòng ngÆ°á»i thay đổi, ai cÅ©ng nghÄ© đến chuyện sinh biến, mầm hoạ đã thà nh.
Tháng 4, ngà y mồng 2, Äoan VÅ© hầu Lê Cáºp Äệ, Văn Phong hầu Trịnh VÄ©nh Thiệu2492 , Vệ DÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Bách cùng bá»n LÆ°Æ¡ng quáºn công, Phổ quáºn công và Lai quáºn công Phan Công TÃch2493 Ä‘ang đêm Ä‘em con em và binh lÃnh tá»›i chá»— Phúc LÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Tùng bà n định kế sách, ép Tùng phải hà nh Ä‘á»™ng. Tùng bất đắc dÄ© phải cùng vá»›i bá»n Cáºp Äệ, VÄ©nh Thiệu thu tháºp binh tÆ°á»›ng, Ä‘ang đêm chạy vá» hà nh tại Yên TrÆ°á»ng.
Hôm sau, đến dinh Kim Thà nh, ép NghÄ©a quáºn công Äặng Huấn cùng Ä‘i đến cá»a khuyết và o bái yết vua. Bá»n Tùng khóc nói rằng:
"Anh thần là Cối say đắm tá»u sắc, mất lòng má»i ngÆ°á»i, sá»›m muá»™n thế nà o cÅ©ng sinh loạn, lại đêm ngà y mÆ°u Ä‘oạt binh tượng và ấn báu của thần, nên bá»n thần [27b] phải ná»a đêm trốn và o cá»a khuyết, Ä‘au xót báo tin, xin thánh thượng thÆ°Æ¡ng tình thu nạp!"
Vua nói: "Khi thượng phụ còn sống không đến nỗi thế, là m thế nà o bây gi�"
Phúc LÆ°Æ¡ng hầu cùng bá»n Cáºp Äệ, VÄ©nh Thiệu, Bách máºt tâu vua dá»i hà nh tại và o trong cá»a ải Vạn Lai, chia quân chiếm giữ cá»a luỹ để phòng bị quân bên ngoà i.
Hôm sau, Trịnh Cối tá»± mình đốc suất bá»n Phúc quáºn công Lại Thế Mỹ2494 , An quáºn công Lại Thế Khanh, Lâm quáºn công Nguyá»…n SÆ° Doãn, Thạch quáºn công VÆ°Æ¡ng Trân, Vị quáºn công Lê Khắc Tháºn, DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Hữu Liêu2495 , Hùng Trà hầu Phạm Văn Khoái2496 , Hoà nh quáºn công (không rõ tên), và hÆ¡n 1 vạn quân, Ä‘uổi đến ngoà i cá»a quan, đóng dinh ở đấy. Cối đóng quân và i ngà y, các tÆ°á»›ng ở trong cá»a ải cÅ©ng đóng cá»a giữ không ra. Hai bên sai ngÆ°á»i Ä‘Æ°a thÆ° qua lại, bên nà y nói xấu bên kia, lá»i lẽ rất ngạo mạn.
Ngà y mồng 7, vua sai sứ ra chiêu dụ các tÆ°á»›ng ở ngoà i cá»a quan, bảo há» giảng hoà . [28a] Bá»n Lại Thế Khanh nói: "Không ngá» ngà y nay bá»n chúng ta thà nh ra ở dÆ°á»›i ngÆ°á»i khác", rồi không chịu hoà , nói là đem quân đánh và o cá»a khuyết, rồi bà y chiến tráºn.
Lại Thế Mỹ dùng giáo trá» và o cá»a quan: "Bao giá» bắt được ngÆ°á»i ở trong cá»a quan thì việc má»›i hoà được".
Vua biết ý không hoà giải được, bèn sai các tướng đốc quân chống lại, suốt ngà y đêm không nghỉ.
Cối thấy đánh mãi không được, trong lòng ngần ngại, tá»± lui quân vá» Biện Dinh, há»™i các tÆ°á»›ng tá dÆ°á»›i quyá»n và nói: "Trong cá»a quan có quân2497 , ngoà i cõi có giặc2498 , ta ở quãng giữa, nếu có tai biến khẩn cấp thì khó mà chống đỡ được". Bèn hạ lệnh chia quân chiếm giữ những nÆ¡i xung yếu, VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c thì giữ cá»a biển Linh TrÆ°á»ng và Há»™i Triá»u2499 , Lại Thế Khanh giữ cá»a biển Chi Long2500 và Thần Phù, Nguyá»…n SÆ° Doãn giữ cá»a biển Du Xuyên2501 và Ngá»c Giáp2502 Ä‘á» phòng quân Mạc và o đánh. Bá»n Lại Thế Mỹ, Lê Khắc Thân, [28b] Nguyá»…n Hữu Liêu, Phạm Văn Khoái chỉnh đốn binh tượng, thuyá»n bè, khà giá»›i, ngà y đêm đóng đồn dá»c bá» sông Ä‘á» phòng các tÆ°á»›ng trong cá»a quan xông ra đánh. Lại sai Nguyên quáºn công Nguyá»…n Bá Quýnh trấn thủ Nghệ An để vá»— yên dân miá»n ấy.
Tháng 8, ngÆ°á»i châu Bố ChÃnh là Láºp quáºn công (không rõ tên)2503 thấy Thái vÆ°Æ¡ng mất và Tuấn Äức hầu Trịnh Cối anh em bất hoà , Thanh Hoa rối loạn, má»›i dẫn con em đầu hà ng há» Mạc. Há» Mạc ban tÆ°á»›c Tiên quáºn công, sai Ä‘em quân Ä‘i trÆ°á»›c dẫn Ä‘Æ°á»ng.
Ngà y 16, há» Mạc sai KÃnh Äiển đốc suất các thân vÆ°Æ¡ng và tÆ°á»›ng tá, Ä‘em hÆ¡n 10 vạn quân, 700 chiếc thuyá»n chiến, đánh cÆ°á»›p Thanh Hoa. Khi đến cõi, liá»n chia quân sai Äôn Nhượng2504 cùng vá»›i tÆ°á»›ng Bắc đạo là Gia quáºn công Mạc Äình Khoa và phó tÆ°á»›ng là Máºu quáºn công (không rõ tên) Ä‘em quân giữ [29a] cá»a biển Thần Phù. Sau khi đã tiến và o, chia sai tÆ°á»›ng bản đạo là Hoằng quáºn công (không rõ tên) là m Ä‘á»™i thứ nhất Ä‘i tiên phong, tÆ°á»›ng Nam đạo là Thạch quáºn công Nguyá»…n Quyện là m Ä‘á»™i thứ 2, tÆ°á»›ng Tây đạo là Ngạn quáºn công Mạc Ngá»c Liá»…n là m Ä‘á»™i thứ 3, tÆ°á»›ng Äông đạo là Hoa quáºn công và Kỳ quáºn công (Ä‘á»u không rõ tên) là m Ä‘á»™i thứ 4, KÃnh Äiển từ đốc đại quân trung dinh là m Ä‘á»™i thứ 5, các thân vÆ°Æ¡ng tông thất há» Mạc thống đốc quân của vệ Triá»u Äông và các ná»™i vệ là m Ä‘á»™i thứ 6, ngay hôm ấy, cùng tiến và o các cá»a biển Linh TrÆ°á»ng, Chi Long, Há»™i Triá»u, há»™i quân ở Bút CÆ°Æ¡ng2505 . Äến Hà Trung, đóng dinh ven sông. Hai bên bá» khói lá»a mù mịt che khuất đến 10 dặm.
Trịnh Cối tá»± liệu không chống nổi, thế quân ngà y cà ng cô láºp, liá»n Ä‘em bá»n Lại Thế Mỹ, VÅ© SÆ° Doãn, TrÆ°Æ¡ng Quốc Hoa và vợ con đón hà ng há» Mạc. Kinh Äiển tiếp nháºn, phong cho Cối [29b] tÆ°á»›c Trung LÆ°Æ¡ng hầu, lấy Lại Thế Mỹ là m Khánh quáºn công, Nguyá»…n SÆ° Doãn là m Lý quáºn công, VÆ°Æ¡ng Trân là m SÆ¡n quáºn công, sai các tÆ°á»›ng nà y dẫn quân bản bá»™ tiến trÆ°á»›c. Duy có VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c2506 định bá» doanh trại và o cá»a quan Yên TrÆ°á»ng theo vua, nhÆ°ng quân lÃnh muốn hà ng há» Mạc, không chịu theo. SÆ° ThÆ°á»›c bất đắc dÄ© phải vá» theo há» Mạc vá»›i má»i ngÆ°á»i, há» Mạc ban tÆ°á»›c là Thuá»· quáºn công. Lại Thế Mỹ bá» dinh
Ä‘em quân trốn và o VÄ©nh Ninh2507 quan huyện Cẩm Thuá»·, và o cá»a quan Yên TrÆ°á»ng. Bấy giá» Hoà ng Äình Ãi đóng quân ở sông Kim Bôi, Ä‘em quân bản bá»™ dá»i đến giữ sách Äa Nẫm, rồi dẫn Lê Khắc Tháºn, Nguyá»…n Hữu Liên và Hùng Trà hầu cùng Ä‘em quân và o cá»a quan Yên TrÆ°á»ng há»™i quân. Hoà nh quáºn công tá»± Ä‘em quân bản bá»™ vá» Nghệ An cùng vá»›i Nguyá»…n Bá Quýnh chia giữ đất ấy.
Ngà y 20, vua sắc phong Trịnh Tùng là m trưởng quáºn công, tiết chế [30a] các dinh thuá»· bá»™, cầm quân đánh giặc. Hôm ấy, Tiết chế Trịnh Tùng há»™i các tÆ°á»›ng, mở tiệc uý lạo quân sÄ©. Võ tÆ°á»›ng Vinh quáºn công Hoà ng Äình Ãi, Tấn quáºn công Trịnh Mô2508 , LÆ°Æ¡ng quáºn công (chÆ°a rõ tên), Äoan VÅ© hầu Lê Cáºp Äệ, Vệ DÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Bách, Văn Phong hầu Trịnh VÄ©nh Thiệu, NghÄ©a quáºn công Äặng Huấn, Lai quáºn công Phan Công TÃch, Vị quáºn công Lê Khắc Tháºn, DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Hữu Liêu, Hùng Trà hầu Phạm Văn Khoái, Tây HÆ°ng hầu Hà Thá» Lá»™c cùng 30 viên tÆ°á»›ng hiệu, văn thần là bá»n Lại bá»™ thượng thÆ° Từ quáºn công Nguyá»…n Äình2509 12 viên, Ä‘á»u chỉ trá»i mà thá», đồng lòng chung sức, ngà y đêm bà n kế đánh giặc, chia quân chiếm giữ cá»a luỹ các xứ, Ä‘Ã o hà o đắp luỹ, đặt phục binh giữ nÆ¡i hiểm yếu để phòng quân Mạc.
Ngà y 25, há» Mạc ra quân lá»›n, các đạo cùng tiến, dá»c sông mã từ Ưng Quan2510 trở [30b] xuống, dá»c sông Lam từ Bổng Luáºt2511 trở xuống khói lá»a mù trá»i, cá» xà rợp đất. Nhân dân Thanh Hoa dắt già cõng trẻ, chạy nhá»›n nhác ngoà i Ä‘Æ°á»ng, không biết nÆ°Æ¡ng tá»±a và o đâu, tiếng kêu khóc vang trá»i, bao nhiêu tiá»n của, Ä‘Ã n bà con gái Ä‘á»u bị quân Mạc lấy cả.
Bấy giá», há» Mạc cáºy có tÆ°á»›ng nhiá»u quân mạnh định thôn tÃnh cả đất Ãi Hoan2512 , đánh và o ngoà i luỹ Yên TrÆ°á»ng ngà y đêm không ngá»›t. Quan quân thế yếu, chỉ đắp luỹ cao, Ä‘Ã o hà o sâu, giữ chá»— hiểm để chá» thá»i.
Tháng 6, bá»n Äoan VÅ© hầu Lê Cáºp Äệ dùng mẹo sai quân lÃnh ban đêm dá»±ng luỹ tầng ngoà i kéo dà i đến hÆ¡n 10 dặm, lấy nhiá»u vách nhà 2513 để che chắn, dùng bùn trát bên ngoà i, trên thả chông tre, chỉ má»™t đêm mà thà nh giả là m xong. Hôm sau, Mạc KÃnh Äiển trông thấy, cho là thà nh tháºt, sợ lắm, không dám đến gần, bà n vá»›i các tÆ°á»›ng rằng: "Không [31a] ngá» ngà y nay quân Lê vẫn còn ká»· luáºt, pháp lệnh nghiêm minh nhÆ° váºy. Chỉ má»™t đêm mà đắp thà nh luỹ đâu ra đấy! Hẳn là số quân lÃnh liá»u chết còn nhiá»u, nên má»›i dốc sức đắp xong chóng thế, khiến lòng ta không yên. Không dồn hết công sức, thì chÆ°a dá»… dẹp được. Nếu ta không đánh gấp diệt trừ Ä‘i, thì tất sẽ trở thà nh mối lo sau nà y". Bèn tá»± ình đốc suất tÆ°á»›ng sÄ©, ngà y đêm đánh gấp, hẹn phải lấy được má»›i thôi. Do váºy, bên tả sông từ Da Châu, Tà m Châu, bên hữu sông, từ đầu nguồn hai huyện Lôi DÆ°Æ¡ng, Nông Cống Ä‘á»u là chiến trÆ°á»ng, hầu nhÆ° mất hết và o tay giặc. Bấy giá» nhân dân các huyện ở Thanh Hoa tan tác tháo chạy, ruá»™ng đồng bá» không cà y cấy, nhiá»u ngÆ°á»i bị chết đói.
Tháng 9, sai Hà Khê hầu đem quân ra giữ luỹ Ai ở huyện Cẩm Thuỷ, nhân dịp nà y, y là m phản đầu hà ng hỠMạc. Vua lấy Tây Hưng hầu Hà ThỠLộc thay giữ đất ấy.
[31b] Tháng 10, tÆ°á»›ng Mạc Ä‘em quân giao chiến vá»›i quan quân, chống nhau ở sông Bảo Lạc, Long Sùng2514 . Các tÆ°á»›ng hay dùng kỳ binh, ban ngà y thì cố thủ, ban đêm thì đánh cÆ°á»›p doanh trại, quấy rối quân địch. Từ đấy, quân Mạc phấp phá»ng kinh sợ, lÃnh thủ ngá»± bị đâm chém nhiá»u. Má»—i khi chém cắt được tai giặc thì được thưởng bạc, nên quân lÃnh nhiá»u kẻ tá»± nguyện xông ra, liá»u sức đánh quân Mạc vá» ban đêm. Quân Mạc tuy nhiá»u, nhÆ°ng có nhiá»u ngÆ°á»i bá» trốn. Mạc KÃnh Äiển thấy đánh mãi không được, liá»n lui giữ dinh Hà Trung, hạ lệnh cấm không được mang muối lên bán ở đầu nguồn mà liên lạc vá»›i quan quân. Sau có ngÆ°á»i gánh trá»™m muối và o luỹ, bị bắt chém để thị chúng.
Tháng ấy, VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c máºt sai ngÆ°á»i ngầm và o trong luỹ dùng thÆ° đầu hà ng, xin mang tá»™i vá» chầu. Vua nháºn được thÆ° của SÆ° ThÆ°á»›c, liá»n há»™i các tÆ°á»›ng bà n Ä‘em đại quân tiến đánh để lấy lại [32a]2515 đất nÆ°á»›c, chia quân thà nh ba đạo cả tiến. Sai bá»n An quáºn công Lại Thế Khanh, Äoan VÅ© hầu Lê Cáºp Äệ, Văn Phong hầu Trịnh VÄ©nh Thiệu, Tấn quáºn công Trịnh Mô Ä‘em quân ra phÃa tả, từ huyện Yên Äịnh qua huyện VÄ©nh Phúc, đánh lấy huyện Tống SÆ¡n.
Gia phong TrÆ°á»ng quáºn công Trịnh Tùng là m tả tÆ°á»›ng, tiết chế tÆ°á»›ng sÄ© các dinh quân thuá»· bá»™ các xứ. Vua tá»± là m đô tÆ°á»›ng, thống đốc đại quân ra Ä‘Æ°á»ng giữa, từ huyện Thuỵ Nguyên, qua huyện Yên Äịnh thẳng đến đóng quân ở huyện Äông SÆ¡n. Bá»n Vinh quáºn công Hoà ng Äình Ãi, NghÄ©a quáºn công Äặng Huấn, Lại quáºn công Phan Công TÃch, Vệ dÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Bách Ä‘em quân ra Ä‘Æ°á»ng phÃa hữu, qua các huyện Lôi DÆ°Æ¡ng và Nông Cống, đánh lấy miá»n Quảng XÆ°Æ¡ng. Vua đến đóng dinh ở huyện Äông SÆ¡n, VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c Ä‘em 500 quân bản bá»™, ná»a đêm, hồi canh ba bá» dinh Ä‘i, sáng hôm sau đến ngá»± dinh ở Äông SÆ¡n [32b] lạy xin chịu tá»™i. Vua dùng lá»i an ủi, cho giữ chức cÅ©, vá»— vá» các tÆ°á»›ng sÄ©, ba quân Ä‘á»u cả mừng. SÆ° ThÆ°á»›c lại đến dinh tả tÆ°á»›ng, khóc kể lại tình nghÄ©a xÆ°a, các quân Ä‘á»u rất vui vẻ. Từ đấy, quan Thanh lừng lẫy, quân Mạc há»… đánh là thua, không dám tiến đánh nữa, lui vá» giữ dinh sông Bút CÆ°Æ¡ng.
Ngà y 20, vua sai ngÆ°á»i là m cầu phao ở phÃa hạ lÆ°u sông An Liệt2516 , qua Kim Bôi. Vua cùng tả tÆ°á»›ng Ä‘em đại binh qua sông, đến xã Kim Tá»2517 , Ä‘i tắt qua huyện Thuần Há»±u2518 để tiến đánh các dinh quân Mạc. Sai VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c chiêu táºp quân cÅ© của huyện ấy, được hÆ¡n 1000 ngÆ°á»i, cho là m tiên phong khiêu chiến quân Mạc ở bến sông Lôi Tân2519 . Bá»n Lại Thế Khanh và Lê Cáºp Äệ đánh Tống SÆ¡n và Nga SÆ¡n, lấy được, Ä‘i đến đâu quân Mạc tan chạy đến đó, nhân dân được trở vá» yên nghiệp.
Tháng 12, bá»n Mạc KÃnh Äiển thấy2520 [33a] đánh mãi không được, bà n rằng:
"Tiến quân đánh giặc mạnh đã trải 9 tháng trá»i mà chÆ°a thà nh công. HÆ¡n nữa, bây giá» mùa đông rét mÆ°á»›t, sông nÆ°á»›c vÆ¡i cạn, lại thêm mÆ°a xuân sắp đến, chÆ°á»›ng khà sẽ sinh, quân không đủ ăn, ngÆ°á»i nà o cÅ©ng nhá»› quê, còn ai đồng lòng gắng sức vá»›i ta nữa. Huống chi, quân ta lại dần dần trá»… biếng, chi bằng hãy tạm rút quân vá», lần sau sẽ đánh tá»›i toà n thắng. Nếu cứ giữ mãi chá»— nà y, sợ không có Ãch gì, chỉ khiến quân địch cÆ°á»i cho thôi". Bèn hạ lệnh nhổ trại mà vá».
Bất ngá» Trịnh Cối và mẹ là Thái VÆ°Æ¡ng phu nhân cùng vợ con và bá»n Lại Thế Mỹ, TrÆ°Æ¡ng Quốc Hoa, đã trót đầu hà ng há» Mạc, không dám trở vá» nữa, bèn Ä‘em con em trai gái hÆ¡n 1000 ngÆ°á»i ra biển theo KÃnh Äiển vá» Kinh sÆ°, đến lạy chà o há» Mạc. Thạch quáºn [33b] công2521 Ä‘em quân đến cá»a khuyết ráºp
đầu xin chịu tá»™i. Nguyá»…n SÆ° Doãn Ä‘em con em vá» chiếm giữ huyện Ngá»c SÆ¡n2522 , cáºy chá»— núi cao sông sâu, không chịu quy thuáºn. Vua sai Lê Cáºp Äệ cùng các tÆ°á»›ng Ä‘em quân tinh nhuệ Ä‘i Ä‘Æ°á»ng tắt đến huyện Ngá»c SÆ¡n đánh úp. SÆ° Doãn đã biết trÆ°á»›c, Ä‘ang đêm xuống thuyá»n trốn Ä‘i đầu hà ng há» Mạc.
Năm ấy phủ Hà Trung được mùa to, nhà nà o cũng thừa thóc.
Tân Mùi, [ChÃnh Trị] năm thứ 14 [1571] , (Mạc Sùng Khang năm thứ 6; Minh Long Khánh năm thứ 5). Mùa xuân, tháng 2, vua xét công đánh giặc và phong quan tÆ°á»›c.
Gia phong Tả tÆ°á»›ng TrÆ°á»ng quáºn công Trịnh Tùng là m thái uý TrÆ°á»ng quốc công; Äoan VÅ© hầu Lê Cáºp Äệ vì dÅ©ng cảm, quyết Ä‘oán, và có nhiá»u kế sách được thăng là m thái phó; bá»n Vệ DÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Bách, Văn Phong hầu Trịnh VÄ©nh Thiệu, LÆ°Æ¡ng quáºn công (không rõ tên), Tấn quáºn công Trịnh Mô, An quáºn công Lại Thế [34a] Khanh, NghÄ©a quáºn công Äặng Huấn, Ä‘á»u được thăng là m thiếu phó, ngôi thứ ở hà ng dÆ°á»›i. Lại phong em ruá»™t của tả tÆ°á»›ng là Trịnh Äá»— là m thiếu bảo Phúc Diá»…n hầu; Trịnh Äồng là m VÄ©nh Thá» hầu, Trịnh Ninh là m Quảng Diên hầu, Ä‘á»u sai Ä‘em quân đánh giặc để mÆ°u khôi phục.
Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho Nguyá»…n Miá»…n, Nguyá»…n Cung Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Nguyá»…n Hoà ng 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Hoa Hữu Mô 12 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Ra lệnh cho những ngÆ°á»i xiêu tán trong cÆ¡n binh lá»a ở các huyện, xã xứ Thanh Hoa trở vá» quê quán yên ổn là m ăn.
Tháng 7, há» Mạc sai KÃnh Äiển đốc suất quân lÃnh và o cÆ°á»›p đánh các huyện ở Nghệ An. Bấy giá», dân Nghệ An sợ uy giặc đã lâu, địa thế lại xa cách, quan quân không thể cứu giúp được, phần nhiá»u đầu hà ng há» Mạc. Vì thế, từ sông Cả2523 và o Nam Ä‘á»u là đất của giặc. Viên thổ tÆ°á»›ng Nguyên quáºn công Nguyá»…n [34b] Bá Quýnh nghe tin giặc đến giáºt mình kinh hãi, chÆ°a thấy bóng đã bá» chạy. Hoà ng quáºn công chống nhau vá»›i giặc Nguyá»…n Quyện, sức không địch nổi, bá» cả thuyá»n chạy và o Hoá Châu, bị giặc bắt sống. Từ sông Cả vá» Bắc, lại thà nh đất của giặc. Từ đó, thế giặc lại mạnh, Ä‘i đến đâu, dân Ä‘á»u bá» chạy.
Năm ấy, ngÆ°á»i huyện Khang Lá»™c, Thuáºn Hoá là Mỹ quáºn công2524 Ä‘em quân bản bá»™ mÆ°u đánh Äoan quáºn công Nguyá»…n Hoà ng, thôn tÃnh quân lÃnh của Hoà ng rồi vá» hà ng há» Mạc. Hoà ng biết được, Ä‘em quân đánh giết chết. Äất Thuáºn Hoá tạm yên. Sau các thổ tÆ°á»›ng ở Quảng Nam đánh giết, thôn tÃnh lẫn nhau, Hoà ng Ä‘á»u đánh dẹp được cả, giao cho tỳ tÆ°á»›ng là DÅ©ng quáºn công2525 ở lại giữ đất và thu nhặt quân lÃnh còn sót lại.
Tháng 9, vua bà n vá»›i tả tÆ°á»›ng Trịnh Tùng chia quân cho Tấn quáºn công Trịnh Mô là Lai quáºn [35a] công Phan Công TÃch Ä‘i cứu Nghệ An. Quân Mạc rút vá», Nghệ An lại yên.
Tháng 10, vua sai Thái phó Äoan VÅ© hầu Lê Cáºp Äệ Ä‘em quân và o đánh dẹp miá»n Thiên Quan, Ä‘á»u dẹp yên.
Bấy giá», chúa nÆ°á»›c Ai Lao là Sạ Äẩu dâng 4 con voi Ä‘á»±c và váºt báu để cầu hôn. Vua muốn hoà hảo vá»›i nÆ°á»›c láng giá»ng, bèn Ä‘em con gái riêng của vợ mình, phong là m Ngá»c Hoa công chúa gả cho.
Năm ấy đất Thanh Hoa mất mùa, dân đói to, nhiá»u ngÆ°á»i xiêu giạt.
Bấy giá», ngÆ°á»i sách Thái Lai, huyện Thuỵ Nguyên là Lê Cảnh Thuần tá»± xÆ°ng là Si Nhân2526 hầu.
Nhâm Thân, [Hồng Phúc] năm thứ 1 [1572] , (Mạc Sùng Khang năm thứ 7; Minh Long Khánh năm thứ 6). Mùa xuân, tháng gêng, vua tế trá»i đất ở Ä‘Ã n Nam Giao. Khi là m lá»…, vua bÆ°ng lÆ° hÆ°Æ¡ng khấn trá»i xong, bá»—ng lÆ° hÆ°Æ¡ng rÆ¡i xuống đất. [35b] Vua biết là điá»m chẳng là nh, bèn xuống chiếu đổi niên hiệu thà nh Hồng Phúc2527 năm thứ 1.
Tháng 3, Lê Cáºp Äệ ngầm có chà khác, mÆ°u giết Tả tÆ°á»›ng để Ä‘oạt binh quyá»n, từng rủ Tả tÆ°á»›ng Ä‘i thuyá»n ra giữa sông để giết. Tả tÆ°á»›ng biết được, mÆ°u ấy không thà nh. Từ đấy, hai nhà thù oán nhau, bên ngoà i thì giả vá» hiệp sức để lo đánh giặc, nhÆ°ng bên trong thì Ä‘á»u ngá» nhau, Ä‘á» phòng ám hại nhau.
Mùa thu, tháng 7, há» Mạc sai KÃnh Äiển đốc suất quân lÃnh xâm lấn các xứ Thanh Hoa, Nghệ An. Vua bà n vá»›i các tÆ°á»›ng, ra lệnh cho quân dân dá»c sông của các huyện2528 di chuyển của cải, súc váºt tránh và o rừng núi để phòng quân giặc.
Tháng 8, quân Mạc quả nhiên kéo đến bắt ngÆ°á»i cÆ°á»›p của, nhÆ°ng dân chúng các huyện ven sông đã di tản Ä‘i cả, chỉ còn lại má»™t vùng đất bá» không.
Bấy giá», viên tÆ°á»›ng vong mệnh2529 ở Bố ChÃnh là Tiên quáºn công [36a] dẫn Ä‘Æ°á»ng cho tÆ°á»›ng Hải DÆ°Æ¡ng là Láºp quáºn công2530 Ä‘em hÆ¡n 60 binh thuyá»n Ä‘i Ä‘Æ°á»ng biển và o cÆ°á»›p các xứ Thuáºn Hoá và Quảng Nam. Dân địa phÆ°Æ¡ng nhiá»u ngÆ°á»i đầu hà ng. Từ đấy, thế giặc lại mạnh. Trấn thủ Nguyá»…n Hoà ng dùng mÆ°u dụ Láºp đến, chém ở giữa sông, quân giặc tan vỡ, vượt biển trở vá», bá»—ng gặp gió bão, chết hết ở ngoà i khÆ¡i2531 . Tiên quáºn công trốn vá» châu Bố ChÃnh, lại vá» vá»›i há» Mạc. Äất Thuáºn Quảng lại được yên. Hoà ng vá»— trị mấy chục năm, chÃnh lệnh khoan hoà , thưởng ban ân huệ, dùng phép công bằng, chấn chỉnh, khuyên răn tÆ°á»›ng sÄ© bản bá»™. Cấm chỉ, trừ bá» bá»n hung ác, dân hai trấn Ä‘á»u cảm mến nhân đức, thay đổi phong tục, chợ búa không nói thách, dân chúng không là m giặc, cổng ngoà i không phải đóng, thuyá»n buôn nÆ°á»›c ngoà i Ä‘á»u tá»›i buôn bán trao đổi phải giá, quân lệnh nghiêm cẩn, ngÆ°á»i ngÆ°á»i gắng sức. Do váºy, [36b] há» Mạc không dám dòm ngó, trong cõi được an cÆ° lạc nghiệp.
Thái phó Vi quáºn công Lê Khắc Tháºn là m phản, vượt luỹ vá» hà ng há» Mạc. Tả tÆ°á»›ng Trịnh Tùng bắt các con của Tuân, Khoái, Thầm Ä‘á»u giết cả.
Tháng 9, vua sai bá»n An quáºn công Lại Thế Khanh, Tấn quáºn công Trịnh Mô, Lai quáºn công Phan Công TÃch Ä‘em quân Ä‘i Nghệ An. Äến nÆ¡i thì quân Mạc rút lui, Nghệ An lại yên.
Năm ấy, các huyện ở Nghệ An, đồng ruá»™ng bá» hoang, không thu được hạt thóc nà o, dân đói to, lại bị bệnh dịch, chết đến quá ná»a, nhiá»u ngÆ°á»i xiêu giạt, kẻ thì lần và o Nam, ngÆ°á»i thì giạt ra Bắc, trong hạt rất tiêu Ä‘iá»u.
Mùa đông, tháng 11, vua sai Lai quáºn công Phan Công TÃch Ä‘i kinh lược xứ Thuáºn Hoá, uý lạo [37a] các tÆ°á»›ng sÄ©. Khi đến xứ đó, rất chú ý đến Nguyá»…n Hoà ng. Hoà ng cÅ©ng Ä‘em quân đến há»™i, đặt tiệc thết đãi, giãi bà y tình xÆ°a nghÄ©a cÅ© rất là vui vẻ. Khi Công TÃch vá», Hoà ng thân hà nh Ä‘i tiá»…n.
Ngà y 21, Lê Cáºp Äệ từng có chà khác, định mÆ°u hại Tả tÆ°á»›ng Trịnh Tùng. Tả tÆ°á»›ng giả vá» không biết, gá»i biếu nhiá»u và ng. Khi Cáºp Äệ tá»›i tạ Æ¡n, Tùng sai Ä‘ao phủ phục ở dÆ°á»›i trÆ°á»›ng bắt giết Ä‘i rồi sai
ngÆ°á»i nói phao lên rằng Cáºp Äệ mÆ°u là m phản, vua sai ta giết chết, tÆ°á»›ng phản thì phải giết cả há». Thế là quân lÃnh Ä‘á»u khiếp sợ, không ai dám hà nh Ä‘á»™ng2532 .
Bấy giá», Cảnh Hấp và Äình Ngạn nói vá»›i vua rằng: "Tả tÆ°á»›ng cầm quân, quyá»n thế rất lá»›n, bệ hạ khó lòng cùng tồn tại vá»›i ông ta được". Vua nghe nói váºy, hoang mang nghi hoặc, Ä‘Æ°Æ¡ng đêm, bá» chạy ra ngoà i, Ä‘em theo bốn hoà ng tá» cùng chạy đến thà nh Nghệ An và ở lại đó. Tả [37b] tÆ°á»›ng bà n vá»›i các tÆ°á»›ng rằng: Nay vua nghe lá»i gièm của kẻ tiểu nhân, phút chốc khinh suất Ä‘em ngôi báu xuôi giạt ra ngoà i. Thiên hạ không thể má»™t ngà y không có vua, bá»n ta và quân lÃnh sẽ láºp công danh vá»›i ai được? Chi bằng trÆ°á»›c hết hãy tìm hoà ng tá» láºp lên để yên lòng ngÆ°á»i, rồi sau sẽ Ä‘em quân Ä‘i đón vua cÅ©ng chÆ°a muá»™n. Bấy giá» hoà ng tá» thứ năm là Äà m ở xã Quảng Thi, huyện Thuỵ Nguyên, bèn sai ngÆ°á»i Ä‘i đón vá» tôn láºp là m vua, đó là Thế Tông2533 .
Chú thÃch:
2386 Tức là Lê Y, con trưởng của Cẩm Giang VÆ°Æ¡ng Lê Sùng, cháu của Kiến VÆ°Æ¡ng Lê Tân, cháu bốn Ä‘á»i của Lê Thánh Tông. NhÆ° váºy, Trang Tông là cháu năm Ä‘á»i (huyá»n tôn) của Lê Thánh Tông.
2387 Sách Cao TrÄ© : thuá»™c châu Ngá»c Lặc, nay là huyện Ngá»c Lặc, tỉnh Thanh Hóa.
2388Trung nhân : hoạn quan. Äinh Công là viên hoạn quan ngÆ°á»i Thanh Hóa.
2389Minh sá» , Q.321, và CÆ°Æ¡ng mục Ä‘á»u chép việc bá»n Trịnh Duy Liêu sang nhà Minh và o năm Gia TÄ©nh thứ 16, tức là năm Nguyên Hoà 5 (1537). Äoà n nà y Ä‘i thuyá»n buôn từ Chiêm Thà nh, vượt biên, sau hai năm má»›i tá»›i Yên Kinh.
2390 Theo Minh sỠ, Q.321, việc nà y xảy ra và o các năm Gia Tĩnh thứ 16 (1537), 17 (1538) và 19 (1540).
2391 Sau chuyến đi của Trịnh Duy Liên, vua tôi nhà Lê thấy lâu không được tin gì, lại sai Trịnh Viên đi (CMCB27, 27).
2392 Nguyá»…n Văn Thái mang tá» biểu đầu hà ng sang nhà Minh. Tá» biểu đại ý nói nhà Lê không còn ai nối dõi, Äăng Dung được trao ấn chÆ°Æ¡ng để nối coi việc nÆ°á»›c... Vì Trần Cung chiếm giữ Lạng SÆ¡n, nên chÆ°a dâng biểu và sang tiến cống được... Bá»n vua tôi nhà Minh không nghe, sai Cừu Loan và Mao Bá Ôn gấp đến Quảng Tây chiêu táºp binh mã tiến đánh nhà Mạc.
2393Huyện VÄ©nh Phúc : nay là huyện VÄ©nh Lá»™c, tỉnh Thanh Hoá. Trịnh Kiểm hồi còn nhá» phải Ä‘i ở chăn trâu, đến nÆ°Æ¡ng nhá» dÆ°á»›i trÆ°á»›ng Nguyá»…n Kim, được Kim tin cáºy, phong Dá»±c NghÄ©a hầu và gả con gái lá»›n là Ngá»c Bảo cho.
2394Lại Thế Vinh : ngÆ°á»i xã Quang Lãng, huyện Tống SÆ¡n. Nay là huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá.
2395Cầm thÆ°á»›c, buá»™c dây ở cổ : biểu thị sá»± tá»± trói mình và chịu nháºn trừng phạt.
2396 Mạc phủ do bá»n Mao Bá Ôn dá»±ng trấn ở Trấn Nam Quan để xâm lược nÆ°á»›c ta. Số quân chúng Ä‘iá»u Ä‘á»™ng gồm 20 vạn chÃnh binh và kỳ binh.
2397Khâm Châu chà của nhà Thanh chỉ ghi 5 động, không có động An Lương. Cương mục dẫn Quảng Yên sách cho rằng động An Lương sau là phố An Lương, thuộc châu Vạn Ninh nước ta và cho là Toà n thư chép lầm.
2398 Tức đạo Thanh Hoa, nay là tỉnh Thanh Hoá.
2399 Theo lịch của nhà Minh.
2400Lịch Äại Thống : lịch của nhà Minh.
2401 Nhà Hán, nhà ÄÆ°á»ng thôn tÃnh nÆ°á»›c ta, chia cắt nÆ°á»›c ta thà nh châu quáºn của chúng. Theo lệ Ä‘á»i Hán, Ä‘á»i ÄÆ°á»ng, tức là bắt ta ná»™i thuá»™c.
2402Cương mục , có chỗ ghi là Mã Giang, có lẽ động nà y nằm ở vùng thượng lưu sông Mã.
2403Thế táºp : là được truyá»n từ Ä‘á»i ná» sang Ä‘á»i kia.
240413 lộ : năm 1466, Lê Thánh Tông đặt 13 đạo thừa tuyên, có lẽ là 13 lộ nà y.
2405 Nay thuộc huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hoá.
2406Bồi thần : là bỠtôi của vua chư hầu. Không theo lễ tiếp bồi thần có nghĩa là không coi hỠMạc là vua chư hầu.
2407 Năm trước đã có việc Nguyễn Kim thống suất các quân tiến đánh Thanh Hoa, năm nay lại chép Nguyễn Kim còn ở Ai Lao. Sách Cương mục (CMCB27, 40) cho là Toà n thư chép lầm.
2408Sông Nghĩa Lộ : chưa rõ ở đâu.
2409Quảng Bình : tên huyện, nay là vùng đất phÃa tây bắc huyện Thạch Thà nh, tỉnh Thanh Hoá.
2410 CMCB27, 39, 40 ghi rõ tên của viên quan Trung Háºu hầu nà y là DÆ°Æ¡ng Chấp Nhất.
2411Bái Trang : tức là Gia Miêu Ngoại trang, Ä‘á»i Nguyá»…n gá»i là Quý HÆ°Æ¡ng, nay ở huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá.
2412Sách Vạn Lai : nay là xã Vạn Lại, huyện ThỠXuân, tỉnh Thanh Hoá.
2413Hoan Diá»…n : là vùng đất các tỉnh Nghệ An, Hà TÄ©nh ngà y nay. Ô : là chỉ miá»n đất tỉnh Bình Trị Thiên ngà y nay, Quảng : là chỉ miá»n đất tỉnh Quảng Nam-Äà Nẵng ngà y nay.
2414Ãi Châu : tức là đất tỉnh Thanh Hoá ngà y nay.
2415Phạm Tá» Nghi : ngÆ°á»i xã Trung Hà nh, huyện An DÆ°Æ¡ng, trấn Hải DÆ°Æ¡ng, nay thuá»™c Hải Phòng.
2416ChÃnh Trung : là con thứ của Mạc Äăng Dung.
2417Hoa Dương : tên xã, sau là của Mạc Phúc Hải.
2418Mạc KÃnh Äiển : là em của Mạc Phúc Hải.
2419Thịnh Liệt : tục gá»i là là ng Sét, ở phÃa dÆ°á»›i xã Bạch Mai và Hoà ng Mai; thuá»™c Hà Ná»™i ngà y nay.
2420Lê Bá Ly : ngÆ°á»i là ng Cổ Phạm, huyện Äông SÆ¡n, tỉnh Thanh Hoá ngà y nay.
2421Huyện Vĩnh Phúc : sau là huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.
2422Phạm Quỳnh, Phạm Dao : ngÆ°á»i là ng Thịnh Liệt, huyện Thanh Trì, nay thuá»™c ngoại thà nh Hà Ná»™i.
2423Nguyá»…n Thiến : ngÆ°á»i là ng Canh Hoạch, huyện Thanh Oai, nay thuá»™c tỉnh Hà Tây, Ä‘á»— tiến sÄ© khoa Nhâm Thìn (1532) Ä‘á»i Mạc.
2424VÅ© Văn Máºt : là em VÅ© Văn Uyên, ngÆ°á»i xã Ba Äá»™ng, huyện Gia Phúc (nay là huyện Gia Lá»™c tỉnh Hải HÆ°ng). Khi há» Mạc cÆ°á»›p ngôi nhà Lê thì VÅ© Văn Uyên cát cứ vùng Tuyên Quang chống lại nhà Mạc. Văn Uyên chết, VÅ© Văn Máºt nối nghiệp anh, được vua Lê phong tÆ°á»›c Gia quốc công.
2425Kim Thanh : tên huyện, thuộc tỉnh Hải Dương, nay là tỉnh Hải Hưng.
2426Yên TrÆ°á»ng : tên xã, thuá»™c huyện Thá» Xuân, tỉnh Thanh Hoá ngà y nay.
2427Biên Thượng : tức là ng Bồng Thượng, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.
2428Chế Khoa : theo Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Äôn thì lệ thi cá» thá»i Lê nhÆ° sau: Những năm Tý, Mão, Ngá», Dáºu là khoa thi HÆ°Æ¡ng; những năm Sá»u, Thìn, Mùi, Tuất là khoa thi Há»™i. NhÆ°ng có khi nhà vua có bà i chế ban xuống cho mở khoa thi đặc biệt không theo lệ trên thì gá»i là chế khoa . Phép thì chế khoa cÅ©ng giống khoa thi Há»™i (thi kinh nghÄ©a, tứ lục, thÆ¡, phú và văn sách).
2429Äinh Bạt Tuy : ngÆ°á»i là ng Bùi Khổng, huyện HÆ°ng Nguyên, nay thuá»™c tỉnh Nghệ An.
2430 Chu Quang Trứ: ngÆ°á»i xã Nam Hoa Thượng, huyện Thanh ChÆ°Æ¡ng, Nghệ An.
2431Sông Äại Lại : tức sông Lèn, má»™t nhánh của sông Mã ở Thanh Hoá.
2432Kim SÆ¡n : có tên là núi Biện hay núi Bồng. Äá»™ng Kim SÆ¡n là má»™t danh thắng.
2433Yên Dịch và Quân Yên : tên hai ngá»n núi thuá»™c huyện Yên Äịnh, Thanh Hoá.
2434Bạch Thạch : tên má»™t ngá»n núi ở phÃa tây bắc huyện Äông SÆ¡n, Thanh Hoá.
2435 Chi tiết chá»n voi mai phục nà y không thấy có trong Bản dịch cÅ© .
2436Sông Hữu Chấp : ở xã Hữu Chấp; Sông Kim Bôi : ở xã Kim Bôi. Hai xã Hữu Chấp và Kim Bôi Ä‘á»u thuá»™c huyện VÄ©nh Lá»™c, Thanh Hoá.
2437Chợ Ông Cung : hay chợ Ông, ở là ng Bồng Thượng, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.
2438Bố Vệ : tên xã, ở phÃa nam thị xã Thanh Hoá ngà y nay.
2439Tống Sơn : nay là huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá.
2440Nga Sơn : tên huyện, nay thuộc tỉnh Thanh Hoá.
2441Thanh quáºn công : tên quan tÆ°á»›c, chÆ°a rõ há» tên thá»±c.
2442 Yên Mô: tên huyện, thuộc tỉnh Ninh Bình.
2443Trà Tu : tên xã, thuộc huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.
2444 Khi KÃnh Äiển và o đánh Thanh Hoá thì Mạc Phúc Nguyên sai bá»n Phạm Quỳnh, Phạm Dao và o đánh Nghệ An. Trịnh Kiểm phá tan quân của Mạc KÃnh Äiển, tÆ°á»›c lấy chiến thuyá»n, giả là m quân Mạc kéo và o đánh quân Phạm Quỳnh, Phạm Dao ở Nghệ An. Bá»n Quỳnh, Dao không Ä‘á» phòng, bị đại bại.
2445Sông Phụng Xà : có lẽ là sông Phượng TÆ°á»ng ở huyện Trá»±c Ninh tỉnh Nam Äịnh cÅ©, nay thuá»™c huyện Nam Ninh, tỉnh Nam Hà .
2446 Tức Phạm Äức Kỳ, ngÆ°á»i xã Tà o Xuyên, huyện Hoằng Hoá, tỉnh Thanh Hoá.
2447ChÃnh Trị : có nghÄ©a là sá»a sang việc trị nÆ°á»›c.
2448Phạm Äốc : là con nuôi của Trịnh Kiểm, có tà i dùng binh.
2449 Tức Nguyễn Kim.
2450 Trịnh Kiểm tuy đã lấy được đất Thuáºn Hoá, nhÆ°ng nhiá»u ngÆ°á»i ở đó vẫn theo há» Mạc, hoặc vượt biển Ä‘i theo há» Mạc, hoặc Ä‘Æ°a quân Mạc đến phá phÃa sau của quân Lê - Trịnh.
2451 Sau khi Nguyá»…n Kim chết, binh quyá»n vá» tay Trịnh Kiểm. Hai ngÆ°á»i con trai của Nguyá»…n Kim thì má»™t ngÆ°á»i là Lãng quáºn công tả tÆ°á»›ng Nguyá»…n Uông đã bị Trịnh Kiểm mÆ°u sát. Äoan quáºn công Nguyá»…n Hoà ng lo cho số pháºn của mình, nhá» chị là Trưởng công chúa Ngá»c Bảo (vợ Trịnh Kiểm) xin cho và o trấn thủ Thuáºn Hoá. Trịnh Kiểm cÅ©ng muốn trừ bá» mối lo bên cạnh mình, nên đồng ý cho Ä‘i. Nguyá»…n Hoà ng Ä‘em quân thủ hạ của mình và o Thuáºn Hoá, đóng dinh ở gò Phù Sa, xã Ãi Tá», trên sông Ãi Tá».
2452Trịnh Quang : ngÆ°á»i xã Sóc SÆ¡n, huyện VÄ©nh Phúc (sau là huyện VÄ©nh Lá»™c, tỉnh Thanh Hoá).
2453Lại Thế Khanh : ngÆ°á»i xã Quang Lăng, huyện Tống SÆ¡n (sau là huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá).
2454Thiên Quang : nay là huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình.
2455 Trịnh Kiểm, trong chiến dịch nà y, dùng viên tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi, ngÆ°á»i xã Vân LÅ©ng, huyện Thạch Thà nh (Thanh Hoá) là m tiên phong.
2456Äịnh quáºn công : tên thá»±c là Äặng Äịnh.
2457 Tức vượt sông Hồng.
2458 Tức Lê Duy Máºt, má»™t viên tÆ°á»›ng cát cứ vùng Tuyên Quang khi ấy.
2459Äặng Äịnh : TrÆ°á»›c theo Nguyá»…n Kim sang Ai Lao, sau khi Trang Tông trung hÆ°ng, được sai Ä‘i trấn thủ 10 châu của phủ An Tây, trấn HÆ°ng Hoá. Còn Äại Äồng vốn do anh em VÅ© Văn Uyên, VÅ© Văn Máºt chiếm giữ từ trÆ°á»›c. Vì thế, CMCB 28, 13 chép là : Lại sai VÅ© Văn Máºt trấn giữ Äại Äồng, Äặng Äịnh trấn giữ An Tây, thì đúng hÆ¡n.
2460Phủ Thuáºn An : nay thuá»™c tỉnh Bắc Ninh. Phủ lỵ phủ Thuáºn An ở khoảng Dâu Keo.
2461Núi Tiên Du : ở huyện Tiên Du cũ, nay là huyện Tiên Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
2462Phủ Khoái Châu : gồm các huyện Äồng Yên (sau là huyện Khoái Châu), Kim Äá»™ng, Tiên Lữ, Thiên Thi (sau là huyện Ân Thi), Phù Dung (sau là Phù Cừ), tỉnh HÆ°ng Yên cÅ©, nay thuá»™c tỉnh Hải HÆ°ng. Phủ Hồng Châu : gồm các huyện ÄÆ°á»ng Hà o (sau là Mỹ Hà o), ÄÆ°á»ng Yên (sau là Bình Giang), Cẩm Già ng, Thanh Miện, Tứ Kỳ, VÄ©nh Lại (sau là Ninh Giang), Ä‘á»u thuá»™c tỉnh Hải DÆ°Æ¡ng ngà y nay.
2463Huyện Siêu Loại : nay thuá»™c tỉnh Bắc Ninh. Huyện Văn Giang : sau sát nháºp và o huyện Văn Lâm, nay thuá»™c tỉnh HÆ°ng Yên.
2464Phủ Nam Sách : gồm các huyện Thanh Lâm (sau là Nam Sách), Chà Linh, Thanh Hà thuộc tỉnh Hải Dương và huyện Tiên Minh (nay là huyện Tiên Lãng, Hải Phòng).
2465Phủ Tiên HÆ°ng : gồm phần đất của các huyện HÆ°ng Hà , Äông HÆ°ng, tỉnh Thái Bình ngà y nay.
2466Nam Xang : sau là huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam, nay thuộc tỉnh Nam Hà .
2467Giáp Sơn : sau là huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương.
2468 Tức VÅ© Văn Máºt.
2469Phủ Phú Bình : gồm phần lá»›n tỉnh Thái Nguyên cÅ© (nay thuá»™c tỉnh Bắc Thái) và huyện Bình Xuyên, tỉnh VÄ©nh Phú bây giá». Huyện Văn Lan : tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i các huyện Bằng Mạc và Äiá»m He, tỉnh Lạng SÆ¡n ngà y nay.
2470Núi Lãm Sơn : ở xã Nam Sơn, huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh.
2471Gia Phúc : tên huyện, sau là huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương cũ, nay là tỉnh Hải Hưng.
2472Sách Thuá»· Äả : sách ở miá»n thượng du Thanh Hoá, có lẽ ở khoảng huyện Ngá»c Lặc ngà y nay.
2473MÆ°á»i châu : tức là 10 châu của phủ An Tây, miá»n thượng du sông Äà . Theo CMCB 28, 16 thì 10 châu ấy là : Chiêu Tân, Quỳnh Nhai, Lai Châu, Tung Lăng, Hoà ng Nham, Hợp Phi, Lê Tuyá»n, Khiêm Châu, Tuy Phụ, Luân Châu.
2474Lộ Sơn Nam : là một vùng rộng gồm các tỉnh Nam Hà , Ninh Bình và tỉnh Thái Bình ngà y nay.
2475Thế tỠ: chỉ con trưởng của Trịnh Kiểm, tức Trịnh Cối.
2476Thượng Phúc : tên huyện, nay là huyện ThÆ°á»ng TÃn. SÆ¡n Minh : tên huyện, nay là huyện Ứng Hoà , tỉnh Hà Tây.
2477Quảng Bình : tên huyện, nay là vùng tây bắc huyện Thạch Thà nh, Thanh Hoá.
2478ChÆ°Æ¡ng Äức : tên huyện, sau là huyện ChÆ°Æ¡ng Mỹ, nay thuá»™c tỉnh Hà Tây.
2479Phủ TrÆ°á»ng Yên : gồm các huyện Gia Viá»…n, Yên Mô, Yên Khang (nay là Yên Khánh), thuá»™c tỉnh Ninh Bình. Phủ lỵ TrÆ°á»ng Yên ở thị xã Ninh Bình ngà y nay.
2480Hoà i An : tên huyện gồm vùng đất phÃa nam huyện Ứng Hoà và má»™t phần huyện Mỹ Äức ngà y sau. SÆ¡n Minh : tên huyện, gồm phần lá»›n huyện Ứng Hoà ngà y sau.
2481Phủ Thiện Quang : gồm các huyện Phụng Hoá (sau là huyện Nho Quan), Yên Hoà (nay là vùng XÃch Thổ) của tỉnh Ninh Bình, huyện Lạc Thổ, sau là huyện Lạc SÆ¡n, tỉnh Thanh Hoá.
2482Phố Cát : thuộc huyện Thạch Thà nh, tỉnh Thanh Hoá.
2483Bình Lương : tên xã thuộc huyện Lạc Thuỷ trên sông Bôi, gần Châu Sơn, tỉnh Hoà Bình ngà y nay.
2484Cá»a biển Linh TrÆ°á»ng : nay ở cá»a Lạch TrÆ°á»ng, thuá»™c huyện Hoằng Hoá, tỉnh Thanh Hoá.
2485Thuần Há»±u : tên huyện, nay là huyện Háºu Lá»™c, tỉnh Thanh Hoá.
2486Du TrÆ°á»ng : tên xã, thuá»™c huyện Háºu Lá»™c, Thanh Hoá.
2487 Tên là Bùi Tá Hán.
2488 Nguyá»…n Bá Quýnh: ngÆ°á»i xã Thượng Xá, huyện Chân Lá»™c (sau là Nghi Lá»™c), tỉnh Nghệ An.
2489 Thượng phụ: Thượng phụ là Lã Thượng, là m tÆ°á»›ng cho Chu VÅ© VÆ°Æ¡ng lấy được thiên hạ, được VÅ© VÆ°Æ¡ng tôn là m thầy. Tôn là m thượng phụ có nghÄ©a là tôn lên là m báºc thầy.
2490Phủ thượng tướng : phủ đệ của Trịnh Kiểm.
2491 Trịnh Kiểm lấy chị ruột của Nguyễn Hoà ng.
2492Trịnh VÄ©nh Thiệu : ngÆ°á»i xã Biện Thượng, huyện VÄ©nh Lá»™c, phủ Thiệu Thiên, trấn Thanh Hoa, nay thuá»™c huyện Thiệu Hoá, tỉnh Thanh Hoá.
2493Phan Công TÃch : ngÆ°á»i xã Thái Xá, huyện Äông Thà nh, tỉnh Nghệ An.
2494Lại Thế Mỹ : ngÆ°á»i xã Quang Lãng, huyện Tống SÆ¡n, nay thuá»™c huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá.
2495Nguyá»…n Hữu Liêu : ngÆ°á»i xã Tây Tá»±u, huyện Từ Liêm, ngoại thà nh Hà Ná»™i.
2496Phạm Văn Khoái : ngÆ°á»i xã Tiêu Phấn, huyện Thượng Nguyên, phủ Thiên TrÆ°á»ng, trấn SÆ¡n Nam, nay thuá»™c tỉnh Nam Hà .
2497 Chỉ quân của Trịnh Tùng.
2498 Chỉ quân của hỠMạc.
2499Linh TrÆ°á»ng : là cá»a Lạch TrÆ°á»ng. Há»™i TrÆ°á»ng : là cá»a sông Mã, Ä‘á»u thuá»™c tỉnh Thanh Hoá.
2500Cá»a Chi Long : hay cá»a Bạch Câu, là cá»a sông Nga Giang hay sông Lèn, ở huyện Nga SÆ¡n, Thanh Hoá.
2501Cá»a Du Xuyên : là cá»a Bạng bây giá», ở xã Du Xuyên, huyện Ngá»c SÆ¡n, nay là huyện TÄ©nh Gia, tỉnh Thanh Hoá.
2502Cá»a Ngá»c Giáp : sau là cá»a Hãn, nay là cá»a Chép, ở tỉnh Thanh Hoá.
2503 CMCB 28, 25 ghi tên của viên tÆ°á»›ng nay là Láºp Bạo.
2504Äôn Nhượng : là con út của Äăng Doanh.
2505Bút Cương : theo Cương mục, chú là tên xã, thuộc huyện Vĩnh Phúc (tức huyện Vĩnh Lộc; tỉnh Thanh Hoá) (CMCB28, 29). Bản dịch cũ cho là xã Bút Sơn, huyện Hoằng Hoá ngà y nay.
2506VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c : ngÆ°á»i huyện Háºu Lá»™c, tỉnh Thanh Hoá.
2507Vĩnh Ninh : tên huyện, sau là huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá.
2508Trịnh Mô : ngÆ°á»i xã Nông SÆ¡n, huyện Nam ÄÆ°á»ng (sau là Nam Äà n, tỉnh Nghệ An), trÆ°á»›c há» Nguyá»…n, tên là Cảnh Hoan. Sau được chúa Trịnh ban cho há» Trịnh, đổi tên là Mô.
2509Nguyá»…n Äình : ngÆ°á»i xã Hoà ng Xá, huyện Từ Liêm (nay thuá»™c ngoại thà nh Hà Ná»™i).
2510Ưng Quan : CÆ°Æ¡ng mục chú là ở tổng Cổ LÅ©ng, huyện Cẩm Thuá»·. Ưng Quan là cá»a quan trên sông Mã, ở khoảng mÆ°á»ng Ông, tổng Thiết Ông sau nà y.
2511Bổng Luáºt : có sách chép là Bổng Tân, tức bến Bổng, ở phÃa thượng lÆ°u Bái Thượng, trên sông Chu. Sông Lam nói ở đây là đoạn sông Chu chảy qua huyện Thuỵ Nguyên, phủ Thiệu Hoá (nay là huyện Thiệu Hoá, tỉnh Thanh Hoá).
2512Ãi Hoan : trÆ°á»›c là tên hai châu. Chỉ vùng đất Thanh Hoá sau nà y.
2513Cương mục chép là "phên nứa" (CMCB28, 26).
2514Bảo Lạc, Long Sùng : là tên 2 xã thuộc huyện Thuỵ Nguyên, phủ Thiệu Hoá. Sông Bảo Lạc, Long Sùng tức là đoạn sông Chu chảy qua hai xã đó.
2515 Nguyên văn (bản ChÃnh Hoà ) mất tá» 32, chúng tôi dịch theo bản A3 (ThÆ° viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm) để bổ sung và o.
2516An Liệt : tên xã, Sông An Liệt tức đoạn sông chảy qua xã An Liệt, huyện Vĩnh Phúc (nay là huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá).
2517Kim TỠ: tên xã, cũng thuộc huyện Vĩnh Phúc.
2518Thuần Há»±u : tên huyện, nay là huyện Háºu Lá»™c, tỉnh Thanh Hoá.
2519Sông Lôi Tân : theo CMCB28, 29 thì Lôi Tân là tên xã, thuộc huyện Vĩnh Phúc (nay là huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hoá).
2520 Từ đây lại dịch theo bản ChÃnh Hoà .
2521Thạch quáºn công : tức VÆ°Æ¡ng Trân, trÆ°á»›c theo Trịnh Cối.
2522Ngá»c SÆ¡n : tên huyện, nay là huyện TÄ©nh Gia, tỉnh Thanh Hoá.
2523Sông Cả : tức sông Lam.
2524Mỹ quáºn công : CMCB18 chép là Mỹ LÆ°Æ¡ng: Mỹ LÆ°Æ¡ng cùng hai em là Văn Lan và NghÄ©a SÆ¡n Ä‘á»u vì dâng thóc cho há» Trịnh, được chuyện việc trÆ°ng thu tô, thuế. Bởi có công lao, Mỹ LÆ°Æ¡ng được là m tham đốc, Văn Lan và NghÄ©a SÆ¡n là m thá»± vệ. Khi quân Mạc và o đánh Nghệ An, đất Thuáºn Hoá bị dao Ä‘á»™ng, Mỹ LÆ°Æ¡ng định đánh úp VÅ© XÆ°Æ¡ng rồi thu lấy cả quân ở đó vá» hà ng há» Mạc.
2525CÆ°Æ¡ng mục chép: Sai thuá»™c tÆ°á»›ng là Mai Äình DÅ©ng ở lại trấn thủ Quảng Nam (CMCB28, 30).
2526 Si Nhân có nghĩa là "thằng ngốc".
2527 Niên hiệu trÆ°á»›c là ChÃnh Trị có nghÄ©a là sá»a sang việc trị nÆ°á»›c. Còn Hồng Phúc có nghÄ©a là "phúc lá»›n".
2528 Nên sá»a theo câu dÆ°á»›i "... dân chúng các huyện ven sông" đúng hÆ¡n.
2529Vong mệnh : có nghÄ©a là "bá» cả chức tÆ°á»›c mà chạy trốn". Äây là viên tÆ°á»›ng của Nguyá»…n Hoà ng, bá» theo vá» vá»›i há» Mạc.
2530Láºp quáºn công : CÆ°Æ¡ng mục chép là Láºp Bạo (CMCB28).
2531 Nguyá»…n Hoà ng dùng kế mỹ nhân, sai Ngô Thị Ä‘em nhiá»u và ng lụa đến biết Láºp Bạo, khuyên Bạo vá» vá»›i Nguyá»…n Hoà ng. Láºp Bạo nghe theo, Ä‘em mấy chiếc thuyá»n đến chá»— há»™i thá», phục binh của Hoà ng nổi lên. Láºp Bạo chạy xuống thuyá»n nhÆ°ng thuyá»n đã rá»i khá»i bá», bèn lao mình nhảy theo, bị quân của Nguyá»…n Hoà ng bắn chết (Xem CMCB28, 32).
2532 CÆ°Æ¡ng mục dẫn Lê triá»u trung hÆ°ng lục của Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng: Lê Cáºp Äệ bà máºt bà n vá»›i vua, bố trà đâu và o đấy, hẹn vá»›i nhau là ban đêm, khi nghe tiếng pháo nổ thì nhà vua qua sông để cá» sá»±. Tùng biết rõ chuyện đó, nhÆ°ng vẫn cứ biếu Cáºp Äệ nhiá»u và ng bạc. Khi Cáºp Äệ đến tạ Æ¡n, thì Tùng cho Ä‘ao phủ mai phục sẵn xông ra giết chết.
2533 Lúc ấy Hoà ng tá» Lê Duy Äà m má»›i lên 7 tuổi, được nuôi dưỡng ở xã Quảng Thi, má»™t xã ở phÃa dÆ°á»›i Lam SÆ¡n, thuá»™c huyện Thá» Xuân, tỉnh Thanh Hoá ngà y nay.
|
20-09-2008, 01:01 AM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q1 (a)
Nhà Háºu Lê. Nhà Mạc (1573 - 1599)
[1a]
K ỷ N h à L ê
Phụ: Há» Mạc (Máºu Hợp 20 năm)
Thế Tông Nghị Hoà ng Äế
Tên húy là Duy Äà m, con thứ năm của Anh Tông, ở ngôi 27 năm, thá» 33 tuổi.
Vua tuổi còn thơ ấu, tin dùng huân thần, nên dẹp yên được kẻ tiếm nghịch, khôi phục được cơ nghiệp cũ, là m nên thái bình. Công trung hưng còn gì lớn hơn thế nữa!
Vua sinh ngà y tháng 11 năm ChÃnh Trị thứ 10 [1567], được nuôi dưỡng ở xã Quảng Thi, huyện Thụy Nguyên. Khi Anh Tông chạy ra ngoà i, vua còn thÆ¡ ấu nên không Ä‘i theo, được Tả tÆ°á»›ng Trịnh Tùng đón vá» láºp là m vua. Lấy ngà y sinh là m DÆ°Æ¡ng Nguyên thánh tiết.
Quý Dáºu, [Gia Thái] năm thứ 1 [1573], (Mạc Sùng Khang năm thứ 8; Minh Vạn Lịch năm thứ 1). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y mồng má»™t, Tả tÆ°á»›ng Trịnh Tùng và các quan văn võ cùng tôn hoà ng tá» lên ngôi hoà ng đế, đổi niên hiệu, đại xá, [1b] ban dụ đại cáo, đại lược nói: Ta nghe thượng đế mở rá»™ng công nuôi dưỡng muôn loà i, tất ngay dịp xuân mà ban ân đức, vÆ°Æ¡ng giả giữ gìn buổi đầu tức vị, phải ra mệnh lệnh dụ bảo thần dân. Trên dÆ°á»›i hợp nhau, đồng lòng má»™t chÃ. NÆ°á»›c nhà ta, nhân thá»i cÆ¡ mà mở váºn, gây dá»±ng nÆ°á»›c bằng lòng nhân.
Má»™t tổ khai sáng đầu tiên, các thánh kế nối sau mãi, truyá»n nhau chÃnh thống đã hÆ¡n má»™t trăm năm. Vừa rồi, gặp cÆ¡n váºn ách, giá»ng mối rối tung. May nhá» lòng ngÆ°á»i còn theo, mệnh trá»i còn đó. Thánh phụ hoà ng thÆ°Æ¡ng ta là dòng dõi nhà vua, nối cÆ¡ đồ của tông tổ, khôi phục nghiệp lá»›n, trải hÆ¡n mÆ°á»i tám năm. Ngà y 26 tháng 2, bị kẻ gian là bá»n Cảnh Hấp, Äình Ngạn gièm pha, ly gián, đến ná»—i xa giá phiêu giạt ra ngoà i, thần dân trong nÆ°á»›c không chá»— nÆ°Æ¡ng tá»±a. Ta là con thứ năm của hoà ng phụ, Ä‘Æ°Æ¡ng tuổi thÆ¡ non ná»›t, nối nghiệp lá»›n khó khăn, [2a] chỉ sợ không cáng đáng nổi. NhÆ°ng trên vâng mệnh trá»i yêu mến, dÆ°á»›i theo lòng ngÆ°á»i suy tôn, từ chối không được, nên và o ngà y mồng má»™t tháng giêng năm nay, ta đã lên ngôi, đặt niên hiệu là Gia Thái năm thứ 12534 , thá»±c là nhỠđược đại thần Tả tÆ°á»›ng thái uý TrÆ°á»ng quáºn công Trịnh Tùng và các quan văn võ đồng lòng giúp sức để dẹp yên xã tắc. Váºy ban chiếu mệnh 6 Ä‘iá»u để các nÆ¡i gần xa được biết:
1. NgÆ°á»i dân nà o bị nạn binh lá»a không còn tà i sản gì Ä‘á»u được tha tạp dịch.
2. Dân nghèo xiêu giạt cho vỠquê cũ, và được tha thuế khoá, sai dịch.
3. Những ngÆ°á»i theo trá»™m cÆ°á»›p và những kẻ trốn tù, trốn tá»™i nếu đến thú tá»™i ở cá»a quan thì được ân xá, tha tá»™i.
4. Các nha môn trong ngoà i nếu có ngÆ°á»i tù bị giam nà o tá»™i nhẹ thì thả cho ra.
5. Các quan văn võ ngÆ°á»i nà o có công thì cho thăng tÆ°á»›c má»™t báºc2535 .
6. Con cháu các quan viên, ngÆ°á»i nà o bị oan khuất, kìm hãm, thì cho là m bản tâu lên, [2b] sẽ tùy theo tà i năng mà bổ dụng.
Các nha môn trong ngoà i hãy kÃnh theo đó mà thi hà nh.
Bấy giá», Hồng Phúc Hoà ng Äế2536 xiêu giạt ở Nghệ An, các hoà ng tá» Bách, Lá»±u, Ngạnh, Tùng Ä‘á»u theo Ä‘i. Tả tÆ°á»›ng Trịnh Tùng sai bá»n Nguyá»…n Hữu Liêu tiến quân đến thà nh. Vua tránh ra ruá»™ng mÃa. Bá»n Hữu Liêu quỳ lạy ở ruá»™ng nói: "Xin bệ hạ mau trở vá» cung để yên lòng mong đợi của thần dân trong nÆ°á»›c, bá»n thần không có chà gì khác cả". Bèn Ä‘em 4 con voi Ä‘á»±c đón vua trở vá», sai bá»n Bảng quáºn công Tống Äức Vi2537 theo hầu, ngà y đêm cùng Ä‘i. Ngà y 22, vá» tá»›i huyện Lôi DÆ°Æ¡ng. Hôm ấy vua băng. Bấy giá» Tả tÆ°á»›ng Trịnh Tùng sai Tống Äức Vi ngầm bức hại vua rồi nói phao là vua tá»± thắt cổ. Dâng tôn hiệu là Anh Tông Tuấn Hoà ng Äế.
Bản ká»· nói : Anh Tông khởi thân từ hà n vi, vì là cháu xa Ä‘á»i của há» Lê, [3a] là dòng dõi của nhà vua, nhỠđược Tả tÆ°á»›ng Trịnh Tùng và các quan tôn láºp là m vua thiên hạ, lo việc khôi phục gian nan. Sau tin dùng bá»n tiểu nhân, nghe lá»i ly gián, khinh xuất Ä‘em ngôi áu xiêu giạt ra ngoà i, hại tá»›i thân mình. Lá»i kẻ tiểu nhân là m há»ng nÆ°á»›c nhà của ngÆ°á»i ta, thá»±c là quá lắm! NhÆ° thế há chẳng đáng răn sao!
Vua đã lên ngôi, phong Tả tÆ°á»›ng thái uý TrÆ°á»ng quốc công là m đô tÆ°á»›ng, tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh, kiêm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»±. Má»i công việc nhà nÆ°á»›c Ä‘á»u được tá»± xá» quyết trÆ°á»›c rồi sau má»›i tâu.
Lấy Thái phó Nhân quốc công VÅ© Công Ká»·2538 là m hữu tÆ°á»›ng, bá»n Vinh quáºn công Hoà ng Äình Ãi, Triá»u quáºn công VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c, DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Hữu Liêu Ä‘á»u là m thái phó. Trịnh Äá»— là m thái bảo Ngạn quáºn [3b] công, Hùng Trà hầu Hà Thá» Lá»™c là Lâm quáºn công. Lại sai sứ mang sắc thÆ° và o Thuáºn Hoá phong Äoan quáºn công Nguyá»…n Hoà ng là m thái phó, sai chứa thóc để sẵn dùng nÆ¡i biên ải. Còn tiá»n sai dÆ°2539 thì hà ng năm phải ná»™p 400 cân bạc, 500 tấm lụa.
Tháng 7, quân Mạc đánh dinh Yên TrÆ°á»ng. Quan quân rút và o trong luỹ để tá» là yếu. Hôm sau, giặc lại đắp thêm luỹ, định qua đò Äoạn Trạch. Tiết chế Trịnh Tùng tung binh thuyá»n chia đánh, phá tan, giặc liá»n tháo chạy vá».
Tháng 10, sai Hữu tÆ°á»›ng thái phó Nhân quốc công VÅ© Công Ká»· Ä‘em quân bản bá»™ vá» trấn giữ Äại Äồng2540 để vá»— yên dân địa phÆ°Æ¡ng.
Bấy giá» Mạc KÃnh Äiển Ä‘em Mạc Máºu Hợp trở vá» thà nh Thăng Long, sai quân là m doanh trại ở ngoà i cá»a Nam để ở.
[4a] Giáp Tuất, [Gia Thái] năm thứ 2 [1574] , (Mạc Sùng Khang năm thứ 9; Minh Vạn Lịch năm thứ 2). Mùa xuân, há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho VÅ© Văn Khuê Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Mạc Äình Dá»± 10 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n VÅ© Duy Hà n 13 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 6, há» Mạc sai tÆ°á»›ng Nam đạo là Nguyá»…n Quyện Ä‘em quân xâm lấn Nghệ An. Từ sông Cả trở vá» Bắc Ä‘á»u mất vá» há» Mạc. Hoà ng quáºn công đánh nhau vá»›i giặc nhiá»u lần không được, thấy quân lÃnh nhiá»u kẻ bá» trốn, bèn là m vòng sắt khoá chân quân lÃnh và o thuyá»n. Quân giặc Ä‘uổi đến, há» cÅ©ng
không chịu đánh. Hoà nh quáºn công bèn bá» thuyá»n lên chạy bá»™. Äến châu Bố ChÃnh, bị tÆ°á»›ng Mạc là Nguyá»…n Quyện bắt sống Ä‘em vá» Kinh Ấp2541 rồi bị hại.
Mùa thu, tháng 7, Tiết chế Trịnh Tùng sai Thái phó Lai quốc công Phan Công TÃch2542 và Tấn quáºn [4b] công Trịnh Mô Ä‘em quân cứu Nghệ An, chống nhau vá»›i tÆ°á»›ng Mạc Nguyá»…n Quyện đến và i tháng. Sau bá»n Quyện Ä‘em quân vá» Kinh, Công TÃch cÅ©ng thu quân vá» Thanh Hoa.
Bấy giá» Tiết chế Trịnh Tùng nắm hết má»i quyá»n trong ngoà i. Bá»n Trịnh VÄ©nh Thiệu, Trịnh Bách và LÆ°Æ¡ng quáºn công ngầm mÆ°u sát hại. Việc tiết lá»™, Ä‘á»u bị bắt hạ ngục để xá» tá»™i. Bà phi của Thái VÆ°Æ¡ng2543 là Nguyá»…n Thị ra sức cứu gỡ má»›i được khá»i tá»™i, nhÆ°ng bị tÆ°á»›c quyá»n (Bà phi của Thái VÆ°Æ¡ng tức là mẹ của Tiết chế Trịnh Tùng).
Ngà y 20, hỠMạc phong cho Mạc Kỳ, con trưởng của Ly Vương Mạc Lý Tốn là m Hưng Lễ Vương.
Ất Hợi, [Gia Thái] năm thứ 3 [1575] , (Mạc Sùng Khang năm thứ 10; Minh Vạn Lịch năm thứ 3). Tháng giêng, ngà y mồng 6, há» Mạc sai KÃnh Äiển Ä‘em quân xâm lược Thanh Hoa, bá»n Nguyá»…n Quyện Ä‘em quân xâm lược Nghệ An.
Bấy giá», quân Mạc mạnh, tiến đến đâu, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u không dám chống lại, trốn xa và o núi rừng để tránh mÅ©i nhá»n của chúng. KÃnh Äiển tá»± [5a] Ä‘em đại binh tiến đánh các sông ở Yên Äịnh và Thuỵ Nguyên2544 . Lại chia quân cho bá»n tÆ°á»›ng Tây đạo Mạc Ngá»c Liá»…n tiến đánh các huyện Lôi DÆ°Æ¡ng và Äông SÆ¡n2545 . Ngà y hôm ấy, hai đạo quân Ä‘á»u tiến.
Tháng 8, Tiết chế Trịnh Tùng sai thái phó Vinh quáºn công Hoà nh Äình Ãi thống suất bá»n NghÄ©a quáºn công Äá»— Diá»…n, Thạch quáºn công2546 , Hùng quáºn công Phan Văn Khoái Ä‘em quân Ä‘i cứu [các huyện] Lôi DÆ°Æ¡ng, Nông Cống, Äông SÆ¡n, đóng quân ở núi Tiên Má»™c2547 . Tiết chế tá»± dẫn đại quân Trung dinh, sai bá»n Thái phó Triá»u quáºn công VÅ© SÆ° ThÆ°á»›c và DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Hữu Liêu là m tiá»n Ä‘á»™i Ä‘i tiên phong; Thái phó Vệ DÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Bách, VÄ©nh Thá» hầu Trịnh Äồng, Quảng Diên hầu Trịnh Ninh, là m Tả Ä‘á»™i; Thái phó Văn Phong hầu Trịnh VÄ©nh Thiệu, Thái phó Ngạn quáºn công Trịnh Äá»—, LÆ°Æ¡ng quáºn công, Bảng quáºn công Tống Äức Vị là m Hữu Ä‘á»™i; bá»n Lân quốc công Hà [5b] Thá» Lá»™c là m Háºu Ä‘á»™i, Ä‘á»u tiến đến Chiêu SÆ¡n2548 đóng quân. Mạc KÃnh Äiển Ä‘em đại binh đánh ở Äông Lý2549 , huyện Yên Äịnh. Bá»n SÆ° ThÆ°á»›c và Hữu Liêu tung kỳ binh ra Ä‘uổi.
Tháng ấy, sai bá»n thái phó An quáºn công Lại Thế Khanh, Tấn quáºn công Trịnh Mô, Lai quáºn công Phan Công TÃch Ä‘em quân đến cứu Nghệ An, đánh nhau mãi vá»›i tÆ°á»›ng Nam đạo của há» Mạc là Nguyá»…n Quyện không được. Quyện Ä‘em kỳ binh phục sẵn để đợi, đánh thắng luôn, bắt được Công TÃch Ä‘em vá».
BÃnh Tý, [Gia Thái] năm thứ 4 [1576], (Mạc Sùng Khang năm thứ 11; Minh Vạn Lịch năm thứ 4). Mạc KÃnh Äiển lại Ä‘em quân xâm lược Thanh Hoa, tiến đánh sông Lam2550 ở huyện Thuỵ Nguyên. Sai
tÆ°á»›ng Tây đạo Mạc Ngá»c Liá»…n Ä‘em quân tiến đánh sông Äồng Cổ2551 ở huyện Yên Äịnh. Lại chia quân sai tÆ°á»›ng Nam đạo Nguyá»…n Quyện xâm lược Nghệ An, đánh nhau vá»›i Tấn quáºn công Trịnh Mô đến hÆ¡n và i tháng. Sau Trịnh Mô nhiá»u lần đánh không được, trốn [6a] vá» Thanh Hoa, đến huyện Ngá»c SÆ¡n. Nguyá»…n Quyện nói: "Trịnh Mô đánh thua chạy vá», rút quân không có hiệu lệnh, ta thế nà o cÅ©ng bắt được nó". Bèn tá»± đốc quân Ä‘uổi tá»›i Ngá»c SÆ¡n, bắt được Mô ở giữa Ä‘Æ°á»ng Ä‘Æ°a vá» Kinh ấp. Từ đấy, oai thanh của Nguyá»…n Quyện ngà y má»™t lừng lẫy, trở thà nh viên tÆ°á»›ng danh tÆ°á»›ng của há» Mạc. Các tÆ°á»›ng hùng, tôi giá»i cả miá»n Giang đông2552 Ä‘á»u cho là mình không bằng.
Äinh Sá»u, [Gia Thái] năm thứ 5 [1577], (Mạc Sùng Khang năm thứ 12; Minh Vạn Lịch năm thứ 5). Äặt Chế khoa chá»n nhân tà i. Cho bá»n Lê Trạc Tú 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— đệ nhất giáp Chế khoa xuất thân; bá»n Hồ Bỉnh Quốc 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— đệ nhị giáp đồng Chế khoa xuất thân.
Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho bá»n VÅ© Giá»›i, Nguyá»…n Nhân Triêm, Phạm Gia Môn Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Lê Viết Thảng 5 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Trần NhÆ° Lâm 10 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Há» Mạc ra lệnh lấy quân hạng nhất, nhì, ba ở các huyện, [6b] má»—i ngÆ°á»i mang đủ 3 tháng lÆ°Æ¡ng ăn để chuẩn bị xâm lược Thanh Hoa.
Tháng 5, Tiết chế Trịnh Tùng hạ lệnh cho quan lại các xứ Thanh Hoa và Nghệ An đôn đốc dân các xã các huyện, hạn từ trÆ°á»›c tháng 6 phải kịp thá»i cà y cấy, không được để cháºm, phòng khi quân Ä‘i qua, ảnh hưởng tá»›i nghá» nông.
Tháng 7, hạ lệnh cho dân cÆ° các huyện dá»c sông xứ Thanh Hoa2553 , thu xếp của cải, gia súc, Ä‘Æ°a vợ con và o lánh ở nÆ¡i hiểm yếu dÆ°á»›i chân núi để phòng quân giặc đến. Hạ lệnh cho các cá»a biển và điểm tuần các nÆ¡i dá»c Ä‘Æ°á»ng Ä‘á»u đặt pháo hiệu. Nếu thấy quân giặc tá»›i thì láºp tức bắn má»™t tiếng pháo hiệu là m tin, để cho cÆ° dân nghe lệnh, sẵn sà ng lánh Ä‘i chổ khác, không để quân giặc giết hại. Lại hạ lệnh cho vùng chân núi các huyện nếu thấy [7a] dân xã ven sông Ä‘Æ°a trâu bò gia súc chạy đến vá»›i xã mình thì phải nghiêm ngặt tuần phòng, nếu có trá»™m cÆ°á»›p phải Ä‘em ngÆ°á»i đến cứu. Nếu không đến cứu, để mất mát tiá»n của súc váºt của cÆ° dân thì địa phÆ°Æ¡ng ấy phải chia nhau mà đá»n.
Tháng 8, Mạc KÃnh Äiển xâm phạm sông Äồng Cổ. Tiết chế Trịnh Tùng Ä‘Ãch thân Ä‘em đại binh ra cá»a luỹ Khoái Lạc2554 chống lại. Quân Mạc đánh phá dinh Há»™i Thượng. Hoà ng Äình Ãi Ä‘em kỳ binh khiêu chiến. Nguyá»…n Hữu Liêu Ä‘em quân chặn phá giặc. Lại đánh nhau vá»›i quân Mạc ở Hà Äô. Tống Äức Vị ngã trên voi xuống suýt bị quân Mạc bắt sống. Trịnh Bách dồn nhiá»u binh tượng đến cứu thoát. Sau quân Mạc lại tiến đến Hà Äô. Bá»n tÆ°á»›ng Nam đạo Nguyá»…n Quyện Ä‘em quân phục ở phÃa ngoà i đê chỠđợi, rồi sai Hoà ng quáºn công (không rõ tên) cùng vá»›i bá»n Lại Thế [7b] Mỹ Ä‘em quân khiêu chiến, tiến đến ngoà i cá»a luỹ Khoái Lạc. Thế Mỹ nhảy lên ngá»±a trÆ°á»›c đến đánh. Quan quân dùng súng bắn chết dÆ°á»›i chân ngá»±a. Quân Mạc tan vỡ. Các quân tranh nhau dâng tai Thế Mỹ ở cá»a quân. Thưởng công.
Tháng 9, Mạc KÃnh Äiển Ä‘em quân vá» Kinh ấp. Quan quân cÅ©ng trở vá» dinh Yên TrÆ°á»ng. Uý lạo ba quân.
Bấy giá», ở Thanh Hoa mÆ°a dầm nhiá»u, nÆ°á»›c lụt đến 7 lần, lúa má bị hạn nhiá»u, dân đói to.
Há» Mạc sách phong VÅ© Thị Hoà nh là con gái của thá»± vệ sá»± vệ Cẩm y Phú SÆ¡n hầu VÅ© Văn Khê là m chÃnh phi.
Tháng 11, sao Chổi má»c, trở thẳng hÆ°á»›ng đông nam, tua sáng dà i đến 40 trượng, sắc hồng và tÃa ánh nhau, ngÆ°á»i ngÆ°á»i Ä‘á»u kinh hãi.
Tháng 12, ngà y mồng 1, sao Chổi hết. Xuống chiếu đổi năm sau là m Quang [8a] Hưng năm thứ 1.
Máºu Dần, [Quang HÆ°ng] năm thứ 1 [1578] , (Mạc Sùng Khang năm thứ 13; Minh Vạn Lịch năm thứ 6). Tháng 2, ngà y 21, Mạc Máºu Hợp bị sét đánh ở trong cung, bị bại liệt ná»a mình, sau chữa thuốc lại khá»i, bèn đổi niên hiệu, lấy năm ấy là m năm Diên Khánh thứ 1.
Tháng 7, Mạc KÃnh Äiển Ä‘em quân và o lấn các huyện ven sông xứ Thanh Hoa. Tiến đến Giang Biểu2555 , Tiết chế Trịnh Tùng sai bá»n Trịnh Bách Ä‘em quân vượt sông phục sẵn ở núi Phụng Công2556 , đánh nhau to ở cầu Phụng Công. Quan quân táºp trung súng bắn và o, quân Mạc chết không xiết kể. KÃnh Äiển liá»n rút quân vá» Kinh ấp.
Vua láºp hà nh tại ở sách Vạn Lại; láºp Ä‘Ã n Nam giao ở ngoà i cá»a luỹ Vạn Lại.
[8b] Tháng 10, tÆ°á»›ng Tây đạo của Mạc là Mạc Ngá»c Liá»…n Ä‘em quân xâm lấn các châu huyện ở Tuyên Quang và HÆ°ng Hoá, đến châu Thu và châu Váºt2557 . Thái phó Nhân quáºn công VÅ© Công Ká»· tung quân đánh lá»›n, quân Mạc thất bại rút vá».
Ká»· Mão, [Quang HÆ°ng] năm thứ 2 [1579] , (Mạc Diên Thà nh năm thứ 2; Minh Vạn Lịch năm thứ 7). Tháng 7, Mạc KÃnh Äiển lại Ä‘em quân và o xâm lấn Thanh Hoa, cÆ°á»›p phá vùng ven sông, đến sông Tống SÆ¡n, phủ Hà Trung, đánh và o xã ChÆ°Æ¡ng Các. Tiết chế Trịnh Tùng sai Thái phó NghÄ©a quáºn công Äặng Huấn đốc quân chống quân Mạc ở Thái ÄÆ°á»ng2558 , sai Diá»…n quáºn công Trịnh Văn Hải là m tiên phong để khiêu chiến, đánh mạnh và o núi Kim Âu2559 . Äặng Huấn thúc quân tiến ngầm đến địa phÆ°Æ¡ng Tống SÆ¡n, ra Mục SÆ¡n ở sông Bình Hoà 2560 chặn phÃa sau quân Mạc. Quân Mạc thua to phải rút vá».
[9a] Tháng 9, Thái phó An quáºn công Lại Thế Khanh chết, tặng Khiêm quốc công.
Canh Thìn, [Quang HÆ°ng] năm thứ 3 [1580] , (Mạc Diên Thà nh năm thứ 3; Minh Vạn Lịch năm thứ 8). Nhà Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho Äá»— Cung Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Äá»— Trá»±c 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Thá» Xuân 20 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 5, Bảng quáºn công Tống Äức Vị chết. Äức Vị ngÆ°á»i xã Khoái Lạc, huyện Yên Äịnh.
Tháng 7, Mạc sai bá»n tÆ°á»›ng Nam đạo Nguyá»…n Quyện, tÆ°á»›ng Tây đạo Mạc Ngá»c Liá»…n cùng viên tÆ°á»›ng Hoằng quáºn công Ä‘em quân và o xâm lấn Thanh Hoa, cÆ°á»›p bóc tiá»n của, súc váºt của dân cÆ° các huyện dá»c sông rồi rút vá».
Tháng 8, láºp khoa thi Há»™i. Cho bá»n Nguyá»…n Văn Giai2561 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Lê [9b] Quang Hoa 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 9, sao băng rất nhiá»u, tiếng vang nhÆ° sấm sét. Lại có sao Chổi má»c.
Tháng 10, Mạc KÃnh Äiển chết. KÃnh Äiển là ngÆ°á»i nhân háºu, dÅ©ng lược, thông minh, tà i trÃ, nhạy bén, hiểu Ä‘á»i, từng trải nhiá»u gian nan nguy hiểm, cần lao, trung thà nh, sinh được 9 ngÆ°á»i con trai: con trưởng là KÃnh Chỉ phong ÄÆ°á»ng An VÆ°Æ¡ng phó tổng soái, con thứ là KÃnh Trá»±c phong Trung Cẩn công Cẩm y vệ chưởng vệ sá»±, KÃnh Giản phong Huệ Thà nh công Chiêu vÅ© vệ chưởng vệ sá»±, KÃnh Tuân phong DÅ©ng NghÄ©a công, Triá»u đông vệ chưởng vệ sá»±, KÃnh Tháºn phong Äạt Lá»… công, KÃnh Cung phong Äôn
Háºu công, KÃnh Thể phong Khuông Phụ công, KÃnh Bang chÆ°a được phong. Con gái 9 ngÆ°á»i: con trưởng là Ngá»c Thụ phong LÆ°Æ¡ng quáºn thượng chúa, con thứ là Ngá»c Quán phong Nghi [10a] quáºn thượng chúa, Ngá»c Tá»· phong An quáºn thượng chúa, Ngá»c Diá»…m phong DÆ°Æ¡ng quáºn thượng chúa, duy có con gái bé 3 tuổi chÆ°a được phong. Con gái nuôi là Ngá»c Uyển phong Tiên quáºn thượng chúa.
Tháng 12, ngà y mồng 3, há» Mạc sai bá»n LÆ°Æ¡ng Phùng Thìn, Nguyá»…n Nhân An, Nguyá»…n Uyên, Nguyá»…n Khắc Tuy, Trần Äạo Vinh, Nguyá»…n KÃnh, Äông Uông, VÅ© Cẩn, Nhữ Tông, Lê Äình Tú, VÅ© TÄ©nh sang nÆ°á»›c Minh cống hà ng năm.
Tân Tỵ, [Quang HÆ°ng] năm thứ 4 [1581] , (Mạc Diên Thà nh năm thứ 4; Minh Vạn Lịch năm thứ 9). Mùa thu, há» Mạc nghị bà n, trao cho viên phụ chÃnh là Ứng VÆ°Æ¡ng Mạc Äôn Nhượng2562 thống lÄ©nh binh quyá»n, sai gá»i quân các đạo và o xâm lược các huyện ven sông ở Thanh Hoa. Äôn Nhượng liá»n Ä‘em quân vượt biển và o đến huyện Quảng XÆ°Æ¡ng, đóng quân ở núi ÄÆ°á»ng Nang2563 .
Tiết chế Trịnh Tùng tâu vua sai Hoà ng Äình Ãi thống lÄ©nh các tÆ°á»›ng tiến quân chống giữ. [10b] Äình Ãi há»™i há»p các tÆ°á»›ng, chia thà nh ba đạo: sai Nguyá»…n Hữu Liêu là m tiên phong, Äình Ãi tá»± đốc suất đại quân là m chÃnh Ä‘á»™i, tiến quân đối tráºn vá»›i quân Mạc; bá»n Trịnh BÃnh, Hà Thá» Lá»™c là m tả Ä‘á»™i chống quân Nguyá»…n Quyện, bá»n Trịnh Văn Hải là m hữu Ä‘á»™i, chống quân Mạc Ngá»c Liá»…n. Bá»n Trịnh Äồng, Trịnh Ninh là m háºu Ä‘á»™i. Hôm ấy Ä‘á»u tiến quân, đánh nhau to vá»›i quân Mạc. Quan quân nhuệ khà rất mạnh, ngÆ°á»i nà o cÅ©ng má»™t mình địch nổi trăm ngÆ°á»i, chém hÆ¡n 600 thủ cấp giặc, bắt sống tÆ°á»›ng giặc là bá»n Chấn quáºn công Nguyá»…n Công và Phù Bang hầu (không rõ tên) ở tráºn tiá»n. Quân giặc đại bại, tan vỡ tháo chạy. Äôn Nhượng và tÆ°á»›ng sÄ© các đạo sợ đến vỡ máºt, thu nhặt tà n quân trốn vá» Kinh ấp. Quan quân toà n thắng khải hoà n, đến hà nh dinh dâng tù hÆ¡n và i trăm tên vừa tÆ°á»›ng vừa quân. Chấn quáºn công Nguyá»…n Công là cháu gá»i Nguyá»…n Hữu Liêu bằng cáºu. [11a] Tiết chế Trịnh Tùng tha tá»™i cho, trao vá» cho Hữu Liêu vá»— vá» nuôi dưỡng, sau lại phong là m Tung quáºn công. Còn Phù Bang hầu và mấy trăm ngÆ°á»i bị bắt Ä‘á»u cấp cho cÆ¡m áo thả vá» quê quán. Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u thầm cảm Æ¡n to. Từ đấy binh uy lừng lẫy. Quân Mạc không dám dòm ngó nữa, cÆ° dân Thanh Hoa, Nghệ An má»›i được yên nghiệp.
Năm ấy, Mạc Máºu Hợp bị bệnh thông manh má» mắt, tìm thầy thuốc giá»i trong khắp nÆ°á»›c chữa liá»n mấy năm, bệnh khá»i, mắt lại sáng ra.
Nhâm Ngá», [Quang HÆ°ng] năm thứ 5 [1582], (Mạc Diên Thà nh năm thứ 4; Minh Vạn Lịch năm thứ 10). Tháng 1, ngà y 26, há» Mạc sai Há»™ bá»™ thượng thÆ° kiêm Quốc tá» giám tế tá»u Vịnh Kiá»u bá Hoà ng SÄ© Khải và bá»n Nguyá»…n Năng Nhuáºn, Nguyá»…n Lá»…, VÅ© Văn Khuê, lên địa đầu Lạng SÆ¡n đợi lệnh đón tiếp sứ thần là bá»n LÆ°Æ¡ng [11b] Phùng Thìn trở vá».
Mùa hạ, tháng 5, mÆ°a đá lá»›n ở sách Vạn Lại, cục đá to bằng quả dÆ°a, lúa má Ä‘á»u bị gãy nát.
Năm ấy, thưởng công đánh tráºn ở ÄÆ°á»ng Nang. Lấy Hoà ng Äình Ãi là m thiếu uý, Nguyá»…n Hữu Liêu là m Tây quân đô đốc phủ chưởng phụ sá»±, Trịnh Äá»—2564 là m Nam quân đô đốc phủ tả đô đốc, Hùng quáºn công (không rõ tên) là m thái bảo, bá»n Trịnh Äồng, Trịnh Ninh Ä‘á»u là m đô đốc thiêm sá»±, Diá»…n quáºn công (không rõ tên) là m Tây quân đô đốc phủ hữu đô đốc, Ngô Cảnh Há»±u là m Bắc quân đô đốc phủ hữu đô đốc, còn những ngÆ°á»i khác Ä‘á»u được phong theo thứ báºc khác nhau.
[12a] Tháng 6, tÆ°á»›ng Mạc là Phù NghÄ©a hầu Nguyá»…n Äình Luân vá» theo, ban tÆ°á»›c Trà quáºn công.
Bấy giá», ở xã Äông Hồi, huyện Huỳnh LÆ°u, Nghệ An có tảng đá trắng to, không biết ở đâu tá»›i, từ dÆ°á»›i nÆ°á»›c ở cá»a biển nhảy lên đất phẳng, cách mép nÆ°á»›c 15 trượng thì dừng lại. NgÆ°á»i địa phÆ°Æ¡ng cho là linh dị, láºp Ä‘á»n thá».
Tháng 9, Vịnh Kiá»u bá Hoà ng SÄ© Khải và Lang trung Bùi Tòng Củ của há» Mạc bà n cấp cho Thái bảo trÆ°á»›c là Gia quốc công Nguyá»…n Thám 50 mẫu ruá»™ng thế nghiệp.
Các nho thần ở Giang Äông dâng biểu lên há» Mạc, nói xin bá» cÆ°á»ng thần để tôn há» vua, đại ý nói: Hiện nay, Ä‘Æ°Æ¡ng lúc cứu vá»›t kẻ lìa tan, bá» tôi nghÄ©a phải thuáºn theo2565 , sá»›m tối không rá»i chá»— vua ở, trÆ°á»›c sau không phụ Æ¡n chúa. Thế mà Nguyá»…n Quyện kia, là nanh ná»c gian tà , là tiểu nhân phản phúc, [12b] không hổ thẹn việc cha hắn phản quốc, lại nịnh hót vua ta khi vá» triá»u.
Kế sách hiện nay, cố nhiên phải võ gắn vá»›i văn, tÆ°á»›ng võ cùng mÆ°u vá»›i tÆ°á»›ng văn, miá»n bắc thì cùng bà n mÆ°u lược vá»›i Kế Khê hầu, phÃa tây thì chung tâm sức vá»›i Ngạn quáºn công. Dá»±a và o hai, ba báºc hà o kiệt ấy, đồng lòng nhất trÃ, giữ lấy giang sÆ¡n hiểm yếu nà y mà cùng hưởng phú quý, thì sẽ thấy ká»· cÆ°Æ¡ng triá»u đình lại được chỉnh đốn, ngôi báu đế vÆ°Æ¡ng lại được vững và ng, con cháu nhà vua trăm Ä‘á»i nối truyá»n mãi mãi.
Quý Mùi, [Quang HÆ°ng] năm thứ 6 [1583] , (Mạc Diên Thà nh năm thứ 6; Minh Vạn Lịch năm thứ 11). Thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Cho bá»n Nguyá»…n Nhân Chiêm 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; Lê Văn Thông Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho Nguyá»…n Tuấn Ngạn Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ, bá»n Äà o Tông 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Äức Máºu 14 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
[13a] Tháng 6, ngà y 18, Thái phó NghÄ©a quáºn công Äặng Huấn chết, tặng Nam quân đô đốc phủ tả đô đốc chưởng phụ sá»±, Thái uý NghÄ©a quốc công.
Tháng 7, quân Mạc xâm phạm Thanh Hoa, cÆ°á»›p bóc các huyện ven sông. Tiết chế Trịnh Tùng sai quân đánh lá»›n ở ngoà i cá»a biển, Ä‘uổi quân Mạc Ä‘i rồi trở vá». Từ đó, quân Mạc không dám và o xâm pạm nữa, nhân dân các xứ Thanh Hoa và Nghệ An má»›i được nghỉ ngÆ¡i.
Bấy giá» Trấn Yên nÆ°á»›c Ai Lao cống hiến sản váºt địa phÆ°Æ¡ng.
Tháng 10, Tiết chế Trịnh Tùng đốc suất đại quân ra vùng SÆ¡n Nam Hạ lá»™, đánh dẹp các huyện Yên Mô, Yên Khang2566 , thu lấy thóc lúa rồi rút vá».
TÆ°á»›ng Äông đạo của há» Mạc là Kỳ quáºn công Nguyá»…n Viết KÃnh theo vá» triá»u đình, được ban tÆ°á»›c Äông quáºn công.
[13b] Giáp Thân, [Quang HÆ°ng] năm thứ 7 [1584] , (Mạc Diên Thà nh năm thứ 7; Minh Vạn Lịch năm thứ 12). Tháng giêng, Phủ tiết chế lại xuất quân đánh dẹp các huyện Gia Viá»…n, Yên Mô, Yên Khang, lại tiến quân Ä‘i tuần huyện Phụng Hoá, phủ Thiên Quan2567 . Thế quáºn công Ngô Cảnh Há»±u vì để quân ná»a Ä‘Æ°á»ng vá» trÆ°á»›c nên bị biếm 2 tÆ°.
Tháng 9, ngà y mồng 4, Trịnh Cối chết ở bên Mạc. TrÆ°á»›c đây, Cối đầu hà ng há» Mạc, được ban tÆ°á»›c Trung LÆ°Æ¡ng hầu, sau được thăng lên Trung quáºn công. Äến đây chết. Há» Mạc sai ngÆ°á»i đến Ä‘iếu tế; lại sai quân Ä‘Æ°a linh cữu, cho ngÆ°á»i nhà , mẹ và vợ con Ä‘em vá» chôn. Tiết chế Trịnh Tùng cÅ©ng sai ngÆ°á»i đón tiếp linh cữu vá» quà n ở bên hữu núi Quân Yên, huyện Yên Äịnh, đặt lá»… cúng tế, dâng biểu tâu vua tha tá»™i cho Cối, tặng thái phó Trung quốc công, cho con cái là bá»n Trịnh Sâm để tang.
[14a] Há» Mạc lấy Lại bá»™ thượng thÆ° chưởng bá»™ sá»± kiêm Äông các đại há»c sÄ© tri kinh diên sÆ° tham dá»± triá»u chÃnh Thái bảo Luân quáºn công Giáp Trừng là m Sách quốc công; viên trung quan ngÆ°á»i huyện Yên Lạc là Hà o quốc công là m An quốc công, tÆ°á»›ng Tây đạo là Ngạn quáºn công Mạc Ngá»c Liá»…n là m Äà quốc công, tÆ°á»›ng Nam đạo là Thạch quáºn công Nguyá»…n Quyện là m ThÆ°á»ng quốc công, Trung NghÄ©a Miện quáºn công (không rõ tên) là m Tây quân đô đốc phủ tả đô đốc Hoà ng quáºn công.
Tháng 10, vùng Thuỵ Nguyên và Yên Äịnh ở Thanh Hoa Ä‘á»™ng đất hÆ¡n 50 dặm.
TÆ°á»›ng Nam đạo của há» Mạc là Nam DÆ°Æ¡ng hầu Trần (không rõ tên) theo vá», được ban tÆ°á»›c Bà n quáºn công.
Há» Mạc sai bá»n Nguyá»…n Doãn Khâm, Nguyá»…n VÄ©nh Kỳ, Äặng Hiển, Nguyá»…n Năng Nhuáºn, VÅ© SÆ° TÃch, Nguyá»…n Lá»… sang tuế cống nhà Minh.
[14b] Ất Dáºu, [Quang HÆ°ng] năm thứ 8 [1585] , (Mạc Diên Thà nh năm thứ 8; Minh Vạn Lịch năm thứ 13).
Tháng giêng, Tiết chế Trịnh Tùng2568 tá»± đốc suất đại quân Ä‘i dẹp vùng biên giá»›i phÃa tây, từ Ä‘Æ°á»ng Thiên Quan, đánh phá các huyện Mỹ LÆ°Æ¡ng, Thạch Thất, Yên SÆ¡n2569 . Quân tiến tá»›i núi Sà i SÆ¡n2570 thì rút vá», để lại viên tỳ tÆ°á»›ng là Chiêu quáºn công ở chợ Quảng Xá2571 . Quân Mạc Ä‘uổi theo kịp, Chiêu quáºn công chết tại tráºn, quân Mạc lấy được 1 con voi.
Tháng 2, Tiết chế Trịnh Tùng bà n Ä‘em quân vá».
Tháng 6, há» Mạc lại định và o ở trong thà nh Thăng Long. Bèn bà n sá»a đắp thà nh trì, là m nhiá»u công việc xây dá»±ng, nung ngói gạch, má»™t năm thì xong. Lấy năm sau là m Äoan Thái năm thứ 1.
Tháng 10, ngà y 12, Sách quốc công của hỠMạc là Giáp Trừng trà sĩ.
Tháng 12, Phủ tiết chế Ä‘em quân ra vùng SÆ¡n Nam, đánh dẹp miá»n Gia Viá»…n, Phụng Hoá rồi rút vá».
[15a] Sách quốc công của hỠMạc là Giáp Trừng chết.
BÃnh Tuất, [Quang HÆ°ng] năm thứ 9 [1586] , (Mạc Äoan Thái năm thứ 1; Minh Vạn Lịch năm thứ 14). Mùa xuân, há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho Nguyá»…n Giáo PhÆ°Æ¡ng Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ, bá»n Phạm Minh NghÄ©a 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Văn Tảo 17 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Mùa hạ, tháng 4, ngà y mồng 5, lụt lớn.
Tháng 6, há» Mạc sắp đặt xa giá dá»i và o thà nh Thăng Long, ở tại chÃnh Ä‘iện, nháºn lá»… chầu mừng của các quan. Lá»… xong, thăng bá»n Mạc Ngá»c Liá»…n và Nguyá»…n Quyện Ä‘á»u là m thái bảo, Hoằng quáºn công là m Nam quân đô đốc phủ tả đô đốc.
Ngà y 25, vùng Thanh Hoa trá»i không mÆ°a gió mà nÆ°á»›c sông Mã bá»—ng dâng [15b] cao, thà nh Tây Äô bị ngáºp, ở ngoà i sông, nÆ°á»›c xoáy, chảy xiết nhÆ° bắn, cây cối lấp cả sông, các nhà ven sông phần nhiá»u bị trôi ra biển.
Mùa thu, tháng 7, ngà y mồng 2, lụt lá»›n. Äêm ngà y Quý Mão, mặt trăng có quầng Ä‘á», bóng sáng lá» má», sắc nhÆ° phun máu. Các nhà chiêm tinh Ä‘oán là tai biến ấy ứng và o Ä‘iá»m báºc phi háºu chết. Ngà y 25, lại lụt to. Trong 1 năm, lụt đến 7 lần.
Tháng 8, ngà y mồng 5, sấm động trái thì.
Äại hạn.
Ngà y 13, Thái quốc phu nhân là TrÆ°Æ¡ng Thị Ngá»c Lãnh2572 chết.
Ngà y 17, dinh Yên TrÆ°á»ng cháy lá»›n. Khi ấy, gió to, lá»a mạnh, cháy lan cả phủ dinh, trại quân, giải vÅ©, phố xá đến và i nghìn nhà . Mây sắc Ä‘á» che kÃn mặt trá»i, khói Ä‘en đầy trá»i, từ giá» NgỠđến giá» Thân lá»a má»›i tắt. Bà phi của Thái VÆ°Æ¡ng là Nguyá»…n Thị Ngá»c Bảo bị chết cháy, Tiết chế Trịnh Tùng [16a] ở lánh chá»— khác để tang. Truy tôn là Minh Khang Thái VÆ°Æ¡ng Thái Phi.
Ngà y 23, Thái bảo Hùng quáºn công chết.
Ngà y 28, trong dinh Yên TrÆ°á»ng nổi cÆ¡n lốc lá»›n đến hai dặm, ngÆ°á»i ngã, nhà tốc, đá bay cát cuá»™n, gãy cây sụt ngói.
Tháng 9, ngà y mồng 3, nước to, mưa dầm hà ng tuần. Ngà y mồng 9, lại nước to. Ngà y 18, mưa dứt. Năm ấy vùng Thanh Hoa mất mùa.
Tháng 10, trá»i lại mÆ°a dầm suốt hÆ¡n hai tuần không ngá»›t, núi ở các huyện sụt lở lung tung.
Äinh Hợi, [Quang HÆ°ng] năm thứ 10 [1587] , (Mạc Äoan Thái năm thứ 2 - Minh Vạn Lịch năm thứ 15). Tháng giêng, há» Mạc sai sá»a chữa tầng ngoà i thà nh Thăng Long và sá»a sang các Ä‘Æ°á»ng phố.
[16a] Tháng 2, há» Mạc hạ lệnh cho các xứ trong nÆ°á»›c phải đắp luỹ đất và trồng tre, trên từ sông Hát, xuống tá»›i sông Hoa Äình huyện SÆ¡n Minh, kéo dà i đến và i trăm dặm để Ä‘á» phòng quân đến.
Tháng 3, ngà y 11, giá» Thìn, trá»i bá»—ng nhiên có tiếng kêu. Bấy giá» núi Trác Bút2573 ở huyện VÄ©nh Phúc có tảng đá lá»›n cao 1 trượng, chân đá ăn sâu và o lòng đất đến hÆ¡n 4 thÆ°á»›c, vô cá»› trồi lên trên mặt đất rồi dá»i đến chá»— khác.
Tháng ấy, ở xã TrÆ°á»ng Xá, huyện Yên Äịnh, nÆ°á»›c trong giếng tá»± nhiên sôi lên, đục ngầu đến 3 hôm, sau lại trong nhÆ° cÅ©. Những nhà chiêm tinh Ä‘oán rằng ứng và o Ä‘iá»m chết má»™t viên đại tÆ°á»›ng.
Tháng 5, Thái phó Vệ Dương hầu Trịnh Bách có tội bị xỠgiảo.
TrÆ°á»›c đây, Bách cùng dòng há» vá»›i Trịnh Tùng, từng cùng vá»›i Lê Cáºp Äệ bà y mÆ°u định hại Trịnh Tùng. MÆ°u bị tiết lá»™, Cáºp Äệ bị giết [17a] Bách được tha tá»™i nhÆ°ng vẫn có lòng bất mãn, nuôi ngầm những ngÆ°á»i yêu thuáºt, phù thuá»·, lại mÆ°u chôn má»™ cha và o đất cấm. Việc phát giác, bị xá» giảo.
Tháng 7, nước sông dâng cao.
Tháng 8, ngà y rằm Nhâm Thân, đêm có nguyệt thực.
Tháng 9, ngà y mồng má»™t Äinh Hợi, nháºt thá»±c.
Hạ lệnh cho xứ đầu nguồn ở các huyện lấy 500 cây gá»— là m cá»c, chia cắm ở các cá»a biển để phòng thuyá»n giặc và o cÆ°á»›p và là m kế chống giữ.
Tháng 10, ngà y Ất Hợi, cầu vồng Ä‘á» xuất hiện ở phÆ°Æ¡ng khôn2574 . Tháng ấy, Tiết chế Trịnh Tùng Ä‘em quân đánh phá các huyện Gia Viá»…n, Yên Hoá, Phụng Hoá thuá»™c các phủ TrÆ°á»ng Yên, Thiên Quan, đánh dẹp đến chợ Rịa2575 , sai là m cầu phao, cả phá dinh của Tân quáºn công (không rõ tên) của há» Mạc.
[17b] Tháng 11, quân ra phÃa tây nam, đến huyện Mỹ LÆ°Æ¡ng. Há» Mạc sai tÆ°á»›ng Tây đạo là Mạc Ngá»c Liá»…n Ä‘em quân ra huyện Ninh SÆ¡n2576 để đánh và o phÃa tả; lại sai tÆ°á»›ng Nam đạo là Nguyá»…n Quyện Ä‘em quân ra huyện ChÆ°Æ¡ng Äức, vượt sông Do Lá»…2577 đánh và o bên hữu. Khi Quyện đến sông Do Lá»… thì chia quân phục sẵn ở con Ä‘Æ°á»ng nhá» dÆ°á»›i chân núi để đợi quan quân tá»›i, định cắt đứt con Ä‘Æ°á»ng chở lÆ°Æ¡ng của cánh quân sau. Kế sách đã định nhÆ° thế, nhÆ°ng Tiết chế Trịnh Tùng biết được, bèn chia quân
để lại cho bá»n Lân quáºn công Hà Thá» Lá»™c, Thế quáºn công Ngô Cảnh Há»±u bảo vệ quân chở lÆ°Æ¡ng ở phÃa sau. TrÆ°á»›c hết, sai Äại tÆ°á»›ng VÄ©nh quốc công Hoà ng Äình Ãi Ä‘em quân ngầm rút nhanh vỠđể giữ Thanh Hoa, lại sai Thái phó DÆ°Æ¡ng quốc công Nguyá»…n Hữu LÆ°u, Thái bảo Trịnh Äá»— cùng bá»n thiếu bảo Trịnh Äồng, Trịnh Ninh má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u Ä‘em quân ra Ä‘Æ°á»ng phÃa tả để cầm cá»± vá»›i quân của Mạc Ngá»c Liá»…n, [18a] chống giữ để chia cắt thế địch. Tiết chế Trịnh Tùng đốc suất đại quân ra Ä‘Æ°á»ng phÃa hữu để tiến đánh Nguyá»…n Quyện. Quân hai bên giao chiến, quan quân thắng lá»›n. Quyện tá»± liệu không thể chống nổi, liá»n rút quân mà chạy, quân mai phục cÅ©ng vỡ chạy, tranh nhau qua sông, bị chết Ä‘uối rất nhiá»u. Quan quân chém được và i trăm thủ cấp giặc, truy Ä‘uổi bá»n rút chạy đến ná»a ngà y Ä‘Æ°á»ng má»›i dừng quân. Từ đó, Quyện sợ uy thế quan quân, nếu có gặp, thì lánh cho xa, không dám giao chiến nữa. Ngá»c Liá»…n sai ngÆ°á»i dò biết quân Quyện đã thua, cÅ©ng lui quân chạy dà i. Hôm sau, quan quân từ Äốn Thuá»·, tiến đóng ở Hoà ng SÆ¡n, lại tiến đánh Yên SÆ¡n, và Thạch Thất2578 . Quân Ä‘i đến đâu là đánh tan đó, lấy được của cải, trâu bò gia súc nhiá»u không kể xiết.
Tháng 12, tiết chế Trịnh Tùng bà n vá»›i các tÆ°á»›ng thu quân và hạ lệnh rút vá». Quân Ä‘i theo [18b] Ä‘Æ°á»ng cÅ©, qua Thiên Quan trở vá». Quân Ä‘i đến đâu, không mảy may xâm phạm của dân.
Há» Mạc đổi niên hiệu Äoan Thái thà nh HÆ°ng Trị năm thứ 1.
Máºu Tý, [Quang HÆ°ng] năm thứ 11 [1588] , (Mạc HÆ°ng Trị năm thứ 1; Minh Vạn Lịch năm thứ 16). Tháng 2, há» Mạc thấy quan quân má»—i ngà y má»™t mạnh, liá»n bà n định kế đánh giữ. Hạ lệnh cho quân dân các huyện trong bốn trấn đắp thêm ba lá»›p luỹ ngoà i thà nh Äại La ở Thăng Long, bắt đầu từ phÆ°á»ng Nháºt Chiá»u2579 vượt qua Hồ Tây, qua cầu Dừa2580 đến cầu Dá»n2581 suốt đến Thanh Trì, giáp phÃa tây bắc sông Nhị Hà , cao hÆ¡n thà nh Thăng Long đến và i trượng, rá»™ng 25 trượng, Ä‘Ã o 3 lá»›p hà o, Ä‘á»u trồng tre, dà i tá»›i mấy mÆ°Æ¡i dặm để bá»c lấy phÃa ngoà i thà nh.
TrÆ°á»›c đây, Äông quáºn công của há» Mạc là Phạm Viết KÃnh ngÆ°á»i huyện Tứ Kỳ theo vá» triá»u đình, được cấp cho [19a] binh dân tổng Châu Xuyết, huyện Hoằng Hoá và cho theo quân Ä‘i đánh giặc. Viết KÃnh cai trị rất nghiêm khắc, dân Ä‘á»u sợ hãi, nhiá»u ngÆ°á»i ca thán. Dân địa phÆ°Æ¡ng dâng biểu tố cáo.
Tháng 4, Phủ tiết chế Ä‘em quân ra đánh các huyện Yên Mô, Yên Khang, dẹp yên dân miá»n ấy rồi vá».
Tháng 5, tảng đá lớn ở núi Trác Bút lở, dà i đến và i trượng.
Tháng 6, có con chim lá»›n cao 4 thÆ°á»›c 5 tấc, lông trắng, má» Ä‘á», chân Ä‘á» sa xuống địa pháºn là ng Phù Chẩn, huyện Thuỵ Nguyên.
Ngà y 11 tháng ấy, sao Thái Bạch má»c ngang trá»i, mặt trá»i, mặt trăng có hai quầng, suốt tháng không tan, sÆ°Æ¡ng mù xuống nhiá»u, đại hạn, lúa má chết khô, nhân dân xiêu tán.
Tháng 11, Tiết chế Trịnh Tùng bà n Ä‘em đại binh ra ải Phố Cát2582 , đánh các huyện của phủ TrÆ°á»ng Yên và Thiên Quan. Quân tá»›i Yên Mô, Yên Khang, thu được rất nhiá»u trâu bò, gia súc và của cải của giặc [19b] rồi vượt sông ChÃnh Äại2583 , đến luỹ trại DÆ°Æ¡ng VÅ©2584 đóng quân. Sau má»™t tuần, Phủ tiết chế giả cách rút quân vá», để lại kỳ binh và voi ngá»±a mai phục ở sau dinh rồi đốt doanh trại để dụ giặc. Quân giặc quả nhiên bá» không trại sách, tranh nhau lên trÆ°á»›c Ä‘uổi đánh. Quân phục bá»—ng nổi dáºy đánh úp, chém được mấy trăm thủ cấp giặc. TÆ°á»›ng giặc là bá»n Tân quáºn công, Quỳnh quáºn công (Ä‘á»u không rõ tên) chỉ thoát
được thân mình. Tiết chế Trịnh Tùng thu quân rút vá». Äến núi Tam Äiệp2585 hạ lệnh cho các quân Ä‘i lấy cây gá»— lim lá»›n, dà i 30 thÆ°á»›c, cứ 300 ngÆ°á»i là m 1 tốp, đến kỳ Ä‘em cắm ở cá»a biển Linh TrÆ°á»ng. Những cá»c gá»— ấy Ä‘á»u dùng dây sắt khoá lại.
Tháng 12, ngà y 28, nước sông Vãn Hà 2586 ở Thuỵ Nguyên tự nhiên sắc đỠnhư máu chảy đến hơn 1 dặm.
[20a] Ká»· Sá»u, [Quang HÆ°ng] năm thứ 12 [1589] , (Mạc HÆ°ng Trị năm thứ 2; Minh Vạn Lịch năm thứ 17). Tháng giêng, ngà y mồng 2, có con vượn lá»›n xuất hiện ở huyện VÄ©nh Phúc, ngÆ°á»i thôn Bạch Thạch bắt được.
Tháng ấy, ngà y 14, sao Huỳnh Hoặc phạm và o sao Cang.
Ngà y 15, mặt trăng phạm và o sao Tuế. Äại hạn. Gạo kém. Dân nhiá»u ngÆ°á»i xiêu tán.
Tháng 5, ngà y 15, có khà mây thà nh quầng trên mặt trá»i, nhÆ° hình con trâu phục.
Tháng 6, ngà y mồng 7, giá» Dáºu, rất nhiá»u sao băng
Tháng 7, ngà y 16, giá» Sá»u, có nguyệt thá»±c ở phÆ°Æ¡ng bắc trăng bị ăn quá ná»a rồi lại tròn.
Nước lụt.
Mùa đông, Tiết chế Trịnh Tùng Ä‘Ãch thân đốc suất đại quân Ä‘i đánh dẹp các huyện Yên Khang.
Thi Há»™i các cá» nhân trong nÆ°á»›c. Cho bá»n Lê Nhữ Báºt, LÆ°Æ¡ng Trà đỗ tiến sÄ© xuất thân; bá»n LÆ°Æ¡ng Khiêm [20b] Hanh, Lê Äình Túc Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho bá»n Phạm Y Toà n 17 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Bấy giá», há» Mạc lại bà n cá» binh, sai Mạc Äôn Nhượng thống suất vệ sÄ© và quân bốn trấn, định ngà y cùng tiến đến địa pháºn Yên Mô, hẹn giao chiến vá»›i quan quân. Tiết chế Trịnh Tùng bà n vá»›i các tÆ°á»›ng rằng: nay há» Mạc Ä‘em hết đại binh tá»›i, chỉ cốt giao chiến vá»›i ta để quyết má»™t tráºn sống mái. Quân địch nhiá»u, quân ta Ãt, thế mạnh yếu khác nhau. NhÆ°ng ta đã ở và o đất hiểm, hẳn giặc không là m gì được. Binh pháp có nói: má»™t ngÆ°á»i giữ chá»— hiểm, ngà n ngÆ°á»i không địch nổi, là thế đó. Ta nên giả cách rút quân, để dắt chúng và o chá»— hiểm. Nó tất khinh ta, Ä‘em hết quân Ä‘uổi theo. Ta dùng trá»ng binh đánh úp, ắt sẽ phá được [21a]. Canh ba đêm ấy, Tiết chế Trịnh Tùng sai Nguyá»…n Hữu Liêu Ä‘em 1 vạn 5 nghìn quân tinh nhuệ và 200 cá»— khinh kỵ, Ä‘i ngầm trong đêm tối tá»›i vùng chân núi tìm các hang Ä‘á»™ng, khe suối và những nÆ¡i có lau sáºy mà mai phục để đợi giặc, hẹn nghe thấy ba tiếng súng lệnh thì quân phục nổi dáºy hết. Hữu Liêu Ä‘em quân Ä‘i rồi, lại sai Trịnh Äá»—, Trịnh Äồng, Trịnh Ninh Ä‘em quân chặn háºu. Hạ lệnh các quân cứ theo nhÆ° tráºn đồ mà lần lượt rút lui. Nếu thấy giặc Ä‘uổi tá»›i, thì vừa đánh vừa chạy. Äến chá»— quân mai phục, nghe thấy ba tiếng súng lệnh thì chuyển quân háºu thà nh quân tiá»n, má»—i cánh quân chia Ä‘á»™i ngÅ©, cá» xà ra hai bên tả, hữu, theo đúng thứ tá»± trong tráºn đồ. Các tÆ°á»›ng nháºn lệnh xong, Ä‘á»u trở vá» doanh trại của mình, chỉnh đốn binh tÆ°á»›ng để đợi giặc. Lại sai Ngô Cảnh Há»±u Ä‘em quân chở lÆ°Æ¡ng thá»±c, thu nhặt rút trÆ°á»›c và o núi Tam Äiệp để tá» cho giặc biết là lui quân vá». Lại sai đại dinh của Trung quân, chuyển háºu Ä‘á»™i [21b] thà nh tiá»n Ä‘á»™i, lần lượt rút vá», đến núi Tam Äiệp thì đóng quân lại. Tiết chế Trịnh Tùng cÅ©ng đốc suất đại quân lên Ä‘Æ°á»ng. Hôm ấy, tÆ°á»›ng Mạc sai ngÆ°á»i lên đỉnh núi quan sát, thấy quan quân kéo vá», cÆ°á»i nói rằng: "Nó thấy quân ta tá»›i, tá»± biết là Ãt không địch nổi nhiá»u, đã rút vá» trÆ°á»›c, tất để lại Hoà ng Äình Ãi chặn háºu. Các tÆ°á»›ng sÄ© của ta, ngÆ°á»i nà o có thể dấn mình ra sức Ä‘uổi kịp quân địch, nếu bắt sống tÆ°á»›ng giặc hoặc bắt được voi là công hạng nhất, khi vá» triá»u ta sẽ tâu cho thăng tráºt và trá»ng thưởng. TÆ°á»›ng Mạc tá»± cáºy quân nhiá»u, hăng hái tranh nhau tiến trÆ°á»›c, không nghÄ© gì đến ngÆ°á»i theo sau, Ä‘ua nhau Ä‘uổi đến chá»— hiểm ở núi Tam Äiệp. Nghe thấy ba tiếng súng lệnh, phục binh nhất tá» nổi dáºy. Tiết chế Trịnh Tùng tung đại quân ra, bốn mặt hăng hái đánh và o, đúng theo hiệu lệnh, hà ng quân không sai lạc. Chém được hÆ¡n 1000 thủ cấp, bắt sống được hÆ¡n 600 ngÆ°á»i. Quân giặc tan vỡ
[22a] chạy dà i. Các tÆ°á»›ng Mạc run sợ, Ä‘á»u thu nhặt tà n binh trốn vá» Kinh ấp. Quan quân toà n thắng, Ä‘em quân vá» Thanh Hoa.
Tháng 12, Tiết chế Trịnh Tùng sai các tÆ°á»›ng Ä‘em hÆ¡n 600 quân giặc bị bắt tá»›i ná»™p, sai cởi trói, vá»— vá» yên ủi cấp cho cÆ¡m áo rồi thả hết cho vá» quê quán để tỠđức hiếu sinh. Há» hà ng của quân lÃnh bị bắt nghe thấy thế, Ä‘á»u Ä‘á»™i công đức nhÆ° trá»i đất, cảm Æ¡n sâu nhÆ° cha mẹ.
Canh Dần, [Quang HÆ°ng] năm thứ 13 [1590], (Mạc HÆ°ng Trị năm thứ 3; Minh Vạn Lịch năm thứ 18). Bấy giá», nhà Trung nghÄ©a tÆ°á»›ng Hoằng quáºn công của há» Mạc chứa giấu phu nhân của ÄÆ°á»ng An VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Chỉ. Việc bị phát giác, Hoằng quáºn công và phu nhân Ä‘á»u bị giết.
[22b] Tháng 7, ngà y mồng 1, nháºt thá»±c.
Sao Thái Bạch phạm và o phÃa sau mặt trăng chỉ cách Ä‘á»™ má»™t ngón tay. Năm ấy, trá»™m cÆ°á»›p rất nhiá»u.
Tân Mão, [Quang HÆ°ng] năm thứ 14 [1591] , (Há» Mạc đổi niên hiệu HÆ°ng Trị thà nh Hồng Ninh năm thứ 1; Minh Vạn Lịch năm thứ 19). Tháng 3, sao Chổi váºn hà nh theo hÆ°á»›ng tây bắc. Tháng 3 nhuáºn, ngà y 13, cầu vồng Ä‘á» vắt suốt trá»i. Mặt trá»i có hai quầng, khà trắng lồng nhau ở ngoà i quầng.
Tháng 5, ngà y rằm BÃnh Tuất, có nguyệt thá»±c vá» phÆ°Æ¡ng tốn2587 , mặt trăng bị ăn gần hết, sau má»™t giá» lại tròn.
Tháng 12, Tiết chế Trịnh Tùng lại bà n ra quân. Bèn sai bá»n Diá»…n quáºn công Trịnh Văn Hải, Thái quáºn công Nguyá»…n Thất Lý Ä‘em quân thuá»·, bá»™ Ä‘i trấn giữ những nÆ¡i hiểm yếu ở các cá»a biển, Thá» quáºn công Lê Hoà kiêm coi võ sÄ© trong ngoà i bốn vệ theo hầu canh [23a] giữ ngá»± dinh. Äến kỳ tiến quân,Ä‘iá»u Ä‘á»™ng sai khiến các quân, chia thà nh 5 Ä‘á»™i, cùng má»™t lúc tiến phát. Äá»™i thứ nhất là dinh tả khu, bá»n Thái phó DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Hữu Liêu và Kỳ quáºn công Trịnh Ninh Ä‘em quân tinh nhuệ cùng tÆ°á»›ng sÄ© các dinh cÆ¡ Trung nghÄ©a, gồm 1 vạn ngÆ°á»i là m tiên phong Ä‘i trÆ°á»›c. Äá»™i thứ hai là dinh hữu khu gồm bá»n Thái uý Vinh quáºn công Hoà ng Äình Ãi, VÄ©nh quáºn công Trịnh Äồng và voi ngá»±a cùng 1 vạn quân. Äá»™i thứ ba là dinh tiá»n khu gồm Thái bảo Ngạn quáºn công Trịnh Äá»— và 1 vạn giáp binh, voi ngá»±a. Äá»™i thứ tÆ° là đại dinh trung khu, Tiết chế Trịnh Tùng Ä‘Ãch thân đốc suất 2 vạn binh mã của Trung quân. Äá»™i thứ năm gồm bá»n Lân quáºn công Hà Thá» Lá»™c và Thế quáºn công Ngô Cảnh Há»±u cùng đốc suất quân chở lÆ°Æ¡ng là m háºu quân. Không chia thá»i khắc, quân từ Tây Äô Ä‘i ra theo Ä‘Æ°á»ng huyện Quảng Bình2588 , qua phủ Thiên quan, Ä‘Ã o núi, mở Ä‘Æ°á»ng, [23b] luồn cây xuyên rừng, vượt sông chui hang, Ä‘i gấp hÆ¡n 10 ngà y, đến núi Mã Yên2589 ở đầu địa giá»›i SÆ¡n Tây thì đóng quân lại. Hiệu lệnh rất rõ rà ng, quân sÄ© Ä‘á»u vâng mệnh, chỉnh đốn Ä‘á»™i ngÅ©. Ngà y hôm sau, qua núi MÆ°á»ng Äá»™ng đất Thanh Xuyên2590 . Hạ lệnh cho các quân sau khi thu lÆ°Æ¡ng gạo thì đến Ma NghÄ©a2591 . Quân Ä‘i đến đâu, giặc Ä‘á»u nhÆ° cá» bị gió lÆ°á»›t, không đến mÆ°á»i ngà y đã dẹp yên các huyện Yên SÆ¡n, Thạch Thất, Phúc Lá»™c2592 , Tân Phong2593 , rồi đóng dinh ở Tốt Lâm2594 .
Ngà y Nhâm Tý 21, ban đêm, mặt trăng phạm và o sao Tuế. Bấy giá», há» Mạc bà n cá» hết đại binh, thúc gá»i binh mã 4 trấn2595 , 4 vệ2587 , 5 phủ2588 quân, được Ä‘á»™ hÆ¡n 10 vạn, hẹn đến ngà y 16 tháng ấy đến há»™i
quân ở Hiệp Thượng, Hiệp Hạ2598 để quyết chiến. Sai Mạc Ngá»c Liá»…n đốc suất các tÆ°á»›ng sÄ© binh mã Tây đạo; Nguyá»…n Quyện đốc suất tÆ°á»›ng sÄ© binh mã Nam đạo, bá»n Ngạn quáºn công, Thuá»· [24a] quáºn công chỉ huy binh mã Äông đạo; bá»n ÄÆ°Æ¡ng quáºn công, Xuyên quáºn công chỉ huy binh mã Bắc đạo; bá»n Khuông Äịnh công2599 , Tân quáºn công chỉ huy binh mã 4 vệ. Mạc Máºu Hợp Ä‘Ãch thân đốc suất binh mã của chÃnh dinh; háºu Ä‘á»™i thì trong có các tông thất há» Mạc và các tÆ°á»›ng túc vệ ở Äông đạo Ä‘i sau tiếp chiến.
Ngà y 27, chia Ä‘Æ°á»ng cùng tiến. Äến địa pháºn xã Phấn Thượng2600 , hai bên đối tráºn vá»›i nhau, dà n bà y binh mã. Há» Mạc sai bá»n Khuông Äịnh công và Tân quáºn công đốc thúc binh mã bốn vệ là m tiá»n Ä‘á»™i Ä‘i tiên phong, dinh tÆ°á»›ng Tây đạo là m binh mã cánh hữu, dinh tÆ°á»›ng Nam đạo là m binh mã cánh tả; dinh tÆ°á»›ng hai đạo Äông và Bắc là m binh mã háºu Ä‘á»™i. Bốn Ä‘á»™i quân khua chuông đánh trống nhất tá» tiến lên. Mạc Máºu Hợp Ä‘Ãch thân đốc chiến.
Tiết chế Trịnh Tùng nghe tin, ngay ngà y hôm ấy chia quân, sai tÆ°á»›ng sÄ© dinh hữu khu [24b] tiến lên khiêu chiến. Lại chá»n 400 quân thiết kỵ xông lên trợ chiến. Hạ lệnh cho các dinh cÆ¡ phải theo đúng sá»± chỉ huy. Quân hai bên đón đánh nhau giáp lá cà suốt từ giá» Mão đến giá» Tỵ2601 , nhuệ khà tăng bá»™i phần. Tiết chế Trịnh Tùng cầm cá» chỉ huy, ba quân theo lệnh, cố sức đánh, chém được Khuông Äịnh công và Tân quáºn công tại tráºn. Há» Mạc thấy thế quân không địch nổi, liá»n hạ lệnh án binh bất Ä‘á»™ng. Giá» Thân2602 Tiết chế Trịnh Tùng Ä‘Ãch thân đốc chiến, chỉ huy ba quân, quân bên tả đánh và o cánh tả của giặc, quân bên hữu đánh và o cánh hữu, rất có ká»· luáºt. TÆ°á»›ng sÄ© hăng hái, gÆ°Æ¡m giáo rợp trá»i, đồng thanh gắng sức, thá» phá tan giặc. Thế rồi bắn ba phát súng lệnh, quan quân không ai không má»™t ngÆ°á»i địch trăm ngÆ°á»i, thế nhÆ° chẻ tre, truy Ä‘uổi giặc chạy dà i. Quân Mạc kinh hoà ng, cánh quân tả không kịp trông cánh hữu, quân sau không kịp nhìn quân trÆ°á»›c, binh lÃnh tuy đông nhÆ°ng cá» xà lá»™n xá»™n, hà ng [25a] ngÅ© đã rối loạn, quan quân nhân thế đánh tan. Các quân thừa thắng Ä‘uổi dà i đến Giang Cao, chém được hÆ¡n 1 vạn thủ cấp, máu chảy khắp đồng, thây chết thà nh núi, cÆ°á»›p được khà giá»›i và ngá»±a nhiá»u không kể xiết. Mạc Máºu Hợp sợ đến vỡ máºt, xuống thuyá»n vượt sông mà chạy. Tà n quân tranh nhau xuống thuyá»n, ngÆ°á»i trong thuyá»n sợ thuyá»n đắm, lấy gÆ°Æ¡m chặt đứt tay rÆ¡i xuống sông chết đến quá ná»a, còn lại thì đứa nà o đứa nấy Ä‘á»u chạy trốn. Duy có tÆ°á»›ng Nam đạo là Nguyá»…n Quyện lánh xa nên được an toà n. Mạc Máºu Hợp trốn vá» Kinh ấp. Gặp ngà y gần tối, Tiết chế Trịnh Tùng đóng quân lại ở Hiểm SÆ¡n.
Ngà y 30, Tiết chế Trịnh Tùng đốc suất các dinh tiến quân đến chợ Hoà ng Xá, đóng lại 1 tháng, hạ lệnh cho quân các dinh vượt sông Cù2603 phá huá»· hà o luỹ của giặc, san thà nh đất bằng. Chiá»u hôm ấy, Tiết chế Trịnh Tùng bà n rằng: Nên nhân cái uy thế sấm sét không kịp bịt tai nà y [25b] mà đánh lấy thì dá»… nhÆ° nhặt hạt cải. Bèn tiến quân, sai Nguyá»…n Hữu Liêu Ä‘em 5000 quân tinh nhuệ và voi khoẻ cùng ngá»±a bá»c sắt, đến giá» Dần, thẳng tiến đến đóng ở cầu Cao tại góc tây bắc thà nh Thăng Long, phóng lá»a hiệu, bắn liá»n bảy phát, thiêu đốt nhà cá»a, khói lá»a khắp trá»i. Trong thà nh sợ hãi rối loạn. Mạc Máºu Hợp sợ hãi cuống quÃt, bá» thà nh chạy trốn. Äêm hôm ấy, già trẻ gái trai thà nh trong thà nh ngoà i, tranh nhau xuống thuyá»n qua sông, thuyá»n đắm, chết Ä‘uối đến hÆ¡n 100 ngÆ°á»i. Äến sáng, Hữu Liêu lại thu quân vá» hà nh dinh. Gặp ngà y tết Nguyên đán, uý lạo tÆ°á»›ng sÄ©, hẹn phải thu phục kinh thà nh. Ba quân vui mừng phấn khởi, Ä‘á»u nguyện báo Æ¡n nÆ°á»›c. Bấy giá», đảng Mạc tuy còn chÆ°a dẹp hết, nhÆ°ng thanh thế quan quân cà ng ngà y cà ng lừng lẫy.
Nhâm Thìn, [Quang HÆ°ng] năm thứ 15 [1592] , (Mạc Hồng Ninh năm thứ 2; Minh Vạn Lịch năm thứ 21). Mùa xuân, ngà y mồng 3, Tiết chế Trịnh Tùng [26a] sai quan láºp Ä‘Ã n sắm lá»…, trai giá»›i là m lá»… tế trá»i đất, Thái Tổ Cao Hoà ng Äế và các vị hoà ng đế của bản triá»u, cùng các vị linh thần núi sông, các danh tÆ°á»›ng xÆ°a nay trong nÆ°á»›c. Khấn rằng: "Thần là Trịnh Tùng gượng gánh trá»ng trách của nÆ°á»›c nhà , lạm cầm quyá»n lá»›n đánh dẹp, vâng mệnh đánh kẻ phản nghịch để cứu dân, nghÄ© rằng sinh linh xã tắc triá»u Lê bị kẻ gian thần phản nghịch là há» Mạc giết vua, cÆ°á»›p nÆ°á»›c, tá»™i ác rất sâu, ngược dân, dối thần, hoạ đầy oán chứa. Äể sinh linh phải lầm than đã gần 70 năm, mà nguyên do gây hoạ loạn, há chịu cùng Ä‘á»™i trá»i chung. Xin các thánh hoà ng đế tiên triá»u, soi xét lòng thần, diệt bá»n giặc phản nghịch cho dân được yên, để khôi phục cõi đất của triá»u Lê".
[26b] Khấn xong, ngà y hôm ấy, mây mù quang hết, mặt trá»i rá»±c sáng. Tiết chế Trịnh Tùng há»™i các tÆ°á»›ng bà n việc tiến quân và cáo dụ rằng: "Cái thế chẻ tre không thể bá» lỡ. Huống chi, ta vâng mệnh Ä‘i đánh kẻ trái phép, vốn để yên dân. Các tÆ°á»›ng nên răn cấm tÆ°á»›ng sÄ©, nghiêm ngặt nhắc lại Æ°á»›c thúc, chấn chỉnh Ä‘á»™i ngÅ©, hiệu lệnh rõ rà ng, tin thá»±c. Quân Ä‘i đến đâu, không được mảy may xâm phạm của dân, không được cÆ°á»›p bóc dân là nh, của cải không phải của giặc thì không được lấy báºy. Quân Ä‘i có ká»· luáºt thì giặc dá»… phá".
Bèn hạ lệnh cho các dinh nhổ trại tiến đến bá» phÃa tây sông Ninh Giang2604 . Quân Ä‘i đến đâu, không mảy may xâm phạm của dân, chợ không thay đổi quầy hà ng, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u yên ổn nhÆ° cÅ©, già trẻ, trai gái tranh nhau Ä‘em trâu dê, cÆ¡m rượu, hÆ°Æ¡ng hoa đầy Ä‘Æ°á»ng, đón tiếp vÆ°Æ¡ng sÆ°, hà ng phục trÆ°á»›c cá»a quân mà nói: TrÆ°á»›c kia bị sÆ°Æ¡ng mù che khuất, ngà y nay [27a] được thấy trá»i xanh, vui khắp trá»i đất. Rồi đến đóng quân ở Ninh Giang, dá»±ng đồn bà y tráºn, vững nhÆ° thà nh sắt. Bà n hạ lệnh rằng: TÆ°á»›ng sÄ© các doanh cÆ¡, phải theo ba Ä‘iá»u mà răn cấm các quân: 1. Không được tá»± tiện và o nhà dân lấy củi, hái rau; 2. Không được cÆ°á»›p bóc của cải, chặt phá hoa mà u; 3. Không được hiếp dâm Ä‘Ã n bà con gái và giết ngÆ°á»i vì thù riêng. Nếu ai vi phạm thì chém rao cho má»i ngÆ°á»i biết. Ba quân nghe lệnh, Ä‘á»u nghêm chỉnh Ä‘á»™i ngÅ©, không dám xâm phạm. Trăm há» vui theo, Ä‘á»u nói rằng từ Ä‘á»i Tam đạo vá» sau, nay má»›i lại thấy quân nhân nghÄ©a nhÆ° thế. NgÆ°á»i theo vỠđông nhÆ° Ä‘i chợ. Những ngÆ°á»i có gan dạ có tri thức, Ä‘á»u vui vẻ đến cá»a quân để phục vụ.
Ngà y mồng 5, Tiết chế Trịnh Tùng đốc quân vượt sông, tiến đến chùa Thiên Xuân2605 . Gần đến cầu Nhân Mục2606 , Mạc Máºu Hợp sợ quá, bá» thà nh Thăng Long vượt sông Nhị Hà đến bến Bồ [27b] Äá», ở tại Thổ Khối2607 , để lại các đại tÆ°á»›ng chia giữ các cá»a trong thà nh.
Ngà y mồng 6, tiết chế Trịnh Tùng đốc quân qua sông Tô Lịch đến cầu Nhân Mục, đóng quân ở núi Xạ Äôi2608 . Bèn chia quân bà y tráºn, các đạo cùng tiến, hẹn ngay ngà y hôm ấy đánh phá thà nh Thăng Long để lấy công đầu. Bèn sai tÆ°á»›ng dinh tả khu là bá»n Nguyá»…n Hữu Liêu và Trịnh Ninh Ä‘em 1 vạn binh tượng đánh phá Ä‘Æ°á»ng Cầu Dừa tiến thẳng đến cá»a Tây; tÆ°á»›ng dinh hữu khu là bá»n Hoà ng Äình Ãi và Trịnh Äồng Ä‘em 1 vạn 500 binh tượng đánh phá Ä‘Æ°á»ng Cầu Dá»n, tiến thẳng đến cá»a Nam Giao. TÆ°á»›ng sinh tiá»n khu là Trịnh Äá»— Ä‘em các cÆ¡ trung quân và bá»n Thuỵ Tráng hầu hợp binh tượng hÆ¡n 1 vạn 2000 ngÆ°á»i đánh phá Cầu Muống tiến thẳng đến cá»a Cầu Gá»—2609 . Chia sai các tÆ°á»›ng đã xong, má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u nháºn lệnh sẵn sà ng tiến phát. Tiết chế Trịnh Tùng đốc suất binh [28a] tượng đại dinh gồm 2 vạn 5000 ngÆ°á»i là m háºu Ä‘á»™i, tiến đến Hồng Mai2610 đóng quân. Bèn hạ lệnh rằng: Bà i binh bố tráºn đã xong, tất cả cá»
xà không được giăng báºy, chiêng trống không được đánh cà n. Ba quân nghe lệnh Ä‘á»u cuốn cá» im trống, ngồi yên để chỠđợi.
Bấy giá», Mạc Máºu Hợp tuy đã sang sông, nhÆ°ng còn cáºy có sông Cái, có chuẩn bị từ trÆ°á»›c. Sai tÆ°á»›ng Tây đạo Mạc Ngá»c Liá»…n Ä‘em quân bản đạo cố thủ từ cá»a Bảo Khánh vá» phÃa tây đến phÆ°á»ng Nháºt Chiêu; bá»n Bùi Văn Khuê, Trần Bách Niên Ä‘em quân bốn vệ giữ cá»a Cầu Dừa, qua cá»a Cầu Muống đến thẳng cá»a Cầu Dá»n, chia dinh thứ, ngà y đêm đóng cá»a cố thủ trong thà nh Äại La để chống giữ. TÆ°á»›ng Nam đạo Nguyá»…n Quyện Ä‘em quân giữ từ Mạc Xá trở vỠđông, ứng cứu quân các đạo. Quân hai đạo Äông và Bắc Ä‘á»u thuá»™c quyá»n Quyện.
Mạc Máºu Hợp [28b] tá»± tay đốc suất thuá»· quân, dà n hÆ¡n 100 chiếc thuyá»n giữ sông Nhị Hà để là m thanh viện. Nguyá»…n Quyện Ä‘em quân đến dinh, đặt quân phục ở ngoà i cá»a Cầu Dá»n để đợi, dà n súng lá»›n Bách Tá»2611 và các thứ hoả khà để phòng bị.
Bấy giá» Tiết chế Trịnh Tùng phát ba tiếng súng lệnh, các tÆ°á»›ng kéo cỠđánh chiêng gióng trống, đến khi nghe bảy hồi tù và thì Ä‘á»™i ngÅ© chỉnh tá», giáo mác sáng quắc, tiến lên đánh phá. Từ giá» Tỵ đến giá» Mùi chÆ°a phân thắng bại. Tiết chế Trịnh Tùng thấy quân hai bên đánh nhau to, ngÆ°á»i ngÆ°á»i cùng khoe mạnh Ä‘ua hùng, bắn ngã sÄ© tốt, lại thêm sắc trá»i thảm đạm, mây mù lúc Ä‘á»ng lúc tan, gió lạnh trá»i rét, quân lÃnh xô xát, tiếng súng rung trá»i, trống chiêng dáºy đất, bóng cá» kÃn ná»™i, giáo mác nhÆ° mây. Tiết chế Trịnh Tùng đốc quân thúc đánh, cầm cá» chỉ huy, chỉ tiến không cho lùi, cứ theo tráºn đồ mà tiến. Quan quân sức bá»™i, khà tăng, tả xung [29a] hữu Ä‘á»™t, tranh nhau xông pha tên đạn, phá luỹ leo thà nh, Ä‘ua nhau lên trÆ°á»›c phá cá»a luỹ. Bá»n Văn Khuê, Bách Niên tá»± liệu sức không chống nổi, quân tá»± tan vỡ tháo chạy. Mạc Ngá»c Liá»…n cÅ©ng sợ mất máºt bá» trốn. Quan quân thừa thắng Ä‘uổi trà n đến táºn sông. Phóng lá»a đốt cung Ä‘iện và nhà cá»a trong thà nh, khói lá»a kÃn trá»i. Tiết chế Trịnh Tùng thúc voi ngá»±a và quân lÃnh đánh phá cá»a Cầu Dá»n, thế quân nhÆ° tá»± trá»i xuống. Quân Mạc tan vỡ, quân mai phục của Nguyá»…n Quyện chÆ°a kịp nổi dáºy, bị chết hết ở ngoà i cá»a Cầu Dá»n. Quyện cùng kế, định liá»u mạng chạy trốn, nhÆ°ng tiến, lui Ä‘á»u không còn Ä‘Æ°á»ng nà o, trong ngoà i Ä‘á»u là quan quân mà cá»a luỹ lại bị lấp. Con của Quyện là Bảo Trung, NghÄ©a Trạch và thủ hạ, tinh binh cố sức đánh, Ä‘á»u chết tại tráºn. Quyện trà cùng lá»±c kiệt, chạy vá» bản dinh, bị quan quân bắt sống Ä‘em dâng trÆ°á»›c cá»a quân. [29b] Tiết chế Trịnh Tùng cởi trói cho Quyện, đãi theo lá»… tân khách, tuyên dụ uý lạo, nói tá»›i ân nghÄ©a nuôi dưỡng của tiên vÆ°Æ¡ng, không nỡ giết hại. Quyện thẹn Ä‘á» mặt, phục xuống và tá»± than rằng: "TÆ°á»›ng thua tráºn không thể nói mạnh được. Trá»i đã bá» há» Mạc thì ngÆ°á»i anh hùng cÅ©ng khó ra sức". Tiết chế Trịnh Tùng khen câu nói ấy.
Ngà y hôm ấy, quân Mạc xác chết gối lên nhau, lấp đầy hà o rãnh, máu chảy trôi chà y. Chém đến hÆ¡n mấy nghìn thủ cấp giặc, tÆ°á»›ng Mạc bị chết đến mấy chục viên. Khà giá»›i chất nhÆ° núi. Cung Ä‘iện, nhà cá»a ở kinh thà nh tiêu Ä‘iá»u sạch không. Mạc Máºu Hợp kinh hoà ng sợ hãi, thu nhặt tà n quân giữ sông Cái để cố thủ. Tiết chế Trịnh Tùng Ä‘em quân đến bá» sông, gặp khi trá»i đã vá» chiá»u, liá»n nói rằng: Binh pháp có nói: Giặc cùng chá»› Ä‘uổi. Bèn thu quân dừng lại đóng doanh trại theo nhÆ° tráºn đồ.
Ngà y 15, hạ lệnh cho các quân san phẳng luỹ đất đắp thà nh Äại La dà i đến mấy ngà n [30a] trượng, phát hết bụi ráºm gai góc, cà y lấp hà o rãnh, phá đến thà nh đất bằng, không mấy ngà y là xong. Äây là mÆ°u của Nguyá»…n Quyện để là m kế hoãn binh cho há» Mạc.
Bấy giá» quan quân lừng lẫy, dân chúng miá»n tây nam Ä‘á»u thu vá». Há»… đánh dẹp đến đâu, Ä‘á»u hà ng phục được cả. Từ sông Nhị vá» tây, Ä‘á»u lấy được hết. Từ sông Nhị vỠđông dân cÅ©ng theo gió mà hÆ°á»›ng vá». Mạc Máºu Hợp từ đấy rất sợ hãi, ăn không nuốt trôi, nằm không yên gối, không dám ngó đến phÃa tây sông Nhị nữa.
Tháng 3, Tiết chế Trịnh Tùng tiến quân đến huyện ChÆ°Æ¡ng Äức, đóng dinh ở sông Do Lá»…2612 , sai là m cầu phao cho quân qua sông. Lại chia quân Ä‘i đánh dẹp các huyện Thanh Trì, Thượng Phúc, Phú Xuyên. Tiết chế Trịnh Tùng đốc quân đánh dẹp các huyện Từ Liêm, Äan Phượng, sau đến Phúc Lá»™c, Tiên
Phong, đánh dẹp [30b] các huyện Ma NghÄ©a, Yên SÆ¡n, Thạch Thất, rồi vá». Tháng ấy, Tiết chế Trịnh Tùng bà n Ä‘em quân vá» theo Ä‘Æ°á»ng Ứng Thiên, Thiên Quan, đến cá»a khuyết tâu công toà n thắng. Vua mừng lắm, bà n thăng thưởng huân tÆ°á»›c.
Thi Hội các cỠnhân trong nước. Cho Trịnh Cảnh Thuỵ và Ngô Trà Hoà đỗ tiến sĩ xuất thân; Ngô Trà Tri2613 đỗ đồng tiến sĩ xuất thân.
Há» Mạc mở khoa thi Há»™i. Cho bá»n Phạm Hữu Năng 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Hữu Äức 13 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân2614 .
Tháng 6, ngà y 12, giá» Tý, có nhiá»u sao băng.
Tháng 7, ngà y mồng 6, lụt thình lình, nÆ°á»›c sông chảy trà n, gò đống bị ngáºp, đạo Thanh Hoa lúa má mất mùa.
Ngà y 15, lại bị lụt. Dân miá»n tây nam cÅ©ng bị đói kém.
[31a] Tháng 8, ngà y Máºu Tý mồng 1, giá» Nhâm Tuất, có nhiá»u sao băng sắc Ä‘á», dà i 5 trượng, sáng nhÆ° luồng Ä‘iện, chiếu và o nhà ngÆ°á»i rồi sa xuống đất; có tiếng kêu nhÆ° sấm lá»›n.
Mạc Máºu Hợp ngà y cà ng buông tuồng du đãng, tá»u sắc bừa bãi. Bấy giá» ngÆ°á»i vợ của SÆ¡n quáºn công Bùi Văn Khuê là Nguyá»…n Thị Niên có chị ruá»™t là bà háºu của Máºu Hợp, thÆ°á»ng ra và o trong cung. Máºu Hợp thấy có sắc đẹp, trong bụng thÃch lắm, liá»n ngầm mÆ°u dụ giết Văn Khuê để cÆ°á»›p lấy vợ ông ta.
Văn Khuê biết chuyện, liá»n Ä‘em quân bản bá»™ tá»± Ä‘á»™ng bá» vá» huyện Gia Viá»…n, phủ TrÆ°á»ng Yên, đóng quân ở đấy không ra nữa. Máºu Hợp cho gá»i hai, ba lần không được, bèn sai tÆ°á»›ng Ä‘em quân đến há»i tá»™i Khuê (Nguyá»…n Thị Niên là con gái thứ ba của Nguyá»…n Quyện).
Tháng 10, Bùi Văn Khuê má»™t mặt lấy quân để chống quân Mạc, má»™t mặt sai con2615 chạy đến hà nh dinh Thanh Hoa, và o lạy bẩm xin theo mệnh đầu hà ng, quỳ khóc nói: Cha thần là Bùi [31b] Văn Khuê bị há» Mạc ngầm sai quân đến bức hại, sai thần thay mặt cha thần đến mạo tá»™i xin theo vá» triá»u đình, cúi mình hà ng phục xin cầu Ä‘Æ°á»ng sống, ghi xÆ°Æ¡ng khắc cốt không quên, trá»n Ä‘á»i cảm phục ân đức. Nay Ä‘á»™i đức lá»›n, xét rõ lòng thà nh thì xin cho má»™t lữ tá»›i cứu thân hèn má»n. Nếu oan trá»i rủ đến phÆ°Æ¡ng xa thì cha thần xin là m kẻ dẫn Ä‘Æ°á»ng, muốn chết cÅ©ng không dám chối, để báo đáp tấc công.
Tiết chế Trịnh Tùng nghe nói cÆ°á»i rằng: Văn Khuê vá» hà ng, đó là trá»i cho ta được chóng thà nh công. Äất Ä‘ai của bản triá»u có thể định ngà y mà thu phục.
Thế rồi, cùng vá»›i các tÆ°á»›ng, bà n việc dấy binh, dâng biểu tâu lên vua. Sai Hoà ng Äình Ãi thống lÄ©nh tÆ°á»›ng sÄ© các dinh cÆ¡ Ä‘i trÆ°á»›c cứu Văn Khuê. Khi quân đến xứ Bái, ÄÃnh2616 , huyện Gia Viá»…n, Văn Khuê thấy có quân đến cứu, liá»n Ä‘em quân tỠđệ bản bá»™ 3 nghìn ngÆ°á»i ra đón tiếp, lạy rạp ở trÆ°á»›c quân. Äình Ãi [32a] lại sai Văn Khuê Ä‘em quân bản bá»™ giữ bến đò Äà m Giang2617 . Há» Mạc biết Văn Khuê đã đầu hà ng, lại có đại quân đến cứu, liá»n lui vá» giữ sông Thiên Phái2618 .
Ngà y 28, Tiết chế Trịnh Tùng đốc suất đại quân ra phủ TrÆ°á»ng Yên. Văn Khuê Ä‘em quân đến chà o, khóc và lạy dÆ°á»›i cá». Tiết chế Trịnh Tùng khen thưởng và uý lạo, ban tÆ°á»›c Mỹ quáºn công, sai Ä‘em binh mã thuyá»n ghe tản bá»™ Ä‘i tiên phong chống nhau vá»›i quân Mạc. Há» Mạc sai viên tÆ°á»›ng ngÆ°á»i tông thất là NghÄ©a quốc công tiết chế quân Nam đạo, hẹn ngà y tiến đánh. Khi quân đến bến đò sông Äà m Xá thì Tiết chế Trịnh Tùng sai cÆ¡ Tả hữu súng phục quân ở ven sông để bắn giết. Lại sai các quân là m cầu
phao qua bến đò Äà m Giang, nhÆ°ng bị sóng gió phá gãy, hai ngà y chÆ°a xong, vì thế má»›i hạ lệnh cho ba quân tranh thủ qua sông Hoà ng Xá2619 đến núi Kiá»m Cổ2620 ở Yên Quyết mà đóng dinh.
[32b] TÆ°á»›ng Nam đạo của Mạc là NghÄ©a quốc công đóng quân ở sông Thiên Phái, giữ bến đò Äoan VÄ©2621 , lệnh thúc binh dân các huyện Äại Yên2622 , à Yên đắp luỹ đất ở bá» sông chống cá»±, thả chông tre hai bên bá» sông để phòng giữ quan quân qua sông.
Tiết chế Trịnh Tùng sai Văn Khuê ngầm kéo theo thuyá»n ra cá»a sông để đánh ở thượng lÆ°u, sai cÆ¡ Tả hữu súng đến bắn ở ven sông để đánh ở hạ lÆ°u, sai voi ngá»±a, quân lÃnh qua sông đánh mạnh và o trung lÆ°u để thu lấy thuyá»n giặc trên sông.
NghÄ©a quốc công của há» Mạc trở tay không kịp, bá» thuyá»n chạy trốn, quân lÃnh tan vỡ tháo chạy. Quan quân thu được 70 chiếc thuyá»n và khà giá»›i nhiá»u không kể xiết. NghÄ©a quốc công thu nhặt tà n quân trở vá» Kinh ấp, giữ bãi Tá»± Nhiên. Quan quân là m cầu phao qua sông, đóng dinh ở huyện à Yên, sau tiến quân đến huyện Bình Lục, đóng quân ở cầu Lấp2623 . TÆ°á»›ng Mạc là Trần Bách Niên [33a] Ä‘em quân tá»›i hà ng; được ban tÆ°á»›c Äịnh quốc công. Bấy giá» các tÆ°á»›ng Nam đạo của Mạc đầu hà ng đến hÆ¡n 10 ngÆ°á»i. Nhân đó, hạ lệnh trong quân không được mảy may xâm phạm của dân, các xóm ngõ ở dân gian nếu không có việc không được tá»± tiện và o, ai vi phạm thì trị theo quân pháp. Do đó, cả xứ SÆ¡n Nam, dân chúng Ä‘á»u yên ổn nhÆ° cÅ©, má»i ngÆ°á»i Ä‘em giá» cÆ¡m bầu nÆ°á»›c ra đón vÆ°Æ¡ng sÆ°, trai gái già trẻ không ai không ngưỡng má»™ Æ¡n đức.
Tháng 11, ngà y mồng 4, Tiết chế Trịnh Tùng tiến quân đến bãi Tinh Thần2624 huyện Thanh Oai đóng dinh. Hiểu dụ rằng: Nhân dân các xứ tây nam Ä‘á»u là dân của triá»u ta, từ lâu mắc phải chÃnh lệnh tà n ngược của há» Mạc. Từ nay vá» sau, ta cho các ngÆ°Æ¡i Ä‘á»u được đổi má»›i, sá»a bá» tệ cÅ©. Bá»n các ngÆ°Æ¡i cứ yên ở là m ăn, không được sợ hãi. Quân Ä‘i có ká»· luáºt, má»™t lòng thÆ°Æ¡ng dân.
Dân [33b] xiết bao vui mừng, ngÆ°á»i khoẻ mạnh xin Ä‘i theo quân, ngÆ°á»i già yếu Ä‘á»u ca hát nhảy múa đầy Ä‘Æ°á»ng.
Ngà y 14, quân ra cá»a sông Hát tiến theo cả hai Ä‘Æ°á»ng thuá»·, bá»™. TÆ°á»›ng Mạc là Mạc Ngá»c Liá»…n dà n thuyá»n để chống cá»±, cắm cá»c gá»— ở cá»a sông Hát, đắp luỹ đất trên bá» sông là m thế hiểm vững. Quan quân tiến đánh phá được. Ngá»c Liá»…n bá» thuyá»n lên bá»™ chạy đến chân núi Tam Äảo, tÆ°á»›ng tốt Ä‘á»u tá»± bá» thuyá»n chạy lên bá». Quan quân qua sông, lấy được thuyá»n bè khà giá»›i nhiá»u không kể xiết. Thừa thắng Ä‘uổi dà i đến táºn cá»a Nam thà nh Thăng Long, đóng quânở bến Sa Thảo2625 , lấy được thuyá»n lá»›n, thuyá»n nhá» hà ng nghìn chiếc.
Äêm ấy, Máºu Hợp trốn chạy vá» huyện Kim Thà nh, trấn Hải DÆ°Æ¡ng. Tông tá»™c há» Mạc Ä‘á»u bá» trốn. Các tÆ°á»›ng Mạc lÅ© lượt kéo đến cá»a quân đầu hà ng. Tiết chế Trịnh Tùng truyá»n lệnh cho các dinh đóng quân ở bến Sa [34a] Thảo. Ngăn cấm quân sÄ© không được cÆ°á»›p bóc, để dân được yên nghiệp. Dân các phủ huyện Thuáºn An, Tam Äá»›i, Thượng Hồng2626 phÃa bắc sông Nhị Ä‘á»u xin đầu hà ng. Tiết chế Trịnh Tùng
hạ lệnh vá»— yên. Äảng cÆ°á»›p ở Thái Nguyên là Liêm quáºn công (không rõ tên) cÅ©ng Ä‘em đồ đảng bản bá»™ 5000 ngÆ°á»i vá» hà ng.
Ngà y 25, Tiết chế Trịnh Tùng tiến quân đến xứ Hải DÆ°Æ¡ng Ä‘uổi dẹp bè lÅ© há» Mạc. Hạ lệnh trong quân rằng: Quân Ä‘i đến đâu, không được cÆ°á»›p bóc dân là nh, hiếp dâm Ä‘Ã n bà con gái. Quân Ä‘á»u nghe lệnh, dân Ä‘á»u vui mừng, mở cá»a đón tiếp. Khi đến huyện Phù Dung2627 , đóng quân ở Liá»…u Kinh, sai Tả thuá»· dinh là Thái quáºn công Nguyá»…n Thất Lý đốc suất bá»n Tiá»n thuá»· quân Bùi Văn Khuê và ÄÆ°á»ng quáºn công, Trá»±c quáºn công (Ä‘á»u không rõ tên) cùng vá»›i các cÆ¡ Ná»™i thuá»·, [34b], 300 chiến thuyá»n đánh phá huyện Kim Thà nh. Há» Mạc bá» thà nh chạy trốn, quân trÆ°á»›c, quân sau không tiếp ứng được nhau, bá» hết cả thuyá»n bè. Quan quân thu được và ng bạc, của cải và đà n bà con gái nhiá»u không kể xiết. Quân Hải DÆ°Æ¡ng chạy trốn tán loạn. Quan quân bắt được thái háºu của há» Mạc Ä‘em vá». Äến bến Bồ Äá», thái háºu há» Mạc vì lo buồn mà chết.
Mạc [Máºu Hợp] láºp con là Toà n là m vÆ°Æ¡ng, sai coi việc nÆ°á»›c, đổi niên hiệu là VÅ© Anh năm thứ 1, rồi tá»± là m tÆ°á»›ng đốc quân chống lại triá»u đình.
Tháng 12, ngà y mồng 1, giá» Mão, trong mặt trá»i có hai Ä‘iểm Ä‘en hình nhÆ° con quạ.
Ngà y mồng 3, bấy giá» Phủ tiết chế chia quân cả phá bá»n Mạc KÃnh Chỉ ở xã Tân Mỹ, huyện Thanh Hà . Chém được đầu giặc và thu được 50 chiếc thuyá»n, cùng ngá»±a và khà [35a] giá»›i nhiá»u không kể xiết. Các phủ Hạ Hồng, Nam Sách, Kinh Môn2628 , nhà cá»a, cung thất bị thiêu huá»· gần hết.
Bấy giá» dÆ° đảng của Mạc là Phố quáºn công, Thuá»· quáºn công, Miện quáºn công, LÅ©ng quáºn công, Hà o quáºn công, Thuỵ quáºn công, LÆ°Æ¡ng quáºn công, NghÄ©a quáºn công (Ä‘á»u không rõ tên) và bá»n Lại bá»™ thượng thÆ° Phúc quáºn công Äá»— Uông2629 , Lá»… bá»™ thượng thÆ° Hồng Khê hầu Nhữ Tông, Công bá»™ thượng thÆ° Äồng Hà ng2630 , Lại bá»™ tả thị lang VÄ©nh SÆ¡n hầu Ngô VÄ©, Há»™ bá»™ tả thị lang Ngô Tháo2631 , Äông Các há»c sÄ© Ngô Cung, Tá»± khanh Nguyá»…n Cáºn, SÆ¡n Nam thừa chÃnh sứ Äà m Văn Tiết2632 , Hải DÆ°Æ¡ng thừa chÃnh sứ Phạm NhÆ° Dao Ä‘á»u đến cá»a quân hà ng phục. Tiết chế Trịnh Tùng hạ lệnh tiến quân đến xã Tranh Giang, huyện VÄ©nh Lại2633 đóng dinh và i ngà y rồi vá» Kinh.
Tiết chế Trịnh Tùng sai bá»n Trà quáºn công Phạm Văn Khoái, Liêm quáºn công, VÅ© quáºn công [35b] Ä‘em 3000 bá»™ binh, 2 con voi đánh dẹp sông Phố Lại. Ba tÆ°á»›ng chia nhau đánh dẹp các huyện Yên DÅ©ng, VÅ© Ninh2634 .
Bấy giá» Mạc Máºu Hợp bá» thuyá»n Ä‘i bá»™, đến má»™t ngôi chùa ở huyện Phượng Nhỡn ẩn nấp ở đấy 11 ngà y. Quan quân đến huyện Phượng Nhỡn, có ngÆ°á»i trong thôn dẫn Ä‘Æ°á»ng Ä‘Æ°a quan quân và o chùa bắt được Mạc Máºu Hợp Ä‘em đến dinh quân. VÅ© quáºn công sai ngÆ°á»i lấy voi chở cùng vá»›i hai kỹ nữ vá» Kinh sÆ° dâng tù, bêu sống 3 ngà y rồi chém ở bến Bồ Äá», gá»i đầu vá» hà nh tại Vạn Lại ở Thanh Hoa, đóng Ä‘inh và o hai mắt bỠở chợ.
TrÆ°á»›c đây, tông thất há» Mạc là Hùng Lá»… công Mạc KÃnh Chỉ trốn ở Äông Triá»u. Äến đây, lại thu nhặt tà n quân chiếm cứ huyện Thanh Lâm2627 , tiếm ngôi ở xã Nam Gián, huyện Chà Linh, đặt niên hiệu lÃ
Bảo Äịnh, lại đổi là [36a] Khanh Há»±u. Từ đấy, tông thất há» Mạc là bá»n Mạc KÃnh Phu, Mạc KÃnh Thà nh, Mạc KÃnh Thân và trai gái lá»›n nhá» và i trăm ngÆ°á»i Ä‘á»u hưởng ứng. Các văn thần võ sÄ© cÅ© của há» Mạc rủ nhau theo vá». Là m tạm hà nh tại, yết bảng chiêu má»™ dân Ä‘inh. Chỉ trong chốc lát các huyện Ä‘á»u hưởng ứng, quân có đến 7 vạn ngÆ°á»i.
TrÆ°á»›c đó, Mạc Máºu Hợp sai con trưởng là Toà n quyá»n coi việc nÆ°á»›c, tiếm đặt niên hiệu là VÅ© An. Äến khi Máºu Hợp bị bắt, lòng ngÆ°á»i không phục, lại vá» theo Mạc KÃnh Chỉ. Mạc Toà n bá» trốn, lại bị quan quân bắt được. Khi ấy, Mạc KÃnh Chỉ chiếm cứ huyện Thanh Lâm, chia đặt ná»™i ngoại tả hữu, cát cứ các huyện để chống lại quan quân.
Tiết chế Trịnh Tùng sai bá»n Nguyá»…n Thất Lý, Bùi Văn Khuê, Trần Bách Niên, Nguyá»…n Nga Ä‘em quân áºp tá»›i. KÃnh Chỉ Ä‘em quân đánh úp trên sông. Thấy Lý không kịp đánh, chết [36a] tại tráºn. Nguyá»…n Nga bị thÆ°Æ¡ng ngã xuống thuyá»n, quân lÃnh cứu gấp thoát được. Bá»n Văn Khuê, Bách Niên Ä‘á»u tan vỡ tháo chạy. Quân lÆ°Æ¡ng khà giá»›i Ä‘á»u mất vá» tay giặc. Từ đây, Hải DÆ°Æ¡ng, Kinh Bắc lại quy phụ KÃnh Chỉ.
Ngà y 27, Tiết chế Trịnh Tùng sai bá»n Thái uý Hoà ng Äình Ãi, Thái bảo Trịnh Äá»—, Trịnh Äồng, Trịnh Ninh đốc suất bá»™ binh và voi ngá»±a các dinh tiến đánh Mạc KÃnh Chỉ, đóng quân ở huyện Cẩm Già ng, đặt đồn ở dá»c sông để chống cá»±. Lại sai Thái uý Nguyá»…n Hữu Liêu tổng đốc thuá»· quân, tiến đến huyện Thanh Lâm, cùng vá»›i Äình Ãi trong ngoà i dá»±a nhau để cứu viện quan quân ở Cầm Già ng. Mạc KÃnh Chỉ Ä‘em hết quân chiếm giữ Thanh Lâm, lấy má»™t dảy sông dà i chia cách nam bắc, dà n quân liá»n suốt để chống đánh. Ngà y thì giăng cá», đêm thì bắn súng, trong khoảng hà ng tháng, quân hai bên cầm cá»± nhau, không được lúc nà o cởi giáp. KÃnh [37a] Chỉ thúc quân đắp thêm hà o luỹ ở ven sông Thanh Lâm để giữ.
Ngà y 25, Tiết chế Trịnh Tùng hạ lệnh cho các dinh cÆ¡ dá»i cả hà nh dinh Thảo Tân và o ở phÆ°á»ng Phúc Lâm phÃa nam thà nh Thăng Long.
Trở lên, ká»· nà y phụ chép há» Mạc tiếm ngôi, bắt đầu từ năm Äinh Hợi [1527], Mạc Äăng Dung tiếm ngôi, đặt niên hiệu là Minh Äức năm thứ 1; truyá»n 5 Ä‘á»i, đến năm Nhâm Thìn [1592], Hồng Ninh năm thứ 3, Mạc Máºu Hợp bị bắt. Lại tiếp từ năm Quý Tỵ [1593], Hùng Lá»… công tá»± xÆ°ng Khang há»±u năm thứ 1, cho đến lúc mất, trÆ°á»›c sau gồm 67 năm. Lá»i sấm nói: Há» Mạc được năm Hợi, mất nÆ°á»›c năm Hợi. Xem Äăng Dung cÆ°á»›p ngôi năm Äinh Hợi, đến Máºu Hợp mất nÆ°á»›c năm Quý Hợi2636 , quả có ứng nghiệm.
Quý Tỵ, [Quang HÆ°ng] năm thứ 16 [1593], (Năm nà y há» Mạc mất; Minh Vạn Lịch năm thứ 21). Tháng giêng, ngà y mồng 9, Tiết chế Trịnh Tùng đốc suất [37b] đại quân qua sông Nhị sang phÃa đông, ngà y đêm Ä‘i gấp, thẳng lối Thanh Lâm mà tiến.
Ngà y 12, đóng dinh ở Cẩm Già ng, đại há»™i các tÆ°á»›ng bà n chia quân tiến theo cả hai Ä‘Æ°á»ng thuá»· bá»™, vượt sông, đánh gấp. Sai Tháºn nghÄ©a dinh phó đô tÆ°á»›ng, hữu tÆ°á»›ng, Thái uý Vinh quáºn công Hoà ng Äình Ãi và Tráng nghÄ©a dinh phó đô tÆ°á»›ng, thái uý DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Hữu Liêu thống lÄ©nh tÆ°á»›ng sÄ© các dinh cÆ¡ thuá»· bá»™ tiến đến huyện Thanh Lâm.
Bấy giá», quân của Mạc KÃnh Chỉ không dÆ°á»›i 6, 7 vạn ngÆ°á»i, Ä‘em hết ra giữ huyện Thanh Lâm, cách bá» nhá» sông là m thế hiểm cố, đóng dinh, đặt trại, dà n trống giăng cá». NhÆ°ng quân ô hợp, chÆ°a qua huấn luyện. Tiết chế Trịnh Tùng truyá»n phát súng lệnh, thúc quân qua sông để đánh phÃa thượng lÆ°u. Hoà ng Äình Ãi qua sông chá»— hạ lÆ°u để đánh phÃa sau. Nguyá»…n Hữu Liêu Ä‘em thuá»· quân vây [38a] kÃn bốn mặt, đón chặt lối chạy. Hôm ấy, bốn phÆ°Æ¡ng tám mặt Ä‘á»u phát súng lệnh, ba quân Ä‘ua sức dồn đánh, nhÆ° cuốn chiếu Ä‘uổi dà i.
KÃnh Chỉ và há» hà ng trai gái Ä‘á»u trốn và o rừng núi. Quan quân Ä‘uổi đến các huyện Äông Triá»u, Chà Linh, dò bắt được bá»n An SÆ¡n VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Thà nh, Hoà ng LÆ°Æ¡ng công Mạc Lý Hữu, Quáºn công Trần Việt, Bùi Chỉ, Tán lý Nguyá»…n Nhân Triêm, Ä‘á»u Ä‘em chém hết. Còn thì chém thủ cấp giặc, thu được thuyá»n ghe khà giá»›i nhiá»u không kể xiết.
Ngà y 13, tiến đến Chà Linh. Phủ tiết chế lại chia quân đuổi dò.
Ngà y 14, bắt được KÃnh Chỉ ở thôn Tân Manh, huyện Hoà nh Bồ, xứ Yên Quảng (có thuyết nói là bắt được ở chùa Lôi Âm, huyện Äông Triá»u) và bá»n Mạc KÃnh Phu, Mạc KÃnh Tháºn, Mạc KÃnh Giản, Mạc KÃnh Tuần, Phù Nịnh VÆ°Æ¡ng, Hoà ng Lá»… công, Hùng Lượng công (Ä‘á»u không rõ tên), cả bá»n VÅ© An VÆ°Æ¡ng Mạc [38b] Toà n, Cao quáºn công. Tu VÅ© hầu, thu được và ng bạc, của báu và hai quả ấn đồng. Lại dò được bá»n thượng thÆ° Mai Công, Nguyá»…n Doãn Khâm, Nguyá»…n Khắc KÃnh, Lại Mẫn, Nguyá»…n Khắc Tuy, Nguyá»…n Triệt, Nguyá»…n Minh BÃch, Nguyá»…n Lá»…, Äô ngá»± sá» Trịnh Quang Tán, Tả thị lang VÆ°Æ¡ng Văn Há»™i, Hoa Hữu Mô, VÆ°Æ¡ng Bạt Tuỵ, Nguyá»…n Hiển TÃch, Nguyá»…n Nhữ Tiếp, Phạm Cung, Hữu thị lang Phạm Tri Chỉ, Äặng Hà i, Nguyá»…n Diá»…n, Phạn Phạm, Lê Viết Thảng, Thừa chÃnh sứ Äoà n Thế Bạt, Nguyá»…n Phong Quắc, Äá»— Hiển, Tá»± khanh Ngô Ãng, Äông các Äá»— Trá»±c, Phan Tông, Tham chÃnh Trần Khánh Khuê, Phủ doãn Nguyá»…n Tránh, Äô cấp sá»± trung Hoà ng Kỳ, Nguyá»…n Tuấn Ngạn, Nguyá»…n Hằng, Giám sát ngá»± sá» Lê Thế Lá»™c, Phạm Äiểm Tuần, VÅ© Sâm, Phạm Tòng Mệnh, Äá»— Diá»…n, Lê Kim Bảng, Hoà ng Vụ Bản, Nguyá»…n Nhân Phúc, Cấp sá»± trung Trịnh Khắc Tháºn, VÆ°Æ¡ng Thì Trung, Nguyá»…n [39a] Äỉnh, Doãn Äà m, Trần Văn Tảo, Hà n lâm Nguyá»…n Dụng, Hoà ng ÄÄ©nh, Phạm Nhữ Năng, Hiến sát sứ Phạm Tá»± Khiêm, Phó sứ Nguyá»…n Nho, Trần Phi Nhỡn, Tham nghị Lê Hồng, Nguyá»…n DÅ©ng, Ä‘oán sá»± Nguyá»…n Thạc Äức, Nguyá»…n Tấn, Ä‘á»u giải đến ná»™p ở cá»a quân. Phủ tiết chế bèn thu quân vá» Kinh.
Ngà y 27, các tÆ°á»›ng Ä‘Æ°a bá»n tông phái há» Mạc bắt được ná»™p ở cá»a dinh. Tiết chế Trịnh Tùng sai Ä‘em ra chém cả ở Thảo Tân, sai ngÆ°á»i Ä‘em đầu Mạc KÃnh Chỉ đến hà nh tại Vạn Lại ở Thanh Hoa dâng dÆ°á»›i cá»a khuyết.
Tháng 2, Tiết chế Trịnh Tùng sai tÆ°á»›ng hiệu tả hữu là bá»n Trà quáºn công Nguyá»…n Äình Luân, Liêm quáºn công LÆ°u Trản Ä‘em tinh binh đánh dẹp các huyện Lục Ngạn, An Bác2637 . Bấy giá», bá»n đầu sỠđảng giặc là anh em Tú Cục, Tú Tiết Ä‘em hÆ¡n 1.000 đồ đảng tá»›i hà ng, [39b] sau lại manh tâm mÆ°u khác. Bá»n Äình Luân, LÆ°u Trản bắt được giết chết cả. DÆ° đảng chúng sợ hãi tan vỡ trốn và o rừng núi.
TrÆ°á»›c đây, Ứng VÆ°Æ¡ng của há» Mạc là Mạc Äôn Nhượng chạy trốn đến huyện An Bác, sợ hãi quá thà nh bệnh mà chết, ngÆ°á»i nÆ¡i ấy chôn tại cạnh chùa.
Tháng 3, Mạc Ngá»c Liá»…n trốn lên phÆ°Æ¡ng bắc, ngầm tìm ngÆ°á»i tông thất há» Mạc, tìm được ngÆ°á»i con của Mạc KÃnh Äiển là Äôn Háºu VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Cung ở châu Văn Lan, láºp là m ngÆ°á»i nối nghiệp há» Mạc, đặt niên hiệu là Cà n Thống năm thứ 1.
Bấy giá», nhiá»u ngÆ°á»i còn giữ hai lòng, chÆ°a quy phục hết, nghe KÃnh Cung láºp lên, liá»n rủ nhau theo vá». Bấy giá» có mấy chục dÆ° đảng của há» Mạc phiến hoặc lòng ngÆ°á»i, tụ táºp thà nh bá»n, cÆ°á»›p bóc các châu huyện, chia nhau chiếm cứ các nÆ¡i. Từ sông Nhị trở lên bắc, binh Ä‘ao hết nÆ¡i nà y đến nÆ¡i khác, khói lá»a không lúc nà o ngá»›t, quần hùng ẩn náu, [40a] giặc cÆ°á»›p lăng loà n. Bá»n lá»›n kết thà nh ba chục đảng, bá»n nhá» cÅ©ng không dÆ°á»›i mấy chục nhóm. Äô Ninh ở Chân Äịnh2638 (trở xuống Ä‘á»u không rõ tên), tá»± xÆ°ng là Kiến quốc công, chiếm giữ phủ Kiến XÆ°Æ¡ng2639 ; Ất Kỹ tá»± xÆ°ng là CÆ°Æ¡ng quốc công, chiếm giữ huyện Cẩm Già ng; Thái quốc công chiếm giữ huyện Gia Phúc; Hoa quốc công chiếm giữ phủ Khoái Châu; Nghiêm quốc công chiếm giữ huyện Tứ Kỳ; Khánh quốc công chiếm giữ huyện SÆ¡n DÆ°Æ¡ng2640 ; Äức quốc công chiếm giữ huyện Hạ Hoa2641 ; Mỹ Thá» hầu chiếm giữ huyện Thanh Ba; Uy VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Dụng chiếm
giữ Thái Nguyên, Tráng VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh ChÆ°Æ¡ng chiếm giữ huyện Thiên Thi; NghÄ©a quốc công chiếm giữ phủ Tân HÆ°ng2642 ; Văn quốc công chiếm giữ huyện Tam DÆ°Æ¡ng; Cẩm quốc công chiếm giữ huyện Thanh Trì; Trung quốc công chiếm giữ huyện Phổ Yên; Phúc quốc công chiếm giữ huyện Hữu LÅ©ng. Bá»n lá»›n thì hÆ¡n và i nghìn ngÆ°á»i, bá»n nhá» thì 7, 8 trăm ngÆ°á»i. Äến đâu dân cÅ©ng hưởng ứng.
Ngà y 21, đảng nguỵ ở các nÆ¡i Ä‘á»u dấy binh tiến ra sông Nhị, đến bến Bồ Äá», [40b] đốt phá cầu phao ở Bát Trà ng. Thế là nhân dân các huyện ở hai xứ Hải DÆ°Æ¡ng, Kinh Bắc Ä‘á»u dá»±ng cá» hưởng ứng theo giặc.
Ngà y 23, Tiết chế Trịnh Tùng sai các tÆ°á»›ng chia quân qua sông đánh phá, chém được hÆ¡n và i nghìn thủ cấp, bá»n đảng nguỵ tan chạy, các châu huyện Ä‘á»u dẹp yên cả.
Ngà y 25, viên thổ quan ở Äại Äồng là Hoà Thắng hầu VÅ© Äức Cung2643 Ä‘em hÆ¡n 3.000 quân bản bá»™ vá» Kinh thú tá»™i, quy phục triá»u đình, dâng 10 mâm và ng bạc châu báu, má»™t pho tượng bằng bạc thay mình, 2 bình hoa bạc, 1 lÆ° hÆ°Æ¡ng bạc, 1 đôi hạc bằng bạc, 30 con ngá»±a tốt, đến cá»a dinh lạy chà o. Tiết chế Trịnh Tùng dâng biểu tâu thăng là m Bắc quân đô đốc phủ hữu đô đốc, Thái bảo Hoà quáºn công, hiệu là An Bắc dinh.
Bấy giá», [41a] Tiết chế Trịnh Tùng sai thợ xây dá»±ng cung Ä‘iện, là m hà nh tại ở phÃa tây nam thà nh Thăng Long, phÃa bắc Cầu Dừa, tức là chổ Cẩm Äình trÆ°á»›c, 1 tháng là m xong. Rồi sai các đại thần và các quan văn võ sắm bà y cá» xÃ, chỉnh đốn binh tượng, để chuẩn bị đón thánh giá.
Lúc ấy, vua từ hà nh tại Vạn Lại, tháng 3 thì khởi hà nh, qua thà nh Tây Äô, tiến thẳng theo Ä‘Æ°á»ng Quảng Bình ra Thiên Quan, qua các huyện Mỹ LÆ°Æ¡ng, ChÆ°Æ¡ng Äức, Ä‘i 1 tháng đến huyện Thanh Oai thì đóng quân. Tiết chế Trịnh Tùng Ä‘em các quan văn võ đến huyện Thanh Oai đón rÆ°á»›c thánh giá, cá» nhã nhạc cùng Ä‘i vá» Kinh.
Tháng 4, ngà y 16, vua lên chÃnh Ä‘iện, nháºn lá»… chầu mừng của trăm quan. Äại xá thiên hạ.
Ban chiếu rằng: Thượng đế sinh ra muôn váºt, tÆ°á»›i móc mÆ°a sau cÆ¡n sấm sét tung trá»i; đức vua vá»— trị tám phÆ°Æ¡ng, [41b] ban Æ¡n trạch sau buổi tung hoà nh uy vÅ©. Lẽ không có khác, lá»i phải ban ra. Nhà nÆ°á»›c ta, Thái Tổ Cao Hoà ng Äế ứng mệnh trá»i, thuáºn lòng ngÆ°á»i, thừa thá»i cÆ¡ mở váºn, theo nghÄ©a lá»›n dẹp hung tà n, được thiên hạ rất chÃnh đáng, quy mô dá»±ng nÆ°á»›c đã rá»™ng lá»›n lại lâu dà i. Thái Tông Văn Hoà ng Äế nối lá»i dạy bảo, xÆ°á»›ng suất kẻ dÆ°á»›i; Nhân Tông TÆ°Æ¡ng Hoà ng Äế rạng công ngÆ°á»i trÆ°á»›c, rõ đức sáng xÆ°a; Thánh Tông Thuần Hoà ng Äế sáng láºp pháp chế, mở ra muôn Ä‘á»i văn minh; Hiến Tông Duệ Hoà ng Äế kê xét Ä‘iển chÆ°Æ¡ng, chấn chỉnh bốn phÆ°Æ¡ng dÆ°á»ng mối.
Má»i Ä‘iển chÆ°Æ¡ng pháp Ä‘á»™ để giữ cÆ¡ nghiệp đã tÆ°á»ng táºn và đầy đủ cả rồi. Các Ä‘á»i truyá»n nối, mÆ°u lá»›n công to, mở mang, phò tá, Ä‘á»u theo lẽ chÃnh, ngÆ°á»i sau có thể giữ mãi Ä‘á»i Ä‘á»i.
Từ khoảng năm Quang Thiệu, Thống Nguyên, ná»a Ä‘Æ°á»ng gặp phải váºn bÄ©, bị nghịch thần Mạc Äăng Dung cÆ°á»›p ngôi. NhÆ°ng chÃnh thống của Tiên vÆ°Æ¡ng hãy còn, Æ¡n sâu ở lòng ngÆ°á»i [41a] chÆ°a hết. Trang Tông Dụ Hoà ng Äế dấy nghÄ©a quân để dẹp loạn. Trung Tông VÅ© Hoà ng Äế dá»±ng tổ nghiệp để cứu dân. Kịp đến hoà ng khảo ta là Anh Tông Tuấn Hoà ng Äế, trá»i phú cho đức cÆ°Æ¡ng nghị, anh minh; chà những muốn dẹp yên tiếm loạn. Còn việc dá»±c phù nháºt nguyệt, chỉnh đốn cà n khôn thì nhỠở công đức của Minh Khang Thái VÆ°Æ¡ng, công nghiệp trung hÆ°ng thá»±c bắt đầu từ đó. Trẫm nối theo công xÆ°a, tóm giữ quyá»n lá»›n, lúc nà o cÅ©ng nghÄ© đến việc tiêu diệt kẻ thù, khôi phục trung nguyên, má»›i đặc sai Äô tÆ°á»›ng tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° định, kiểm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»± tả tÆ°á»›ng thái uý TrÆ°á»ng quốc công Trịnh Tùng, nắm cả đại binh, đánh giết đảng Mạc. Tháng 12 năm ngoái, bắt được cháu của tên nghịch tặc Äăng Dung là nguỵ Hồng Ninh Mạc Máºu Hợp, đã xá» theo quân pháp. Tháng giêng năm nay, bắt được nguỵ Hùng Lá»… công tiếm xÆ°ng [42b] Khang Há»±u, lại đã hà nh hình. Còn dÆ° nghiệt nhÆ° bá»n nguỵ ÄÆ°á»ng An VÆ°Æ¡ng, nguỵ Hùng Lượng Công, nguỵ Huệ Thà nh Công, nguỵ An SÆ¡n VÆ°Æ¡ng, nguỵ Phù Ninh VÆ°Æ¡ng, nguỵ DÅ©ng NghÄ©a công Ä‘á»u đã giết cả. Tá»™i ác của nghịch tặc đã xá», mối
giáºn của thần ngÆ°á»i được nguôi. Việc đó dẫu là do anh linh của tiên tổ trên trá»i ngầm giúp, cÅ©ng là nhá» công lao của đô soái khuông phò dá»±ng lại và công sức của tÆ°á»›ng sÄ© vâng mệnh siêng cần, cho nên má»›i là m nên nghiệp lá»›n, lấy lại được đô thà nh xÆ°a nà y. Bá» cõi đất Ä‘ai của nhà nÆ°á»›c rá»™ng lá»›n nhÆ° cÅ©; pháp chế chÃnh lệnh của triá»u đình Ä‘Æ°Æ¡ng lúc canh tân. Trẫm nghÄ© rằng thiên hạ là thiên hạ của tổ tông, nhân dân là nhân dân của tông tổ, bị khổ vá» sá»± tà n ngược của giặc đã lâu, Ä‘Æ°Æ¡ng mong ta tìm phÆ°Æ¡ng vá»— trị. Nay ta cầm quyá»n coi dân buổi má»›i, nên ban ra Æ¡n huệ cho đến khắp má»i ngÆ°á»i. Äịnh lấy [43a] ngà y 16 tháng nà y năm nà y và o giá» Dần, sẽ ngá»± ra chÃnh Ä‘iện ở Kinh thà nh, đại xá thiên hạ, để ban sức hoá buổi má»›i lên ngôi, thể theo đạo trá»i, để thoả lòng dân mong chá» thịnh trị. Quan lại và dân chúng các ngÆ°Æ¡i, thảy Ä‘á»u nghe cho biết.
Khi ấy, xét công ban thưởng, gia phong Hoà ng Äình Ãi là m hữu tÆ°á»›ng thái uý Vinh quốc công; Nguyá»…n Hữu Liêu là thái uý DÆ°Æ¡ng quốc công; Trịnh Äá»— là m thái phó; Trịnh Äồng, Trịnh Ninh Ä‘á»u là m thái bảo; Lê Bách là m thiếu uý Bản quáºn công; Hà Thá» Lá»™c là m thiếu uý; Ngô Cảnh Há»±u, Trịnh Văn Hải Ä‘á»u là m thiếu bảo; Lại bá»™ thượng thÆ° Nguyá»…n Máºu Tuyên là m thiếu phó Quỳnh quáºn công. Những ngÆ°á»i còn lại Ä‘á»u được gia thăng chức tÆ°á»›c theo thứ báºc khác nhau.
Tháng 5, Thái phó Äoan quáºn công Nguyá»…n Hoà ng từ Thuáºn Hoá Ä‘Ãch thân Ä‘em tÆ°á»›ng sÄ©, voi [43b] ngá»±a, thuyá»n ghe vá» Kinh lạy chà o, Ä‘em sổ sách vá» bình lÆ°Æ¡ng, tiá»n, lụa, và ng bạc, châu báu, kho tà ng của hai trấn Thuáºn Hoá và Quảng Nam dâng ná»™p.
Tiết chế Trịnh Tùng dâng biểu tâu cho Hoà ng là m Trung quân đô đốc phủ tả đô đốc chÆ°Æ¡ng phủ sá» thái uý Äoan quốc công, sai tổng đốc tÆ°á»›ng sÄ© bản dinh và thống lÄ©nh 300 chiếc thuyá»n lá»›n nhá» của thuá»· quân các xứ Nam đạo Ä‘i đánh giặc biển ở các xứ SÆ¡n Nam và Hải DÆ°Æ¡ng.
TrÆ°á»›c đây, nguỵ Kiến quốc công dấy quân chiếm giữ phủ Kiến XÆ°Æ¡ng đắp luỹ đất trên bá» sông phÃa đông, từ các huyện DÆ°Æ¡ng Hà , VÅ© Tiên xuống đến Chân Äịnh. NghÄ©a quốc công dấy quân chiếm giữ huyện Thanh Lan2644 , Ä‘á»u tụ há»p đến và i vạn quân, cắm cá»c gá»— ở các xứ cá»a sông Hoà ng Giang2645 để chống lại quan quân. Tiết chế Trịnh Tùng sai bá»n tÆ°á»›ng Nam đạo là Bùi Văn Khuê và Trần [44a] Bách Niên Ä‘em quân Ä‘i đánh, hÆ¡n má»™t tháng không phá nổi.
Äến đây sai Nguyá»…n Hoà ng thống lÄ©nh các dinh thuá»· binh Ä‘i đánh. Khi đến nÆ¡i, Hoà ng sai lấy hoả khà và súng lá»›n bắn đồng loạt, phá tan luỹ giặc. Bá»n giặc sợ chạy. Quan quân thừa thắng Ä‘uổi theo, chém đến hà ng vạn tên, bắt sống tÆ°á»›ng giặc Ä‘em chém2646 . Các phủ Tiên HÆ°ng, Kiến XÆ°Æ¡ng bình được cả. Sau bá»n nguỵ Tráng VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh ChÆ°Æ¡ng, Thái quốc công, Hoa quốc công, Nghiên quốc công, Cẩm quốc công, CÆ°á»ng quốc công, Äông quốc công Ä‘á»u chiếm giữ vùng Hải DÆ°Æ¡ng. Tiết chế Trịnh Tùng lại sai Nguyá»…n Hoà ng Ä‘em quân Ä‘i tiá»…u trừ thu bắt. Hoà ng đánh phá dẹp yên được hết, bắt sống rất nhiá»u tÆ°á»›ng nguỵ, chém được quân giặc nhiá»u không kể xiết. Nguỵ CÆ°Æ¡ng quốc công chạy lên bá»; nguỵ Tráng VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh ChÆ°Æ¡ng và Thái quốc công chạy và o [44b] Yên Quảng. Hai xứ Hải DÆ°Æ¡ng, SÆ¡n Nam cÅ©ng dẹp yên dần. Chỉ còn nguỵ Cà n Thống Mạc KÃnh Cung và Mạc Ngá»c Liá»…n cùng bá»n giặc nguỵ Thứ vÆ°Æ¡ng2647 , Khánh VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Khoan, Yên DÅ©ng VÆ°Æ¡ng, ÄÆ°á»ng quốc công, Äức quốc công, Äông quốc công, Văn quốc công, Trung quốc công, Phúc quốc công mà thôi.
Tháng 6, Tiết chế Trịnh Tùng sai các tÆ°á»›ng Ä‘em quân chia giữ các phủ Thượng Hồng, Hạ Hồng, Khoái Châu, Thuáºn An, Từ SÆ¡n. Lại ra lệnh cho dân xiêu tán ở các huyện trở vá» nguyên quán yên nghiệp.
Tháng 7, ngà y mồng 2, sao Chổi xuất hiện ở phÆ°Æ¡ng đông, váºn hà nh theo hÆ°á»›ng đông bắc.
Bấy giá», con của Mạc Ngá»c Liá»…n là Quáºn Láºp và bá»n SÆ¡n Äông hầu, Phù Cao hầu trÆ°á»›c đã quy thuáºn, đến đây SÆ¡n Äông và Phù Cao lại mÆ°u phản trốn Ä‘i. Quáºn Láºp bị giết.
Tháng 10, Thái bảo Hoà quáºn công VÅ© Äức Cung tá»± xin vá» trấn giữ đất Äại Äồng để [45a] phòng giặc cÆ°á»›p, Tiết chế Trịnh Tùng cho Ä‘i.
Tháng 11 nhuáºn, ngà y mồng 4, Nguyá»…n Quyện chết ở trong ngục. TrÆ°á»›c đây, con Quyện là Nhuệ quáºn công Nguyá»…n TÃn, Thá» Nham hầu Nguyá»…n Trù và con của Phù HÆ°ng hầu Nguyá»…n Phủ là bá»n Äô Mỹ, Văn Bảng, Nam DÆ°Æ¡ng, An NghÄ©a, Nhân Trà (Ä‘á»u không rõ tên) thấy vua Mạc bị bắt, bèn chịu khuất quy thuáºn. Äến đây mÆ°u phản, việc bị phát giác. Bá»n Nguyá»…n TÃn, Äô Mỹ, Văn Bảng, Nhân Trà đá»u bị giết. Bá»n Nam DÆ°Æ¡ng, An NghÄ©a, Thá» Nham lại trốn Ä‘i theo nguỵ.
Chú thÃch:
2534 Gia Thái (1573 - 1577), sau lại đổi là Quang Hưng (1578 - 1599).
2535Nguyên văn là chữ "thứ", theo chú thÃch ở CÆ°Æ¡ng mục thì đáng lẽ phải là chữ "tÆ°" (CMCB24, 2).
2536Hồng Phúc Hoà ng Äế : tức Lê Duy Bang.
2537Tống Äức Vị : ngÆ°á»i xã Khoái Lạc, huyện Yên Äịnh, tỉnh Thanh Hoá.
2538VÅ© Công Ká»· : là con của VÅ© Văn Máºt, Ká»· ngÆ°á»i xã Ba Äông, huyện Gia Lá»™c, nay thuá»™c tỉnh Hải HÆ°ng.
2539 Nguyên văn là "mỹ dÆ°", in lẫn chữ "sai" thà nh chữ "mỹ". Tiá»n sai dÆ° là tiá»n ná»™p hà ng năm của các trấn cho triá»u đình.
2540Äại Äồng : là trấn lỵ của trấn Tuyên Quang, nay là vùng thị xã Tuyên Quang, tỉnh Hà Tuyên.
2541Kinh ấp : tức kinh thà nh Thăng Long.
2542Phan Công TÃch : ngÆ°á»i xã Thái Xá, huyện Äông Thà nh, tỉnh Nghệ An.
2543 Tức Trịnh Kiểm.
2544 Dịch theo nguyên văn. CÆ°Æ¡ng mục chép là "thẳng tiến đến huyện Thuỵ Nguyên và huyện Yên Äịnh (CMCB24, 6), chú thÃch của bản dịch cÅ© ghi là phÃa hữu ngạn hạ lÆ°u sông Mã và tả ngạn hạ lÆ°u sông Chu.
2545Lôi DÆ°Æ¡ng và Äông SÆ¡n : hai huyện của Thanh Hoá bấy giá», tức vùng trung lÆ°u và hạ lÆ°u.
2546 Bản dịch cũ ghi tên viên tướng nà y là Vương Trân.
2547 Thuộc xã Tiên Mộc, huyện Nông Cống, Thanh Hoá.
2548Chiêu Sơn chưa rõ ở đâu.
2549Äông Lý : tên xã, thuá»™c huyện Yên Äịnh, Thanh Hoá.
2550 Äây là quãng sông Chu chảy qua huyện Thuỵ Nguyên, đối vá»›i Lam SÆ¡n, chứ không phải là sông Lam ở Nghệ An.
2551Sông Äồng Cổ : khúc sông mã chảy qua địa pháºn xã Äan Nê, huyện Yên Äịnh. Vì xã nà y có núi Äồng Cổ, trên núi có Ä‘á»n Äồng Cổ, nên gá»i nhÆ° váºy.
2552 Chỉ miá»n thuá»™c phạm vi của nhà Mạc, đối vá»›i Giang tây là miá»n thuá»™c phạm vi của vua Lê chúa Trịnh.
2553CÆ°Æ¡ng mục chú là các huyện Háºu Lá»™c, Nga SÆ¡n, Yên Äịnh (CMCB24).
2554Luỹ Khoái Lạc : ở xã Khoái Lạc, huyện Yên Äịnh, Thanh Hoá.
2555Giang Biểu : tên xã, thuộc huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hoá.
2556Núi Phụng Công : tức dãy núi ở xã Phụng Công, huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hoá.
2557Châu Thu, Châu Váºt : CMCB24 chép là châu Thu Váºt, vùng đất tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái.
2558Thái ÄÆ°á»ng : tên xã, thuá»™c huyện VÄ©nh Lá»™c, Thanh Hoá.
2559Kim Âu : tên xã, ở tả ngạn sông Lèn, huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hoá.
2560Mục Sơn : tên núi ở xã Bình Hoà , huyện Tống Sơn, nay là huyện Hà Trung, Thanh Hoá.
2561 Nguyá»…n Văn Giai: ngÆ°á»i Phù LÆ°u, huyện Thiên Lá»™c, sau là huyện Can Lá»™c, tỉnh Hà TÄ©nh. Phùng Khắc Khoan cÅ©ng Ä‘á»— tiến sÄ© ở khoa nà y. Bắt đầu từ khoa nà y, có lệ 3 năm má»™t lần thi, nhÆ°ng chÆ°a có thi Äình.
2562Mạc Äôn Nhượng : Là con út của Mạc Äăng Dung.
2563Núi ÄÆ°á»ng Nang : theo CMCB24 thì núi nà yở thôn Nang, xã HÆ°ng Lá»…, huyện Quảng XÆ°Æ¡ng, Thanh Hoá.
2564Trịnh Äá»— : là con Trịnh Kiểm.
2565 Nguyên văn: "Thá»i phÆ°Æ¡ng chá»ng hoán, nghÄ©a hiệu tòng khôn". Hoán và Khôn là hai quẻ của Kinh Dịch , đại ý nói: Hiện nay, Ä‘Æ°Æ¡ng lúc ly tán gian nguy nhÆ° Ä‘iá»m quẻ Hoán , phải là m theo phÆ°Æ¡ng sách má»m dẻo, hoà thuáºn của quẻ Khôn .
2566Yên Mô, Yên Khang : tên hai huyện, Ä‘á»u thuá»™c tỉnh Ninh Bình.
2567Phủ Thiên Quan : sau là huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình.
2568 Nguyên văn mất bốn chữ " Tiết chế Trịnh Tùng".
2569Thạch Thất : tên huyện, thuộc tỉnh Sơn Tây cũ, nay là tỉnh Hà Tây.
2570Núi Sà i SÆ¡n : còn gá»i là Chùa Thầy, thuá»™c huyện Quốc Oai, tỉnh Hà Tây.
2571Chợ Quảng Xá : thuộc huyện Yên Sơn, xưa là huyện Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây, nay thuộc huyện Quảng Oai, Hà Tây. CMCB24 ghi là chợ Hoà ng Xá.
2572 Tức bà phi của Trịnh Kiểm.
2573Núi Trác Bút : thuá»™c xã Äa Bút, huyện VÄ©nh Lá»™c, tỉnh Thanh Hoá. Huyện VÄ©nh Lá»™c thá»i ấy gá»i là huyện VÄ©nh Phúc.
2574 Phương khôn tức phương tây nam.
2575Chợ Rịa : ở gần huyện lỵ Nho Quan, tỉnh Ninh Bình.
2576Ninh Sơn : hay Yên Sơn, tức là huyện Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây cũ, nay thuộc tỉnh Hà Tây.
2577Sông Do Lá»… : ở xã Do Lá»…, huyện ChÆ°Æ¡ng Äức, nay thuá»™c huyện Mỹ Äức, tỉnh Hà Tây.
2578 Quốc Oai và Thạch Thất là hai huyện thuộc tỉnh Sơn Tây cũ.
2579Nháºt Chiá»u : nay là xã Nháºt Tân, ngoại thà nh Hà Ná»™i.
2580 Theo CMCB 24, thì cầu Dừa thuá»™c phÆ°á»ng Thịnh Quang ở Hà Ná»™i.
2581Cầu Dá»n : nay là ô Cầu Dá»n, gần Bạch Mai, Hà Ná»™i.
2582CÆ°Æ¡ng mục chép là cá»a ải TrÆ°á»ng Cát, Phố Cát nay thuá»™c huyện Thạch Thà nh, tỉnh Thanh Hoá (CMCB 24, 20).
2583Sông ChÃnh Äại : theo CÆ°Æ¡ng mục thì sông ChÃnh Äại ở trang ChÃnh Äại, huyện Tống SÆ¡n, Thanh Hoa (CMCB 24, 20).
2584Trại Dương Vũ : thuộc xã Dương Vũ, huyện Yên Khánh.
2585Núi Tam Äiệp : tức là đèo Ba Äá»™i ở giữa Thanh Hoá và tỉnh Ninh Bình, trên Ä‘Æ°á»ng quốc lá»™ số 1.
2586Sông Vãn Hà : sông thuộc xã Vãn Hà , ngay ở lỵ sở phủ Thiệu Hoá trước.
2587Phương tốn : tức phương đông nam.
2588Huyện Quảng Bình : sau đổi thà nh Quảng Äịa, rồi Quảng Tế. Nay là phần tây bắc của huyện Thạch Thà nh, tỉnh Thanh Hoá.
2589Núi Mã Yên : thuộc huyện Yên Sơn, sau là huyện Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây, nay thuộc huyện Quảng Oai, tỉnh Hà Tây.
2590Thanh Xuyên : tên huyện, tương đương với hai huyện Thanh Sơn, Thanh Thuỷ thuộc tỉnh Vĩnh Phú.
2591Ma Nghĩa : tên huyện, sau là huyện Tùng Thiện, tỉnh Sơn Tây cũ, nay là Hà Tây.
2592Phúc Lá»™c : sau là huyện Phúc Thá».
2593Tân Phong : sau là huyện Tiên Phong, nay thuá»™c huyện Quảng Oai. Các huyện Yên SÆ¡n (sau là Quốc Oai), Thạch Thất, Phúc Lá»™c, Tân Phong Ä‘á»u thuá»™c tỉnh SÆ¡n Tây cÅ©, nay là Hà Tây.
2594Tốt Lâm : chưa rõ ở đâu.
2595 Bốn trấn là Sơn Nam, Kinh Bắc, Hải Dương và Sơn Tây.
2596 Bốn vệ là Hưng quốc, Chiêu vũ, Cẩm y và Kim ngô.
2597 Năm phủ là Trung quân, Äông quân, Tây quân, Nam quân, Bắc quân.
2598Hiệp Thượng, Hiệp Hạ : tên hai xã thuộc huyện Quốc Oai.
2599 CMCB 24, 24: chép là Khuông quáºn công.
2600Phấn Thượng : sau là xã Tảo Thượng, nay là xã Ngá»c Tảo, huyện Tùng Thiện, tỉnh Hà Tây.
2601 Khoảng từ 6 giỠđến 12 giỠsáng.
2602 Khoảng từ 16 giỠđến 18 giá».
2603Sông Cù : đoạn sông Hát chảy qua xã Cù Sơn.
2604Sông Ninh Giang : khúc sông Äáy chảy qua xã Ninh SÆ¡n, gần chùa Trầm.
2605Chùa Thiên Xuân : ở xã Thanh Xuân, huyện Thanh Oai (CMCB 24, 28).
2606Cầu Nhân Mục : tức Công Má»c, ở phÃa tây Hà Ná»™i.
2607Thổ Khối : tên xã, thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội.
2608Xạ Äôi : nghÄ©a là Gò Bắn, ở khu Giảng Võ, Hà Ná»™i.
2609Cá»a Cầu Gá»— : ở khoảng phố Cầu Gá»—, quáºn Hoà n Kiếm (Hà Ná»™i) ngà y nay.
2610Hồng Mai : sau đổi là phÆ°á»ng Bạch Mai. Nay là phố Bạch Mai, Hà Ná»™i.
2611Súng lớn Bách TỠ: có lẽ là loại máy bắn đạn ria.
2612Sông Do Lá»… : khúc sông Äáy chảy qua xứ Do Lá»…, huyện ChÆ°Æ¡ng Äức.
2613Ngô Trà Tri : là con Ngô Trà Hoà , hai cha con đỗ cùng khoa.
2614 Bản dịch cũ không có đoạn nà y.
2615 Theo CÆ°Æ¡ng mục thì ngÆ°á»i con nà y tên là Bùi Văn Nguyên (CMCB24, 30).
2616Bái và ÄÃnh : là tên hai xã thuá»™c huyện Gia Viá»…n.
2617Bến đò Äà m Giang : tên cÅ© là đò Äà m Gia, ở xã Äiểm Xá, huyện Gia Viá»…n.
2618Sông Thiên Phái : khúc sông Äáy là m ranh giá»›i hai huyện à Yên và Phong Doanh thuá»™c tỉnh Nam Äịnh cÅ©, chảy ra cá»a Liêu.
2619Sông Hoà ng Xá : thuộc huyện Gia Viễn, giáp huyện Kim Bảng.
2620Kiá»m Cổ : tức là Kẽm Trống, trên sông Yên Quyết, má»™t khúc của sông Äáy ở xã Nam Kinh, huyện Thanh Liêm.
2621 Bến đò Äoan VÄ© : ở xã Äoan VÄ©, huyện Thanh Liêm, nay thuá»™c tỉnh Nam Hà .
2622 Huyện Äại Yên : sau là huyện NghÄ©a HÆ°ng, tỉnh Nam Äịnh cÅ©, nay thuá»™c tỉnh Nam Hà .
2623 Cầu Lấp : nguyên văn là Tắc Kiá»u.
2624 Bãi Tinh Thần : sau là xã Tinh Thần, huyện Thanh Oai, ngà y nay thuộc tỉnh Hà Tây.
2625 Bến Sa Thảo : nguyên văn là "Sa Thảo tân", có chá»— lại chép là "Thảo tân", có thể hiểu là Bến Cá», có thể là vùng ga Hà ng Cá», Hà Ná»™i ngà y nay.
2626 Thuáºn An : nay thuá»™c tỉnh Bắc Ninh. Tam Äá»›i : gồm tỉnh VÄ©nh Yên cÅ© và huyện Phù Ninh, sau thuá»™c tỉnh Phú Thá». Thượng Hồng : phần tây bắc tỉnh Hải DÆ°Æ¡ng.
2627 Phù Dung : sau là huyện Phù Cừ, tỉnh Hưng Yên cũ, nay thuộc huyện Phù Tiên, tỉnh Hải Hưng.
2628 Phủ Hạ Hồng : gồm các huyện Tứ Ký và VÄ©nh Lại; phủ Nam Sách : gồm các huyện Thanh Lâm (sau là Nam Sách), Chà Linh, Tiên Minh (sau là Tiên Lãng); phủ Kinh Môn : gồm các huyện Giáp SÆ¡n và Äông Triá»u.
2629 Äá»— Uông : ngÆ°á»i Äoà n Lâm, huyện Gia Lá»™c, Ä‘á»— bảng nhãn khoa BÃnh Thìn (1556) Ä‘á»i Mạc.
2630 Äồng Hà ng : ngÆ°á»i Triá»u DÆ°Æ¡ng, huyện Chà Linh, Ä‘á»— hoà ng giáp, khoa Ká»· Mùi (1559) Ä‘á»i Mạc.
2631 Ngô Tháo : ngÆ°á»i xã Äà n, huyện Thá» XÆ°Æ¡ng (nay thuá»™c Hà Ná»™i), Ä‘á»— tiến sÄ© khoa Tân Mùi (1571) Ä‘á»i Mạc.
2632 Äà m Văn Tiết : ngÆ°á»i Lãm SÆ¡n, huyện Quế DÆ°Æ¡ng (nay thuá»™c tỉnh Hà Bắc), Ä‘á»— tiến sÄ© khoa Canh Thìn (1580) Ä‘á»i Mạc.
2633 Huyện Vĩnh Lại : gồm huyện Ninh Giang của tỉnh Hải Dương và một phần huyện Vĩnh Bảo, tỉnh Kiến An cũ. Xã Tranh Giang thuộc huyện Ninh Giang sau nà y.
2634 Huyện VÅ© Ninh : sau đổi là Võ Giang và huyện Yên DÅ©ng, Ä‘á»u thuá»™c tỉnh Hà Bắc ngà y nay.
2635 Huyện Thanh Lâm : sau là huyện Nam Sách của tỉnh Hải Dương.
2636 Năm Quý Hợi : là năm 1623. Sau khi Mạc Máºu Hợp chết, há» Mạc còn chiếm giữ được mấy tỉnh phÃa bắc. Äến khi Mạc KÃnh Khoan trốn chạy và o rừng núi năm 1623, thì thế lá»±c há» Mạc trên thá»±c tế đã bị xoá bá».
2637 An Bác : sau là huyện SÆ¡n Äá»™ng, tỉnh Lạng SÆ¡n.
2638 Chân Äịnh : tên huyện, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i huyện Kiến XÆ°Æ¡ng cÅ©, nay thuá»™c huyện VÅ© ThÆ°, tỉnh Thái Bình
2639 Phủ Kiến Xương : là vùng huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình ngà y nay.
2640 Huyện Sơn Dương : nay thuộc tỉnh Tuyên Quang.
2641 Huyện Hạ Hoa : sau là huyện Hạ Hoà , nay thuá»™c tỉnh Phú Thá».
2642 Phủ Tân HÆ°ng : gồm phần đất các huyện HÆ°ng Hà , Äông HÆ°ng, tỉnh Thái Bình ngà y nay.
2643 VÅ© Äức Cung : là con của VÅ© Công Kỳ, cháu của VÅ© Văn Máºt.
2644 Huyện Thanh Lan : một phần của huyện Thái Thuỵ, tỉnh Thái Bình ngà y nay.
2645 Sông Hoà ng Giang : khúc sông Hồng ở phÃa trên Nam Äịnh, khoảng ngã ba Tuần VÆ°á»ng.
2646 Theo CÆ°Æ¡ng mục , thì Nguyá»…n Hoà ng đánh Mạc Ngá»c Liá»…n ở VÄ©nh Lại, đánh VÅ© Äức Cung ở Äại Äồng (CMCB25).
2647 Thứ vương có nghĩa là vua thứ hai.
|
20-09-2008, 08:51 AM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q1 (b)
Nhà Háºu Lê. Nhà Mạc (1573 - 1599)
Giáp Ngá», [Quang HÆ°ng] năm thứ 17 [1594], (Minh Vạn Lịch năm thứ 22). Tháng giêng, Mạc Ngá»c Liá»…n Ä‘em Mạc KÃnh Cung đến chiếm cứ huyện An Bắc.
Tiết chế Trịnh Tùng sai Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi Ä‘em quân Ä‘i đánh.
Tháng 2, Äình Ãi đốc quân đánh phá huyện An Bác, bắt sống nguỵ Vạn Ninh VÆ°Æ¡ng, Nghiêm quốc [45b] công và dÆ° đảng, Ä‘á»u chém hết. Ngá»c Liá»…n chạy sang phủ TÆ° Minh xÆ°ng thần vá»›i nhà Minh. Sau Äình Ãi Ä‘em quân vỠđến huyện Yên DÅ©ng bắt được nguỵ Phúc quốc công rồi vá».
Năm nà y, các xứ Kinh Bắc, Thái Nguyên, Lạng SÆ¡n can qua rối Ä‘á»™ng. Khánh VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Khoan chiếm giữ huyện Äại Từ, Thứ vÆ°Æ¡ng chiếm giữ Thái Nguyên, An quáºn công chiếm giữ huyện Phổ Yên, Äông quốc công chiếm giữ huyện Lục Ngạn, Yên DÅ©ng VÆ°Æ¡ng chiếm giữ huyện VÅ© Nhai, Việt quốc công chiếm giữ huyện SÆ¡n DÆ°Æ¡ng. Quan quân đến thì giặc giải tán, Ä‘i rồi giặc lại tụ há»p, các quáºn huyện Ä‘á»u khổ vì chúng.
Bấy giá» nhà Minh hay sai ngÆ°á»i sang dò la sá»± tình, hầu nhÆ° không ngà y nà o là không có. Miá»n dÆ°á»›i Hải DÆ°Æ¡ng và SÆ¡n Nam, giặc cÆ°á»›p nổi lên nhiá»u, dân địa phÆ°Æ¡ng ngà y đêm không yên.
Ở Äại Äồng, Hoà quáºn công VÅ© Äức Cung từ sau khi vá» trấn, ngầm chứa hai lòng, [46a] ngầm thông tin Ä‘i lại vá»›i Mỹ Thá»2648 của giặc, bà máºt sai ngÆ°á»i xâm lược các huyện ở đầu nguồn Trấn SÆ¡n, đánh phá các huyện Thanh Ba, Hạ Hoa. Lại dá»i dân cÆ° huyện Äông Lan và Tây Lan2649 và o ở Äại Äồng. Tiết chế Trịnh Tùng sai thái uý Nguyá»…n Hữu Liêu Ä‘em quân đến đánh Ä‘uổi, bắt được Mỹ Thá» rồi vá».
Tháng 3, ngà y rằm, nguyệt thá»±c, trá»i mÆ°a to.
Ngà y 22, vua sai Nguyễn Hoà ng mang kim sách gia phong Minh Khang Thái Vương là m Minh Khang Nhân Trà Vũ Trinh Hùng Lược Thái Vương.
Lá»i kim sách nói: Äại thần láºp nên công to, muôn dân trông đợi; triá»u đình truy phong Ä‘iển lá»›n, phải ghi công đầu. Äã chá»n ngà y tốt ban ra, lại tạc sách và ng rá»±c rỡ. Nay Suy trung dá»±c váºn hiệp mÆ°u đồng đức phụ quốc kiệt tiết đôn háºu minh nghÄ©a công thần đặc tiến khai phủ kim tá» [46b] vinh lá»™c đại phu kiêm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sứ Thái quốc công đặng Minh Khang Nhân Trà Thái VÆ°Æ¡ng Trịnh Kiểm vốn là đưá»ng kiá»u há» lá»›n2650 , hoà n quyển dòng sang2651 . Buổi đầu ứng theo cá» nghÄ©a, sá»a kinh luân giá»ng mối buổi gian truân; má»™t phen thu lại cõi xÆ°a, định hÆ°ng phục quy mô khi phò tá. Äối vá»›i Tiên vÆ°Æ¡ng, công tốt có nhiá»u; xét đến con nối, nghiệp lá»›n cà ng rõ. Có khác gì Tây Bình2652 cả nhà trung nghÄ©a, xã tắc được yên; Phần DÆ°Æ¡ng2653 dá»±ng lại quốc gia, thiên hạ công nhất. Phúc trÆ°á»›c đến nay
rá»±c rỡ, hiệu má»›i nên được tôn sùng. Äặc sai Suy trung dá»±c váºn đồng đức công thần đặc tiến phụ quốc thượng tÆ°á»›ng quân Trung đô đốc phủ tả đô đốc chưởng phủ sá»± thái uý Äoan quáºn công thượng trụ quốc Nguyá»…n Hoà ng mang kim sách tiến phong là m Suy trung dá»±c váºn hiệp mÆ°u đồng đức phụ quốc kiệt tiết đôn háºu minh nghÄ©a [47a] công thần thượng tÆ°á»›ng Minh Khang Nhân Trà VÅ© Trinh Hùng Lược Thái VÆ°Æ¡ng. Mong lâu bá»n mãi mãi, để cho con cháu được vinh hiển lâu dà i. Hãy kÃnh theo đó.
Sai bá»n Nguyá»…n Máºu Tuyên Ä‘em sắc chỉ truy tặng gia phong Thái tể thái sÆ° HÆ°ng quốc công Nguyá»…n Kim là Chiêu Huân Phụ Tiết TÄ©nh Công.
Tháng 4, ngà y Ká»· Máºu mồng 1, nháºt thá»±c, trá»i mÆ°a.
Äại hạn.
Ngà y 28, Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi Ä‘em quân đánh phá huyện Hữu LÅ©ng2654 , chém được nguỵ Phúc quáºn công, lấy đầu truyá»n vá» Kinh sÆ°.
Viên hà ng tÆ°á»›ng đất Thái Nguyên là Äịch nghÄ©a dinh Liêm quáºn công (không rõ tên), bắt được nguỵ Hoà nh Mỹ công [47b] (không rõ tên). VÄ©nh quáºn công Ä‘em dÆ° đảng chạy đến huyện Võ Nhai.
Ngà y 11, Mạc KÃnh Cung lấy Mạc Ngá»c Liá»…n là m thái phó Ä‘em quân chiếm giữ núi Yên Tá»2655 , đánh cÆ°á»›p huyện VÄ©nh Lại, Ä‘i đến đâu nhiá»u ngÆ°á»i theo vá». Tiết chế Trịnh Tùng sai Nguyá»…n Hoà ng Ä‘em thuá»· quân tiến thẳng đến Hải DÆ°Æ¡ng đánh tan. Ngá»c Liá»…n chạy vá» huyện An Bác, sau chiếm giữ châu Vạn Ninh2656 .
Tháng ấy, sao Kim đi trái độ.
Hạn, cầu đảo được mưa.
Mạc KÃnh Cung và đảng nguỵ trốn sang ở Long Châu2657 của nhà Minh, đến đây hay [48a] Ä‘em ngÆ°á»i Long Châu vá» cÆ°á»›p các châu ở Lạng SÆ¡n. Tiết chế Trịnh Tùng sai quân há»p vá»›i quân ba ty Lạng SÆ¡n đánh Ä‘uổi. Äảng nguỵ chạy vá» Long Châu.
Tháng 6, ngÆ°á»i xã VÅ© Lăng, huyện Tiên Minh2658 là VÅ© Äăng dấy binh chiếm giữ huyện Siêu Loại, tụ táºp bè đảng, tá»± xÆ°ng là La Bình năm thứ 1. Tiết chế Trịnh Tùng bắt được Ä‘em chém.
Nguỵ TÃn VÆ°Æ¡ng (không rõ tên) dấy binh chiếm giữ huyện VÅ© Nhai, sai Ninh quốc công nguỵ (không rõ tên) Ä‘em quân chống đánh ở Thái Nguyên.
Việt quốc công nguỵ tá»± mặc áo hoà ng bà o dấy binh chiếm giữ huyện Tam DÆ°Æ¡ng2659 cÆ°á»›p bóc dân địa phÆ°Æ¡ng. Tiết chế Trịnh Tùng sai phó tÆ°á»›ng Bạt quáºn công Phạm Doãn Sinh Ä‘em quân bản bá»™ trấn giữ huyện Tam Nông để giữ yên dân HÆ°ng Hoá.
[48b] Tháng 7, ngà y mồng 2, Phò mã2660 đô uý thái phó Äà quốc công Mạc Ngá»c Liá»…n Ä‘em quân chiếm giữ châu Vạn Ninh, bị ốm chết. Con là bá»n phò mã SÆ¡n Äông chạy sang Long Châu phụ theo Mạc KÃnh Cung.
Khi Ngá»c Liá»…n sắp lâm chung, có di chúc để lại khuyên Mạc KÃnh Cung rằng: "Nay khà váºn nhà Mạc đã hết, há» Lê lại phục hÆ°ng, đó là số trá»i. Dân ta là dân vô tá»™i mà để phải mắc nạn binh Ä‘ao, sao lại
nỡ thế! Bá»n ta nên tránh ra ở nÆ°á»›c khác, chứa nuôi uy sức, chịu khuất đợi thá»i, xem khi nà o mệnh trá»i trở lại má»›i có thể là m được. Rất không nên lấy sức chá»i sức, hai con hổ tranh nhau tất có má»™t con bị thÆ°Æ¡ng, không được việc gì. Nếu thấy quân hỠđến thì ta nên tránh, chá»› có đánh nhau, nên cẩn tháºn mà giữ là hÆ¡n. Lại chá»› nên má»i ngÆ°á»i Minh và o [49a] trong nÆ°á»›c ta mà để dân ta phải lầm than Ä‘au khổ, đó cÅ©ng là tá»™i lá»›n không gì nặng bằng". Äến đây thì chết.
Tráng VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh ChÆ°Æ¡ng của há» Mạc cùng vá»›i Thái quốc công nguỵ Ä‘em quân đến cÆ°á»›p bóc các huyện Thanh Hà , Tứ Kỳ. Lại quốc công ngÆ°á»i huyện VÄ©nh Lại mÆ°u phản cÅ©ng Ä‘em quân bản huyện Ä‘i theo. Bấy giá» nhân dân các huyện ở Hải DÆ°Æ¡ng mất mùa to, đói kém đến ăn thịt lẫn nhau, chết đói đến má»™t phần ba.
Tháng 8, Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi Ä‘em quân đánh phá Lạng SÆ¡n. Nghiêm quốc công nguỵ ra hà ng, vẫn bị giết.
Tháng 9, nguỵ Uy VÆ°Æ¡ng Mạc KÃnh Dụng sai bè lÅ© là bá»n Xuân SÆ¡n hầu và Văn quốc công Ä‘em quân đánh úp Thái Nguyên. TÆ°á»›ng quy thuáºn là Liêm quốc công bị chết tráºn. Tiết chế [49b] Trịnh Tùng sai Thái uý Nguyá»…n Hoà ng Ä‘em quân đánh phá ở VÅ© Nhai, dẹp yên rồi Ä‘em quân vá».
Tháng 10, Tiết chế Trịnh Tùng sai Thái uý Nguyá»…n Hoà ng thống lÄ©nh thuá»· quân, Thái uý Nguyá»…n Hữu Liêu đốc suất bá»™ binh, hai Ä‘Æ°á»ng tiến thẳng đến Äại Äồng, đánh phá dinh của Hoà quáºn công VÅ© Äức Cung, chia quân đằng trÆ°á»›c, đằng sau đánh áºp lại. Äức Cung Ä‘em bá»n con em chạy vá» NghÄ©a Äô. Hai tÆ°á»›ng Ä‘em quân vá».
Thái uý Nguyá»…n Hữu Liêu tung kỳ binh đánh trại của bá»n Xuân SÆ¡n hầu và Văn quốc công, phá được, bắt được 3 con voi, đốt doanh trại, nhà cá»a rồi vá».
Tháng 12, tên nguỵ VÅ© Äức Cung ở Äại Äồng sai ngÆ°á»i dâng ná»™p và ng bạc, của báu và ngá»±a, [50a] vá» Kinh và o chầu, thú tá»™i xin tha. Vua y cho.
Láºp phủ Thái VÆ°Æ¡ng ở phÆ°á»ng Phúc Lâm, sai dá»i hà nh tại đến bên tả cá»a Nam của thà nh.
Bấy giá», các huyện ở Thái Nguyên vẫn bị bá»n Uy VÆ°Æ¡ng nguỵ Mạc KÃnh Dụng chiếm giữ, Lạng SÆ¡n vẫn bị bá»n Mạc KÃnh Cung, Mạc KÃnh Khoan chiếm giữ, những nÆ¡i chúng chiếm bị cÆ°á»›p bóc, nhân dân địa phÆ°Æ¡ng quá ná»a không được vá» là m ruá»™ng, đồng ruá»™ng bị bá» hoang.
Ất Mùi, [Quang Hưng] năm thứ 18 [1595] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 23). Tháng giêng, bấy giỠvua bị bệnh phong không coi chầu được. Xuống chiếu miễn chầu cùng các lễ yết, lễ giao tự.
Tháng 2, Tiết chế Trịnh Tùng sai tÆ°á»›ng hiệu các dinh đóng 50 chiến thuyá»n.
Tháng 3, thi Há»™i các cá» nhân trong nÆ°á»›c ở bến Thảo Tân. Cho Nguyá»…n Thá»±c và Nguyá»…n Viết Tráng Ä‘á»— tiến [50b] sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Äức Máºu 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© đồng xuất thân.
Tiết chế Trịnh Tùng cho đóng xe hai bánh, trang sức bằng ngá»c ngà , trên xe là m mui sÆ¡n, hai bên xe khắc lan can bằng ngà , bốn vách sÆ¡n then, thếp và ng. Lại là m thang nhỠđể lên xe. TrÆ°á»›c xe đặt má»™t đòn ngang, sai bốn lá»±c sÄ© đẩy. Kiểu xe nà y do Thái uý Nguyá»…n Hoà ng sáng chế.
Sao Kim, sao Má»™c má»c chung và o vùng sao Thất.
Sai thu tiá»n đại táºp2661 của các xứ trong nÆ°á»›c để dùng và o việc nÆ°á»›c.
Xuân SÆ¡n [hầu] nguỵ tá»± xÆ°ng là NghÄ©a quốc công, sai ngÆ°á»i bắt trá»™m má»™t con voi công Ä‘em vá» châu Cảm Hoá2662 .
Tháng 4, Tiết chế Trịnh Tùng sai chỉ huy sứ, Trung TÃn hầu (không rõ tên) cùng vá»›i tổng binh Thái Nguyên là Äức Trạch hầu Lại Thế Quý Ä‘em quân đến châu Cảm Hoá, gặp [51a] Uy VÆ°Æ¡ng nguỵ
Mạc KÃnh Dụng và bá»n Xuân SÆ¡n [hầu], SÆ¡n Äông [hầu]. Thế Quý tung quân ra đánh, chém được 600 thủ cấp, lại lấy được 1 con voi Ä‘á»±c, 10 con ngá»±a và quân nhu khà giá»›i rồi vá».
Bấy giá», ngÆ°á»i ở đầu nguồn xứ Thanh Hoa là thái phó nguỵ CÆ°Æ¡ng quốc công (không rõ tên) nổi quân chiếm giữ miá»n trên huyện Quỳnh LÆ°u, xứ Nghệ An, cÆ°á»›p bóc cÆ° dân. Quân trấn thủ Thanh Hoa là bá»n Hà Thá» Lá»™c, Trịnh Văn Hải gá»i quân Ä‘i đánh phá được, bắt được đồ đảng của giặc, Ä‘á»u giết hết.
Tháng 5, hạ lệnh cho các dinh cÆ¡ kê khai các công thần dốc lòng ra sức, trÆ°á»›c sau bảo toà n được chiến công, định thà nh ba báºc, tâu công để xét ban thưởng. Lệnh ra hai ba lần, rồi lại ỉm Ä‘i không thi hà nh.
Bấy giá» nhân dân mất mùa, đói to, lại thêm ôn dịch, ngÆ°á»i chết xác gối lên nhau.
[51b] Tháng 6, ngà y 12, Xuân SÆ¡n [hầu] nguỵ cùng vá»›i những ngÆ°á»i huyện Phổ Yên là bá»n nguỵ Tấn quáºn công (từ đây trở xuống Ä‘á»u không rõ tên). Thắng quáºn công, Quế quáºn công táºp hợp được 500 quân cÆ°á»›p bóc huyện Tam DÆ°Æ¡ng. Khi ấy, huyện quan Ä‘em nhiá»u binh dân, chặn đón Ä‘Æ°á»ng hiểm yếu, chém được 46 thủ cấp của bá»n nguỵ Tấn, Thắng, Quế, Xuân SÆ¡n [hầu] chỉ thoát được thân mình.
Hạn.
Ngà y 22, giá» Thân, hai mặt trá»i cùng má»c.
Ngà y 24, tổng binh Thái Nguyên là Nghiêm quáºn công Trịnh Duy Tinh chém được NghÄ©a quốc công nguỵ Äá»— Äiá»n và bè lÅ© ở Thái Nguyên. Bây giá» Lại quáºn công nguỵ tá»± xÆ°ng là Ly quốc công, cha con cùng Ä‘em đảng giặc từ Yên Quảng thâm nháºp Hải DÆ°Æ¡ng, cÆ°á»›p bóc các huyện ở ven sông, đến huyện Äông Triá»u đánh úp dinh trấn thủ, Lăng quáºn công (không rõ tên) bị hại.
[52a] Tháng 7, Xuân SÆ¡n [hầu] nguỵ tá»± xÆ°ng là Bảo quốc công, Ä‘em đảng giặc đánh cÆ°á»›p huyện Phổ Yên. Tiết chế Trịnh Tùng sai quân Ä‘i đánh phá, bắt được 4 con ngá»±a, 1 quả ấn đồng, bá»n giặc chạy tan. Lại sai Lại Thế Quý Ä‘em quân đánh phá các xứ Thái Nguyên, Cao Bằng, bắt được tÆ°á»›ng giặc là bá»n Kỳ SÆ¡n VÆ°Æ¡ng, Phúc VÆ°Æ¡ng (Ä‘á»u không rõ tên) Ä‘á»u giết cả.
Ngà y Giáp Ngá» 13, trá»i không mây mà có sấm, bá»—ng sét đánh và o cá»™t cung Ä‘iện. Äêm ấy, mặt trăng lại Ä‘i và o vùng sao Tâm, sau thà nh quầng ở sao Tuế.
Ngà y Giáp Thìn 13, đại há»™i các quan văn võ tuyên thệ ở phố bên tả cá»a Nam thà nh Thăng Long.
Ngà y 25, Xuân Sơn [hầu] nguỵ vỠhà ng, đến Kinh sư xin chịu tội, giao vỠcho tướng bản thuộc, sau bắt giết.
Sao Hoả phạm và o vùng sao Mão, đến hết năm không vỠkhu vực mình.
[52b] Sai Nghị quáºn công Nguyá»…n Duy Nhất giữ huyện Kim Äá»™ng2663 .
Tháng 8, hạ lệnh đại Ä‘iểm duyệt quân lÃnh ở Thảo Tân, số quân được hÆ¡n 12 vạn.
Äại hạn, từ tháng 8 đến hết năm không mÆ°a, đến tháng 2 năm sau má»›i mÆ°a, lúa má chết khô, mùa mà ng mất hết, nhân dân đói to.
Tháng 9, hạ lệnh đặt quân khám xét hình ngục, để xá» Ä‘oán các án đáng ngá» trong nÆ°á»›c. Lấy hai viên quan văn là Ngô Tháo và Nguyá»…n Hoà nh Từ, võ quan là Lê Chẩn là chức ấy, ban cho ấn công sai. Sau lại đặt thêm 3 viên nữa, nhÆ°ng Ä‘á»u không giữ được đúng luáºt pháp, nên lại bãi bá» chức ấy.
Tháng 10, sai sá»a chữa Ä‘iện Tây Kinh.
Bấy giá», bá» tôi cÅ© của há» Mạc là Hà n lâm há»c sÄ© Nguyá»…n Thì Dá»± ngÆ°á»i huyện Äông Ngà n, tá»± xÆ°ng là thái bảo Lá»… quáºn công, tiếm đặt hiệu cho con là Thuáºn Trị [53a] VÆ°Æ¡ng, dấy quân chiếm giữ huyện
Lục Ngạn, đón chặn Ä‘Æ°á»ng hiểm yếu ở Lạng SÆ¡n giết viên tổng binh bản xứ là Lang quáºn công (không rõ tên), cÆ°á»›p Ä‘oạt 1 con voi và tà i váºt.
Tháng 11, Tiết chế Trịnh Tùng sai Kế quáºn công Phan Ngạn Ä‘em các cÆ¡ thuá»· quân, 300 chiến thuyá»n và 1 con voi đến trấn giữ huyện Thanh Lâm trấn Hải DÆ°Æ¡ng, Trịnh Văn ChÆ°Æ¡ng giữ huyện VÄ©nh Lại, Nguyá»…n Äình Luân giữ huyện Cẩm Già ng, Hải quáºn công (không rõ tên) giữ huyện ÄÆ°á»ng An, VÆ°Æ¡ng Trân giữ huyện Siêu Loại.
Tháng 12, trá»™m cÆ°á»›p nổi lên khắp nÆ¡i, đốt nhà giết ngÆ°á»i, cÆ°á»›p bóc của cải gia súc.
BÃnh Thân, [Quang HÆ°ng] năm thứ 19 [1596] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 24). Tháng giêng, ngà y mồng 2, Tráng VÆ°Æ¡ng nguỵ Mạc KÃnh ChÆ°Æ¡ng dá»i ra đóng ở Yên Quảng, chiếm giữ xã HÆ°Æ¡ng Lan châu Vạn Ninh, sai tÆ°á»›ng là Lỵ quốc công ngÆ°á»i VÄ©nh Lại, Thái quốc công ngÆ°á»i Gia Phúc (Ä‘á»u không rõ tên), các con em dòng há» Mạc là bá»n Mạc VÄ©, Mạc Lý Ä‘em 80 chiếc thuyá»n chiến lá»›n nhá» [53b] đánh và o các huyện Tứ Kỳ, VÄ©nh Lại.
Ngà y mồng 3, đến sông ở các huyện Thanh Lâm, Thanh Hà , đánh nhau vá»›i quân của Phan Ngạn từ giá» tý đến giá» ngá», kịch chiến trên sông.
Bấy giá» Phan Ngạn ngá»±a chÆ°a kịp đóng yên, quân chÆ°a kịp mặc giáp mà thuyá»n giặc đã đến cá»a dinh, quân lÃnh Ä‘á»u luống cuống, cùng ra vá»›i Phan Ngạn để chống cá»± chỉ có 45 ngÆ°á»i thôi. Viên tÆ°á»›ng ngÆ°á»i Giao Thuá»· là Lá»… quáºn công thấy thế giặc mạnh, tá»± liệu quân Ãt, sức không chống nổi, tá»± Ä‘em quân của thuyá»n mình lui trÆ°á»›c.
Phan Ngạn cho là nhát sợ, chém chết rao cho má»i ngÆ°á»i biết. Thế là ai nấy Ä‘á»u liá»u chết cố đánh. Lại được má»™t Ä‘á»™i thuyá»n nhẹ ở Tây Chân2664 xông đến. TÆ°á»›ng giặc ngá» có quân cứu viện đến, liá»n tá»± tan vỡ, bá» thuyá»n nhảy xuống sông trốn chạy. Phan Ngạn bèn vẫy các thuyá»n lá»›n nhá» của quân mình, nhất tá» xông lên kịch chiến ở giữa dòng, chém tÆ°á»›ng giặc là bá»n Lỵ [54a] quốc công, Thái quốc công, An quáºn công, Thuỵ quáºn công (Ä‘á»u không rõ tên) và hÆ¡n 20 viên tỳ tÆ°á»›ng, chém được 2298 thủ cấp giặc, thu được thuyá»n bè khà giá»›i nhiá»u không kể xiết, bắt sống được mấy viên tÆ°á»›ng giặc là bá»n Hà o quáºn công (không rõ tên). Äảng giặc Ä‘á»u tan vá» quê quán.
Ngay hôm ấy, giải tÆ°á»›ng giặc là Hà o quáºn công đến cá»a quân. Phan Ngạn tá»± mình cởi trói và dá»— rằng: NgÆ°Æ¡i muốn sống hay muốn chết. Nếu muốn sống thì ta dùng ngÆ°Æ¡i là m hÆ°á»›ng đạo, bắt được Tráng VÆ°Æ¡ng thì ta tha tá»™i chết cho ngÆ°Æ¡i. Hà o quáºn công bèn xin Ä‘Æ°a Ä‘Æ°á»ng, dẫn quân Ä‘i gấp theo Ä‘Æ°á»ng biển ra Quảng Yên bắt Tráng VÆ°Æ¡ng để lo báo đáp. Phan Ngạn nghe xong, sai chá»n thuyá»n nhẹ và mấy trăm quân tinh nhuệ, cùng 5 chiếc thuyá»n chiến, tá»± mặc áo giáp khắp mình, giấu Hà o quáºn công ở trong thuyá»n.
[54b] Ngà y mồng 4, Ngạn bà n vá»›i các tÆ°á»›ng rằng: Việc binh quý ở thần tốc. Ta lấy quân chiến thắng, thừa thế chẻ tre, nếu má»™t tráºn đánh hai lần thắng, thì đó là trá»i giúp cho ta thà nh công lá»›n, có thể so cùng các danh tÆ°á»›ng Ä‘á»i xÆ°a. Tôi mong các tÆ°á»›ng sÄ© nghe lệnh hãy đồng tâm hiệp lá»±c để láºp công danh, tiá»…u trừ giặc nguỵ thì công của bá»n ta không gì to bằng.
Các tÆ°á»›ng Ä‘á»u nói: Xin tuân lệnh.
Hôm ấy, Ngạn chá»n các tráng sÄ©, giả là m sắc áo và cá» của quân KÃnh ChÆ°Æ¡ng. Ngạn tá»± là m tiá»n Ä‘á»™i, các thuá»· quân lục tục tiến theo. Äêm hôm ấy, Ngạn tá»± Ä‘i thuyá»n nhẹ, xông trÆ°á»›c và o hai lần cá»a. NgÆ°á»i giữ cá»a há»i, trả lá»i rằng: Ta là binh thuyá»n của Hà o quáºn công, nhân thắng tráºn, bắt được tÆ°á»›ng giặc là bá»n Kế quáºn công giải vá» trÆ°á»›c dâng ná»™p vÆ°Æ¡ng ta. Do đấy, và o được các lá»›p cá»a mà thẳng tiến, 3 ngà y đêm thì đến [55a] xã HÆ°Æ¡ng Lan, châu Vạn Ninh. Khi sắp đến gần thuyá»n KÃnh ChÆ°Æ¡ng, KÃnh ChÆ°Æ¡ng ngỡ là Hà o quáºn công thắng tráºn trở vá» liá»n ra đón. Ngạn thét: Ta là Kế quáºn công đây, bá»n ngÆ°Æ¡i nên mau mau chịu trói để khá»i bị gÆ°Æ¡m Ä‘ao.
KÃnh ChÆ°Æ¡ng nghe nói, trở tay không kịp, liá»n bá» thuyá»n chạy lên bá», chạy đến giữa bãi cát thì bị quan quân bắt được, cùng vá»›i vợ cả vợ lẽ 20 ngÆ°á»i, chém 40 tên đồ đảng. Bấy giá» quân lÃnh phần nhiá»u
tranh nhau lấy của cải của giặc, để dÆ° đảng giặc tản mác chạy trốn được và o rừng núi. Quân Ngạn đã thu được toà n thắng, má»™t lần đánh thắng hai tráºn liá»n, quân lÃnh vui mừng, khải hoà n vá» Kinh giải ná»™p.
Mạc KÃnh ChÆ°Æ¡ng ở dÆ°á»›i cá»a khuyết. Hôm ấy, Tiết chế Trịnh Tùng ban thưởng chiến công, ban cho Phan Ngạn 1 bà i và ng, 10 cân và ng ròng. Lại thưởng cho các tÆ°á»›ng sÄ© đã chấp hà nh mệnh lệnh 300 cân bạc, [55b] đặt yến tiệc lá»›n để khao thưởng.
Bấy giá» bá» tôi há» Mạc lắm quá»· kế, tố cáo vá»›i nhà Minh rằng: Quân nhà Lê chÃnh là há» Trịnh tranh cÆ°á»ng, dấy binh đánh giết bá» tôi thần phục của thượng quốc cùng con cháu há» Mạc, thá»±c không phải là quân trung hÆ°ng của con cháu nhà Lê. Vì thế, nhà Minh nhiá»u lần sai sứ qua cá»a Trấn Nam Giao2665 , mang Ä‘iệp văn sang nÆ°á»›c ta hẹn đến cá»a quan há»™i khám xem có thá»±c là con cháu nhà Lê hay không.
Ngà y 29, sai bá»n Há»™ bá»™ thượng thÆ° kiếm Äông các há»c sÄ© Thông quáºn công Äá»— Uông và Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá» Nguyá»…n Văn Giai là m quan hầu mệnh đến cá»a Trấn Nam Giao trÆ°á»›c, trao đổi Ä‘iệp văn thÆ° từ vá»›i viên Tả giang binh tuần đạo Trần Äôn Lâm, lá»i lẽ phần nhiá»u khiêm tốn. Sau lại sai Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi [56a] Ä‘em quân tiếp đến Lạng SÆ¡n là m háºu ứng. Sai tá»™c mục2666 là hoà ng huynh Lê Ngạnh, Lê Lá»±u và bá»n Công bá»™ thị lang Phùng Khắc Khoan cùng mang con ấn của An Nam đô thống sứ ty và hai tá» kiểu ấn má»±c của quốc vÆ°Æ¡ng An Nam trÆ°á»›c, 100 cân và ng, 1000 lạng bạc cùng mấy chục kỳ lão lên cá»a Trấn Nam Giao để chá» há»™i khám.
Tháng 2, ngà y mồng 1, Tả giang ninh tuần đạo, Ä‘á» hình án sát sứ ty phó sứ Trần Äôn Lâm gá»i Ä‘iệp văn đòi vua phải Ä‘Ãch thân đến cá»a Trấn Nam Giao để hẹn há»™i khám.
Ngà y mồng 5, vua Ä‘Ãch thân đốc suất bá»n Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi, Thái uý Nguyá»…n Hoà ng, Nguyá»…n Hữu Liêu, Thái phó Trịnh Äá»— và các tÆ°á»›ng sÄ©, binh tÆ°á»›ng gồm hÆ¡n 1 vạn đến cá»a Trấn Nam Giao hẹn ngà y há»™i khám. Bấy giá» nhà Minh dây dÆ°a thoái thác, đòi lấy ngÆ°á»i và ng, ấn và ng [56b] theo lệ cÅ©, không chịu đến khám, thà nh ra quá kỳ hạn.
Tháng 3, vua trở vỠKinh.
Mùa hạ, tháng 4, hạ lệnh cho phủ, huyện, tổng, xã các xứ trong nÆ°á»›c, nÆ¡i nà o phải trải binh lá»a, nhân dân xiêu tán, thì cho vá» là m ăn, tha phu dịch 3 năm. NhÆ°ng quan địa phÆ°Æ¡ng phần nhiá»u nhÅ©ng nhiá»…u, hà khắc bạo ngược, dân nhiá»u ngÆ°á»i vẫn phải xiêu tán, chÆ°a được an cÆ° lạc nghiệp.
Hạ lệnh duyệt tuyển binh lÃnh nguyên ngạch má»›i và cÅ©. NgÆ°á»i nà o có công đã được trao chức tÆ°á»›c thì miá»…n, ngÆ°á»i nà o tuổi già sức yếu thì sa thải, ngÆ°á»i nà o sức vóc mạnh khoẻ thì bổ sung cho đủ ngạch binh.
Ngà y rằm, nguyệt thực.
Bấy giỠđại hạn, thóc lúa vụ chiêm Ä‘á»u không thu được, đầm phá khô cạn, cây cỠúa và ng, hoa không kết trái. Trá»™m cÆ°á»›p quần tụ trong dân gian, bá»n lá»›n đến 7, 8 trăm đứa, bá»n nhá» cÅ©ng không dÆ°á»›i và i trăm, ngà y đêm đốt phá [57a] nhà cá»a, cÆ°á»›p Ä‘oạt của cải gia súc, thuá»· bá»™ không thông, Ä‘Æ°á»ng sá bế tắc, dân đói nhiá»u, chết đến quá ná»a.
Tháng 5, Thái bảo Hoà quáºn công VÅ© Äức Cung tá»± dá»i dinh Äại Äồng vỠở NghÄ©a Äô.
Tháng nà y, sai viên hà n lâm quy thuáºn là Phạm Hồng Nho cùng vá»›i thừa chÃnh sứ Thanh Hoa là Lá»… Cung nam Hồ Bỉnh Quốc Ä‘i khám đạc đất bãi dâu xứ ấy để định ngạch thuế.
Mùa thu, tháng 7, bấy giá» trá»i không mÆ°a gió mà nÆ°á»›c sông Lô tá»± dâng trà n đến hÆ¡n má»™t tuần.
Sao Chổi xuất hiện, váºn hà nh theo hÆ°á»›ng tây bắc.
Sai sá»a là m các Ä‘iện thái miếu ở trong thà nh Thăng Long.
Ngà y Nhâm Ngá» 17, rÆ°á»›c [57b] thần vị của Thái Tổ Cao Hoà ng Äế và liệt thánh hoà ng đế và o Ä‘iện Thái Miếu thà nh Thăng Long để cúng tế quanh năm.
Tháng 8, ngà y Giáp Thìn mồng 9, giỠNhâm Thân, nước ở sông hồ, đầm ao, giếng thơi bỗng dưng sôi động, một giỠmới yên.
Tháng nà y, hạn, máºt đảo có mÆ°a.
Tháng 8 nhuáºn, ngà y mồng 1, nháºt thá»±c.
Bấy giá» sai thợ đúc 2 tượng ngÆ°á»i và ng và bạc, Ä‘á»u cao 1 thÆ°á»›c 2 tấc, nặng 10 ân, lại đúc 2 đôi bình hoa bạc, 5 chiếc bình hÆ°Æ¡ng nhá» bằng bạc, lại sắm sẵn lụa thổ quyến và các váºt cống để phòng sang sứ phÆ°Æ¡ng bắc.
Mùa đông, tháng 11, ngà y 25, Phạm Hà ng, ngÆ°á»i xã Thi Vụ, huyện Äại Yên, tá»± xÆ°ng là [58a] Thiên Nam chiêu thảo đô nguyên suý, ngà y 27 và o chiếm giữ núi Äam Khê, huyện Yên Mô, đánh phá các xã gần đấy, đến đâu má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u theo phục, hÆ¡n 1 tháng đã được hÆ¡n 1 vạn quân. Từ đó các phủ TrÆ°á»ng Yên, Lỵ Nhân, giặc cÆ°á»›p Ä‘á»u nổi dáºy, trở ngại nhiá»u cho ngÆ°á»i qua lại mà dân binh các xã Äồi Thượng phần nhiá»u theo đảng giặc. Cha con Lá»… Giang hầu cÅ©ng dốc lòng theo phục. Tiết chế Trịnh Tùng sai Mỹ quáºn công Bùi Văn Khuê Ä‘em quân cùng vá»›i viên thổ quan Yên Mô là LÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Thể Ä‘i đánh bắt được Phạm Hà ng giải vá» Kinh chém.
Tháng 12, ngà y mồng 4, viên tÆ°á»›ng trấn thủ Thanh Hoa là Thiếu bảo Diá»…n quáºn công Trịnh Văn Hảo chết. Tặng Thái bảo.
Tháng nà y, sai bá»n Há»™ bá»™ thượng thÆ° kiêm Äông các há»c sÄ© Thông quáºn công Äá»— Uông [58b] là m quan hầu mệnh, cùng vá»›i Quảng quáºn công Trịnh VÄ©nh Lá»™c mang hai ngÆ°á»i và ng ngÆ°á»i bạc và các váºt cống tá»›i thà nh Lạng SÆ¡n để đợi nhà Minh há»™i khám. Bấy giá» viên thổ quan Long Châu của nhà Minh nháºn nhiá»u của đút lót của bá»n há» Mạc, vì thế và o bè vá»›i chúng mà thoái thác, nên việc không xong, lại vừa gặp tết Nguyên đán, bá»n Äá»— Uông, VÄ©nh Lá»™c lại trở vá» Kinh.
Äinh Dáºu, [Quang HÆ°ng] năm thứ 20 [1597] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 2). Tháng 2, ngà y mồng 10, sai viên phủ doãn Phụng Thiên sá»a lá»… trâu rượu tế miếu Minh Khang Thái VÆ°Æ¡ng.
Ngà y 19, sai bá»n quan hầu mệnh Äá»— Uông và Nguyá»…n Văn Giai lại lên cá»a Trấn Nam Giao thăm dò tin tức nhà Minh. Sai tÆ°á»›ng Bắc đạo Thuần quáºn công Trần Äức Huệ cùng vá»›i bá»n Há»™i quáºn công, Hoà nh quáºn công (Ä‘á»u không rõ tên) Ä‘em quân há»™ tống. Khi đến thà nh Lạng SÆ¡n [59a] đóng dinh thì bá»n nguỵ Phúc VÆ°Æ¡ng và Cao quốc công (Ä‘á»u không rõ tên) Ä‘em quân đến đánh cÆ°á»›p, giết Há»™i quáºn công tại tráºn. Bá»n Thuần quáºn công và Hoà nh quáºn công Ä‘em quân chạy thoát. Khi trở vá» Kinh Ä‘á»u bị tÆ°á»›c binh quyá»n. Bá»n Äá»— Uông, Nguyá»…n Văn Giai và o chiếm giữ vách núi được thoát.
Tháng 3, Nguyá»…n ÄÆ°Æ¡ng Minh ngÆ°á»i huyện Yên Phong tá»± xÆ°ng là Phúc Äức năm thứ 22667 Ä‘em ngÆ°á»i trong huyện dấy quân đánh cÆ°á»›p các huyện bên. Hôm ấy, Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi sai thuá»™c tÆ°á»›ng đánh bắt được, Ä‘em chém, bắt được 4 tên đồ đảng giải đến cá»a dinh, cÅ©ng chém cả.
Bấy giá», ở vùng SÆ¡n Tây, trá»i mÆ°a ra máu.
Tháng nà y, nhà Minh lại sai viên quan uá»· nhiệm là VÆ°Æ¡ng Kiến Láºp tá»›i nÆ°á»›c ta đòi lá»… cống và giục há»™i khám. Äiệp văn tá»›i Kinh sÆ°, triá»u đình nghị bà n việc khởi hà nh.
Ngà y 28, vua Ä‘Ãch thân đốc suất bá»n Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng [59b] Äình Ãi, Thái uý Nguyá»…n Hoà ng, Nguyá»…n Hữu Liêu, Thái phó Trịnh Äá»— cùng 7, 8 viên tả hữu đô đốc và 5 vạn binh tÆ°á»›ng, Ä‘em theo cả viên quan uá»· nhiệm của nhà Minh VÆ°Æ¡ng Kiến Láºp cùng Ä‘i, lên cá»a Trấn Nam Giao ở Lạng SÆ¡n.
Tháng 4, ngà y mồng 10, vua chỉnh đốn binh tượng, qua cá»a Trấn Nam Giao, cùng vá»›i quan nhà Minh là bá»n Tả giang tuần đạo sát phó sứ Trần Äôn Lâm và quan các phủ TÆ° Minh, Thái Bình, các châu
Long Châu, Bằng TÆ°á»ng tỉnh Quảng Tây cá» hà nh há»™i khám. Trong lá»… giao tiếp, hai bên Ä‘á»u vui vẻ mừng nhau. Từ đấy, hai nÆ°á»›c Nam Bắc lại trao đổi vá»›i nhau.
Sai Công bá»™ tả thị lang Phùng Khắc Khoan là m chánh sứ, Thái thÆ°á»ng tá»± khanh Nguyá»…n Nhâm Thiêm là m phó sứ sang tuế cống nhà Minh và cầu phong.
Khắc Khoan đến Yên Kinh, vừa gặp tiết Vạn Thá» của vua Minh, dâng 30 bà i thÆ¡ lạy mừng. Anh vÅ© Ä‘iện đại há»c sÄ© [60a] thiếu bảo kiêm thái tá» thái bảo Lại bá»™ thượng thÆ° nhà Minh là TrÆ°Æ¡ng Vị Ä‘em táºp thÆ¡ Vạn ThỠấy dâng lên. Vua Minh cầm bút phê rằng: NgÆ°á»i hiá»n tà i ở đâu mà không có. Trẫm xem thÆ¡, thấy hết lòng trung thà nh của Phùng Khắc Khoan, rất đáng khen ngợi. Liá»n sai Ä‘Æ°a xuống khắc in để ban hà nh trong nÆ°á»›c. Khi ấy, sứ Triá»u Tiên là Hình tà o tham phán Lý Toái Quang viết tá»±a cho táºp thÆ¡.
Bấy giá», cha con DÅ©ng quáºn công Nguyá»…n Khắc Khoan là thổ quan ở huyện Minh NghÄ©a liên kết vá»›i đảng nguỵ, tụ táºp bá»n gian ác, định là m loạn ở Kinh ấp. Ban đêm, chúng thÆ°á»ng nổi lá»a đốt phá phố phÆ°á»ng. Việc phát giác, quan quân bắt được 3 cha con Khắc Khoan và 24 tên đồ đảng ở ngoà i cá»a Nam thà nh Thăng Long, tìm được ấn gá»—, cá» chiêng, khà giá»›i và [60b] sắc mệnh Ä‘em vá» ná»™p. Tiết chế Trịnh Tùng sai Ä‘em đốt hết, chém chết cha con Khắc Khoan và đồ đảng, lấy đầu Ä‘em bêu.
Ngà y 20, vua vá» Kinh sÆ°. Xa giá đến Yên ThÆ°á»ng. Tiết chế Trịnh Tùng thân hà nh rÆ°á»›c lạy ở Yên ThÆ°á»ng, Ä‘i theo ngá»± giá vá» cung. Vua ra coi chầu. Tiết chế Trịnh Tùng thân Ä‘em các đại thần và các quan văn võ là m lá»… lạy mừng.
Hạ lệnh duyệt tuyển binh lÃnh. Chá»n ngÆ°á»i khoẻ mạnh bổ và o ngạch lÃnh, những ngÆ°á»i già yếu thì lá»±a thải ra. NhÆ°ng xét duyệt đã được mấy năm mà chÆ°a từng thấy thải ngÆ°á»i nà o, đến ná»—i kẻ già yếu ngÆ°á»i ngÆ°á»i chết trong quân ngÅ©.
Tháng 5, hạn, lúa Ä‘áºu chết khô.
Ngà y 20, vua máºt đảo trong cung cấm, lại dá»±ng Ä‘Ã n ở Cầu Muống, thà nh Äại La, để hợp tế các linh thần núi sông má»›i được mÆ°a.
[61] Bấy giá», có ngÆ°á»i xã Ngải Cầu, huyện Từ Liêm, là Nguyá»…n Minh TrÃ, trÆ°á»›c cùng bạn vá»›i nguỵ Khắc Khoan, cha con dấy binh chiếm giữ vùng Minh NghÄ©a, nguỵ xÆ°ng là Äại Äức năm thứ 3. Thái uý Nguyá»…n Hữu Liêu bắt được cha con Minh TrÃ, Ä‘á»u Ä‘em chém cả.
Bấy giá», Vạn quáºn công Nguyá»…n Hữu Lá»±c coi giữ huyện Thanh Miện. Hữu Lá»±c cai trị chú trá»ng khoan thÆ°, công bằng, dân Ä‘á»u kÃnh phục, giặc không dám xâm phạm, trong cõi được yên, dân được an cÆ° lạc nghiệp.
Tháng 6, ngà y mồng 4, viên tÆ°á»›ng quy thuáºn ngÆ°á»i SÆ¡n Nam là Äịnh quáºn công Trần Bách Niên chết.
Tháng nà y, không có gió mÆ°a mà nÆ°á»›c sông Lô bá»—ng dâng trà n cuồn cuá»™n. Năm nà y trÆ°á»›c thì đại hạn, sau thì lÅ© lụt, lúa đồng tổn thất nhiá»u, mất mùa luôn, dân nhiá»u xiêu tán.
Mùa thu, tháng 7, Thái uý DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Hữu Liêu chết, thá» 60 tuổi, tặng [61b] DÆ°Æ¡ng quốc công.
Ngà y 15, cháu há» Nguyá»…n Hữu Liêu là Trung quáºn công Nguyá»…n Công lại ốm chết.
Sao Huỳnh Hoặc và sao Tuế cùng ở trong cung độ sao Tất, chỉ cách nhau một ngón tay.
Ra lệnh trong cả nÆ°á»›c, má»i váºt dụng Ä‘á»u phải tuỳ theo chức phẩm cao hay thấp mà dùng, không được tiếm vượt.
Hạ lệnh duyệt các hạng quân dân, Ä‘inh tráng ngÆ°á»i tứ chiếng2668 để định quán tịch cÅ©.
Bấy giá» ngÆ°á»i huyện Tống SÆ¡n là Thắng quáºn công Mai Cầu coi giữ huyện Thần Khê có chÃnh tÃch tốt, dân nhiá»u ngÆ°á»i ái má»™ bảo cá», được thăng là m tổng binh Thuáºn Hoá.
Tháng 8, viên tÆ°á»›ng địa phÆ°Æ¡ng huyện Äông Ngà n là Thuần quáºn công Trần Äức Huệ và con là Trần Äức Trạch tá»± xÆ°ng là Sầm quáºn công, mÆ°u là m phản, cùng vá»›i viên tÆ°á»›ng địa phÆ°Æ¡ng ở Yên Thế là cha con Thế quáºn công DÆ°Æ¡ng Văn Cán Ä‘á»u Ä‘em con em Ä‘ang đêm trốn Ä‘i theo đảng nguỵ. Tiết chế Trịnh Tùng chia quân, sai con là [62a] Chưởng Cẩm y vệ Hùng LÆ°Æ¡ng hầu Trịnh Äà o Ä‘em quân Ä‘i đánh, chém được đồ đảng. Bá»n Äức Trạch, Văn Cán Ä‘em con em chạy dà i.
Bấy giá» dân tứ chiếng khổ vì phải cắt cá» voi, lại bị quan địa phÆ°Æ¡ng quấy nhiá»…u, không chịu nổi, nhiá»u ngÆ°á»i theo đảng nguỵ cÆ°á»›p bóc trong dân gian.
Bấy giá», các tÆ°á»›ng địa phÆ°Æ¡ng ở Hải DÆ°Æ¡ng là Thuá»· quáºn công (không rõ tên) ngÆ°á»i huyện Thuá»· ÄÆ°á»ng, Lá»… quáºn công (không rõ tên) ngÆ°á»i huyện Nghi DÆ°Æ¡ng Ä‘á»u Ä‘em quân là m phản, bắt ngÆ°á»i cÆ°á»›p của ở các huyện xứ Hải DÆ°Æ¡ng, đánh úp giết chết tÆ°á»›ng tuần thú là Hoa Kiá»u hầu (không rõ tên) và quan huyện ấy. Lại có anh em Quỳnh quáºn công và Thuỵ quáºn công (Ä‘á»u không rõ tên) ở huyện Tân Minh, tụ táºp đồ đảng, Ä‘i đến đâu cÅ©ng ức hiếp cÆ°á»›p bóc dân chúng, cùng liên kết vá»›i bá»n Thuá»· quáºn công, Lá»… quáºn công, có đến và i nghìn quân. Nhân dân các huyện ở Hải DÆ°Æ¡ng [62b] sợ chúng tà n ngược, Ä‘á»u phải tuân theo cả.
Tháng 11, ngà y 20, Tiết chế Trịnh Tùng sai bá»n Äô đốc đồng tri Hoà quáºn công Nguyá»…n Miện, Mỹ quáºn công Bùi Văn Khuê, Kế quáºn công Phan Ngạn Ä‘em thuá»· quân gồm 50 chiếc thuyá»n ra Hải DÆ°Æ¡ng đánh phá đảng nguỵ, khởi à nh ngay hôm ấy. Nguyá»…n Miện má»™t mình tá»± kiêu khinh địch, tá»± cho là bá»n giặc tà n chẳng đáng lo, không bà n bạc vá»›i các tÆ°á»›ng, tá»± mình Ä‘em 4 chiếc binh thuyá»n bản bá»™, khinh suất xông thẳng và o trong tráºn, đến chá»— giặc mai phục, gặp thuyá»n giặc. Hà o quáºn công sai bắn súng lá»›n và o giặc. Lá»… quáºn công bị trúng đạn chết ở trong thuyá»n. Giặc ở trong thuyá»n mặc áo của Lá»… quáºn công thúc quân đánh bừa, lại đâm chết Hà o quáºn công tại tráºn. Quân hai bên đánh giết lẫn nhau, quan quân bị chết cÅ©ng đến hÆ¡n 80 [63a] ngÆ°á»i, quân lÃnh Ä‘á»u chạy. Gặp quân của Bùi Văn Khuê tiếp đến, quân giặc bá» thuyá»n lên bá» chạy tan. Văn Khuê lấy được thủ cấp của Nguyá»…n Miện rồi vá». Sau Văn Khuê lại Ä‘em quân lùng tìm, lấy được đầu của Lá»… quáºn công Ä‘em vá» Kinh dâng ná»™p, sai Ä‘em bêu 3 ngà y. Tiết chế Trịnh Tùng xét thưởng cho Văn Khuê 10 cân và ng, thăng chức thiếu bảo.
Tháng nà y, hạ lệnh cho các xứ trong nÆ°á»›c dá»±ng trÆ°á»ng thi hÆ°Æ¡ng để chá»n kẻ sÄ©.
Tháng 12, bá»n nguỵ Trần Äức Trạch đóng quân ở huyện Äại Từ, sai ngÆ°á»i bắt trá»™m 1 con voi Ä‘á»±c của nhà nÆ°á»›c. Tiết chế Trịnh Tùng sai bá»n Quảng quáºn công Trịnh VÄ©nh Lá»™c, Phụng quáºn công Trịnh Hữu Dung, An Nham hầu Nguyá»…n Trấn, An Toà n hầu Nguyá»…n Quang Äăng, Quỳnh DÆ°Æ¡ng hầu Nguyá»…n Kim Quy Ä‘em quân Ä‘uổi kịp, bắt được Ä‘em chém, bắt cả vợ con Ä‘em vá».
[63b] Máºu Tuất, [Quang HÆ°ng] năm thứ 21 [1598] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 28). Tháng giêng, ngà y 16, ban bố bà o cáo đại xá thiên hạ. Hết thảy bá»n trá»™m cÆ°á»›p, tù trốn Ä‘á»u được ân xá, thuế khoá bá» thiếu lâu năm Ä‘á»u được tha miá»…n.
Tháng 2, xuống chiếu thăng Công tá» Trịnh Tráng là m Bình quáºn công, sai đốc suốt binh mã để phòng giặc cÆ°á»›p.
Tháng 3, hạn, gió tây bắc thổi nhiá»u, lúa má cá» cây chết khô.
Tiết chế Trịnh Tùng sai Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi Ä‘em quân đánh dẹp huyện Lục Ngạn, bắt được con của Hùng Lá»… [công]2669 là Mạc KÃnh Luân và 35 con ngá»±a cùng khà giá»›i trở vá».
Tiết chế Trịnh Tùng lại sai Thái uý Nguyá»…n Hoà ng Ä‘em thuá»· quân Ä‘i đánh dẹp xứ Hải DÆ°Æ¡ng đánh phá cha con và bè lÅ© Thuá»· quáºn công. Thuá»· quáºn công chạy và o huyện Thuá»· ÄÆ°á»ng chiếm giữ lÅ©ng núi. Quan quân trở vá». Thuá»· quáºn công sai bá»n bè đảng là quáºn Thuỵ, quáºn Quỳnh xâm lược các huyện Thanh Lâm, Thanh [64a] Hà , duyệt lấy Ä‘inh tráng nÆ¡i đó, biên chế và o Ä‘á»™i ngÅ© là m lÃnh, dân nhiá»u ngÆ°á»i trốn chạy.
Tháng 4, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Cho bá»n Nguyá»…n Thứ, Nguyá»…n Duy Thì, Lê Báºt Tứ Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Khắc Khoan, Nguyá»…n Kiệm Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Äại hạn. Từ tháng giêng đến tháng nà y má»›i có mÆ°a.
Tiết chế Trịnh Tùng sai Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi thống lÄ©nh các quân bá»™, và bá»n Thái bảo Trịnh Ninh ra đánh dẹp huyện Äông Triá»u rồi tiến quân đánh miá»n bắc huyện Thuá»· ÄÆ°á»ng. Lại sai Thái uý Nguyá»…n Hoà ng thống lÄ©nh thuá»· quân cùng bá»n Thiếu bảo Bùi Văn Khuê ra đánh dẹp xứ Hải DÆ°Æ¡ng rồi tiến quân đánh và o phÃa nam huyện Thuá»· ÄÆ°á»ng. Lại chia sai bá»n Chấn quáºn công, Hải quáºn công, [64b] Kế quáºn công, Tráng quáºn công Ä‘em các cÆ¡ Ná»™i thuá»· Ä‘i kinh lược các huyện Thanh Lâm, Thanh Hà , ra huyện Kim Thà nh để chặn phÃa trên huyện Thuá»· ÄÆ°á»ng. Hôm ấy, cả ba đạo cùng lên Ä‘Æ°á»ng má»™t lúc. Nguyá»…n Hoà ng sai tÆ°á»›ng sÄ© bản dinh xông trÆ°á»›c và o phá lÅ©ng núi huyện Thuá»· ÄÆ°á»ng, quân lÃnh tranh nhau lên trÆ°á»›c, bắt được Thuá»· quáºn công nguỵ, đảng giặc tan vỡ. Quân các đạo tiến lên, thu bắt thuyá»n ghe của giặc. Bá»n [quáºn] Quỳnh, [quáºn] Thuỵ Ä‘em con em trốn ra, định chạy vá» huyện Tiên Minh. Äến ná»a Ä‘Æ°á»ng, gặp quân của Bùi Văn Khuê đánh tá»›i; quân hai bên há»—n chiến trên sông, từ giá» Thìn đến giá» Thân, quân giặc sức kém tan vỡ tháo chạy. Văn Khuê thúc quân thừa thắng Ä‘uổi đánh, bắt được [quáºn] Thuỵ nguỵ ở trong thuyá»n, chém hÆ¡n trăm thủ cấp, [quáºn] Quỳnh nguỵ Ä‘em dÆ° đảng chạy vá» Yên Quảng.
Ngà y 24, quan quân vá» Kinh, Ä‘em tù là [quáºn] Thuá»· nguỵ, [65a] và quáºn Thuỵ dâng ná»™p. Thưởng công xong, Ä‘em bá»n Thuá»· quáºn công và Thuỵ quáºn công chém ở Cầu Dá»n, bêu thủ cấp chúng.
Tháng 5, Việt quốc công ở SÆ¡n DÆ°Æ¡ng chết, quân không có chỉ huy, các tÆ°á»›ng trấn giữ SÆ¡n Tây là bá»n Thanh quáºn công Äặng KÃnh và Giao quáºn công Nguyá»…n Hữu Giai tiến quân đánh Ä‘uổi, chém và i nghìn thủ cấp, bắt được 10 con ngá»±a trở vá».
Tháng nà y, hạ lệnh cho Bùi Văn Khuê đốc suất binh Ä‘inh hai huyện Tân Minh và An DÆ°Æ¡ng, sai Ä‘em quân Ä‘i trấn giữ để yên dân phÆ°Æ¡ng ấy; Tráng quáºn công Nguyá»…n Nga giữ huyện Thanh Lâm, Hoa DÆ°Æ¡ng hầu VÆ°Æ¡ng Châu giữ huyện Gia Viá»…n.
Năm nà y đại hạn.
Tháng 7, ngà y Ká»· Hợi, trá»i mÆ°a nhá» và i ngà y.
Tháng 8, hạn.
Con Hùng Lá»… [hầu] há» Mạc là KÃnh Dụng há»p đảng ở huyện An Bác, nguỵ xÆ°ng là Uy VÆ°Æ¡ng. Sau bị thua luôn, thiếu ăn, bèn mÆ°u dụ giết viên thổ quân là Phú LÆ°Æ¡ng hầu (không rõ tên) để cÆ°á»›p lấy đất Ä‘ai [65b] và dân chúng. Phu LÆ°Æ¡ng [hầu] biết, mÆ°u ấy không thà nh. Mạc KÃnh Dụng tá»± Ä‘em con em đến bức. Phú LÆ°Æ¡ng [hầu] dùng mẹo đánh lừa, sai vợ con ra đón hà ng, thú tá»™i rằng: "Äại vÆ°Æ¡ng quyá»n cao, binh thế lá»›n, những ngÆ°á»i theo hầu phục dịch lại gan dạ oai hùng. Chồng thiếp chỉ là má»™t ngÆ°á»i nhà quê, chÆ°a từng thấy việc binh thế nà y bao giá», nghe tin quân của đại vÆ°Æ¡ng tá»›i, kinh hoà ng sợ hãi, sai thiếp Ä‘i thay, xin đại vÆ°Æ¡ng đóng quân yên trại ở ngoà i cõi, hạ lệnh nghiêm cấm, chỉnh đốn binh sÄ©, cố thủ dinh trại, phòng giữ cẩn tháºn. Quân của triá»u đình có đến thì chống lại. Rồi sau đại vÆ°Æ¡ng tá»± chá»n lấy tay chân thân cáºn, chẳng qua Ä‘á»™ mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i, theo thiếp và o nhà , đến nÆ¡i thì thiếp láºp tức dẫn chồng và o lạy chà o rồi sẽ dâng ná»™p đất Ä‘ai và dân chúng".
Uy VÆ°Æ¡ng nghe nói mừng lắm, láºp tức chá»n lấy 40 ngÆ°á»i chân tay và con em thân cáºn [66a] tá»± và o trong thôn nhà Phú LÆ°Æ¡ng hầu. Phú LÆ°Æ¡ng hầu sai quân canh giữ, đóng kÃn các cá»a ải, rồi từ trong nhà ra đón tiếp, lạy quỳ trÆ°á»›c mặt mà nói: "Thần ở cõi xa xôi hẻo lánh, binh Ãt, lÆ°Æ¡ng đủ. Äại vÆ°Æ¡ng đến đây có thể tạm yên thân, nuôi quân, chứa sức, thừa thá»i đợi lúc, chiêu má»™ châu huyện, thu tháºp quân lÃnh thì có thể phục hÆ°ng sá»± nghiệp trÆ°á»›c kia. Nay thần có má»™t chá»— lÅ©ng núi, đã xa lại sâu hiểm, đại vÆ°Æ¡ng chỉ nên Ä‘em và i ngÆ°á»i thân cáºn và o chiếm giữ chá»— núi sâu ấy, thần sai ngÆ°á»i nhà cung cấp hầu hạ, còn các tÆ°á»›ng hiệu tả hữu khác Ä‘á»u hãy tạm ở nhà thôn của thần để thần cấp dưỡng rồi sẽ tÃnh việc sau nà y.
Uy VÆ°Æ¡ng nghe xong, tá»± Ä‘em 4, 5 ngÆ°á»i tay chân và o chiếm giữ chá»— lÅ©ng núi. Phú LÆ°Æ¡ng hầu láºp tức giết hết 40 con em của Uy VÆ°Æ¡ng, không cho tiết lá»™ để Uy VÆ°Æ¡ng biết. Phú LÆ°Æ¡ng hầu máºt [66b] sai ngÆ°á»i chạy báo ngay vá» Kinh sÆ°, xin quân cứu viện, bắt giải Uy VÆ°Æ¡ng. Bấy giá», Tiết chế Trịnh Tùng
sai bá»n Äô đốc Lâm quáºn công, Quảng quáºn công, Hoa DÆ°Æ¡ng hầu Ä‘em quân đến thôn nhà Phú LÆ°Æ¡ng hầu, quả nhiên bắt được Uy VÆ°Æ¡ng Ä‘em vá» Kinh sÆ°. Sau xét công, thăng thưởng Phú LÆ°Æ¡ng hầu chức tổng binh.
Tháng 9, hạn. Bấy giá», liá»n mấy tháng hạn to, lúa mạ chết khô. Vua bèn máºt đảo ở trong cung, lại hợp tế các thần ở Cầu Muống má»›i được mÆ°a.
Ngà y mồng 6, Dương Văn Cán ở huyện Yên Thế sai vợ đem 2 con ngựa và 2 con trâu vỠKinh thú tội. Vua y cho, sai vỠbảo chồng ra thú sẽ tha tội cho.
Viên giám sinh ngÆ°á»i xã Chi Nê, huyện ChÆ°Æ¡ng Äức là Nguyá»…n Thì Äam, tá»± xÆ°ng nguỵ hiệu là Binh bá»™ thượng thÆ° Lâm Tuyá»n hầu. [67a] Bấy giỠđã bắt được Ä‘Æ°a vá» giam ở Kinh, sau lại trốn thoát.
Hạ lệnh cho huyện Quảng Äức2670 mở cục là m giấy, là m loại giấy khổ to, kiểu má»›i ná»™p quan, không được bán riêng. Bấy giá», ngÆ°á»i ta hay là m giả lệnh thị, cho nên có việc cấm nà y để phòng kẻ gian. Lại hạ lệnh cho thừa ty và phủ huyện các xứ nếu thấy ngÆ°á»i của quan trên sai xuống có mang thiếp thị thì phải xét thá»±c là giấy kiểu má»›i má»›i được y lệ thừa hà nh, nếu không phải thì bắt ná»™p trị tá»™i.
Hạ lệnh cho các quan phủ, huyện, xã duyệt tuyển dân Ä‘inh trong hạt, ngÆ°á»i nà o từ 18 tuổi trở lên mà sức vóc khoẻ mạnh thì biên bổ là m lÃnh để tăng số quân. Song phép duyệt tuyển nhiá»u sá»± nhÅ©ng nhiá»…u, dân khổ không chịu nổi.
Tháng 10, hạ lệnh cho các xứ Thanh Hoa, Nghệ An, Thuáºn Hoá, Quảng Nam dá»±ng bãi duyệt tuyển, đợi [67b] duyệt tuyển Ä‘inh tráng để bổ và o ngạch binh. NhÆ°ng gặp buổi hết năm, chÆ°a là m lại thôi.
Ngà y 13, Tiết chế Trịnh Tùng dâng biểu tâu sai Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi thống lÄ©nh binh tượng cùng bá»n Thái bảo Trịnh Äồng, Thiếu bảo Trịnh Bách, Äô đốc Lê Văn Hoan, Chỉ huy sứ Trần Tá»™ Ä‘em hÆ¡n 1 vạn quân Ä‘i đánh dẹp đảng nguỵ ở Lạng SÆ¡n. Sai Binh bá»™ hữu thị lang Nguyá»…n Vỹ là m qua đốc thị. Lại sai Thái phó Trịnh Äá»— thống lÄ©nh binh tượng cùng bá»n Thạch quáºn công VÆ°Æ¡ng Trân, Thao quáºn công Trần Chấn, Tổng binh Thái Nguyên Äức Trạch hầu Lại Thế Quý Ä‘em quân đánh dẹp đảng nguỵ ở Thái Nguyên. Lại sai bá»n Thanh quáºn công Äặng KÃnh, Giao quáºn công Nguyá»…n Hữu Giai Ä‘i đánh dẹp bá»n giặc ở các huyện SÆ¡n DÆ°Æ¡ng, ÄÆ°Æ¡ng Äạo2671 . Lại sai Bạt quáºn công Phạm Doãn Sinh trấn giữ các con Ä‘Æ°á»ng hiểm yếu ở Lâm Thao2672 để giữ yên dân hạt HÆ°ng Hoá2673 .
[68a] Ngà y 17, cha con Thế quáºn công DÆ°Æ¡ng Văn Cán đến Kinh xin hà ng, được tha tá»™i.
Ngà y 23, bá»n Äặng KÃnh, Nguyá»…n Hữu Giai Ä‘em quân đến huyện ÄÆ°Æ¡ng Äạo, đánh phá giặc ở Thượng Lan2674 . Phù Cao [hầu] nguỵ bá» trại chạy và o châu Äại Man2675 . KÃnh tung quân Ä‘uổi theo, chém được tÆ°á»›ng nguỵ là bá»n Phù Vệ, Triá»u Ba, bắt được ngá»±a, ấn đồng, chiêng, cá», khà giá»›i rất nhiá»u rồi vá».
Tháng nà y, thổ quan ở Cao Bình2676 là Tổng binh đồng tri DÅ©ng quáºn công Hà Ãch Ä‘em quân đánh phá giặc ở châu Äịnh Hoá2677 , chém được Trung quốc công nguỵ (không rõ tên) và 35 thủ cấp của đồng bá»n, bắt được 30 con ngá»±a giải vá» Kinh dâng ná»™p.
Ngà y 28, hạ lệnh thắt cổ giết Mạc KÃnh Dụng ở chợ Cá»a Äông.
Tháng 11, ngà y mồng [68b] 4, thổ quan huyện ÄÆ°Æ¡ng Äạo là Vệ NghÄ©a hầu Tống Thì Chiếu Ä‘em quân đánh phá nguỵ Mạc chém được Phù Thắng hầu nguỵ (không rõ tên) và 15 thủ cấp đồ đảng, bắt được 1 con ngá»±a và rất nhiá»u khà giá»›i.
Ngà y mồng 6, Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi đến thà nh Lạng SÆ¡n, sai đô đốc Lâm quáºn công Trần Phúc Ä‘em hÆ¡n 1.000 quân đánh phá giặc ở châu Thoát Lãng2678 . Bấy giá», quân của Mạc KÃnh Cung từ Long Châu vá» Thất Tuyá»n2679 , sai Vạn quốc công nguỵ (không rõ tên) chống giữ. Trần Phúc tung quân đánh lá»›n, chém chết con của Vạn quốc công, bắt được vợ con và đồ đảng, đốt dinh trại, quân giặc tan vỡ. Bá»n Phúc thừa thắng Ä‘uổi dà i, thẳng đến dinh của KÃnh Cung. KÃnh Cung sai Phúc VÆ°Æ¡ng Ä‘em vợ con lÆ°Æ¡ng thá»±c rút trÆ°á»›c và o Long Châu2680 . Äến ná»a Ä‘Æ°á»ng, gặp quân mai phục của con trưởng Trần Phúc [69a] là NghÄ©a Tráng hầu Trần Thiết nổi dáºy đánh. Phúc VÆ°Æ¡ng và quân lÃnh tranh nhau cÆ°á»›p Ä‘Æ°á»ng chạy và o Long Châu.
Phúc VÆ°Æ¡ng ngoảnh lại bảo Trần Thiết: Có Cà n Thống VÆ°Æ¡ng2681 còn ở đằng sau; nếu ngÆ°Æ¡i định Ä‘uổi bá»n ta, Cà n Thống VÆ°Æ¡ng đến đây thì e rằng bá»n ngÆ°á»i Ä‘á»u trở thà nh quá»· dÆ°á»›i suối và ng cả.
Trần Thiết nghe thế, không dám Ä‘uổi nữa, sai các con em thu nhặt tiá»n của rồi vá».
KÃnh Cung thấy quân Trần Phúc tiến đánh, liá»n sai tÆ°á»›ng là bá»n Bà n quáºn công, Thắng quáºn công (không rõ tên) Ä‘em quân chặn háºu, chống nhau vá»›i quân Trần Phúc. KÃnh Cung tá»± Ä‘em quân nhổ trại ngầm lui vá» phÃa sau. Trần Phúc thấy tÆ°á»›ng nguỵ chống lại, tung quân ra đánh, chém được bá»n Thắng, Bà n tại tráºn, bá»n còn lại tan vỡ tháo chạy. KÃnh Cung bèn Ä‘em mấy nghìn tÆ°á»›ng sÄ© chạy và o Long Châu, lại gặp quân mai phục của Trần Thiết đón đánh ở Ä‘Æ°á»ng hiểm. KÃnh Cung [69b] tá»± đốc suất đại quân xông và o đánh. Bấy giá», Trần Thiết quân Ãt, không địch nổi, bèn vứt bá» những của cải đã lấy được, nhổ Ä‘á»™i chạy thẳng vá» Cao Bình. Quân KÃnh Cung vá»™i vã vượt sông rút Ä‘i. Sau quân Trần Phúc tiến đến, bắt được con trai thứ hai của KÃnh Cung má»›i 12 tuổi. Khi ấy, quân của KÃnh Cung đã Ä‘i xa, Trần Phúc sai thu quân vá» Lạng SÆ¡n, nghị bà n vá»›i Hữu tÆ°á»›ng thái uý Vinh quốc công trở vá» Kinh, Ä‘em con trai của KÃnh Cung dâng ná»™p.
Lấy Há»™ bá»™ thượng thÆ° Thông quáºn công Äá»— Uông là m thiếu bảo.
Tháng nà y, Thái phó Trịnh Äá»— tiến quân đánh các địa phÆ°Æ¡ng Cảm Hoá, phủ Thông Hoá2682 , trấn Thái Nguyên.
Sai Tổng binh Lại Thế Quý đánh dẹp xứ Cao Bằng. Quân đến núi Tam Lá»™ng, Thế Quý không biết liệu thế giặc. Bá»n giặc Ä‘em ngÆ°á»i Man các Ä‘á»™ng bốn mặt đánh kẹp lại, Thế Quý thua to, [70a] chạy ba ngà y ba đêm đến núi Thượng TÆ°, bị giặc bắt được má»™t con voi công, còn anh em Thế Quý bị thÆ°Æ¡ng nhiá»u chỉ chạy thoát thân. Trịnh Äá»— thấy đánh không lợi, bèn bà n Ä‘em quân vá», Triá»u đình luáºn tá»™i, tÆ°á»›c binh quyá»n của Thế Quý.
Mưa dầm.
Tháng 12, ngà y mồng 3, hạ lệnh thắt cổ giết con thứ hai của Mạc KÃnh Cung ở bên hữu Cá»a Äông.
Ngà y mồng 6, Tiết chế Trịnh Tùng sai quan hầu mệnh là bá»n Äá»— Uông chuẩn bị nghi chú, lá»… váºt đến cá»a Trấn Nam Giao đón tiếp Bắc sứ.
TrÆ°á»›c đây, sứ thần là bá»n Phùng Khắc Khoan mang váºt cống cùng ngÆ°á»i và ng thay thân mình, trầm hÆ°Æ¡ng, ngà voi đến Yên Kinh, dâng biểu xin theo lá»… cống. Vua Minh xem biểu rất mừng, lại xuống chiếu phong vua là m An Nam đô thống sứ ty đô thống sứ, quản hạt đất Ä‘ai nhân dân nÆ°á»›c Nam, và ban cho má»™t quả ấn [70b] An Nam đô thống sứ ty bằng bạc, sai bá»n Phùng Khắc Khoan mang sắc thÆ° vá» nÆ°á»›c. Khắc Khoan bèn dâng biểu rằng: Chủ của thần, há» Lê là dòng dõi của An Nam quốc vÆ°Æ¡ng, giáºn nghịch thần há» Mạc tiếm ngôi, cÆ°á»›p nÆ°á»›c, không chịu được mối thù ngà n năm, má»›i nằm gai nếm máºt, lo thu phục lại cÆ¡ nghiệp của tổ tông để nối theo dấu cÅ© của tông tổ. Há» Mạc kia vốn là bá» tôi của há» Lê nÆ°á»›c An Nam, giết vua, cÆ°á»›p nÆ°á»›c, thá»±c là tá»™i nhân của thượng quốc, mà lại ngầm xin chức Äô thống. Nay chủ của thần không có tá»™i nhÆ° há» Mạc, mà lại phải nháºn chức nhÆ° há» Mạc là nghÄ©a thế nà o, xin bệ hạ xét cho".
Vua Minh cÆ°á»i nói: "Chủ của ngÆ°á»i tuy không và nhÆ° há» Mạc, nhÆ°ng vì má»›i lấy lại được nÆ°á»›c, sợ lòng ngÆ°á»i chÆ°a yên, hãy cứ nháºn Ä‘i, sau sẽ gia phong tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng cÅ©ng chÆ°a muá»™n gì. NgÆ°Æ¡i hãy [71a] kÃnh theo, chá»› có từ chối".
Khoan liá»n bái nháºn ra vá». TrÆ°á»›c đây, Khắc Khoan qua cá»a quan và o tháng 4 năm Vạn Lịch thừ 25, đến tháng 10 tá»›i Yên Kinh bái yết vua Minh, ngà y mồng 6 tháng 12 từ biệt vua Minh vá» nÆ°á»›c, trÆ°á»›c sau cá»™ng 1 năm lẻ 4 tháng, Ä‘Æ°á»ng Ä‘i sứ má»›i thông.
Ngà y 15, Khắc Khoan vỠđến cá»a Trấn Nam Giao, quan Tả giang nhà Minh sai viên quan uá»· nhiệm VÆ°Æ¡ng Kiến Láºp Ä‘em công văn đến Kinh sÆ°. Tiết chế Trịnh Tùng sai Hữu tÆ°á»›ng Hoà ng Äình Ãi và Thái bảo Trịnh Ninh sá»a soạn nghi vệ đón tiếp sứ Minh VÆ°Æ¡ng Kiến Láºp và bá»n Khắc Khoang.
Ngà y 25, vua qua sông sang bến Bồ Äá» bái lạy chiếu thÆ° đón sứ Minh vá» ná»™i Ä‘iện. Tiết chế Trịnh Tùng cùng vá»›i các đại thần văn võ và o ná»™i Ä‘iện triá»u yết. Khi tuyên Ä‘á»c sắc thÆ° xong, thấy quả ấn ban cho nói là bằng bạc [71b] mà lại là đồng, bèn cùng vá»›i văn võ đại thần bà n gá»i thÆ° phúc đáp trách nhà Minh, do vên quan uá»· nhiệm của nhà Minh là VÆ°Æ¡ng Kiến Láºp mang vá» nÆ°á»›c đệ tâu vua Minh.
Thổ quan nhà Minh nháºn hối lá»™ của Mạc KÃnh Cung, lại đệ tâu vua Minh cho KÃnh Cung được giữ đất Thái Nguyên và Cao Bằng.
Ká»· Hợi, [Quang HÆ°ng] năm thứ 22 [1599] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 27). Tháng giêng, ngà y 28, Thiếu phó Quỳnh quáºn công Nguyá»…n Máºu Tuyên chết, thá» 82 tuổi. Máºu Tuyên là ngÆ°á»i xã Thịnh Mỹ, huyện Lôi DÆ°Æ¡ng.
Ngà y 28, Mỹ quáºn công Bùi Văn Khuê giải ná»™p quáºn Thuỵ nguỵ, sai Ä‘em giết.
Tháng 2, bấy giá» viên giám sinh ngÆ°á»i Chi Nê, huyện ChÆ°Æ¡ng Äức là Nguyá»…n Thì Thầm, nguỵ xÆ°ng là thượng thÆ° Lá»… quốc công; ngÆ°á»i là ng Man Nhuế, huyện Thanh Lâm nguỵ xÆ°ng là Thiếu bảo An quốc công; ngÆ°á»i Phúc Lá»™c nguỵ xÆ°ng là [72a] Trung quáºn công; há»p quân ở vùng Yên Lãng. Bình quáºn công Trịnh Tráng sai ngÆ°á»i Ä‘i bắt giải vá» Kinh sÆ°. Sai Ä‘em chém hết.
Lại bộ hữu thị lang Nguyễn Hoà ng Từ chết.
Äại lý tá»± khanh Trần Phúc Há»±u chết.
Ngà y 27, lấy Công bộ tả thị lang Phùng Khắc Khoan là m Lại bộ tả thị Lang, phong Mai Lĩnh hầu.
Tháng 3, quan Tả giang nhà Minh Trần Äôn Há»±u lại sai VÆ°Æ¡ng Kiến Láºp mang ngá»±a tốt, Ä‘ai ngá»c, mÅ© xung thiên sang cho Tiết chế Trịnh Tùng, xin kết tình láng giá»ng và gá»i hai tấm thiếp, trong viết 8 chữ "Quang hÆ°ng tiá»n liệt, định quốc nguyên huân" (Quang phục nông nghiệp xÆ°a, công đầu định nÆ°á»›c). Tiết chế Trịnh Tùng đối đãi rất háºu, sai ngÆ°á»i há»™ tống vá» nÆ°á»›c.
[72b] Tháng 4, ngà y mồng 7, có nhiá»u sao băng xuống ná»™i Ä‘iện hà nh tại, má»™t góc Ä‘iện KÃnh Thiên bị sáºp.
Tấn phong Äô tÆ°á»›ng tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiêm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»± Tả tÆ°á»›ng Thái uý TrÆ°á»ng quốc công Trịnh Tùng là m Äô nguyên suý tổng quốc chÃnh thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng. Sai bá»n TÆ° thiện giám Lê Văn Huệ chá»n ngà y là m lá»… sách phong.
Lá»i sách văn nhÆ° sau: VÆ°Æ¡ng giả dá»±ng ngôi ban phúc, giữ đạo công rá»™ng lá»›n, công bằng; bá» tôi giúp nÆ°á»›c láºp công, phải háºu lá»… tôn nghiêm cao quý.
Chá»n ngà y tốt hợp, ban sách vẻ vang. Suy trung dá»±c váºn kiệt tiết tuyên lá»±c công thần đô tÆ°á»›ng tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiêm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»± Tả tÆ°á»›ng Thái uý TrÆ°á»ng quốc công Trịnh Tùng, uy vá»ng lá»›n nhÆ° núi cao, bóng cả, đấng võ văn của nhà nÆ°á»›c triá»u đình. [73a] Bà y mÆ°u đặt kế yên xã tắc, công cao sáng tá» giữa trá»i; giữ tÃn giảng hoà nÆ°á»›c láng giá»ng, sách giá»i giữ êm ngà n cõi. Công đã ngất cao trong vÅ© trụ, vị phải đứng đầu khắp thần liêu. Äặc sai Thái tể VÄ©nh quốc công Hoà ng Äình Ãi Ä‘em sách và ng tấn phong là m Äô nguyên suý tổng quốc chÃnh thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng. Lại ban ngá»c tản2683 là m váºt báu lÆ°u truyá»n; lại cấp ruá»™ng nÆ°Æ¡ng để rá»™ng thêm phong ấp. Mong hãy tháºn trá»ng chức vị, luôn luôn giữ phép triá»u đình; sá»a sang đức nhân, Ä‘á»i Ä‘á»i hưởng Æ¡n vua quý. VÆ°Æ¡ng hãy kÃnh theo.
Ngà y 21, mở yến hội lớn.
Ngà y 26, bà n định luáºt lệnh.
Năm nà y, đại hạn từ tháng 3 đến tháng 6. Bấy giá», trá»i không mÆ°a, lúa má chết khô.
Ngà y 13, vua cùng Bình An VÆ°Æ¡ng đến xứ Xạ Äôi láºp Ä‘Ã n cầu đảo, sau má»›i [73b] được mÆ°a.
Ngà y 16, giá» Dáºu, nguyệt thá»±c.
Tháng 7, tÆ°á»›ng trấn thủ Thanh Hoa là Thiếu uý Lân quáºn công Hà Thá» Lá»™c chết. Sai quan khâm sai duyệt tuyển xứ ấy là bá»n Lê Văn Hoan, Lê Văn Thá»±c thay là m chức ấy. Sổ tuyển duyệt thì sai ngÆ°á»i đệ vá» Kinh dâng ná»™p.
Bấy giá» VÅ© Äức Cung ở Äại Äồng là m phản, tiếm xÆ°ng Long Bình VÆ°Æ¡ng, sai tÆ°á»›ng thủ hạ là bá»n Nhuệ quáºn công Ä‘em quân của châu Äại Man đánh các Ä‘á»™ng núi ở châu Bạch Thông, đất Thái Nguyên, bức thu thuế má» bạc. Bấy giá», Bình An VÆ°Æ¡ng sai bá»n Hải quáºn công, Quảng quáºn công, Phụng quáºn công Ä‘em quân tiến đánh, lại sai tÆ°á»›ng trấn thủ Vệ NghÄ©a hầu Tống Thì Chiếu dẫn Ä‘Æ°á»ng Ä‘i đánh phá giặc.
Tháng 8, ngà y 16, có lệnh chỉ cho trưởng quan các dinh và cai quan các cÆ¡, Ä‘á»™i rằng: [74a] Các Ä‘á»™i trưởng và thứ Ä‘á»™i trưởng ở các dinh, cÆ¡, viên nà o có hạng công thần hết lòng cố sức và bá»n nghÄ©a theo quân, lâu ngà y có công, thì hãy khai rõ há» tên, chú rõ từng mục địa chỉ, chức tÆ°á»›c, hạn đến trung tuần tháng nà y đệ ná»™p, đợi duyệt định là m bản gá»i cho nha môn phụ trách thăng bổ các chức để Ä‘á»n đáp công lao.
Ngà y 23, sao Thái Bạch phạm và o sao Thái Ất.
Ngà y 24, giá» Sá»u, vua băng.
Bấy giá», Bình An VÆ°Æ¡ng cùng vá»›i triá»u thần bà n là thái tá» không thông minh mẫn tiệp, bèn láºp con thứ là Duy Tân. Äịnh ngà y 27 tháng nà y lên ngôi ở hà nh tại. Äại xá. Äổi niên hiệu.
Xuống chiếu rằng: Trẫm nghÄ©, trá»i đất sinh ra muôn loà i là đức, tất chuyển hoá, váºn hà nh âm dÆ°Æ¡ng [74b] để tá» rõ vi dưỡng dục2684 ; Äế vÆ°Æ¡ng nắm giữ ngôi cả dùng nhân, phải giáo huấn, phúc là nh ban khắp, cho sáng ngá»i đạo lá»›n chà công. Lẽ mầu không khác, lá»i đẹp phải ban. NÆ°á»›c nhà ta, trá»i cho ngÆ°á»i theo, thần truyá»n thánh nối. Kế mÆ°u, sá»± nghiệp chÃnh đáng vẹn toà n, ká»· cÆ°Æ¡ng, mối giá»ng táºn tÆ°á»ng đầy đủ. Những gì để lại cho Ä‘á»i sau thá»±c đã sâu xa lắm! Äức Hoà ng khảo ta nối rá»™ng công lá»›n, ở ngôi 23 năm, gặp khi má»i mệt, Ä‘em việc nÆ°á»›c phó thác cho trẫm. Trẫm Ä‘Æ°Æ¡ng khi Ä‘au xót, thÆ°Æ¡ng nhá»› khôn nguôi. Song coi xã tắc là trá»ng, tạm nén tình riêng, gượng theo công luáºn, đã lên nối nghiệp lá»›n và o ngà y 27 tháng nà y năm nà y, sang năm sẽ đổi niên hiệu. Trẫm tá»± nghÄ©, Ä‘Æ°Æ¡ng khi tuổi còn trẻ thÆ¡, nối nghiệp gian nan to lá»›n, cáng đáng những lo không nổi, giúp đỡ cần phải có ngÆ°á»i. Thá»±c nhỠđức
sáng suốt khuông phủ của Chủ suý thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng [75a] và sức giúp ráºp bổ khuyết của các huân cá»±u đại thần và các quan tả hữu thân cáºn, má»›i mong có thể nối được cÆ¡ nghiệp tốt là nh, rạng tá» lá»i dạy Ä‘á»i trÆ°á»›c, trên đáp lòng trá»i, dÆ°á»›i thoả ý dân, để nối dà i phúc lá»›n của tông xã đến ức muôn năm không dứt. Nay trẫm coi nÆ°á»›c trị dân, chÃnh là lúc bốn phÆ°Æ¡ng mong được ban Æ¡n hưởng phúc. Phải nên dá»±ng đạo, dạy dân, ban Æ¡n, xuống phúc, để cùng vá»›i thiên hạ chấn chỉnh buổi đầu. Sẽ lấy sang năm là m Tháºn Äức năm thứ 1. Nay Ä‘Æ°Æ¡ng buổi đầu coi việc nÆ°á»›c, nên rá»™ng ban Æ¡n cho bốn biển, có những Ä‘iá»u mở rá»™ng ân ban, công bố trÆ°á»›c thiên hạ nhÆ°: Ban tÆ°á»›c hiệu và ruá»™ng đất cho công thần, gia phong cho các vị thần trong tá»± Ä‘iển2685 , tha những thuế còn bá» phiếu, thÆ°Æ¡ng xót chiếu cố dân xiêu tán má»›i trở vá», xét thá»±c tình những ngÆ°á»i trÆ°á»›c đã nháºn chức nguỵ để trả lại của cải khi trÆ°á»›c, cùng là các quan trong ngoà i được ban ân, thăng cấp, và các bá»n dÅ©ng sÄ©, sinh đồ, xã trưởng, quan viên tá» tôn, Ä‘á»u được [75b] ban thưởng theo thứ báºc khác nhau.
Ôi, sang sá»a buổi đầu, nghÄ©a lá»›n Xuân Thu nhất thống, nay xem hiện tượng rõ rà ng, hưởng váºn nÆ°á»›c gồm cả Ân, Hạ số năm, hợp phúc dà i lâu to lá»›n. Bá cáo xa gần, thảy Ä‘á»u nghe biết".
Ngà y 25, bá»™ Lá»… ra bảng yết thị rằng: Äại Hà nh Hoà ng Äế chầu trá»i, thần dân trong nÆ°á»›c phải chiếu theo thứ báºc để tang mà tuân hà nh. Còn Thượng phụ là báºc huân vÆ°Æ¡ng, và là trá»ng thần của xã tắc, không cùng ngang hà ng vá»›i các quan, nên để tang 100 ngà y. Các thân vÆ°Æ¡ng và các quan văn võ, từ quáºn công trở lên, mà dá»± ban chầu (nếu theo quân dinh thì không câu nệ) cùng các viên ở triá»u Ä‘Æ°á»ng (từ ngÅ© phẩm trở lên), các viên coi má»™t phÆ°Æ¡ng diện ở ngoà i nên để tang 3 năm. Quan võ từ tÆ°á»›c hầu, bá để ngÅ© phẩm trở lên (nếu theo quân dinh thì không câu nệ); Ná»™i giám ty từ lục phẩm [76a] trở xuống, văn giai từ thủ lÃnh các bá»™, các tá»±, các phủ huyện và hiệu quan trở lên (nếu theo quan dinh thì không câu nệ) để tang 1 năm. Võ giai từ lục phẩm trở xuống, văn giai từ bát cá»u phẩm có dá»± triá»u yết để tang 9 tháng. Các há»™ sÄ©, vệ sÄ©, hiệu sÄ© án lại, hoa văn để tang 5 tháng. Vợ các quan viên dá»± hà ng mệnh phụ để tang 1 năm, không dá»± hà ng mệnh phụ để tang 100 ngà y, Ä‘á»u cấm trang sức. Các ấm quan, tụng quan, được cất nhắc mà chÆ°a có chá»— bổ và các quan tạp lÆ°u để tang 5 tháng. Xá nhân, văn thuá»™c, quan viên tá» tôn, tÆ°á»›ng thần, xã trưởng, cùng thổ tù, phụ đạo và ngÆ°á»i là ng vua, dân trong Kinh kỳ Ä‘á»u để tang 100 ngà y. Dân chúng các xứ trong nÆ°á»›c để tang 27 ngà y. Cấm hết âm nhạc và mặc dùng các thứ lụa mà u, châu ngá»c, và ng bạc. Con trai con gái lấy vợ lấy chồng thì con cái nhà quan viên hoãn 100 ngà y, thứ dân 27 ngà y; Ä‘á»u bắt đầu từ ngà y nháºn được lệnh nà y.
[76b] Hôm ấy, giá» Sá»u, sao băng rất nhiá»u, dà i nhÆ° tấm lụa, khi sa xuống đất, có tiếng kêu nhÆ° sấm lá»›n.
Tháng 9, ngà y 20, sai tÆ°á»›ng sÄ© rÆ°á»›c linh cữu của Äại Hà nh Hoà ng Äế vá» sÆ¡n lăng.
Chú thÃch:
2648Mỹ ThỠ: tức Mỹ ThỠhầu, tên tước.
2649Huyện Äông Lan và Huyện Tây Lan : thuá»™c phủ Äoan Hùng, trấn SÆ¡n Tây bấy giá».
2650ÄÆ°á»ng Kiá»u : Ä‘Æ°á»ng là cây cam Ä‘Æ°á»ng. Thiệu Bá con Chu Văn VÆ°Æ¡ng, khi tuần hà nh các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Nam thÆ°á»ng ngồi nghỉ dÆ°á»›i gốc cây cam Ä‘Æ°á»ng, Ä‘á»i sau gá»i quan to, tÆ°á»›c cao là "Ä‘Æ°á»ng phong". Kiá»u là cây to, bóng cả, cÅ©ng và ngÆ°á»i là m quan to.
2651Hoà n quyển : hoà n là ngá»c hoà n khuê của tÆ°á»›c công cầm khi và o chầu vua; quyển là loại áo cổn. Hoà ng quyển và quan cao tÆ°á»›c trá»ng.
2652Tây Bình : tức Tây Bình VÆ°Æ¡ng, tÆ°á»›c của Lý Thạnh Ä‘á»i ÄÆ°á»ng. Lý Thạnh giúp ÄÆ°á»ng Äức Tong dẹp loạn Chu Thứ. Con Thạch là Lý Tổ dẹp đất Hoà i Tây, bắt Ngô Nguyên Tế.
2653Phần DÆ°Æ¡ng : tức Phần DÆ°Æ¡ng quáºn vÆ°Æ¡ng, tÆ°á»›c hiệu của Quách Tá» Nghi. Tá» Nghi dẹp loạn An Lá»™c SÆ¡n và Sá» TÆ° Minh, xây dá»±ng lại quốc gia cho ÄÆ°á»ng Huyá»n Tông.
2654Huyện Hữu Lũng : nay thuộc tỉnh Hà Bắc.
2655Núi Yên Tá» : ở huyện Äông Triá»u, tỉnh Quảng Ninh.
2656Châu Vạn Ninh : sau là phủ Hải Ninh, nay thuộc tỉnh Quảng Ninh.
2657Long Châu : thuộc tỉnh Quảng Tây của Trung Quốc.
2658Huyện Tiên Minh : sau là huyện Tiên Lãng, nay thuộc thà nh phố Hải Phòng.
2659Huyện Tam Dương : nay thuộc tỉnh Vĩnh Phúc.
2660 Nguyên văn mất hai chữ "phò mã".
2661Tiá»n đại táºp : tiá»n chi dùng cho kỳ há»™i quân lá»›n.
2662Châu Cảm Hoá : tương đương với các huyện Ngân Sơn và Na Rì tỉnh Bắc Cạn ngà y nay.
2663Kim Äá»™ng : tên huyện, thuá»™c tỉnh HÆ°ng Yên.
2664Tây Chân : tên huyện, sau là huyện Nam Chân, nay là huyện Nam Ninh, tỉnh Hà Nam.
2665Cá»a Trấn Nam Giao : Nguyên văn "Trấn Nam Giao quan" tức Trấn Nam quan, nay là Hữu Nghị quan.
2666Tá»™c mục : ngÆ°á»i đầu mục của há». Ở đây là há» vua.
2667 Dịch theo nguyên văn. Bản dịch cÅ© ghi là "Phúc Äức năm thứ 1".
2668 Nguyên văn "Tứ chÃnh" tức 4 trấn SÆ¡n Nam, Kinh Bắc, Hải DÆ°Æ¡ng, SÆ¡n Tây. NgÆ°á»i tứ chiếng là ngÆ°á»i 4 trấn nà y trú ngụ ở kinh thà nh Thăng Long.
2669Hùng Lá»… công là tÆ°á»›c hiệu của Mạc KÃnh Chỉ.
2670Huyện Quảng Äức : bấy giá» là huyện phụ quách của thà nh Thăng Long, sau là huyện VÄ©nh Thuáºn, nay thuá»™c Hà Ná»™i.
2671Huyện ÄÆ°Æ¡ng Äạo : có lẽ là phần đông bắc huyện SÆ¡n DÆ°Æ¡ng, tỉnh Hà Tuyên ngà y nay.
2672Phủ Lâm Thao : bấy giá» thuá»™c Trấn SÆ¡n Tây, gồm các huyện SÆ¡n Vi (sau là Lâm Thao), Thanh Ba, Hoa Khê (sau là Cẩm Khê), Hạ Hoa (sau là Hạ Hoà ), Tam Nông, Ä‘á»u thuá»™c tỉnh VÄ©nh Phú ngà y nay.
2673Hưng Hoá : bấy giỠlà một trấn tương đương với tỉnh Hoà ng Liên Sơn ngà y nay.
2674Thượng Lan : có lẽ nằm ở huyện Äoan Hùng ngà y nay.
2675Châu Äại Man : nay là huyện Chiêm Hoá, tỉnh Tuyên Quang.
2676Cao Bình : nay là tỉnh Cao Bằng.
2677Châu Äịnh Hoá : nay là huyện Äịnh Hoá, tỉnh Thái Nguyên.
2678Châu Thoát Lãng : nay là huyện Thoát Lãng, tỉnh Lạng SÆ¡n, ở phÃa nam huyện Trà ng Äịnh.
2679Thất Tuyá»n : tên châu, nay là huyện Thất Khê, tỉnh Lạng SÆ¡n.
2680Long Châu : thuộc tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc.
2681Cà n Thống VÆ°Æ¡ng : tức Mạc KÃnh Cung.
2682Phủ Thông Hoá : gồm huyện Cảm Hoá, châu Bạch Thông nay Ä‘á»u thuá»™c tỉnh Bắc Cạn.
2683Ngá»c tản : má»™t loại thìa bằng ngá»c dùng trong xe tế lá»….
2684 Nguyên văn là "... dÄ© thần tÃnh dục chi cÆ¡". Bản dịch cÅ© dịch là "... để cÆ¡ phát dục thiêng liêng". Chúng tôi cho là chữ "thần" ở câu nà y vốn là chữ "hiển" bị khắc nhầm. "DÄ© hiển tÃnh dục chi cÆ¡..." là để đối vá»›i "dÄ© thị đại công chi đạo" ở dÆ°á»›i.
2685Tá»± Ä‘iển : sổ ghi các vị thần được nhà nÆ°á»›c chÃnh thức công nháºn và cho thá» cúng. Các vị thần không nằm trong tá»± Ä‘iển của dâm thần.
|
20-09-2008, 06:21 PM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q2
Vua Lê chúa Trịnh (1600 - 1662)
[1a]
K ỷ N h à L ê
KÃnh Tông Huệ Hoà ng Äế
Tên húy là Duy Tân, con thứ của Thế Tông, ở ngôi 20 năm, thỠ32 tuổi, băng táng ở lăng Hoa Loan.
Vua tướng mạo hùng vĩ, nối ngôi giữ nghiệp mà trong nước bình yên. Nhưng lại riêng nghe mưu gian, đến nỗi có việc chẳng là nh, thực rất đáng thương.
Canh Tý, Tháºn Äức năm thứ 1 [1600], (Từ tháng 11 trở vá» sau là Hoằng Äịnh năm thứ 1; Minh Vạn Lịch năm thứ 28). Mùa hạ, tháng 5, nÆ°á»›c to.
Bấy giá», Thái uý Äoan quốc công Nguyá»…n Hoà ng ngầm sai bá»n Kế quáºn công Phan Ngạn, Tráng quáºn công Ngô Äình Nga, Mỹ quáºn công Bùi Văn Khuê mÆ°u phản.
Bình An VÆ°Æ¡ng cùng các quan Ä‘Æ°Æ¡ng bà n việc đánh dẹp, Hoà ng muốn kế của mình trôi chảy, giả vá» xin Ä‘em quân Ä‘uổi đánh, rồi đốt hết doanh trại, trốn vá» Thuáºn Hoá2686 . Bấy giá» trong nÆ°á»›c loạn lạc, lòng ngÆ°á»i dao Ä‘á»™ng, VÆ°Æ¡ng bèn há»™ vệ [1b] hoà ng thượng trở vá» [Tây Äô] để lo giữ đất căn bản.
Khi ấy, bá»n Phan Ngạn, Ngô Äình Nga, Bùi Văn Khuê Ä‘em quân phụ trợ theo há» Mạc, chiêu an các thà nh thị. Rồi Ngạn ngá» Văn Khuê có mÆ°u khác, liá»n sai ngÆ°á»i bắn chết Văn Khuê ở giữa sông. Ngạn tá»± xÆ°ng là Tiết chế Sinh quốc công, Äình Nga tá»± xÆ°ng là Thái bảo Hoa quáºn công, em Ngạn (không rõ tên) tá»± xÆ°ng là Tiá»n bá»™ dinh Quỳnh quáºn công, dùng niên hiệu Cà n Thống2687 của há» Mạc trong các bản yết thị hoặc lệnh cấm.
Vợ Văn Khuê là Nguyá»…n Thị Niên muốn báo thù cho chồng, khóc bảo quân lÃnh của chồng rằng: "NgÆ°á»i nà o dốc sức Ä‘á»n Æ¡n, giết được Ngạn sẽ có trá»ng thưởng". Ngạn nghe thế giáºn lắm.
Tháng 6, ngà y mồng 1, Ngạn đem quân đến Hoà ng Giang đánh nhau. Quân của vợ Văn Khuê bắn chết Ngạn ở giữa sông.
Bình An VÆ°Æ¡ng sai Thiêm đô ngá»± sá» Gia Lá»™c tá» Lê NghÄ©a Trạch Ä‘em thÆ° cho thái uý Äoan quốc công Nguyá»…n Hoà ng ở Quảng Nam.
[2a] ThÆ° viết: "Báºc đại thần, nghÄ©a phải cùng vui, cùng buồn vá»›i nÆ°á»›c. Cáºu đối vá»›i nÆ°á»›c mà nói, thì là bá» tôi huân cá»±u Ä‘á»i Ä‘á»i, đối vá»›i nhà mà nói, thì là tình nghÄ©a chà thân. Má»›i rồi, há» Mạc tiếm nghịch, váºn nÆ°á»›c gian truân, tiên tổ là Thái tể HÆ°ng Quốc Chiêu Huân TÄ©nh công (HÆ°ng Quốc công Nguyá»…n Kim là ông ngoại của Bình An VÆ¡ng, cho nên cÅ©ng gá»i là tiên tổ) đầu tiên khởi xÆ°á»›ng đại nghÄ©a, giúp Trang Tông Hoà ng Äế trong lúc gian nan, sá»a lại danh pháºn. Tiên tổ mất Ä‘i, tiên khảo là Minh Khang Thái VÆ°Æ¡ng2688 giữ trá»ng trách của nÆ°á»›c, thấy cáºu là ngÆ°á»i ruá»™t thịt, trao cho hai xứ Thuáºn, Quảng. Cáºu từ khi
nháºn được mệnh lệnh, vá»— yên dân địa phÆ°Æ¡ng, thá»±c là có công. Tiên khảo chầu trá»i, cháu giữ binh quyá»n, vẫn để cáºu giữ chức cÅ©. Nhiá»u lần gá»i thÆ° giục cáºu dốc thu tiá»n thuế, váºn tải lÆ°Æ¡ng thá»±c để giúp việc chi dùng của nhà nÆ°á»›c, cáºu thÆ°á»ng lấy cá»› Ä‘Æ°á»ng biển gian nan hiểm trở để từ chối. Äến khi Kinh thà nh đã lấy lại, thiên hạ đã yên [2b] cáºu má»›i ung dung theo vá». Triá»u đình Æ°u đãi, cho coi má»™t phủ Hà Trung và bảy huyện miá»n trên trấn SÆ¡n Nam, trao cho chức Hữu tÆ°á»›ng, có ý mong cáºu và tả tÆ°á»›ng Vinh quốc công Hoà ng Äình Ãi giúp ráºp hai bên tả hữu để hoà n thà nh sá»± nghiệp trung hÆ°ng2689 , để vá»— yên dân chúng nÆ°á»›c Nam. Má»›i rồi, bá»n nghịch thần Phan Ngạn, Bùi Văn Khuê, Ngô Äình Nga manh tâm phản bá»™i, nổi quân là m loạn, cháu Ä‘Æ°Æ¡ng cùng vá»›i cáºu trù tÃnh việc binh, truy quét đảng nghịch, chẳng ngá» cáºu không đợi mệnh, tá»± tiện bá» vá», là m dao Ä‘á»™ng lòng dân địa phÆ°Æ¡ng. Không biết đó là bản ý của cáºu, hay là nghe lầm gian kế của bá»n phản nghịch. Nay Bùi Văn Khuê, Phan Ngạn đánh lá»™n lẫn nhau, và đá»u đã bị giết cả. Thế má»›i biết đạo trá»i sáng rõ; tai hoạ không kịp trở gót, chắc cáºu cÅ©ng biết cả rồi. Việc đã nhÆ° thế, nếu cáºu quả biết tỉnh ngá»™ ra, hối lại lá»—i trÆ°á»›c, nghÄ© đến công nghiệp của tiên tổ, [3a] nên sai ngÆ°á»i mang thÆ° đến hà nh tại lạy trình, rồi đốc ná»™p tiá»n thuế để cung việc chi dùng của nhà nÆ°á»›c thì lấy công trừ lá»—i, triá»u đình đã có pháp Ä‘iển, mà công lao ngà y trÆ°á»›c của cáºu lại được toà n vẹn, huân danh sá»± nghiệp bao Ä‘á»i, bá»n lâu mãi mãi. Nếu không thế, thì lấy thuáºn đánh nghịch, triá»u đình hùng binh đã có cá»› rồi, danh tiết của cáºu sẽ ra là m sao? Cáºu trong việc quân thÆ°á»ng vẫn lÆ°u ý đến kinh sá», xin hãy nghÄ© kỹ, Ä‘Æ°á»ng để hối háºn vá» sau".
NghÄ©a Trạch và o trong cõi, do biết Hoà ng vốn là ngÆ°á»i Ä‘a mÆ°u, liá»n bá» chiếu thÆ° và o ống, giấu ở bụi ráºm ngoà i đồng rồi sai xá nhân chuyển báo. Hoà ng nghe tin NghÄ©a Trạch tá»›i, láºp mÆ°u cÆ°á»›p chiếu thÆ°, là m nhục sứ gả. Äêm sai dÅ©ng sÄ© đến chá»— trá» cÆ°á»›p hết hòm xiểng Ä‘em vá», thấy không có chiếu thÆ°, lại sai tá»›i đốt hết cả quán trá». Hoà ng [3b] cho là giấy tá» Ä‘á»u bị cháy hết trong đám lá»a rồi. Hôm sau, Hoà ng thân dẫn tÆ°á»›ng tá chỉnh đốn voi ngá»±a, nghi vệ ra đón, trông thấy NghÄ©a Trạch hai tay bÆ°ng thÆ° Ä‘i đến, lấy là m kinh ngạc, bảo vá»›i tÆ°á»›ng tá rằng: "Trá»i sinh chủ tÆ°á»›ng, triá»u đình có ngÆ°á»i giá»i". Từ đấy, không có ý ngấp nghé gì nữa.
NgÆ°á»i địa phÆ°Æ¡ng miá»n đông là nguỵ Uy VÅ© hầu (không rõ tên) thống xuất 300 binh thuyá»n đạo đó, tá»± xÆ°ng là Hải DÆ°Æ¡ng đại tÆ°á»›ng. NgÆ°á»i há» Mạc là nguỵ Kỳ Huệ VÆ°Æ¡ng chiêu má»™ quân ở SÆ¡n Nam, tá»± xÆ°ng là Nam thổ tiết chế.
Bấy giá», mẹ Mạc Máºu Hợp nguỵ xÆ°ng là Quốc mẫu, lên thay ngôi báu. NgÆ°á»i tông thất há» Mạc và dÆ° đảng khi trÆ°á»›c tránh và o rừng núi, đến đây cùng vá»›i con trưởng của Máºu Hợp (không rõ tên) Ä‘á»u đến kÃnh lạy chà o. Mẹ Máºu Hợp sai ngÆ°á»i Ä‘i đón KÃnh Cung, tá»± ban ân thưởng, trên từ quan viên, dÆ°á»›i đến thứ dân, không kể [4a] công lao má»›i hay cÅ©, Ä‘á»u phong là m các chức đô chỉ huy sứ, đồng trị, thiêm sá»±, tả hữu hiệu Ä‘iểm.
Mùa thu, tháng 7, KÃnh Cung khởi hà nh từ cá»a quan, đến Thị Cầu, huyện VÅ© Ninh, bá»n Ngô Äình Nga Ä‘á»u Ä‘em quân huyện mình ra đón. KÃnh Cung Ä‘á»u cho giữ chức cÅ©. Thế rồi, quan viên tÆ°á»›ng sÄ© trong nÆ°á»›c cùng rÆ°á»›c KÃnh Cung tá»›i Kinh sÆ°.
Bấy giá», vua ở Thanh Hoa, lÆ°u Trấn quáºn công Trịnh Lân ở lại há»™ giá, sai Thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng Ä‘em quân ra đóng ở xứ Bái ÄÃnh. Quân Vân nguỵ (không rõ tên) đến hà ng, hạ lệnh tha tá»™i cho.
Tháng 8, tiến quân ra phủ TrÆ°á»ng Yên. Bắt được mẹ Máºu Hợp ở thà nh Trung Äô2690 . Thuyá»n ra cá»a sông Hát, tiến thẳng đến Kinh. Quân Mạc thua to, chết Ä‘uối nhiá»u không kể xiết. Từ đấy thu phục hết Kinh thà nh.
Và i ngà y sau, em Phan Ngạn là quáºn Quỳnh ra thú, cÅ©ng tha tá»™i cho. [4b] Bấy giá», tÆ°á»›ng Tây đạo nguỵ là quáºn Nhai (không rõ tên), quáºn Cao (không rõ tên) đóng quân ở mạn Nháºt Chiêu. Ban đêm, đại quân bà máºt tiến đến dinh Nháºt Chiêu. Quáºn Nhai sợ chạy. Thu được 40 chiếc thuyá»n và 7 con voi, Ä‘em dâng ở cá»a dinh. VÆ°Æ¡ng mừng lắm.
Tháng 9, bắt được Ngô Äình Nga ở sông Thiên Äức2691 dâng ná»™p ở cá»a dinh, sai Ä‘em chém. Uy VÅ© hầu và Nam DÆ°Æ¡ng hầu nguỵ (Ä‘á»u không rõ tên) Ä‘em 200 chiếc thuyá»n đến xứ Ông Mạc2692 , huyện Thanh Trì giao chiến vá»›i quan quân, thua to; Uy VÅ© hầu chạy ra chiếm giữ cá»a biển.
Ngăn cấm việc mua bán muối.
Mùa đông, tháng 10, Bình An VÆ°Æ¡ng sai Hải quáºn công Nguyá»…n Äình Luân Ä‘em quân Ä‘i đánh phÆ°Æ¡ng Nam. Thuyá»n đến cá»a sông Hoà ng Giang2693 , giao chiến vá»›i Nam DÆ°Æ¡ng hầu, bị thua chạy, bá» lại hÆ¡n 40 chiếc thuyá»n, thu quân trở vá» Kinh sÆ°. VÆ°Æ¡ng nổi giáºn, liá»n bãi chức của Luân.
[5a] Tháng 11, đại xá, đổi niên hiệu, lấy năm ấy là m Hoằng Äịnh năm thứ 1.
Bắc cầu phao qua sông Cái ở bến Ông Mạc.
Tháng 12, giết Vạn quáºn công (không rõ tên) ở Thảo Tân.
Mạc KÃnh Cung chạy đến huyện Kim Thà nh, sai quáºn Nam (không rõ tên)2694 giữ huyện Nam Xang, láºp doanh trại thuá»· bá»™, ngà y đêm tuần hà nh phòng giữ. Quáºn Nam giết Uy VÅ© hầu để cÆ°á»›p lÆ°Æ¡ng thá»±c. Các tÆ°á»›ng ở SÆ¡n Tây là bá»n quáºn Nhai, quáºn Cao lánh vỠở Äại Äồng, bị viên thổ quan ở đó ngầm đánh thuốc Ä‘á»™c giết chết.
Tân Sá»u, [Hoằng Äịnh] năm thứ 2 [1601] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 29). Mùa xuân, tháng giêng, đại quân của Bình An VÆ°Æ¡ng tiến phát, giao chiến vá»›i đảng giặc là Nam DÆ°Æ¡ng [hầu]2695 . Tiá»n phong của quan quân là Chấn quáºn công (không rõ tên) chết tại tráºn. Vừa khi quáºn Nam và quáºn Nga của giặc Ä‘á»u chết, quan quân đại thắng, thu được thuyá»n bè, phụ [5b] nữ, trâu bò súc váºt và tiá»n của kể hà ng nghìn Ä‘em vá» Kinh.
Bêu hai thủ cấp của quáºn Nam và quáºn Nga ở TrÆ°á»ng Yên để thị uy. Sau lại bắt được em của quáºn Nam là quáºn Tà o và quáºn Vị Ä‘em ná»™p ở cá»a quân, Ä‘á»u chém cả. Hạ lệnh chiêu an, dân chúng vui vẻ thuáºn phục.
Tháng 3, Bình An VÆ°Æ¡ng sai quân Ä‘i dẹp miá»n Hải DÆ°Æ¡ng. Mạc KÃnh Cung nghe tin, bá» cả binh mã mà chạy. Äại quân đến nÆ¡i, đốt hết doanh trại rồi vá».
Mùa hạ, tháng 4, bắt được quáºn DÅ©ng nguỵ Ä‘em giết. (Quáºn DÅ©ng ngÆ°á»i huyện Thanh Trì).
Trá»i mÆ°a đá.
Tháng 5, sá»a đắp đê Ä‘Æ°á»ng từ huyện ChÆ°Æ¡ng Äức đến huyện Mỹ LÆ°Æ¡ng để đón rÆ°á»›c xa giá.
Mùa thu, tháng 8, vua từ Thanh Hoa tiến vá» Kinh sÆ°, ngá»± lên chÃnh Ä‘iện. Có Ä‘iá»m rồng và ng.
[6a] Mùa đông, tháng 11, bắt đầu mở [lại] khoa thi HÆ°Æ¡ng chá»n há»c trò.
Tháng 12, sai Äăng quáºn công Nguyá»…n Khai Ä‘em quân Ä‘i dẹp các vùng SÆ¡n Nam, Kinh Bắc. Äến tháng 2 năm sau trở vá» Kinh.
Nhâm Dần, [Hoằng Äịnh] năm thứ 3 [1602] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 30). Mùa xuân, tháng 2, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Äăng 10 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äình, vua ngá»± Ä‘iện KÃnh Thiên, thân hà nh ra đầu Ä‘á» văn sách. Cho bá»n Nguyá»…n Äăng 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Cung 8 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 2 nhuáºn, viên thổ tÆ°á»›ng Äại Äồng là Thuần quáºn công (không rõ tên) vá» hà ng.
Tháng 3, trá»i mÆ°a đá.
Mùa hạ, tháng 4, bắt được Huệ Vũ Vương nguỵ đóng cũi giải vỠKinh sư đem chém.
Tháng nà y, ngà y 15, có nguyệt thực2696 .
Mùa thu, tháng 8, Bình An Vương duyệt quân ở Thảo Tân.
Quý Mão, [Hoằng Äịnh] năm thứ 4 [1603], (Minh Vạn Lịch năm thứ 31). Mùa xuân, tháng 3, trong mặt trăng có 3 Ä‘iểm Ä‘en.
[6b] Mùa hạ, tháng 4, ngà y mồng 1, có nháºt thá»±c.
Có ngÆ°á»i huyện Thanh Miện Ä‘ang đêm và o trong Ä‘iện ngồi lên ngai rồng, sai Ä‘em chém.
Bấy giá», Bình An VÆ°Æ¡ng ngá» Äăng quáºn công Nguyá»…n Khai có bụng khác, sai ná»™i giám Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm cùm trói lại, tra xét không có tang chứng, sau má»™t năm thì tha.
Giáp Thìn, [Hoằng Äịnh] năm thứ 5 [1604] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 32). Mùa xuân, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Äặng Duy Minh 7 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äiện, cho bá»n Nguyá»…n Thế Tiêu 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Äặng Duy Minh 5 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
BÃnh Ngá», [Hoằng Äịnh] năm thứ 7 [1605] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 34). Sai chánh sứ Lê Báºt Tứ, phó sứ Nguyá»…n Dụng và Nguyá»…n Khắc Khoan sang nhà Minh dâng lá»… tạ Æ¡n. Lại sai hai sứ bá»™ gồm bá»n chánh sứ Ngô Trà Hoà và Nguyá»…n Thá»±c [7a], các phó sứ Phạm Hồng Nho, Nguyá»…n Danh Thế, Nguyá»…n Úc, Nguyá»…n Duy Thì sang tuế cống nhà Minh.
Äinh Mùi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 8 [1607] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 35). Mùa xuân, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Ngô Nhân Triệt 5 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äiện, cho LÆ°u Äình Chất Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Ngô Nhân Triệt Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Máºu Thân, [Hoằng Äịnh] năm thứ 9 [1608] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 36). Mùa xuân, tháng 2, ngà y mồng 3, mặt trá»i có hai lá»›p quầng.
Năm ấy, trong nÆ°á»›c bị đói. Mùa thu, mùa đông thóc gạo quá đắt, nhiá»u ngÆ°á»i chết đói.
Canh Tuất, [Hoằng Äịnh] năm thứ 11 [1610], (Minh Vạn Lịch năm thứ 38). Mùa xuân, thi Há»™i các nhân sÄ© trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Tiến Dụng 7 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äình, cho Nguyá»…n Văn Khuê Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n [7b] Tiến Dụng 6 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Mùa đông, tháng 10, Há»™ bá»™ tả thị lang Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ khai vá»›i Bình An VÆ°Æ¡ng vá» việc thứ nhất là láºp thế tá», dá»± trao binh quyá»n để cố kết lòng ngÆ°á»i; việc thứ hai là xá» trà bá»n phiên trấn mạnh để thống nhất chế Ä‘á»™: "Báºc vÆ°Æ¡ng giả coi cả nÆ°á»›c là má»™t nhà , bên giÆ°á»ng nằm, lẽ nà o để cho kẻ khác nằm ngáy? Nay các xứ Thái Nguyên, Lạng SÆ¡n, Quảng Nam, Thuáºn Hoá vốn là bá» cõi của Tiên vÆ°Æ¡ng, thế mà lâu năm chứa tệ, để mặc cho há» ngoan ngạnh. Nếu không xá» trÃ, sợ thà nh mối lo sau nà y. Nay thánh thượng gắng chà anh hùng, trăm tráºn trăm thắng mà lấy được cả thiên hạ. TÆ°á»›ng tá đông nhÆ° mây vần, quân sÄ© dÅ©ng mãnh, kỹ thuáºt tinh nhuệ. Ngá»±a uống thì nÆ°á»›c sông cạn, mà i dao thì đá núi lở, thuyá»n chiến nghìn chiếc, voi khoẻ hà ng trăm. [8a] Quân tinh nhuệ trong nÆ°á»›c Ä‘á»u há»p cả ở Kinh sÆ° mà nuông giặc không đánh, thế là nuôi hổ để mối lo vá» sau váºy. Ngà y xÆ°a, ÄÆ°á»ng Hiến Tông nghe lá»i bà n của Hoà ng ThÆ°á»ng, lấy pháp Ä‘á»™ mà kiá»m chế phiên trấn, rồi là m nên công nghiệp trung hÆ°ng. Từ Ä‘á»i ÄÆ°á»ng đến nay há lại không còn những lá»i trung thà nh nà o để trình lên nữa hay sao? KÃnh xin quyết Ä‘oán thi hà nh. CÆ¡ nghiệp ức vạn năm vô cùng của nÆ°á»›c nhà là do ở đấy".
Tân Hợi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 12 [1611] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 39). Mùa đông, tháng 10, ngà y 16, núi Tản Viên bị lở đến hÆ¡n 12 trượng. Ngà y 18, ở huyện Yên Việt2696 , trá»i mÆ°a máu suốt má»™t ngà y má»™t đêm.
Nhâm Tý, [Hoằng Äịnh] năm thứ 13 [1612] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 40). Mùa thu, tháng 8, Ngá»± sá» Ä‘Ã i thiêm đô ngá»± sá» PhÆ°Æ¡ng Tuyá»n bá Nguyá»…n Duy Thì cùng giám sát ngá»± sá» 13 đạo là bá»n Phạm Trân khải lên Bình An VÆ°Æ¡ng rằng:
"Dân là gốc của nÆ°á»›c, đạo trị nÆ°á»›c chỉ là yên dân mà [8b] thôi. Lại nghÄ© rằng trá»i vá»›i dân cùng má»™t lẽ, lòng dân vui thÃch tức là được ý trá»i rồi. Cho nên ngÆ°á»i giá»i trị nÆ°á»›c, yêu dân nhÆ° cha mẹ yêu con, thấy hỠđói rét thì thÆ°Æ¡ng, thấy há» lao khổ thì xót, cấm hà khắc bạo ngược, ngăn thuế khoá bừa bãi, để cho dân được thoả sống mà không còn tiếng sầu háºn oán than. Thế má»›i là biết đạo trị nÆ°á»›c, biết cách sai dân. Nay thánh thượng để ý tá»›i dân, thi hà nh má»™t chÃnh sách cốt để nuôi dân, ban ra má»™t mệnh lệnh, cÅ©ng nghiêm răn nhiá»…u dân. Lòng yêu dân đó, thá»±c là lượng cả của trá»i đất, cha mẹ váºy. NhÆ°ng kẻ thừa hà nh thì chÆ°a biết thể theo đức ý của bá» trên, chỉ chăm là m Ä‘iá»u hà khắc bạo ngược, Ä‘ua nhau xa xỉ, coi má»™t huyện thì là m khổ dân má»™t huyện, coi má»™t xã thì là m khổ dân má»™t xã, má»i việc nhiá»…u dân, không Ä‘iá»u gì không là m, [9a] khiến dân trong nÆ°á»›c, con trai thì không có áo, con gái thì không có váy, tiệc hát xÆ°á»›ng không còn, lá»… cÆ°á»›i xin không đủ, sống nuôi chết Ä‘Æ°a không trông cáºy và o đâu, ăn uống chi dùng hà ng ngà y má»i bá» Ä‘á»u thiếu, dân má»n nghèo hèn cho đến sâu bá» cá» cây Ä‘á»u không sống nổi. Vì thế, cảm Ä‘á»™ng đến đất trá»i, khiến cho lòng trá»i ở trên không thuáºn, tai hoạ lÅ© lụt trà n ngáºp quá mức thÆ°á»ng, chắc là có quan hệ vá»›i chÃnh sá»± hiện nay, há chẳng nên sợ hãi, tu tỉnh, nghÄ© đến tá»™i lá»—i gây nên thế sao? Nếu biết thi hà nh chÃnh sách bảo vệ dân thì dÆ°á»›i thuáºn lòng ngÆ°á»i, trên hợp ý trá»i, và chuyển tai hoạ thà nh Ä‘iá»m là nh, lúa được mùa luôn, ngÆ°á»i ngÆ°á»i no đủ, trong nÆ°á»›c thái bình, cÆ¡ nghiệp ức muôn năm của nÆ°á»›c nhà từ nay cÅ©ng do đó mà bá»n vững lâu dà i váºy".
Mùa đông, tháng 10, thái phó Thanh quáºn công Trịnh Tráng bắt được Tiêu quốc [công] nguỵ ở núi Thiên Kiện [9b] (Tiêu quốc [công] ngÆ°á»i xã Bất Äoạt, huyện Kim Bảng).
Quý Sá»u, [Hoằng Äịnh] năm thứ 14 [1613] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 41). Mùa xuân, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Bùi Tất Thắng 7 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äình, cho bá»n Nguyá»…n Tuấn 7 ngÆ°á»i Ä‘á»u Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Mùa hạ, tháng 4, sai hai Ä‘oà n sứ bá»™ gồm chánh sứ LÆ°u Äình Chất và Nguyá»…n Äăng, cùng phó sứ Nguyá»…n Äức Trạch, Hoà ng Kỳ, Nguyá»…n ChÃnh, Nguyá»…n SÆ° Khanh sang tuế cống nhà Minh.
Tháng 5, ngà y rằm, có nguyệt thực.
Tháng 8, sai thái phó Thanh quáºn công Trịnh Tráng Ä‘i dẹp các xứ Yên Quảng để mở rá»™ng bá» cõi. Äi đến đâu, nhân dân quy phụ đến đấy. [Trịnh Tráng] để lại thuá»™c tÆ°á»›ng trấn giữ rồi vá».
[10a] Mùa đông, tháng 11, sai triá»u thần chia nhau Ä‘i các xứ xét há»i ná»—i Ä‘au khổ của dân gian. NgÆ°á»i phiêu giạt thì tha tạp dịch ba năm để vá» yên cÆ° phục nghiệp.
Giáp Dần, [Hoằng Äịnh] năm thứ 15 [1514], (Minh Vạn Lịch năm thứ 42). Mùa hạ, tháng 6, sắc phong các vÆ°Æ¡ng tôn là Trịnh Trượng là m Liêm quáºn công, Trịnh Tạc là m Vinh quáºn công, Trịnh Äồ là m HÆ°Æ¡ng quáºn công, Trịnh Bảng là m Há»™i quáºn công, Trịnh Trân là Phổ quáºn công, Trịnh Liêm là m Lãng quáºn công, Trịnh Thức là m Luân quáºn công, Trịnh Lệ là m Hoà quáºn công.
Mùa thu, tháng 9, phong vÆ°Æ¡ng tá» là Trịnh Lệ là m Quỳnh quáºn công. Lấy Hình khoa đô cấp sá»± trung Nguyá»…n Hữu Tác là m tham chÃnh Hải DÆ°Æ¡ng.
Mùa đông, tháng 11, có tiếng sấm.
[10b] Ất Mão, [Hoằng Äịnh] năm thứ 16 [1615] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 43).
Mùa xuân, tháng 2, quan triá»u Ä‘Æ°á»ng là bá»n Nguyá»…n Lá»… dâng khải trình bà y thói tệ Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i gồm 8 Ä‘iá»u. Bình An VÆ°Æ¡ng khen nháºn, đặc cách ban thưởng rất háºu.
Tháng 3, ngà y mồng 1, có nháºt thá»±c.
Ngà y 28, giỠThân, nước đầm các xã Hoằng Liệt, Thịnh Liệt bỗng dưng khô cạn, sau 5 khắc lại đầy như cũ.
Mùa thu, tháng 8 nhuáºn, sai bá»n Thái uý ThÆ° quáºn công Nguyá»…n Cảnh Kiên cùng vá»›i bá»n Hình bá»™ thượng thÆ° kiêm Äông các há»c sÄ© Mỹ Khê hầu Nguyá»…n Lá»… đón tiếp sứ thần trở vá».
BÃnh Thìn, [Hoằng Äịnh] năm thứ 17 [1616] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 44). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y 26, có nguyệt thá»±c.
Tháng ấy, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n VÅ© Miá»…n 4 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äình, cho bá»n Lê Trà Dụng Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 2, lấy Lại bá»™ hữu [11a] thị lang Xuân DÆ°Æ¡ng bá Nguyá»…n Danh Thế là m Há»™ bá»™ tả thị lang; Công bá»™ hữu thị lang Lá»… Xuyên bá Nguyá»…n Khắc Khoan là m Hình bá»™ tả thị lang; Ngá»± sá» Ä‘Ã i thiêm đô ngá»± sá» PhÆ°Æ¡ng Tuyá»n bá Nguyá»…n Duy Thì là m phó đô ngá»± sá». Lại bà n công Ä‘i sứ, thăng tá»± khanh Nhân LÄ©nh bá LÆ°u Äình Chất là m Lại bá»™ hữu thị lang; Phúc Nham bá Nguyá»…n Äăng là m Há»™ bá»™ hữu thị lang, Ä‘á»u gia tÆ°á»›c hầu; Tham chÃnh ÄÆ°á»ng Xuyên tá» Nguyá»…n ChÃnh là m Thái bá»™c tá»± khanh, tÆ°á»›c bá.
Tháng 3, ngà y 27, thăng Thá»± vệ sá»± Äông DÆ°Æ¡ng hầu Nguyá»…n Văn Tá»™ là m Miện quáºn công, Hoa DÆ°Æ¡ng hầu VÆ°Æ¡ng Châu là m Phó quáºn công.
Mùa thu, tháng 9, bá»n Há»™ bá»™ tả thị lang Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ và Lại bá»™ hữu thị [11b] lang Nhân LÄ©nh hầu LÆ°u Äình Chất dâng khải lên Bình An VÆ°Æ¡ng rằng: Lòng trá»i nhân ái, tất tá» Ä‘iá»m trong khiển trách bảo ban, nếu không biết tá»± sá»a mình thì trá»i lại xuất hiện tai biến khác thÆ°á»ng để cảnh cáo, răn Ä‘e. Qua đó đủ biết lòng trá»i nhân ái và o ngÆ°á»i là m vua đã đến hết mức váºy. Khoảng tháng 5 tháng 6 năm nay, Ä‘Æ°Æ¡ng mùa cà y cấy, trá»i đã là m hạn hán, nhà nông thất vá»ng. Nay ngà y tháng 8, lúa má Ä‘Æ°Æ¡ng là m đòng, trá»i lại giáng đại hạn khắp cả má»i nÆ¡i. Má»™t năm hai lần hạn, tai dị xuất hiện liá»n liá»n, dân thôn quê bao ngÆ°á»i ta oán, chắc là có quan hệ đến chÃnh sá»± hiện nay mà xảy ra nhÆ° thế. Nay nghe có lệnh thúc các huyện, xã xứ Thanh Hoa theo từng hạng tuyển thêm binh lÃnh. Sợ rằng bây giá» không phải là lúc duyệt tuyển. Nếu lệnh ấy thi hà nh thì những ngÆ°á»i quyá»n thế cai quản cÅ©ng theo thế mà bắt chÆ°á»›c, lại tuyển bổ thêm, dân [12a] chịu sao nổi? KÃnh xin lấy lòng kÃnh trá»i thÆ°Æ¡ng dân, tạm dừng việc đòi thêm lÃnh để là m Ä‘iá»u nhân chÃnh. NhÆ° thế thì đẹp lòng dân, được ý trá»i, khà hoà đem đến Ä‘iá»m là nh, mÆ°a móc thuáºn thá»i, lúa má tÆ°Æ¡i tốt, nhân dân được hưởng phúc là nh no đủ, thế nÆ°á»›c vững và ng nhÆ° bà n thạch, Thái SÆ¡n, mà con cháu được hưởng phúc mãi không cùng.
Äinh Tỵ, [Hoằng Äịnh] năm thứ 18 [1617] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 45). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y rằm, có nguyệt thá»±c.
Lấy Lang trung Bùi Bỉnh Di là m giám sát ngá»± sỠđạo Yên Quảng vì cá»› là cả há» trung nghÄ©a, trÆ°á»›c sau vẹn tiết. Lại lấy Lang trung Äá»— Thế Long là m giám sát ngá»± sỠđạo Quảng Nam và cha Long có công vá»›i nÆ°á»›c cho nên cất nhắc.
Mùa thu, tháng 7, ngà y 15, có bão lá»›n, nÆ°á»›c lụt trà n ngáºp, thóc lúa mất [12b] hết.
Ngà y 16, có nguyệt thực.
Gia phong Lại bá»™ thượng thÆ° chưởng lục bá»™ sá»± kiêm Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá» Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai là m thiếu phó.
Tháng 9, bấy giá» lúa Ä‘Æ°Æ¡ng chÃn, có bão to, nÆ°á»›c mặn vỡ và o, dân gần biển bị hại nhiá»u.
Xứ SÆ¡n Tây có nhiá»u sâu lúa.
Máºu Ngá», [Hoằng Äịnh] năm thứ 19 [1618] , (Minh Vạn Lịch năm thứ 46). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y rằm, có nguyệt thá»±c.
Tháng 2, sai Thái phó Thanh quáºn công Trịnh Tráng Ä‘em thuá»™c tÆ°á»›ng là bá»n ThÆ° quáºn công Nguyá»…n Cảnh Kiên, Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giao, Bạt quáºn công (không rõ tên), Hữu quáºn công Tạ Thế Phúc, Äặng quáºn công Nguyá»…n Khải, Phụ quáºn công Nguyá»…n Hắc cùng vá»›i Äốc thị Lá»… bá»™ tả thị lang PhÆ°Æ¡ng Lan hầu Nguyá»…n Thá»±c; lại sai Thái bảo Vạn quáºn công Trịnh Xuân Ä‘em thuá»™c tÆ°á»›ng là bá»n Cống quáºn [13a] công Hoà ng Äình Phùng, Luân quáºn công Trịnh Thúc, Phổ quáºn công Trịnh Trân, Lãng quáºn
công Trịnh Liêm cùng vá»›i Äốc thị là Phó đô ngá»± sá» PhÆ°Æ¡ng Tuyá»n bá Nguyá»…n Duy Thì, chia thà nh hai đạo tiến quân hợp đánh Khánh VÆ°Æ¡ng há» Mạc2697 và bá»n Trà Thuá»· nguỵ. Äảng giặc nghe tin, Ä‘á»u trốn xa.
Thái phó Thanh quáºn công Trịnh Tráng máºt sai Phú Lá»™c hầu (không rõ tên) chém được Láºp quáºn công nguỵ.
Tháng 3, sai Thái bảo Trấn quáºn công Trịnh Lâm Ä‘em bá»n thuá»™c tÆ°á»›ng là bá»n Lá»™c quáºn công (không rõ tên), Há»™i quáºn công Trịnh Bảng Ä‘i đánh đảng nguỵ ở VÅ© Nhai. Lấy Hình bá»™ tả thị lang Lá»… Xuyên bá Nguyá»…n Khắc Khoan là m đốc thị. Lại sai thêm 1.000 tÆ°á»›ng sÄ© dinh Tả quân và 1.000 tÆ°á»›ng sÄ© dinh Tiá»n quân cùng tiến đánh. Äảng giặc nghe tin Ä‘á»u sợ hãi [13b] tan vỡ.
Mùa hạ, tháng 4, bấy giá» lúa rất tốt, bèn chia sai bồi đắp đê Ä‘iá»u các xứ để phòng nạn lụt.
Tháng ấy, núi Äồng Cổ ở xã Äan Nê thượng, huyện Yên Äịnh bị lở. Sai quan đến cáo tế.
Ngà y 2, giá» Dần, có sao Chổi má»c ở phÆ°Æ¡ng tây nam, hình nhÆ° tấm lụa Ä‘á».
Ngà y 28, giá» Dáºu, có ngôi sao bay thẳng vá» phÆ°Æ¡ng tây, hình nhÆ° tấm lụa.
Tháng 4 nhuáºn, sai bá»n Thái phó Thanh quáºn công Trịnh Tráng và Thái bảo Vạn quáºn công Trịnh Xuân đốc lÄ©nh voi ngá»±a, quân lÃnh Ä‘i đánh bè đảng Hà o quáºn công nguỵ ở vùng Yên DÅ©ng2698 . [14a] Các quân bị lam chÆ°á»›ng phải trở vá», ngÆ°á»i ngá»±a tổi hại nhiá»u.
Mùa thu, tháng 8, trá»i mÆ°a và ng, hình nhÆ° hạt gạo và ng, lại mÆ°a gạo, nhÆ° loại gạo Ä‘en, mÆ°a rượu, nhÆ° là rượu ngá»t.
Tháng 9, bấy giá» có khà trắng nhÆ° hình cái búa đứng thẳng, má»—i đêm hồi canh năm thÆ°á»ng hiện ra ở phÆ°Æ¡ng đông nam, từ hạ tuần tháng ấy đến thượng tuần tháng 10 má»›i hết.
Mùa đông, tháng 10, ngà y mồng 4, Lại bá»™ tả thị lang Phú Xuân hầu Ngô Trà Hoà , Há»™ bá»™ tả thị lang Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ cùng vá»›i bá»n Phạm Trân dâng khải lên Bình An VÆ°Æ¡ng rằng: Trá»™m thấy, hạ tuần tháng 9 năm nay có sao lạ má»c ở phÆ°Æ¡ng nam và o giá» Dần, dà i đến hÆ¡n 1 trượng, lại có sấm Ä‘á»™ng trái thá»i. Tháng trÆ°á»›c lại mÆ°a ra gạo Ä‘en, mÆ°a ra [14b] cát và ng. Các việc ấy Ä‘á»u là quái dị, chắc là có quan hệ vá»›i chÃnh sá»± hiện nay. Những việc trái lẽ hại đạo khó mà kể hết, xin trình bà y sáu việc sau: 1- Xin sá»a đức để cầu mệnh trá»i; 2- Ngăn quyá»n hà o để nuôi sức dân; 3- Cấm phiá»n hà để dân sống được; 4- Cấm xa xỉ để của dân dồi dà o; 5- Dẹp trá»™m cÆ°á»›p để dân an cÆ°; 6- Sá»a quân chÃnh để bảo vệ dân. Bấy giá» vua trao hết má»i việc quốc gia cho Bình An VÆ°Æ¡ng quyết định, cho nên khải trình lên là muốn để vÆ°Æ¡ng biết rõ mà giúp việc thi hà nh nhân chÃnh.
Lại bá»™ hữu thị lang Nhân LÄ©nh hầu LÆ°u Äình Chất dâng khải lên Bình An VÆ°Æ¡ng rằng: "Trá»™m nghÄ©, trá»i giáng tai dị hay ban Ä‘iá»m là nh là do có đức hay không. Là m Ä‘iá»u thiện thì hiện ra Ä‘iá»m là nh, là m Ä‘iá»u ác thì răn bằng tai dị. Song nhân tai dị mà sá»a đức thì không [15a] tổn hại gì. Cho nên ngÆ°á»i xÆ°a lấy trá»i để tá»± xá» mà kÃnh cẩn đối vá»›i mệnh trá»i. Hán Văn Äế biết thuáºn lòng trá»i mà biến dị Ä‘á»u hết, Tống Cảnh Công nói má»™t câu là nh mà sao xấu lui Ä‘i. Nhà nÆ°á»›c ta từ khi khôi phục đến giá», trá»i đất chÆ°a ứng, Ä‘iá»m là nh chÆ°a đến, mà tai dị lại liên tiếp xảy ra. NhÆ° mùa thu năm nay, trá»i mÆ°a xuống than Ä‘en thì đó là tai dị, nhÆ°ng Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i tránh nói là tai dị, lại bảo là mÆ°a gạo. Äâu phải đến mức khà hoà nhÆ° Ä‘á»i Hoà ng Äế mà trá»i mÆ°a ra gạo? Trá»i mÆ°a xuống cát và ng, đó là quái dị, mà thuáºt sÄ© lại thÃch nói là điá»m là nh bảo là mÆ°a và ng. Äâu phải là váºn được hanh thông nhÆ° Ä‘á»i Hạ VÅ© mà trá»i mÆ°a ra và ng? Hẳn là trá»i tá» sá»± răn Ä‘e mà chÆ°a biết tỉnh ngá»™, nên hạ tuần tháng 9 qua đến thượng tuần tháng nà y, sao lạ hiện ra ở phÆ°Æ¡ng đông nam, ai trông thấy [15b] cÅ©ng phải sợ hãi, thá»±c không phải là điá»m lạ nhá». Có phải do đức chÆ°a tu sá»a, chÃnh còn thiếu sót mà dẫn đến thế chăng? Nay chÃnh sá»± thi hà nh không bằng năm trÆ°á»›c, mệnh lệnh ban bố không thể theo ý khoan hồng của ngÆ°á»i trên, chỉ chăm là m Ä‘iá»u hà khắc tà n ngược, vét hết tà i sản của dân, những tiếng than sầu khổ cÅ©ng đủ cảm Ä‘á»™ng đến trá»i mà trá»i răn bảo bằng Ä‘iá»m quái lạ, ngÆ°á»i là m chúa trông thấy thế cÅ©ng nên tá»± xét. KÃnh xin kÃnh cẩn sá»± răn bảo của trá»i,
thÆ°Æ¡ng nuôi dân má»n, má»™t chút gì có lợi cho dân Ä‘á»u nên là m, má»™t tệ gì có hại cho dân Ä‘á»u nên bá». Lại cà ng phải thi hà nh nhân chÃnh đối vá»›i dân. Dân phố phÆ°á»ng ở Kinh kỳ thá»±c đáng thÆ°Æ¡ng xót, nên truyá»n lệnh các tÆ°á»›ng cấm ngăn bá»n cÆ°á»›p Ä‘oạt để mạnh gốc rá»… của nÆ°á»›c; dân Thanh Hoa tứ chiếng thá»±c đáng thÆ°Æ¡ng xót, nên nhắc các tÆ°á»›ng không được phiá»n nhiá»…u để là m vững [16a] ná»n móng của nhà nÆ°á»›c. NhÆ° thế thì ngÆ°á»i gần Ä‘á»™i Æ¡n mà vui lòng, ngÆ°á»i xa thì nghe tiếng mà kéo đến. Thế là được lòng dân. Lòng dân vui ở dÆ°á»›i thì đạo trá»i ứng ở trên, sẽ thấy sao tai dị chuyển thà nh sao sáng là nh, mÆ°a tai dị chuyển thà nh mÆ°a hoà thuáºn, các thức phúc Ä‘á»u đến cả và vÆ°Æ¡ng đạo đại thà nh váºy".
Các triá»u thần dâng tá» tâu đại lược nói: "Mối quan hệ giữa trá»i vá»›i ngÆ°á»i là đáng sợ lắm. Việc ngÆ°á»i không sá»a thì trá»i lấy tai dị để răn bảo. Năm nay, từ hạ tuần tháng 9 đến thượng tuần tháng nà y, má»—i đêm và o hồi canh năm, sai tai dị hiện ra ở phÆ°Æ¡ng nam hình nhÆ° mây trắng, hình nhÆ° lụa trắng, nhÆ° cái thoi nhá»n, nhÆ° cái mÅ©i giáo, đầu Ä‘uôi nhá» và nhá»n, trông rất dá»… sợ. Lại có mÆ°a và ng nhÆ° đất, mÆ°a xuống gạo sắc Ä‘en, mÆ°a xuống rượu vị [16b] ngá»t, lại thêm sấm Ä‘á»™ng trái thá»i, tai dị liên tiếp. Tai biến không phải bá»—ng dÆ°ng mà có, hẳn là bên trong có lá»—i đức, bên ngoà i có lá»—i chÃnh, ká»· cÆ°Æ¡ng lá»ng lẻo, pháp lệnh trá»… nải, quan lại hà khắc, dân chúng dao Ä‘á»™ng, việc ngÆ°á»i có nhiá»u sá»± bất hoà mà đến thế chăng? KÃnh xét Chu thÆ° có nói: "Vua thì xem và o sao Tuế, các khanh sÄ© thì xem và o mặt trăng, thứ dân thì xem và o các sao", là nói việc ngÆ°á»i có Ä‘iá»m được mất, tốt xấu Ä‘á»u ứng hiện theo loại cả. Năm nay ban đêm hiện ra sao lạ, tai dị xảy ra luôn, đó là trá»i tá» răn bảo, chÃnh là lúc phải sợ hãi chăm lo. Thấy lòng trá»i nhân ái, thÆ°á»ng ngụ trong việc răn trách thì xin sá»a đúc để trừ Ä‘i là được. XÆ°a Tống Cảnh Thông nói má»™t câu là nh mà sau tai dị phải lui Ä‘i, Tống Thái Tông mở Ä‘Ã n trai nhÆ°ng mà sao Chổi tá»± nhiên lặn mất. Xét việc Ä‘á»i trÆ°á»›c đã là m, có thể chứng nghiệm. Bá»n thần [17a] cúi xin đức lá»›n cao sáng nhân có tai biến mà sợ hãi trách mình sá»a nết, đặt Ä‘Ã n cầu trá»i, trai giá»›i đảo ngầm, ngõ hầu lòng thà nh cảm thấu đến trá»i, hiện tượng huyá»n vi cÅ©ng ứng theo, sao tai dị lùi chá»—, khà hoà sinh Ä‘iá»m là nh, âm dÆ°Æ¡ng Ä‘iá»u hoà mà mÆ°a gió phải thì, quần sinh hoà hợp mà muôn váºt nảy nở, nhân dân được vui chiếu chăn êm ấm, nhà nÆ°á»›c vững bá»n nhÆ° bà n thạch, Thái SÆ¡n, cÆ¡ nghiệp truyá»n nối từ nay được dà i lâu, để phúc của tông miếu xã tắc kéo dà i ức muôn năm không cùng". Vua xem tá» tâu, lÆ°u lại trong cung.
Tháng 11, canh năm, sao Chổi má»c ở phÆ°Æ¡ng đông hÆ¡n má»™t tháng má»›i lặn. Triá»u thần là m tá» khải vá»›i Bình An VÆ°Æ¡ng rằng: "Năm nay, hạ tuần tháng 9 có sao lạ lại hiện ở phÆ°Æ¡ng đông nam; đêm ngà y 11 tháng nà y lại có sao lạ xuất hiện. Tai dị thấy liá»n nhÆ° váºy [17b] chắc là ngÆ°á»i trên đức chÆ°a tu sá»a, chÃnh sá»± có chá»— sai lầm, hoặc mÆ°u ngÆ°á»i có ý đồ khác mà đến thế chăng? NhÆ° nhà vua rủ áo khoanh tay ở trên, những ngÆ°á»i thân cáºn Ä‘á»u là ngay thẳng, má»i việc thi à nh Ä‘á»u theo chÃnh đạo, thỉnh thoảng vẫn có kẻ gian ra và o ná»™i Ä‘iện, xui giục là m cà n; nhÆ° việc tuyển bổ đã có Lại bá»™ mà lại có chức danh trái lệ, việc thuế khoá đã có Há»™ bá»™ mà lại sai ngÆ°á»i ra dân thu tranh, việc kiện tụng đã có nha môn tra xét lại có khi nghe lá»i vu cáo, bắt ngÆ°á»i lấy của, việc quân đã có phủ, ty, vệ sở, lại có khi sai ngÆ°á»i Ä‘i bắt, quân dịch nặng ná», xin chép đủ ra để trừ bá» tệ trÆ°á»›c, chiếu theo đó mà là m. Ká»· cÆ°Æ¡ng pháp Ä‘á»™ đã có phép cÅ© để lại, nhÆ° tÆ°á»›ng chỉ cho coi quân, không được coi dân, mà nay bá»n cai quản lại chuyên coi dân, chuyên lấy của, chuyên giết ngÆ°á»i, lại tuyển riêng lấy thêm lÃnh, má»™t nhà đến 5, [18a] 6 ngÆ°á»i, thu thuế nặng ná», má»™t thá»a ruá»™ng đến 2, 3 lá»›p tô; bá»n cai tổng, xã trưởng thì bắt há»i việc kiện tụng vá» há»™ khẩu, hôn nhân, ruá»™ng đất, trên Ä‘Æ°á»ng bá»™, Ä‘Æ°á»ng thuá»· đặt riêng nha môn tuần ty, tuần sát. Xin hạ lệnh cho các tÆ°á»›ng đình bãi hết thảy. Còn nhÆ° kẻ nà o ngầm có bụng khác, đó là kẻ mÆ°u là m báºy, kÃnh xin VÆ°Æ¡ng tá»± xét định. Những việc tệ nà y là điá»u sao trá»i đã tỠý răn bảo. Nay chÃnh là lúc phải sợ hãi tu chỉnh. Nên triệu các đại thần cùng các vÆ°Æ¡ng tá», dụ cho biết vÆ°Æ¡ng nghiệp gian nan, phải trừ bá» mối tệ, cốt cho được lòng dân, ngõ hầu lòng ngÆ°á»i vui, ý trá»i thuáºn, sao tai dị chuyển thà nh sao là nh, Ä‘á»i trị biến thà nh thịnh trị, thái bình đủ mÆ°á»i phần, con cháu truyá»n ức năm, cÆ¡ nghiệp nÆ°á»›c nhà từ nay được lâu dà i mãi mãi. Xin VÆ°Æ¡ng lÆ°u ý suy xét".
Ká»· Mùi, [Hoằng Äịnh] năm thứ 20 [1619] , (Từ tháng 6 trở Ä‘i là Thần Tông VÄ©nh Tá»™ năm thứ 1; Minh Vạn Lịch năm thứ 47). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y 16, [18b] giá» Mùi, cháy lá»›n, bắt đầu từ cá»a VÆ°Æ¡ng phủ, sau lan ra phố phÆ°á»ng hai bên, cháy và o đến lầu cá»a Äoan Môn của Triá»u Ä‘Æ°á»ng và các nhà trá»±c hai bên tả hữu Ä‘á»u cháy hết sạch.
Tháng 2, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Trần Hữu Lá»… 7 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äiện, cho Nguyá»…n Lại Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Bùi Cầu 6 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 3, Bình An VÆ°Æ¡ng đến lầu ở bến Äông xem Ä‘ua thuyá»n. Khi vỠđến chá»— ngã ba, chợt có súng nấp bắn và o voi của VÆ°Æ¡ng. Bắt được ngÆ°á»i bắn, tống giam tra khảo má»›i biết vua và vÆ°Æ¡ng tá» Trịnh Xuân ngầm mÆ°u giết VÆ°Æ¡ng.
Mùa hạ tháng 4, VÆ°Æ¡ng sai phó Thanh quáºn công Trịnh Tráng cùng ná»™i giám Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm và o ná»™i Ä‘iện tra há»i, biết hết tình trạng.
Tháng 5, ngà y 12, bức vua thắt cổ chết. Sau truy tôn là Huệ Hoà ng [19a] Äế, miếu hiệu là KÃnh Tông.
Tháng 6, hoà ng tá» lên ngôi ở Ä‘iện Cần ChÃnh, đổi niên hiệu là VÄ©nh Tá»™ năm thứ 1. Äại xá.
TrÆ°á»›c đây, Vạn quáºn công Trịnh Xuân ngầm mÆ°u bắn vÆ°Æ¡ng phụ, đến đây, Lê Báºt Tứ hặc tá»™i, bị giam và o ná»™i phủ.
Thần Tông Uyên Hoà ng Äế (Thượng)
Tên húy là Duy Kỳ, con trưởng của KÃnh Tông, ở ngôi 25 năm, nhÆ°á»ng ngôi 6 năm, lại lên ngôi 13 năm, thá» 56 tuổi thì mất, chôn ở lăng Quần Ngá»c. Vua sống mÅ©i cao, mặt rồng, thông minh há»c rá»™ng, mÆ°u lược sâu, văn chÆ°Æ¡ng giá»i, xứng đáng là báºc vua giá»i. Song chốn cung vì không có chế Ä‘á»™, mê hoặc Pháºt giáo, đó là chá»— kém.
Mẹ ngà i là Äoan Từ Hoà ng thái háºu Trịnh Thị Ngá»c Trinh, là con gái thứ của Thượng phụ An Bình VÆ°Æ¡ng, sinh ra vua và o ngà y 19 tháng 11 năm Äinh Mùi, Hoằng Äịnh năm thứ 9 [1607], [19b] đến khi KÃnh Tông băng, Bình An VÆ°Æ¡ng tôn láºp là m vua. Lấy ngà y sinh là m Thá» DÆ°Æ¡ng khánh tiết.
Canh Thân, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 2 [1620], (Minh Vạn Lịch năm thứ 48). Vua Thần tông nhà Minh băng, thái tá» Quang Tông lên ngôi, được 6 tháng thì băng. Hy tông liá»n lên ngôi, đổi niên hiệu là Thiên Khải.
Sai hai sứ bá»™ gồm chánh sứ Nguyá»…n Thế Tiêu và Nguyá»…n Cung, phó sứ là bá»n Bùi Văn BÆ°u, Ngô Nhân Triệt, Nguyá»…n Khuê, Nguyá»…n Tuấn sang tuế cống nhà Minh.
Tân Dáºu, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 3 [1621] , (Minh Hy Tông Thiên Khải năm thứ 1).
Mùa thu, tháng 8, phÆ°Æ¡ng đông có cầu vồng trắng, dà i đến ná»a trá»i.
Nhâm Tuất, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 4 [1622] , (Minh Thiên Khải năm thứ 2). Mùa thu, tháng 8, trá»i mÆ°a to, thà nh ná»™i lở đổ đến 6, 7 chá»—, cá»™ng hÆ¡n 30 trượng.
[20a] Quý Hợi, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 5 [1623] , (Minh Thiên Khải năm thứ 3). Mùa xuân, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Phạm Phi Kiến 7 ngÆ°á»i.
Mùa hạ, tháng 4, thi Äiện các cống sÄ©. Bấy giá» ngÆ°á»i là ng Nguyệt Viên, huyện Hoằng Hoá là Nguyá»…n Tráºt ngầm mượn ngÆ°á»i là m bà i, việc phát giác. VÆ°Æ¡ng không bằng lòng, cho nên khoa ấy không cho treo bảng và ng.
Tháng 5, giếng đá ở cá»a chùa Báo Thiên bá»—ng dÆ°ng bị lấp há»ng.
Tháng 6, Bình An VÆ°Æ¡ng bị cảm, bèn cùng vá»›i các quan văn võ bà n chá»n thế tá».
Ngà y 17, triá»u thần tâu xin lấy thế tá» của VÆ°Æ¡ng là Thái phó Thanh quáºn công Trịnh Tráng giữ binh quyá»n, lại lấy con thứ là Thái bảo Vạn quáºn công Trịnh Xuân phụ giữ binh quyá»n.
Ngà y 18, Trịnh Xuân tá»± Ä‘em quân lÃnh, voi ngá»±a, súng đạn bản bá»™ dà n bà y ở xứ Äình Ngang, sai bá»n Äiện quáºn công, Bà n quáºn công Ä‘em quân phá và o Ná»™i phủ, cÆ°á»›p Ä‘oạt voi ngá»±a, và ng bạc, của cải, bức [20b] VÆ°Æ¡ng dá»i ra ngoà i thà nh, rồi phóng lá»a đốt cháy trà n lan các xứ trong Kinh kỳ.
Lúc ấy, chưởng giám là Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm thấy việc biến, liá»u mình phò VÆ°Æ¡ng trong lúc nguy nghi.
Ngà y hôm ấy, VÆ°Æ¡ng thế tá» Trịnh Tráng há»p bà n vá»›i các quan, sai em là Thái bảo DÅ©ng quáºn công Trịnh Khải đón thánh giá và theo hầu há»™ vệ. VÆ°Æ¡ng thế tá» Trịnh Tráng há»™i các quan văn võ ở chợ Nhân Mục, huyện Thanh Trì bà n việc hà nh quân. Bấy giá» Bình An VÆ°Æ¡ng xiêu giạt ra xứ Quán Bạt, xã Hoà ng Mai, huyện Thanh Trì, sai Bùi SÄ© Lâm há»™ vệ và o dinh của em ruá»™t là Phụng quốc công Trịnh Äá»—, dụ Trịnh Xuân và o để trao cho đại quyá»n. Xuân ngáºm cá», phủ phục ở sân. VÆ°Æ¡ng kể tá»™i của Xuân là kẻ loạn thần tặc tá», rồi truyá»n SÄ© Lâm sai ngÆ°á»i chặt chân Xuân cho chết.
Bấy giá», Trịnh Äá»— sai con trai của mình là Thạc quáºn công [21a] (không rõ tên) Ä‘i đón thế tá» Trịnh Tráng tá»›i bản doanh. Thế tá» Trịnh Tráng bèn cùng vá»›i quáºn Thạc cưỡi chung má»™t con voi mà đi. Bấy giá» LÆ°u Äình Chất biết rõ cha con Trịnh Äá»— ngầm mÆ°u là m phản, liá»n rảo bÆ°á»›c Ä‘uổi kịp can rằng: "Quáºn Thạc là tên nghịch tặc, minh công không nên Ä‘i cùng vá»›i nó". Tráng má»›i tỉnh ngá»™, bèn bảo quáºn Thạc cứ trở vá» dinh, rồi chỉnh đốn binh mã vỠđóng ở Ninh Giang.
Ngà y 20, SÄ© Lâm há»™ vệ VÆ°Æ¡ng đến quán Thanh Xuân, huyện Thanh Oai. VÆ°Æ¡ng mất ngà y 25, Thế tá» Trịnh Tráng đón Ä‘em vá» Ninh Giang phát tang, rồi sai Trị quáºn công (không rõ tên) sắp sá»a 13 chiếc thuyá»n rÆ°á»›c linh cữu thuáºn Ä‘Æ°á»ng thuá»· Ä‘em vá» chôn, rồi thân Ä‘em các quan văn võ và các dinh cÆ¡ trong nÆ°á»›c cùng rÆ°á»›c Hoà ng thượng theo Ä‘Æ°á»ng tắt, từ xã Bất Äoạt, huyện Kim Bảng ra Ä‘Æ°á»ng chÃnh trở vá» Thanh Hoa để lo việc [21b] dẹp loạn.
Mùa thu, tháng 7, vua tiến phong VÆ°Æ¡ng thế tá» Thái phó Thanh quáºn công Trịnh Tráng là m Hiệp mÆ°u đồng đức công thần đô tÆ°á»›ng tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiểm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»± Thái uý Thanh quốc công, trao cho xá» quyết má»i chuyện.
Bấy giá» Mạc KÃnh Khoan tiếm hiệu là Long Thái, chiếm cứ Cao Bằng đã lâu, nghe tin trong nÆ°á»›c có biến, má»›i táºp hợp bá»n manh lệ chốn núi rừng, nhân lúc sÆ¡ hở tiến thẳng tá»›i Gia Lâm, đóng quân ở vùng Äông DÆ°, Thổ Khối. Bá»n hùa theo hưởng ứng có đến hà ng vạn, lòng ngÆ°á»i rối Ä‘á»™ng, dân trong vùng không được yên ổn.
Tháng 8, Tiết chế Thái uý Thanh quốc công Trịnh Tráng vâng mệnh hoà ng thượng, thân đem các quân tiến phát.
Ngà y 21, đánh phá giặc Xuân Quang2699 ở Châu Cầu, quân giặc thua chạy.
Ngà y 26, [22b] đại binh tiến đến sông Nhị, quân thuá»·, quân bá»™ ứng tiếp nhau, phá tan quân Mạc KÃnh Khoan ở vùng Gia Lâm, chém giết rất nhiá»u. KÃnh Khoan chỉ chạy thoát được má»™t mình trốn và o rừng núi. Từ đấy, nhân dân trong nÆ°á»›c lại được yên ổn nhÆ° cÅ©. Kinh thà nh, cung cấm do đó Ä‘á»u được yên lặng.
Tiết chế Thái uý Thanh quáºn công Trịnh Tráng thấy trong nÆ°á»›c đã yên, má»›i sai Bồi tụng Há»™ bá»™ tả thị lang Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ cùng vá»›i bá»n Chưởng giám Thái bảo Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm vá» Thanh Hoa đón rÆ°á»›c thánh giá ngá»± ra Kinh thà nh. Các quan Ä‘á»u chầu mừng. Từ đấy, trong nÆ°á»›c yên tÄ©nh, không xảy ra việc gì nữa.
Mùa đông, tháng 11, ngà y 11, sách phong Tiết chế Thái uý Thanh quốc công Trịnh Tráng là m Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng.
Lá»i kim sách viết: Äức trá»i mở váºn trung hÆ°ng, tất sinh ngÆ°á»i hiá»n để giúp [22b] xã tắc. Là m vua công bằng giữ đạo, phải ban tÆ°á»›c háºu để tá» công lao. Chá»n được ngà y tháng tốt là nh, khắc chữ sách và ng rá»±c rỡ. Nay Hiệp mÆ°u đồng đức công thần đô tÆ°á»›ng tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiêm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»± Thái uý Thanh quốc công Trịnh Tráng, đức nghiệp giống nhÆ° ngÆ°á»i trÆ°á»›c, anh hùng hÆ¡n hẳn Ä‘á»i xÆ°a. Khi cầm quân thì trăm tráºn ra oai, dẹp yên bá» cõi; lúc láºp kế thì lòng ngÆ°á»i Ä‘á»u phục, dá»±ng lại nÆ°á»›c nhà . Xiêm quẻ Khôn2700 thêm rạng vẻ ngÆ°á»i, mệnh quẻ SÆ°2699 ban
cho tÆ°á»›c sủng. Äặc sai Lại bá»™ thượng thÆ° chưởng lục bá»™ sá»± kiêm Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá» thiếu phó Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai mang sách và ng tiến phong là m Nguyên soái Thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng, và ban mÅ©, miện, quyển phục, lại ban ngá»c khuê, ruá»™ng đất. Mong rằng tuân pháp Ä‘á»™, giữ công danh, tháºn trá»ng giữ chức, kÃnh theo [23a] lá»i huấn trÆ°á»›c dốc lòng trung hưởng tÆ°á»›c lá»™c, đáng báºc VÆ°Æ¡ng sách phúc vá»›i nÆ°á»›c nhà . VÆ°Æ¡ng hãy kÃnh theo đấy!".
Giáp Tý, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 6 [1624] , (Minh Thiên Khải năm thứ 4). Truy phong Bình An VÆ°Æ¡ng là m Cung Hoà Khoan ChÃnh Triết VÆ°Æ¡ng.
Lá»i kim sách viết: "VÆ°Æ¡ng là báºc khôi phục cÆ¡ đồ, mở mang nghiệp trÆ°á»›c. Triá»u đình đặt ra lá»… háºu, nêu báºt công to. Chá»n được ngà y tháng tốt là nh, khắc chữ và ng rá»±c rỡ. Nhá»› Nguyên soái tổng đốc quốc chÃnh thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng xÆ°a thông minh dÄ©nh đạt, trà dÅ©ng anh hà o, lấy lòng nhân nghÄ©a, cứu vá»›t sinh linh, giữ yên xã tắc, xoay lại đất trá»i, giúp vầng nháºt nguyệt, công đức cao dà y. Yên con nối để lại mÆ°u kế sâu xa, đáp công to ban phong danh hiệu tốt đẹp. Äặc sai quan Ä‘em sách và ng truy phong là m Cung Hoà Khoan ChÃnh Triết VÆ°Æ¡ng. Mong rằng: yên vui phu thoả, giúp ráºp phù trì, để con cháu được hưởng phúc thừa, dòng dõi ức năm dà i mãi mãi. Hãy kÃnh [23b] theo đấy".
Ất Sá»u, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 7 [1625] , (Minh Thiên Khải năm thứ 5). Mùa thu, tháng 8, bắt đầu sai quan khảo xét các cống sÄ© có đức vá»ng trong nÆ°á»›c, lấy bá»n Nguyá»…n Nghi 27 ngÆ°á»i bổ nhiệm các chức.
BÃnh Dần, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 8 [1626] , (Minh Thiên Khải năm thứ 6). Sai chánh sứ là Nguyá»…n Tiến Dụng là Trần VÄ©, phó sứ là bá»n Äá»— Khắc KÃnh, Nguyá»…n Tá»± CÆ°á»ng, Bùi Tất Thắng, Nguyá»…n Lại, chia thà nh hai sứ bá»™ sang tuế cống nhà Minh.
Äinh Mão, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 9 [1627] , (Minh Thiên Khải năm thứ 7). Mùa xuân, sai quan mang sắc dụ Thái bảo Thuỵ quáºn công Nguyá»…n Phúc Nguyên rằng: "Báºc nhân tà i hà o kiệt, có thể cùng nhau mÆ°u việc lá»›n lao; đấng trượng phu láºp chÃ, quý ở chá»— biết rõ thá»i thế. Äáºu Dung từ đất Hà Tây vá» hà ng, nổi tiếng ở Ä‘á»i Hán; Äiá»n HÆ°ng Ä‘em đất Nguỵ Bác quy thuáºn, công lao ở Ä‘á»i ÄÆ°á»ng. Từ xÆ°a, các hiá»n nhân, quân tá», trà sáng hiểu [24a] thá»i, má»›i dá»±ng nên công nghiệp ở trên Ä‘á»i, để lại tiếng thÆ¡m cho háºu thế.
NÆ°á»›c nhà ta, ứng ý trá»i, thuáºn lòng ngÆ°á»i, thừa thá»i cÆ¡, mở váºn lá»›n. Thái Tổ Cao Hoà ng Äế lấy vÅ© công bình định thiên hạ, thá»±c nhỠở công thần giúp đỡ, các vua thánh lấy văn giáo là m nên thái bình, cÅ©ng nhỠđại thần cÅ© khuông phù. Cho nên má»›i giữ nÆ°á»›c được lâu dà i. Nà o ngá» ná»a Ä‘Æ°á»ng váºn bÄ©, nguỵ Mạc tiếm ngôi. May mà váºn trá»i chÆ°a thay đổi, lòng ngÆ°á»i theo triá»u xÆ°a. Trang Tông Dụ Hoà ng Äế nổi dáºy ở đất miá»n Tây, tổ của ngÆ°á»i là Chiêu Huân TÄ©nh Công2702 hiệp sức vá»›i Minh Khang Thái VÆ°Æ¡ng2703 xoay chuyển đất trá»i, sá» xanh để tiếng. Váºn trá»i trở lại hanh thông, nÆ°á»›c nhà má»™t phen tái tạo. Thế Thông Nghị Hoà ng Äế vá» ngá»± ở Trung Äô, cha của ngÆ°á»i là Cẩn NghÄ©a Công giúp Thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng2704 ngà y ngà y dá»± bà n việc nÆ°á»›c, lo kế dẹp yên thiên hạ, sá» sách còn ghi công. Chỉ vì kẻ nghịch thần là bá»n Ngạn, Khuê dám bất trung chống lại, nổi quân [24b] là m phản, trong nÆ°á»›c rối Ä‘á»™ng.
Cha con ngÆ°Æ¡i có ý muốn giữ trá»n thân danh, thân thế bá» vá» trấn cÅ©. Khi ấy nhỠđược Äô nguyên soái tổng quốc chÃnh Thượng phụ Bình An VÆ°Æ¡ng trung thà nh vì nÆ°á»›c, nhân nghÄ©a ra quân, dẹp hết nghịch tặc, thiên hạ nhỠđó lại được bình yên, đến gần 30 năm. Không ngá» tên phản nghịch Xuân, bản chất nhÆ° sà i lang, lòng dạ tá»±a muông thú, dùng răng chuá»™t để khoét vách, Ä‘em ná»c Ä‘á»™c ra hại quân, khiến cho lòng ngÆ°á»i dao Ä‘á»™ng. NhỠđược Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng2705 tÆ° chất nhân háºu, chà khà anh hùng và các đại thần thân huân văn võ, đồng lòng hiệp sức, cứu tai nạn của vua cha, giúp gian nguy xã tắc, quét sạch bá»n Mạc, khôi phục Äô thà nh, trong ổn ngoà i yên, gần vui xa
phục. Hiện nay, thá»i buổi có nhiá»u việc đáng là m, dân chúng Ä‘á»u trông mong thịnh trị. Nếu ngÆ°á»i biết nghÄ© đến nghÄ©a vua tôi trên dÆ°á»›i, nhá»› tá»›i công cha ông cần lao, mà suy xa, xét kỹ, [25a] kÃnh cẩn trung thà nh, quy phục triá»u đình thì Trẫm sẽ đối đãi bằng lá»… đặc biệt; phong cho tÆ°á»›c thượng công. NgÆ°Æ¡i gắng giúp nhà ta, để nhà vua được mạnh, thì thân danh của ngÆ°Æ¡i cùng vinh hiển vá»›i nÆ°á»›c, Ä‘á»i Ä‘á»i hưởng tÆ°á»›c lá»™c, Ä‘á»i Ä‘á»i là trung trinh, khoán thÆ° chứa và o hòm và ng, nhà đá, lÆ°u truyá»n tá»›i khi sông cạn, đá mòn, mãi mãi không bao giá» cùng váºy! Ngà y nà o nháºn được dụ nà y, ngÆ°á»i hãy chỉnh đốn tÆ°á»›ng sÄ©, voi ngá»±a, thuyá»n ghe, tá»›i Kinh sÆ° để lạy chà o cho hợp vá»›i nghÄ©a là m tôi. Nhược bằng vẫn chấp nê, Ä‘em quân chống mệnh, thì oai trá»i giáng xuống, chỉ trong chá»›p mắt, núi cao cÅ©ng biến thà nh đất bằng. Theo mệnh thì là nh, trái mệnh thì dữ, ngÆ°Æ¡i hãy suy nghÄ©". Khi tá» dụ Ä‘Æ°a tá»›i, Phúc Nguyên chống mệnh không theo. Bấy giá» má»›i bà n định việc Ä‘i đánh phÆ°Æ¡ng Nam2706 .
Tháng 2, Thanh Äô VÆ¡ng há»™ vệ thánh giá thân chinh. Quân đến cá»a biển Nháºt Lệ, giặc dá»±a và o thế hiểm chống lại, đại quân [25b] mấy lần giao chiến không lợi, liá»n chỉnh đốn lại quân ngÅ© trở vá».
Mùa thu, tháng 8, thi Hương sĩ nhân các xứ.
Hy Tông nhà Minh băng. Em là Do Kiểm lên ngôi, đổi niên hiệu là Sùng Trinh.
Mùa đông, tháng 10, Binh bá»™ thượng thÆ°, Thiếu phó Diá»…n Gia hầu Lê Báºt Tứ chết. Tặng tÆ°á»›c quáºn công, ban thuỵ hiệu là Hoà NghÄ©a.
Máºu Thìn, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 10 [1628], (Minh Sùng Chinh năm thứ 1). Mùa xuân, tháng giêng, Lại bá»™ thượng thÆ° kiểm chưởng lục bá»™ sá»±, kiêm Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá», thái phó, Lá»… quáºn công Nguyá»…n Văn Giai chết. Tặng TÆ° đồ, ban thuỵ hiệu là Cẩn Äá»™ (Văn Giai ngÆ°á»i ở Phù LÆ°u TrÆ°á»ng, huyện Thiên Lá»™c2707 ).
Tháng 2, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Giang Văn Minh 18 ngÆ°á»i.
Mùa hạ, tháng 4, thi Äình. Vua thân ra đầu Ä‘á» văn sách, há»i việc thiên hạ và chÃnh sách của triá»u đình. Cho Giang Văn Minh Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp [26a] đệ đệ tam danh, bá»n DÆ°Æ¡ng Cảo 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Äặng Phi Hiển 14 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Ká»· Tỵ, [VÄ©nh Tá»™] năm thứ 11 [1629] , (Từ tháng 4 trở Ä‘i đổi là Äức Long năm thứ nhất; Minh Sùng Trinh năm thứ 2). Mùa xuân, xuống chiếu cho các quan văn võ và dân chúng rằng; Viên nhân nà o và o năm Quý Hợi [1623] có đủ cả hai công là đi theo và tiến phát vá» kinh2708 , thì được gia thăng chức tÆ°á»›c, vinh phong cho chữ công thần.
Mùa hạ, tháng 4, hạn hán. Äổi niên hiệu là Äức Long năm thứ 1. Äại xá.
Äói to.
Tháng ấy, xuống chỉ rằng: Hễ các dinh cơ đội nà o đi theo đánh giặc Mạc ở Cao Bằng có quân công thì nên gia thăng chức tước.
Mùa đông, tháng 10, tiến phong Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng là Äại nguyên soái thống quốc chÃnh sÆ° phụ Thanh VÆ°Æ¡ng.
Lá»i sách văn viết: "Dá»±ng đạo trung ban phúc [26b] tá» ra thÆ°á»ng lý công bằng, định đại lá»… Ä‘á»n công, nên ban ân Ä‘iển tôn quý. Ngà y tháng tốt là nh đã hợp, sách và ng rá»±c rỡ ban ra. Nay Nguyên soái thống quốc chÃnh Thanh Äô VÆ°Æ¡ng Trịnh Tráng, trung háºu nếp nhà , trà năng yên nÆ°á»›c, uy vÅ© vang lừng trăm tráºn, công tái tạo đã nên; văn giáo thấm khắp bốn phÆ°Æ¡ng, váºn trị bình lại tá»›i. Trong ngoà i Ä‘á»u tin
ngÆ°á»i đức vá»ng, chức vị đáng đứng đầu các quan. Äặc sai quan mang phù tiết, sách và ng, ấn ngá»c tiến phong là m Hiệp mÆ°u đồng đức công thần Äại nguyên soái thống quốc chÃnh sÆ° phụ Thanh VÆ°Æ¡ng. Äã ban của báu là m ngá»c khuê, lại cho ruá»™ng đất để mở mang bá» cõi. VÆ°Æ¡ng hãy lấy nghÄ©a thân cáºn, là m ngÆ°á»i giúp thẳng, phúc thượng đế sẽ dà nh ban cho, trau dồi lấy đức, giữ gìn lấy dân, nghiệp thế vÆ°Æ¡ng cà ng thêm dà i mãi. Hãy kÃnh theo đấy!".
Tháng ấy, thăng xá nhân trưởng vệ quan Ngá»c Lâm hầu Lê Phúc Lai là m Thượng bảo tá»± khanh Cống quáºn công, [27a] sai đốc coi 4 ty xá nhân (Phúc Lai ngÆ°á»i xã SÆ¡n Trai, huyện Nông Cống).
Canh Ngá», [Äức Long] năm thứ 2 [1630] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 3). Mùa hạ, tháng 5, vua lấy con gái của VÆ°Æ¡ng là Trịnh Thị Ngá»c Trúc, láºp là m hoà ng háºu.
TrÆ°á»›c đây, Ngá»c Trúc đã lấy bác há» vua là CÆ°á»ng quáºn công Lê Trụ sinh được 4 con. Khi ấy, Lê Trụ bị giam trong ngục. VÆ°Æ¡ng Ä‘em Ngá»c Trúc gả cho vua, vua lấy và o cung. Triá»u thần là bá»n Nguyá»…n Thục, Nguyá»…n Danh Thế nhiá»u lần dâng sá»› can. Vua không nghe và nói rằng: "Xong việc thì thôi, lấy gượng váºy". Từ hôm ấy trở Ä‘i, trá»i mÆ°a dầm ngà y đêm không ngá»›t.
Tháng 6, nÆ°á»›c to đổ vá», sông Nhị đầy trà n, ngáºp và o Ä‘Æ°á»ng phố. Cá»a Nam nÆ°á»›c chảy nhÆ° thác, phố phÆ°á»ng nhiá»u ngÆ°á»i bị chết Ä‘uối. Lại đê Ä‘iá»u ở các xã Yên Duyên, Khuyến LÆ°Æ¡ng huyện Thanh Trì bị vỡ, thóc lúa hoa tổn, nhân dân [27b] đói kém.
Mùa thu, tháng 8, mở khoa thi Hương cho sĩ nhân các xứ.
Tháng 9, vua là m 3 toà cung điện và 10 gian hà nh lang.
Mùa đông, tháng 10, nhà Minh sai hai sứ bá»™ sang đòi lá»… cống. Ban yến cho xứ thần ở bến Äông Hà . VÆ°Æ¡ng thân đến lầu Giảng Võ, trÆ°ng bầy các đồ cống hiến cho sứ thần nhà Minh xem, nhân thể dà n bà y nhiá»u thuyá»n ghe, voi ngá»±a ở bá» sông để khoe binh uy, tá» ra là cÆ°á»ng thịnh.
Ngà y Nhâm Tuất 17, có nguyệt thực.
Sai quan đi duyệt tuyển.
Bấy giá» bá»n khâm sai võ tÆ°á»›ng phần nhiá»u cáºy thế thân cáºn có công, không theo chiếu lệnh, lấy lạm của dân, công nhiên hối lá»™, thải ngÆ°á»i già , miá»…n bắt lÃnh, Ä‘iên đảo bất công, nhiá»u lần bị chất vấn, quở trách, mà quan duyệt tuyển ở Thanh Hoa là bá»n Thái Bá Kỳ cà ng quá lắm. Duy có bá»n Cao Ty, Trần Vỹ, Lã Thì Trung, Nguyá»…n Quang Minh, Nguyá»…n Tà i Toà n, Nguyá»…n Khắc Văn, Nguyá»…n Trừng là tháºn [28a] trá»ng giữ phép, không phạm pháp, được lòng dân nhiá»u, dân Ä‘á»u ca ngợi.
Giám sát ngự sỠđạo Hải Dương là Dương Thuần vì việc xét kiện, bị vu cáo phải mất quan.
Sai bá»n Công bá»™ thượng thÆ° Truyá»n quáºn công Nguyá»…n Duy Thì, Binh khoa đô cấp sá»± trung Giang Văn Minh, cấp sá»± trung Lê Khả Trù, Hà n lâm viện hiệu thảo Thân Khuê lên cá»a quan đợi mệnh.
Mùa đông, tháng 11, sai chánh sứ là Trần Hữu Lá»… và DÆ°Æ¡ng Trà Trạch, phó sứ là bá»n Nguyá»…n Kinh Tế, Bùi Bỉnh Quân, Nguyá»…n Nghi, Hoà ng Công Phụ chia là m hai sứ bá»™ sang tuế cống nhà Minh.
Nhá»› lại các công thần. Sai triá»u quan Ä‘em khám chủ của bá»n TÄ©nh quốc công Phạm Äốc, Háºu Trạch công Äặng Huấn, Vinh quốc công Hoà ng Äình Ãi, DÆ°Æ¡ng quốc công Nguyá»…n Hữu Liêu thá» phụ và o cung miếu ở các xứ SÆ¡n Nam, SÆ¡n Tây, Kinh Bắc, Hải DÆ°Æ¡ng, bốn mùa phối hưởng.
[28b] Tân Mùi, [Äức Long] năm thứ 3 [1631] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 4). Mùa xuân, tháng giêng, tượng thần Lý Ông Trá»ng Ä‘á»n Thuỵ HÆ°Æ¡ng2709 đổ mồ hôi.
Ngà y mồng 6, có gió to từ phÆ°Æ¡ng đông bắc, là m gãy cây, đổ nà , nhiá»u thuyá»n bị đắm.
Hiến sát phó sứ Thuáºn Hoá là VÅ© Chân trở vá» triá»u đình.
Chân ngÆ°á»i xã Bình Lãng Thượng, huyện Thiên Lá»™c. TrÆ°á»›c đây bị Nguyá»…n Hoà ng ngăn trở, trải 18 năm, đến nay mÆ°a vá»›i Máºu LÆ°Æ¡ng hầu Bùi Văn Tuấn Ä‘i Ä‘Æ°á»ng tắt vá» triá»u. VÆ°Æ¡ng há»i việc phiên trấn xa, ban thưởng rất háºu, rồi cho Chân là m phủ doãn phủ Phụng Thiên, ban cho mÅ©, Ä‘ai, triá»u phục. Cho Văn Tuấn tÆ°á»›c Máºu quáºn công (Văn Tuấn ngÆ°á»i xã Bái Nại, huyện Tống SÆ¡n).
Äá núi Hoà ng SÆ¡n2710 huyện Nông Cống bị lở.
Äá núi Kẽm Trống huyện Gia Viá»…n bị đổ.
Bồi đắp đê Ä‘iá»u các xứ.
Tháng 3, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Minh Triết 6 ngÆ°á»i.
Khi ấy [29a] có Nguyá»…n Văn Quang ngÆ°á»i xã Äặng Xá, huyện Cẩm Già ng thiếu Ä‘iểm lại được Ä‘á»—, sai xoá tên Ä‘i. TrÆ°á»›c đó, vua coi thi, thấy mặt trá»i có quầng, mống Ä‘á» vây bá»c xung quanh, lại có mống trắng xuyên và o giữa mặt, má»i ngÆ°á»i cho là ứng và o Ä‘iá»m ấy.
Ngà y thi Äình, vua thân ra đầu Ä‘á» văn sách. Cho Nguyá»…n Minh Triết Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ tam danh, bá»n Lê Biện 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Danh Thá» 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Xứ Hải DÆ°Æ¡ng có mÆ°a đá, hòn thì nhÆ° đá lá»›n, hòn thì nhÆ° đầu ngá»±a, ngÆ°á»i và váºt bị hại.
ChÃnh phi của VÆ°Æ¡ng là Nguyá»…n Thị Ngá»c Tú chết. Phi là con gái Nguyá»…n Hoà ng.
Mùa hạ, tháng 4, ngà y Ất Mão, sét đánh núi Mã Yên ở Tây Kinh, đất nứt đến 5 trượng.
Ngà y Ká»· Mùi 16, có nguyệt thá»±c, gặp lúc trá»i mÆ°a gió tối trá»i, không trông thấy.
Chó ngao đá ở điện Tây Kinh nứt vỡ, gãy ngang lưng rơi xuống đất.
Giếng đá ở xã Hoà ng Mai, huyện Thanh Trì kêu vang [29b] như sấm.
Tháng 5, mống Ä‘á» má»c ngang trá»i, má»™t khắc má»›i tan.
Tháng 6, VÆ°Æ¡ng thân ngá»± ở Äông lâu, sai Ä‘Ã o sông cho thuyá»n đánh nhau và táºp bắn. Bấy giá», có lá»a cháy từ đầu sông, cháy lan đến cá»a tả vÆ°Æ¡ng phủ, phố phÆ°á»ng hai bên và các nhà Triá»u Nguyên, Triá»u ÄÆ°á»ng trong thà nh ná»™i. Vua tránh ra nhà Hoa DÆ°Æ¡ng hầu (không rõ tên) 4 ngà y má»›i vá» cung.
Mùa thu, tháng 8, ngà y 29, ở vá»±c Rồng xã Lai Duệ, huyện Thuỵ Nguyên có những váºt nổi lên mặt nÆ°á»›c trông nhÆ° đầu trâu, đầu ngá»±a, đầu ngÆ°á»i, đầu rắn, không biết bao nhiêu mà kể.
Tháng 9, ngà y mồng 3, gió to là m gãy cây, tốc nhà . Từ ngà y mồng 4 đến ngà y mồng 6, mÆ°a nhÆ° trút, nÆ°á»›c sông Nhị dâng to, Ä‘iện đình trong ngoà i nÆ°á»›c ngáºp sâu đến 1 thÆ°á»›c.
Mùa đông, tháng 10, ngà y mồng 1, có nháºt thá»±c. Vua cho là bản mệnh cùng hợp vá»›i ngà y ấy và năm ấy, chỉ trai giá»›i mà không hô cứu mặt trá»i.
Lấy Hữu thị lang [30a] Nguyá»…n Tuấn, Bùi Bỉnh Di, Nguyá»…n Tá»± CÆ°á»ng là m Tả thị lang; Thiêm đô ngá»± sá» Trần VÄ© là m Phó đô ngá»± sá»; Tá»± Khanh Äá»— Khắc KÃnh, Nguyá»…n Lại là m Hữu thị lang.
Äổi ngang chức cho Trần Nghi là m tham chÃnh xứ SÆ¡n Tây; Ä‘Æ°a Phạm Phúc Khánh ra là m hiến sát sứ Lạng SÆ¡n; Äặng Phi Hiển là m hiến sát sứ xứ Tuyên Quang, Lê Phan Lân là m hiến sát sứ xứ Yên Quảng, vì bá»n Nghi là m quan không giữ gìn cẩn tháºn.
Ngà y rằm, có nguyệt thực.
Tháng 11, sai Bắc quân đô đốc phủ tả đô đốc phó tÆ°á»›ng Tây quáºn công Trịnh Tạc thống lÄ©nh tÆ°á»›ng sÄ© bản bá»™ và các dinh cÆ¡ dÆ°á»›i quyá»n quan binh châu Bố ChÃnh trấn giữ xứ Nghệ An; lấy Thái bá»™c tá»± khanh Giang Văn Minh là m đốc thị. Lại sai Thái bảo Nhạc quáºn công Bùi SÄ© Lâm trấn thủ xứ Thanh Hoa, [30b] lấy Tá»± khanh Nguyá»…n Khắc Văn là m đốc đồng. Äá»u vâng mệnh ra trấn. Äi đến đâu ban hà nh lệnh cấm, trong cõi yên lặng.
Núi xã Äa Giá, huyện Gia Viá»…n đá lở xuống hÆ¡n 17 trượng.
Nhâm Thân, [Äức Long] năm thứ 4 [1632] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 5). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y Ká»· Hợi, truy tôn Hoà ng khảo Giản Huy Äế là m KÃnh Tông Huệ Hoà ng Äế, rÆ°á»›c thần chủ và o Thái miếu để thá».
Tháng 2, gia phong mỹ tá»± sách và ng cho Thái VÆ°Æ¡ng, Triết VÆ°Æ¡ng và sách bạc cho Háºu Trạch công2711 .
Ngà y 21, giá» Tỵ, có hai cái mống, má»™t cái Ä‘á», má»™t cái trắng vòng và o mặt trá»i, má»™t khắc má»›i tan.
Sai bá»n Lá»… bá»™ thượng thÆ°, Thiếu uý Lan quáºn công Nguyá»…n Thá»±c cầm phù tiết, mang sách và ng, ấn bạc, phong Tả tiệp quân dinh Thái phó Sùng quáºn công Trịnh Kiá»u là m Khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiêm tổng ná»™i ngoại bình chÆ°Æ¡ng quân quốc trá»ng sá»± [31a] phó chưởng quốc chÃnh thái uý Sùng quốc công, mở phủ gá»i là phủ Hùng Uy. Lại sai chia quân cầm phù tiết, mang sách bạc và ấn phong Hiệp nghÄ©a dinh Thái uý Tung quáºn công Trịnh Văn là Tung Nhạc công, mở phủ gá»i là phủ Hiệp NghÄ©a; phong Phù nghÄ©a dinh thái uý DÅ©ng quáºn công Trịnh Khải là m DÅ©ng Lá»… công, mở phủ gá»i là phủ Phù NghÄ©a; phong Thắng nghÄ©a dinh Thái phó Quỳnh quáºn công Trịnh Lệ là m Quỳnh Nham công, mở phủ gá»i là Thắng NghÄ©a. Lại lấy bá»n thái bảo Phụ quáºn công Nguyá»…n Hắc và Binh bá»™ thượng thÆ° Thái bảo Äăng quáºn công Nguyá»…n Khải là m thái phó. (Hắc là con Nguyá»…n Hoà ng).
Tháng 3, ngà y 16, giá» Dáºu, có nguyệt thá»±c.
Cho bá»n Lá»… bá»™ thượng thÆ° Lan quáºn công Nguyá»…n Thá»±c, Binh bá»™ thượng thÆ° Nguyá»…n Khải Ä‘á»u lấy danh nghÄ©a quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh.
Mùa hạ, tháng 4, bãi tÆ°á»›c của Nguyá»…n [31b] Tuấn, Nguyá»…n Lại. Bấy giá», bá»n Lại bá»™ tả thị lang Nguyá»…n Tuấn, hữu thị lang Nguyá»…n Lại tuyển bổ các chức phần nhiá»u nhÅ©ng lạm. Quan triá»u Ä‘Æ°á»ng là bá»n Nguyá»…n Thá»±c, Nguyá»…n Khải hặc tá»™i, bị bãi chức. Lại giữ trách nhiệm tuyển bổ, lấy nhiá»u của đút, có ngÆ°á»i là m câu hát rằng: "Các chức vị viên, lưỡng Bá»™t táºn Ä‘iá»n" [Các chức bổ đủ ngÆ°á»i, hai là ng Bá»™t2712 hết ruá»™ng].
Gia thăng Lá»… bá»™ thượng thÆ° kiêm Hà n Lâm viện thị Ä‘á»™c chưởng Hà n lâm viện sá»±, Äông các há»c sÄ©, quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh. Thiếu uý Lan quáºn công Nguyá»…n Thá»±c là m thái bảo; Công bá»™ thượng thÆ° kiêm Quốc tá» giám tÆ° nghiệp Tuyá»n quáºn công Nguyá»…n Duy Thì là m thiếu phó. Lấy bá»n Việt quáºn công Trịnh Trình, Luân quáºn công Trịnh Thức, Äức quáºn công Trịnh Hà ng, Lăng quáºn công Trịnh Bảng, Diên quáºn công Trịnh Nha, Hồng quáºn công Trịnh Lá»±u là m thái bảo; bá»n Lan quáºn công Hoà ng NghÄ©a Phỉ, Phù quáºn công Trịnh Lịch, Tây quáºn công [32a] Trịnh Tạc là m thiếu uý.
Tháng 5, triá»u đình nghị bà n, muốn bà o cá» Há»™ bá»™ tả thị lang Mai Khê hầu Nguyá»…n Tiến Dụng là m Lại bá»™ tả thị lang. Thái phó Nguyá»…n Khải hặc Dụng trÆ°á»›c là m Ä‘á» Ä‘iệu trÆ°á»ng Thanh Hoa, cố tình lấy ngÆ°á»i ná» bá» ngÆ°á»i kia, không đáng được chức ấy. Bèn cho Phó đô ngá»± sá» Trần Vỹ là m Lại bá»™ tả thị lang; Lá»… bá»™ hữu thị lang Äá»— Khắc KÃnh là m Lại bá»™ hữu thị lang; Lại khoa đô cấp sá»± trung Nguyá»…n Duy Hiểu là m thiêm đô ngá»± sá».
Chia sai bá»n Trần Vỹ, Nguyá»…n Quang Minh, Lê KÃnh, Thân Khuê Ä‘i khám há»i tình hình siêng năng hay lÆ°á»i biếng, liêm khiết hay tham nhÅ©ng của các viên coi đê Ä‘iá»u và quan lại các thừa ty.
Tháng 6, ngà y mồng 1, mÆ°a to đến 3, 4 ngà y không ngá»›i. Sân trong cung và các Ä‘iện, nÆ°á»›c ngáºp và i tấc.
Ngà y mồng 5, mÆ°a nhÆ° trút, nÆ°á»›c sông Nhị dâng cao. VÆ°Æ¡ng nhân đó thân [32b] Ä‘em Thái uý Sùng quốc công Trịnh Kiá»u và các dinh cÆ¡ Ä‘i thuyá»n thuáºn dòng xuống Ä‘oạn đê các xã Thám ÄÆ°Æ¡ng, Yên Duyên, Khuyến LÆ°Æ¡ng huyện Thanh Trì để coi há»™ đê. NÆ°á»›c lại dâng trà n, liá»n trở vá». Lại sai thu số tiá»n của các viên quan coi đê đã lấy lạm của dân để sung công.
Mùa thu, tháng 9, ngà y rằm, giá» Mão, có nháºt thá»±c.
Quý Dáºu, [Äức Long] năm thứ 5 [1633] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 6). Mùa xuân, tháng giêng, núi Long Tuyá»n2713 bị lở.
Cho bá»n Thái phó Phụ quáºn công Nguyá»…n Hắc, Thái bảo Quảng quáºn công Trịnh Hà ng, Lăng quáºn công Trịnh Bảng, Hồng quáºn công Trịnh Lá»±u, được tham dá»± triá»u chÃnh.
Sai thái bảo Quảng quáºn công Trịnh Hà ng cùng vá»›i bá»n Ngô Nhân Triệt, Nguyá»…n Quang Minh, chiếu bổ hạng nhân các phủ, vệ.
Tháng 3, núi đá Äa Bút2714 , huyện VÄ©nh Phúc bị lở. Hai núi bên cạnh giếng Âm DÆ°Æ¡ng, huyện Phụng Hoá2715 lở [33a] xuống lấp cả Ä‘Æ°á»ng Ä‘i, ngÆ°á»i ngá»±a không thể Ä‘i lại được.
Sai bá»n Trần Vỹ, Nguyá»…n Tiến Dụng, Nguyá»…n Thá» Xuân, Thân Khuê lên cá»a quan đợi mệnh, đón tiếp sứ thần vá» nÆ°á»›c, và sai Thái bảo Quảng quáºn công Trịnh Hà ng thống lÄ©nh voi ngá»±a, quân lÃnh các cÆ¡ Ä‘á»™i Ä‘i há»™ vệ.
Ngà y 20, bồi thần của bá»n Trần Hữu Lê, DÆ°Æ¡ng Trà Trạch, Nguyá»…n Kinh Tế, Nguyá»…n Nghi, Hoà ng Công Phụ vỠđến Kinh sÆ° và o lạy chà o. Phó sứ Bùi Bỉnh Quân chết bên Minh.
Ngà y 22, thần vị của Lý Thái Tông bá»—ng dÆ°ng xê Ä‘i chá»— khác. Sai ná»™i thần là Phái quáºn công (không rõ tên) đến tế. Äược 6, 7 ngà y, thần vị lại dá»i vá» chá»— cÅ©.
Äoạn sông Nhị ở địa pháºn xã Yên Duyên, huyện Thanh Trì ban đêm cạn nÆ°á»›c đến hÆ¡n má»™t khắc, tháºm chà có ngÆ°á»i đốt Ä‘uốc để bắt cá.
Sai hÆ¡n 80 chiếc thuyá»n của thuá»· quân đến xứ SÆ¡n Nam, ngầm và o huyện Gia Viá»…n [33b] đánh dẹp con của Hiá»n quáºn công nguỵ trÆ°á»›c.
Ngà y 23, giá» Tỵ, có gió từ phÆ°Æ¡ng bắc thổi tá»›i, đầm xã Thịnh Liệt2716 nÆ°á»›c cạn hÆ¡n má»™t khắc. NÆ°á»›c sông Nhị sóng Ä‘á»™ng mạnh, thuyá»n ghe bị đắm vỡ, ngÆ°á»i ngÆ°á»i bị chết Ä‘uối.
Triá»u thần hặc tá»™i tham nghị xứ HÆ°ng Hoá2717 là TrÆ°Æ¡ng VÅ© là m quan không tháºn trá»ng, để dân kêu kiện, và Nguyá»…n Hà ng là m tri huyện chÆ°a đầy má»™t lần khảo, chÆ°a hết hạn để tang2718 đã ngầm Ä‘em và ng bạc tâu báºy xin là m chức lăng phó ở Ä‘iện Tây Kinh, vượt mặt quá lắm. Vua giao xuống xét tá»™i TrÆ°Æ¡ng VÅ© và thu lại sắc mệnh của Nguyá»…n Hà ng.
VÆ°Æ¡ng thân Ä‘em tÆ°á»›ng sÄ© các dinh Ä‘i đánh Thuáºn Hoá, không được lại trở vá»2719 .
Giáp Tuất, [Äức Long] năm thứ 6 [1634] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 7). Mùa xuân, tháng 2, ngà y rằm, có nguyệt thá»±c.
Tháng 3, ngà y mồng 1, có nháºt thá»±c.
Thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Nhân Trứ 5 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äiện, [34a] vua thân ra đầu Ä‘á» văn sách, cho VÅ© Bạt Tuỵ Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Nguyá»…n Nhân Trứ 4 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Mùa hạ, đại hạn, lúa má khô héo, nhân dân đói kém. Äến mùa thu má»›i mÆ°a.
Thăng Lễ bộ thượng thư kiêm Hà n lâm viện thị độc, chưởng hà n lâm viện sự.
Äông các há»c sÄ© quốc lão tham dá»± triá»u chÃnh; Thái bảo Lang quáºn công Nguyá»…n Thá»±c thăng Há»™ bá»™ thượng thÆ° thái phó, trà sÄ©. Từ khi bản triá»u khôi phục đến đây, thượng thÆ° quốc lão vá» trà sÄ© bắt đầu từ Thá»±c.
Ất Hợi, [Äức Long] năm thứ 7 [1635] , (Từ tháng 10 trở Ä‘i đổi thà nh DÆ°Æ¡ng Hoà năm thứ 1; Minh Sùng Trinh năm thứ 8). Mùa hạ, tháng 6, có lệnh chỉ gồm 12 Ä‘iá»u, cấm các quan cai trị hà khắc và răn cấm các nha môn tra xét để Ä‘á»ng việc kiện tụng, cho ban bố thi hà nh.
Mùa đông, tháng 10, đổi niên hiệu là DÆ°Æ¡ng Hoà năm thứ 1. Äại [34b] xá.
Äinh Sá»u, [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 3 [1637] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 10). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y mồng 1, có nháºt thá»±c.
Mùa đông, tháng 10, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Xuân ChÃnh 20 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äình, vua thân ra đầu Ä‘á» văn sách, cho bá»n Nguyá»…n Xuân ChÃnh, Nguyá»…n Nghi, Nguyá»…n Thế Khanh Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Nguyá»…n Hữu ThÆ°á»ng 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Nguyá»…n Cổn 15 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 11, quan trà sÄ© Nguyá»…n Thá»±c chết, tặng thái tể, ban thuỵ hiệu là Trung Thuần, thá» 83 tuổi. (Thá»±c là ngÆ°á»i xã Vân Äiá»m, huyện Äông Ngà n).
Tháng 12, ngà y 30, có nháºt thá»±c.
Sai chánh sứ Nguyá»…n Duy Hiểu và Giang Văn Minh, phó sứ là bá»n Nguyá»…n Quang Minh, Trần Nghi, Nguyá»…n Bình, Thân Khuê gồm 2 sứ bá»™ sang tuế cống nhà Minh. Sai bá»n Trần Hữu Lá»…, DÆ°Æ¡ng Trà Trạch, Nguyá»…n [35a] Thá» Xuân, Phạm Phúc Khánh, Nguyá»…n Quang Nhạc lên cá»a quan đợi mệnh.
Máºu Dần, [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 4 [1638] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 11). VÆ°Æ¡ng thân Ä‘em các quân Ä‘i đánh giặc Mạc ở đất Cao Bằng. Thuá»™c tÆ°á»›ng là Hạ quáºn công (không rõ tên) bị giặc bắt; Lâm quáºn công (không rõ tên) Ä‘Æ°Æ¡ng đánh tráºn sợ chạy, bị giết.
Mùa đông, tháng 12, định hà nh nghi của các quan văn võ, cho rõ cấp báºc.
Ká»· Mão, [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 5 [1639] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 12). Mùa hạ, tháng 4, định rõ lại vá» việc kiện tụng nhân mạng theo nhÆ° quy chế năm Cảnh Thống thứ 62720 : Phạm nhân chỉ bị tịch thu ruá»™ng đất, tà i sản của bản thân và của vợ con thôi. Nếu không đủ, thì cho khai lấy ruá»™ng đất, tà i sản của cha mẹ, anh em là m tiá»n Ä‘á»n mạng, không được bắt cả đến há» hà ng, là ng xóm, coi đó là điá»u luáºt lâu dà i.
Sai Công bá»™ [35b] thượng thÆ°, Thiếu phó Tuyá»n quáºn công Nguyá»…n Duy Thì cùng bá»n Nguyá»…n Thá» Xuân, Nguyá»…n Xuân Chinh, Nguyá»…n Quang Nhạc, Phạm Phúc Khánh lên cá»a quan đợi mệnh đón sứ thần vá» nÆ°á»›c.
Mùa đông, tháng 12, Thái uý Sùng quáºn công Trịnh Kiá»u vâng chỉ của vÆ°Æ¡ng, nhắc rõ lại 12 Ä‘iá»u nghiêm răn các quan giữ phép để thi hà nh, đại khái lấy việc hiểu rõ chức vụ và được lòng dân là m gốc.
Canh Thìn, [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 6 [1640] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 13). Mùa xuân, tháng giêng nhuáºn, thi Há»™i các nhân sÄ© trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Phà Văn Thuáºt 22 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äình, vua
thân ra đầu Ä‘á» văn sách, cho bá»n Phà Văn Thuáºt 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Hoà ng Vinh 20 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Nhâm Ngá», [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 8 [1642] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 15).
Mùa thu, tháng 9, Thái uý Sùng quốc công Trịnh Kiá»u chết. Tặng [36a] thượng tể, thượng tÆ°á»›ng, ban thuỵ hiệu là Hùng Äá»™.
VÆ°Æ¡ng bà n vá»›i các quan gúp việc, cho là hiện nay ká»· cÆ°Æ¡ng của thiên hạ cốt ở việc công bằng khám xét kiện tụng và dẹp bắt trá»™m cÆ°á»›p, bèn sai quan chÆ°a Ä‘i trị các xứ. Lấy Phó đô tÆ°á»›ng Thái bảo Tây quáºn công Trịnh Tạc trấn giữ xứ SÆ¡n Nam, Thái thÆ°á»ng tá»± khanh Phạm Công Trứ là m tán lý; Thái bảo Phù quáºn công Trịnh Lịch trấn giữ xứ SÆ¡n Tây, Binh bá»™ hữu thị lang Nguyá»…n Trừng là m tán lý; Quỳnh Nham công Trịnh Lê trấn giữ xứ Kinh Bắc, Công bá»™ hữu thị lang Nguyá»…n Bình là m tán lý; Thiếu uý Hoa quáºn công Trịnh Sầm trấn giữ xứ Hải DÆ°Æ¡ng, Há»™ khoa đô cấp sá» trung Nguyá»…n Nhân Trứ là m tán lý. Äá»u cùng vá»›i thừa ty sá»a đổi tệ trÆ°á»›c, vá»— yên dân địa phÆ°Æ¡ng.
Quý Mùi, [DÆ°Æ¡ng Hoà ] năm thứ 9 [1643] , (Từ tháng 10 trở Ä‘i là Chân Tông Phúc Thái năm thứ 1; Minh Sùng Trinh năm thứ 16). Mùa xuân, tháng 2, sai thái bảo Tây [36b] quáºn công Trịnh Tạc và Quỳnh Nham công Trịnh Lệ cùng vá»›i bá»n tán lý hữu thị lang Nguyá»…n Quang Minh, tá»± khanh Phạm Công Trứ, Nguyá»…n Danh Thá» thống lÄ©nh đại quân Ä‘i đánh Nguyá»…n Phúc Lan ở Thuáºn Hoá. Äánh úp tỳ tÆ°á»›ng giặc Thắng LÆ°Æ¡ng hầu ở xã Trung Hoà , bắt được Ä‘em chém, bắt được viên thÆ° ký là Văn Toà n tá» giải ná»™p ở cá»a dinh. Rồi tiến quân thẳng tá»›i cá»a biển Nháºt Lệ.
Tháng 3, VÆ°Æ¡ng há»™ vệ xa giá, tiến và o châu Bố ChÃnh, đóng tại xã An Bà i, liệu định quân cÆ¡, trao phÆ°Æ¡ng lược cho các tÆ°á»›ng. Bấy giá» các dinh của thống lÄ©nh Ä‘á»u nghiêm tráºn chỠđợi. Gặp có chỉ của VÆ°Æ¡ng, cho là phÆ°Æ¡ng Nam khà nóng ná»±c, khó ở lâu, bèn chỉnh đốn đại quân rút vá»2721 .
Cho Há»™ bá»™ tả thị lang kiêm Huy văn viện thiêm sá»± Thiếu phó Nhân quáºn công Doãn Hy vá» trà sÄ©.
Mùa đông, tháng 10, xuống chiếu truyá»n ngôi cho Hoà ng thái tá» [37a] Duy Há»±u. Duy Há»±u lên ngôi hoà ng đế ở Ä‘iện Cần ChÃnh, đổi niên hiệu là Phúc Thái năm thứ nhất. Äại xá thiên hạ gồm 27 Ä‘iá»u. Tôn vua là m Thái thượng hoà ng, Hoà ng háºu Trịnh Thị là m Hoà ng thái háºu.
Thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Lê Trà Trạch 9 ngÆ°á»i.
Tháng 12, thi Äiện, cho bá»n Nguyá»…n Khắc Thiệu 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Lê Äình Dá»± 7 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Chân Tông Thuáºn Hoà ng Äế
Tên húy là Duy Há»±u, con trưởng của Thần Tông, 13 tuổi được truyá»n ngôi, ở ngôi 7 năm, thá» 20 tuổi thì băng, táng ở lăng Hoa Phố. Vua tÃnh trá»i trầm tÄ©nh, khoan dung phúc háºu, có đức của ngÆ°á»i là m vua. Trong khoảng 6, 7 năm, liá»n năm được mùa. Nếu trá»i cho sống lâu thì cÅ©ng được đông ngÆ°á»i, già u của nhÆ° tiếng tốt của Văn Äế nhà Hán váºy.
Giáp Thân, [Phúc Thái] năm thứ 2 [1644] , (Minh Sùng Trinh năm thứ 17). Mùa hạ, tháng 4, sao Thái Bạch Ä‘i ngang trá»i.
Tháng ấy, [37b] sai quan khảo hạch các cống sÄ© trong nÆ°á»›c, ngÆ°á»i nà o có đức vá»ng bổ là m các chức phủ, huyện.
Mùa đông, tháng 12, sai Thái bảo Tây quáºn công Trịnh Tạc cùng Äốc thị DÆ°Æ¡ng Trà Trạch, Tán lý Phạm Công Trứ Ä‘i dẹp đất Cao Bằng, tiến quân đặt phục, chém được má»™t viên tỳ tÆ°á»›ng của giặc, bắt được đảng giặc rồi vá».
Ất Dáºu, [Phúc Thái] năm thứ 3 [1645] , (Minh Long VÅ© năm thứ 1; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 1). Mùa hạ, tháng 4, ngà y 19, sao Huỳnh Hoặc Ä‘i và o phần sao Quá»·, phạm và o sao TÃch Thi.
Tiên phong phó đô tÆ°á»›ng Thái bảo Tây quáºn công Trịnh Tạc là m Khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh chưởng quốc quyá»n binh tả tÆ°á»›ng Thái uý Tây quốc công, mở phủ Khiêm Äịnh, má»i công việc của nhà nÆ°á»›c Ä‘á»u giao cho xá» quyết.
Ngà y tháng 5, VÆ°Æ¡ng bị cảm. Thái bảo Phù quáºn công Trịnh Lịch, Thái phó Hoa quáºn công Trịnh [38a] Sầm, háºn vì bất đắc chÃ, liá»n nổi quân là m loạn. Thái uý Tây quốc công Trịnh Tạc vâng chỉ nghị bà n vá»›i các quan văn võ tâu lên vua biết và tế cáo trá»i đất, tông miếu.
Ngà y mồng 2, ra quân, đánh bắt được chÃnh tên nghịch Lịch, còn nghịch Sầm thì trốn và o Ninh Giang2722 . Sai Thái bảo Khê quáºn công Trịnh Trượng đốc quân Ä‘uổi theo, Ä‘uổi kịp ở Chúc SÆ¡n2723 , bắt được dâng ná»™p, Ä‘á»u Ä‘em chém cả. Khi ấy Tán lý Phạm Công Trứ, Võ tÆ°á»›ng Äà o Quang Nhiêu cÅ©ng dá»± phần công bà n mÆ°u, đánh dẹp.
Xá má»™t ná»a tiá»n thuế Ä‘inh trong nÆ°á»›c. Lại cấm nhân dân không được là m thÆ° nặc danh lÆ°u truyá»n chuyện không đâu là m mê hoặc lòng ngÆ°á»i.
Tháng 6, nhắc rõ lại Ä‘iá»u luáºt xét kiện để khuyến khÃch ngÆ°á»i là m quan thanh liêm, chăm việc, trừ bá» thói kiện cáo gian láºn của bá»n tiểu thÆ°Æ¡ng.
Mùa thu, tháng 7, cấm các nhà quyá»n quý và [38b] các nha môn cùng quan hai ty không được lấy tiá»n của các há»™ dân xa, quan huyện cÅ©ng không được thu lạm tiá»n của dân. Còn tiá»n gạo của các kỳ tế lá»… Ä‘á»u theo xã lá»›n, xã vừa, xã nhá» mà đóng theo mức Ä‘á»™ khác nhau để bá»›t phà tổn cho dân.
BÃnh Tuất, [Phúc Thái] năm thứ 4 [1646] , (Minh Long VÅ© năm thứ 2; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 2). Mùa xuân, tháng giêng, ngà y 22, mÆ°a đá, chim muông bị hại nhiá»u.
Tháng 2, Kinh sư mưa đá.
Năm ấy được mùa to.
|
20-09-2008, 06:34 PM
|
|
Anh Khùng Trốn Viện
|
|
Tham gia: Aug 2008
Äến từ: hÆ° vô
Bà i gởi: 639
Thá»i gian online: 21 giá» 15 phút 21 giây
Thanks: 821
Thanked 262 Times in 71 Posts
|
|
Bản Kỷ Tục Biên Q2
Vua Lê chúa Trịnh (1600 - 1662)
Sai chánh sứ Nguyá»…n Nhân ChÃnh, phó sứ là bá»n Phạm VÄ©nh Miên, Trần Khái, Nguyá»…n Cổn cùng vá»›i sứ thiên triá»u là Äô đốc Lâm Sâm vượt biển sang Phúc Kiến cầu phong vá»›i nhà Minh. Khi ấy vua Minh lên ngôi, bị ngÆ°á»i Thanh đánh phá. Bá» tôi nhà Minh lại tôn láºp VÄ©nh Lịch Hoà ng Äế. Nhà Minh sai bá»n Hà n lâm Phan Kỳ mang sắc thÆ°, cáo mệnh và ấn bạc mạ và ng sang [39a] nÆ°á»›c ta, phong cho Thái thượng hoà ng là m An Nam quốc vÆ°Æ¡ng. Sứ Minh cùng vá»›i bá»n Nhân ChÃnh Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bá»™ theo cá»a Trấn Nam quan mà vá».
Bấy giá» nÆ°á»›c Minh loạn to. Thủ lÄ©nh Long Châu là Triệu Hữu Kinh bị ngÆ°á»i anh há» là Triệu Hữu Äà o giết. Con Kinh là Hữu Khải cầu cứu, bèn sai Quỳnh Nham công Trịnh Lệ tiến quân lên Thái Nguyên, đánh Cao Bằng, bắt được Triệu Hữu Äà o và cả gia thuá»™c Ä‘em vá» Kinh sÆ°, dụ bảo phải hoà mục vá»›i nhau rồi cho vá» bản châu.
Mùa đông, tháng 10, thi Há»™i sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Äăng Cảo 17 ngÆ°á»i.
Tháng 12, thi Äiện. Vua Ä‘Ãch thân ghi cho Nguyá»…n Äăng Cảo Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ đệ tam danh, Nguyá»…n Viết Cá» Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Phạm Văn Äạt 15 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
[39b] Äinh Hợi, [Phúc Thái] năm thứ 4 [1647] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 1; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 3). Mùa hạ, tháng 5, bá»n Nguyá»…n Nhân ChÃnh đón sứ Minh Ä‘em sắc phong và ấn đến cá»a quan.
Bèn sai Lá»… bá»™ thượng thÆ° Thiếu bảo DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Nghi cùng vá»›i bá»n Há»™ bá»™ tả thị lang Nguyá»…n Thá» Xuân, Thiêm đô ngá»± sá» Äồng Nhân Thái, Há»™ khoa đô cấp sá»± trung Nguyá»…n Sách Hiển, Äá» hình TrÆ°Æ¡ng Luáºn Äạo, Lại khoa cấp sá»± trung Nguyá»…n Văn Quảng đón tiếp vá» Kinh.
Sứ Minh là m lá»… ban phong, tuyên Ä‘á»c lá»i thá» rằng: "Trẫm nghÄ©, đế vÆ°Æ¡ng dấy lên, trÆ°á»›c hết vá»— yên ngoà i cõi; Xuân Thu nghÄ©a lá»›n, riêng lo tưởng lệ tôn vÆ°Æ¡ng. XÆ°a Hoà ng tổ ta mở mang bá» cõi, chân trá»i, góc biển, Ä‘á»u thuá»™c bản đồ. NÆ°á»›c An Nam ngÆ°á»i riêng hưởng thanh giáo, lá»… nhạc y quan dần dần quen nếp, chịu Æ¡n nhà nÆ°á»›c trăm Ä‘á»i, để phúc cháu con mấy kiếp. Äô thống ty Lê [40a] Há»±u sá»›m tá» tà i là nh, má»™t niá»m cung thuáºn, nêu đức hay chinh phục cõi hoang, mà tiếng tốt thấu và o cá»a khuyết. ÄÆ°Æ¡ng khi Long VÅ© Hoà ng Äế ta ngá»± ở đất Mân2724 , má»™t mình nÆ°á»›c ngÆ°Æ¡i vượt biển sang triá»u cống. Tuy nhà nÆ°á»›c không quý váºt xa, nhÆ°ng là m tôi dâng cống, lòng thà nh thá» nÆ°á»›c lá»›n thá»±c đáng khen. NghÄ© cõi xa cÅ©ng là con Ä‘á», ta ban đất chia phong, chÃnh là vá»— yên ngÆ°á»i xa bằng đức. Trẫm là cháu Ä‘Ãch tôn của Thần Tông Hoà ng Äế, được thần dân trong nÆ°á»›c suy tôn, nối giữ nghiệp lá»›n, cai trị muôn phÆ°Æ¡ng, xa thì hâm má»™ truyá»n thống hoà hiệp của ÄÆ°á»ng đế Nghiêu, gần lại nhá»› tá»›i oai thanh gồm trị của Hán Tuyên Äế. Nay loà i hôi tanh là m phản, bị cả bốn biển cùng thù. Tráng sÄ© Sở Thục nổi nhÆ° mây, cá» nghÄ©a Ngô Việt Ä‘á»u hưởng ứng. Tiêu diệt giặc Hồ, dẹp yên bốn cõi. Khen ngÆ°Æ¡i trung thà nh, trẫm rất yêu mến. Vì thế, sai quan Hà n lâm Phan Kỳ, quan Khoa Ä‘Ã i Lý Dụng Tiếp Ä‘em [40b] phù tiết phong ngÆ°Æ¡i là m An Nam quốc vÆ°Æ¡ng. Ôi! Äồ phẩm phục vâng tá»± mệnh trá»i, ngá»c khuê bÃch truyá»n tá»›i con cháu. Là m vua nÆ°á»›c ngÆ°Æ¡i, chăn nuôi dân ngÆ°Æ¡i, việc nông tang cÅ©ng thuá»™c đức đế; cõi xa vá» chầu, trấn phiên tá»›i cống, ngá»c cung cầu chá»› biếng chức xÆ°a. Trẫm nghÄ©, cá»™t đồng nhà Hán dá»±ng lên, cõi Nam yên mãi, vua Hạ há»™i ở Äồ SÆ¡n, lại thấy Trung Nguyên. Hãy kÃnh theo!".
Tháng 6, sai quan tuyển, thảy binh lÃnh.
Mùa thu, tháng 7, sai quan tuyển duyệt binh dân các xứ, chia thà nh từng hạng để định ngạch quân.
Máºu Tý, [Phúc Thái] năm thứ 6 [1648] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 2; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 4). Mùa hạ, tháng 5, cấm dân gian không được mạo nháºn cà n chức tÆ°á»›c để trốn binh dịch2725 .
Ká»· Sá»u, [Phúc Thái] năm thứ 7 [1649] , (Từ tháng 10 trở Ä‘i, Thần Tông lại lên ngôi, Khánh Äức năm thứ 1; Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 3; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 5). Mùa thu, tháng 8 [41a], vua băng, không có con nối.
Mùa đông, tháng 10, VÆ°Æ¡ng uá»· cho Thế tá» Tây quốc công Trịnh Tạc và các quan văn võ cùng bà n tâu xin Thái thượng hoà ng lại lên ngôi, đổi niên hiệu là Khánh Äức năm thứ 1.
Thần Tông Uyên Hoà ng Äế (Hạ)
Canh Dần, [Khánh Äức] năm thứ 2 [1650] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 4; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 4). Mùa đông, tháng 10, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n KhÆ°Æ¡ng Thế Hiá»n 8 ngÆ°á»i.
Tháng 12, thi Äiện, cho KhÆ°Æ¡ng Thế Hiá»n Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ tam danh, Nguyá»…n Văn Lá»… Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Trịnh Cao Äệ 6 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tân Mão, [Khánh Äức] năm thứ 3 [1651] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 5; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 7). Mùa xuân, sao Chổi má»c ở phÆ°Æ¡ng đông.
Tháng 2, bấy giỠ[41b] vua Minh chạy xuống đóng quân ở Nam Ninh2724 , có sắc dụ cho Vương cấp binh tượng, lương súng để giúp việc đánh dẹp.
Mùa thu, tháng 9, Lại bá»™ thượng thÆ° chưởng lục bá»™ sá»± kiêm Quốc tá» giám tế tá»u, Hà n lâm viện sá»±, Thái phó Tuyá»n quáºn công Nguyá»…n Duy Thì chết, tặng Thái tể, ban thuỵ hiệu là Hà nh Äá»™.
Mùa đông, tháng 10, nhà Minh sai quan mang sắc và ấn sang phong Thanh vương là m Phó quốc vương.
Lá»i sắc viết: "Trẫm nghÄ©, tổ tông dá»±ng nên bá» cõi, thanh giáo rá»™ng ban; lấy lá»…, tÃn đối đãi ngoại phiên để mở rá»™ng dáºu phên cho nhà nÆ°á»›c. An Nam vÆ°Æ¡ng há» Lê nÆ°á»›c ngÆ°á»i, xa ở cõi Nam, Ä‘á»i Ä‘á»i thần phục, Ä‘á»™i đức giữ trung, luôn kÃnh theo lệnh. Xét nguyên do được nhÆ° thế, là do công của ông cha phụ quốc chÃnh Trịnh Tráng ngÆ°Æ¡i, trÆ°á»›c sau cùng đức khuông phù, công lao giúp dáºp được ghi chép [42a] lÆ°u truyá»n, sá»›m tá» lòng trung gian vá»›i nÆ°á»›c. Truyá»n đến Tráng ngÆ°Æ¡i, công danh rá»±c rỡ, dân chúng xiêu lòng, giúp vua đỡ dân, là m tròn chức pháºn, trẫm đã biết rõ. Má»›i rồi, trẫm đóng tại Việt Tây2727 , mÆ°u việc khôi phục, sá»›m khuya lo nghÄ© đã 5 năm nay. Nay các bá» tôi huân cá»±u ở Xuyên Sở2728 lÅ© lượt và o giúp, đại quân đến đâu, muôn bếp khói tụ, thế quân lừng vang. Những ngÆ°á»i Ä‘em quân há»™ vệ từ trÆ°á»›c, đã lần lượt Ä‘i cả, mà Trịnh Tráng ngÆ°Æ¡i dâng biểu ná»™p cống, từ mùa xuân đến mùa thu, vất vả theo gót, không dám bá» thiếu, trẫm rất khen ngợi. Tuy có nhiá»u kẻ chê gièm, trẫm cÅ©ng không có lòng ngá» vá»±c. Váºy đặc ban ân Ä‘iển riêng, tấn phong ngÆ°á»i là m An Nam phó quốc vÆ°Æ¡ng, ban cho sắc, ấn, ngÆ°Æ¡i kÃnh nháºn lấy. Ôi, triá»u đình đặt phiên trấn bên ngoà i, cốt để vá»— yên cõi xa, mở rá»™ng phên dáºu. Lúc yên bình thì thấm [42b] nhuần đức giáo, khi đánh dẹp thì giúp đỡ minh uy. Äã là cánh, là thà nh, thì trong, ngoà i không có khác. NgÆ°Æ¡i nháºn được mệnh ban tôn quý, phải gắng trung trinh, giúp đỡ há» Lê, giữ bá»n chức cống, là m phên dáºu cõi Nam cho trẫm, giữ mãi Ä‘á»i Ä‘á»i. Hãy kÃnh theo".
Nhâm Thìn, [Khánh Äức] năm thứ 4 [1652] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 6; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 8). Mùa xuân, tháng 3, Hoà ng Nhân DÅ©ng mÆ°u nổi loạn, bị giết.
Nhân DÅ©ng là tên hoạn quan được yêu, là m đến chức chưởng TÆ° lá»… giám, thiếu bảo, tÆ°á»›c quáºn công, được ban há» tên là Trịnh Lãm. Quyá»n lá»™c to quá, ngà y cà ng kiêu căng phóng túng, ngầm mÆ°u vá»›i thủ hạ là Trần Nhân Liá»…n nuôi giấu ngÆ°á»i có yêu thuáºt là Tuyên Äức để xÆ°á»›ng loạn. Việc bị phát giác, Ä‘Æ°a xuống triá»u thần xét tá»™i. Nhân DÅ©ng bị chém bêu đầu, bá»n Nhân Liá»…n, Tuyên Äức Ä‘á»u bị lăng trì, thị chúng.
Lấy ÄÆ°Æ¡ng quáºn công Äà o Quang Nhiêu là đô đốc, Hà quáºn công Lê Yến là đỠđốc, [43a] bá»n Äinh Văn Tả, VÅ© Văn Doãn là m tham đốc vì có công biết được âm mÆ°u phản nghịch của bá»n Nhân DÅ©ng và tố cáo trÆ°á»›c.
Tháng ấy, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Äình ChÃnh 9 ngÆ°á»i.
Tháng 4, thi Äiện. Vua thân ra đầu Ä‘á» văn sách, há»i vá» chÃnh sá»± hay dở. Cho bá»n Phùng Viết Tu hai ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân, bá»n Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng 7 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Các quan triá»u Ä‘Æ°á»ng xin tiến phong tÆ°á»›c vÆ°Æ¡ng cho thế tá» của VÆ°Æ¡ng là Tây quáºn công Trịnh Tạc để hợp vá»›i thịnh Ä‘iển nếp nhà .
Mùa thu, tháng 8, tiến phong Thái uý Tân quốc công Trịnh Tạc là Nguyên soái chưởng quốc chÃnh Tây Äịnh VÆ°Æ¡ng.
Lá»i sách phong viết: "Trá»i yêu trao cho mệnh lá»›n, sinh ngÆ°á»i hiá»n để giúp trị công; vua trá»ng ngÆ°á»i có công to, ban Ä‘iển lá»… để tá» tôn quý. Chá»n được ngà y tốt, ban cho sách và ng. Xét nghÄ©: [43b] Dá»±c váºn tán trị công thần, đặc tiến khai phủ khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh chưởng quốc quyá»n bÃnh tả tÆ°á»›ng Thái uý Tây quốc công Trịnh Tạc, thông minh tÃnh trá»i, nếp nhà đức vá»ng. XÆ°a Thà nh Tổ nối ngôi Thái VÆ°Æ¡ng giúp Tiên hoà ng sá»a sang nghiệp lá»›n, xoay chuyển cà n khôn. Nay sÆ° phụ nối chà cha xÆ°a, giúp trẫm khôi phục cÆ¡ đồ, công trùm vÅ© trụ. Văn võ được từ nhà dạy dá»—; trách nhiệm riêng việc nÆ°á»›c đảm Ä‘Æ°Æ¡ng. Äánh dẹp các phÆ°Æ¡ng, yên thiên hạ có nhiá»u công sức; lo toan má»i việc,
vững xã tắc láºp nhiá»u công lao. Äức vá»ng khắp bốn biển thoả lòng, chức vị đầu trăm quan má»›i xứng. Äặc sai Lá»… bá»™ thượng thÆ° tri kinh diên sÆ°, kiêm Quốc tá» giám tế tá»u, Thiếu bảo DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Nghi, cầm phù tiết, mang sách và ng, ấn và ng vinh phong là m Nguyên soái chưởng quốc chÃnh [44a] Tây Äịnh VÆ°Æ¡ng. Mong rằng: chịu Æ¡n trá»ng đãi, kÃnh giữ tiếng hay. Trung hiếu đủ mÆ°á»i phần, gắng giữ tròn má»™t đạo. Thá» khang gồm năm phúc; ngôi vÆ°Æ¡ng dà i ức năm. Giúp cho hoà ng gia bá»n vững lâu dà i, giữ cho tông xã vô cùng tốt đẹp. VÆ°Æ¡ng hãy kÃnh theo".
Quý Tỵ, [Khánh Äức] năm thứ 5 [1653] , (Từ tháng 2 trở Ä‘i đổi là Thịnh Äức năm thứ 1; Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 7; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 9). Mùa xuân, tháng 2, sao Chổi má»c ở phÆ°Æ¡ng đông. Äại xá, đổi niên hiệu là Thịnh Äức năm thứ 1.
Mùa hạ, tháng 6, định kiểu y phục trong nÆ°á»›c, dà i rá»™ng theo thứ báºc khác nhau. Quan văn từ chức khoa, đạo, quan võ từ tÆ°á»›c quáºn công được mặc áo thanh cát, Ä‘á»u có lá phủ đằng sau, ngoà i ra, không được tiếm lạm.
Giáp Ngá», [Thịnh Äức] năm thứ 2 [1654] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 8; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 10). Bấy giá», bá»™ Lại thuyên bổ các chức trong ngoà i, giao xuống cho triá»u thần nghị bà n. Những ngÆ°á»i dá»± khoa sÄ© vá»ng Ä‘á»— ba trÆ°á»ng [44b] và con cháu công thần Ä‘á»u được lục dụng. Nếu có ngÆ°á»i lạm vượt, chÆ°a đủ lệ thi Äình bãi cả.
Ất Mùi, [Thịnh Äức] năm thứ 3 [1655] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 9; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 11). Mùa xuân, tháng giêng, bá»n bồi tụng Lá»… khoa đô cấp sá»± trung Quế Hà i tá» Lê SÄ© Triệt, Công khoa cấp sá»± trung Thá» Quế nam Phan Kiêm Toà n xin đặt thêm quan đốc đồng ở hai trấn dinh tả hữu để coi giữ miá»n biên giá»›i và bà n cấp lÆ°Æ¡ng thá»±c cho quân lÃnh.
Tháng 3, cho Hồng lô tá»± khanh Quế Lâm nam Trần Ngá»c Háºu là m đốc đồng tả trấn quân dinh, Lá»… khoa cấp sá»± trung Äông Hà nam VÅ© LÆ°Æ¡ng là m đốc đồng hữu trấn quân dinh.
Mùa hạ, tháng 4, Nguyá»…n Phúc Tần ở Thuáºn Hoá tá»± xÆ°ng là Thái uý DÅ©ng quốc công, sai bè đảng là bá»n Thuáºn NghÄ©a, Chiêu VÅ© đánh úp, phá được viên thuá»™c tÆ°á»›ng tả trấn [45a] là Máºu quốc công Phạm Tất Toà n ở châu Bố ChÃnh. Tất Toà n Ä‘em châu ấy đầu hà ng giặc. Bá»n giặc lại thừa thắng tiến đánh bá»n Tả trấn Tiến quáºn công Lê Văn Hiểu, Hữu trấn Äông quáºn công Lê Hữu Äức ở miá»n Hà Tây, huyện Kỳ Hoa2729 . Văn Hiểu Ä‘em quân bản bá»™ liá»u sức đánh, chân trúng đạn, thế không địch nổi, cùng vá»›i Hữu Äức rút chạy. Ngà y hôm ấy, Văn Hiểu, Hữu Äức và thuá»™c tÆ°á»›ng hai dinh chạy ra An TrÆ°á»ng2730 huyện Chân Phúc2731 . Bá»n giặc lấn và o đất Thạch Hà . Hôm sau, Văn Hiểu và Hữu Äức lại Ä‘em thuá»™c tÆ°á»›ng tiến và o đóng quân ở xã Äại Nại, huyện Thạch Hà để là m kế chống giữ.
Tháng 5, cho gá»i Lê Văn Hiểu, Lê Hữu Äức và các thuá»™c tÆ°á»›ng vá» Kinh. Äi được ná»a Ä‘Æ°á»ng, Văn Hiểu bị Ä‘au vì vết thÆ°Æ¡ng mà chết.
Tháng 6, xét tá»™i thua tráºn, [45b] truy thu lại sắc ấn và binh dân của Lê Văn Hiểu, giáng Lê Hữu Äức là m đô đốc thiêm sá»±, bá»n thuá»™c tÆ°á»›ng Lê Thì Hiến, Trịnh BÃnh Ä‘á»u bị bãi chức tÆ°á»›c và thu hồi dân lá»™c, bá»n Lê Văn Hy, VÅ© Bách Phúc bị truất là m binh lÃnh, Lê Văn DÆ°Æ¡ng bị sung quân. Giáng Äốc đồng Trần Ngá»c Háºu là m Thượng bảo tá»± khanh, VÅ© LÆ°Æ¡ng là m Công khoa cấp sá»± trung Giám há»™ VÅ© Tá»± Khoát là m tham nghị xứ Nghệ An. NgÆ°á»i châu Bố ChÃnh là Nguyá»…n Tất Thú không theo Phạm Tất Toà n hà ng giặc, giữ bá»n tiết là m tôi, cho thăng chức tÆ°á»›c.
Tháng ấy, sai Thái bảo Khê quáºn công Trịnh Trượng là m thống lÄ©nh, bồi tụng Lại bá»™ tả thị lang Diá»…n Thá» bá Nguyá»…n Văn Trạc là m đốc thị, Lại khoa đô cấp sá»± trung NghÄ©a Giang nam Nguyá»…n TÃnh là m phó đốc thị, Ä‘em 18 viên thuá»™c tÆ°á»›ng đến thẳng đất Nam Hà 2732 xứ Nghệ An tiến đánh Thuáºn [46a] Hoá.
Bấy giá» có thanh gÆ°Æ¡m Công Nguyên sắc bạc, biến thà nh sắc đồng. Phạm Công Trứ dâng tá» khải rằng: "Äó là việc lạ, không thể coi thÆ°á»ng mà không chú ý. Nay trong nÆ°á»›c quen thói tô Ä‘iểm văn chÆ°Æ¡ng. Quân sÄ© đói khát mà không biết xót thÆ°Æ¡ng, chỉ biết Ä‘em và ng bạc mà trang sức quân khÃ, chuyên chuá»™ng xa hoa, đến ná»—i gÆ°Æ¡m biến thà nh sắc đồng. Có lẽ đó là lòng trá»i răn bảo, cho chóng sá»a đổi để là m những việc thá»±c sá»± chăng. KÃnh xin nhân việc nà y mà sá»a đổi, bá» trang sức bằng bạc, dùng bạc là m lÆ°Æ¡ng quân, chỉ dùng đồng hay sÆ¡n cho đồ binh khà được bá»n chắc, cÅ©ng có thể để ứng vá»›i Ä‘iá»m ấy mà là m tốt việc binh, chấn hÆ°ng việc võ bị".
Mùa thu, tháng 8, Trịnh Trượng Ä‘em đại binh tiến đến huyện Kỳ Hoa, đóng tại miá»n Hà Tây rồi lui vá» xã Lạc Xuyên2733 . Quân giặc bức sát, các quân thua chạy, vứt bá» hết các thứ quân nhu, khà giá»›i. Thuyá»n giặc và o cá»a biển Kỳ La2734 . VÅ© Văn Thiêm [46b] dá»i thuyá»n ra đóng ở cá»a biển Äan Nhai2735 . Thuyá»n giặc và o cá»a biển Nam Giá»›i2736 , Nguyá»…n Hữu Sắc nghe tin bá» chạy, Lê Nhân Háºu vừa đánh vừa lùi. Trịnh Trượng cùng các tÆ°á»›ng chạy đến đất An TrÆ°á»ng, huyện Chân Phúc đóng dinh. Lại chia quân đóng đồn ở Bắc Hà 2737 từ NghÄ©a Liệt2738 đến cá»a biển Äan Nhai để ngăn giặc. Khi ấy, con Äặng Minh Chế là Äặng Minh Tắc đầu hà ng giặc, giặc má»›i thừa thế tiến đến đất Bân Xa huyện Thiên Lá»™c2739 . Miá»n Nam Hà vì thế rối loạn.
Tháng ấy, VÆ°Æ¡ng tâu vua sai Tây Äịnh VÆ°Æ¡ng Trịnh Tạc Ä‘Ãch thân Ä‘em tÆ°á»›ng sÄ© các dinh tiến đánh bá»n giặc.
Tháng 9, đại binh tiến đến xứ Nghệ An, đóng tại xã An TrÆ°á»ng, huyện Chân Phúc.
Xét tá»™i thua tráºn ở Lạc Xuyên. Xá» chém La Äức Äại, Nguyá»…n HÆ°ng Nhượng; thắt cổ giết Tạ Thế Bảo, bãi chức tÆ°á»›c của Trịnh Bá, Lê Hữu Lá»…, giáng Trịnh Trụ là m đô đốc [47a] đồng tri. Lại vì xá lại là Äá»— Công Khôi và Trần Hữu Tà i quan sát chiến tráºn lại thiên vị, lấy lá»—i là m công, Ä‘á»u xá» chặt ngón tay. Lại xét công tá»™i của quân thuá»·. Lấy VÅ© Văn Thiêm là m tả đô đốc, phục lại chức tÆ°á»›c cho TrÆ°Æ¡ng Äắc Thá» là Trình quáºn công, biếm chức tÆ°á»›c của Nguyá»…n Hữu Sắc.
Mùa đông, tháng 10, sai Tả đô đốc Ninh quáºn công Trịnh Toà n2740 là m thống lÄ©nh, Bồi tụng thiêm đô ngá»± sá» Phụng Trì nam Lê Äình Dá»± là m đốc thị, Giám sát ngá»± sá» Trịnh Thế Tế là m phó đốc thị, Äô đốc đồng trị ÄÆ°Æ¡ng quáºn công Äà o Quang Nhiêu là m đốc suất; Bồi tụng Há»™ khoa đô cấp sá»± trung Thá» LÄ©nh bá Phan HÆ°ng Tạo là m đốc thị, Giám sát ngá»± sá» Nguyá»…n Tá TÆ°á»›ng là m phó đốc thị, Äô đốc thiêm sá»± Äông quáºn công Lê Hữu Äức là m đốc suất, Bồi tụng Công khoa cấp sá»± trung Thá» Quế nam Phan Kiêm Toà n là m [47b] đốc thị. Lại sai Tả đô đốc LÅ©ng quáºn công VÅ© Văn Thiêm đốc suất thuá»· quân, lấy Lại bá»™ hữu thị lang Thá» Lâm nam DÆ°Æ¡ng Hồ là m đốc thị, chia Ä‘Æ°á»ng đánh giặc. Khi tiến đến đất Kỳ Hoa thì quân giặc tá»± rút lui.
Tháng 11, bá»n Trịnh Toà n, Äà o Quang Nhiêu, Lê Hữu Äức rút quân vá» An TrÆ°á»ng. Tây Äịnh VÆ°Æ¡ng hạ lệnh cho các tÆ°á»›ng Ä‘em quân vá» Kinh, lÆ°u lại VÅ© Văn Thiêm là m trấn thủ, DÆ°Æ¡ng Hồ là m đốc thị, Äà o Quang Nhiêu là m đồn thú, Phan HÆ°ng Tạo là m đốc thị, lÄ©nh các tÆ°á»›ng dÆ°á»›i quyá»n đóng dinh ở An TrÆ°á»ng, huyện Chân Phúc. Lại sai thuá»™c tÆ°á»›ng là ÄỠđốc Nam quáºn công Thân Văn Quanh, tham đốc Lại quáºn công Mẫn Văn Liên, cai Ä‘á»™i là bá»n Nguyá»…n Văn Khuê, Lê Văn Tiến, Lê Văn Hy đóng đồn ở Tiếp VÅ© (tên xã), Lăng quáºn công Lại Thế thì đóng đồn ở Minh LÆ°Æ¡ng (tên xã)2741 để chống giữ bá»n giặc.
[48a] Tháng 12, lấy Trịnh Toà n là m thiếu bảo, mở dinh gá»i là Tả dá»±c ná»™i quân, ban cho ấn của dinh.
BÃnh Thân, [Thịnh Äức] năm thứ 4 [1656] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 10; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 12). Mùa xuân, tháng giêng, bá»n Thân Văn Quanh, Mẫn Văn Liên, Nguyá»…n NhÆ° Khuê, Lê Văn Tiến, Lê Văn Hy bị giặc đánh úp thua chạy. Bá»n giặc thừa thắng lại ra sông Tam Chế2742 giáp đánh thuá»· quân. VÅ© Công Quang xông lên trÆ°á»›c giáp tráºn, liá»u sức phá giặc. Lê SÄ© Háºu tiếp cứu; dồn sức bắn trúng voi giặc. VÅ© Văn Thiêm sai Phạm Công Thắng lên bá» bắn kẹp và o, chém được ngà voi giặc. Tháng ấy, xét công. Cho SÄ© Háºu là m đỠđốc, Công Quang là m tham đốc, Trình Phú hầu.
Sai Thiếu bảo Trịnh Toà n thống lÄ©nh các tÆ°á»›ng trấn giữ Nghệ An, bá»n VÅ© Văn Thiêm, Äà o Quang Nhiêu Ä‘á»u thuá»™c dÆ°á»›i quyá»n. Lấy Lại khoa đô cấp sá»± trung Ngô SÄ© Vinh và Binh khoa cấp sá»± trung VÅ© Vinh Tiến [48b] là m đốc thị.
Mùa hạ, tháng 5, giặc và o cá»a biển Nam Giá»›i đánh úp. Bá»n Lê SÄ© Háºu, Nguyá»…n Hữu Sắc, Bùi SÄ© LÆ°Æ¡ng, Thái Bá Tráºt Ä‘á»u thua chạy, bá» cả thuyá»n ghe, súng đạn, khà giá»›i. Giặc lại và o cá»a biển Äan Nhai. Bá»n Văn Thiêm sức không địch nổi cÅ©ng bá» thuyá»n chạy. Giặc áºp tá»›i vây Äà o Quang Nhiêu ở xã HÆ°Æ¡ng Bá»™c, huyện Thạch Hà , Trịnh Toà n đốc các tÆ°á»›ng tiến lên, bà y tráºn ra sức đánh. Thấy thế giặc Ä‘Æ°Æ¡ng hăng, Toà n lấy cá» bản mệnh trao cho Äốc thị DÆ°Æ¡ng Hồ. Hồ sôi sục lòng trung nghÄ©a, cưỡi voi lên trÆ°á»›c, vẫy các quân thẳng tiến. Toà n đốc thúc quân kỵ xông lên đánh. Thế là bá»n Quang Nhiêu mở toang cá»a luỹ ra đánh. Giặc thua chạy. Quan quân đánh kẹp và o đất Äại Nại (Äại Nại là tên xã, thuá»™c huyện Thạch Hà ), Ä‘uổi giết rất nhiá»u giặc, thu được voi ngá»±a, khà giá»›i, súng đạn nhiá»u không kể xiết. Toà n lại Ä‘em [49a] thuá»™c tÆ°á»›ng vỠđóng ở An TrÆ°á»ng2743 .
Tháng [5] nhuáºn, xét công thắng tráºn ở Äại Nại. Phong Trịnh Toà n là m khâm sai tiết chế thuá»™c thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiêm hà nh hạ phủ trị Nghệ An đạo phó đô tÆ°á»›ng thái uý Ninh quốc công, mở phủ DÆ°Æ¡ng Uy; Äốc thị DÆ°Æ¡ng Hồ là m Công bá»™ tả thị lang Thá» Lâm bá, Ngô SÄ© Vinh là m Quang lá»™c tá»± khanh, Lý Hải hầu, Phạm HÆ°ng Tạo là m Thái bá»™c tá»± khanh Thá» LÄ©nh hầu, VÅ© Vinh Tiến là m Há»™ khoa đô cấp sá»± trung Lệ Hải tá». Thăng Äà o Quang Nhiêu là m thiếu bảo, Lê Thì Hiến là m đô đốc đồng trị, Nguyá»…n NghÄ©a Chẩn, Mẫn Văn LIên là m đô đốc thiêm sá»±; Äặng Thế Công, Hoà ng NghÄ©a Giao, Äinh Văn Tả, Lê Văn Tiến, Äà o Thế Tiên, Lê Văn Long, Mai Văn Hiếu là m đỠđốc; Ngô Văn SÄ©, Lê Äăng [49b] Nhiệm, Lê Công Triá»u là m tham đốc. Cho Nguyá»…n Hữu Tá tÆ°á»›c quáºn công. Lấy DÆ°Æ¡ng Quỳnh, Nguyá»…n Thế Tế, Nguyá»…n Tiến Kiên là m thá»± vệ sá»±.
Lại xét tá»™i thua chạy. Giáng VÅ© Văn Thiêm là m hữu đô đốc, Nguyá»…n Văn Yến là m tham đốc, Ä‘á»u thu lại má»™t ná»a số binh dân. Bãi chức tÆ°á»›c của Nguyá»…n Hữu Sắc. Bá»n Lê SÄ© Háºu, TrÆ°Æ¡ng Äắc Thá», Nguyá»…n Äức DÆ°Æ¡ng, Äá»— Lá»… vì liá»u sức đánh lâu, nhÆ°ng quân trÆ¡ trá»i không chống lại được nên được miá»…n tá»™i. Truy xét những ngÆ°á»i chết tráºn. Tặng Doãn Năng là đô đốc đồng tri Táo quáºn công, cấp ruá»™ng tế, dâng lá»™c, cho láºp Ä‘á»n thá». Tặng Bùi SÄ© LÆ°Æ¡ng là m tham đốc Thá» quáºn công; Thái Bá Äà o là m thá»± vệ sá»± Diá»…n quáºn công; Nguyá»…n Văn Tú là đỠđốc Thông quáºn công, Ä‘á»u cấp ruá»™ng tế và dâng lá»™c để thá».
Lấy thế tá» của Tây Äịnh VÆ°Æ¡ng là Trịnh Căn là m phó đô tÆ°á»›ng thái bảo Phú quáºn công, mở [50a] dinh gá»i là Tá quốc dinh ban ấn Tá Quốc tÆ°á»›ng quân; con thứ là Trịnh Äống là m thiếu phó VÅ© quáºn công, mở dinh gá»i là Trung khuông quân, ban ấn của dinh; Trịnh Kiá»u là m thiếu bảo Văn quáºn
công. Cho Trịnh Lệ là m phó đô tÆ°á»›ng thái bảo Thá» quáºn công, Trịnh Tu là m phó tÆ°á»›ng thiếu uý Tấn quáºn công.
Tháng 6, sai Tá quốc dinh phó đô tÆ°á»›ng Thái bảo Phú quáºn công Trịnh Căn thống lÄ©nh các tÆ°á»›ng đến xứ Nghệ An hiệp đồng vá»›i Ninh quốc công Trịnh Toà n đánh giặc.
Ngà y 18, tiến đến An TrÆ°á»ng đóng dinh. Cho Thái bá»™c tá»± khanh Phan HÆ°ng Tạo và Lá»… khoa cấp sá»± trung DÅ©ng Xuyên nam Trần Văn Tuyển là m đốc thị.
Tháng 9, sai Thái bảo Thá» quáºn công Trịnh Lệ là m thống lÄ©nh, Hình khoa cấp sá»± trung, Há»™ khoa cấp [50b] sá»± trung Phùng Viết Tu là m đốc thị, Ä‘á»u Ä‘em sở thuá»™c đến Nghệ An tiếp ứng.
Mùa đông, tháng 10, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Äình Trụ 6 ngÆ°á»i.
Tháng 11, các quân đồn trấn Ä‘á»u tiến qua Nam Hà . Ninh quốc công Trịnh Toà n đóng quân ở Quảng Khuyến, Thái bảo Phú quốc công Trịnh Căn đóng quân ở Bạt Trạc (Quảng Khuyến và Bạt Trạc là tên hai xã thuá»™c huyện Thiên Lá»™c), Ä‘á»u sai các quân Ä‘Ã o hà o đắp luỹ, chia giữ các nÆ¡i hiểm yếu, bà máºt sai ngÆ°á»i Ä‘i dò thám tình hình giặc để biết rõ hÆ° thá»±c. Khi ấy, Tiết chế Trịnh Toà n cáºy công tá»± phụ, ngầm có ý khác, ngà y đêm vá»— nuôi tÆ°á»›ng sÄ©, phân phát bạc và ng, không có hạn Ä‘á»™, rồi tá»± tiện Ä‘em quân vá» TrÆ°á»ng An. Thống lÄ©nh quan phó đô tÆ°á»›ng Thái bảo Phú quáºn công Trịnh Căn dò biết ý Toà n, cÅ©ng Ä‘em các quân vá» Phù Long (tên xã, thuá»™c huyện HÆ°ng Nguyên) sá»a sang [51a] dinh luỹ để xem Ä‘á»™ng tÄ©nh.
Tháng 12, thi Äiện, cho bá»n Nguyá»…n Äình Trụ Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Äinh Dáºu, [Thịnh Äức] năm thứ 5 [1657] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 11; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 13). Mùa hạ, tháng ?, ngà y 16, Äại nguyên soái thống quốc chÃnh thượng chủ sÆ° phụ công cao thông Ä‘oán nhân thánh Thanh VÆ°Æ¡ng mất. Truy tôn phong là m Nghị VÆ°Æ¡ng, thuỵ hiệu là Long Tá»±.
Bấy giá» Trịnh Toà n âm mÆ°u phản nghịch đã lá»™. Thủ hạ là Trịnh Bà n, TrÆ°Æ¡ng Äắc Danh sợ vạ đến mình, trốn trÆ°á»›c đầu hà ng giặc, do đó, quân lÃnh tan rã, các thuá»™c tÆ°á»›ng Ä‘á»u hÆ°á»›ng theo dinh Tá quốc cả. Toà n không biết là m thế nà o, má»›i sai ngÆ°á»i mang voi ngá»±a khà giá»›i bản bá»™ dâng tại cá»a quân và có ý xin Ä‘oái thÆ°Æ¡ng. Quan thống lÄ©nh là Thái bảo Phú quáºn công Trịnh Căn nhân lấy lẽ thuáºn nghịch xÆ°a nay [51b] dụ bảo và nói: "Việc đã nhÆ° thế, phải tá»± mình vá» cá»a khuyết đợi mệnh". Toà n nghe nói, trong lòng sợ hãi, tá»± liệu không thể khá»i tá»™i, má»›i miá»…n cưỡng vá» Kinh. Bèn giao xuống cho đình thần xét há»i, rõ hết tá»™i trạng. VÆ°Æ¡ng cho Toà n là ngÆ°á»i chà thân, không nỡ giết, bèn tâu xin an trà trong ngục.
TrÆ°á»›c đó, Trịnh Toà n ngầm mÆ°u là m loạn ở trong, lại có giặc Nguyá»…n xâm lấn ở ngoà i, lòng ngÆ°á»i nao núng, váºn nÆ°á»›c gian truân. Bấy giá» Thống lÄ©nh quan phó đô tÆ°á»›ng Thái bảo Phú quáºn công Trịnh Căn giá»i mÆ°u hùng Ä‘oán, trấn phục lòng ngÆ°á»i, cho nên ngăn chặn ác nghịch lúc manh nha, tiêu diệt giặc cÆ°á»›p khi hung dữ, khiến cho lòng ngÆ°á»i không lay, nÆ°á»›c nhà yên tÄ©nh. Thế thái sÆ¡n, bà n thạch từ đây cà ng thêm vững và ng.
Tháng 5, lấy Lê Thì Hiến là m hữu đô đốc và bãi chức tước của Ngô Sĩ Vinh, vì Thì Hiến biết [52a] bỠTrịnh Toà n vỠvới dinh Tá quốc trước, còn Sĩ Vinh là m đốc thị mà không tố cáo trước.
Lấy Hoà ng NghÄ©a Chẩn là m đô đốc đồng tri. Tháng ấy cho thống lÄ©nh quan phó đô tÆ°á»›ng thái bảo Phú quáºn công Trịnh Căn kiêm phủ trị xứ Nghệ An, thiêm sai Phạm Kiêm Toà n là m đốc thị.
Tháng 6, Thống lÄ©nh quan phó đô tÆ°á»›ng Thái bảo Phú quáºn công Trịnh Căn sai bá»n Lê Thì Hiến, Hoà ng NghÄ©a Giao, Äặng Thế Công Ä‘á»u Ä‘em các quân chia Ä‘Æ°á»ng vượt sông. Thì Hiến ra quân theo Ä‘Æ°á»ng chÃnh, bên tả thì NghÄ©a Giao, bên hữu thì Thế Công, Ä‘á»u tiến quân đánh giặc ở đất Nam Hoa (Nam Hoa là tên xã, thuá»™c huyện Thanh ChÆ°Æ¡ng)2744 . Thì Hiến và NghÄ©a Giao má»›i đánh má»™t tráºn đã phá được luỹ giặc. Các quân tranh nhau láºp công tiến sâu và o, hà ng ngÅ© lá»™n xá»™n, tá»± Ä‘á»™ng vỡ chạy. Giặc thừa thế Ä‘uổi đến bá» sông. Thống lÄ©nh quan phó đô tÆ°á»›ng Thái bảo [52b] Phú quáºn công Trịnh Căn sai lÃnh
ná»™i hầu bắn và o, giặc vì thế phải rút lui. Äặng Thế Công ở chi bên hữu bắn ngang và o cá»± chiến. Bá»n Mai Văn Hiếu, Lê SÄ© Háºu cÅ©ng sai thuá»· quân lên bỠứng cứu. Giặc phải thua chạy.
Mùa thu, tháng 7, xét công thắng tráºn ở Nam Hoa. Cho thăng chức tÆ°á»›c theo thứ báºc. Lấy Äặng Thế Công là m hữu đô đốc, Mai Văn Hiếu là m đô đốc đồng tri, Nguyá»…n Thụ, Cao Tà i, Lê SÄ© Háºu Ä‘á»u là m đô đốc thiêm sá»±; Ngô Văn SÄ©, Nguyá»…n Tiến Kiên, Nguyá»…n Äức DÆ°Æ¡ng là m tham đốc. Cho Lê Công Triá»u tÆ°á»›c Bạt quáºn công. Äà m Cảnh Äá» tÆ°á»›c Tiến quáºn công, Nguyá»…n NhÆ° Khuê tÆ°á»›c Bá quáºn công. Phục lại tÆ°á»›c cÅ© Phố quáºn công cho Trịnh BÃnh. Cho Lê Phái là m đỠđốc, Bùi SÄ© Trinh là m thá»± vệ sá»±.
Tháng 9, mÆ°a gió to, báºt cây đổ nhà . Nhân dân các huyện ở Thanh Hoa và miá»n dÆ°á»›i SÆ¡n Nam [53a] bị hại, lúa má bị đổ cả.
Lại bá»™ thượng thÆ° tri kinh diên sÆ° kiêm Quốc tá» giám tế tá»u Thiếu phó DÆ°Æ¡ng quáºn công Nguyá»…n Nghi chết, tặng thái phó, ban thuỵ hiệu là Cung Ã. Nghi cùng cha là Thục được tiến cá» cùng má»™t lúc, là m quan trong sạch, tháºn trá»ng, trải các chức quý hiển mà chỉ chuá»™ng thanh liêm, giản dị, chăm lo việc bồi dưỡng nhân tà i. NgÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i ai cÅ©ng kÃnh trá»ng.
Mùa đông, tháng 10, gia phong Thống lÄ©nh quan phó đô tÆ°á»›ng, Thái bảo Phú quáºn công Trịnh Căn là m thái phó; Trịnh Äống là m thiếu uý.
Tháng 11, gia ân cho các quan văn võ Ä‘iá»u được thăng chức 2 báºc, tÆ°á»›c 1 báºc.
Máºu Tuất, [Thịnh Äức] năm thứ 6 [1658], (Từ tháng 2 trở Ä‘i đổi là VÄ©nh Thá» năm thứ 1; Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 12; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 14). Mùa xuân, tháng giêng, lấy Nguyá»…n TÃch là m tham thị ở Tá quốc dinh, Trịnh Äăng Äệ là m phó tham thị, cùng vá»›i Trần Văn [53b] Tuyển, Phan Kiêm Toà n Ä‘á»u hiệp đồng bà n giúp việc quân.
Tháng 2, đổi niên hiệu, lấy năm ấy là m VÄ©nh Thá» năm thứ 1. Äại xá.
Mùa hạ, tháng 5, bấy giá» tiá»n bạc thÆ°á»ng dùng trong nÆ°á»›c, quan dân phát, ná»™p, mua bán, quen thói theo nhau kén chá»n quá lắm, đến đây má»›i cấm: từ nay không được kén chá»n. NgÆ°á»i mua hà ng cÅ©ng không được dùng lẫn tiá»n kẽm, tiá»n thiếc hay tiá»n gãy sứt. Từ đấy tiá»n hà ng lÆ°u thông, công tÆ° Ä‘iá»u tiện.
Khi ấy, dùng binh lâu ngà y, tiêu dùng tốn kém. Hạ lệnh trong nÆ°á»›c ai ná»™p thóc thì tuỳ theo số thóc ná»™p nhiá»u Ãt mà bổ quan chức theo thứ báºc khác nhau.
Tháng 6, viên quan lang ở sách Trá»ng Hợp, huyện Quỳnh LÆ°u là Công Cẩn ngầm có lòng khác, lẻn Ä‘Æ°a bá»n giặc Ä‘i tắt theo chân núi đến xã DÆ°Æ¡ng Hiệp, huyện Äông Thà nh. Dân địa phÆ°Æ¡ng rối Ä‘á»™ng. Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn sai bá»n Lê Văn Hy và LÆ°u Thế Canh đánh tan. Công Cẩn sau [54a] lại dồn tụ lại. Lại sai bá»n Phạm Thạnh, Äà m Cảnh Khải Ä‘em quân đánh bắt được, đóng cÅ©i giải vá» Kinh sÆ°.
Mùa thu, tháng 7, giặc vượt sông, xâm lấn xã Mỹ Dụ, huyện HÆ°ng Nguyên, Nguyá»…n Hữu Tá vì quân trong trại Ãt, không địch nổi, thua chạy. Lê Thì Hiến Ä‘em tÆ°á»›ng hiệu sở thuá»™c hợp sức đánh, quân giặc lui vá»; bị chết Ä‘uối rất nhiá»u. Bèn bãi chức tÆ°á»›c của Nguyá»…n Hữu Tá.
Tháng 8, xét công thắng tráºn ở DÆ°Æ¡ng Hiệp. Cho Lê Văn Hy tÆ°á»›c Hải quáºn công. Lấy LÆ°u Thế Canh và Lê Khắc Tông là m tham đốc, Phạm Thạnh là m đỠđốc, Äà m Cảnh Khải là m tham đốc.
Tháng ấy, giặc vượt sông qua xã Bạch ÄÆ°á»ng, huyện Nam ÄÆ°á»ng2745 , Äà o Quang Nhiêu Ä‘em quân chống giữ. Khi ấy Hoà ng NghÄ©a Chẩn Ä‘i đánh giặc ở Äông Thà nh, trở vá» gặp giặc mà không biết ứng cứu, xá» tá»™i thắt cổ chết.
Mùa đông, tháng 10, sai quan khảo hạch các cống sÄ© có đức vá»ng trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— hạng Æ°u bá»n Nguyá»…n Thạnh, Äặng [54b] Duy Tinh, Nguyá»…n Duy Äoán 3 ngÆ°á»i, hạng trung bá»n Hoà ng Trá»±c 19 ngÆ°á»i, Ä‘á»u ban cho bạc và áo, bổ nhiệm các chức trong ngoà i theo thứ báºc khác nhau.
Tháng 11, sai Bồi tụng Nguyễn Năng Thiệu là m tham thị ở dinh Tá quốc.
Tháng 12, Thống lÄ©nh quan Thái phó Phú quáºn công Trịnh Căn sai đốc suất Äà o Quang Nhiêu Ä‘em bá»n Lá»… Thì Hiến, Äặng Thế Công cùng vá»›i Phó tham thị Trịnh Äăng Äệ chia Ä‘Æ°á»ng tiến đánh giặc ở xã Tuần Lá»…, huyện HÆ°Æ¡ng SÆ¡n. Các đạo quân mở cá» dong trống mà tiến, giao chiến vá»›i giặc. Bá»n giặc thua chạy, thu được thắng lá»›n. Äặng Thế Công cháºm chạp ở sau, không được gì cả.
Ká»· Hợi, [VÄ©nh Thá»] năm thứ 2 [1659], (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 13; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 15). Mùa xuân, tháng giêng nhuáºn, xét công thắng tráºn ở Tuần Lá»…. Lấy Äà o Quang Nhiêu là m phó tÆ°á»›ng, thiếu uý, mở dinh gá»i là Tả khuông quân, ban cho ấn dinh; [55a] Trịnh Äăng Äệ là m Hồng lô tá»± khanh, Lá»… Phái tá»; Lê Thì Hiến là m thiếu bảo; Äinh Văn Tả, Äà m Cảnh Kiên, Äà o Thế Tiên, Lê Văn Äăng Ä‘á»u là m đô đốc đồng tri. Ngoà i ra Ä‘á»u được thăng chức theo thứ báºc khác nhau. Giáng Äặng Thế Công là m đô đốc thiêm sá»±, vì cá»› rụt rè không biết ứng cứu tiếp chiến.
Tháng 2, thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Lê Thức 20 ngÆ°á»i.
Mùa hạ, tháng 4, thi Äiện. Cho bá»n Nguyá»…n Quốc Trịnh, Nguyá»…n Văn BÃch, Nguyá»…n Văn Thá»±c 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© cáºp đệ; bá»n Mai Trá»ng Hoà 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Phạm Duy Chất 15 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Tháng 6, Nguyá»…n Äức DÆ°Æ¡ng có tá»™i bị giết. Äức DÆ°Æ¡ng đóng đồn ở bá» sông, thông đồng mua bán vá»›i giặc, việc bị phát giác, xá» tá»™i chém.
Tháng 9, ngà y mồng 2, tôn phong Nguyên soái chưởng [55b] quốc chÃnh Tây Äịnh VÆ°Æ¡ng là m đại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng.
Lá»i sách văn viết: "KÃnh cẩn nhÆ° Ngu Thuấn để lo nghÄ© sá»± cÆ¡, mong đến thái hoà thịnh trị; thể theo sách Chu Quan mà ban cho sắc mệnh, lấy nghÄ©a quý trá»ng mà tôn sùng. Chá»n được ngà y là nh, ban xuống sắc mệnh. KÃnh nghÄ©. Dá»±c váºn tán trị công thần nguyên soái chưởng quốc chÃnh Tây Äịnh VÆ°Æ¡ng Trịnh Tạc, anh hùng hÆ¡n Ä‘á»i cổ, trung háºu theo nếp nhà . Khiến ta nay khôi phục cÆ¡ đồ, trong sá»a chÃnh sá»±, ngoà i dẹp di địch, là nhá» có chủ soái giúp yên xã tắc. Công trùm vÅ© trụ, đức sánh đất trá»i. Danh vá»ng đã khắp đến nhân dân, tÆ°á»›c vị nên ở báºc VÆ°Æ¡ng thượng. Äặc sai đặc tiến Kim tá» vinh lá»™c đại phu Công bá»™ thượng thÆ° DÄ©nh Xuyên hầu Nguyá»…n Háºu Quyến cầm phù tiết mang sách và ng, ấn và ng tiến tôn là m Dá»±c váºn tán trị công thần đại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng [56a] sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng. Mong rằng: Nháºn được ân háºu, kÃnh giữ tiếng hay, giúp đỡ nhà vua muôn năm bá»n mãi. Lâu dà i nghiệp chúa, muôn thuở khôn cùng. VÆ°Æ¡ng hãy kÃnh theo".
Mùa đông, tháng 10, vua Ä‘Ãch thân há»i thi khoa Äông các. Lấy Ä‘á»— bá»n Nguyá»…n Äăng Cảo, Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng, Nguyá»…n Thiêm, Phạm Duy Chất, Bùi Äình Viên 5 ngÆ°á»i, bổ là m các chức Äông các đại há»c sÄ©, há»c sÄ©, hiệu thÆ°.
Canh Tý, [VÄ©nh Thá»] năm thứ 3 [1660] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 14; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 16). Mùa hạ, tháng 4, cấm các đại thần văn võ và tÆ°á»›ng sÄ© các dinh cÆ¡ không được thác cá»› bắt ngÆ°á»i trong Kinh kỳ.
Tháng 5, có chiếu sá»a duyệt há»™ tịch.
Bá»n Tham tụng DÆ°Æ¡ng Trà Trạch, Phạm Công Trứ dâng sá»› nói vá» việc thuế khoán là m trÆ°á»ng và cung đốn các thứ cho trÆ°á»ng thi HÆ°Æ¡ng, nên Ä‘Æ¡n giản kiệm Æ°á»›c, để bá»›t phà tổn cho dân. Lại dâng sá»› nói rằng: [56b] Thuáºt trị nÆ°á»›c là có văn, có võ, đạo trà trị phải thưởng phạt công minh. Các võ tÆ°á»›ng phải xông pha chống giặc, bảo vệ nÆ°á»›c nhà , nếu biết Æ°á»›c thúc nghiêm minh liá»u mình gắng sức, để là m nên sá»± nghiệp công lao thì tuỳ theo mức Ä‘á»™ công lao mà xét thưởng. Nếu có kẻ dùng dằng nhát sợ, hà nh quân trái luáºt thì trị tá»™i theo quân pháp. Luáºt khuyến khÃch, răn trừng nhÆ° váºy, tháºt đã rất nghiêm. Còn văn thần thì phải giúp vua, thÆ°Æ¡ng dân, để tô Ä‘iểm thái bình. Nếu biết tháºn trá»ng thanh liêm, chăm việc, ngay thẳng, công bằng, xứng vá»›i chức vụ thì tuỳ theo chÃnh tÃch tốt đẹp ra sao mà khen thưởng. Nếu có ai thừa hà nh công việc hoặc xét há»i kiện tụng mà không sá»a đổi lá»—i trÆ°á»›c, lại bẻ cong luáºt pháp, ăn của đút lót, để cháºm quá kỳ hạn, xét xá» không đúng, và o bè kết đảng, vì ân nghÄ©a riêng mà nháºn lá»i thỉnh
thác, là m nhiá»u Ä‘iá»u nhÅ©ng nhiá»…u, đến ná»—i nát chÃnh hại dân, [57a] tá»™i nhẹ thì xá» giáng bãi chức, tá»™i nặng thì xá» theo quân pháp, để trừ bá» thói tệ, giữ nghiêm phép nÆ°á»›c. Vua2746 nghe theo.
Tháng ấy, cấm lấy ngÆ°á»i nhá» yếu để tăng quân. Giảm bá»›t các khoản biểu, bà i thuá»™c há»™ khẩu.
Mùa thu, tháng 8, Nguyá»…n Phúc Tần ở châu Hoá sai bè lÅ© là bá»n Thuáºn NghÄ©a, Chiêu VÅ© vượt sông xâm phạm Mỹ Dụ (tên xã, thuá»™c huyện HÆ°ng Nguyên).
Trịnh Kiêm thua chạy, Trịnh LÆ°Æ¡ng chỉnh đốn binh mã chống đánh. Em LÆ°Æ¡ng là Trịnh ÄÆ°á»ng chết tại tráºn. Giặc nhân thế bức tá»›i Hoa Viên (tên xã)2747 . Thống suất Trịnh Äống sai bá»n Hoà ng NghÄ©a Giao tiếp chiến, phá được. Giặc bị chết Ä‘uối rất nhiá»u, lui vá» chiếm giữ Nam Hà .
Tháng ấy, sai bá»n Mẫn Văn Liên, Trịnh Liá»…u, Trịnh Thế Khanh Ä‘á»u Ä‘em quân bản bá»™ và o xứ Nghệ An thuá»™c Thống lÄ©nh quan sai phái Ä‘i đánh giặc.
Bấy giá», thế giặc hung dữ, cách sông đối luỹ vá»›i quan quân. Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công [57b] Trịnh Căn nghÄ© ra má»™t kế dà nh thắng lợi. TrÆ°á»›c hết dà n bà y thế tráºn cho giặc không biết phòng bị mặt nà o.
Tháng 9, ngà y 11, sai thuá»™c tÆ°á»›ng là Lê Thì Hiến và Hoà ng NghÄ©a Giao cùng bá»n tham thị Trần Văn Tuyển, Phan Kiêm Toà n Ä‘á»u Ä‘em tÆ°á»›ng hiệu chia là m hai Ä‘Æ°á»ng: Bá»n Hoà ng NghÄ©a Giao từ Âm Công (tên xã, thuá»™c huyện HÆ°ng Nguyên) vượt sông mà tiến; bá»n Lê Thì Hiến qua cá»a biển Há»™i Thống mà tiến, đồng thá»i Æ°á»›c hẹn đến ná»a đêm thì tiến đánh. Má» sáng, Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn thân Ä‘em đại binh lên núi DÅ©ng Quyết2748 , chỉnh bà y thế tráºn, Ä‘Æ°á»ng Ä‘Æ°á»ng uy vÅ© hiên ngang, xem xét quân cÆ¡, chia sai quân tiếp chiến.
Bấy giá» bá»n NghÄ©a Giao và Kiêm Toà n vượt sông trÆ°á»›c, chia sai tÆ°á»›ng dÆ°á»›i quyá»n là bá»n Nguyá»…n Äức Trung, Äà m Cảnh Khải tiến đánh tÆ°á»›ng giặc Chiêu VÅ©, cầm cá»± nhau ở xứ Hối Giang, tá»± Ä‘em tÆ°á»›ng hiệu đánh phá luỹ giặc, đến thẳng núi An Lạc. [58a] Tiên phong Trần Công Bách liá»u sức đánh bị chết. Bá»n VÅ© Bách Phúc, Lê Văn Hy, LÆ°u Thế Canh thấy thế lùi chạy. Äinh Äức Nhuáºn, Nguyá»…n Äức Nhuáºn, Nguyá»…n Hoà ng chết tại tráºn. Giặc thừa thế vây kÃn bốn mặt. Bấy giá» Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn vá»™i sai thuá»™c tÆ°á»›ng là bá»n Trần Tiến Triá»u, Ngô Äình Xuân, Äá»— Lịch, Cao Huân Ä‘em lÃnh ná»™i hầu dÆ°á»›i quyá»n mình tiến đánh. Lại sai các Ä‘á»™i thuá»· binh tiến qua bá» sông, hÆ°á»›ng và o giặc bắn liên tiếp từ giá» Tỵ đến giá» Thân. Bá»n giặc thua chạy. Khi ấy, bá»n Thì Hiến, Văn Tuyển qua cá»a biển Há»™i Thống, từ Tả Ao (tên xã) huyện Nghi Xuân tiến đánh gấp quân giặc. Thuá»™c tÆ°á»›ng Mẫn Văn Liên chết tráºn. Bá»n Mai Văn Hiếu, Trịnh Liá»…u, Phạm Thanh, DÆ°Æ¡ng Quỳnh, Trịnh Thế Khanh lùi dần.
Bá»n Thì Hiến, Văn Tuyển thúc quân thẳng tiến, phá được luỹ mạnh của giặc, phóng lá»a đốt cháy doanh trại địch, [58b] Ä‘uổi đến xã Hoa Viên (thuá»™c huyện Nghi Xuân). Bá»n giặc thấy bóng là tan vỡ. Bắt được voi ngá»±a, khà giá»›i nhiá»u không kể xiết. Giặc thu tà n quân lui vá» giữ Nghi Xuân (tên huyện)2749 .
Tháng ấy, truy tặng Mẫn Văn Liên là m thiếu bảo, Trần Công Bách là m hữu đô đốc, Äặng quáºn công; Äình Äức Nhuáºn là m đỠđốc Dá»±c quáºn công; Nguyá»…n Äức Nhuáºn là m đỠđốc Ân quáºn công; Nguyá»…n Hoà ng là m tham đốc Kiên Vinh hầu, Ä‘á»u truy phong là m phúc thần, láºp Ä‘á»n thỠđể nêu công chết tráºn. Giáng Mai Văn Hiếu là m đô đốc đồng tri, Trịnh Liá»…u là m đỠđốc, Phạm Thạnh là m tham đốc, DÆ°Æ¡ng Quỳnh là m thá»± vệ sá»±. Bãi chức tÆ°á»›c của Trịnh Thế Khanh, Lê Văn Hy, LÆ°u Thế Canh. Chém VÅ© Bách Phúc. Äá»u là trị tá»™i há» lùi chạy mà Bách Phúc tá»™i nặng hÆ¡n.
TrÆ°á»›c đó, đảng giặc Ä‘Æ°Æ¡ng hăng, quan quân cầm cá»± vá»›i giặc đã lâu. [59a] Äến đây, thống lÄ©nh quan Phủ quáºn công Trịnh Căn há»™i các tÆ°á»›ng bà n rằng: "Ta là gốc của nÆ°á»›c, nháºn uá»· thác chuyên việc
đánh dẹp, việc nhà quyá»n nÆ°á»›c Ä‘á»u là trách nhiệm của mình, đến nay đã 6 năm mà chÆ°a dẹp yên được, lòng ta rất hổ thẹn. Các ngÆ°Æ¡i có kế sách gì hãy trình bà y cả ra".
Các tÆ°á»›ng Ä‘á»u nói: "Minh công ra lệnh thế nà o, chúng tôi đâu dám không tuân theo. Song cho được vạn toà n, không gì bằng mÆ°u tất thắng của minh công".
Äược má»™t lát, các tÆ°á»›ng Ä‘á»u lui ra. Còn má»™t mình Công Bách ở lại sau, lại xin và o gặp. Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn cho gá»i và o nhà riêng. Bách nhân đó nói: "Nay muốn phá giặc, nếu không xông và o nÆ¡i nÆ°á»›c sôi lá»a bá»ng, ra và o chá»— nguy hiểm thì sao già nh được chiến công toà n thắng? Nếu chỉ ngÆ°á»i nà y ngÆ°á»i kia nói khoe lá»i hão thì rất Ãt thà nh được việc".
Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn nói: "à ngÆ°Æ¡i muốn thế nà o?".
Bách trả lá»i: "Láºp SÆ¡n (ở huyện Nghi Xuân) là [59b] chá»— phải cố tranh lấy, lấy được Láºp SÆ¡n trÆ°á»›c thì phá giặc dá»… thôi!".
Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn nói: "Ta từng lên núi DÅ©ng Quyết xem kỹ hình thế, vẫn chú ý đến núi ấy. Nay những Ä‘iá»u ngÆ°á»i nói chÃnh là chữ "hoả" trong bà n tay của ngÆ°á»i xÆ°a"2750 .
Bách nhân đó xin là m tiên phong. Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn khen chà của Bách và cho là m. Äến khi đại quân qua sông, Bách má»™t mình đến Láºp SÆ¡n trÆ°á»›c. Giặc thấy Ãt quân, Ä‘em hết quân tá»›i vây. Bách xông pha trong đám gÆ°Æ¡m giáo, quyết chà đánh, rồi bị hại. Bách là ngÆ°á»i nghiêm khắc, cÆ°Æ¡ng chÃnh nhÆ°ng khảng khái có đảm lược, ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i ai cÅ©ng tiếc (Bách ngÆ°á»i xã Thiêm Lá»™c, huyện à Yên, nguyên há» Trần, được ban há» Trịnh).
Mùa đông, tháng 10, sai Trịnh Kiểm cùng vá»›i bá»n Trần LÆ°Æ¡ng Nho, Lê Tôn, Trịnh Phác, Trịnh Uy, Phạm Phúc Thiêm, Trịnh Tuyên, Cao Diên đến Nghệ An, biên thuá»™c và o Tá quốc dinh của Thống lÄ©nh quan, cho sai Ä‘i đánh giặc. Sai Lê SÄ© [60a] Triệt là m tham thị ở Tá quốc dinh, Trịnh Thế Tế là m phó tham thị, Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng là m đốc thị ở Trung khuông quân dinh, Thân Toà n là m đốc thị ở Tả ná»™i quân dinh (Trung khuông là dinh hiệu của Trịnh Äống, Tả ná»™i là dinh hiệu của Trịnh Kiá»n).
Hạ lệnh trong nÆ°á»›c đắp Ä‘Æ°á»ng thiên lý để tiện việc Ä‘i lại.
Tháng 11, ngà y 17, Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn sai bá»n thuá»™c tÆ°á»›ng Lê Thì Hiến, Hoà ng NghÄ©a Giao; tham thị Lê SÄ© Triệt, Nguyá»…n Năng Thiệu chia Ä‘Æ°á»ng Ä‘i đánh giặc. Thì Hiến, SÄ© Triệt từ bá» biển qua đất CÆ°Æ¡ng Gián (tên xã, thuá»™c huyện Nghi Xuân) tiến Ä‘i; bá»n NghÄ©a Giao, Năng Thiệu theo Ä‘Æ°á»ng bá»™ qua các nÆ¡i LÅ©ng Trâu, Mạn TrÆ°á»ng (tên xã, thuá»™c huyện Thiên Lá»™c) tiến Ä‘i. Lại hạ lệnh cho thống suất và đốc suất các đạo Ä‘iá»u chỉnh bị quân dÆ°á»›i quyá»n, ngà y đêm cố sức đánh công kÃch bốn mặt. Tiếng thanh la và tiếng trống vang trá»i. Thế giặc rối loạn lung tung không biết trở tay ra sao.
[60b] Ngà y 18, bá»n Thì Hiến, SÄ© Triệt phá được quân giặc ở đất An Äiá»m (tên xã, thuá»™c huyện Thiên Lá»™c).
Ngà y 19, bấy giá», bá»n Thì Hiến, SÄ© Triệt, NghÄ©a Giao, Năng Thiệu há»™i quân tiến đánh, lại phá được giặc ở Phù LÆ°u Thượng (tên xã, thuá»™c huyện Thiên Lá»™c). TÆ°á»›ng sÄ© thừa thắng đánh dấn, lại cả phá quân giặc, chém được rất nhiá»u thủ cấp giặc, thu được voi ngá»±a, khà giá»›i của giặc nhiá»u không kể xiết. Giặc thua to chạy trốn, ta thu phục được hết 7 huyện Nam Hà . Hôm ấy, Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn cho chạy ngá»±a vá» dâng tá» báo tin thắng tráºn, đại lược nói: Nay trên nhá» uy trá»i, tuân theo mÆ°u lược của miếu Ä‘Æ°á»ng, ngà y 17 tháng nà y, chia sai tÆ°á»›ng sÄ© do hai Ä‘Æ°á»ng tiến đánh. Ngà y 19, đánh nhau to vá»›i giặc ở đất Thiên Lá»™c, ba quân cố sức tranh lên trÆ°á»›c, bá»n giặc thấy bóng là vỡ chạy. Ta chém thủ cấp giặc, bắt sống binh sÄ© giặc, thu được [61a] voi ngá»±a, khà giá»›i của giặc dâng trÆ°á»›c cá»a quân nhiá»u không kể xiết. Hiện nay Ä‘Æ°Æ¡ng Ä‘em đại binh thẳng tiến, thừa thắng ruổi dà i, xin tâu trÆ°á»›c tin thắng tráºn.
Tin thắng tráºn Ä‘Æ°a vá», VÆ°Æ¡ng mừng lắm, tâu cho vua biết. Các quan Ä‘á»u và o chầu mừng.
Ngà y 21, Thống lÄ©nh quan Phú quáºn công Trịnh Căn Ä‘Ãch thân chỉ huy các viên thống suất, đốc suất và quân các đạo thẳng tiến ruổi dà i, đến táºn cá»a biển Nháºt Lệ, cho quân nghỉ, hồi đồng các tÆ°á»›ng, bà n xét các cấp chiến công, là m bản dâng lên2751 .
Truy xét công những ngÆ°á»i chết tráºn. Tặng Äô đốc thiêm sá»± Quảng quáºn công Äà o Thế Tiên là m thiếu bảo, cấp ruá»™ng thá»2752 , cho dân láºp Ä‘á»n thá» (Thế Tiên ngÆ°á»i xã Ngá»c Trục, huyện Từ Liêm).
Tháng 12, sai bá»n Nguyá»…n Quốc Khôi, Nguyá»…n Công BÃch, Phạm Duy Chất, Nguyá»…n Tông Lá»… mang sách và ng tá»›i trong quân, phong Thống lÄ©nh quan phó đô tÆ°á»›ng Thái phó Phú quáºn công [61b] Trịnh Căn là m Khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiểm tổng chÃnh bÃnh Thái uý Nghi quốc công, mở phủ Lý Quốc, ban ấn bạc.
Lá»i kim sách viết: "Lên ngôi vua để coi dân, rá»™ng mở váºn thái bình thịnh trị; theo phép vua mà ban lệnh, kÃnh xét nghÄ©a quý trá»ng tôn vinh. Chá»n ngà y tháng tốt, ban sắc mệnh là nh. NghÄ© rằng: Phụng sai Thống lÄ©nh phó đô tÆ°á»›ng Thái phó Phú quáºn công Trịnh Căn, bản tÃnh nhân háºu, tà i lược anh hùng. Nay ta nhá» chủ soái, trên giúp đức, dÆ°á»›i vì dân, giữ nÆ°á»›c nhà thêm cÆ¡ nghiệp; khen ngÆ°á»i dòng nhà vÆ°Æ¡ng, văn ngÆ°á»i theo, võ giặc sợ, yên xã tắc thá»±c nhiá»u công lao. Äức vá»ng đã thoả lòng dân khắp nÆ°á»›c, tÆ°á»›c vị phải đứng trên cả các quan. Äặc sai Tham tụng Lá»… bá»™ thượng thÆ° Yên quáºn công Phạm Công Trứ cầm phù tiết, mang sách và ng, ấn bạc, gia [62a] vinh phong là m Lý Quốc phủ khâm sai tiết chế các xứ thuá»· bổ chÆ° dinh kiêm tổng chÃnh bÃnh thái uý Nghi quốc công. NgÆ°Æ¡i hãy kÃnh theo thà nh mệnh, láºp nhiá»u công to. Trông coi việc nÆ°á»›c, thống lÄ©nh các quân, việc lá»›n nhá» kÃnh vâng xá» quyết; quả quyết má»™t lòng, giúp vua rèn đức, ná»n trị bình tá»›i khắp trong ngoà i. Äể đáp lại lòng ta tin dùng, cho thoả lòng vÆ°Æ¡ng phụ uá»· thác. Cho cÆ¡ đồ nhà vua dà i mãi, để sá»± nghiệp nhà vÆ°Æ¡ng lá»›n thêm. NgÆ°Æ¡i hãy kÃnh theo!".
Tân Sá»u, [VÄ©nh Thá»] năm thứ 4 [1661] , (Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 15; Thanh Thuáºn Trị năm thứ 17). Mùa xuân, tháng 2, Tiết chế thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn Ä‘em quân vá» Kinh, lÆ°u lại Äà o Quang Nhiêu là m trấn thủ, Lê SÄ© Triệt, Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng, Trịnh Thì Tế là m đốc thị, Ä‘em các tÆ°á»›ng đóng ở đất Hà Trung, huyện Kỳ Hoa.
[62b] Tháng 3, ngà y 18, Tiết chế thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn tiến đến phủ Äại Khánh, trấn Thanh Hoa, thấy gần đến kỳ thi Há»™i, sai trÆ°á»›c thuá»™c tÆ°á»›ng là Lê Thì Hiến, Hoà ng NghÄ©a Giao cùng vá»›i bá»n Tham thị Phan Kiêm Toà n tiến vá» Kinh trÆ°á»›c để kịp theo hầu kỳ thi.
Ngà y 28, Thái uý Nghi quốc công Trịnh Căn vỠđến Kinh sÆ°, tá»›i Ä‘iện đình lạy chà o. Vua vui mừng ân cần khen ngợi, uý lạo. Äến khi và o phủ lạy chà o vÆ°Æ¡ng phụ, VÆ°Æ¡ng mừng lắm, yên ủi vá» việc xông pha sÆ°Æ¡ng tuyết lâu năm, tiá»…u trừ nghịch tặc, thu phục bá» cõi, không phụ lòng uá»· thác.
Thi Há»™i các sÄ© nhân trong nÆ°á»›c. Lấy Ä‘á»— bá»n Trần Xuân Bảng 13 ngÆ°á»i. Äến khi thi Äiện, cho Äặng Công Chất, Äà o Công ChÃnh, Ngô Khuê 3 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; Trần Xuân Bảng, Lê Trà Bình 2 ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ© xuất thân; bá»n Lê [63a] Nhân Kiệt 8 ngÆ°á»i Ä‘á»— đồng tiến sÄ© xuất thân.
Mùa hạ, tháng 4, xét công dẹp giặc thu lại bá» cõi. Thăng Lê Thì Hiến là m phó tÆ°á»›ng thiếu uý, mở dinh gá»i là Tả trung quân, ban ấn dinh; Hoà ng NghÄ©a Giao là m phó tÆ°á»›ng tả đô đốc. Lại cho bá»n Trần Văn Tuyển, Nguyá»…n Năng Thiệu, Phan Kiêm Toà n có công bà n mÆ°u bà y kế, thăng Văn Tuyển là m Ngá»± sá» Ä‘Ã i đô ngá»± sá» Xuyên quáºn công, Năng Thiệu là m Ngá»± sá» Ä‘Ã i phó đô ngá»± sá» DÆ°Æ¡ng quáºn công, Kiêm Toà n là m Lại bá»™ hữu thị lang Thuỵ quáºn công. Lại cho Lê SÄ© Triệt là m tham thị có công, thăng là m Há»™ bá»™ tả thị lang Quế Hải hầu. Ngoà i ra còn 26 viên thuá»™c tÆ°á»›ng khác là bá»n Lê Văn Long, Lê Văn Tiến, LÆ°u Thế Canh, Trần Công Vệ Ä‘á»u được thăng chức tÆ°á»›c và thưởng cấp dâng lá»™c theo thứ báºc khác nhau. Lại cho là Trịnh Äống, Trịnh Kiá»n [63b] được sai Ä‘i thống suất chia giữ chá»— hiểm yếu có công, thăng cho Trịnh Äống là thái phó, Trịnh Kiá»n là m thiếu uý.
Tháng 6, gia phong Há»™ bá»™ thượng thÆ° kiêm Hà n lâm viện thị giảng chưởng Hà n lâm viện sá»± Thiếu bảo Bạt quáºn công DÆ°Æ¡ng Trà Trạch là m Lại bá»™ thượng thÆ° quốc lão thái bảo cho vá» trà sÄ©.
Sai triá»u thần định lại chế Ä‘á»™ phẩm phục, hà nh nghi, đồ dùng của tÆ°á»›c công và các quan văn võ.
Tháng 10 nhuáºn, Thượng sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng cho là giặc Phúc Tần tuy bị thua tan trốn chạy vá», nhÆ°ng vẫn chÆ°a chịu đầu hà ng, ná»™p cống, bèn Ä‘Ãch thân phù đại giá của hoà ng thượng Ä‘i đánh. Ủy cho Tiết chế thái uý Nghi quáºn công Trịnh Căn đốc quân đến thẳng cá»a biển Nháºt Lệ, sai Phó tÆ°á»›ng thiếu uý Äà o Quang Nhiêu là m thống suất, bá»n phó tÆ°á»›ng thiếu uý Lê Thì Hiến, Tả đô đốc Hoà ng NghÄ©a Giao Ä‘á»u là m thống suất, bá»n bồi tụng Lê SÄ© Triệt, Trịnh [64a] Thì Tế, Thân Toà n là m đốc thị, chia ba Ä‘Æ°á»ng tiến đánh.
Nhâm Dần, [VÄ©nh Thá»] năm thứ 5 [1662] , (Từ tháng 9 trở Ä‘i là Vạn Khánh năm thứ 1; Minh VÄ©nh Lịch năm thứ 16; Thanh Khang Hy năm thứ 1). Mùa xuân, nÆ°á»›c đầm xã Thịnh Liệt cạn khô đến hÆ¡n má»™t khắc.
Tháng 2, xuống chiếu Ä‘em quân vá». Khi ấy, Nguyá»…n Phúc Tần dá»±a và o thế hiểm cố thủ. Äại binh đến đóng lâu ngà y, lÆ°Æ¡ng thá»±c rất thiếu, hÆ¡n nữa, khà nóng Ä‘Æ°Æ¡ng dữ, ở lại lâu không tiện, bèn dụ các tÆ°á»›ng Ä‘em quân trở vá».
Tháng 3, xa giá vỠđến Kinh sÆ°. Lại thấy giặc Mạc ở Cao Bằng đóng quân ở huyện Thất Tuyá»n là m náo Ä‘á»™ng dân địa phÆ°Æ¡ng, bèn sai Phó tÆ°á»›ng thiếu uý Vân quáºn công Trịnh Kiá»n là m thống lÄ©nh, Thiêm đô ngá»± sá» Phùng Viết Tu là m đốc thị Ä‘em quân tiến đánh. Bá»n giặc nghe tin chạy trốn.
Äông các đại há»c sÄ© Nguyá»…n Äăng Cảo bị bãi chức. Cảo nổi tiếng vá» văn chÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng tÃnh hạnh khác thÆ°á»ng, là m quan hay láºp dị [64b] không tháºn trá»ng giữ chức, vì thế phải bãi chức.
Mùa hạ, tháng 5, sai Tham tụng Lá»… bá»™ thượng thÆ° kiêm Äông các đại há»c sÄ© thiếu bảo Yên quáºn công Phạm Công Trứ trông coi dân tạo lệ của Quốc tá» giám để phục dịch. Bấy giá» Ä‘iện Ä‘Æ°á»ng và cung tÆ°á»ng trong ngoà i của nhà Quốc há»c nhiá»u chá»— dá»™t nát, hoang ráºm, Công Trứ sá»a sang thêm, nên quy mô chế Ä‘á»™ dần dần lại lá»™ng lẫy. Lại cứ đến ngà y mồng má»™t và ngà y rằm hà ng tháng, thì đại há»™i các há»c trò để há»c táºp. Từ đấy, nho phÆ°á»ng được thêm dóng dả, nhân tà i nhiá»u ngÆ°á»i thà nh đạt.
Phó tÆ°á»›ng tả đô đốc Hoà ng NghÄ©a Giao chết. NghÄ©a Giao là báºc tÆ°á»›ng giá»i, con nhà gia thế, trung nghÄ©a trà dÅ©ng, vâng mệnh Ä‘i đóng giữ lâu ngà y, nhiá»u lần phá tráºn giặc; có công vá»›i nÆ°á»›c. Äến đây chết, thá» 40 tuổi, tặng thái bảo, ban thuỵ hiệu là DÅ©ng Lược, được phong là m phúc thần, láºp Ä‘á»n thá» cúng. (NghÄ©a Giao ngÆ°á»i xã Hoà ng Vân, huyện Kim Äá»™ng).
Sai bá»n Bồi tụng Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng [65a] lên cá»a quan đón tiếp sứ thần phÆ°Æ¡ng Bắc.
Mùa thu, tháng 7, quan trà sĩ Dương Trà Trạch chết, tặng thái tể.
Tháng 8, trá»i mÆ°a lâu không ngá»›t.
Tháng 9, vua nhiá»…m bệnh ung thÆ°, xuống chiếu đổi niên hiệu là Vạn Khánh năm thứ 2. Äại xá.
Khi ấy, vua chÆ°a khá»i bệnh, nhân có chỉ dụ Thượng sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng rằng: "Ngà y trÆ°á»›c, vì con nối chÆ°a có, nên lấy ngÆ°á»i há» khác là Duy Tà o láºp là m hoà ng thái tá». Nay nhân lo việc vá» sau, trên sợ anh linh của thánh tổ thần tông ở trên trá»i, không dám Ä‘em ngôi lá»›n khinh suất phó thác cho ngÆ°á»i khác. Duy Tà o hãy phế Ä‘i, cho theo vá» há» mẹ. Nay con Ä‘Ãch là Duy VÅ© 9 tuổi, dần đã trưởng thà nh, mong nhá» VÆ°Æ¡ng giúp đỡ nên ngÆ°á»i để nối nghiệp lá»›n, yên lòng thần dân.
VÆ°Æ¡ng cho là việc nà y rất hệ trá»ng, liá»n sai các quan văn võ Ä‘á»u và o thá»m son đợi mệnh, rồi uá»· cho bá»n Tham tụng Lá»… bá»™ [65b] thượng thÆ° kiêm Äông các đại há»c sÄ© thiếu bảo Yên quáºn công Phạm Công Trứ, Hữu đô đốc kiêm thái giám Bái quáºn công Lê Viết Äăng. Hằng quáºn công Lê Äăng Tiến và o chá»— vua năm để trá»±c tiếp nháºn cố mệnh. Vua khẩn khoản hiểu dụ hai ba lần, nhÆ° lá»i dụ trÆ°á»›c. Bá»n Công Trứ Ä‘em lá»i vua dặn nói lại cho VÆ°Æ¡ng biết. Thế rồi VÆ°Æ¡ng và các quan tôn láºp hoà ng tá» Duy VÅ© là m hoà ng thái tá», phế Duy Tà o là m thứ nhân theo vá» há» mẹ.
Lại sai Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng cùng vá»›i bá»n Hà n lâm đãi chế Nguyá»…n Danh Thá»±c lên cá»a quan đợi mệnh.
Ngà y 22 vua băng.
Thiêm đô ngá»± sá» Phùng Viết Tu bẻ cong phép nÆ°á»›c, ăn của đút lót. Việc phát giác, xá» tá»™i thắt cổ chết. Thừa chÃnh sứ SÆ¡n Tây Quách Äồng Äức cÅ©ng vì tá»™i hối lá»™ bị bãi chức. Ãn có liên quan đến đồng tri phủ TrÆ°Æ¡ng Văn LÄ©nh, khi còn trị nháºm ở phủ Quốc Oai có nháºn của đút, phải xá» [66a] tá». Văn LÄ©nh đã ngoà i 70 tuổi cÅ©ng Ä‘em hà nh hình, ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i ai cÅ©ng thÆ°Æ¡ng.
Mùa đông, tháng 11, hoà ng thái tá» lên ngôi hoà ng đế. Äại xá. Lấy năm sau là m Cảnh Trị năm thứ 1.
Ban chiếu rằng: "Ta nghe: đạo trá»i váºn chuyển ở trên, phải phát ra khà âm, móc nhuần để muôn loà i tÆ°Æ¡i tốt; là m vua lên ngôi buổi má»›i, tất ban xuống phúc là nh, Æ¡n rá»™ng, cho tá» khắp gần xa. Chốn chốn hiểu thông, nÆ¡i nÆ¡i nghe biết. NÆ°á»›c nhà ta, dá»±ng nÆ°á»›c lấy nhân, được dân có đạo. Thái Tổ Cao Hoà ng Äế lấy võ dẹp loạn, lấy văn giữ nÆ°á»›c, nhá» hiá»n thần mà mở rá»™ng quy mô sáng nghiệp; liệt thánh hoà ng đế, dùng nhân cố kết, lấy lá»… duy trì, dá»±a đức lá»›n mà giữ vững cÆ¡ đồ đã sẵn. Dẫu nhất thá»i gặp ách gian truân, song váºn cả trùng hÆ°ng lại tá»›i. Trang Tông Dụ Hoà ng Äế, Trung Tông VÅ© Hoà ng [66b] Äế dấy quân khởi nghÄ©a, thu phục Kinh thà nh, mà tôn láºp nhà vua Ä‘á»u do Thế Tổ Thái VÆ°Æ¡ng mÆ°u thần kế giá»i, Thế Tông Nghị Hoà ng Äế, KÃnh Tông Huệ Hoà ng Äế hoà n thà nh nghiệp lá»›n, đóng tại Trung Châu, mà phù trì chÃnh thống dá»±a nhiá»u Thà nh Tổ Triết VÆ°Æ¡ng đức thánh công cao. Quy mô sáng hÆ¡n cả ngÆ°á»i xÆ°a, cÆ¡ nghiệp truyá»n mãi cho con cháu. Äến hoà ng phụ ta, vâng chịu mệnh cả, nối giữ nghiệp to. Trên theo quy mô của thánh tổ thần tông sáng nghiệp thủ thà nh, kÃnh tuân cÆ°Æ¡ng ká»·; trÆ°á»›c nhá» công lao của Văn Tổ Nghị VÆ°Æ¡ng giữ gìn giúp đỡ, dấy váºn trị bình. Äức trung chÃnh muốn cÆ°Æ¡ng kiện tiến lên; há»c cao mình mong bồi dưỡng thêm tốt. Thá»±c nhá» Äại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng hun đúc Ä‘Ã o tạo nên đức tốt tinh thuần và Khâm sai tiết chế các xứ [67a] thuá»· bá»™ chÆ° dinh kiêm tổng chÃnh bÃnh Thái uý Nghi quáºn công giúp ráºp khuyên can mà nên chÃnh trị tốt đẹp. Bốn mÆ°Æ¡i tÆ° năm, vô tri mà trị, ức triệu dân Ä‘á»u sống thoả lòng. Nay vừa khi tuổi già sức má»i, lo việc lá»›n ký thác con côi. May nhá» Äại nguyên soái chưởng quốc chÃnh Thượng sÆ° Tây VÆ°Æ¡ng đức trung thà nh đã rõ, công giúp sức có nhiá»u, y lá»i khải của phủ Tiết chế, theo lá»i xin của đại thần văn võ trăm quan, tôn láºp trẫm lên ngôi hoà ng đế. Trẫm Ä‘Æ°Æ¡ng có tang, tá»± nghÄ© tuổi nhá» khó gánh vác nổi. Song lại nghÄ© tá»›i ngôi lá»›n của tông miếu, gánh nặng của xã tắc, không thể từ chối, phải kÃnh cẩn tôn thừa. Nên ngà y tháng nà y, năm nà y đã lên ngôi hoà ng đế, đại xá, đổi niên hiệu, lấy năm Quý Mão sang năm là m Cảnh Trị năm thứ 1. Mong nhỠđại thần văn võ trăm quan sá»a sang giúp đỡ, cho nên [67b] đức tốt, để giữ trá»ng trách của trá»i đất tổ tông phó thác, để thoả lòng thần dân trong ngoà i trông mong. Ôi, lên ngôi báu, nay ban chÃnh lệnh sáng tÆ°Æ¡i; trải ức năm, cÆ¡ nghiệp lâu dà i còn mãi. Bố cáo gần xa, thảy Ä‘á»u nghe biết".
Sai Hồ SÄ© DÆ°Æ¡ng, Nguyá»…n Danh Thá»±c cùng vá»›i bá»n Há»™ khoa cấp sá»± trung Gia Thá» nam Nguyá»…n Äình ChÃnh lên cá»a quan đón tiếp sứ thần và nháºn lÄ©nh các thứ bạc lụa ban thưởng và tá» sắc dụ của Bắc triá»u. Tháng 12, Ä‘em vỠđến Kinh sÆ°.
Chú thÃch:
2686 Bá»n Phan Ngạn chiếm giữ cá»a Äại Yên, tức cá»a Liêu sau nà y. Hoà ng nhân thể, xin Ä‘em quân bản bá»™ Ä‘i dẹp loạn, rồi thừa cÆ¡, theo Ä‘Æ°á»ng biển trở vá» Thuáºn Hoá, nhÆ°ng còn để lại ba ngÆ°á»i con để là m con tin.
2687 Cà n Thống (1593 - 1625) là niên hiệu của Mạc KÃnh Cung.
2688 Tức Trịnh Kiểm.
2689 Nguyên văn là "tế trung thiên chi nghiệp", ở đây, hẳn là khắc in sai chữ "hÆ°ng" thà nh chữ "thiên". Nên sá»a là "tế trung hÆ°ng chi nghiệp".
2690Trung Äô : tức là thà nh Thăng Long.
2691Sông Thiên Äức : tức sông Äuống ngà y nay.
2692Xứ Ông Mạc : tức là ô Äống Mác ngà y nay.
2693Cá»a sông Hoà ng Giang : nay là ngã ba Tuần VÆ°á»ng hay ngã ba Và ng.
2694 Theo CÆ°Æ¡ng mục q.31 thì quáºn Nam là Nguyá»…n Dụng (chÃnh tên là Nguyá»…n Nhiệm, vì tránh huý của Tá»± Äức, nên chép là Dụng), con Nguyá»…n Miá»…n. Cha Miá»…n là Nguyá»…n Thiến, đầu hà ng chúa Trịnh năm 1550. Sau khi Thiến chết, Nguyá»…n Miá»…n cùng anh là Nguyá»…n Quyện lại trở vá» vá»›i há» Mạc.
2695Nam DÆ°Æ¡ng : tức Nam DÆ°Æ¡ng hầu là tÆ°á»›c phong của Nguyá»…n Nhiệm, có chá»— còn gá»i là quáºn Nam.
2696 Bản dịch cũ không ghi sự kiện nà y.
2697Huyện Yên Việt : sau là huyện Việt Yên, nay thuộc tỉnh Hà Bắc.
2697 Tức Mạc KÃnh Khoan.
2698Yên Dũng : tên huyện, nay thuộc tỉnh Bắc Giang.
2699Giặc Xuân Quang : có lẽ chỉ đảng của Trịnh Xuân.
2700 Hoà lục ngÅ©, quẻ Khôn trong Kinh Dịch có câu: "Hoà ng thượng nguyên cát" nghÄ©a là xiêm mà u và ng rất tốt. Vì quẻ Khôn chỉ đạo là m tôi, hà o ngÅ© là tượng vua, mà và ng là sắc ở giữa, xiêm là váºt trang phục ở dÆ°á»›i, nên ý câu nà y là vua đối đãi rất tốt vá»›i ngÆ°á»i dÆ°á»›i.
2701 Quẻ SÆ° trong Kinh Dịch có câu "VÆ°Æ¡ng tam tÃch mệnh" nghÄ©a là vua ban mệnh tá»›i ba lần, tỠý đặc biệt yêu quý.
2702 Tức Nguyễn Kim.
2703 Tức Trịnh Kiểm.
2704 Tức Trịnh Tùng.
2705 Tức Trịnh Tráng.
2706 Theo CÆ°Æ¡ng mục q.31 và Äại Nam thá»±c lục tiá»n biên thì lần ra quân nà y, Trịnh Tráng sai Nguyá»…n Khải và Nguyá»…n Danh Thế Ä‘em 5000 quân Ä‘i tiên phong, còn mình thì Ä‘em đại quân thuá»·, bá»™ tiến sau, Ä‘em cả vua Lê cùng Ä‘i. Chúa Nguyá»…n sai Nguyá»…n Hữu Dáºt Ä‘em bá»™ binh ra chống cá»± và hoà ng tá» Trung Ä‘em thuá»· binh tiếp ứng. Quân Nguyá»…n phản công rất mạnh, quân Trịnh bị tổn hại nhiá»u. Lại có tin đồn rằng ở Bắc, bá»n Trịnh Gia và Trịnh Nhạc sắp là m loạn. Trịnh Tráng phải rút quân vá».
2707 Huyện Thiên Lộc sau là huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.
2708 Chỉ sá»± kiện năm 1623, Trịnh Xuân mÆ°u phản bị giết, Trịnh Tùng chết, cha con Trịnh Äá»— mÆ°u phản, Trịnh Tráng dẫn vừa rút vá» Thanh Hoá, sau lại đánh ra Thăng Long khôi phục cÆ¡ nghiệp.
2709Äá»n Thuỵ HÆ°Æ¡ng : tức Ä‘á»n Chèm, ở huyện Từ Liêm, ngoại thà nh Hà Ná»™i.
2710Núi Hoà ng Sơn : tức núi Nham Cát, huyện Nông Cống, Thanh Hoá.
2711Háºu Trạch công : là tÆ°á»›c phong của Äặng Huấn. Äặng Huấn có con gái là Äặng Ngá»c VÅ© là m thái phi của Trịnh Tùng, sinh ra Trịnh Tráng (theo Bdc).
2712 Nguyên văn "lưỡng Bá»™t" : tức hai là ng Bá»™t: Bá»™t Thượng và Bá»™t Hạ. Là ng Bá»™t Thượng là quê của Nguyá»…n Lại. à nói Lại bá»™ thuyên đủ các chức, thì Lại được nhiá»u tiá»n đút lót, đủ để mua hết ruá»™ng đất hai là ng Bá»™t.
2713 Theo CÆ°Æ¡ng mục Q.31, núi Long Tuyá»n thuá»™c huyện Äồng Há»·, trấn Thái Nguyên.
2714Núi Äa Bút : núi thuá»™c xã Äa Bút, huyện VÄ©nh Lá»™c, tỉnh Thanh Hoá ngà y nay.
2715Huyện Phụng Hoá : sau là huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình.
2716 Äầm xã Thịnh Liệt tức là Äầm Sét.
2717 Bản dịch cũ chép là xứ Thanh Hoa.
2718 Nguyên văn là "Äinh Æ°u vị tất". Äinh Æ°u chỉ việc để tang cha mẹ.
2719 Theo CÆ°Æ¡ng mục và Äại Nam thá»±c lục tiá»n biên thì lần tiến quân nà y, Trịnh Tráng được Nguyá»…n Phúc à là con thứ 3 của Nguyá»…n Phúc Nguyên hứa là m ná»™i ứng. NhÆ°ng quân Trịnh đợi hÆ¡n 10 ngà y, không có tin của Phúc Ã, sau sinh trá»… nải. Quân Nguyá»…n do Nguyá»…n Văn Thắng và Nguyá»…n Hữu Dáºt chỉ huy, tung quân ra đánh, quân Trịnh thua to.
2720 Cảnh Thống là niên hiệu của Lê Hiến Tông (1498 - 1504). Năm Cảnh Thống thứ 6 là năm 1503.
2721 Theo CÆ°Æ¡ng mục Q.31 và Äại Nam thá»±c lục tiá»n biên thì cánh quân Trịnh Lệ tiến và o Nam Bố ChÃnh, giết được trấn thủ của chúa Nguyá»…n là Bùi Công Thắng. Trịnh Tráng Ä‘em đại binh tiến và o Bắc Bố ChÃnh, đóng ở xã An Bà i (sau là xã Thuáºn Bà i, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình) sai Trịnh Äảo đánh Trung Hoà (sau là xã Mỹ Hoà , huyện Quảng Trạch), nhÆ°ng thất bại.
2722Ninh Giang : khúc sông Äáy ở khoảng xã Minh SÆ¡n, gần chùa Trầm, ở phÃa tây Hà Ná»™i.
2723Chúc Sơn : tên xã, thuộc huyện Chương Mỹ, tỉnh Hà Tây.
2724 Äất Mân thuá»™c tỉnh Phúc Kiến của Trung Quốc. Nhà Minh khi ấy bị quân Thanh đánh, phải chạy xuống miá»n nam, đóng ở Phúc Kiến.
2725 Theo CÆ°Æ¡ng mục Q.32 và Äại nam thá»±c lục tiá»n biên thì tháng 2 năm nà y (1648) Trịnh Tráng huy Ä‘á»™ng số quân thuá»· bá»™ và o đánh chúa Nguyá»…n Phúc Lan.
2726Nam Ninh : tên phủ, thuộc tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc.
2727 Việt là đất Lưỡng Quảng (Quảng Äông, Quảng Tây) của Trung Quốc, ở đây chỉ Quảng Tây.
2728 Xuyên, Sở là vùng phÃa nam Trung Quốc.
2729Huyện Kỳ Hoa : sau là huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà TÄ©nh. CÆ°Æ¡ng mục Q.32 và Äại Nam thá»±c lục tiên biên Ä‘á»u chép là bá»n Lê Văn Hiểu đóng ở Hà Trung (bấy giá» Hà Trung là trấn lỵ của Nghệ An). Toà n thÆ° chép là Hà Tây là lẽ lầm.
2730An TrÆ°á»ng : tên xã, nay là khu vá»±c thà nh phố Vinh.
2731Chân Phúc : sau là huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An.
2732Nam Hà : chỉ miá»n phÃa nam sông Lam.
2733Lạc Xuyên : tên xã, thuộc huyện Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh.
2734Kỳ La : cá»a biển thuá»™c huyện Cẩm Xuyên, còn gá»i là cá»a Nhượng Ban.
2735Äan Nhai : tức cá»a Há»™i Thống hay Cá»a Há»™i, cá»a sông Lam đổ ra biển.
2736Nam Giá»›i : tức cá»a Sót, huyện Thạch Hà , tỉnh Hà TÄ©nh.
2737Bắc Hà : chỉ vùng đất phÃa bắc sông Lam.
2738NghÄ©a Liệt : tên xã ở chân núi Lam Thà nh (còn gá»i là rú Thà nh) khi ấy là trấn thị của xứ Nghệ An.
2739Thiên Lộc : sau là huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.
2740Trịnh Toà n : là con út của Trịnh Tráng.
2741 Các xã Tiếp Tu và Minh Lương thuộc huyện Thiên Lộc, nay là huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.
2742Sông Tam Chế : khúc sông Lam chảy qua xã Tam Chế, huyện Nghi Xuân.
2743 Sá» nhà Nguyá»…n nhÆ° bá»™ Äại Nam thá»±c lục tiá»n biên miêu tả tráºn nà y nhÆ° má»™t thắng lợi của chúa Nguyá»…n.
2744 Xã Nam Hoa sau là xã Nam Kim, huyện Nam Äà n, tỉnh Nghệ An.
2745Huyện Nam ÄÆ°á»ng : nay là huyện Nam Äà n, tỉnh Nghệ TÄ©nh.
2746 Nguyên văn là chữ "thượng"; có thể hiểu là vua, cũng có thể hiểu là chúa (Trịnh Tạc).
2747 Nay là xã Xuân Viên, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh.
2748Núi Dũng Quyết : tức núi Quyết ở Bến Thuỷ, thị xã Vinh, tỉnh Nghệ An.
2749 Vá» tráºn nà y , Äại Nam thá»±c lục tiá»n biên chép chi tiết hÆ¡n.
2750 Tà o Tháo Ä‘em trăm vạn hùng binh tiến công nÆ°á»›c Ngô. TÆ°á»›ng Ngô là Chu Du dá»±a và o sông TrÆ°á»ng Giang, láºp phòng tuyến XÃch BÃch để chống giữ, Chu Du cho má»i Gia Cát Lượng, khi ấy là sứ thần của LÆ°u Bị và o há»i kế phá quân Tà o. Gia Cát Lượng thÆ°a: "Tôi và tÆ°á»›ng quân Ä‘á»u viết và o lòng bà n tay xem kế sách có giống nhau không". Kết quả là cả Chu Du và Gia Cát Lượng Ä‘á»u viết và o lòng bà n tay mình má»™t chữ "hoả" nghÄ©a là dùng hoả công. Câu nà y ý nói mÆ°u kế của hai bên trùng hợp nhau.
2751 Theo Äại Nam thá»±c lục tiá»n biên: thì trong chiến dịch nà y, tÆ°á»›ng Nguyá»…n là Nguyá»…n Hữu Tiến thấy quân Trịnh phản công thắng lợi, nhân bất hoà vá»›i Nguyá»…n Hữu Dáºt, bèn quyết định rút quân vá».
2752 Nguyên văn là "cấp tá»± sá»±". Chữ "sá»±" có lẽ là do chữ "Ä‘iá»n" viết lẫn.
|
|
|
Từ khóa được google tìm thấy
|
àâàòàðêè, áàëëîâ, áàëòèéñêèé, âàííû, áåñïëàòíàÿ, âåòåð, àâòîâàç, àâòîçàï÷àñòè, àâòîìèð, àâòîòðåéäèíã, àâòîðàäèî, äåòñêèé, àëåíà, áèëàí, àëèñà, áèëüÿðä, ãèòàðû, àëüäåáàðàí, äîáàâîê, àíåãäîòû, àíàñòàñèÿ, âíåøòîðãáàíê, ãîëîâèí, ãîëûõ, äîñòàâêà, ãîñòèíèöà, àíòèêâàðèàò, âîðîíåæ, ãîðÿùèé, ãîðÿùèõ, ãìþéíëÿðáþ, áóõãàëòåðñêèé, áóòåðáðîäû, áûòîâàÿ, äæèíñû, ãðóçîâîçîôô, çàäàíèÿ, èãðóøêè, êèòàéñêèé, èìåíèíû, êíèãà, èíòåðüåð, êîðîëü, ëþñòðû, íàëîãîâûé, ïåðèñ, ìàøèí, ïèäîðû, ìèòñóáèñè, ïèööû, ïîãîäà, ïîðíóøêà, îòêðûòêè, ìóðìàíñê, ñáåðáàíêà, ñëîâàðü, ñïåöîäåæäà, ñïîðòèâíîå, ñóáàðó, òåàòð, òàéëàíä, òåñòû, õèëòîí, ôîòîïðèêîëû, ôîòîøîïà, òóðèçì, tac gia dai viet xu ki, ýâàêóàòîð, æàëþçè, ðàáî÷èé, ðàñïðîäàæà, ÷àñòóøêè |
| |