Chúng ta hãy bắt đầu tìm hiểu Ngà y cá tháng tÆ° vá»›i việc tìm vá» nguồn gốc của nó. Nguồn gốc của ngà y nà y cho đến nay vẫn còn là má»™t dấu há»i. Vá» cÆ¡ bản, không ai biết được má»™t cách chÃnh xác ngà y lá»… nà y bắt đầu ở đâu, khi nà o và tại sao. Äiá»u chúng ta biết đến là những gợi mở vá» Ngà y của tất cả kẻ ngốc hay Ngà y tất cả cùng nói dối (bắt đầu tại châu Âu và o thá»i kì Trung cổ, Ngà y cá tháng tÆ° đầu tiên đã được gá»i nhÆ° thế). NhÆ°ng, má»™t Ä‘iá»u rõ rà ng rằng, truyá»n thống của ngà y nà y có nguồn gốc từ thá»i cổ xÆ°a. Ngược thá»i gian, chúng ta có thể tìm thấy rất nhiá»u cách giải thÃch khác nhau cho ngà y lá»… nà y.
Nguồn gốc cổ xÆ°a: Từ thá»i xa xÆ°a, vô số lá»… há»™i đã được tổ chức, trong đó có cả lá»… ká»· niệm sá»± xuẩn ngốc và trò bịp bợm. Saturnalia, lá»… há»™i mùa đông La Mã, được tiến hà nh và o cuối tháng 12, là má»™t trong những lá»… há»™i quan trá»ng nhất. Trong lá»… há»™i nà y, ngÆ°á»i ta nhảy múa, uống rượu, và thÆ°á»ng là m trò vui. Há» tặng quà nhau, gia nhân được phép giả nhÆ° Ä‘iá»u khiển được các ông chủ, và sá»± nhạo báng, chế giá»…u, nói xạo kiểu Saturnalia chế ngá»± trong suốt ngà y. Tại Ấn Äá»™, Holi được biết đến nhÆ° lá»… há»™i mà u sắc, được tổ chức và o dịp trăng tròn vá»›i những ngÆ°á»i dá»± há»™i tung bá»™t mà u và o nhau đến khi ai cÅ©ng nhuốm trong mà u sắc sặc sỡ từ đầu đến chân. NgÆ°á»i Bắc Âu cá» hà nh lá»… để tá» lòng kÃnh trá»ng Lud, vị thần hà i hÆ°á»›c XentÆ¡. Và còn có những phong tục Bắc Âu vui đùa, chế nhạo hệ thống cấp báºc của các tu sÄ© tôn giáo cổ XentÆ¡. Những lá»… ká»· niệm nà y cÅ©ng có thể được nhìn nháºn nhÆ° tiá»n lệ cho Ngà y cá tháng tÆ°.
Nguồn gốc thá»i Trung cổ: Và o thá»i Trung cổ, má»™t số lá»… ká»· niệm được tiến hà nh và được biết đến nhÆ° nguồn gốc trá»±c tiếp của Ngà y cá tháng tÆ°. Quan trá»ng nhất trong số nà y là Festus Fatuorum (Bữa tiệc của các chà ng ngốc).Và o ngà y nà y (phần lá»›n tại Pháp) những ngÆ°á»i tham gia lá»… há»™i cá» ra má»™t giáo hoà ng giả và bắt chÆ°á»›c má»™t cách hà i hÆ°á»›c những nghi lá»… nhà thá». Nhà thá», tất nhiên, đã là m tất cả để ngăn cản ngà y lá»… nà y, nhÆ°ng nó vẫn được kéo dà i đến táºn thế kỉ XVI. Tiếp theo việc ngăn chặn ngà y lá»… Bữa tiệc của các chà ng ngốc, những ngÆ°á»i thÃch đùa lại táºp trung và o lá»… há»™i Mardi Gras và dạ há»™i trá hình. Những ngÆ°á»i là m trò há», từ đó, trở nên nổi tiếng tại châu Âu cuối thá»i Trung cổ, há» thể hiện những ngón nghá» của mình ở rất nhiá»u nÆ¡i nhÆ° quảng trÆ°á»ng thà nh phố và trong cả các cung Ä‘iện. Trang phục đặc biệt của há» vẫn còn được biết đến ngà y nay: tấm áo choà ng Ä‘a sắc, chiếc mÅ© có sừng, vÆ°Æ¡ng trượng và những đồ trang sức loè loẹt rẻ tiá»n.
Nguồn gốc thần thoại há»c: Các nhà nghiên cứu đã có những ná»— lá»±c nhất định trong việc Ä‘Æ°a ra những giải thÃch mang tÃnh thần thoại cho sá»± ra Ä‘á»i của Ngà y cá tháng tÆ°. NgÆ°á»i ta tìm đến thần thoại La Mã, đặc biệt là thần thoại vá» Ceres và Proserpina để tìm nguồn gốc của ngà y nà y. Theo thần thoại La Mã Pluto, và o ngà y nà y, Thần chết đã bắt cóc Proserpina vá» sống vá»›i mình dÆ°á»›i địa ngục. Proserpina đã cầu cứu sá»± giúp đỡ của mẹ, bà Ceres (Nữ thần thóc gạo và mùa mà ng), nhÆ°ng Ceres, ngÆ°á»i chỉ có thể nghe thấy tiếng vang của giá»ng nói con gái, đã tìm kiếm Proserpina trong tuyệt vá»ng. NgÆ°á»i ta cho rằng việc tìm kiếm con gái má»™t cách vô vá»ng của Ceres là tiá»n sá» thần thoại của những việc không đâu và o đâu ngà y 1-4. Văn há»c dân gian Anh cho rằng Ngà y cá tháng tÆ° có liên quan đến thà nh phố Gotham, má»™t thà nh phố huyá»n thoại của những kẻ nói dối tại Nottinghamshire. Theo truyá»n thuyết, đã thà nh má»™t truyá»n thống và o thế kỉ XIII, bất cứ con Ä‘Æ°á»ng nà o nhà vua Ä‘i qua Ä‘á»u trở thà nh tà i sản chung. NgÆ°á»i dân Gotham, vì không muốn mất con Ä‘Æ°á»ng chÃnh của há», đã tung ra má»™t câu chuyện để lừa vua John nhằm ngăn chặn, không cho nhà vua Ä‘i qua con Ä‘Æ°á»ng của thà nh phố há». Khi nhà vua hiểu được sá»± lừa dối đó, ông phái sứ giả đến nghe há» giải thÃch vá» hà nh Ä‘á»™ng nà y. NhÆ°ng khi đến nÆ¡i, sứ giả thấy thà nh phố đông nghẹt những kẻ mất trà đang tham gia và o những trò dá»› dẩn nhÆ° dìm chết cá dÆ°á»›i sông hay cố gắng nhốt chim và o trong lồng không có nóc (dÄ© nhiên, trò khôi hà i, xuẩn ngốc của há» chỉ là giả đò "đóng kịch"). Nhà vua bị lừa và tuyên bố rằng thà nh phố đó quá xuẩn ngốc để trừng trị. Từ đó trở Ä‘i, Ngà y cá tháng tÆ° được tiến hà nh để ká»· niệm kiểu lừa dối đáng nhá»› của há».
Nguồn gốc nhân loại há»c: Các nhà nhân loại há»c và sá» há»c văn hóa có những cách giải thÃch riêng của mình vá» nguồn gốc Ngà y cá tháng tÆ°. Theo há», có thể tìm hiểu nguồn gốc lá»… ká»· niệm nà y từ những lá»… há»™i và o Ä‘iểm Xuân chÃ. Và o mùa xuân, khà háºu trở nên bất định, các lá»… há»™i tiến hà nh và o mùa xuân thÆ°á»ng phản ánh tÃnh khà bất thÆ°á»ng và sá»± bất ngá» của thá»i Ä‘iểm nà y. NgÆ°á»i ta thÆ°á»ng liên tưởng đến sá»± đảo ngược nhất thá»i của tráºt tá»± xã há»™i: những luáºt lệ bị trì hoãn, hà nh vi bình thÆ°á»ng không còn chi phối được nữa trong má»™t thoáng chốc của sá»± chuyển biến khi thế giá»›i cÅ© tà n lụi và chu kì má»›i của các mùa được tái sinh. Sá»± vui vẻ, ngón trò bịp bợm, và trạng thái đảo lá»™n bất thÆ°á»ng của địa vị, thân thế, Ä‘á»u được cho phép. Gia nô có thể đóng vai trò các ông chủ và ngược lại... Mối liên hệ giữa Ngà y cá tháng tÆ° và thá»i khắc mùa xuân có thể thấy được trong má»™t câu chuyện khác vá» nguồn gốc của phong tục nà y. Äó là và o đầu tháng TÆ°, khi những con sông, dòng suối nÆ°á»›c Pháp trà n ngáºp những chú cá vừa má»›i được sinh ra. Những chú cá nhá» nà y rất dá»… bị mồi và lưỡi câu của các tay săn cá lừa. Vì lẽ đó, ngÆ°á»i Pháp gá»i chúng là Poisson d'Avril hay Cá tháng TÆ°. Ngay sau đó đã thà nh tục lệ nói xạo lẫn nhau và o ngà y 1-4, nhÆ° má»™t hình thức ká»· niệm sá»± dồi dà o những chú cá ngốc nghếch. NgÆ°á»i Pháp cho đến nay vẫn sá» dụng thuáºt ngữ Poisson d'Avril để miêu tả những nạn nhân không may mắn của những trò đùa tinh quái Ngà y cá tháng tÆ°. Há» còn có phong tục tặng nhau sô cô la hình con cá và o ngà y 1-4.
Thuyết phổ biến nhất: Thuyết phổ biến nhất vá» nguồn gốc Ngà y cá tháng tÆ° có liên quan đến những cải cách vá» lịch của Gregory và o cuối thế kỉ XVI. Và o năm 1582, nÆ°á»›c Pháp trở thà nh nÆ°á»›c đầu tiên chuyển từ lịch Julius sang lịch Gregory láºp bởi Há»™i đồng Trent năm 1563. Việc chuyển đổi nà y có nghÄ©a là khởi đầu của má»™t năm được chuyển từ cuối tháng 3 sang mùng 1-4. Những ai không theo kịp sá»± thay đổi nà y, những ngÆ°á»i cố tình bám và o hệ thống lịch cÅ© và tiếp tục đón Năm Má»›i và o tuần giữa ngà y 25-3 (được biết đến ở Anh nhÆ° ngà y Phụ nữ) và mùng 1-4, sẽ bị giá»…u cợt dÆ°á»›i nhiá»u hình thức khác nhau. Và dụ, những ngÆ°á»i chÆ¡i khăm bà máºt dán con cá giấy và o sau lÆ°ng há». Nạn nhân của trò chÆ¡i khăm nà y được gá»i là Poisson d'Avril, hay Cá tháng TÆ°. Từ đó, Ngà y cá tháng tÆ° đã ra Ä‘á»i. Sá»± thay đổi vá» lịch có thể cung cấp cho ta nguyên nhân của việc tại sao ngà y 1-4 đã trở thà nh ngà y lá»… nhÆ° ngà y nay. Ngà y cá tháng tÆ° là má»™t ngà y lá»… mang tÃnh chất quốc tế vá»›i má»—i nÆ°á»›c tiến hà nh theo cách riêng của mình. Hình thức, quy mô, bản sắc của ngà y lá»… nà y vô cùng phong phú, Ä‘a dạng. Những trò chÆ¡i khăm Ngà y cá tháng tÆ° có thể chỉ Ä‘Æ¡n giản nhÆ° nói dối: "Dây già y tuá»™t rồi kìa!", hay tinh vi hÆ¡n nhÆ° quay ngược đồng hồ lại má»™t tiếng, đây là trò tÆ°Æ¡ng đối phổ biến. Và dù trò đùa có nhÆ° thế nà o, kẻ lừa gạt cÅ©ng thÆ°á»ng kết thúc bằng việc nói vá»›i nạn nhân của mình "Cá tháng tÆ°!". Trong Ngà y cá tháng tÆ°, đôi khi những câu chuyện đùa tinh vi được Ä‘Æ°a ra vá»›i những ngÆ°á»i bạn hay những ngÆ°á»i thân có thể kéo dà i suốt cả ngà y. Tháºm chÃ, cả các phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông cÅ©ng tham gia.
Theo quan Ä‘iểm của các nhà nhân loại há»c, những lá»… ká»· niệm sá»± há»—n loạn và sá»± cố ý là m phÆ°Æ¡ng hại ngÆ°á»i khác và o mùa xuân kiểu Ngà y cá tháng tÆ°, nếu thoáng qua lúc đầu, dÆ°á»ng nhÆ° là m xói mòn những giá trị vá» tráºt tá»± và ổn định xã há»™i, nhÆ°ng thá»±c tế thì ngược lại, chúng tháºt sá»± đã giúp xác nháºn thêm má»™t lần nữa những giá trị nà y. Những lá»… ká»· niệm nà y nhÆ° chiếc van an toà n, tạo cho con ngÆ°á»i cÆ¡ há»™i trút bá» Ä‘i những sá»± phản kháng xã há»™i theo má»™t cách vô hại. HÆ¡n nữa, chúng còn cho con ngÆ°á»i cÆ¡ há»™i tạm thá»i bÆ°á»›c ra khá»i những phép tắc vá» hà nh vi đã được thừa nháºn rồi lại trở vá» má»™t cách tá»± nguyện vá»›i trạng thái của tráºt tá»±. Và Ngà y cá tháng tÆ° là ngà y lá»… "chỉ để vui vẻ", Ä‘Æ¡n giản là má»™t ngà y nghỉ ngắn ngủi, má»™t kỳ nghỉ mà bạn lúc nà o cÅ©ng phải cảnh giác cao Ä‘á»™.
THÙY HÆ¯Æ NG (Biên soạn)
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: