Chiến tranh Trăm năm - Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Chiến tranh Trăm Năm là cuộc chiến tranh giữa Anh và Pháp kéo dài từ năm 1337 đến năm 1453 nhằm giành giật lãnh thổ và ngôi vua Pháp. Cuộc chiến tranh chia làm bốn giai đoạn Chiến tranh thời Edward (1337-1360), Chiến tranh thời Charles (1369-1389), Chiến tranh thời nhà Lancaster (1415-1429), và sau đó là sự suy tàn dần của Anh sau khi xuất hiện của nữ anh hùng Jeanne d'Arc. Thuật ngữ "Chiến tranh Trăm Năm" là thuật ngữ được các nhà sử học đặt ra để mô tả theo chuỗi sự kiện.
Chiến tranh Trăm Năm là sự kiện lịch sử quan trọng. Mặc dù là cuộc xung đột giữa các triều đại nhưng cuộc chiến tranh đã thúc đẩy những ý tưởng đầu tiên về ý thức dân tộc của cả hai nước Pháp và Anh. Về mặt quân sự, nó được xem là cuộc chiến tranh đã đưa vào sử dụng các loại vũ khí và các chiến thuật mới thay thế cho các loại đã lỗi thời của quân đội phong kiến thống trị bởi kỵ binh hạng nặng. Vì tính chất quan trọng cũng như thời gian dài của chiến tranh, Chiến tranh Trăm Năm thường được xem là một trong những cuộc chiến tranh quan trọng nhất trong lịch sử các cuộc chiến tranh thời Trung cổ.
Thời gian:
Địa điểm: Pháp và các nước nhỏ
Kết quả: Pháp thắng
Tham chiến
Pháp
Castile
Scotland
Genoa
Majorca
Bohemia
Aragon Anh
Burgundy
Bretagne
Bồ Đào Nha
Navarre
Vlaanderen
Hainault
Aquitaine
Luxembourg
Đế quốc La Mã Thần thánh
Nguồn gốc chiến tranh
Nguồn gốc mâu thuẫn bắt đầu từ 400 năm trước khi cuộc chiến nổ ra. Năm 911, khi Charles III của Pháp (còn gọi là Charles the Simple) của nhà Caroling cho phép những người Viking định cư ở một vùng đất thuộc vương quốc của ông (vùng đất sau này được gọi là Normandie). Năm 1066, những người Norman do William I của Anh (còn gọi là William the Conqueror, lúc đó là Công tước xứ Normandie) chỉ huy chinh phục nước Anh, đánh bại những người Anglo-Saxon trong trận Hastings và xây dựng một hệ thống quyền lực Anh-Norman mới tại Anh.
Trong thời kỳ nội chiến và hỗn loạn ở Anh giai đoạn 1135-1154, triều đình của người Anh-Norman đã bị thay thế bởi những vương công xứ Anjou. Ở đỉnh cao quyền lực, những người Anjou kiểm soát xứ Normandie và nước Anh, cộng thêm các vùng Maine, Anjou, Touraine, Gascogne, Saintonge và Aquitaine. Do kiểm soát một lãnh địa rộng lớn như vậy nêu triều đình Anjou đôi khi còn được nhắc tới với tên gọi Đế chế Anjou. Vua nước Anh, tức là những người Anjou, về danh nghĩa là chư hầu của vua Pháp, nhưng lại kiểm soát nhiều đất đai hơn chính thiên triều. Tình trạng này dẫn đến mâu thuẫn kéo dài sau đó. Người Pháp đã giải quyết mâu thẫu này bằng ba cuộc chiến có ý nghĩa quyết định: Cuộc chinh phục Normandie (1214), Chiến tranh Saintonge (1242) và Chiến tranh Saint Sardos (1324). Các cuộc chiến đó khiến người Anh mất nhiều lãnh địa ở châu Âu lục địa. Họ mất hoàn toàn xứ Normandie và chỉ còn giữ lại một số tỉnh tại vùng Gascogne. Vào đầu thế kỷ 14, nhiều quý tộc Anh bắt đầu vận động cho cuộc chiến giành lại những vùng đất giàu có như Normandie mà tổ tiên họ đã sống trước kia và họ cho rằng xứng đáng thuộc về họ trong khi nước Anh vẫn là một chư hầu của nước Pháp bởi cho đến nửa sau thế kỷ 14, tiếng Pháp vẫn là tiếng nói chính thức ở Anh.
Những tranh cãi về thừa kế: 1314-1328
Tại Pháp, dòng họ nhà Capet (tiếng Pháp: Les Capétiens) đã cai trị theo hình thức cha truyền con nối từ năm 987 và là dòng họ cai trị lâu đời nhất ở châu Âu trung cổ. Năm 1314, vua Philippe IV của Pháp băng hà, để lại ba người kế vị: Louis X, Philippe V và Charles IV. Con trai lớn nhất của ông, Louis X, qua đời năm 1316, để lại đứa con còn trong bụng mẹ: Jean I. Jean I chết gần như ngay sau khi sinh, còn con gái của Louis X, Jeanne II xứ Navarre, lại bị đặt nghi vấn về huyết thống.
Để giữ được ngai vàng, Philippe V, con trai thứ hai của Philippe IV và chú của Jeanne, tung tin đồn rằng Jeanne không phải là con của Louis X. Cùng với truyền thống trước kia là phụ nữ không được phép thừa kế ngai vàng, Philippe trở thành vua nước Pháp. Tuy nhiên, khi Philippe V chết vào năm 1322, các con gái của ông bị gạt qua một bên. Ngai vàng lọt vào tay con trai thứ ba của Philippe IV là Charles IV.
Năm 1324, Charles IV và Edward II của Anh chạm trán trong một cuộc chiến tranh ngắn ngủi, Chiến tranh Saint Sardos ở Gascogne. Sự kiện quan trọng nhất của cuộc chiến là cuộc vây hãm các pháo đài của Anh ở La Réole, trên bờ sông Garonne. Quân Anh, do Edmund xứ Woodstock, Bá tước xứ Kent, chỉ huy, buộc phải đầu hàng sau một tháng bị quân Pháp vây hãm bằng trọng pháo, còn quân tiếp viện thì không đến được. Cuộc chiến là một thất bại toàn diện với quân Anh, họ chỉ còn giữ lại được Bordeaux và một dãy đất hẹp ở vùng ven biển.
Việc giành lại những vùng đất đã mất đó trở thành mục tiêu số một của chính sách đối ngoại Anh sau này. Thất bại trong cuộc chiến cũng khiến Edward II mất uy tín nghiêm trọng với giới quý tộc và ông bị ám sát năm 1327. Con trai ông, Edward III, kế vị cha. Charles IV của Pháp băng hà năm 1328, để lại một con gái và một con gái nữa còn trong bụng mẹ. Đến đây triều đại nhà Capet kết thúc, đẩy nước Pháp vào một cuộc khủng hoảng thừa kế.
Quan hệ Anh – Pháp phức tạp ở chỗ em gái của Charles IV của Pháp, Isabelle, lại là vợ của Edward II của Anh. Sau khi Edward II chết, Isabelle nắm quyền nhiếp chính ở Anh cho con là Edward III. Edward III là hoàng đế của nước Anh và đồng thời, theo luật thừa kế, là người họ hàng gần nhất với vua Charles IV của Pháp vừa băng hà (là cháu trai gọi bằng bác), thế nên cũng được xem là người thừa kế hợp pháp của ngai vàng nước Pháp.
Tất nhiên là giới quý tộc Pháp khó lòng chấp nhận điều đó. Họ viện dẫn luật Salic và khẳng định rằng do ngai vàng không thể do một phụ nữ thừa kế nên con cái của người phụ nữ đó cũng không được thừa kế ngai vàng. Vậy là người Pháp quyết định trao ngai vàng cho người nam giới lớn tuổi nhất thuộc dòng họ nhà Capet lúc bấy giờ, Philippe xứ Valois, người đầu tiên của dòng họ nhà Valois, một chi của dòng họ Capet, lên ngôi vua nước Pháp.
Jeanne II xứ Navarre, con gái của Louis X, cũng có cơ sở để đòi quyền thừa kế, nhưng không có thực lực để làm điều đó. Để đổi lấy việc được thừa kế xứ Navarre, Jeanne và chồng, Philippe xứ Evreux, phải thừa nhận Philippe xứ Valois là vua Philippe VI của Pháp đồng thời nhường cho Philippe VI những lãnh địa Champagne và Brie. Năm 1332, con trai của Jeanne và Philippe Evreux, Charles II xứ Navarre, ra đời và trở thành người thừa kế gần nhất của Philippe IV (cháu trai gọi Philippe IV bằng cụ nội trong khi Edward III của Anh chỉ là cháu gọi Philippe IV bằng ông ngoại).
Căng thẳng gia tăng
Sau khi Philippe VI lên ngôi vua nước Pháp, người Anh vẫn kiểm soát xứ Gascogne, một vùng đất giàu có nhờ các sản vật quan trọng như muối ăn và rượu vang. Gascogne trở thành lãnh địa tranh chấp của cả hai phía Anh và Pháp. Tuy nhiên, năm 1331, do phải đối mặt với những vấn đề quốc nội, Edward III từ bỏ quyền thừa kế ngai vàng nước Pháp, thừa nhận Philippe là vua nước Pháp để đổi lấy việc được giữ vùng Gascogne.
Năm 1333, Edward III tấn công David II của Scotland, một đồng minh của Pháp trong liên minh Auld, cuộc Chiến tranh giành độc lập lần thứ hai của Scotland bắt đầu. Philippe VI muốn nhân cơ hội này để đánh chiếm vùng Gascogne. Tuy nhiên, cuộc chiến kết thúc nhanh hơn dự tính của người Pháp khi Edward III và Edward Balliol đánh bại David II trong trận Halidon Hill vào tháng 7 năm 1333. David II phải lưu vong sang Pháp; năm 1336 Philippe VI bắt đầu vạch kế hoạch phục hồi ngôi vị cho David II và đánh chiếm vùng Gascogne.
Giai đoạn thứ nhất: 1337-1360
Bài chi tiết: Chiến tranh Trăm năm (1337–1360)
Xem thêm: Chiến tranh thừa kế Breton
Tình hình bắt đầu trở nên căng thẳng khi các tàu chiến của Pháp tuần tiễu bên ngoài các khu dân cư ven bờ eo biển Anh. Năm 1337, Philippe VI tuyên bố các điền địa ở xứ Gascogne là thuộc sở hữu nước Pháp. Edward III đáp trả bằng tuyên bố rằng ông mới là người thừa kế hợp pháp của ngai vàng nước Pháp. Những đụng độ quân sự lẻ tẻ bắt đầu nổ ra ở vùng duyên hải của Anh và Pháp. Tháng 12 năm 1338, quân Pháp tấn công Gascogne, chiến tranh chính thức bắt đầu.
Khi cuộc chiến bắt đầu, dân số Pháp vào khoảng 17 triệu người, trong khi dân số Anh chỉ vào khoảng 4 triệu. Pháp cũng được coi là có ưu thế hơn về kỹ chiến thuật quân sự. Trong những năm đầu tiên, Edward III liên minh với các nước chư hầu nhỏ thuộc vùng nước Đức ngày nay và xứ Vlaanderen, nhưng sau hai chiến dịch không thu được gì, liên minh tan rã vào năm 1340. Chi phí phải trả cho những vương công các nước chư hầu ở Đức và duy trì lực lượng quân đội đồn trú ở nước ngoài khiến nước Anh bị phá sản, ngân khố trống rỗng và uy tín của Edward III suy giảm nghiêm trọng. Trên biển, quân Pháp chiếm ưu thế nhờ việc sử dụng các chiến thuyền và thủy thủ của xứ Genoa. Nhiều thành thị ven biển ở Anh bị tấn công và tàn phá, gây ra sự hoảng loạn ở vùng duyên hải. Chiến tranh trên biển tác động rất xấu đến nền kinh tế Anh, khiến giao thương giữa Anh với châu Âu lục địa, việc vận chuyển len và lông cừu cho xứ Vlaanderen, cũng như vận chuyển rượu vang từ Gascogne sang Anh bị gián đoạn. Tuy nhiên, năm 1340, trong trận Sluys, gần như toàn bộ hải quân Pháp bị quân Anh tiêu diệt. Trận đánh đó có ý nghĩa bước ngoặt. Kể từ đó, quân Anh kiểm soát vùng eo biển Anh và ngăn không cho quân Pháp đổ bộ xuống đảo Anh.
Năm 1341, những mâu thuẫn trong việc thừa kế lãnh địa Bretagne đã dẫn đến chiến tranh giành quyền thừa kế Breton, trong đó Edward III ủng hộ John Montfort còn Philippe VI đứng sau lưng Charles Blois. Cuộc chiến trong vài năm tiếp sau đó diễn ra giằng co ở Bretagne khi thủ phủ xứ này, thành phố Vannes, đổi chủ vài lần.
Tháng 7 năm 1347, Edward III tổ chức một cuộc tấn công quy mô, vượt qua eo biển Anh và đổ bộ lên Cotentin. Quân Anh đánh chiếm Caen chỉ trong một ngày, gây bất ngờ lớn cho quân Pháp, vốn cho rằng thành phố sẽ giữ được lâu hơn. Philippe VI nhanh chóng tổ chức quân đội tiến hành đánh trả. Edward III quyết định hành quân về phía bắc thay vì đóng quân chiếm đất. Ý thức rằng quân Anh không đông bằng quân Pháp, Edward III chuẩn bị và chờ đợi Philippe VI tấn công trước. Trận Crecy, một trận đánh nổi tiếng, là một thất bại nặng nề với quân Pháp, chủ yếu do sức mạnh của đội quân cung thủ của Anh. Sau trận đánh, Edward III tiến tiếp về phía bắc và bao vây thành phố Calais trên bờ eo biển Anh rồi chiếm được thành phố này năm 1347. Đó là một chiến thắng quan trọng với quân Anh vì kể từ đó, họ có được một chỗ trú quân bền vững và an toàn ở châu Âu lục địa. Cũng trong năm đó, quân Anh giành chiến thắng trước quân Scotland trong trận Neville’s Cross, bắt sống David II và giảm thiểu mối đe dọa từ phía Scotland.
Năm 1348, nạn dịch hạch bùng nổ ở châu Âu. Năm 1350, Philippe VI băng hà, con trai ông, Jean II của Pháp, kế vị. Sau đại dịch, nước Anh bắt đầu dần hồi phục về kinh tế cho phép họ tiếp tục cuộc chiến. Năm 1356, con trai của Edward III, trùng tên với ông và là hoàng tử xứ Wales, tấn công vùng Gascogne và giành được một thắng lợi quan trọng trong trận Poitiers với chiến lược sử dụng các cung thủ giống như ở Crecy. Vua nước Pháp Jean II bị bắt sống trong trận này. Jean II ký một hiệp định ngừng bắn với Edward III và năm sau Hòa ước London lần thứ hai được ký, cho phép nước Anh chiếm vùng Aquitaine và Jean II được tha về.
Nước Pháp thua trận và rơi vào tình trạng hỗn loạn. Năm 1358, một cuộc nổi dậy lớn của nông dân nổ ra, trong khi binh lính thì đi cướp bóc khắp nơi. Edward III tấn công nước Pháp lần thứ ba, và là lần cuối cùng với hy vọng đoạt luôn ngôi vua nước Pháp. Nhưng dù quân Pháp đã yếu đi nhiều, Edward III vẫn không thể chiếm được những thành phố quan trọng như Paris hay Rheims, do vị Dauphin, sau này là vua Charles V của Pháp, chiếm giữ. Kết quả là Hiệp ước Brétigny được ký năm 1360. Quân Anh kết thúc giai đoạn này của cuộc chiến với việc giành được một nửa xứ Bretagne, Aquitaine (vào khoảng một phần tư lãnh thổ nước Pháp), Calais, Ponthieu và khoảng một nửa các thành bang phụ thuộc của Pháp, tạo ra một ưu thế rõ rệt giữa nước Anh thống nhất và nước Pháp chia rẽ.
Chiến tranh Trăm năm - Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
