Ghi chú đến thành viên
Gởi Ãá» Tài Má»›i Trả lá»i
 
Ãiá»u Chỉnh
  #1  
Old 19-04-2008, 03:39 PM
khida khida is offline
Nhập Môn Tu Luyện
 
Tham gia: Apr 2008
Bài gởi: 4
Thá»i gian online: 57 phút 10 giây
Xu: 0
Thanks: 0
Thanked 0 Times in 0 Posts
trịnh công sơn

Trịnh Công Sơn - Những bài viết sưu tầm.
nguồn: http://vnthuquan.net/diendan/tm.aspx...1&mpage=5&key=
Vá»›i lòng yêu mến đối vá»›i nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n, tôi xin giá»›i thiệu vá»›i bạn Ä‘á»c má»™t số bài viết vá» thân thế và sá»± nghiệp của nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n của nhiá»u tác giả và má»™t số bài viết của chính nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n. Những bài được sÆ°u tầm là những là bài tiêu biểu, trong muôn vàn bài viết khác, để má»i ngÆ°á»i hiểu thêm vá» ngÆ°á»i nhạc sÄ© tài hoa này. Ngòai ra còn có Ä‘Æ°á»ng link vá»›i má»™t số websites viết vá» nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n để má»i ngÆ°á»i tham khảo.
Tiểu Sử
Trịnh Công SÆ¡n sinh ngày 28 tháng 2 năm 1939 tại Lạc Giao (cao nguyên miá»n Trung Việt Nam). Ông mất vào 12g45 sáng ngày 1 tháng 4, 2001, tại Sài Gòn.
Ông lớn lên ở Huế, tốt nghiệp tú tài ban Triết tại Chasseloup Laubat, Sài Gòn.
Trịnh Công SÆ¡n tá»± há»c nhạc, bắt đầu sáng tác năm 1958 vá»›i tác phẩm đầu tay Ướt Mi (NXB An Phú in năm 1959). Cho đến nay, nhạc sÄ© đã sáng tác hÆ¡n 600 tác phẩm, có thể được phân loại dÆ°á»›i 3 Ä‘á» mục lá»›n: Tình Yêu -- Quê HÆ°Æ¡ng -- Thân Phận.
Quan niệm sáng tác: "Tôi chỉ là 1 tên hát rong Ä‘i qua miá»n đất này để hát lên những linh cảm của mình vá» những giấc mÆ¡ Ä‘á»i hÆ° ảo..."
http://www.trinh-cong-son.com/tieusu.html
Trịnh Công Sơn quê làng Minh Hương, tổng Vĩnh Tri, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên.
Ông sinh vào giỠThìn, ngày 10 tháng Giêng năm Kỷ Mão tức ngày 28 tháng 2 năm 1939, tại Daklak.
Ông mất vào 12:45 trưa ngày 1 tháng 4 năm 2001, tại Saigon. Ông an nghỉ tại nghĩa trang Gò Dưa chùa Quảng Bình, tỉnh Bình Dương bên cạnh mộ của thân mẫu.
Năm 1943 từ Daklak ông theo gia đình chuyển vá» Huế. Ông há»c trÆ°á»ng tiểu há»c Nam Giao (nay là TrÆ°á»ng An), vào trÆ°á»ng Pellerin, theo há»c trÆ°á»ng Thiên Há»±u (Providence). Ông tốt nghiệp tú tài ban Triết tại Chasseloup Laubat, Sài Gòn. Há»c trÆ°á»ng SÆ° Phạm Quy NhÆ¡n khoá I (1962-1964). Sau khi tốt nghiệp ông lên dạy há»c và làm Hiệu trưởng má»™t trÆ°á»ng Tiểu há»c ở Bảo Lá»™c (Lâm Äồng). Sau 1965, ông bá» hẳn nghá» dạy há»c, vá» sống và sáng tác tại Saigon.
Sau 1975 ông sống ở Huế má»™t thá»i gian dài và sau đó vào ở hẳn tại Saigon.
Ngoài Âm nhạc, tác phẩm của ông còn gồm nhiá»u thể loại thuá»™c các lãnh vá»±c nhÆ°: ThÆ¡, Văn và Há»™i Há»a.
Ông tá»± há»c nhạc, bắt đầu sáng tác năm 1958 vá»›i tác phẩm đầu tay Ướt Mi (Nhà Xuất Bản An Phú in năm 1959). Cho đến nay nhạc sÄ© đã sáng tác hÆ¡n 600 tác phẩm, có thể được phân loại dÆ°á»›i 3 Ä‘á» mục lá»›n: Tình Yêu – Quê HÆ°Æ¡ng – Thân Phận.
Năm 1972, ông Ä‘oạt giải thưởng ÄÄ©a Vàng ở Nhật Bản vá»›i bài "Ngủ Äi Con" (trong Ca Khúc Da Vàng) qua tiếng hát của ca sÄ© Khánh Ly phát hành trên 2 triệu bản.
Giải thưởng cho Bài hát hay nhất trong phim “Tá»™i Lá»—i Cuối Cùngâ€
Giải Nhất của cuá»™c thi "Những bài hát hay nhất sau 10 năm chiến tranh" vá»›i bài "Em Ở Nông TrÆ°á»ng, Em Ra Biên Giá»›i"
Giải Nhất cuộc thi "Hai mươi năm sau" với bài "Hai Mươi Mùa Nắng Lạ"
Năm 1997 ông Ä‘oạt giải thưởng lá»›n của Há»™i Nhạc SÄ© cho má»™t chuá»—i bài hát: "Xin Trả Nợ NgÆ°á»i", "Sóng Vá» Äâu", "Em Äi Bá» Lại Con ÄÆ°á»ng"
Trịnh Công Sơn có tên trong tự điển Bách Khoa Pháp "Encyclopédie de tous les pays du monde" (Coll. Les Millions)...
Quan niệm sáng tác: "Tôi chỉ là má»™t tên hát rong Ä‘i qua miá»n đất này để hát lên những linh cảm của mình vá» những giấc mÆ¡ Ä‘á»i hÆ° ảo..."
Quan niệm sống: "Sống trong Ä‘á»i sống cần có má»™t tấm lòng, dù không để làm gì cả, dù chỉ để… gió cuốn Ä‘i!
Các tuyển tập ca khúc nổi tiếng: Ca Khúc Trịnh Công SÆ¡n,Tình Khúc Trịnh Công SÆ¡n, Tuổi Äá Buồn, Khói Trá»i Mênh Mông, Ca Khúc Da Vàng, Kinh Việt Nam, Ta Phải Thấy Mặt Trá»i, Phụ Khúc Da Vàng, NhÆ° Cánh Vạc Bay, Tá»± Tình Khúc, Lá»i Äất Äá CÅ©,Thần Thoại Quê HÆ°Æ¡ng Tình Yêu và Thân Phận, Má»™t Cõi Äi Vá», Huyá»n Thoại Mẹ, Cá» Xót Xa ÄÆ°a, Em Còn Nhá»› Hay Em Äã Quên, Những Bài Ca Không Năm Tháng.
Khi nghe tin ông mất ca sÄ© Khánh Ly đã phát biểu: "Ông Trịnh Công SÆ¡n không của riêng ai. Ông là của tất cả má»i ngÆ°á»i. Ông yêu dân tá»™c và quê hÆ°Æ¡ng. Việc ông ở lại và nằm xuống trên quê hÆ°Æ¡ng là Ä‘iá»u đúng. Từ ông, tôi đã thành danh, và quan trá»ng hÆ¡n là thành nhân. Sống cùng vá»›i tên tuổi của ông gần 40 năm vá»›i những lá»i ông dặn bảo phải sống giữa Ä‘á»i vá»›i má»™t tấm lòng, và sống vá»›i ngÆ°á»i bằng sá»± tá»­ tế. Ông là má»™t ná»­a Ä‘á»i sống của tôi."
http://www.suutap.com/trinhcongson/
'Không còn bận lòng sau cuốn sách vỠTrịnh Công Sơn'
"Thế hệ chúng tôi, trong đó có SÆ¡n, đã sống qua thá»i tao loạn và chết chóc, sáng mai thức dậy chÆ°a tin mình còn sống. Cái chết và ná»—i cô Ä‘Æ¡n được SÆ¡n Ä‘Æ°a vào âm nhạc chính là ma lá»±c cuốn hút, bởi cái chết là giá»›i hạn của hiện sinh và ná»—i cô Ä‘Æ¡n là thÆ°á»ng trá»±c ở má»—i ngÆ°á»i", nhà văn Hoàng Phủ Ngá»c TÆ°á»ng nói.

- Trước ông đã có ít nhất năm, sáu cuốn sách viết vỠTrịnh Công Sơn. Riêng mình, ông muốn nói gì qua "Trịnh Công Sơn và cây đàn lya của hoàng tử bé"?

- Sau khi SÆ¡n nằm xuống, Hà Ná»™i, Sài Gòn và Huế Ä‘á»u có làm sách vá» SÆ¡n. Má»™t số bài trong các sách đó có tính chất phúng Ä‘iếu, hoặc tập hợp thật nhanh các bài viết của nhiá»u cây bút cho kịp ká»· niệm ngày SÆ¡n mất. Äó là những cuốn sách có nhiá»u tÆ° liệu cần thiết cho những ngÆ°á»i hâm má»™ muốn tìm hiểu cuá»™c Ä‘á»i và sá»± nghiệp của SÆ¡n.

Cuốn sách của tôi Ä‘i tiếp cái mạch của Bá»­u Ã, Nguyá»…n Äắc Xuân khi viết vá» Trịnh Công SÆ¡n, vá»›i chủ đích phân tích, tìm hiểu vá» giá trị nghệ thuật trong âm nhạc Trịnh Công SÆ¡n. Sách gồm 18 bài viết theo ba tiêu Ä‘á»: Äịa đàng còn in dấu chân, Tuổi đá buồn và Äể gió cuốn Ä‘i mà theo tôi đã khái quát tinh thần và sá»± nghiệp âm nhạc của Trịnh Công SÆ¡n.

- Ông nghÄ© gì vỠâm nhạc và con ngÆ°á»i Trịnh Công SÆ¡n?

- TrÆ°á»›c sau Trịnh Công SÆ¡n vẫn là má»™t nhạc sÄ© nổi tiếng của tình yêu. Giá trị âm nhạc của Trịnh Công SÆ¡n thì tôi đã viết qua cuốn sách này. Cái gì trong cuá»™c Ä‘á»i rồi cÅ©ng mai má»™t. Có những bài hát nổi tiếng rồi sau đó ngÆ°á»i ta đã quên mất lá»i và không còn hát nữa. Ca khúc Trịnh Công SÆ¡n có thể rồi cÅ©ng mai má»™t, nhÆ°ng nó mai má»™t chậm hÆ¡n, nghÄ©a là nó tồn tại lâu hÆ¡n. NhÆ° vậy cÅ©ng đã là lá»›n lao rồi.

Từ các ná»n tảng có tính chất quy luật của cái chết và ná»—i cô Ä‘Æ¡n, SÆ¡n đã ca hát vá» tình yêu và phận ngÆ°á»i. Trên Ä‘á»i này có gì hÆ¡n tình yêu, và ma lá»±c âm nhạc Trịnh Công SÆ¡n ở đó.

Không có cái gì trên Ä‘á»i này là dá»…. Tình bạn lại càng khó hÆ¡n. NhÆ° tôi đã nói cuá»™c tranh luận của thế hệ chúng tôi là không bao giá» dứt. Chúng tôi Ä‘i những con Ä‘Æ°á»ng khác nhau để cùng đến đích và không chắc tôi đã hiểu hết SÆ¡n - đó là má»™t khó khăn. HÆ¡n nữa, cuá»™c Ä‘á»i có những khoảng trống. Có những năm tháng tôi ở rừng và SÆ¡n ở phố, chúng tôi mất liên lạc vá» nhau...

- Còn Ä‘iá»u gì vá» Trịnh Công SÆ¡n mà ông chÆ°a có dịp nói hết qua cuốn sách này?

- Rất nhiá»u ca khúc của SÆ¡n đã đến vá»›i các thế hệ thanh niên hôm qua, hôm nay. 600 ca khúc của SÆ¡n là má»™t gia tài. Nhạc SÆ¡n được nghiên cứu ở Nhật, tên SÆ¡n được Ä‘Æ°a vào từ Ä‘iển danh nhân... Ä‘i đâu cÅ©ng có thể nghe nhạc SÆ¡n vang vá»ng. Vậy mà ngày còn sống, SÆ¡n hầu nhÆ° không có được lấy má»™t sá»± "chấp nhận" nào, má»™t danh hiệu nghệ sÄ©, má»™t giải thưởng nhá» cÅ©ng không có.

Tôi lấy làm lạ vá» Ä‘iá»u này. Có lẽ đến lúc phải nhìn nhận, đánh giá công bằng sá»± đóng góp của SÆ¡n cho ná»n âm nhạc hiện đại VN. NgÆ°á»i đã chết không cần Ä‘iá»u đó, nhÆ°ng chúng ta cần, và cần trả lại sá»± công bằng cho má»™t nghệ sÄ© đích thá»±c.

- Sau "Trịnh Công Sơn và cây đàn lya của hoàng tử bé", ông còn có dự định nào?

- Tuyển tập tác phẩm thì đã xong từ năm 2002. Sau cuốn sách vỠTrịnh Công Sơn, tôi không có dự định gì nữa. Cảm hứng đến thì viết, không thì thôi. Không còn bận lòng và không ép mình.

(Theo Tuổi Trẻ)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...5/04/3B9DCE99/
Những bóng hồng trong âm nhạc Trịnh Công Sơn
Äã 4 năm trôi qua, kể từ ngày Trịnh Công SÆ¡n - ngÆ°á»i nhạc sÄ© viết tình ca tuyệt vá»i vào bậc nhất ở VN - nằm xuống vá»›i lòng đất. Nói vá» tình yêu trong những ca khúc của ngÆ°á»i nhạc sÄ© tài năng ấy, nhiá»u ngÆ°á»i vẫn tin má»—i ca khúc là má»™t nhan sắc thá»±c sá»± hiện hữu.

Không phải vá»›i bất cứ mối quan hệ nào, Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng viết nên tình khúc. CÅ©ng có nhiá»u ngÆ°á»i được ông bày tá» yêu thÆ°Æ¡ng nhÆ°ng chỉ là má»™t thoáng rung Ä‘á»™ng bất chợt trong Ä‘á»i, nhÆ° Quỳnh HÆ°Æ¡ng hay Nguyệt ca... Riêng vá»›i NhÆ° cánh hạc bay, tác nhân tình khúc tuyệt vá»i này thật sá»± mê hoặc ông dài lâu, nhÆ°ng lại chÆ°a thá»±c sá»± bên nhau bao giá». Há» chỉ gặp nhau má»™t lần ở phi trÆ°á»ng, và rồi ngÆ°á»i con gái ấy bay Ä‘i nhÆ° má»™t cánh hạc, để lại bao lÆ°u luyến cho ngÆ°á»i nhạc sÄ© Ä‘a tình.

Có những mối tình đắm Ä‘uối giúp Trịnh Công SÆ¡n viết nên những tình khúc lá»™ng lẫy, nhÆ°ng tên của ngÆ°á»i con gái ấy lại không được nhắc đến; cÅ©ng có những nhan sắc ông gần gÅ©i khá lâu, song không viết riêng trong ca khúc nào. Xin mặt trá»i ngủ yên, Nắng thuá»· tinh, MÆ°a hồng, Hạ trắng… được Trịnh Công SÆ¡n viết ra từ nguồn cảm hứng đối vá»›i ngÆ°á»i con gái yêu ông từ năm 15 tuổi, dù tên cô gái ấy không hiện diện trong bất kỳ ca từ nào. NgÆ°á»i con gái có khuôn mặt đẹp nhÆ° nữ thần Venus, vá»›i dáng vẻ sang trá»ng thục nữ nhÆ° Tần Phi, và ngÆ°á»i ấy chính là D. Ãnh, em ca sÄ© B. Diá»…m.

Má»™t nhan sắc khác cÅ©ng không được nhắc tên, nhÆ°ng lại là nhân vật chính trong Ướt mi, ca khúc đầu Ä‘á»i Ä‘Æ°a tên tuổi Trịnh Công SÆ¡n đến vá»›i công chúng yêu nhạc, cÅ©ng nhÆ° ThÆ°Æ¡ng má»™t ngÆ°á»i... Vá»›i Ướt mi, nhạc sÄ© há» Trịnh nói vá» ná»—i niá»m thÆ°Æ¡ng cảm giá»ng hát trong đêm mÆ°a, khiến ngÆ°á»i nghe liên tưởng đến những ngày mÆ°a Huế, quê hÆ°Æ¡ng ông. NhÆ°ng thật ra Ướt mi được viết bằng cảm hứng từ má»™t cÆ¡n mÆ°a Sài Gòn, từ những giá»t mÆ°a ngâu tháng 7 và giá»ng hát u hoài của ngÆ°á»i nữ ca sÄ© được mệnh danh là "Tiếng hát liêu trai" - Thanh Thuý. Chính Thanh Thúy là tác nhân để Trịnh Công SÆ¡n cho ra Ä‘á»i ca khúc bất hủ này.

Cuá»™c gặp gỡ giữa Trịnh Công SÆ¡n và ca sÄ© Thanh Thuý tại phòng trà ca nhạc thuở ấy nhÆ° má»™t định mệnh cho sá»± nghiệp sáng tác của ông. Thanh Thuý cÅ©ng là ngÆ°á»i truyá»n tải thành công những gì nhạc sÄ© há» Trịnh gá»­i gắm trong Ướt mi ngay lần đầu tại Sài Gòn. Cuá»™c tình đẹp và trong sáng đã nảy nở giữa hai con ngÆ°á»i tài sắc. Tình yêu này càng toả sáng, khi nghe Thanh Thuý hát ca khúc ThÆ°Æ¡ng má»™t ngÆ°á»i, ca khúc viết riêng cho cô vá»›i hình ảnh Trịnh Công SÆ¡n tiá»…n ngÆ°á»i yêu vá» nhà: "ThÆ°Æ¡ng ai vá» ngõ tối, sÆ°Æ¡ng rÆ¡i Æ°á»›t đôi môi…".

(Theo Thể Thao Ngày Nay)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...5/04/3B9DCDD4/
Hiá»n 'Cá Sấu' và ká»· niệm vá»›i nhạc sÄ© há» Trịnh
Sau khi bản nháp đầu tiên của phim "Tá»™i lá»—i cuối cùng" hoàn thành, nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n đã được đạo diá»…n Trần PhÆ°Æ¡ng má»i đến xem và viết lá»i bài hát cho phim. Tình bạn đẹp và trong trẻo của PhÆ°Æ¡ng Thanh và Trịnh bắt đầu từ đó.

Nhiá»u bạn bè của hỠở Hãng phim truyện VN hiểu đó nhÆ° mối tình trong sáng và bảng lảng nhÆ° sÆ°Æ¡ng khói. Trong buổi chiếu phim đầu tiên, cô ngồi cạnh nhạc sÄ© và kết thúc phim, cô thấy nhạc sÄ© bối rối Ä‘Æ°a tay sang bắt tay. Sau cặp kính trắng kia, đôi mắt của ông nhÆ° ngấn nÆ°á»›c. Ông nói: "Cám Æ¡n em đã cho tôi xem má»™t bá»™ phim thá»±c sá»± gây xúc Ä‘á»™ng".

Sau này khi đã thân thiết, Trịnh Công SÆ¡n nói rằng, ngay từ lúc nhìn thấy Hiá»n "Cá Sấu", những nốt nhạc đầu tiên đã vang lên vá»›i những ca từ trong sâu thẳm: "Äi vỠđâu hỡi em/ Khi trong lòng không chút nắng/ Giấc mÆ¡ Ä‘á»i xa vắng/ Má»™t mình em mãi lang thang/ Má»™t Ä‘á»i em mãi cô Ä‘Æ¡n/ Äi vỠđâu em hỡi". Kể từ đó, giữa PhÆ°Æ¡ng Thanh và Trịnh Công SÆ¡n có má»™t tình cảm đặc biệt. Lần nào vào Sài Gòn, há» cÅ©ng liên lạc cho nhau và PhÆ°Æ¡ng Thanh còn nhá»› nhạc sÄ© thÆ°á»ng Ä‘i xe máy PC nhá» màu vàng, lếch thếch đến chở cô Ä‘i chÆ¡i. Không nhÆ° nhiá»u ngÆ°á»i đàn bà lấy tình cảm của ngÆ°á»i nổi tiếng, xem nó nhÆ° cách để trang Ä‘iểm cho cuá»™c Ä‘á»i mình. PhÆ°Æ¡ng Thanh gạt phắt Ä‘i, chị quả quyết: "Anh SÆ¡n đối vá»›i tôi tình cảm trong sáng thánh thiện nhÆ° má»™t ngÆ°á»i anh đối vá»›i cô em gái nhá». Lần nào vào Sài Gòn, anh cÅ©ng chở tôi vá» nhà chÆ¡i, anh đánh đàn và chÆ¡i những bản đàn má»›i viết cho tôi nghe. Lần nào anh cÅ©ng gá»i cô em gái nấu cÆ¡m cho chị Thanh ăn vá»›i. Có khi anh rủ cả nhạc sÄ© Phạm Trá»ng Cầu, Hoàng Hiệp đến khách sạn tôi ở mang theo đàn hát. Tôi cảm thấy anh đã yêu Hiá»n "Cá Sấu", mê nhân vật trong phim thì đúng hÆ¡n. Còn vá»›i tôi là hình ảnh nhạt nhòa của Hiá»n, vá»›i lại anh SÆ¡n là ngÆ°á»i rất lãng mạn".

Ká»· niệm sâu đậm nhất khiến chị nhá»› mãi là vào khoảng năm 1982, khi cùng Ä‘oàn vào Sài Gòn làm phim, PhÆ°Æ¡ng Thanh ở khách sạn bị kẻ cắp Ä‘á»™t nhập vào lấy hết tÆ° trang. Chính Trịnh Công SÆ¡n đã đứng ra kêu gá»i bạn bè quyên góp tiá»n giúp chị mua đồ. Chị còn nhá»› hồi đó anh SÆ¡n quyên góp được 15 nghìn đồng. "Món tiá»n ấy là cả má»™t gia tài lần đầu tiên tôi được sở hữu. Anh SÆ¡n chở tôi trên chiếc xe màu vàng của anh Ä‘i sắm đồ. Tôi còn nhá»› sắm được nhiá»u quần áo đẹp và túi nón đầy đủ, còn dÆ° tiá»n để mua vé máy bay ra Hà Ná»™i. Tôi không bao giá» quên được tấm lòng nhiệt tình hết mình của anh. Chính trong quãng thá»i gian 5-6 năm thân vá»›i anh, tôi đã há»c được rất nhiá»u, đó là chất thiá»n trong con ngÆ°á»i anh vá»›i những hệ lụy của cuá»™c sống".

Và những giấc mơ xưa

So vá»›i lá»›p diá»…n viên cÅ© cùng lứa nổi tiếng tài sắc nhÆ° Thanh Quý, Minh Châu, Lê Vân thì chị là ngÆ°á»i có cuá»™c sống bình yên và hạnh phúc tròn đầy hÆ¡n cả. Chị là ngÆ°á»i biết dừng lại để vun vén cho hạnh phúc gia đình mình. Không quá lãng mạn, cÅ©ng không tá»± huyá»…n hoặc vá» mình dù chị đã lên đến đỉnh cao nghá» nghiệp. Cuá»™c hôn nhân gần tròn 20 năm vá»›i nghệ sÄ© Anh DÅ©ng - Giám đốc Nhà hát Kịch VN, ngÆ°á»i đóng chung vá»›i chị trong phim Ká»· niệm đồi trăng là má»™t cố gắng tá»™t bậc. Chị nói: "Mình là ngÆ°á»i tỉnh táo và biết phân định rạch ròi từng quãng Ä‘á»i cho từng mục đích. HÆ¡n ná»­a Ä‘á»i cống hiến cho Ä‘iện ảnh, 30 tuổi má»›i lập gia đình và nhịn đến 36 tuổi má»›i sinh con. Äến lúc đó, gia đình và con cái má»›i là thứ quý giá quan trá»ng nhất không gì so sánh nổi. Từ bấy đến nay mình dành tất cả thá»i gian và sức lá»±c cho tổ ấm cá»n con. Äừng nói nghệ sÄ© không biết giữ gìn hạnh phúc. Chúng tôi hiểu cái giá của hạnh phúc nên cả hai Ä‘á»u nâng niu". PhÆ°Æ¡ng Thanh cÅ©ng không ngại ngần nói, tuổi trẻ mình đã yêu nhiá»u, đã say đắm và lãng mạn nhiá»u rồi. Khi chị lập gia đình có nghÄ©a là thế giá»›i tá»± do đã khép lại, chị tá»± nguyện bÆ°á»›c chân vào sá»± giam cầm của chính mình mà không ca thán. Chất thiá»n mà chị há»c được từ tình bạn lá»›n của nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n đã giúp PhÆ°Æ¡ng Thanh Ä‘i qua những chống chếnh cuá»™c Ä‘á»i, trÆ°á»›c sá»± si tình của ngÆ°á»i hâm má»™.
(Theo An Ninh Thế Giới)
http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...5/02/3B9DB0BF/
NgÆ°á»i tình cuối cùng của nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n
Äó là Hoàng Anh, chuyên viên Ngân hàng thế giá»›i, má»™t doanh nhân thành đạt, khác xa vá»›i hình dung của má»i ngÆ°á»i vá» mối tình mÆ¡ má»™ng cuối cùng của nhạc sÄ© há» Trịnh. Hoàng Anh có vẻ đẹp thánh thiện, đôi mắt sâu thông minh nhÆ° ẩn chứa má»™t ná»—i Ä‘au.

Nhạc sÄ© há» Trịnh thÆ°á»ng qua nhà cô chÆ¡i, giữa bao nhiêu ngÆ°á»i lá»›n tuổi nói toàn chuyện trên trá»i dÆ°á»›i biển thì chỉ có cô thiếu nữ này má»›i hiểu thấu tâm can ông.

Sinh nhật mình, Hoàng Anh đến nhà nhạc sÄ© nói rằng muốn ăn cÆ¡m cùng ông. Äịnh mệnh và cá tính mạnh mẽ của cô đã làm nhạc sÄ© hiểu rằng đó sẽ là ngÆ°á»i phụ nữ chứng kiến những niá»m vui, ná»—i Ä‘au và cả những uẩn khúc mÆ¡ hồ trong cuá»™c Ä‘á»i mình.

TrÆ°á»›c mặt má»i ngÆ°á»i, cô gá»i ông bằng cậu, nhÆ°ng khi chỉ có hai ngÆ°á»i vá»›i nhau thì gá»i tên, thậm chí vui vẻ còn gá»i mày tao. Má»i ngÆ°á»i nhận xét ông ít nói, nhÆ°ng chỉ có cô hiểu rằng ông không thích nói vá»›i cánh mày râu mà chỉ có hứng khi nói vá»›i các cô gái xinh đẹp. Tuy vậy, không phải cô nào cÅ©ng hiểu được nhạc sÄ©, riêng Hoàng Anh, khi Trịnh Công SÆ¡n bàn vá» vấn Ä‘á» gì đó mà cô không hiểu, lập tức cô sẽ tìm sách vá» vấn đỠđó để lần sau có thể đồng cảm cùng ông. Cứ nhÆ° vậy, há» trở thành tri ká»·.

Trịnh Công SÆ¡n uống rượu quá nhiá»u nên sức khá»e của ông hao tổn ghê gá»›m. Thông thÆ°á»ng, 9 giá» sáng, ông dậy ra vÆ°á»n ngồi chÆ¡i, lúc đó đã có ngÆ°á»i đến thăm và bắt đầu uống. Khách cứ đến, chủ cứ rót rượu để chỠđến buổi trÆ°a có ngÆ°á»i đến ăn cÆ¡m cùng, những hôm cô không đến được, ông rất buồn.

Biết ông sống má»™t mình nên Hoàng Anh luôn gá»i Ä‘iện cho má»™t ngÆ°á»i bạn của ông hay má»™t ca sÄ© nào đó nhắn hỠđến ăn cÆ¡m cùng ông, bởi cô không thể suốt ngày bên nhạc sÄ©. Nhiá»u khi gá»i không được ai, cô Ä‘iện thoại thăm. Ông thÆ°á»ng nói: "Buồn là nghá» của tôi rồi", vậy là Hoàng Anh bá» hết chạy đến vá»›i nhạc sÄ©.

Sau bữa trÆ°a, Trịnh Công SÆ¡n ngủ má»™t tiếng rồi lại ra ngồi ngoài vÆ°á»n. Thá»i gian này, khách đến đông nhất và lại hát hò, uống rượu. Äến tối, ông Ä‘i ăn vá»›i vài ngÆ°á»i bạn, nếu không thì nhạc sÄ© sẽ đến má»™t trong ba quán ăn của các em là quán Trịnh, quán Típ, quán Ba Miá»n. Má»—i khi có mặt nhạc sÄ© ở quán nào là ở đó đông vui

10 giỠđêm, lại có ngÆ°á»i rủ Ä‘i nhậu, nếu Ä‘i thì 12 giỠông má»›i vá» nhà rồi lại làm việc đến 4 giá» sáng. Hoàng Anh rất lo lắng, cô hay càu nhàu vá» chuyện này, thậm chí có hôm cô còn tá»›i nÆ¡i ông uống rượu để Ä‘Æ°a vá» nhà. Trịnh Công SÆ¡n là ngÆ°á»i cả nể, chiá»u bạn nên ông không từ chối má»™t cuá»™c há»p mặt nào.

Ngoài sáng tác nhạc, Trịnh Công SÆ¡n vẽ rất nhiá»u tranh. Bức lá»›n nhất ông vẽ vá» Vân Anh cÅ©ng là má»™t ngÆ°á»i bạn gái của mình, vẽ to bằng ngÆ°á»i thật. Vá»›i Hoàng Anh, nhạc sÄ© chỉ vẽ chân dung vì ông mê khuôn mặt thánh thiện của cô. Sinh nhật nào của Hoàng Anh, ông cÅ©ng vẽ tặng má»™t bức, tính ra đã hÆ¡n mÆ°á»i bức và cô được tặng hai trong số đó. Có má»™t tác phẩm của ông vẽ chân dung cô rất lá»›n nhÆ°ng không hiểu ai Ä‘em bán ra bên ngoài, má»™t ngÆ°á»i bạn của Trịnh Công SÆ¡n đã mua rồi tặng lại cô khiến Hoàng Anh rất cảm Ä‘á»™ng.

Là ngÆ°á»i nổi tiếng, có nhiá»u bài hát được sá»­ dụng trong các đêm nhạc nhÆ°ng Trịnh Công SÆ¡n lại không dÆ° dả vá» tiá»n bạc. Hoàng Anh cÅ©ng không biết gì nhiá»u vá» chuyện ông có được trả tiá»n tác quyá»n nhÆ° thế nào. Chỉ duy nhất má»™t lần cô đến chÆ¡i, ông rút trong ngăn kéo ra má»™t phong bì có 400 USD mà Khánh Ly trả tiá»n bản quyá»n, hôm đó ông muốn cô mặc áo dài nên dẫn Ä‘i may.

Dẫu không ôm má»™ng làm ca sÄ© (Trịnh Công SÆ¡n nói rằng trong Ä‘á»i ông sợ nhất là Hoàng Anh và cô cháu gái Típ hát) nhÆ°ng Hoàng Anh cÅ©ng cầm kỳ thi há»a chẳng kém ai. Cô làm rất nhiá»u thÆ¡, nhất là sau khi Trịnh Công SÆ¡n mất. Cô quyết định không lấy chồng vì nghÄ© rằng không còn hình ảnh nào xứng đáng hÆ¡n ngÆ°á»i nhạc sÄ© của tình yêu trong lòng mình. TrÆ°á»›c đây, má»i ngÆ°á»i nghÄ© Trịnh Công SÆ¡n là ngÆ°á»i không bình thÆ°á»ng trong Ä‘á»i sống riêng tÆ°. Hoàng Anh phủ nhận Ä‘iá»u đó, cô cho rằng ông là ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng đến dung dị. Nhạc sÄ© từng ao Æ°á»›c nếu sinh được má»™t đứa con, ông sẽ đặt tên là Hoàng Hạc.

Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng làm nhiá»u thÆ¡ tặng Hoàng Anh. Bài thÆ¡ sau viết khi ông ốm dậy viết riêng cho cô giống nhÆ° má»™t lá»i thổn thức:

ÄÆ°á»ng xa vạn dặm em ngồi

Ná»—i Ä‘á»i xa vắng, ná»—i trá»i đắn Ä‘o

Em là nhật nguyệt từ đây

Tuổi mÆ°á»i chín ấy cÅ©ng phai phai ngÆ°á»i

Em ơi hồng sẽ phai hồng

Äóa hoa hàm tiếu phiêu bồng ná»—i Ä‘au

Hoa vàng một đóa lạ lùng

Gió chiá»u tÄ©nh mịch sẽ trùng trùng xa

Em Æ¡i tịch mịch bây giá»

Ấy là nhan sắc đâu ngỠmất nhau.

(Theo An Ninh Thế Giới)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...4/08/3B9D5C2E/
Trịnh Công Sơn và bức thư 40 năm không gửi
Nằm trong đống đồ đạc lá»™n xá»™n, 40 năm qua, lá thÆ° nhạc sÄ© há» Trịnh gá»­i Joan Baez, ngÆ°á»i bạn đồng chí hÆ°á»›ng nhÆ°ng chÆ°a má»™t lần gặp mặt, trở thành ká»· vật vô giá cố nhạc sÄ© để lại trên cõi Ä‘á»i trần ai. Ngày 22/6 tá»›i, cả ông và Baez cùng được tôn vinh tại "Giải thưởng âm nhạc vì hòa bình".

Chị Joan Baez thân mến!

Trong lúc viết lá thư này cho chị, trước mắt tôi có lá thư ngỠvà bên tai có tiếng hát We shall over come của chị.

Vào những năm 60, có má»™t ká»· niệm nhá» khiến tôi tình cá» biết được tiếng hát của chị. Năm ấy, tôi lên má»™t thành phố nhỠở vùng cao nguyên Việt Nam và nhân tiện ghé quán cà phê thăm ngÆ°á»i bạn cÅ©ng là ca sÄ©. Vào quán, tôi thấy những Ä‘Ä©a hát có hình chị dính ở bức tÆ°á»ng bằng gá»—. Ở ngoài trá»i rất lạnh, quán có đèn màu hồng, và ở chiếc quầy ngồi trên ghế cao cách tôi khoảng 2m, có má»™t ngÆ°á»i lính Mỹ ngồi im lặng truá»›c ly rượu. Tiếng hát của chị bay la đà trên mặt bàn, ghé vào từng ly rượu, và dÆ°á»ng nhÆ° muốn thăm há»i từng trái tim con ngÆ°á»i. Khi ngÆ°á»i lính Mỹ đứng dậy bÆ°á»›c ra, tôi thấy trên mắt có má»™t giá»t nÆ°á»›c màu hồng. Äến nay tôi không còn nhá»› bài hát đó là bài gì, nhÆ°ng tiếng hát của chị có lẽ đã gợi lên trong lòng ngÆ°á»i ấy ná»—i nhá»› quê hÆ°Æ¡ng.

Nếu lúc này tôi nói tôi yêu quê hÆ°Æ¡ng của tôi, tôi yêu những ngÆ°á»i thân thiết của tôi nÆ¡i này thì dÄ© nhiên, chị sẽ chẳng có gì để ngạc nhiên cả. Bởi vì trên mặt đất này ai cÅ©ng có má»™t quê hÆ°Æ¡ng, nÆ¡i đó cÅ©ng nhÆ° má»™t chiếc nôi êm ái, má»—i ngÆ°á»i đã được sinh ra, lá»›n lên, sống rồi chết. Ở đó cÅ©ng còn có cả hạnh phúc lẫn sá»± khổ Ä‘au nhÆ° hai khuôn mặt muôn Ä‘á»i của Ä‘á»i sống nhân loại.

... NhÆ°ng chị làm thế nào hiểu được hết số phận của má»™t đất nÆ°á»›c, trên má»™t ngàn năm, chÆ°a há» biết đến sá»± nghỉ ngÆ¡i. Khát vá»ng vá» hòa bình, vá» tình yêu, vá» hạnh phúc, chính chúng tôi cần hÆ¡n bất cứ ai trên cuá»™c Ä‘á»i này. Tôi không muốn kể ra đây thật nhiá»u thí dụ, nhÆ°ng tôi tin rằng chị chẳng bao giá» biết được trong những nhà tù cÅ© tại Việt Nam, có những ngÆ°á»i ở tù từ 1954 chÆ°a há» biết đến ổ bánh mỳ là gì. Làm thế nào nói cho hết được vá» con ngÆ°á»i trong má»™t xứ sở mà chiến tranh đè nặng suốt hÆ¡n má»™t nghìn năm. Và số phận của những con ngÆ°á»i ấy sẽ nhÆ° thế nào, nếu không có cuá»™c Cách mạng vừa qua mang lại Ä‘á»™c lập và thống nhất trên đất nÆ°á»›c chúng tôi...?

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...4/05/3B9D25CF/
Trịnh Công Sơn với trái tim dành cho hòa bình
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.
Äược tôn vinh ở giải thưởng âm nhạc hòa bình thế giá»›i (WPMA) có lẽ là món quà tuyệt diệu nhất cho những ná»— lá»±c trong suốt cuá»™c hành trình dài 40 năm vào bá» sâu của âm thanh và ngôn ngữ của cố nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n.

Sá»± nghiệp âm nhạc cho hoà bình của Trịnh Công SÆ¡n khởi đầu từ 1965, và thật sá»± trở thành hiện tượng cuốn hút ở miá»n Nam Việt Nam khi tập ca khúc Thần thoại, quê hÆ°Æ¡ng và thân phận của ông xuất bản vào 1966. Cùng vá»›i tình ca, thiá»n ca là những ca khúc viết vá» chiến tranh và hòa bình, là khúc sông có dòng chảy mãnh liệt nhất và cÅ©ng tha thiết nhất cho chiến tranh không còn và ná»n hòa bình thật sá»± cho Việt Nam.

NhÆ° má»™t nhà truyá»n giáo, tận tụy và khắc khổ, thách thức và tin yêu, Trịnh Công SÆ¡n miệt mài, kiên trì viết và hát, trốn tránh và xuất hiện trong suốt thá»i kỳ chiến tranh. Từ Sài Gòn ra Huế và ngược lại, đâu đâu lòng ngưỡng má»™ của tuổi trẻ miá»n Nam dành cho những ca khúc tiêu biểu Æ°á»›c mÆ¡ của há» mà ông đã viết và cùng há» hát nhÆ° sóng trào dâng không ngừng:"... Quả tim này dành cho lá»­a hồng/ Cho hòa bình, cho con ngÆ°á»i còn chỠđấu tranh..."

Chính nhá» có dòng nhạc hòa bình đầy xúc cảm nhÆ° thế, tầm vóc của Trịnh Công SÆ¡n vượt qua má»i giá»›i hạn địa lý và văn minh. Từ châu Âu đến bên kia bỠđại dÆ°Æ¡ng, Jacques Prel, má»™t ngÆ°á»i Bỉ, kẻ hát rong tuyệt vá»i trên các kinh thành của cá»±u lục địa, đã vận Ä‘á»™ng lòng nhân ái con ngÆ°á»i thay chá»— chiến tranh, Joan Baez và Bob Dylan đã làm cho ngÆ°á»i Mỹ xuống Ä‘Æ°á»ng từ NewYork cho đến California, đòi chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam, bằng các ca khúc và tiếng hát phản chiến đầy cuốn hút.

Nhạc phản chiến của há» cÅ©ng nhÆ° các ca khúc hòa bình của Trịnh Công SÆ¡n nhÆ° thứ ánh sáng của lÆ°Æ¡ng tâm, thứ ánh sáng quý giá cuối cùng dẫn dắt con ngÆ°á»i ra khá»i vùng u minh của tham vá»ng. Từ đó há» là bạn của nhau mặc dù chÆ°a hỠđược thấy mặt má»™t lần. Chính Joan Baez, nữ ca sÄ© nổi tiếng ngÆ°á»i Mỹ gốc La tinh nói vá»›i Bob Dylan vá» nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n, và gá»i Trịnh Công SÆ¡n là Bob Dylan của Việt Nam. Và giỠđây, cả 3 tên tuổi này cùng được tôn vinh trong chÆ°Æ¡ng trình WPMA, tổ chức tại sân vận Ä‘á»™ng Mỹ Äình, Hà Ná»™i vào 22/6.

"NÆ¡i đây tôi chá»/ nÆ¡i kia anh chá»/ trong căn nhà nhá»/ mẹ cÅ©ng ngồi chá»/ anh lính ngồi chá» trên đồi hoang vu/ ngÆ°á»i tù ngồi chá».../ Chá» tin mừng sông/ chá» núi cÅ©ng chá» mong/ Chá» trên vầng trán mẹ thắp lên bình minh/ Chá» ngày Việt Nam thống nhất cho những tình thÆ°Æ¡ng vô bá»..." (Chá» nhìn quê hÆ°Æ¡ng sáng chói).

Những lá»i bài hát nhÆ° thế làm sao không mang thế giá»›i đến gần vá»›i Việt Nam hÆ¡n. Chính John Schafer, ngÆ°á»i Mỹ từng ở Huế và yêu nhạc Trịnh Công SÆ¡n, hiện là há»c giả ở Mỹ, viết trong bài tưởng niệm nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n: "Rất ít cái chết của ngÆ°á»i danh tiếng làm tôi bàng hoàng nhÆ° khi nghe tin Trịnh Công SÆ¡n mất. Tôi thấy Trịnh Công SÆ¡n đã ảnh hưởng đến ngÆ°á»i Việt vào trạc tuổi chúng ta, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° Joan Baez ảnh hưởng đến thế hệ ngÆ°á»i Mỹ cùng thế hệ vá»›i tôi vậy".

Khi Trịnh Công SÆ¡n qua Ä‘á»i, các báo Nhật Ä‘á»u đăng tin và Diá»…m xÆ°a được phát lại rất nhiá»u lần theo yêu cầu của khán giả Nhật. Ở xứ sở hoa anh đào, bài hát của ông má»›i được dịch ra tiếng Nhật, do ca sÄ© Nhật hát và phổ biến trên các đài phát thanh.

Dẫu sao, má»™t giải thưởng nhÆ° tên gá»i của nó, dù đến muá»™n vá»›i Trịnh Công SÆ¡n, vẫn là má»™t ý nghÄ©a lá»›n, đáng ca tụng vì nó đã chá»n đúng những ngÆ°á»i làm nên má»™t thá»i đại âm nhạc hòa bình, mang tính lịch sá»­ không chỉ vá»›i Việt Nam mà cho toàn thế giá»›i.

Trịnh Cung

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...4/05/3B9D25BF/
Trịnh Cung: 'Trịnh Công SÆ¡n - ngÆ°á»i dạy tôi sá»± lịch lãm'
"Tôi thích ngÆ°á»i nghệ sÄ© này ngay lần gặp đầu tiên vì cách cảm thụ văn nghệ cÅ©ng nhÆ° cách sống của anh, vừa tinh tế, vừa má»›i mẻ lại ấm áp tình bạn. Tôi lá»›n dần lên cả vá» mặt tâm hồn lẫn sá»± lịch lãm từ tình bạn này", hoạ sÄ© Trịnh Cung nhá»› vá» cố nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n nhÆ° thế.

Tôi gặp Trịnh Công SÆ¡n từ khi còn rất trẻ, lúc ấy SÆ¡n đã là má»™t ngÆ°á»i đàn ông rất gallant rồi. Ngoài sá»± chia sẻ vá» cảm thụ văn há»c, âm nhạc, nhạc sÄ© còn dạy tôi khiêu vÅ©. SÆ¡n nhảy beebop rất đẹp. Má»—i lần bán được tranh, tôi và SÆ¡n Ä‘i ăn cÆ¡m Tây, sau đó đến vÅ© trÆ°á»ng. Không được làm bạn vá»›i SÆ¡n, chắc đến bây giá» tôi vẫn còn lá»ng cá»ng vá»›i đám muá»—ng nÄ©a, uống nhầm rượu vang Ä‘á» khi ăn món cá và rượu vang trắng khi ăn món thịt. CÅ©ng nhá» SÆ¡n mà tôi biết phân biệt bá»™ cánh nào Ä‘i làm, bá»™ nào sẽ dá»± tiệc, biết nhận xét thế nào là má»™t bá»™ veston đẹp, lịch sá»± vá»›i chiếc cavát lụa và Ä‘iệu nghệ trong đôi giày da đúng kiểu.

Äó cÅ©ng là lần đầu tiên tôi sắm cho mình bá»™ veston bằng vải dormeuil của Anh, được thiết kế bởi nhà may nổi tiếng Jean Tailor. Thật thú vị khi khoác lên ngÆ°á»i những áo quần do các thợ tài danh lúc bấy giỠđảm nhận. Má»—i dịp vỠăn Tết vá»›i mẹ và em, SÆ¡n Ä‘á»u mang vá» những món quà gắn liá»n vá»›i thÆ°Æ¡ng hiệu nổi tiếng. Cái cảm giác thích thú khi khoác trên ngÆ°á»i bá»™ quần áo đắt tiá»n, đến bây giá» tôi vẫn không thể quên, dù hiện tại, vá»›i tôi má»i thứ đã Ä‘Æ¡n giản hÆ¡n nhiá»u.

Trong cuá»™c thi Hoa hậu áo dài mà Trịnh Công SÆ¡n là thành viên Ban giám khảo, nhạc sÄ© được tặng má»™t bá»™ veston do nhà may danh tiếng hàng đầu ở Sài Gòn thiết kế. NhÆ°ng rồi nhạc sÄ© đã từ chối mặc nó bởi cảm giác Ä‘eo trên ngÆ°á»i chiếc há»™p bằng vải cứ quẩn quanh trong ý nghÄ© của anh. Vài ngày sau, tôi chứng kiến anh tặng món quà này cho ngÆ°á»i bạn đứng tuổi.

Những ngày cuối Ä‘á»i của Trịnh Công SÆ¡n, dù bệnh tật đã vắt kiệt sức, nhạc sÄ© vẫn giữ phong thái lịch lãm. Tất cả Ä‘au Ä‘á»›n và tuyệt vá»ng, anh đã cố gắng để nó diá»…n ra thật nhẹ nhàng. HÆ¡n 2 năm rồi, tôi không còn được ngồi vá»›i anh ở góc phố thân quen ngắm nhìn cuá»™c Ä‘á»i Ä‘ang hối hả ngược xuôi, hay lặng lẽ chìm đắm trong những cảm xúc suy tÆ°. Trịnh Công SÆ¡n, ngÆ°á»i đàn ông sống lịch lãm cho đến hÆ¡i thở cuối cùng, vẫn cùng tôi tiếp tục chia sẻ niá»m vui và ná»—i Ä‘au của Ä‘á»i này.

Hoạ sĩ Trịnh Cung

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...4/03/3B9D1285/
Các nghệ sĩ tưởng nhớ vỠTrịnh Công Sơn
Äắm say và thăng hoa trong âm nhạc, há»™i há»a, thÆ¡ ca, nhÆ°ng Ä‘á»i thÆ°á»ng, ông vô cùng bình dị và hồn nhiên. Chính vì vậy, Trịnh Công SÆ¡n luôn được đồng nghiệp dành cho tình cảm yêu thÆ°Æ¡ng, chân thành nhất.

Nhạc sÄ© Bảo Chấn: Trong suy nghÄ© của tôi, anh là má»™t ngÆ°á»i chuyên hát vu vÆ¡ những Ä‘iá»u không vu vÆ¡. Những Ä‘iá»u tưởng chừng không thể nói bằng lá»i, thì lại được anh gá»i tên má»™t cách nhẹ nhÆ° không. Có phần nào đó do địa lý, thổ nhưỡng của xứ Huế, đã gieo vào tâm hồn mang nhiá»u Phật tính và rất phong trần của anh những ca từ nhÆ° được thốt ra trong tiá»m thức... Vá» hình thái bên ngoài, nhạc của anh không có tổ chức của những nhà nhạc há»c lá»›n, có lẽ nhá» vậy rất dá»… nghe. Anh giống nhÆ° má»™t chất dịch đặc biệt có thể hòa tan trong bất cứ dạng thức nào… Hát nhạc của anh, Ä‘iá»u đầu tiên là phải thật hồn nhiên, giản dị, và dá»… nghe. Tôi có cảm giác, cách phối nhẹ nhàng khoan thai của dàn nhạc giao hưởng Nhật Bản năm 1972 cho bài hát của anh là đúng vá»›i tinh thần Trịnh Công SÆ¡n nhất. Nó rỉ rả, nhÆ° mÆ°a dầm thấm đất... Khi đặt vấn Ä‘á» phối khí cho anh, tôi rất hay bị vÆ°á»›ng. Tôi phải tá»± mình hát rất nhiá»u lần bài hát ấy, để nó tá»± nhiên thấm sâu vào mình...

Cho tá»›i bây giá», ngÆ°á»i ta vẫn biết truyện Kiá»u là má»™t kiệt tác, Nguyá»…n Du là má»™t thi hào lá»›n. Vá»›i Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng vậy. 100 năm hoặc 200 năm sau, Trịnh Công SÆ¡n vẫn sống, nhạc của anh sẽ được thể hiện theo cách của há», vào đúng cái thá»i Ä‘iểm mà há» có mặt trên Ä‘á»i. Äó là chân lý.

Nhạc sÄ© Quốc Bảo: Anh SÆ¡n là má»™t huyá»n thoại, những giá trị của huyá»n thoại là vÄ©nh cá»­u. 20-30 năm sau, những thế hệ có thể nghe nhạc anh SÆ¡n theo tâm thức khác, nhÆ°ng tinh thần của anh thì còn mãi. Anh SÆ¡n gắn vá»›i má»™t giai Ä‘oạn lịch sá»­, má»™t giai Ä‘oạn lịch sá»­ khó phai và huyá»n thoại ấy còn sống chừng nào giai Ä‘oạn lịch sá»­ ấy còn sống. Khánh Ly đã thành công khi hát nhạc Trịnh, vì cô đã bảo lÆ°u được cái không khí lo sợ, không khí hiện sinh, nuối tiếc... vốn đầy ắp trong nhạc của anh, vá»›i sá»± trung thá»±c nhất khi hát. Nếu không phải là Khánh Ly, thì tôi sẽ chá»n má»™t phÆ°Æ¡ng án là mở các ca khúc của anh ra để… Ä‘á»c! Có ngÆ°á»i nói ca từ của tôi ảnh hưởng nhiá»u của Trịnh Công SÆ¡n. Anh SÆ¡n là má»™t huyá»n thoại, tôi không phải là huyá»n thoại. Nếu phát biểu nhÆ° thế là có lá»—i vá»›i anh SÆ¡n, chứ không phải vá»›i tôi.

Nhạc sÄ© Bảo Phúc: Tôi may mắn được là ngÆ°á»i phối nhiá»u nhất nhạc của anh SÆ¡n. Ba trăm tám mÆ°Æ¡i bài trong tổng số hÆ¡n 600 bài của anh do tôi phối, Ä‘á»u có nguồn gốc. Má»—i lần nhÆ° vậy, hai anh em thÆ°á»ng ngồi lại vá»›i nhau để khẳng định bút pháp riêng cho từng bài. Anh đã dạy tôi cách phối nhạc bằng há»™i há»a, nhÆ° những nét má»ng dày, sáng tối của tranh thủy mạc, định hình bằng nhạc cụ. Anh thích tiếng sáo tượng trÆ°ng cho trá»i, tiếng cello tượng trÆ°ng cho đất, những gam màu lạnh tượng trÆ°ng cho sá»± ảm đạm, và màu cam, Ä‘á», vàng... biểu hiện Ä‘á»™ ấm áp, rá»±c cháy. Anh rất giá»i vá» cách pha trá»™n màu của há»™i há»a trong âm nhạc. Má»™t lần, anh sá»­ dụng màu rất táo bạo cho Có má»™t ngày nhÆ° thế, đó là màu bordeau Ä‘i vá»›i xám, nhÆ° sá»± khát khao giữa mùa đông lạnh giá... Ru ta ngậm ngùi anh muốn dùng bá»™ gõ đập vào nhau cá»™c và lạnh, nhÆ°ng kết thúc lại Ä‘Æ°a toàn bá»™ màu sắc của bá»™ kèn hÆ¡i vào nhÆ° má»™t sá»± thảnh thÆ¡i... Nhạc của anh đừng quá tạo ra nhiá»u kịch tính, phải nghe được lá»i má»›i hiểu được ná»™i dung, nếu quá chú trá»ng phần nhạc để che mất phần lá»i là sai lầm lá»›n. NhÆ°ng đó lại là thá»±c tế mà các tụ Ä‘iểm hiện nay Ä‘ang làm.

Ca sÄ© Hồng Nhung: Nhạc của anh SÆ¡n không thể dùng những bÆ°á»›c Ä‘á»™t phá vá» phối, bởi đó là dòng nhạc classic, thật buồn và thật giản dị. Hồng Nhung chỉ muốn Ä‘i đến cùng sá»± giản dị ấy của anh, nhÆ°ng có lẽ sẽ chẳng bao giá» tá»›i được, bởi đằng sau những ca từ của anh là những khắc khoải mang triết há»c của đạo giáo, vừa mạnh mẽ vừa vô hình, vừa nhÆ° dá»… hiểu lại vừa mênh mang đến khôn cùng, vì thế nên nó má»›i má»—i ngày...

Äạo diá»…n Äoàn Khoa: Khi được làm chÆ°Æ¡ng trình riêng vá» Trịnh Công SÆ¡n, tôi bi quan hÆ¡n là lạc quan. Tôi sợ má»™t ngày nào đó, khán giả không hát, không nghe nhạc Trịnh nữa, bởi thế giá»›i ngày nay quá biến Ä‘á»™ng, không còn những phút giây cho con ngÆ°á»i ta lắng lại... NhÆ°ng cÅ©ng có má»™t niá»m vui nho nhá» khi tôi đến vá»›i Há»™i ngá»™ Quán ở Bình Quá»›i. Ở đây có má»™t loại khán giả khác, tìm má»™t chá»— để chiêm nghiệm chính mình qua nhạc của Trịnh Công SÆ¡n.

Làm sao để nuôi dưỡng, để giữ được âm nhạc Trịnh Công SÆ¡n? Äầu tiên, chính các nghệ sÄ© phải rèn luyện và xây dá»±ng cho mình má»™t ná»n tảng văn há»c. Chính Ä‘iá»u đó quyết định má»i thứ. Từ lòng yêu mến văn há»c và tiếng Việt thá»±c sá»±, há» má»›i có thể cảm và yêu mến Trịnh Công SÆ¡n nói riêng, và những dòng âm nhạc giá trị nói chung.

Nhà văn - đạo diá»…n Nguyá»…n Thị Minh Ngá»c: Kịch bản Hãy yêu nhau Ä‘i của tôi ban đầu có tên là Món quà, nhÆ°ng khi dàn dá»±ng, chúng tôi thấy âm nhạc của Trịnh Công SÆ¡n đã bao trùm lên tất cả, nên đã chá»n cái tên cÅ©ng là tá»±a má»™t bài hát của anh. Qua âm nhạc của anh, ngÆ°á»i ta tìm thấy má»™t thái Ä‘á»™ sống. Vở diá»…n đã hết, nhÆ°ng khán giả vẫn ngồi lặng phắc để nghe cho trá»n âm nhạc của anh. Âm nhạc của anh đã bÆ°á»›c vào sân khấu, tôi nghÄ© đó cÅ©ng là má»™t cách để Trịnh Công SÆ¡n sống mãi. Tôi cảm Æ¡n Trịnh Công SÆ¡n và hiểu hÆ¡n ai hết, để có được má»™t tác phẩm sống mãi, anh đã phải trả giá rất lá»›n cho cuá»™c Ä‘á»i riêng, bÆ°á»›c qua những ná»—i Ä‘au, để chia sẻ được vá»›i ná»—i Ä‘au... Tôi đã đứng bên cánh gà, nghe Thành Lá»™c hát, để được... khóc. Tôi không quan tâm đến những ai hát bằng cổ há»ng, mà chỉ nghe những ngÆ°á»i hát bằng trái tim, Thành Lá»™c là má»™t ngÆ°á»i nhÆ° thế. Tôi tin là anh SÆ¡n sống mãi, vì công chúng của anh SÆ¡n đủ Ä‘á»™ nhạy để giữ tiếng hát nào trong tim. Nếu nó đến được trái tim, thì nó sẽ nằm lại ở đó.

(Theo Thể Thao TP HCM)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...3/04/3B9C6880/
Trịnh Công SÆ¡n và những cảm tác đầu Ä‘á»i
Quãng thá»i gian 1957-1960 chứng kiến sá»± ra Ä‘á»i những ca khúc đầu tiên của Trịnh Công SÆ¡n. Và những bài hát này có tính quyết định trong nét nhạc, trong văn phong, cÅ©ng nhÆ° chá»— đứng của nhạc sÄ© trong nghệ thuật âm nhạc và trong lòng khán giả.

Trịnh Công SÆ¡n 18 tuổi, tuổi sung mãn, yêu Ä‘á»i. Không những vậy, ngÆ°á»i nhạc sÄ© này lúc đầu rất yêu chuá»™ng thể thao, đặc biệt là các môn tạ, chạy Ä‘ua, judo, và anh từng giật giải vá» chạy Ä‘ua. Không may, anh bị tai nạn. Nằm bệnh, há»c hành trắc trở, Trịnh Công SÆ¡n cùng má»™t số bạn khác nhÆ° Hoàng Phủ Ngá»c TÆ°á»ng, TÆ°á»ng Phong, NhÆ°Æ¡ng Sao, Bá»­u à ấn hành má»™t tạp chí lấy tên là Quan Äiểm. Anh em có Æ°á»›c vá»ng quy tụ nhau thành má»™t nhóm bạn văn nghệ, phần nào đó nhÆ° những nhóm Tá»± Lá»±c Văn Äoàn, Xuân Thu Nhã Tập, Äồng Vá»ng... trÆ°á»›c đây, hay nhóm Sáng Tạo ở Sài Gòn. Anh em sinh hoạt vá»›i nhau không phải để đàn đúm mà là làm giàu cho nhau bằng cá tính, năng lá»±c và sở trÆ°á»ng của từng ngÆ°á»i.

Thá»i Ä‘iểm này cÅ©ng là lúc Ä‘á»i sống âm nhạc có nhiá»u biến đổi. Năm 1957 là năm thành lập ÄH Huế. Trên Ä‘Æ°á»ng phố lác đác những sinh viên đầu tiên mang cà vạt hoặc Ä‘i trên những chiếc xe gắn máy. Nhiá»u ngÆ°á»i được đào tạo ở nÆ°á»›c ngoài trở vá», hăng say vá»›i sứ mệnh “du nhập khoa há»c và tÆ° tưởng hiện đại của thế giá»›iâ€. Lần đầu tiên má»™t giáo sÆ° quan tâm đến má»™t ca sÄ© đã làm nên hiện tượng trong xã há»™i. Giáo sÆ° Nguyá»…n Văn Trung viết tiểu luận có tá»±a đỠẢo ảnh Thanh Thúy đã thá»±c sá»± gây chú ý. Thanh Thúy là ca sÄ© rá»i Huế vào Sài Gòn lập nghiệp. Giá»ng ca liêu trai nhÆ° tâm sá»± vá»›i ngÆ°á»i nghe trong cái vắng lặng của đêm khuya vá» những cảnh Ä‘á»i bất hạnh.

Trịnh Công SÆ¡n bắt đầu viết bài hát. Anh có những chuyến Ä‘i vào Sài Gòn và làm quen vá»›i giá»›i ca nhạc và không khí phòng trà. Khởi đầu là những sáng tác mang tên SÆ°Æ¡ng đêm, ChÆ¡i vÆ¡i... qua giá»ng hát nổi tiếng nhất ở Huế lúc bấy giá» là Hà Thanh. Những bản nhạc đó chÆ°a ấn hành, nay đã thất lạc.

Năm 1958, Trịnh Công SÆ¡n vào há»c ở TrÆ°á»ng Jean - Jacques Rousseau. Ca khúc Ướt mi chào Ä‘á»i, được Nhà Xuất bản An Phú ấn hành, do Hà Thanh và Thanh Thúy trình bày. Bài hát này cÅ©ng nhÆ° ca khúc ra Ä‘á»i năm sau là ThÆ°Æ¡ng má»™t ngÆ°á»i viết vá» bóng đêm ôm ấp giá»ng hát liêu trai giữa thành phố Sài Gòn. Ban đêm là không gian của kiếp ngÆ°á»i lầm lÅ©i, là thá»i gian của đèn màu và chén đắng.

Giã từ nÆ¡i huyên náo năm 1959 để vá» lại vá»›i Huế êm Ä‘á»m, vá»›i những Ä‘oàn há»c sinh áo trắng Äồng Khánh lóc cóc guốc má»™c, vá»›i những hàng cây long não, những chiếc cầu, Trịnh Công SÆ¡n sá»­a soạn rÆ°á»›c vào tâm khảm má»™t hình bóng thiếu nữ suốt Ä‘á»i không phai: đó là hình bóng của Diá»…m xÆ°a, năm 1960, và ca khúc này cÅ©ng trở thành bất tá»­. Má»™t trong những khía cạnh đặc sắc của nhạc Trịnh Công SÆ¡n là ca từ. Lá»i ca nhÆ° thÆ¡, khác thÆ°á»ng, Ä‘á»™c đáo, sâu đậm... Nhiá»u chữ, nhiá»u Ä‘oạn, nhiá»u câu nhÆ° khoác lên mình những hình ảnh bông hoa, mảnh pha lê... vá»›i ánh sáng, tinh thể cùng nhÆ° đậu xuống sóng nhạc làm bằng khí huyết, xúc cảm của má»™t thanh niên có năng khiếu riêng biệt, có sức cảm thụ nhạy bén trầm sâu, sống giữa má»™t khung cảnh thiên nhiên đầy thÆ¡ má»™ng, hoài cảm và má»™t hoàn cảnh xã há»™i có nhiá»u cÆ¡ duyên đáp ứng lòng ngÆ°á»i.

(Theo NgÆ°á»i Lao Äá»™ng)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...3/03/3B9C660E/
Những phụ nữ Trịnh Công Sơn yêu mến nói vỠông
Äó là Khánh Ly, giá»ng hát liêu trai đã gắn liá»n vá»›i nhạc phẩm của ông mấy chục năm qua. Hồng Nhung, ngÆ°á»i được xem nhÆ° đại diện tiêu biểu cho thế hệ ca sÄ© sau này. Và, Trịnh VÄ©nh Trinh, cô em út thân thiết vá»›i tiếng hát khÆ°á»›c từ má»i khuôn phép.


Ca sĩ Khánh Ly.
Khánh Ly: Bao nhiêu ngày tháng qua Ä‘i, anh vẫn không bao giá» thay đổi. Tôi cÅ©ng thế. Cả hai không có những thắc mắc vá» Ä‘á»i sống của nhau, 30 năm trÆ°á»›c không há»i thì 30 năm sau cÅ©ng không há»i... Tôi quý những giây phút ở bên anh và tôi nghÄ© anh sẽ nói vá»›i tôi Ä‘iá»u cần nói, nếu có. Anh im lặng vì có thể những Ä‘iá»u anh nghÄ©, anh muốn, không còn cần thiết để phải nói ra.

“Em theo Ä‘á»i cÆ¡m áo. Mai ra cùng phố xôn xao. Bao nhiêu ngày yêu dấu tan theo...â€. Tôi có cảm tưởng đó là má»™t lá»i trách móc anh cho tôi. Rất dịu dàng nhÆ° bản tính anh. Từ bao nhiêu năm nay, câu hát đó theo tôi nhÆ° má»™t vết thÆ°Æ¡ng. Äá»i cÆ¡m áo quả thật đã làm cho tôi lắm ê chá», khổ Ä‘au, nhÆ°ng những ngày yêu dấu bên anh và bạn bè đã chẳng bao giá» tôi quên... Dù Ä‘á»i sống có lắm tan vỡ, có lắm chìm sâu nhÆ°ng mÆ¡ Æ°á»›c của má»™t Ä‘á»i ngÆ°á»i thì trong trái tim bầm dập của tôi, những ngày tháng cÅ© vẫn là má»™t Ä‘iểm son, là má»™t bám víu cuối cùng và duy nhất.


Ca sĩ Hồng Nhung và Trịnh Công Sơn.
Hồng Nhung: Hồi đó, chúng tôi gặp nhau hàng ngày, lúc thì Ä‘i xem tranh ở gallery, lúc thì đến dá»± khai trÆ°Æ¡ng má»™t nhà hàng của ngÆ°á»i bạn, lúc thì quanh quẩn nhà anh chuyện trò cả buổi, lúc thì lang thang thả bá»™ ra quán mì nhá» gần Hồ Con Rùa ăn sáng... Anh đã luôn yêu thÆ°Æ¡ng má»i ngÆ°á»i, trong đó có tôi, nhÆ° thế. Anh lúc nào cÅ©ng nhẹ nhàng và chẳng ná» hà trả lá»i tất cả những câu há»i của tôi, nhiá»u khi là ngô nghê, vá» Ä‘á»i sống, vỠâm nhạc, hay vá» bất cứ Ä‘iá»u gì dù nhá» bé nhất. Tôi kể cho anh nghe những Ä‘iá»u làm tôi buồn, những mất mát khi còn nhá». Anh chỉ ngồi lặng im. Và sá»± im lặng của anh làm tôi thấy được lắng nghe, được hiểu và được vá»— vá»... Anh cho tôi má»™t miếng ngá»c hình quả bí, bảo tôi Ä‘eo nó sẽ may mắn, vì quả bí hợp vá»›i tuổi tôi. Anh cho tôi thấy hạnh phúc thật giản Ä‘Æ¡n. Và anh là ngÆ°á»i đã làm cho tôi không cảm thấy xa lạ và bỡ ngỡ ngay những ngày đầu tiên sống ở Sài Gòn.

Trịnh VÄ©nh Trinh: Tôi nghÄ©, Ä‘iá»u may mắn cho Ä‘á»i và cho tôi, là được làm em của anh SÆ¡n. Äiá»u này tôi đã được thấy từ những năm còn rất nhá». Vá»›i tôi, anh SÆ¡n nhÆ° má»™t ngÆ°á»i cha, vì thân sinh chúng tôi qua Ä‘á»i rất sá»›m, từ khi tôi còn trong bụng mẹ. Anh rất thân vá»›i tôi tuy anh là lá»›n nhất và tôi nhá» nhất trong nhà. Tôi lá»›n lên cùng vá»›i âm nhạc của anh. Anh SÆ¡n có má»™t cuá»™c sống rá»™ng rãi, phóng khoáng vá»›i bạn bè, đồng thá»i luôn luôn gần gÅ©i vá»›i các em. Và những ca khúc anh viết, thì chúng tôi, các em của anh, là những ngÆ°á»i đầu tiên được nghe hát và được dạy cho hát.

(Theo Thá»i Trang Trẻ)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...2/04/3B9BAA8F/
Những "nàng thơ" của Trịnh Công Sơn
Nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n thá»i trẻ.
Ca khúc của anh ngÆ°á»i ta vẫn hát, vẫn thưởng thức nhÆ°ng không phải ai cÅ©ng biết được xuất xứ của chúng. DÆ°á»›i đây là nguồn cá»™i, ý nghÄ©a của má»™t số bài hát viết vá» tình yêu của anh.

''Cuối cùng cho một tình yêu''

Ở Äại há»c Văn khoa Huế lúc ấy có cô Trần Thị Nh. H. Cô không nằm trong danh sách ngÆ°á»i đẹp, nhÆ°ng hay mặc áo dài tím, có dáng Ä‘i má»m mại nhÆ° tÆ¡, hát hay, nên H. rất được mến má»™. Há»a sÄ© Trịnh Cung lúc còn há»c Mỹ thuật Huế rất mê Nh. H. Vì tuyệt vá»ng, anh đã làm nên bài thÆ¡ Cuối cùng cho má»™t tình yêu. Bài thÆ¡ này đã được Trịnh Công SÆ¡n phổ nhạc và nổi tiếng gần 40 năm qua. Má»™t Ä‘iá»u thú vị là: ''Cho đến nay, Nh. H. đã có gia đình, có cháu ná»™i, cháu ngoại mà vẫn chÆ°a biết bài thÆ¡ phổ nhạc bất hủ ấy Trịnh Cung đã làm cho chính mình" (lá»i thú nhận của Trịnh Cung).

TÆ°Æ¡ng tá»±, Trịnh Công SÆ¡n đã yêu Ph.Th. - em ruá»™t ca sÄ© Hà Thanh. Sau này, anh kể lại: ''Hà Thanh có đến bốn, năm ngÆ°á»i em gái, nhÆ°ng má»—i lần Ph.Th. đến sau lÆ°ng là mình biết ngay bởi mùi hÆ°Æ¡ng rất đặc trÆ°ng". ChÆ°a bao giá» Trịnh Công SÆ¡n dám tá» tình vá»›i Ph.Th. và Ph.Th. cÅ©ng không có má»™t cá»­ chỉ nào khiến ngÆ°á»i bạn âm nhạc của chị mình hiểu nhầm là cô có cảm tình riêng. Thế mà nhạc sÄ© há» Trịnh đã si tình, và nhá» cái vẻ đẹp thánh thiện ''em đứng lên gá»i mÆ°a vào hạ'' ấy của Ph.Th., anh đã viết nên mấy bài hát Nhìn những mùa thu Ä‘i, Nắng thuá»· tinh và Gá»i tên bốn mùa. Ph.Th. lập gia đình vá»›i ông tiến sÄ© B. làm trưởng khoa luật rồi làm Bá»™ trưởng Giáo dục, ''tuổi tác không cân xứng nhÆ°ng danh vá»ng và sắc đẹp thì đẹp đôi''. Sau đó, vì thá»i cuá»™c, tiến sÄ© B. mất sá»›m, Ph.Th. vẫn giữ sá»± Ä‘oan trang, đức hạnh nuôi dạy các con ăn há»c đến nÆ¡i đến chốn tại Boston (Mỹ). Cuối năm 2000, gặp lại Hà Thanh và Ph.Th. tại Huế, vẫn thấy hai chị em này không sợ thá»i gian, vẫn đẹp nhÆ° nắng thủy tinh thuở nào. Nhá»› lại chuyện xÆ°a, các cô rất vui và xem đó là ká»· niệm của giai Ä‘oạn đẹp nhất Ä‘á»i mình. Tuy chỉ má»›i má»™t chiá»u, nhÆ°ng bạn bè thuở ấy vẫn xem chuyện Trịnh Công SÆ¡n si mê Ph.Th. là mối tình đầu của anh.

''Hai mươi năm xin trả nợ dài''

Khoảng năm 1962, gia đình Trịnh Công SÆ¡n gặp khó khăn vá» kinh tế, gian phố lá»›n ở Ä‘Æ°á»ng Phan Bá»™i Châu (Ngã Giữa) phải sang cho ngÆ°á»i khác và qua thuê má»™t căn há»™ ở tầng má»™t, dãy lầu má»›i xây ở đầu cầu Phú Cam. Hàng ngày, Trịnh Công SÆ¡n đứng trên lầu ngắm các cô nữ sinh Ä‘i qua cầu Phú Cam, Ä‘i dá»c theo Ä‘Æ°á»ng Nguyá»…n TrÆ°á»ng Tá»™ đến trÆ°á»ng Äồng Khánh. Trong đám xuân xanh ấy có cô Ngô Thị Bích Diá»…m, con gái thầy Ngô Äốc Kh. - ngÆ°á»i Hà Ná»™i. Bích Diá»…m giống bố, ngÆ°á»i dong dá»ng cao, nét mặt thanh tú, bÆ°á»›c Ä‘i thong thả nhẹ nhàng.

Con ngÆ°á»i của Diá»…m rất hợp vá»›i cái tên Diá»…m và cÅ©ng thích hợp vá»›i tâm hồn bén nhạy của Trịnh Công SÆ¡n. Anh yêu Diá»…m mê mệt. Những ngày không thấy Diá»…m Ä‘i qua, anh Ä‘au khổ vô cùng. Anh trông thấy con Ä‘Æ°á»ng trÆ°á»›c nhà ''dài hun hút cho mắt thêm sâu'' (Diá»…m xÆ°a). NhÆ°ng anh cÅ©ng biết, gặp Diá»…m để nói lên ná»—i Ä‘au ấy không phải là chuyện dá»….

Thầy Ngô Äốc Kh. - thân sinh của Diá»…m, là má»™t ông giáo rất nghiêm. Ông không thể chấp nhận má»™t anh chàng chÆ°a có bằng đại há»c, tóc dài, cằm lún phún râu chuyện trò vá»›i cô con gái đài các của ông. May sao lúc ấy há»a sÄ© Äinh CÆ°á»ng thuê nhà ở gần nhà Diá»…m để làm xưởng vẽ. Hai bạn canh chừng những khi thầy giáo có giá» dạy, mà Diá»…m Ä‘ang ngồi ở nhà há»c bài thì liá»n liá»u mình qua thăm. Những lần liá»u mình ấy, có khi Diá»…m tiếp, có khi Diá»…m để cho ngÆ°á»i nhà tiếp.

Khác vá»›i Ph.Th., Diá»…m biết Trịnh Công SÆ¡n yêu mình và trái tim cô nhiá»u khi cÅ©ng rung Ä‘á»™ng. NhÆ°ng lúc ấy Diá»…m không thể vượt qua được sá»± nghiêm khắc của gia đình để nói cho tác giả Ướt mi biết Ä‘iá»u đó. Trịnh Công SÆ¡n trút hết ná»—i lòng yêu Diá»…m vào bài Diá»…m xÆ°a. NhÆ°ng sá»± việc không dừng ở đó, bởi mấy năm sau, khi Diá»…m vào há»c ở Sài Gòn, em gái cô cÅ©ng lá»›n lên thành má»™t thiếu nữ xinh đẹp. Vá»›i cái cầu đã bắc từ hồi yêu Bích Diá»…m, tâm hồn của SÆ¡n qua cây cầu cÅ©, nói nhÆ° Äinh CÆ°á»ng ''SÆ¡n lại da diết vá»›i cái dáng vẻ khoan thai, áo lụa vàng của Dao A. để rồi thất vá»ng, để rồi...''.

Khác vá»›i những lần yêu trÆ°á»›c, thất vá»ng vá» Dao A., Trịnh Công SÆ¡n không bắt nhạc của anh phải mang cái gánh thất tình của anh. Không ngá» hai mÆ°Æ¡i năm sau, trải qua bao nhiêu dâu bể, từ bên Mỹ, Dao A. trở vá» Việt Nam tìm Trịnh Công SÆ¡n. Không rõ Dao A. nói gì vá»›i SÆ¡n, và còn gì nữa không, mà anh đã rất hài lòng vá»›i thá»±c tại ''hai mÆ°Æ¡i năm xin trả nợ dài, trả nợ má»™t Ä‘á»i em đã phụ tôi'' (Xin trả nợ ngÆ°á»i). Trong hai mÆ°Æ¡i năm ấy, Dao A. đã có gia đình, đã hiểu rõ cuá»™c Ä‘á»i, nên hết ''phụ tình'' Trịnh Công SÆ¡n.

Äinh CÆ°á»ng đã viết: ''Tháng cuối cùng trÆ°á»›c khi SÆ¡n mất, Dao A. vá» thăm suốt tuần, sáng nào A. cÅ©ng đến ngồi bên chiếc xe lăn của SÆ¡n, chỉ còn biết nhìn SÆ¡n, cho đến chiá»u tối má»›i vá» nhà''. Trịnh Công SÆ¡n yêu Dao A. phải trải qua hai mÆ°Æ¡i năm má»›i ''nhận'' được lá»i đáp. Tuy đã quá muá»™n, nhÆ°ng trên cõi Ä‘á»i này có mấy ai được yêu và được nhận trong má»™t khoảng cách dài lâu đến thế đâu!

''Coi nhÆ° phút đó tình cá»''

Gặp ngÆ°á»i đẹp, Trịnh Công SÆ¡n dá»… yêu, mà không riêng gì SÆ¡n, các bạn thân sÆ¡ của anh cÅ©ng Ä‘á»u nhÆ° thế. SÆ¡n không ná» hà chuyện yêu má»™t chiá»u, không sợ Ä‘au khổ vì tình phụ, đã yêu là yêu mãi, yêu hoài, yêu hết mình. NhÆ°ng cÅ©ng có lúc anh ''chán tình'', vì cho rằng mình yêu nhầm. Ngày ấy, ở bên kia sông Thá» Lá»™c, thuá»™c phÆ°á»ng VÄ© Dạ, có cô nàng tên Nguyệt rất đẹp. Trịnh Công SÆ¡n đã yêu say đắm. Vô tình, trong lúc nói chuyện vá»›i SÆ¡n, cô buá»™t miệng khen má»™t anh chàng nào đó đẹp trai ''vì anh ấy lai Tây''.

Chỉ má»™t chuyện vô tình rất nhá», thế mà Trịnh Công SÆ¡n cảm thấy bị xúc phạm, anh không thể hiểu nổi má»™t ngÆ°á»i mình yêu mà lại có má»™t quan niệm thẩm mỹ lệch lạc đến thế. Tất cả những yêu thÆ°Æ¡ng Nguyệt trong lòng anh bá»—ng nhạt nhoà hết. Anh viết bài Nguyệt ca. Anh ca ngợi cô nàng Nguyệt hết lá»i khi trăng là Nguyệt. NhÆ°ng khi anh phát hiện ra từ trăng thôi là Nguyệt, Nguyệt không phải là ngÆ°á»i anh mÆ¡ Æ°á»›c, anh xem chuyện anh yêu Nguyệt coi nhÆ° phút đó tình cá» và vá» sau anh không nhắc đến cô nữa.

Trịnh Công SÆ¡n yêu rất nhiá»u, vá» sau có thêm Bích Kh., có Chu Nguyệt Ng., có Michiko, có Hồng Nhung... nhÆ°ng định mệnh vẫn cứ bắt anh phải đứng trÆ°á»›c cái ngưỡng của tình yêu. Nếu anh còn sống thêm vài mÆ°Æ¡i năm nữa, sẽ còn ai nữa... và cÅ©ng thế thôi. Nếu anh bÆ°á»›c qua khá»i cái ngưỡng ấy thì chÆ°a chắc đã có được cái địa vị ngÆ°á»i sáng tác nhạc tình hay nhất thế ká»·.

(Theo SGTT)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...2/04/3B9BAA08/
Trịnh Công SÆ¡n đã rá»i xa "cõi tạm" tròn má»™t năm
Không chỉ bạn bè mà rất nhiá»u khán giả yêu nhạc trong và ngoài nÆ°á»›c Ä‘á»u tiếc thÆ°Æ¡ng ông. Nhạc sÄ© Nguyá»…n Ãnh 9, má»™t ngÆ°á»i bạn chí cốt của Trịnh Công SÆ¡n, đã có đôi dòng hồi ức dành tặng Ä‘á»™c giả VnExpress nhân dịp này.

Lần đầu tiên tôi gặp Trịnh Công SÆ¡n là vào năm 1959, tại nhà má»™t ca sÄ© mà sau này rất nổi tiếng vá»›i giá»ng hát liêu trai: Thanh Thúy. Ngày ấy, SÆ¡n Ä‘Æ°a tác phẩm đầu tay Ướt mi cho cô ca sÄ© có dáng vóc gầy gò, tính tình nhút nhát.

Từ đó, chúng tôi cùng tập dượt những tình khúc má»›i của SÆ¡n và thân nhau. Lý do Ä‘Æ¡n giản là cả hai Ä‘á»u có chung má»™t niá»m yêu thích: âm nhạc. Thá»i gian qua, vá»›i bao bận rá»™n Ä‘á»i thÆ°á»ng, chúng tôi thỉnh thoảng má»›i chuyện trò cùng nhau, SÆ¡n bên ly rượu, còn tôi bên ly cà phê. Chúng tôi trao đổi những suy nghÄ© vỠâm nhạc, vá» cuá»™c Ä‘á»i.

Năm 1970, tôi cùng Khánh Ly sang Nhật theo lá»i má»i của Äài Truyá»n hình NHK để trình diá»…n những tình khúc của Trịnh Công SÆ¡n. SÆ¡n có việc bận không Ä‘i được. Lúc tiá»…n tôi Ä‘i, SÆ¡n nói: “Ãnh ráng thay mình giúp Khánh Ly hát cho thật tình cảm. Hãy bảo cô ấy Ä‘i đất mà hát, để hết tâm hồn của mình vào nhạc thì sẽ diá»…n thành công". Và quả thật, khi Khánh Ly mặc áo dài, Ä‘i chân đất hát Diá»…m xÆ°a thì khán giả Nhật hoàn toàn bị chinh phục. Bởi, khi Ä‘i đất, chân đứng vững chãi thì ca sÄ© có thể hát cao và mạnh mẽ hÆ¡n. Từ đó vá» sau, má»—i khi hát cho sinh viên, há»c sinh, Khánh Ly Ä‘á»u Ä‘i chân đất.

Mối quan hệ giữa nhạc sÄ© tài hoa Trịnh Công SÆ¡n và ca sÄ© Khánh Ly trở thành huyá»n thoại. Má»i ngÆ°á»i cứ nhầm tưởng đó phải là má»™t tình yêu rất lãng mạn. NhÆ°ng, theo cảm nhận cá nhân tôi, Trịnh Công SÆ¡n đối xá»­ vá»›i Khánh Ly nhÆ° má»™t ngÆ°á»i anh đối vá»›i má»™t ngÆ°á»i em gái. SÆ¡n tận tình chỉ bảo cho cô từng câu hát khó, chữ nào hát to, chữ nào hát êm xuống và truyá»n cho Khánh Ly cái thần của bài hát. HÆ¡n nữa, lúc đó, Ly đã có gia đình.

Lần cuối cùng cả 3 chúng tôi gặp nhau, đó là dịp tết 2000 khi Khánh Ly trở vá» thăm quê hÆ°Æ¡ng. Ly hát, tôi đệm đàn và Trịnh Công SÆ¡n vừa uống rượu vừa nghe, nhÆ° ngày xÆ°a. Ngay đến cả lúc ấy, Khánh Ly vẫn nhÆ° má»™t ngÆ°á»i em gái xa quê vá» gặp anh.

Có nhiá»u dÆ° luận vá» việc SÆ¡n yêu Hồng Nhung, hay có ý định cÆ°á»›i ngÆ°á»i mẫu Vân Anh, rồi còn rất nhiá»u, rất nhiá»u nữa, nhÆ°ng theo tôi hiểu, Trịnh Công SÆ¡n là ngÆ°á»i yêu tất thẩy má»i ngÆ°á»i. Anh nhìn cuá»™c Ä‘á»i giản dị vá»›i má»™t lòng yêu thÆ°Æ¡ng tràn ngập. Äôi khi ngÆ°á»i ta lợi dụng cả danh tiếng của anh, nhÆ°ng anh vẫn bình thản.


Những lá»i khuyên chân thành của anh đã giúp tôi đạt thành công trong sá»± nghiệp âm nhạc. TrÆ°á»›c khi SÆ¡n mất, tôi may mắn có dịp đệm đàn cho SÆ¡n hát bài Má»™t Cõi Äi Vá». Tôi không ngỠđó là lần há»™i ngá»™ cuối cùng. Hôm nay, nhân ká»· niệm má»™t năm ngày mất của SÆ¡n, vá»›i tất cả tình cảm thÆ°Æ¡ng nhá»›, tôi ghi lại đây những ká»· niệm chân thành vá»›i lá»i nhắn nhủ của SÆ¡n: “Hãy yêu âm nhạc vá»›i tất cả con tim mìnhâ€.

Nguyá»…n Ãnh 9

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...2/04/3B9BA99E/
Trịnh Công Sơn và ca khúc 'Nối vòng tay lớn'
Khi viết bài hát này, hẳn Trịnh Công SÆ¡n đã vô cùng thiết tha mong má»i cái ngày mà "Trá»i rá»™ng, bàn tay ta nắm, nối trá»n má»™t vòng VN".

Từ những năm giữa thập niên 1960, Nối vòng tay lá»›n đã trở thành bài hát mở đầu trong tất cả các cuá»™c sinh hoạt tập thể của sinh viên há»c sinh trên khắp cả miá»n Nam. Thuở ấy, ca khúc đã được tuổi trẻ hát lên vá»›i tất cả niá»m hân hoan nhiệt thành.

Trịnh Công SÆ¡n đã viết Nối vòng tay lá»›n cho khắp miá»n Nam cùng hát, thế nhÆ°ng ít ai có dịp nghe anh hát. Vậy mà có má»™t ngày, cái ngày trá»ng đại của TP HCM và cÅ©ng là của cả nÆ°á»›c, 30/4/1975, ngÆ°á»i dân Sài Gòn bá»—ng được nghe Trịnh Công SÆ¡n hát.


Khoảng 3h chiá»u 30/4/1975, phần lá»›n má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u túa ra Ä‘Æ°á»ng để được tận hưởng bầu không khí hân hoan, phấn khởi của ngày thành phố được giải phóng và cÅ©ng để được trá»±c tiếp gặp gỡ thăm há»i vá»›i các chiến sÄ© giải phóng.

Chính vào lúc ấy, những ngÆ°á»i dân ở nhà mở radio nghe tin tức qua Äài phát thanh Sài Gòn, Ä‘á»™t nhiên có cảm giác khác lạ khi chÆ°Æ¡ng trình chợt lặng Ä‘i má»™t chút và tiếp ngay đó là tiếng của Trịnh Công SÆ¡n: “Tôi là Trịnh Công SÆ¡n...â€, rồi anh cất tiếng hát bài Nối vòng tay lá»›n. Lúc đó Trịnh Công SÆ¡n chỉ hát “chay†nhÆ°ng ngÆ°á»i nghe cảm thấy xúc Ä‘á»™ng dâng trào khi nghe anh hát trong giá» phút lịch sá»­ ấy của dân tá»™c. Bài hát thể hiện lòng mong Æ°á»›c của tuổi trẻ sinh viên há»c sinh, của toàn dân tá»™c VN đã trở thành hiện thá»±c.

(Theo Tuổi Trẻ)

http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van...5/05/3B9DDCFC/
Bài Hát Cuối Cùng
Tôi bÆ°á»›c chân vào đất Ä‘ai của nghệ thuật tÆ°Æ¡ng đối sá»›m. Từ tuổi mÆ°á»i ba, mÆ°á»i bốn, tôi đã làm những lưỡi sóng liếm láp mạn thuyá»n văn nghệ. Trong huyết quản tôi có thể thá»i ấy đã luân lÆ°u những lượng máu bất bình thÆ°á»ng.

Sau má»™t vài biến cố lá»›n của gia đình, tôi bắt đầu má»™t cuá»™c sống riêng tÆ° không phẳng lặng. Và từ đó tôi rÆ¡i vào má»™t cÆ¡n má»™ng mị triá»n miên.

Có má»™t vài câu há»i, vá»›i tôi, đã trở thành ná»—i ám ảnh: Bài hát đầu tiên của anh là bài gì?

Câu há»i buá»™c tôi phải trở vá» những năm tháng xa xôi. NhÆ°ng khi vỠđến nÆ¡i ấy, trong thá»i Ä‘iểm ấy, thì vô tình tôi lạc mình vá» má»™t quá khứ khác xa xăm hÆ¡n nữa. Và rồi tá»± há»i: Cái đầu tiên ở nÆ¡i nào mà có và Ä‘iá»u gì đã sinh ra cái đầu tiên kia?

Bài hát Ướt mi được nhà xuất bản An Phú ấn hành tại Sài Gòn năm 1959, Thanh Thúy hát ở những phòng trà và nổi tiếng, trở thành giá»ng hát liêu trai.

Phải có má»™t ná»—i tuyệt vá»ng nào đó khởi đầu để tôi không ngừng dan díu vá»›i những giá»t nÆ°á»›c mắt của Ä‘á»i làm của cải riêng tÆ°. Eva ăn trái cấm và sá»± sống thành hình. Tôi e cÅ©ng từng nuốt những giá»t nÆ°á»›c mắt để biết tận tình nói vá» những giá»t nÆ°á»›c mắt kia.

Rất nhiá»u bài hát đã được viết trÆ°á»›c Ướt mi nhÆ°ng ca khúc này tồn tại nhÆ° số phận của nó và của tôi. Hình nhÆ° ngÆ°á»i Nhật rất thích nó vì dàn nhạc giao hưởng Nhật đã thu bài hát này. Riêng tôi không thích lắm.

NgÆ°á»i ta có nhiá»u lý do để thích má»™t bài hát đầu tiên của má»™t tác giả rồi không quên thắc mắc: Thế thì bài hát cuối cùng của anh là bài gì? Sẽ nhÆ° thế nào?...

Kết thúc của má»i câu chuyện Ä‘á»i Ä‘á»u không giống nhau. Tôi vẫn thÆ°á»ng muốn trầm mình trong cái lẽ vô thủy vô chung nhÆ°ng ngÆ°á»i Ä‘á»i cứ thích níu kéo tôi vá» trong cái lá» thói hữu hạn.

Trên Ä‘Æ°á»ng băng chạy có cái đích để mình đến. Trong nghệ thuật thì khác. Cái cuối cùng có thể là cái vô hạn và biết đâu, nó từng có trÆ°á»›c thá»i hạn mà mình không ngá». Sá»± bất tá»­ không có trÆ°á»›c có sau mà thÆ°á»ng nó nằm ở Ä‘iểm mà má»i cÆ¡ duyên cùng há»™i tụ.

Tôi không há» có ý định viết bài hát cuối cùng bởi tôi nghÄ© rằng thá»i Ä‘iểm đó mình không thể nào bắt gặp được. Nếu vì má»™t lý do tôi buá»™c mình phải lên Ä‘Æ°á»ng để viết những ý nghÄ© cuối cùng trong má»™t ca khúc thì tôi tin rằng, vào lúc đó tôi sẽ cố gắng cởi trói mình thoát khá»i má»i hệ lụy của Ä‘á»i để sống chứ không cần phải nói thêm má»™t Ä‘iá»u gì nữa.

Bài hát cuối cùng có lẽ sẽ chỉ mãi mãi là má»™t giấc mÆ¡. Má»™t giấc mÆ¡ buồn thảm mà chúng ta cần phải quên Ä‘i để má»i thứ biên giá»›i trong cuá»™c Ä‘á»i trở thành vô nghÄ©a và nó sẽ không còn tồn tại nhÆ° má»™t lá»i thách thức kiêu hãnh nữa.

Bài hát đầu tiên và bài hát cuối cùng, ngẫm ra cÅ©ng chỉ là những bá»t bèo vô hình vô tÆ°á»›ng. Chúng ta vui chÆ¡i vá»›i nó và chúng ta quên Ä‘i. Có kẻ gieo cầu cho ngÆ°á»i nhặt được. Kẻ nhặt được không chắc là vui mãi. Kẻ không được cÅ©ng chẳng nên lấy nó làm Ä‘iá»u.

Hơn ba mươi năm trước có một bài hát đầu tiên, như một trái cầu gieo, có chắc gì hạnh phúc? Không chắc gì hạnh phúc thì sao lại cần phải có bài hát cuối cùng.

Trịnh Công Sơn

http://www.trinh-cong-son.com/thovan.html
Ca Khúc Là Ná»—i Lòng Con NgÆ°á»i
Äối vá»›i nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n, quá trình 40 năm sáng tác của ông là má»™t cuá»™c hành trình dài vào bá» sâu của âm thanh và ngôn ngữ. Ông coi ca khúc là má»™t mô hình gần gÅ©i, thiết thân và hoàn chỉnh; là cuá»™c hôn phối kỳ diệu giữa thi ca và âm nhạc. Công việc sáng tác ca khúc không chỉ cho phép ông giãi bày những niá»m vui, ná»—i buồn của mình, mà cao hÆ¡n, nó còn mang tình yêu, lòng nhân ái tá»›i má»—i ngÆ°á»i.

Soi gÆ°Æ¡ng

Má»—i sáng nhìn vào mặt gÆ°Æ¡ng soi lại thấy thêm rất nhiá»u sợi tóc bạc.

Tôi là má»™t đứa bé thích ca hát. MÆ°á»i tuổi biết solfège, chép lại những bài hát yêu thích đóng thành tập, chÆ¡i đàn mandolin và sáo trúc. MÆ°á»i hai tuổi có cây đàn guitar đầu tiên trong Ä‘á»i và từ đó sá»­ dụng guitar nhÆ° má»™t phÆ°Æ¡ng tiện quen thuá»™c để đệm cho chính mình hát.

Tôi không đến vá»›i âm nhạc nhÆ° má»™t kẻ chá»n nghá». Tôi nhá»› mình đã viết những ca khúc đầu tiên từ những đòi há»i tá»± nhiên của tình cảm thôi thúc bên trong. NhÆ° những há»a sÄ© tập sá»± bắt đầu sá»± nghiệp mình bằng cách sao chép lại tác phẩm của những nhà danh há»a, tôi cÅ©ng chá»n má»™t số mẫu má»±c âm nhạc mà tôi yêu thích và thay đổi giai Ä‘iệu bên trong ở thá»i kỳ đầu. Äó là những năm 56 - 57, thá»i của những giấc má»™ng ngổn ngang, của những viá»…n tưởng phù phiếm non dại. Cái thá»i tuổi trẻ xanh mÆ°á»›t nhÆ° trái quả đầu mùa ấy, tôi rất yêu âm nhạc nhÆ°ng tuyệt nhiên trong tôi không há» gợi lên ham muốn trở thành nhạc sÄ©. Äối vá»›i cái bá» mặt xã há»™i lúc bấy giá», tÆ°Æ¡ng lai có nhiá»u tiếng gá»i khác hấp dẫn hÆ¡n, quyến rÅ© hÆ¡n cho má»™t con ngÆ°á»i còn trẻ tuổi.

Dạo ấy ba tôi đã mất, mẹ tôi ở xa, tôi má»™t mình giữa Sài Gòn phải tá»± quyết định má»i chuyện vá» Ä‘á»i mình. Cái gánh Ä‘á»i tuổi tác còn quá nhẹ. Có lúc tôi đã bá» dở cái trò lãng mạn viết lách này vá»›i ná»—i ám ảnh ngu ngốc "xÆ°á»›ng ca vô loại". Tôi trằn trá»c đêm này qua đêm khác, ray rứt ngày này qua tháng ná». NhÆ°ng càng cố quên lãng thì tiếng hát trong tôi càng vang lên rõ rệt, tràn ngập cả lúc đứng ngồi, cả trong giấc ngủ.

Dần dà những năm vá» sau, má»›i bắt đầu hình thành trong tôi má»™t quan niệm rõ rệt: Sống là sống vá»›i ngÆ°á»i khác và muốn có cảm thông chúng ta phải luôn luôn tá»± diá»…n đạt mình. Trong những cách diá»…n đạt bằng tiếng nói, bằng chữ viết và nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện khác, tôi thấy tâm hồn mình có khuynh hÆ°á»›ng nghiêng vá» phía ca khúc. Trên mảnh đất nghệ thuật nhá» nhắn này, tôi tìm thấy tá»± do và tôi nghÄ© rằng ở đây tôi có thể bày tỠđược vá»›i ngÆ°á»i khác vá» những niá»m vui ná»—i buồn của cuá»™c sống.

Mấy mÆ°Æ¡i năm nhìn lại quãng Ä‘Æ°á»ng mình đã Ä‘i, tôi cảm thấy không có gì phải ân hận. Tôi vẫn là đứa trẻ thÆ¡ trong nghệ thuật, lòng còn tràn đầy cảm hứng. Tôi vẫn còn ham mê há»c há»i quanh mình và còn đủ hào hứng mở ra những cuá»™c đối thoại vá»›i cây cá» thiên nhiên, vá»›i con ngÆ°á»i qua ca khúc dÆ°á»›i ánh sáng hiá»n hòa nhân hậu của những ngày tôi Ä‘ang sống.

Phải chỠđến lúc soi gÆ°Æ¡ng nhìn thấy tóc không còn mang mầu xanh cÅ© nữa, má»›i nhận ra được hết ná»—i khát khao được yêu thÆ°Æ¡ng mãi mãi con ngÆ°á»i và cuá»™c sống. Yêu thÆ°Æ¡ng con ngÆ°á»i cÅ©ng là yêu thÆ°Æ¡ng tiếng hát bởi vì tiếng hát mang trong nó tâm hồn của con ngÆ°á»i. Tiếng hát sẽ má»c lên xanh tÆ°Æ¡i trên cuá»™c Ä‘á»i này nhÆ° những cây tá»­ Ä‘inh hÆ°Æ¡ng má»c tràn thÆ¡m tho trên những cánh đồng vô tận.

Vá»›i ca khúc, tôi là ngÆ°á»i tình của thiên nhiên, là ngÆ°á»i bạn của những em bé. Qua ca khúc, tôi đã đến gần và đã Ä‘i xa những chuyện tình; đã tham dá»± những ná»—i hân hoan của Ä‘á»i ngÆ°á»i và cÅ©ng đã gánh nhẹ giùm những phiá»n muá»™n.

Ca khúc là Ä‘á»i sống thứ hai sau cái thân thể mà cha mẹ đã sinh thành.

Trái đầu mùa

Bài hát đầu tiên do Nhà xuất bản An Phú phát hành năm 1959 tại Sài Gòn. Äó là những cảm xúc được ghi lại từ những giá»t nÆ°á»›c mắt của má»™t ca sÄ© nữ sinh vừa rá»i ghế nhà trÆ°á»ng. Cô hát để kiếm tiá»n nuôi mẹ Ä‘ang hấp hối trên giÆ°á»ng bệnh.

Dạo ấy, trong đầu hoàn toàn chÆ°a có má»™t khái niệm nào vá» tiá»n tác quyá»n. ở tuổi hai mÆ°Æ¡i, trong tâm trí Ä‘ang còn phÆ¡i phá»›i những ý đồ hiệp sÄ©. Số tiá»n năm ngàn hồi ấy quá lá»›n đã được dùng má»™t phần tặng ngÆ°á»i ca sÄ© và phần còn lại chia Ä‘á»u cho các bạn cùng ở trá». Má»—i tháng, tiá»n ăn ở cho má»™t há»c sinh, sinh viên chỉ có năm, sáu trăm đồng.

Nguồn cảm hứng đầu tiên ấy đã làm cÆ¡ sở cho má»™t loạt những cảm xúc khác thành hình. NhÆ° má»™t khu rừng mùa thu yên tÄ©nh được má»™t cÆ¡n gió thổi bùng lên đánh thức lá»›p lá vàng dậy, tâm hồn tôi đã bắt đầu biết xôn xao theo những tín hiệu, dù nhá» nhất của cuá»™c sống. Tôi không còn nhìn ngắm cuá»™c sống má»™t cách lÆ¡ đãng nhÆ° trÆ°á»›c nữa mà càng lúc càng thấy mình bị cuốn hút vá» phía những tình cảm phức tạp của con ngÆ°á»i.

Những trái cây đầu mùa ấy còn vụng vá», chÆ°a có vóc dáng riêng, nhÆ°ng nó mang đến niá»m thích thú để từ đó sẵn lòng làm má»™t cuá»™c hành trình dài lâu Ä‘i vào cái bá» sâu của âm thanh và ngôn ngữ.

Gặp gỡ

Năm 64 - 65, tôi được các bạn tổ chức buổi ra mắt đầu tiên trÆ°á»›c quần chúng tại khu đất trống sau lÆ°ng trÆ°á»ng Văn Khoa Sài Gòn cÅ© (nay là ThÆ° viện Quốc gia).

Vá»›i tôi, đây cÅ©ng là buổi thể nghiệm xem mình có thể tồn tại trong lòng quần chúng được không. TrÆ°á»›c mặt đám đông đến mấy nghìn ngÆ°á»i gồm đủ thành phần văn nghệ sÄ©, trí thức, há»c sinh, sinh viên tôi cảm thấy mình quá trÆ¡ trá»i và đầy lo âu trên bục gá»— vá»›i cây đàn guitar dÆ°á»›i ánh sáng đèn. Vá»›i má»™t hành trang nhẹ nhàng bằng hai mÆ°Æ¡i ca khúc nói vá» quê hÆ°Æ¡ng, Æ°á»›c mÆ¡ hòa bình và những bài sau này được gá»i là "phản chiến", tôi đã cố gắng hết sức để má»™t mình đảm nhận vai trò Ä‘Æ°a ná»—i lòng của mình đến vá»›i quần chúng. Buổi hát đã để lại má»™t ấn tượng khá tốt đẹp cho cả ngÆ°á»i trình bày lẫn ngÆ°á»i nghe.

Trong buổi diá»…n có má»™t bài hát được yêu cầu hát đến lần thứ tám và cuối cùng má»i ngÆ°á»i tá»± Ä‘á»™ng hát theo. Sau buổi diá»…n tôi đã được "bồi dưỡng" bằng má»™t tiếng đồng hồ ngồi ký tên trên những trang giấy của tập bài hát quay roneo dành cho ngÆ°á»i nghe.

Äó là buổi gặp gỡ đầu tiên giữa ngÆ°á»i sáng tác và ngÆ°á»i nghe. Những buổi trình diá»…n nối tiếp ở các giảng Ä‘Æ°á»ng đại há»c khác cÅ©ng được lặp lại trong má»™t bầu không khí nồng nhiệt nhÆ° thế. Trong tôi bắt đầu sáng lên má»™t khái niệm: đó là ý thức vá» trách nhiệm của ngÆ°á»i sáng tác đối vá»›i công chúng.

Thuở ấy Nhị Xuân. Em ở nông trÆ°á»ng. Em ra biên giá»›i.

Äêm Nhị Xuân không còn thấy rõ mầu đất Ä‘á» và những bãi mía, bãi dứa cùng lán trại cÅ©ng khoác má»™t mầu áo khác. MÆ°a xuống. Há»™i trÆ°á»ng dã chiến nhÆ° má»™t cái rá lá»c nÆ°á»›c thả xuống những giá»t dài. Chúng tôi (Phạm Trá»ng Cầu, Trần Long ẩn và tôi...) cùng anh em thanh niên xung phong nam nữ hát vá»›i nhau dÆ°á»›i má»™t bầu trá»i được trang trí lạ mắt nhÆ° thế. Äêm cứ dài ra và những tiếng hát cứ dài ra. NÆ°á»›c ở con kênh dâng lên. Mặc kệ. Cứ đứng, cứ ngồi, cứ hát. Gần khuya có cô gái thanh niên xung phong nhanh nhẹn vui tÆ°Æ¡i mang cho chúng tôi những bát cháo gà trÆ°á»›c khi chia tay. Những khuôn mặt ấy, tôi đã quen đã nhìn thấy nhiá»u lần. Má»™t giá» khuya, lên xe giã từ Nhị Xuân, lòng còn âm vang tiếng cÆ°á»i, tiếng hát. Những bàn tay siết chặt, những cái vẫy tay trong đêm không nhìn thấy. Quá giá» giá»›i nghiêm, xe nằm lại giữa Ä‘Æ°á»ng, không được vào thành phố. Ngủ lại chá» sáng. Vá» lại thành phố, trở lại công việc thÆ°á»ng ngày. NhÆ°ng ở Nhị Xuân, có hai mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i con gái thanh niên xung phong Ä‘i vá» phía khác. Mấy tháng sau, tôi được tin tất cả hai mÆ°Æ¡i khuôn mặt tôi đã nhìn, đã gặp trong đêm hôm nào ở Nhị Xuân cùng nhau ca hát, đã hy sinh ở biên giá»›i Tây Nam. Những tiếng hát, giá»ng cÆ°á»i còn đó. Những cây mía, cây dứa các bạn trồng vẫn còn đó, vẫn lá»›n lên. Tôi bồi hồi nhìn ra quãng trá»i rá»™ng và thấy lại trong trí nhá»› những con ngÆ°á»i trẻ trung ấy. Trong những trái tim ấy có gì khác chúng ta không. Trong giấc ngủ ban đêm, trên những vầng trán khá»e mạnh ấy, đã có những cÆ¡n mÆ¡ nào. Chúng ta nói quá nhiá»u đến sá»± tròn đầy và chúng ta quên Ä‘i sá»± mất mát. Chúng ta vẽ ra lắm nụ cÆ°á»i mà quên Ä‘i những ná»—i ngậm ngùi riêng tÆ°. Những ngÆ°á»i bạn nhỠấy đã ra Ä‘i vÄ©nh viá»…n, nhÆ°ng ná»—i nhá»› thÆ°Æ¡ng vá» há» chÆ°a được hát đủ nhÆ° má»™t ná»—i Ä‘au. Còn thiếu sót biết bao nhiêu Ä‘iá»u chÆ°a nói hết lúc ở nông trÆ°á»ng và càng chÆ°a nói được má»™t mảy may lúc ra biên giá»›i. Làm má»™t Ä‘iá»u gì chÆ°a đến nÆ¡i đến chốn vá»›i má»™t ngÆ°á»i không còn nữa, có phải cÅ©ng là có lá»—i vá»›i cuá»™c Ä‘á»i rồi hay không. Xin hãy tha thứ những dòng chữ óng mượt, những sắp xếp tinh khôn, những cân nhắc Ä‘ong Ä‘o xuôi chèo thuận lái.

Thông điệp

Má»—i ngÆ°á»i Ä‘á»u có má»™t cách riêng và má»™t lý do riêng khi đến vá»›i nghệ thuật. Cánh cá»­a mở ra, chúng ta bÆ°á»›c vào. Có những cánh cá»­a rá»™ng hẹp không Ä‘á»u nhau. Có những cách nhìn và lòng Ä‘am mê không giống nhau. Và làm sao có thể giống nhau được khi bản chất của nghệ thuật là má»™t đòi há»i miên man cái muôn hình vạn trạng. Từ đó hình thành tính cách của má»—i con ngÆ°á»i muốn lân la kết tình bằng hữu vá»›i nghệ thuật.

Có má»™t Ä‘iá»u chắc chắn là không có ai làm nghệ thuật má»™t cách không nghiêm túc. Con ngÆ°á»i còn lắm chá»—, lắm nÆ¡i để bày ra những trò phù phiếm. Tuy nhiên, cÅ©ng có không ít những ngÆ°á»i quan niệm rằng làm nghệ thuật không vì má»™t mục đích nào cả nghÄ©a là muốn hoàn thành má»™t thứ nghệ thuật không có cứu cánh.

Äã từ lâu tôi muốn qua ca khúc nói được thật nhiá»u Ä‘iá»u. Tôi không chá»n ca khúc nhÆ° má»™t chặng Ä‘Æ°á»ng để rồi sau đó tu dưỡng hòng nhảy vào những thể loại to lá»›n hÆ¡n. Ca khúc đối vá»›i tôi là má»™t mô hình gần gÅ©i, thiết thân và hoàn chỉnh. Nó là má»™t cuá»™c hôn phối kỳ diệu giữa thi ca và âm nhạc.

Ở nÆ¡i nào trên mặt đất này có con ngÆ°á»i, ở đó có tiếng hát. Con ngÆ°á»i có thể hát má»™t mình ở bất kỳ nÆ¡i đâu. Ca khúc là ná»—i lòng của má»™t con ngÆ°á»i trong cuá»™c sống. Cuá»™c tình giữa âm nhạc và văn há»c này đã khiến ca khúc tá»± nó có thể chạm đến má»i bá» cõi tri thức của Ä‘á»i sống con ngÆ°á»i. Nó đủ khả năng hát vá» má»™t cái chồi non vừa nhú cho đến cái chết của má»™t con ngÆ°á»i. Nó chính là tiếng chim buổi sáng, tiếng gà gáy trÆ°a bên đồi mang âm vang của má»™t ná»—i nhá»› nhung. Nó là nắng, là mÆ°a, là nụ cÆ°á»i, là tiếng khóc. Nó ở cùng vá»›i Ä‘iá»u nhá» nhất và đồng thá»i cÅ©ng sống chung vá»›i những cõi bá» bao la.

Tôi chÆ°a bao giá» cảm thấy ca khúc bối rối trÆ°á»›c những Ä‘iá»u tưởng không nói được. Nó đã Ä‘i qua bao nhiêu mùa mang giữa lòng cuá»™c sống con ngÆ°á»i và thÆ°á»ng nó có mặt bên cạnh con ngÆ°á»i nhÆ° má»™t lá»i an ủi. CÅ©ng vì thế, tôi đã có lần nuôi tham vá»ng gán ghép cho ca khúc má»™t cái gì đó lá»›n hÆ¡n, tràn đầy ra ngoài cái hình thể nhá» nhắn và khiêm tốn của nó. Äó chính là sứ mệnh truyá»n đạt những âu lo, những chỠđợi của con ngÆ°á»i khi đối diện vá»›i chính mình trÆ°á»›c cuá»™c sống. Nó có bổn phận phải cÆ°u mang trong từng dòng nhạc dòng chữ cái phần tinh khiết nhất của hạnh phúc và bất hạnh. NhÆ° vậy, ca khúc ngoài cái vai trò mua vui cÅ©ng được má»™t vài trống canh, nó còn phải đảm nhiệm cái sứ mệnh đẹp đẽ mà các anh chị em há» hàng nghệ thuật của nó đã và Ä‘ang làm.

Tôi nghe má»™t tiếng hát và tôi thấy lại cả má»™t khoảng trá»i đầy ká»· niệm. Tiếng hát Ä‘i từ tôi đến anh bằng con Ä‘Æ°á»ng ngắn nhất. Cái khả năng to lá»›n sau cùng của ca khúc là mang đến sá»± cảm thông giữa má»i ngÆ°á»i bằng tiếng hát. Tôi Æ°á»›c mÆ¡ má»™t ngày nào đó trên hành tinh này tiếng hát sẽ được trả vá» vá»›i vẻ đẹp thuần khiết của nó. Äó là tiếng hát bay qua các lục địa, các đại dÆ°Æ¡ng, mang trong lòng nó tình yêu và tình nhân ái. Cái sứ mệnh huy hoàng nhất của nó là phải mang được cái thông Ä‘iệp ấy đến vá»›i từng con tim. Không những chỉ vá»›i những tâm hồn vốn yêu chuá»™ng hòa bình mà cả những con tim Ä‘ang ngá»™ Ä‘á»™c bởi những ngòi thuốc nổ.

Trịnh Công Sơn
(Báo Äại Ä‘oàn kết)

http://www.trinh-cong-son.com/thovan.html
Cuộc Sống Không Thể Thiếu Tình Yêu

--- Trịnh Công Sơn ---
Quả thật "trong cuá»™c sống không thể thiếu tình yêu" và lắm khi ngÆ°á»i ta rÆ¡i vào tình trạng "Ä‘i thì dở, ở không xong". Hay nói má»™t cách khác, theo nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n là "tiến thoái lưỡng nan".

NgÆ°á»i ta nói trên trái đất không có gì ở ngoài qui luật cả. NhÆ°ng tình yêu hình nhÆ° cÅ©ng có lúc là má»™t ngoại lệ. Tình yêu có thể nâng bổng con ngÆ°á»i nhÆ°ng cÅ©ng lắm lúc nhấn chìm kẻ háo hức. Tôi không tin những ngÆ°á»i quá lạc quan khi nói vá» tình yêu bằng thể khẳng định. NgÆ°á»i ta có thể tin rằng mình được yêu và cÅ©ng có thể hiểu nhầm mình không được yêu.

Tôi không thể nói vá» má»™t vấn Ä‘á» mà chính bản thân mình cÅ©ng chÆ°a hiểu hết. ChÆ°a hiểu hết là nói theo kiểu đại ngôn chứ thật sá»± là hoàn toàn không thể hiểu. Nếu có ngÆ°á»i nào đó thách thức tôi má»™t trò chÆ¡i nghịch ngợm thì tôi sẽ mang tình yêu ra mà đánh đố. Tôi e, không ai dám tá»± xÆ°ng mình am tÆ°á»ng hết ná»™i dung phong phú và quá phức tạp của tình yêu.

Có ngÆ°á»i yêu thì hạnh phúc; có ngÆ°á»i yêu thì Ä‘au khổ. NhÆ°ng dù Ä‘au khổ hay hạnh phúc thì con ngÆ°á»i vẫn muốn yêu. Tình yêu vì thế mà tồn tại. Con ngÆ°á»i không thể sống mà không yêu. Hàng nghìn năm nay con ngÆ°á»i đã sống và đã yêu - yêu thật lòng chứ không phải giả. Thế mà đã có không biết bao nhiêu là tình yêu giả. Cái giả mà rất thật trong Ä‘á»i. Sá»± giả trá đó lúc biết được thì làm khổ lòng nhau biết bao nhiêu mà kể. NgÆ°á»i giả, ngÆ°á»i thật nhìn nhau lúc bấy giá» ngỡ ngàng không biết thế nào nói được. NgÆ°á»i thật thì nằm bệnh, ngÆ°á»i giả thì nói, cÆ°á»i huyên thuyên. Äá»i sống vốn không bất công. NgÆ°á»i giả trong tình yêu thế nào cÅ©ng thiệt. NgÆ°á»i thật thế nào cÅ©ng được Ä‘á»n bù.

Tình yêu thá»i nào cÅ©ng có. NhÆ°ng có tình yêu kết thúc bi thảm đến Ä‘á»™ có khi con ngÆ°á»i không dám yêu. Yêu mà khổ quá thì yêu làm gì. Có ngÆ°á»i đã nói nhÆ° vậy.

Tôi đã có dịp đứng trên hai mặt của tình yêu và dù sao chăng nữa, tôi vẫn muốn giữ lại trong lòng má»™t ý nghÄ©a bá»n vững: "Cuá»™c sống không thể thiếu tình yêu, nhÆ°ng yêu thì cay đắng lắm".

http://www.suutap.com/trinhcongson/d...asp?id=9&muc=2
Trịnh Công Sơn
From Wikipedia, the free encyclopedia.

Trịnh Công Sơn (February 28, 1939–April 1, 2001) was a famous Vietnamese composer.

He composed more than 600 songs, and was dubbed the "Bob Dylan of Vietnam" in the West for his poignant antiwar songs during the 1960s and 1970s. After his first hit, "Uot Mi" ("Crying Eyes") in 1957, Son became one of South Vietnam's best-known singer-songwriters. He was often under pressure from the government, which was disturbed by the pacifist lyrics of such songs as "Ngu Di Con" ("Lullaby", about a mother grieving for her soldier son)...

http://en.wikipedia.org/wiki/Trinh_Cong_Son
Thousands pay last respects to Vietnam's 'Bob Dylan'

AFP

4 April 2001

Dateline: Quang Binh Pagoda, Vietnam


Several thousand people attended the burial Wednesday of famed wartime singer Trinh Cong Son, known as Vietnam's Bob Dylan. Son died on Sunday at the age of 62 after suffering complications related to diabetes.

Tens of thousands of people lined the streets of Ho Chi Minh City to pay their last respects to the singer as his funeral cortege wound out to the rural Quang Binh Pagoda, 30 kilometres (20 miles) from the city centre.
Several thousand others gathered at the graveside to sing some of the anti-war classics that earned Son the name of Vietnam's Bob Dylan and also the wrath of the pro-US Saigon regime and the victorious communists.
Messages of condolence from prominent figures in the Vietnamese diaspora - including wartime singer Khanh Ly, now based in the United States - were read out at the funeral. Vietnamese singer, Hong Nhung, cut short a visit to Australia to be at the funeral, also attended by members of Son's family, now all based abroad.

Two of Ho Chi Minh City's top officials, communist party chief Nguyen Minh Triet and deputy mayor Le Thanh Hai, visited the mortuary Tuesday where the singer's body had lain in state. This was one sign that the communist authorities have at last given a grudging nod of approval to the man they subjected to four years' of re-education on the Lao border after their victory in 1975. Another was that Son's death was reported by all the main official dailies Tuesday, including armed forces' mouthpiece Quan Doi Nhan Dan (People's Army), despite his strong pacifist stance during the war. The official media has sought to rehabilitate the singer as one of its own and has made no reference to the time he spent in re-education camps.
"The nation will forever remember his song, 'Joining Hands for Solidarity,' as the Song of Liberation Day because it was one of several songs played for days on end by Radio Saigon when it was captured by the revolutionary victors," said the English-language Vietnam News. The paper claimed that, after the communist victory, Son had penned a string of classic songs, although the singer told AFP last year that he had "written nothing beautiful" in the decade after 1975 and had not published a single song.
Son's friends and family have announced plans to convert an artists' meeting place in Ho Chi Minh City into a permanent memorial to the singer. The museum is due to open at the Binh Quoi tourist site 49 days after Son's death.

http://www.comp.nus.edu.sg/~nguyenvu...t_respects.htm
Trinh Cong Son, Vietnam-era antiwar singer

By Seth Mydans

The New York Times

Thursday, April 5, 2001


BANGKOK, April 4 — Trinh Cong Son, an antiwar singer and songwriter whose melancholy music stirred Vietnamese on both sides of the war, died on Sunday and was buried today at a Buddhist temple near Ho Chi Minh City. He was 62.

His family said he had diabetes after years of periodic hospital visits. Residents said thousands of mourners thronged his home, piling bouquets around it.

With his focus on human emotions and his refusal to conform to official dogma, Mr. Son suffered pressure from both the government of South Vietnam, where he lived during the war, and the victorious Communists, who sentenced him to four years of farm labor and political education when the war ended.

But his popularity won out and his music endured; in the last years of his life he was tolerated and even embraced by the government. His songs are widely performed both in Vietnam and among Vietnamese overseas.

"Crying for Trinh Cong Son," read the headline over a full-page tribute in the daily youth newspaper Thanh Nien this week.

"Truth, innocence and beauty in Son's songs surpassed all hostility," the newspaper said.

In his last years he took up painting as well as songwriting and was a fixture, with his friends and his bottle of Scotch, at a cafe in Ho Chi Minh City, the former Saigon.

"Now, really, I have nothing to protest," said Mr. Son in an interview last April on the 25th anniversary of end of the war. "I continue to write songs, but they concern love, the human condition, nature. My songs have changed. They are more metaphysical now, because I am not young."

Mr. Son's popularity was at its height during the war years in the 1960's and 1970's when his songs propelled the careers of some of the best-known South Vietnamese singers. He became known internationally as the Bob Dylan of Vietnam, singing of the sorrow of war and the longing for peace in a divided country.

Almost everybody knew the words to songs like "Ngu Di Con" ("Lullaby"), about the pain of a mother mourning her soldier son:

"Rest well my child, my child of the yellow race. Rock gently my child, I have done it twice. This body, which used to be so small, that I carried in my womb, that I held in my arms. Why do you rest at the age of 20 years?"

Because of what it called "defeatist" sentiments like these, the South Vietnamese government tried to suppress Mr. Son's music — which flourished underground and was also listened to clandestinely in the North.

When the war ended in 1975, Mr. Son refused to flee like many other southern Vietnamese including most members of his family. Along with tens of thousands of other southern Vietnamese who remained, he was sentenced to a period of "re-education."

Born the eldest of seven children and trained as a teacher, Mr. Son never married. His siblings fled to Canada and the United States after the war, and since the death of his mother a few years ago he has been the only one of his family in Vietnam.

http://www.comp.nus.edu.sg/~nguyenvu...war_singer.htm
Bùi Bảo Trúc viết vỠTrịnh Công Sơn

1. TRỊNH CÔNG SƠN

Trịnh Công SÆ¡n ngÆ°á»i nhạc sÄ© của hÆ¡n hai thế hệ ngÆ°á»i Việt tạ thế tại Sài Gòn hưởng thá» 62 tuổi, là má»™t ngÆ°á»i rất gần gÅ©i mà cÅ©ng rất xa chúng ta. Ông là ngÆ°á»i mà ai cÅ©ng biết nhÆ°ng cÅ©ng không ai biết ông bao nhiêu ngoài gia đình và má»™t vài ngÆ°á»i bạn rất thân.

Sinh ngày 28 tháng 2 năm 1939, qua Ä‘á»i ngày 1 tháng 4 năm 2001 tại Sài Gòn. Trịnh Công SÆ¡n quê ở Huế nhÆ°ng ra Ä‘á»i ở Ãắc Lắc.
Tiểu sử, ông chỉ ghi như thế.

Lặng lẽ nÆ¡i này, nhÆ° tá»±a của má»™t bài hát ông viết, có lẽ là má»™t tóm gá»n khá đúng vá» cách sống của ông:

Trá»i cao đất rá»™ng, má»™t mình tôi Ä‘i
Ãá»i nhÆ° vô tận, má»™t mình tôi vá»
một mình tôi vỠvới tôi...

Từ căn nhà cÅ© ở Phủ Cam, Huế, Trịnh Công SÆ¡n lá»›n lên, bá» vào Sài Gòn, theo bạn bè, âm nhạc. Ông không ồn ào những bÆ°á»›c Ä‘Æ°a nhạc của mình vào vá»›i ngÆ°á»i nghe .

Năm 1965, ở trụ sở sinh viên đại há»c góc Ä‘Æ°á»ng Duy Tân Hồng Thập Tá»±, ngÆ°á»i thanh niên có cái vẻ rất thÆ° sinh, gầy gò ấy cầm chiếc Tây Ban Cầm bÆ°á»›c lên bục, sau đôi lá»i giá»›i thiệu rất ngắn và giản dị của má»™t ngÆ°á»i trong ban tổ chức, cất lên tiếng hát chÆ°a mấy ai biết ở Sài Gòn thá»i ấy, và từ đó, nhạc Việt Nam không bao giá» còn nhÆ° cÅ© nữạ

Trong số những ca khúc ông hát hôm ấy, có bài Gá»i Tên Bốn Mùa .
Sài Gòn hôm ấy vừa xong má»™t cÆ¡n mÆ°a. CÆ¡n mÆ°a vào hạ, những giá»t thì thầm, cành khô bÆ¡ vÆ¡, buổi chiá»u xao xác, tuổi thÆ¡, tin buồn... Không khí ấy, cứ nghe lại vài ba Ä‘oạn trong ca khúc Gá»i Tên Bốn Mùa, lại trở vá», nhÆ° mùa thu cÅ©, má»™t thá»i, má»™t Ä‘á»i...

Trịnh Công SÆ¡n tá»›i vá»›i ngÆ°á»i thưởng ngoạn bằng nhạc, nhÆ°ng căn bản, ông là má»™t thi sÄ©.

Ông nhÆ° ngÆ°á»i nhạc sÄ© mù trong má»™t bức vẽ của Picasso, thá»i kỳ xanh. NgÆ°á»i nhạc sÄ© cầm cây đàn, cây đàn không có dây, dạo lên những âm thanh mà chỉ ông nghe thấy, vì nó Ä‘i ra thẵng từ quả tim của ông.

Trịnh Công Sơn cũng thế. Ông viết rất dễ dàng. Trong trí, trên một mảnh giấy lau tay trong một tiệm nước, bất cứ chỗ nào. Như một thi sĩ, vì ông chính là một thi sĩ.

Có những bản nhạc của ông, phần lá»i ca đúng là những bài thÆ¡. Ông dùng nhạc để nâng đỡ những Ä‘oạn thÆ¡ đó. Và ông cÅ©ng dùng thÆ¡ để dẫn những Ä‘oạn nhạc đị Nhạc của ông không khúc mắc là vì thế.

Ngôn ngữ thÆ¡ trong phần lá»i ca của ông Ä‘Æ°a ngÆ°á»i nghe vào má»™t thế giá»›i vá»›i những hình ảnh hoàn toàn mớị Hình ảnh lãng mạn mà ông tạo ra không còn dấu tích của dòng nhạc bÆ°á»›c Ä‘i từ thá»i tiá»n chiến. Nó Ä‘Æ°a tá»›i sá»± chấm dứt những ảnh hưởng cÅ© đã ở trong nhạc Việt từ hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i năm. Ãến Trịnh Công SÆ¡n, nhạc Việt má»›i Ä‘i hẳn vá» má»™t chiá»u mớị

Ngôn ngữ tình yêu của ông không là những ngôn ngữ của thi ca lãng mạn Việt Nam trÆ°á»›c đó. Ãó là má»™t thứ ngôn ngữ để nói vá» tình yêu trong má»™t ná»—i bất an, má»™t không gian bất ổn, của chung quanh đầy xao Ä‘á»™ng.

Có thể nói Trịnh Công SÆ¡n làm thÆ¡ bằng âm nhạc. Âm nhạc chỉ là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện để chuyên chở thÆ¡ của ông. Trong những chuá»—i âm thanh mà nhạc dẫn dắt chúng ta Ä‘i theo ông, ngÆ°á»i nghe, vẫn thấy lấp ló đâu đó con ngÆ°á»i thi sÄ© của ông. Chữ nghÄ©a thi ca của ông không cầu kỳ, cÅ©ng không khuôn sáỠNhững chữ đã rất cÅ©, qua tay ông, được mặc cho những bá»™ áo mớị Thì đây, chữ nghÄ©a đã cÅ©, nhÆ°ng nghe qua Trịnh Công SÆ¡n thì lại rất má»›i:

Tôi ru em ngủ
Một sớm mùa đông
Em ra ngoài ruộng đồng
Há»i thăm cành lúa má»›i

Tôi ru em ngủ
Một sớm mùa thu
Em đi trong sương mù
Gá»i cây lá vào mùạ..

Trịnh Công SÆ¡n là má»™t tài hoa hết sức Ä‘a dạng. Ông viết vá» nhiá»u thứ nhạc khác nhau. Từ những tình ca sót sa, nghe tê dại, Ä‘au Ä‘á»›n, những tình khúc bất hạnh đến những bài ngợi ca quê hÆ°Æ¡ng đất nÆ°á»›c, má»™t Æ°á»›c mÆ¡ hòa bình hiá»n lành của dân tá»™c. Ông nói há»™ cho má»™t hai thế hệ những Ä‘iá»u đó. NhÆ°ng nhạc tình của ông, bằng những hình ảnh rất má»›i, của thÆ¡, đã trở thành dấu ấn của Trịnh Công SÆ¡n.

Ông quan niệm như thế này vỠnhạc tình: "Khi bạn hát một bản tình ca là bạn đang muốn hát vỠcuộc tình của mình. Hãy hát đi, đừng e ngại, dù hạnh phúc hay dở dang thì cuộc tình ấy cũng là một phần máu thịt của bạn rồi."

Và bởi thế, những tình khúc mà ông viết, đã trở thành những tình ca chung của tất cả. Tính chất riêng tÆ° không còn nữa. Diá»…m trở thành không thá»±c. Chỉ còn nhá»› mãi trong cÆ¡n Ä‘au vùi, buổi chiá»u ngồi ngóng những chuyến mÆ°a qua nhÆ° trong ca khúc Diá»…m XÆ°a, nghe má»™t lần rồi mãi mãi không bao giá» quên được Trịnh Công SÆ¡n ra Ä‘i là má»™t mất mát vô cùng lá»›n của những ngÆ°á»i yêu nhạc Việt. Ông để lại má»™t thế giá»›i đẹp hÆ¡n.

Và nói nhÆ° Kiá»u Chinh sáng hôm nghe tin ông mất, được sống cùng thá»i vá»›i Trịnh Công SÆ¡n, là má»™t vinh hạnh.


2. TRỊNH CÔNG SƠN, NHẠC TÌNH


Ở trang 11 của tuyển tập Những Bài Ca Không Năm Tháng, Trịnh Công SÆ¡n viết vá» hai ná»—i ám ảnh trong Ä‘á»i ông nhÆ° thế này: Sống giữa Ä‘á»i này chỉ có thân phận và tình yêụ Thân phận thì hữu hạn. Tình yêu thì vô cùng. Chúng ta làm cách nào nuôi dưỡng tình yêu để tình yêu có thể cứu chuá»™c thân phận trên cây thập giá Ãá»á»‹

Ông viết những dòng trên có thể trong cuối thập niên 90, khi 127 ca khúc được thu thập in lại thành tuyển tập. NhÆ°ng nhìn lại những nhạc phẩm mà ngÆ°á»i ta được nghe của ông, thì tình yêu là ám ảnh lá»›n hÆ¡n tất cả các Ä‘á» tài khác của Trịnh Công SÆ¡n.
Có thể khẳng định rằng nếu sống vào má»™t thá»i Ä‘iểm khác, hòa bình hÆ¡n, hạnh phúc hÆ¡n, Trịnh Công SÆ¡n đã chỉ viết má»™t loại ca khúc: nhạc tình. NhÆ°ng chiến tranh bầy ra cho ông má»™t bất hạnh lá»›n. Bất hạnh đó kéo ông vá» những Ä‘au Ä‘á»›n triá»n miên của dân tá»™c. Những Ä‘au Ä‘á»›n bất hạnh đó không cho ông được phép thản nhiên để ca ngợi tình yêu, và vì thế mà trong tình ca của ông, vẫn thấy bóng dáng của khổ Ä‘au, bất hạnh. Trong bài Tình Sầu, vá»›i ông, tình yêu, ngay cả những lúc dịu dàng nhất, cÅ©ng vẫn nhÆ° những khổ Ä‘au của trái phá, con tim mù lòa, vết cháy trên da thịt, cÆ¡n bão qua địa cầụ..

Trịnh Công SÆ¡n cứ bị kéo trở lại vá»›i những bất hạnh nhÆ° thế, nên những tình ca ông viết cÅ©ng không là những bài ngợi ca hạnh phúc. Nó là những bất hạnh của chia xa, của những thÆ°Æ¡ng tích khổ Ä‘au, tuyệt vá»ng. Chính Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng nói rõ Ä‘iá»u ấy:
"Má»—i bài hát của tôi là má»™t lá»i tá» tình vá»›i cuá»™c sống, má»™t lá»i nhắn nhủ thầm kín vá» nhÆ°ng ná»—i niá»m tuyệt vá»ng, và cÅ©ng là má»™t ná»—i lòng tiếc nuối khôn nguôi đối vá»›i buổi chia lìa (má»™t ngày nào đó) cùng mặt đất mà tôi đã má»™t thá»i chia xẻ những buồn vui cùng má»i ngÆ°á»á»‹"

Nên ông mong có được tin vui từ gạch đá dẫu mai nÆ¡i này ngÆ°á»i có xa ngÆ°á»i, hãy hát tình ca, hãy yêu nhau dẫu Ä‘ang chênh vênh bên bá» của nguy khốn, hạnh phúc và thÆ°Æ¡ng Ä‘au cứ hãy trao cho nhau...

Trịnh Công SÆ¡n, thủy chung vẫn chỉ ở vá»›i nhạc tình. Bài ca đầu tiên và cuối cùng của ông Ä‘á»u là những tình ca. Trong má»™t chiá»u dài má»™t ná»­a thế ká»· sáng tác, từ những năm 1950 đến cuối thập niên 90, Trịnh Công SÆ¡n viết nhiá»u nhất vẫn là nhạc tình. Bản tình ca đầu tiên không phải là bài Ướt Mi nhÆ° nhiá»u ngÆ°á»i vẫn nghÄ©. Ông cho biết ca khúc viết cho tình yêu đầu tiên của ông là bài SÆ°Æ¡ng Ãêm mà nay ông chỉ còn nhá»› được cái tá»±a. Không má»™t ai biết bài hát nàỵ Ông cho biết nó đã thất lạc vá»›i những biển dâu trùng trùng của Ä‘á»i sống. Ướt Mi lần đầu tiên được hát trÆ°á»›c công chúng là tại phòng trà Văn Cảnh bởi tiếng hát của Thanh Thúy . Ca khúc này biến Trịnh Công SÆ¡n thành má»™t tên tuổi nổi tiếng lập tức.

Tình khúc Ướt Mi là khởi đầu cho chuyến Ä‘i rất dài, trên đó, ông để lại cho ngÆ°á»i thưởng ngoạn nhiá»u tình ca khác. NhÆ°ng Ướt Mi, tuy thế, không phải là ca khúc viết vá» tình yêu hay nhất của ông. Nó vẫn còn những nét sÆ¡ phác cả vá» nhạc lẫn lá»i cạ Phải đợi đến Diá»…m XÆ°a, và Nắng Thủy Tinh, mức Ä‘á»™ trưởng thành vá» nhạc và sá»± chín tá»›i của lá»i ca má»›i thấy rõ nÆ¡i nhạc Trịnh Công SÆ¡n.

Mầu nắng và mầu mắt, chiếc bóng nghiêng, bàn tay xôn xao, gió mây ngàn, hàng cây thắp nến... vá»›i Nắng Thủy Tinh, tình ca Việt Nam Ä‘i sang má»™t hÆ°á»›ng mớị Ngôn ngữ dùng làm lá»i ca là ngôn ngữ của thi ca, má»›i từ âm thanh đến ý nghÄ©a. TrÆ°á»›c và sau Trịnh Công SÆ¡n không ai viết thứ lá»i ca nhÆ° thế...

Trong chiá»u dài sáng tác của Trịnh Công SÆ¡n, ông cứ tiếp tục làm má»›i ông mãi mãị So vá»›i Nắng Thủy Tinh, thì NhÆ° Cánh Vạc Bay lại hoàn toàn Ä‘i sang má»™t lối khác. Cái Ä‘au Ä‘á»›n, chết chóc không còn nữa, nhÆ°ng niá»m tuyệt vá»ng thì còn nguyên. Câu cuối của bài hát này, cứ nhÆ° những vòng sóng trên mặt hồ, chạm vào bá», rồi lại chạy ra giữa hồ hoài hoài mãi mãị Những sợi tóc từ đó mãi mãi là nhăc nhở vá» mặt hồ sóng. Náng thì há»n ghen, mÆ°a thì làm buồn đôi mắt. Ãặc tính thÆ¡ hiện ra rất rõ trong NhÆ° Cánh Vạc Bay, làm khía cạnh thÆ¡ lấn hẳn phần nhạc.

Quỳnh HÆ°Æ¡ng mà ông viết trong thập niên 70 lại Ä‘Æ°a nhạc của ông Ä‘i xa khá»i cái bá» bến đầu tiên của Ướt Mi thêm má»™t Ä‘oạn Ä‘Æ°á»ng dài khác. Ông nhẹ nhàng nhÆ° những bÆ°á»›c nhún nhẩy của nhịp 2/4 nhÆ° má»™t lá»i tá» tình hân hoan...

Bông hoa quỳnh ông Ä‘em tặng ngÆ°á»i yêu dấu cÅ©ng là món quà ngÆ°á»i nhạc sÄ© viết tình ca để lại cho chúng ta, cho Ä‘á»i sống, Ä‘á»i sống rất đẹp mà ông chỉ cho chúng ta tìm lại được trong thế giá»›i nắng hạn đã có lúc bốc cháy tan nát này.

3. TRỊNH CÔNG SƠN, NHẠC PHẢN CHIẾN

Ở Việt Nam, thế hệ ra Ä‘á»i từ khoảng cuối thập niên 30 đến những năm đầu của thập niên 50 là thế hệ bất hạnh nhất.
Trong lịch sá»­ Việt Nam, chắc chắn há» là những ngÆ°á»i tá»­ trận nhiá»u nhất, góa bụa nhiá»u nhất và mồ côi nhiá»u nhất. Há» vừa lá»›n lên, là đã đụng mặt vá»›i má»™t trong những cuá»™c chiến kinh hoàng, ghê khiếp nhất lịch sá»­ nhân loại.
Trịnh Công SÆ¡n má»›i bÆ°á»›c vào tuổi biết nghÄ©, là lúc chiến tranh cÅ©ng Ä‘ang sá»­a soạn Ä‘i vào giai Ä‘oạn khốc liệt nhất. Trong những cái ốc đảo nhá» của những thành phố ông đã ở đó, âm thanh của cuá»™c chiến vẫn vá»ng vá», tiếng nổ của đại bác đã thay cho tiếng ru hằng đêm, những đứa bé côi cút lõa lồ, những ngÆ°á»i già trong công viên, đàn bò ngu ngợ.. nhắc nhở cho ông không khí đầy súng đạn, chết chóc chung quanh. Chỉ là gá»—, là đá má»›i không cảm thấy được những khổ Ä‘au, bất hạnh của đất nÆ°á»›c, của dân tá»™c.

Mà làm sao ngÆ°á»i ta có thể biết chắc được rằng gá»—, rằng đá không Ä‘aủ Bia đá cÅ©ng còn biết Ä‘au nhÆ° ông đã viết trong má»™t ca khúc. Ãá còn vậy huống chi con ngÆ°á»i trÆ°á»›c những tang tóc, Ä‘au thÆ°Æ¡ng của đồng loại.

Từ má»™t ngÆ°á»i chỉ muốn được má»™t Ä‘á»i viết và hát nhạc tình, ngợi ca tình yêu, thì cuá»™c chém giết hàng ngày chung quanh ông đã bắt ông phải nói lên những khát vá»ng hòa bình, của chúng ta, của cả dân tá»™c Việt. Không phải chỉ bên này, hay chỉ bên kia má»›i được quyá»n nói, kêu gá»i, đòi há»i hòa bình, mà chính bạn, tôi, chúng ta, nhÆ° trong ca khúc nhan Ä‘á» Chính Chúng Ta Phải Nói, ca khúc má»™t thá»i trên môi tuổi trẻ Việt Nam ở các sân trÆ°á»ng há»c.

Năm 1968, khi chiến tranh ở giai đoạn khốc liệt nhất, thì đó cũng là năm nhạc của Trịnh Công Sơn đi sang một hướng đi khác.
Vẫn viết tiếp những ca khúc lãng mạn ngợi ca những mối tình đến rồi lại đi, nhưng ngay trong các tình khúc ấy, tiếng đạn bom, trái phá, cũng đã trùng khắp, con phố xưa đầy dấu đạn, tên em cũng là vết thương khô.

Trịnh Công SÆ¡n bắt đầu viết những ca khúc được nhiá»u ngÆ°á»i gá»i là nhạc phản chiến.

Không má»™t ngÆ°á»i có trái tim mà không biết nhá» lệ, mà không biết khóc cho cả má»™t dân tá»™c, cho anh, cÅ©ng nhÆ° cho em Ä‘ang quằn quại trong niá»m thù hận mà ông gá»i là "giả tạo" đó.

Trịnh Công SÆ¡n viết vá» giá»t nÆ°á»›c mắt của ngÆ°á»i mẹ thÆ°Æ¡ng đứa con, thÆ°Æ¡ng sông, thÆ°Æ¡ng rừng, thÆ°Æ¡ng đất, thÆ°Æ¡ng mây, thÆ°Æ¡ng chim, thÆ°Æ¡ng đêm, giá»t nÆ°á»›c mắt không tên, bài hát cảm Ä‘á»™ng nghe muốn khóc. Nguyá»…n Ãình Toàn, má»™t lần, khi giá»›i thiệu giá»ng hát Khánh Ly, đã gá»i đó là giá»ng hát Ä‘i rao giảng những bất hạnh của dân tá»™c, giá»ng hát để tang cho đất nÆ°á»›c.

Khánh Ly chỉ là ngÆ°á»i Ä‘em những Ä‘iá»u Trịnh Công SÆ¡n viết xuống và chuyển đúng được những Ä‘iá»u ông gá»­i gấm.

Tập nhạc ông đặt tên là Kinh Việt Nam, xuất bản năm 1968, theo chính lá»i ông viết ở trang đầu, là tiếng kêu thÆ°Æ¡ng thống thiết, khởi từ má»™t thá»±c trạng máu xÆ°Æ¡ng, là lòng mÆ¡ Æ°á»›c vá» má»™t rạng đông cho đêm tối dài lâu nàỵ Ãó là những bài hát được viết từ nhÆ°ng hân hoan lắng nghe được trong lòng ngÆ°á»i, là ná»—i hân hoan của Ä‘am đông chá» mong ngày hồi sinh.

Nếu đó là nhạc phản chiến, thì tất cả chúng ta Ä‘á»u có đầy đủ lý do và chính nghÄ©a để chống lại chiến tranh. Phản chiến, nhÆ° thế, không là má»™t taboo, má»™t cấm kỵ nữa, mà là má»™t Æ°á»›c ao tốt đẹp nhất của con ngÆ°á»I.

Trịnh Công SÆ¡n chống lại chiến tranh, giết chóc má»™t cách hiá»n lành. Ông không đòi xÆ°Æ¡ng máu, ông không đòi trả thù, ông không đòi tiêu diệt bên này, chôn sống bên kiạ Ông bất lá»±c không làm gì được để chặn những viên đạn bay, để nâng dậy hòa bình khốn khổ cho dân tá»™c đầy Ä‘á»a triá»n miên bao nhiêu năm. Ước mÆ¡ tá»™i nghiệp đó nghe được trong tất cả những ca khúc phản chiến của ông.

Trịnh Công SÆ¡n, trong thế đứng khó khăn, thế đứng dá»±a vào nhân bản và dân tá»™c đó, ông đã giữ được cho đến lúc qua Ä‘á»i mặc dù trong Ä‘á»i sống, đã có lúc ông bị buá»™c phải Ä‘i trên sợi dây cheo leo, dÆ°á»›i chân là bá» vá»±c hiểm nghèO. NhÆ°ng lòng yêu quê hÆ°Æ¡ng, lòng thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i của ông, những giá»t nÆ°á»›c mắt cho ngÆ°á»i mẹ ngồi chá», cho ngÆ°á»i lính ngồi chá» trên đồi, cho chúng ta, là những Ä‘iá»u sẽ còn mãi trong lòng cả má»™t xứ sở, má»™t dân tá»™c trong nhiá»u năm nữa, chừng nào còn có ngÆ°á»i hát nhạc Việt.

4. TRỊNH CÔNG SÆ N VÀ TÔN GIÃO

Nhạc tôn giáo ít khi tiến được ra ngoài những bức tÆ°á»ng của thánh Ä‘Æ°á»ng hay sân chùa để được trình tấu và thưởng thức cùng vá»›i các loại nhạc phổ thông và thá»i trang khác. Lý do là vì cấu trúc của loại nhạc này quá cổ Ä‘iển, và ngôn ngữ quá tôn nghiêm. Tính chất tôn nghiêm đó khiến cho khó có thể nói vá» tình yêu, thứ tình cảm thuần khiết và giản dị nhất của con ngÆ°á»á»‹ Vì thế, nhạc tôn giáo vẫn tiếp tục ở mãi trong những bức tÆ°á»ng thâm nghiêm của giáo Ä‘Æ°á»ng và chùa chiá»n.

Ãầu thập niên 60, The Singing Nun, má»™t nữ tu ngÆ°á»i Bỉ cÅ©ng có biệt hiệu khác là Soeur Sourire, vá»›i cây Tây Ban cầm, đã rất thành công trong thế giá»›i nhạc Pop vá»›i hai bài Entre Les Étoiles và Dominique, hai bài hát mang rất nhiá»u hình ảnh tôn giáo, nhÆ°ng lại được những ngÆ°á»i trẻ tuổi nghe nhạc Pop Æ°a thích ngaỵ Hai nhạc phẩm lá»i ca viết bằng tiếng Pháp cÅ©ng được Æ°a chuá»™ng ở các nÆ°á»›c nói tiếng Anh. Những rào cản cÅ© bị dẹp bá».

Cùng lúc, Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng Ä‘em dùng má»™t số những từ ngữ mà trÆ°á»›c đó được giữ trong má»™t nÆ¡i chốn khác hÆ¡n là ngôn ngữ âm nhạc thá»i trang.

Những chữ phúc âm, lá»i buồn thánh... dẫu chuá»—i hình ảnh Ä‘i kèm vẫn là của tình yêu lãng mạn, nhÆ°ng đó là lần đầu tiên những loại từ ngữ này được dùng trong những bản nhạc không mang không khí của giáo Ä‘Æ°á»ng. Trịnh Công SÆ¡n Ä‘em thứ ngôn từ đó ra ngoài, biến chúng trở thành thân quen, tình tứ. Chiá»u chủ nhật, thiên thần, ăn năn... những từ ngữ vang vá»ng tiếng chuông, tiếng phong cầm ấy được nối tiếp sau đó không bao lâu bằng nhạc phẩm mang tá»±a Ä‘á» Phúc Âm Buồn, cÅ©ng lại là má»™t thứ từ ngữ nghe là thấy không khí của tôn giáỠNhÆ°ng Trịnh Công SÆ¡n chỉ dùng những từ ngữ đó nhÆ° má»™t cái cá»› để giàn trải những tình cảm lãng mạn của ông. Không khí mà chữ nghÄ©a lấy từ trong tân Æ°á»›c được lồng vào hai bản tình ca của Trịnh Công SÆ¡n. Ông biến những chữ trÆ°á»›c đó luôn luôn gây những ấn tượng trang nghiêm lạnh buốt thành những ngôn từ gần gÅ©i hÆ¡n, thân mật hÆ¡n. Ãã có lúc ngÆ°á»i ta tưởng đạo CÆ¡ Ãốc là tôn giáo của ông.

Trong má»™t cuá»™c phá»ng vấn má»›i đây, Trịnh Công SÆ¡n cho biết đạo Phật đã ảnh hưởng sâu đậm trên tình cảm thá»i thÆ¡ ấu của ông. NhÆ°ng lá»›n lên, càng lá»›n, và càng nhìn ra những khổ hạnh trong Ä‘á»i sống, những bất công, những Ä‘au Ä‘á»›n cuá»™c chiến mang lại, Trịnh Công SÆ¡n càng thấy ra những lá»i gá»i của tôn giáo.Ông tìm được an ủi, trong tuyệt vá»ng, ông tìm được vá»— vá» trong hạnh phúc mong manh, phù du.

Bài Ãóa Hoa Vô ThÆ°á»ng, má»™t ca khúc đẫm hÆ°Æ¡ng thiá»n lại là má»™t ca khúc hạnh phúc nhất của ông. Trong đó, sá»± cứu rá»—i đón lấy ông giữa những trang kinh thÆ¡m mùi sen cao quí. Ãá»i sống phù du bá»—ng bình an vô thÆ°á»ng.

Trịnh Công SÆ¡n dùng hình ảnh từ những trang kinh ra để nói vá» tình yêụ NhÆ°ng rồi ông cÅ©ng lại dùng những lá»i ca tầm thÆ°á»ng nhất để tạo má»™t không gian đầy tôn giáỠBài Nguyệt Ca là má»™t ca khúc nhÆ° thế.

Ãiá»u đó cho thấy là bao giá», thủy chung, Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng vẫn là má»™t nhạc sÄ© viết tình ca, loại nhạc sẽ ở mãi vá»›i con ngÆ°á»i cho dẫu thá»i gian, không gian có đổi thaỵ

5. NHỮNG RU KHÚC

Trịnh Công SÆ¡n, năm 1995, khi thân mẫu qua Ä‘á»i, đã viết đầy kín má»™t trang giấy những suy nghÄ© của ông vá» cái ngày Ä‘au buồn đó. Vá»›i ông, chuyện mất mẹ là má»™t chuyện không thể thá»a hiệp, không thể giàn xếp được, dẫu cho ngÆ°á»i con có bao nhiêu tuổi Ä‘i chăng nữạ Ông sống rất lâu vá»›i mẹ, từ khi mất cha. Ông bị ảnh hưởng rất nhiá»u nÆ¡i mẹ. Thế nên sá»± ra Ä‘i của ngÆ°á»i mẹ, má»›i là Ä‘iá»u không thể thá»a hiệp được vá»›i ông nhÆ° ông nói ở trên. Chính những bài hát ông nghe được của mẹ đã tiếp tục theo ông mãi trên những Ä‘oạn Ä‘Æ°á»ng dài nhất.
Những bài hát mẹ hát để ru những ngÆ°á»i em đã trở thành những hạt mầm má»c lên những ca khúc ông viết sau này. Trong bài Tình Yêu Tìm Thấy, ngÆ°á»i ta nghe được câu này vá» những bài hát ru ấy: Tiếng ru mẹ hát những năm xÆ°a, mãi là lá»i ca dao bốn mùa, tìm thấy ná»—i nhá»› từ má»—i chiếc lá, góc phố nào cÅ©ng thấy quê nhà...

Ông rá»i nhà Ä‘i há»c ở má»™t thành phố lạ, hình ảnh mang theo của bà mẹ là những bài hát rụ Và ông nhắc đến những bài hát ru ấy rất nhiá»u trong các ca khúc của ông.

Những bài hát ru của Việt Nam là những vá»— vá», là những dá»— dành, là những an ủi, là những vuốt ve đầu tiên của những đứa bé. Vòng tay thÆ¡m, giá»ng hát ấm áp của ngÆ°á»i mẹ Ä‘em lại cảm giác an toàn cuối cùng cho ngÆ°á»i ta trÆ°á»›c khi bị đẩy ra thế giá»›i có khi rất hung bạo ở ngoài cá»­a. Trịnh Công SÆ¡n tìm thấy trong những bài hát ru ấy má»™t chá»— trú ẩn rất bình yên.
Ãá»i sống của ngÆ°á»i thanh niên trẻ lần đầu tiên sống xa những bức tÆ°á»ng an toàn của ngôi nhà cÅ© ở Huế khiến ông cứ tìm cách để trở vá» vá»›i nó mãị Và đó là lý do Trịnh Công SÆ¡n viết rất nhiá»u ru khúc trong chu trình sáng tác của ông. Ông viết để trở vá» vá»›i Ä‘oạn Ä‘á»i hạnh phúc, an toàn ấy trong khi Ä‘i qua những con Ä‘Æ°á»ng đầy những gập ghá»nh của thế giá»›i ông vừa tiến vào.

Ru Ta Ngậm Ngùi là những an ủi, vuốt ve cho chính mình trong niá»m cô Ä‘Æ¡n tá»™i nghiệp. Ông muốn được trở lại ngủ trong vòng nôi,trong tiếng ru ấy.

Những bài hát ru Ä‘em lại cho ngÆ°á»i nghe cảm giác an toàn hạnh phúc. Và cuá»™c Ä‘á»i càng Ä‘Æ°a tá»›i những bão táp nghiệt ngã, thì ngÆ°á»i ta càng muốn tìm trở lại nÆ¡i trú ẩn cÅ©. Những bài hát ru của thá»i thÆ¡ ấu cho ông nÆ¡i trú ẩn đó. Chiến tranh càng khốc liệt, thì ngÆ°á»i ta càng cần đến nhiá»u hÆ¡n những nÆ¡i trú ẩn, những nÆ¡i trú ẩn an toàn nhất của thá»i thÆ¡ ấu, đó là những bài hát ru trong lòng ngÆ°á»i mẹ. Trịnh Công SÆ¡n nhìn thấy,má»™t cách kinh hoàng khi những tiếng đại bác thay thế cho tiếng ru hàng đêm: đại bác ru đêm vá»ng vá» thành phố, ngÆ°á»i phu quét Ä‘Æ°á»ng dừng chổi đứng nghe.

Ông thấy phải thay những tiếng nổ đó bằng những ru khúc.
Những bài hát để ru những anh và những em, những ngÆ°á»i già, và những em bé, ru đất nÆ°á»›c và dân tá»™c, ru cho những Ä‘au thÆ°Æ¡ng, những bất hạnh ngủ yên.

Trịnh Công SÆ¡n, trong khi Ä‘i tìm sá»± bình yên cho ông bằng những du khúc ông viết, thì cÅ©ng Ä‘em lại những an ủi, vá»— vá» cho nguyên má»™t thế hệ của ông. Có thể nói không má»™t nhạc sÄ© nào viết nhiá»u ru khúc nhÆ° Trịnh Công SÆ¡n. Ãt ra cÅ©ng phải trên hai chục bài. Ông ngậm ngùi ru chính ông. Ông ru tình, ông ru Ä‘á»á»‹ Ông ru Ä‘á»i đã mất. Ông ru ngÆ°á»i yêu ngủ trong buổi sá»›m mùa đông, rồi lại má»™t sá»›m mùa xuân. Ông ru mãi, ru hoàị Ông ru những tháng âm u, ru những chia xa, những phụ rẫy, ngá»t bùị Những lá»i tá» tình cÅ©ng được lồng vào má»™t Ä‘iệu ru nhÆ° trong ca khúc Ru Em Từng Ngón Xuân Nồng.

Còn một cách tỠtình nào hơn bài hát ru đó?

6. THÂN PHẬN CON NGƯỜI

Tuyển tập Những Bài Ca Không Năm Tháng xuất bản cuối năm 1998 là má»™t tập nhạc đồ sá»™ ở con số bản nhạc được chá»n để in. Ãó là lần đầu tiên má»™t tập nhạc có con số ca khúc lá»›n nhÆ° thế của Trịnh Công SÆ¡n: 127 bản.
NhÆ°ng đó không phải là tất cả những bản nhạc ông đã viết, đã cho phổ biến và đã được hát lên, được nghe trong cuá»™c Ä‘á»i sáng tác của ông. Thông thÆ°á»ng thì tác giả nào chẳng muốn in toàn bá»™ sáng tác của mình, hay ít ra, thì cÅ©ng là tất cả những tác phẩm Æ°ng ý nhất, vào má»™t tập. Trịnh Công SÆ¡n cho biết, trong cuá»™c Ä‘á»i sáng tác của ông, đã viết trên 500 nhạc phẩm, con số mà những ngÆ°á»i biết ông Ä‘á»u nghÄ© là má»™t con số quá khiêm tốn. NhÆ°ng trong số ấy, ông cÅ©ng chỉ chá»n 127 bài để in trong tập nhạc nàỵ
Tuy được sắp xếp theo thứ tá»± của tá»± mẫu La Tinh, nhÆ°ng tình cá», ca khúc đầu tiên lại là Bên Ãá»i Hiu Quạnh và bản nhạc cuối của tập nhạc là bản Yêu Dấu Tan Theo, và chính tá»±a của hai ca khúc in ở đầu và cuối tập nhạc cho thấy những suy nghÄ© cuối Ä‘á»i của ông vá» tác phẩm ông muốn để lại.
Những bản nhạc trong tuyển tập Ä‘á»u không ghi ngày viết và không được xếp theo thứ tá»± tháng năm sáng tác. Mở tập Những Bài Ca Không Năm Tháng, ngÆ°á»i ta thấy ngay má»™t Ä‘iá»u: đó là sá»± thiếu vắng của những ca khúc vẫn thÆ°á»ng được gắn liá»n vá»›i tên tuổi của ông. Những bản tin của báo chí hay các hãng thông tấn ngoại quốc nhÆ° The New York Times, The Washington Post, Reuters, AFP, AP... Ä‘á»u nhắc đến ông nhÆ° má»™t nhạc sÄ© phản chiến. NhÆ°ng trong tập nhạc cuối cùng này, ngÆ°á»i Ä‘á»c không thấy có bất cứ má»™t bản nhạc gá»i là nhạc phản chiến nàỠNhững ca khúc nhÆ° Chá» Nhìn Quê HÆ°Æ¡ng Sáng Chói, Ngày Mai Ãây Bình Yên, Ta Ãã Thấy Gì Trong Ãêm Nay, Sao Mắt Mẹ ChÆ°a Vui, NÆ°á»›c Mắt Cho Quê HÆ°Æ¡ng, Ca Dao Mẹ, NgÆ°á»i Già Em Bé, Du Mục... Ä‘á»u không có mặt.

Mà những ca khúc đó, Ä‘á»u là những bài hát không thể không có trong những sinh hoạt của tuổi trẻ Việt Nam trong những năm 60 và 70, những bài hát đóng góp lá»›n trong việc làm thành tên tuổi ông. Và luôn cả bài Nối Vòng Tay Lá»›n, bài hát từ nhiá»u năm nay luôn luôn Ä‘i liá»n vá»›i tên ông. Bài hát được hát lên rất nhiá»u nhÆ° Æ°á»›c vá»ng nối lại sÆ¡n hà, nối thành phố vá»›i nông thôn, nối ngÆ°á»i chết linh thiêng vào Ä‘á»i, nối Bắc vá»›i Nam nối biển xanh vá»›i sông gấm, nối rừng núi vá»›i biển xa... Và chính tá»±a Ä‘á» của bài hát này, Nối Vòng Tay Lá»›n, đã được dùng để đặt tên cho chÆ°Æ¡ng trình Ä‘Æ°a các sinh viên du há»c vá» nÆ°á»›c thăm nhà hồi trÆ°á»›c năm 1975, rồi cÅ©ng chính bài hát này, sau khi được hát lên trên làn sóng Ä‘iện đài phát thanh Sài Gòn trong ngày đầu tiên khi Cá»™ng sản tiến vào Sài Gòn, đã tạo ra không biết bao nhiêu ngá»™ nhận cho ông cho đến bây giá» vì rất ít ngÆ°á»i biết rõ hoàn cảnh Ä‘Æ°a tá»›i việc có tiếng hát của ông trong ngày hôm đó.

Trịnh Công Sơn không đưa những bài hát này vào tập Những Bài Ca Không Năm Tháng.

Trong má»™t câu ông viết ở đầu tập nhạc, ông khẳng định: Sống giữa Ä‘á»i này chỉ có thân phận và tình yêụ Và những bài ca ông cho in trong tuyển tập chỉ còn là những bài hát vá» tình yêu và thân phận.

Trịnh Công SÆ¡n viết những ca khúc vá» thân phận hết sức buồn bã. Ngay cả trong những bài hát ông viết vá» tình yêu, ông cÅ©ng bầy ra má»™t ná»—i buồn chán, tuyệt vá»ng. Trong suốt những năm trưởng thành của ông, những gì xẩy ra trên quê hÆ°Æ¡ng mà ông chứng kiến, chỉ là những Ä‘iá»u buồn phiá»n nhÆ° ông đã kể:
"Trên quê hÆ°Æ¡ng còn lại, ta Ä‘i qua ná»­a Ä‘á»i chÆ°a thấy được ngày vuị.." (Những Ãôi Mắt Trần Gian).

Những bạn bè rá»i xa, những cuá»™c tình bá» Ä‘i, ngày qua Ä‘i má»—i ngày má»™t xót xa... "Ở cuối chân trá»i Việt Nam, những tia nắng nghèo nàn và bệnh hoạn từ má»™t mặt trá»i hết sinh khí sắp Ä‘i vào hôn mê."

Ông đã viết như thế năm 1968 ở đầu tập nhạc Kinh Việt Nam.
Trịnh Công SÆ¡n đã sống những ngày vô cùng tuyệt vá»ng nhÆ° thế, nhÆ° trong ca khúc NhÆ° Chim Ưu Phiá»n mà nhịp Ä‘i buồn bã của thÆ¡ năm chữ còn rất rõ trong bản nhạc:

Tôi nhÆ° con chim nhá»
Bay vỠrất ngẩn ngơ
Trên nhân gian chia lìa
Lòng đầy những oán thù

Tôi như chim xa lạỉ
Ãứng nhìn những ngày qua
Trong tim tôi bất ngá»
Má»™t lá»i than rất nhá»

Tôi như con chim buồn
Bay vá» lúc chiá»u hôm
Thôi quên Ä‘i thiên Ä‘Æ°á»ng
Má»™t Ä‘á»i tôi mãi tìm

Tôi như con chim bệnh
Thiếu hạnh phúc trần gian
Có những tháng mùa đông
Ngồi khóc rất âm thầm

Tôi nhÆ° chim Æ°u phiá»n
Bay vỠcuối dòng sông
Con sông mang tin buồn
Nằm chỠnhững đóa hồng

Tôi nhÆ° chim vô vá»ng
Linh hồn rất mong manh
Trong tim tôi có lần
Một mùa ôi rất lạnh...

Trịnh Công SÆ¡n lá»›n lên, nhìn chung quanh chỉ thấy những tin buồn, những tin buồn nhÆ° ông có lần viết là đã mang "từ ngày mẹ cho mang nặng kiếp ngÆ°á»i" trong ca khúc Gá»i Tên Bốn Mùạ

Võ Phiến trong Văn Há»c Miá»n Nam Tổng Quan nhận xét Trịnh Công SÆ¡n vừa má»›i lá»›n lên cÅ©ng thốt lá»i siêu thoát nhÆ° má»™t đạo sÄ© đầu râu tóc bạc chống gậy trúc dÆ°á»›i má»™t chân núi nàá»

NhÆ°ng thân phận ấy cÅ©ng không phải chỉ là của riêng ông, mà là của cả dân tá»™c và đất nÆ°á»›c Ä‘au khổ ông Ä‘ang sống vá»›i những lìa xa, chết chóc, vong thân, tù ngục, đầy Ä‘á»a triá»n miên. Ãứa bé ra đồng đạp trái mìn nổ chậm chết không toàn thây, bá» môi nhÆ° vẫn còn thầm há»i có thiên Ä‘Æ°á»ng hay không...
Trong Ä‘á»i sống nhÆ° vậy, thế hệ mất tuổi trẻ, không hạnh phúc của ông bá»—ng tìm thấy má»™t phát ngôn nhân, má»™t tiếng nói nói lên, thay mặt há», vá» những bất hạnh của cuá»™c sống, những hoài nghi ngay cả vá» những bàn tay cứu rá»—i của cả Phật lẫn Chúa nhÆ° trong bài Này Em Có Nhá»›.

Cùng thá»i vá»›i ông, Thanh Tâm Tuyá»n kêu lên thảng thốt:

Sao tuổi trẻ quá buồn,
Như con mắt giận dữ
Sao tuổi trẻ quá buồn
Như bàn ghế không bầỵ..

Thân phận buồn bã của tuổi trẻ trong cuá»™c chiến trở thành má»™t ám ảnh không bao giá» rá»i Trịnh Công SÆ¡n. Ông khóc cho há», Ä‘au cho há», rồi lại quay vá» an ủi, vá»— vá» há».

NhÆ°ng còn khúc hát nào buồn hÆ¡n trong vá»— vá» an ủi, bảo cho má»i ngÆ°á»i vui lên mà Ä‘au Ä‘á»›n nhÆ° bài Hãy Cứ Vui NhÆ° Má»i Ngàỷ "Dù ta nhÆ° con Ä‘Æ°á»ng dài vắng ngÆ°á»á»‹.. Hãy cứ vui chÆ¡i cuá»™c Ä‘á»á»‹.."

7. TRỊNH CÔNG SƠN, TIẾNG RÉO GỌI VỀ VỚI CA DAO

Năm 1967, chiến tranh Việt Nam leo thang lên gần đến Ä‘iểm cao nhất, số ngÆ°á»i chết ở cả hai phía Ä‘á»u lên đến những con số làm kinh Ä‘á»™ng lÆ°Æ¡ng tri của nhân loạị Việt Nam là má»™t quốc gia Ä‘ang trên Ä‘Æ°á»ng tan rã. Tất cả má»i giá trị, má»i truyá»n thống Ä‘á»u bị Ä‘em ra thá»­ thách, để rồi bị gạt sang má»™t bên.
Thành thị, nông thôn bốc cháy trong lá»­a của chiến tranh nồi da xáo thịt khốc liệt. Má»™t thế hệ lá»›n lên không có được má»™t ngày thanh bình, những nét tốt đẹp nhất của dân tá»™c bị thay thế bằng thù hận, bom đạn, tuyên truyá»n xảo trá, chiêu bài giả dối. Thế hệ đó nhÆ° sắp đánh mất quá khứ và căn cÆ°á»›c của há» sau bao nhiêu đổi thay, đổ vỡ, quê hÆ°Æ¡ng chỉ còn là những đống gạch vụn tan nát không thể trở vá». Má»™t ná»n văn minh khác Ä‘ang Ä‘e dá»a tiến vào, xóa Ä‘i những truyá»n thống cÅ©.

Thì đúng vào thá»i gian đó, bài NgÆ°á»i Con Gái Việt Nam Da Vàng được hát lên lần đầu tiên ở má»™t há»™i quán nhỠở Sài Gòn của sinh viên.

NgÆ°á»i nghe, cái thế hệ thiệt thòi và tá»™i nghiệp đó, thế hệ không được biết hòa bình bá»—ng được chỉ cho thấy cái há» sắp đánh mất. Cuá»™c sống tốt đẹp cÅ© trong có má»™t thá»i gian ngắn, đã trở thành quá xa lạ, nhÆ° chỉ còn lại trong những trang giấy cÅ© của bá»™ Quốc Văn Giáo Khoa ThÆ°.

Trịnh Công SÆ¡n có thể dùng má»™t thể nhạc chậm hÆ¡n, không cần phải đầy nét hối hả để viết bài NgÆ°á»i Con Gái Việt Nam Da Vàng, nhÆ°ng ông chá»n má»™t nhịp nhanh hÆ¡n để viết ca khúc nàỵ Kết quả là bài ca mang nhiá»u hối thúc, giục giã hÆ¡n. Và có lẽ ít có má»™t ca khúc nào tạo được nhiá»u xúc Ä‘á»™ng nhÆ° má»™t câu trong bài, câu: "... Em chÆ°a hát ca dao má»™t lần, em chỉ có con tim căm há»n..."

Nguyên một thế hệ xa lạ hẳn với ca dao vì chiến tranh, bom đạn.
Dòng nÆ°á»›c ngá»t vá»›i những lục bát vá»— vá» tình tứ, những an ủi, những tá» tình, những lẳng lÆ¡ tuyệt đẹp thế hệ này không biết. Nhiá»u tiếng nói cất lên để báo Ä‘á»™ng: dân tá»™c sắp Ä‘i tá»›i má»™t hành Ä‘á»™ng phá sản tá»± sát văn hóa.

Trịnh Công SÆ¡n, bằng ca khúc NgÆ°á»i Con Gái Việt Nam Da Vàng, đã lên tiếng nhắc thế hệ của ông, cái thế hệ Ä‘i trong đêm vang ầm tiếng súng, mang trong tim những căm há»n, yêu quê hÆ°Æ¡ng nay đã không còn, rằng há» chÆ°a được hát ca dao má»™t lần, há» cÅ©ng quên mất xÆ°a kia Việt Nam không nhÆ° Việt Nam mà há» Ä‘ang phải sống từng ngàỵ

Tiếng réo gá»i của bài hát thật là khủng khiếp. Ông kéo ngÆ°á»i nghe lại gần, rồi chỉ cho thấy quê hÆ°Æ¡ng khốn khổ ấy, nÆ¡i những địa danh, những tên thành phố chỉ còn là nhắc nhở vá» những cái chết, là ná»—i bất hạnh, là những khổ Ä‘au của cả má»™t dân tá»™c.

Những hình ảnh quê hÆ°Æ¡ng đất nÆ°á»›c thanh bình mà các nhạc sÄ© lá»›p trÆ°á»›c vừa vẽ ra được nhÆ° trong các ca khúc của Nguyá»…n Văn Khánh, Phạm Ãình ChÆ°Æ¡ng, Phạm Duy, Lam PhÆ°Æ¡ng, Văn Phụng... qua đến Trịnh Công SÆ¡n thì không còn nữạ Những hình ảnh của má»™t thá»i thanh bình ấy được thay bằng những cái chết không manh áo, ngoài đồng, trên sông, lòng đèo, ở Ba Gia, ở Chu Prong, ở Huế, Sài Gòn, Hà Nộị.. trong Tình Ca Của NgÆ°á»i Mất Trí.

Trịnh Công SÆ¡n viết vỠđất nÆ°á»›c nhÆ° má»™t hành Ä‘á»™ng đòi lấy quyá»n để nói, để nhắc nhở cho thế hệ của ông, trÆ°á»›c ông và sau ông vá» má»™t quê hÆ°Æ¡ng Việt Nam Ä‘ang bốc cháy, để báo Ä‘á»™ng trận há»a hoạn, để hét lên lá»i cầu cứụ.. "Hố thẳm đã mở ra dÆ°á»›i chân dân tá»™c nàỵ LÆ°Æ¡ng tâm con ngÆ°á»i Ä‘ang trên đà bị phát mãi" Ông viết ở đầu cuốn Kinh Việt Nam nhÆ° thế.

Ca khúc tiếp theo, Lại Gần Vá»›i Nhau là những lá»i gá»i thảm thiết, gá»i anh, gá»i chị, gá»i em, gá»i má»i ngÆ°á»i ngồi lại, ngồi gần lại nhaụ

Trịnh Công SÆ¡n nói vá»›i má»™t ngÆ°á»i bạn rằng ông không thể sống ở ngoài Việt Nam, bất kể đó là má»™t Việt Nam thế nào Ä‘i chăng nữạ Ông ôm lấy quê hÆ°Æ¡ng tÆ¡i tả rách nát chá» má»™t ngày đất nÆ°á»›c đứng dậy, vá»±c lại quá khứ huy hoàng cÅ©. CÅ©ng ở tập nhạc in năm 1968, ông viết: "Xin đừng bao giá» làm kẻ phản bá»™i má»™t quá khÆ° hiển linh."

Trịnh Công SÆ¡n không viết vá» quê hÆ°Æ¡ng thanh bình: "Em không biết quê hÆ°Æ¡ng thanh bình, em chÆ°a thấy xÆ°a kia Việt Nam..." Ông viết vá» quê hÆ°Æ¡ng của những ngày sắp tá»›i, khi ba thành phố nắm tay nhau, ba dòng sông góp thành há»™i trùng dÆ°Æ¡ng. Huế Sài Gòn Hà Ná»™i nói lên Æ°á»›c mÆ¡ của những trái tim Ä‘au sắp kiệt lá»±c, những chỠđợi cho những con Ä‘Æ°á»ng nở hoa, cho lá trầu, miếng cau cổ tích trùng phùng. Ước mong đó không thể là của má»™t ngÆ°á»i, mà của cả má»™t dân tá»™c bị đầy Ä‘á»a khốn cùng. Trịnh Công SÆ¡n đã nói lên tất cả những Ä‘iá»u đó cho những ngÆ°á»i anh em của ông, chúng ta

8. TRỊNH CÔNG SÆ N, Ná»–I CÔ ÃÆ N GIá»®A ÃÃM ÃÔNG

Trịnh Công SÆ¡n trong suốt nhiá»u năm, lúc nào cÅ©ng có đông bạn bè ở chung quanh nhÆ°ng ông lại là ngÆ°á»i hết sức cô Ä‘Æ¡n ở giữa đám đông ấỵ Ông cứ loay hoay vá»›i những mệt má»i của cuá»™c chiến tranh mãi không tìm ra được lối thoát, trong khi những tiếng Ä‘á»™ng của cuá»™c chiến vẫn vá»ng vá» cắt ngang những Ä‘á»i sống, những tÆ°Æ¡ng lai, những cuá»™c tình, những bạn bè, tuổi trẻ của thế hệ cùng thá»i vá»›i ông. Càng nghÄ© tá»›i những chuyện đó, ông càng thấy rất nhiá»u suy nghÄ© của ông không được chia xẻ. Nhịp quay của Ä‘á»i sống cuốn theo, nuốt trôi má»i thứ. Ông vừa thấy bất lá»±c trÆ°á»›c chung quanh nghiệt ngã, vừa cảm thấy lúc nào ông cÅ©ng má»™t mình. Chỉ những khi bóng tối che ngang, lúc có những tiếng gá»i thì thầm của trăm năm, nhÆ° Ä‘oạn mở đầu của bài Còn Có Bao Ngày, ông má»›i tìm thấy được ở ban đêm, ở bóng tối chá»— ẩn náu, nÆ¡i trở vá» an toàn, tịch lặng nhất vá»›i những vá»— vá» an ủi cho mình. Ông nhắc rất nhiá»u đến những đêm tối, những hoàng hôn, những đêm khuya trong nhạc.

Ãó là những lúc để ông nhìn ngắm lại cuá»™c Ä‘á»i mình. Ãó cÅ©ng là lúc ông "Ä‘au Ä‘á»›n nhận ra rằng cuá»™c Ä‘á»i đã cho ta lắm ngày bất hạnh." Ông viết nhÆ° thế ở trang 275 của tuyển tập Những Bài Ca Không Năm Tháng.

Những suy nghÄ© vá» cuá»™c Ä‘á»i, vá» thân phận má»™t ngÆ°á»i Ä‘ang Ä‘i qua má»™t cuá»™c chiến thảm khốc vá»›i những tÆ° tưởng không ở giữa dòng nÆ°á»›c càng ngày càng đẩy ông ra ngoài đám đông mặc dù ông vẫn Ä‘ang ở giữa quê hÆ°Æ¡ng Ä‘au khổ. Sá»± má»i mệt hiện rõ trong thái Ä‘á»™ chán cả những chuyến Ä‘i tưởng để thoát khá»i cái quanh quẩn của cái Ä‘Æ°á»ng vòng kín không lối rạ

Ông không đồng ý và chấp nhận má»™t Ä‘á»i sống tá»± hủy Ä‘ang diá»…n ra chung quanh.

Ông là ngÆ°á»i Ä‘i lạc trong má»™t thành phố tưởng là quen thân lắm. NhÆ°ng thá»±c ra, Trịnh Công SÆ¡n không thuá»™c vào má»™t nÆ¡i nào hết. Ông cứ đứng ở bên ngoài, tá»± chá»n cho thế đứng không nhập cuá»™c, hai vai hai vầng nhật nguyệt, thÆ° thái trên con Ä‘Æ°á»ng chỉ má»™t mình Ä‘i.

Trong Má»™t Cõi Ãi Vá», câu: "...Trăm năm vô biên chÆ°a từng há»™i ngá»™. Chẳng biết nÆ¡i nao là chốn quê nhà..." chỉ má»™t câu này, cÅ©ng đủ để bầy ra tất cả sá»± cô Ä‘Æ¡n khủng khiếp ông phải đối mặt má»—i ngày trong Ä‘á»i sống rất nhiá»u tiếng Ä‘á»™ng.

Thái Ä‘á»™ cô Ä‘Æ¡n đứng ngoài má»™t mình không tham dá»± và nhập cuá»™c của Trịnh Công SÆ¡n còn được thấy rõ hÆ¡n trong bài Tá»± Tình Khúc. Ông thấy mình là đứa bé ngồi nhìn thế ká»· qua Ä‘i, vẫn không thấy được nÆ¡i nÆ°Æ¡ng tá»±a, vẫn cứ chỉ là ngá»n đèn nhá» thắp lên cho riêng mình. Bài ballad viết vá» sá»± cô Ä‘Æ¡n ấy đầy những hình ảnh xót xa hết sức bi thảm và cảm Ä‘á»™ng. Trên cái vá»±c thẳm ngó xuống lòng sâu của cô Ä‘Æ¡n, ông ngồi má»™t mình.

Căn bản, các sáng tác của Trịnh Công SÆ¡n là nhạc tình. Bài Tình Xa là má»™t ca khúc ông viết cùng thá»i gian vá»›i Tình Nhá»› và Tình Sầu để thành má»™t trilogy trong giai Ä‘oạn sáng tác đầu tiên của ông. Và trong Tình Xa, sóng được cho dá»™i vào Ä‘á»i buốt giá, gió cát phù du bay vỠđể nói vá» ná»—i cô Ä‘Æ¡n của ông. Ông dùng hÆ¡n má»™t tình khúc để nói vá» sá»± cô Ä‘Æ¡n đó. Và tình yêu, tưởng là Ä‘iá»u Ä‘em lại những vá»— vá» an ủi cho ông, thì cÅ©ng lại phản bá»™i, lá»c lừạ Những dòng sông trở thành biểu tượng của chuyến bá» Ä‘i, cÆ¡n mÆ°a thành lá»i hẹn thá», thành phố hoang vu khi cuá»™c tình Ä‘i qua, tình cúi đầu trong tiếng buồn rÆ¡i Ä‘á»u.

Sá»± cô Ä‘Æ¡n đã là má»™t cÆ¡n Ä‘au suốt Ä‘á»i của Trịnh Công SÆ¡n. NhÆ°ng chính ông đã lá»±a chá»n để sống vá»›i nó.

Cũng như Socrates, ông thà sống khốn khổ còn hơn.

9. TRỊNH CÔNG SÆ N, NHá»®NG ÃỂ LẠI

Nhiá»u so sánh đã được Ä‘Æ°a ra để tạo ấn tượng vá» má»™t sá»± việc ít ai biết vá»›i má»™t sá»± việc đã quen thuá»™c vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i. Thí dụ khi nói nhà văn X là má»™t Solzhenitsyn của văn chÆ°Æ¡ng Pháp, há»a sÄ© Y là má»™t Cezanne của há»™i há»a Ã, nhà thÆ¡ Z là Ãá»— Phủ của thi ca Ãại Hàn... thì ngÆ°á»i nghe có ngay má»™t số khái niệm vá» các ông XYZ ngaỵ NhÆ°ng cÅ©ng rất nhiá»u khi những so sánh này lại là những bất công đáng kể vá»›i những tiêu chuẩn được Ä‘em ra dùng để so sánh. Các ông Solzhenitsyn, Cezanne, Ãá»— Phủ lá»›n hÆ¡n các ông XYZ chẳng hạn.

Và cÅ©ng có những trÆ°á»ng hợp ngược lại.

Joan Baez, một nữ ca sĩ nhạc dân ca -- folk singer -- của nhạc Mỹ, khi được giới thiệu với Trịnh Công Sơn, đã đưa ra một so sánh lập tức: Trịnh Công Sơn là Bob Dylan của Việt Nam.

Việc Joan Baez làm cÅ©ng dá»… hiểu: cô tạo được sá»± nghiệp ca hát phần lá»›n là nhá» nhạc của Bob Dylan, những ca khúc chống chiến tranh của ngÆ°á»i nhạc sÄ© nàỵ NhÆ°ng cô chÆ°a biết được đủ vá» Trịnh Công SÆ¡n. Nguyên số lượng ca khúc mà Trịnh Công SÆ¡n viết đã nhiá»u hÆ¡n số ca khúc của Bob Dylan. Mà đó má»›i chỉ nói vá» số lượng sáng tác.

NhÆ° vậy sá»± so sánh có bất công cho Trịnh Công SÆ¡n. Bob Dylan viết má»™t số nhạc phản chiến -- anti war songs -- và phản kháng-- protest songs -- cùng má»™t số Ä‘á» tài khác. Trịnh Công SÆ¡n viết nhạc phản chiến, phản kháng, nhÆ°ng chủ yếu là tình ca, những Ä‘á» tài khác là quê hÆ°Æ¡ng, thân phận con ngÆ°á»i, trong đó, triết lý và tôn giáo là những nét nổi bật. Bài nổi tiếng nhất của Bob Dylan là ca khúc Blowin' In The Wind, bài hát nói vá» chiến tranh, bom đạn, chết chóc, Æ°á»›c mÆ¡ hòa bình được coi nhÆ° bài hát đầu môi của các phong trào phản chiến hồi thập niên 60. NhÆ°ng Blowin' In The Wind vẫn chÆ°a tá»›i được mức bi thảm của các ca khúc Chính Chúng Ta Phải Nói, NgÆ°á»i Già Em Bé, NÆ°á»›c Mắt Cho Quê HÆ°Æ¡ng hay Ãại Bác Ru Ãêm.

Pete Seeger là má»™t nhạc sÄ© dân ca hàng đầu của Mỹ. Ông cÅ©ng viết nhiá»u ca khúc chống chiến tranh, và má»™t trong những bài nổi tiếng của ông được hát rất nhiá»u trong những sinh hoạt chống chiến tranh của thập niên 60 là bài Where Have All The Flowers Gone. Pete Seeger lá»›n tuổi hÆ¡n Trịnh Công SÆ¡n và Bob Dylan nên không được Ä‘em ra so sánh. NhÆ°ng cùng những ý tưởng và hình ảnh thì Where Have All The Flowers Gone chÆ°a bi thảm bằng NgÆ°á»i Con Gái Việt Nam Da Vàng hay Tình Ca NgÆ°á»i Mất Trí.

Pete Seeger cÅ©ng viết vá» nÆ°á»›c Mỹ, This Land Is Your Land, nhÆ°ng lòng yêu thÆ°Æ¡ng đất nÆ°á»›c: Ãất này là đất của anh, đất này là đất của tôi, từ rừng hồng má»™c miá»n tây đến biển đầy bá»t trắng miá»n đông, đất này được tạo ra cho chúng ta... không thể cảm Ä‘á»™ng nhÆ° Huế Sài Gòn Hà Ná»™i của Trịnh Công SÆ¡n. Huế Sài Gòn Hà Ná»™i có tiếng hối thúc, réo gá»i, hừng há»±c...

Trịnh Công SÆ¡n viết tình ca nhiá»u hÆ¡n Burt Bucharach mặc dù số lượng mà tác giả của Ãll Never Fall In Love Again, của Raindrops Keep Falling On My Head, Alfie, Anyone Who Had A Heart cÅ©ng đã nhiá»u. Nhiá»u nhÆ°ng chÆ°a thể vượt quá con số 127 bài mà Trịnh Công SÆ¡n chá»n để in trong tuyển tập Những Ca Khúc Không Ngày Tháng sau khi đã bá» ra ngoài má»™t số rất lá»›n những ca khúc viết vá» các Ä‘á» tài khác của ông.

Má»™t đóa quỳnh không bao nhiêu ngÆ°á»i biết, qua những khuông nhạc của Trịnh Công SÆ¡n, nó biến thành má»™t lá»i tá» tình. Những bÆ°á»›c chân trở vá» của ngÆ°á»i phụ nữ không may mắn, làm công việc rất bất hạnh của xã há»™i đã thành má»™t tình khúc bi thảm, bài Nghe Những Tàn Phai.

Những chi tiết vừa kể cho thấy đem những tên tuổi khác để so sánh với Trịnh Công Sơn là một việc vừa sai lầm vừa bất công.

Có má»™t chi tiết nhá» vá» những ca khúc của Trịnh Công SÆ¡n, đó là vá»›i má»™t số lượng sáng tác lá»›n nhÆ° thế và được phổ biến rá»™ng rãi nhÆ° thế, chỉ có má»™t hay hai bài, có phần chắc là không quá hai bài, bị Ä‘em ra đặt cho những lá»i ca khác nhảm nhí.

Ãó có phải là má»™t thái Ä‘á»™ yêu mến trong khi vẫn còn dành cho tác giả rất nhiá»u tôn trá»ng của những ngÆ°á»i yêu nhạc, sống cùng thá»i vá»›i ông không?

Chúng tôi nghĩ là có.

10. TRỊNH CÔNG SƠN, NHƯ MỘT LỜI CHIA TAY

Ở tuổi hai mÆ°Æ¡i mấy, ít ngÆ°á»i viết những lá»i ca nhÆ° trong bài Cát Bụi. Và cÅ©ng không nhiá»u ngÆ°á»i viết di chúc hay những chữ khắc trên má»™ bia cho mình ở cái tuổi ấỵ Ãt ngÆ°á»i nghÄ© đến cái chết, đến sá»± trở vá» vá»›i những hạt cát, những hạt bụi của nguyên thủy.

Trịnh Công Sơn đã làm công việc ấy một cách quá sớm. Ông viết Cát Bụi năm ông chưa tới 30 tuổi, như thể ông nhìn thấy sự ra đi ngay trong sự sống qua những hạt bụị... Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi, để một mai tôi vỠlàm cát bụi... ôi cát bụi phận này, vết mực nào xóa bỠkhông hay...

Rồi vài chục năm sau, ông lại viết: "... trong xuân thì thấy bóng trăm năm...". Ông luôn luôn nhìn thấy cái chết ở sá»± sống, trong hạnh phúc có bất hạnh, trong hôm nay có ngày mai, "dÆ°á»›i vòng nôi má»c từng nấm má»™, dÆ°á»›i chân ngày cá» xót xa Ä‘Æ°a ".

Có lẽ những năm chiến tranh, sá»± ra Ä‘i quá sá»›m của ngÆ°á»i cha, những bất trắc của Ä‘á»i sống làm ông luôn luôn được -- và cÅ©ng nhÆ° bị -- nhắc nhở và ám ảnh vá» cái chết.

Cuối năm 1992, trong những dòng viết ở cuối tập nhạc Những Bài Ca Không Năm Tháng Trịnh Công SÆ¡n viết: "má»—i ngày sống tá»›i, má»—i ngày tôi thấy Ä‘á»i sống nhá» nhắn thêm... Ãá»i sống thật sá»± không tiá»m ẩn Ä‘iá»u gì má»›i lạ. Có lẽ vì thế, sá»± quen mặt má»—i lúc má»—i gần gÅ©i, thắm thiết hÆ¡n, nên tôi càng thấy yêu mến cuá»™c Ä‘á»i"

Ãó lại là những Ä‘iá»u viết xuống của má»™t ngÆ°á»i nói rất nhiá»u đến cái chết. Thá»±c sá»±, ông là ngÆ°á»i rất yêu Ä‘á»i sống nhÆ° lá»i ca của bài Hãy Cứ Vui NhÆ° Má»i Ngàỵ Thí dụ:

...Hãy cứ vui nhÆ° má»i ngày
Bên trá»i còn nắng
Lá trá»i còn xanh
phố còn ngÆ°á»i đông...

Rồi ông lại viết Hãy yêu ngày tá»›i dù quá mệt kiếp ngÆ°á»i trong Ãể Gió Cuốn Ãi, má»™t bài hát Ä‘á»c thấy tấm lòng của ông vá»›i Ä‘á»i sống bằng nhịp 3/4 thÆ° thả mà thiết thạ

Có lúc ông quay ra đùa cợt vá»›i cuá»™c Ä‘á»i, mà ông coi chỉ là nÆ¡i ông ở trá». Mượn chút hÆ¡i dân ca, ông nhá» không khí lục bát trong ca dao để viết bài Ở Trá» bằng nhịp 2/4 vừa lẳng lÆ¡ vừa lý lắc những bÆ°á»›c nhún nhẩỵ Coi má»i thứ tình yêu, cuá»™c sống chỉ là vô thÆ°á»ng, lúc có lúc không. Toàn bài nghe nhÆ° những công án Thiá»n. Bài ca lá»i lẽ giản dị, có lúc tÆ°Æ¡i tắn lạ thÆ°á»ng, lại là những tÆ° tưởng rất Phật giáo, được kéo xuống gần gÅ©i hÆ¡n nhá» những í a của dân ca miá»n Bắc.

Trịnh Công SÆ¡n viết nhạc cho ngÆ°á»i khác hát. Ông ít khi hát nhạc của mình trÆ°á»›c đám đông mặc dù ông có giá»ng tốt. Thêm nữa, là ngÆ°á»i viết những ca khúc ấy, ông hát chắc phải rất chính xác. Bài NhÆ° Má»™t Lá»i Chia Tay đã được thu thanh bởi ít nhất là hai giá»ng hát mà ông rất tin cậỵ NhÆ°ng ca khúc này, hát lên bằng giá»ng của ông, lại mang má»™t nét khác nữa. Ông hát mà nhÆ° gá»­i lại những Ä‘iá»u đã Ä‘i qua Ä‘á»i ông cho ngÆ°á»i nghe, nhÆ° đóng lại trang cuối cùng của cuốn sách. Lá»i ca của bài NhÆ° Má»™t Lá»i Chia Tay Ä‘á»c lên, không cần phải nghe ông hát cÅ©ng đủ tạo xúc Ä‘á»™ng. Ông xếp lại Ä‘á»i sống, ông cám Æ¡n cuá»™c Ä‘á»i, ông nhìn lại những cuá»™c tình, ông nhá»› lại bông hoa má»ng manh cuối trá»i, coi đó nhÆ° má»™t lá»i giã biệt. à của lá»i ca thì bi đát, nhÆ°ng nghe qua giá»ng của ông, ngÆ°á»i nghe thấy Ä‘Æ°Æ¡c sá»± bình thản của ông khi từ biệt cuá»™c sống.

Trịnh Công SÆ¡n đã vá» vá»›i cát bụi, giã từ nÆ¡i ông ở trá». Ông biết trÆ°á»›c chuyến Ä‘i vá» nÆ¡i vÄ©nh hằng. NhÆ°ng ông cÅ©ng sẽ còn ở lại vá»›i chúng ta mãi mãị Chúng ta mãi mãi nhá»› ông, biết Æ¡n ông, biết Æ¡n ông đã nói há»™ chúng ta những Ä‘iá»u khó nói nhất, biết Æ¡n ông đã vá»— vá» an ủi cuá»™c Ä‘á»i chúng ta trong những lúc hân hoan hạnh phúc cÅ©ng nhÆ° những lúc sầu thảm bất hạnh.

Ba trăm năm nữa sẽ còn ngÆ°á»i hát và nghe những gì ông để lại.

Ãó là món quà âm nhạc ông để lạị Ãó là má»™t món quà mà thỉnh thoảng lắm, có khi là vài trăm năm Việt Nam má»›i được má»™t món quà quí giá nhÆ° thế.

Cám ơn Trịnh Công Sơn

http://www.vim-online.com/music/tcs/nmlct.html
Hát nhạc Trịnh
Trong đêm nhạc tưởng niệm Trịnh Công SÆ¡n vào tháng 7/2001, nhà thÆ¡ Äá»— Trung Quân phát biểu vá»›i bạn bè: “NgÆ°á»i hát nhạc ông SÆ¡n hay nhất là… chính ông SÆ¡nâ€.

Quả vậy, Trịnh Công SÆ¡n đã từng là má»™t mẫu singer/songwriter thuyết phục khi anh còn trẻ, và ngay cả khi đã yếu sức, anh vẫn hát mẫu cho Mỹ Lệ hay Quang DÅ©ng nghe khi tập bài cho há». Song, trÆ°á»ng hợp Trịnh Công SÆ¡n khác Trần Tiến: trừ vài bài cá biệt, hầu hết nhạc Trần Tiến không dành cho ca sÄ©, mà chỉ có ý nghÄ©a hoặc có duyên khi chính tác giả hát. Nhạc Trịnh dẫu sao vẫn phổ thông, được nhiá»u thế hệ ca sÄ© tìm đến nhÆ° má»™t cuá»™c thá»­ sức hoặc khẳng định đẳng cấp, và cÅ©ng đã có nhiá»u trÆ°á»ng hợp thành công.

Anh SÆ¡n từng nói, “Ai hát nhạc mình cÅ©ng hay, ca sÄ© Sài Gòn thì hồn nhiên, ca sÄ© Hà Ná»™i thì khéo léo.†Chắc đấy cÅ©ng chỉ là nói cho đẹp lòng má»i ngÆ°á»i, còn thì trong thâm tâm, Trịnh Công SÆ¡n chỉ muốn gá»­i những bài hát của anh cho giá»ng Khánh Ly và Trịnh VÄ©nh Trinh. Ta hãy tìm hiểu vì sao.

TrÆ°á»›c tiên xét vá» mặt phát âm. Ca từ Trịnh Công SÆ¡n, khi đặt vào giai Ä‘iệu, thÆ°á»ng bị ép vào cách phát âm của ngÆ°á»i Huế, chẳng hạn “má»i mệt†(trong Má»™t Cõi Äi Vá») “biện nhá»› tên em†(Biển Nhá»›), “bá» mặc con Ä‘Æ°á»ng†(Em Äi Bá» Mặc Con ÄÆ°á»ng); và chính nhá» cách phát âm giá»ng Bắc (mà không quá Bắc!) của Khánh Ly mà những âm ấy trở nên rõ nghÄ©a và duyên dáng hÆ¡n. VÄ©nh Trinh từng rất khâm phục “dấu há»i của chị Khánh Ly†là thế. Tiếp đến, âm sắc giá»ng Khánh Ly nghe nhÆ° những dây cao của đàn cello, bồi âm đầy đặn, khoảng giá»ng nào cÅ©ng vang Ä‘á»u, rất thích hợp vá»›i lối hát kể chuyện vốn rất cần để thể hiện ca khúc Trịnh Công SÆ¡n.

Còn má»™t Ä‘iá»u nữa, quan trá»ng nhất, mà cÅ©ng khó gá»i tên nhất, là má»™t “không khí Trịnhâ€. Có thể nhận ra không khí ấy nếu bạn là ngÆ°á»i từng nghe Khánh Ly hát từ tình ca đến phản chiến ca vào cuối thập niên 70: má»™t thứ không khí đô thị đặc trÆ°ng, vá»›i đầy đủ những cảm giác thá»i bất ổn, nào cái chết, nào hy vá»ng, nào hiện sinh, nào Ä‘á»i sống phố xá và cà phê. Tất cả những hình ảnh, những ảo tượng, những cảm giác Sài Gòn thá»i ấy tuôn ra từ giá»ng Khánh Ly, thứ giá»ng rã rá»i không cố ý, thứ giá»ng nhừa nhá»±a đầy thể tính (sensation), thứ giá»ng ma mị không có kẻ kế nghiệp.

Trịnh VÄ©nh Trinh có lợi thế là em gái anh SÆ¡n. Khi Khánh Ly ở xa, thì chính Trinh là ngÆ°á»i thay chá»—, ít nhất cÅ©ng ở ý nghÄ©a tinh thần. Trinh thuá»™c nhạc anh mình là thông qua những bản thu của Khánh Ly (tất nhiên!), thêm má»™t ít nhạc má»›i do chính Trịnh Công SÆ¡n dá»±ng cho. Trinh hát thật thà, có lúc hÆ¡i ngây ngô, và chỉ má»™t màu. Bù lại, cô phát âm dá»… chịu, làn hÆ¡i đầy và hát hết mình (lại dÄ© nhiên!).

Hồng Nhung đã làm má»›i má»™t số ca khúc khó hát của Trịnh Công SÆ¡n, nhÆ° Ru Tình hay Rồi NhÆ° Äá Ngây Ngô. Cần ghi công Hồng Nhung ở Ä‘iá»u ấy. Bởi Khánh Ly không có khả năng hát những bài có tiết tấu khó, đặc biệt là những thể nghiệm blues và jazz của anh SÆ¡n. Vá»›i những bài “kinh Ä‘iểnâ€, Nhung không làm quên được Khánh Ly, mặc cho những ná»— lá»±c “ngây ngô hóa†hay biến báo tiết tấu bất thÆ°á»ng. Trần Thu Hà cÅ©ng rất đáng hoan nghênh trong những bài cần xá»­ lý khéo, nhÆ° Cho Äá»i Chút Æ n hay Còn Tuổi Nào Cho Em.

Theo ý cá nhân tôi, Thanh Lam hoàn toàn làm há»ng nhạc Trịnh. Nói thế không phải vì nhạc Trịnh là má»™t thách đố ghê gá»›m hay vì Lam hạn chế khả năng. Mà chính vì lý do tôi đã phân tích ở phần Khánh Ly; Lam không diá»…n đạt được những tâm cảm đô thị miá»n Nam đặc trÆ°ng, và Lam cÅ©ng không làm nổi Ä‘iá»u cần làm là quên mình Ä‘i. Lam hát lồ lá»™ má»™t Lam, tức là không còn thấy bóng Trịnh đâu nữa.

Mỹ Linh hát tốt ở những ballad tá»± sá»±, đặc biệt trong album do Äức Trí hòa âm năm 1998. Mỹ Lệ hát nhiá»u, thuá»™c nhiá»u nhÆ°ng còn thiếu cái duyên để nhập nhạc Trịnh, và để nhập duyên ấy cho ngÆ°á»i nghe. Lô Thủy cÅ©ng vậy.

Tuấn Ngá»c hát nhạc Trịnh Công SÆ¡n rất khác thÆ°á»ng, và phần lá»›n là không hay, đấy là chÆ°a kể anh hát sai khá nhiá»u. Duy có má»™t đôi bài hợp vá»›i sá»± khác thÆ°á»ng ấy, tạm gá»i là má»™t mối đồng cảm khó giải thích, nhÆ° NhÆ° Má»™t Lá»i Chia Tay chẳng hạn, thì Tuấn Ngá»c xuất sắc.


Mỹ Tâm hát Trịnh cÅ©ng còn nhạt, đặc biệt là ở Äêm Thấy Ta Là Thác Äổ, bài mà Mỹ Linh đã hát rất tuyệt. Tâm hát được Chuyện Äóa Quỳnh HÆ°Æ¡ng, bài được xem nhÆ° ít chất Trịnh nhất.

Quang DÅ©ng là hiện tượng Ä‘am mê nhạc Trịnh hiếm thấy, và đáng trân trá»ng. Anh hiếm, vì thế quý. DÅ©ng phát âm không đẹp, nên ca từ Trịnh Công SÆ¡n giảm hiệu quả, tuy má»i ngÆ°á»i dÆ°á»ng nhÆ° sẵn sàng châm chÆ°á»›c Ä‘iá»u này. Thật may cho anh!

Có má»™t Ä‘iá»u cần nói thêm, là nhiá»u dá»± định đổi má»›i nhạc Trịnh lẽ ra khả thi, và có thể thú vị, thành công, lại bị sức cản từ chính những ngÆ°á»i yêu Trịnh. Trong há», nhạc Trịnh là phải má»™c, phải nhiá»u guitar, phải hòa thanh Ä‘Æ¡n giản, phải có ná»n tiết tấu ổn định và dá»… hát. Trong há», Trịnh đã bị đóng khung. Thế thì rất khó cho những ngÆ°á»i trẻ mong gây má»™t không khí hoàn toàn khác lạ. Chẳng lẽ cứ phải ngồi chá» má»™t giá»ng giống hệt Khánh Ly sao? Tôi tin rằng, nếu còn sinh thá»i, Trịnh Công SÆ¡n sẵn sàng ủng há»™ những cuá»™c đổi má»›i nhạc anh.

Lưu Hiển

http://www.giaidieuxanh.com.vn/bantr...005/01/369280/
I.
Tiểu Sử

Trịnh Công SÆ¡n sinh ngày 28 tháng 2 năm 1939 tại Lạc Giao (cao nguyên miá»n Trung Việt Nam).
Ông lớn lên ở Huế, tốt nghiệp tú tài ban Triết tại Chasseloup Laubat, Sài Gòn.
Trịnh Công SÆ¡n tá»± há»c nhạc, bắt đầu sáng tác năm 1958 vá»›i tác phẩm đầu tay Ướt Mi (NXB An Phú in năm 1959). Cho đến nay, nhạc sÄ© đã sáng tác hÆ¡n 600 tác phẩm, có thể được phân loại dÆ°á»›i 3 Ä‘á» mục lá»›n: Tình Yêu -- Quê HÆ°Æ¡ng -- Thân Phận.

Quan niệm sáng tác: "Tôi chỉ là 1 tên hát rong Ä‘i qua miá»n đất này để hát lên những linh cảm của mình vá» những giấc mÆ¡ Ä‘á»i hÆ° ảo..."
Nhận xét của nhạc sÄ© Văn Cao: "Trong âm nhạc của SÆ¡n, ta không thấy dấu vết của âm nhạc cổ Ä‘iển theo cấu trúc bác há»c phÆ°Æ¡ng Tây. SÆ¡n viết hồn nhiên nhÆ° thể cảm xúc nhạc thÆ¡ tá»± nó trào ra. Nói nhÆ° nhạc sÄ© Nguyá»…n Xuân Khoát, ngÆ°á»i bạn già của tôi, "Trịnh Công SÆ¡n viết dá»… nhÆ° lấy chữ từ trong túi ra". Cái quyến rÅ© của nhạc Trịnh Công SÆ¡n có lẽ là ở chính ở chá»— đó, ở chá»— không định tạo ra má»™t trÆ°á»ng phái nào, má»™t triết há»c nào, mà vẫn thấm vào lòng ngÆ°á»i nhÆ° suối tÆ°á»›i. Vá»›i những lá»i, ý đẹp và Ä‘á»™c đáo đến bất ngá» hôn phối cùng má»™t kết cấu đặc biệt nhÆ° má»™t hình thức của dân ca hầu nhÆ° không thay đổi, Trịnh Công SÆ¡n đã chinh phục hàng triệu con tim, không chỉ ở trong nÆ°á»›c, mà ở cả ngoài biên giá»›i nữa..."

Nhạc sÄ© đã qua Ä‘á»i lúc 12g45 ngày 1 tháng 4 năm 2001 tại SàiGòn.

II.
Tác phẩm

01 - Ca khúc Trịnh Công Sơn
An tiêm, 1967, in lần thứ 2, 18x18 cm, giá 80 đồng.

02 - (Những) Tình khúc Trịnh Công Sơn
Nhân Bản, 1967, tác giả chép tay, 18x18cm.

03 - Ca khúc da vàng
Nhân Bản, 1967, tác giả chép tay, 18x18cm.

04 - Kinh Việt Nam
Nhân Bản, 1968, 18x18 cm, in 7 500 cuốn.

05 - Ca khúc da vàng 2
Nhân Bản, 1969, 18x18 cm, tái bản lần thứ 5, in 10 000 cuốn

06 - Ta phải thấy mặt trá»i
Nhân Bản, 1969 , 18x18 cm, in 7 000 cuốn

07 - Như cánh vạc bay
Nhân Bản, 1972, 18x18 cm

08 - CỠxót xa đưa
Nhân Bản, 1972, 18x18cm

09 - Khói trá»i mênh mông
Nhân Bản, 1972, 18x18cm

10 - Tự tình khúc
Nhân Bản, 1972, 18x18cm, ấn hành lần thứ nhất, 10 000 cuốn.

11 - Phụ khúc da vàng
Nhân Bản, 1972, 18x18 cm

12 - Lá»i đất đá cÅ©
Nhân Bản, 1973, 18x18cm

13 - Nhân danh Việt nam
Không biết có xuất bản không ?

14 - Má»™t cõi Ä‘i vá»
Nxb Hội âm nhạc TP.HCM, 1989, 19x19cm, chỉ in lụa 100 bản.

15 - Em còn nhớ hay em đã quên
Nxb Trẻ, 1991, in 3000 cuốn, 19x19cm, lá»i nhạc chép tay.

16 - Cho con
Nxb Sóng Nhạc, 1991, chép tay lá»i và nhạc, 10x19cm.

17 - Lá»i của dòng sông
Nxb Trẻ, 1992, in 5000 cuốn, lá»i chép tay, 19x19cm

18 - Khói trá»i mênh mông 2
Nxb Văn nghệ, TP HCM, 1992, in 3000 cuốn, 19x19cm.

19 - Bên Ä‘á»i hiu quạnh
Nhân Bản, 1993, 25x25cm, in 3000 cuốn

20 - Trong ná»—i Ä‘au tình cá»
Nhân Bản, 1993, 25x25cm, in 3000 cuốn

21 - Thuở ấy mưa hồng
Nhân Bản, 1993, 25x25 cm, in 3 000 cuốn

22 - Những bài ca không năm tháng
Nxb Âm Nhạc, 1995, 25x25cm, in 3000 cuốn

23 - Những bài ca không năm tháng
Nxb Âm Nhạc, 1998, 25x25cm, in lần thứ tư, 3000 cuốn

24 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 1


25 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 2


26 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 3
Văn nghệ tp HCM, 1999, 14,5x20,5cm, in 1000 cuốn, giá bán 6500 VNÄ

27 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 4
Văn nghệ tp HCM, 1999, 14,5x20,5cm, in 1000 cuốn, giá bán 6500 VNÄ

28 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 5
Văn nghệ tp HCM, 1999, 14,5x20,5cm, in 1000 cuốn, giá bán 6500 VNÄ

29 - Tuyển tập ca khúc Trịnh Công Sơn, tập 6
Văn nghệ tp HCM, 1999, 14,5x20,5cm, in 1000 cuốn, giá bán 6500 VNÄ


III.
Danh Sách Nhạc Trịnh Công Sơn

(Tổng số bài hát ghi nhận được tới nay là 227 bài. Trong LTK hiện sưu tầm được 209 bài, and counting .)

Bài Ca Dành Cho Những Xác NgÆ°á»i (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Bà Mẹ Ô Lý
Bài Ca ÄÆ°á»ng Tàu Thống Nhất
Bay Äi Thầm Lặng
Bên Ä‘á»i hiu quạnh (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Bến Sông
Biển Nghìn Thu Ở Lại
Biển Nhớ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Biển Sáng (viết chung vá»›i Phạm Trá»ng Cầu)
Biết Äâu Nguồn Cá»™i (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Bốn Mùa Thay Lá (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Bống Bồng Ơi! (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Bống Không Là Bống (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Buồn Từng Phút Giây (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trước 1975)
Ca Dao Mẹ (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Cát Bụi (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Cánh Äồng Hoà Bình (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Cánh Chim Cô ÄÆ¡n
Chỉ Có Ta Trong Cuá»™c Äá»i (Tiếng hát Thiên Phượng - Trở Vá» Mái Nhà XÆ°a - PDC 2000)
Chiếc Lá Thu Phai (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Chiá»u Má»™t Mình (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Chiá»u Má»™t Mình Qua Phố
Chiá»u Trên Quê HÆ°Æ¡ng Tôi
Chìm Dưới Cơn Mưa (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Chính Chúng Ta Phải Nói (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 10/1969)
Cho Äá»i Chút Æ n (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Cho Má»™t NgÆ°á»i Vừa Nằm Xuống (Tiếng hát Khánh Ly 7 - Nhìn Những Mùa Thu Äi / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
ChỠNhìn Quê Hương Sáng Chói (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Chuyện Äóa Quỳnh HÆ°Æ¡ng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
ChÆ°a Mòn Giấc MÆ¡ (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
ChÆ°a Mất Niá»m Tin (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Có Má»™t Dòng Sông Äã Qua Äá»i (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Có Má»™t Lần Không Còn Bóng Dáng Con NgÆ°á»i(tập nhạc Phụ Khúc Da Vàng 1972) - (theo Äặng Tiến - Văn Há»c số 186&187 - 2001)
Có Một Ngày Như Thế (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Có Nghe Äá»i Nghiêng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Có Những Con ÄÆ°á»ng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Cá» Xót Xa ÄÆ°a (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Cõi Tạm
Còn Ai Với Ai (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Còn Có Bao Ngày (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Còn Mãi Tìm Nhau
Con Mắt Còn Lại (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Còn Thấy Mặt NgÆ°á»i(tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Còn Tuổi Nào Cho Em (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Cúi Xuống Thật Gần (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Cũng Sẽ Chìm Trôi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Cuối Cùng Cho Một Tình Yêu ( thơ Trịnh Cung) (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Dã Tràng Ca
Dân Ta Vẫn Sống (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Dấu Chân Äịa Äàng (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công SÆ¡n)
Diễm Xưa (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Du Mục (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Dá»±ng Lại NgÆ°á»i, Dá»±ng Lại Nhà (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Äại Bác Ru Äêm (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Äể Gió Cuốn Äi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Äêm Thấy Ta Là Thác Äổ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Äêm Bây Giá» Äêm Mai (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Äi Mãi Trên ÄÆ°á»ng (Bản viết tay trong "TCS - ngÆ°á»i hát rong qua nhiá»u thế hệ - NXB Trẻ / 2001))
Äi Tìm Quê HÆ°Æ¡ng (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Äóa hoa Vô ThÆ°á»ng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Äoản Khúc Thu Hà Ná»™i (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Äá»i Cho Ta Thế (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Äá»i Gá»i Em Biết Bao Lần (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Äợi Có Má»™t Ngày (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Äôi Mắt Nào Mở Ra (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Äồng Dao 2000
Äồng Dao Hoà Bình (tập nhạc Kinh Việt Nam)
Äừng Mong Ai Äừng Nghi Ngại (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
ÄÆ°á»ng Xa Vạn Dặm
Em Còn Nhá»› Hay Em Äã Quên (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Em Äã Cho Tôi Bầu Trá»i (tập nhạc NhÆ° Cánh Vạc Bay)
Em Äến Từ Nghìn XÆ°a (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Em Äi Bá» Lại Con ÄÆ°á»ng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Em Äi Trong Chiá»u (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Em Hãy Ngủ Äi (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Em Là Hoa Hồng Nhá»
Em Ở Nông TrÆ°á»ng Em Ra Biên Giá»›i
Gần NhÆ° Niá»m Tuyệt Vá»ng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ghế Äá Công Viên
Gia Tài Của Mẹ (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Giá»t Lệ Thiên Thu
Gá»i Tên Bốn Mùa (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công SÆ¡n)
Góp Lá Mùa Xuân (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Hạ trắng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Hai Mươi Mùa Nắng Lạ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Hành Ca (tập nhạc Kinh Việt Nam)
Hành HÆ°Æ¡ng Trên Äồi Cao
Hát Cho Tôi
Hát Trên Những Xác NgÆ°á»i (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Hãy Cố Chá» (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Hãy Cứ Vui NhÆ° Má»i Ngày
Hãy Äi Cùng Nhau (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Hãy Khóc Äi Em (tập nhạc NhÆ° Cánh Vạc Bay)
Hãy Nhìn Lại (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Hãy Sống Dùm Tôi (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Hãy Yêu Nhau Äi (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Hãy Cứ Vui NhÆ° Má»i Ngày (tập nhạc NhÆ° Cánh Vạc Bay)
Hoa Vàng Mấy Äá»™ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Hoa Xuân Ca
Hôm nay Tôi Nghe (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Huế Sài Gòn Hà Ná»™i (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
Huyá»n Thoại Mẹ
Im Lặng Thở Dài
Khói Trá»i Mênh Mông (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Kinh Việt Nam
Lại Gần Với Nhau (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Lặng Lẽ Nơi Này (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Lá»i Buồn Thánh (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Lá»i Của Dòng Sông (tập nhạc Thần Thoại Quê HÆ°Æ¡ng, Tình Yêu và Thân Phận)
Lá»i Mẹ Ru (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Lá»i Ở Phố Vá» (Tiếng hát Khánh Ly 4 - Lá»i Mẹ Ru / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Lá»i Ru Äêm (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Lá»i Thiên Thu Gá»i (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Mẹ Bá» Con Äi
Mẹ Của Anh
Mẹ Äi Vắng (thÆ¡ Nguyá»…n Quang DÅ©ng - 1982) NEW!
Môi Hồng Äào (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Má»—i Ngày Tôi Chá»n Má»™t Niá»m Vui (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Má»™t Cõi Äi Vá» (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Một Lần Thoáng Có (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Má»™t Ngày NhÆ° Má»i Ngày (tập nhạc NhÆ° Cánh Vạc Bay)
Một Sáng Mùa Xuân (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trước 1975)
Một Ngày Vinh Quang
Má»™t Ngày tuyệt Vá»ng (tập Phụ Khúc Da Vàng 1972, theo Äặng Tiến)
Mùa Ão Quan(tập nhạc Phụ Khúc Da Vàng 1972) - (theo Äặng Tiến - Văn Há»c số 186&187 - 2001)
Mùa Phục Hồi (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Mưa Hồng (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Mưa Mùa Hạ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Muôn Trùng Biển Ơi
Nắng Thủy Tinh (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Này Em Có Nhớ (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Nhân danh ai anh bắn vào ngÆ°á»i (?)NEW
Ngẫu nhiên (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ngày Dài Trên Quê Hương (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Ngày Nay Không Còn Bé (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ngày Mai Äây Bình Yên (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Ngày Vá» (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Nghe Những Tàn Phai (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Nghe Tiếng Muôn Trùng (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Ngủ Äi Con (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Ngụ Ngôn Mùa Äông (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
NgÆ°á»i Con Gái Việt Nam Da Vàng (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
NgÆ°á»i Äi Hành HÆ°Æ¡ng (Tiếng hát Khánh Ly - Hát Cho Quê HÆ°Æ¡ng Việt Nam 2 / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
NgÆ°á»i Vá» Bá»—ng Nhá»› (tập nhạc NhÆ° Cánh Vạc Bay)
NgÆ°á»i Già Em Bé (tập nhạc Thần Thoại Quê HÆ°Æ¡ng, Tình Yêu và Thân Phận)
Nguyệt Ca (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Nhìn Những Mùa Thu Äi (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công SÆ¡n)
Nhớ Mùa Thu Hà Nội (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Như Cánh Vạc Bay (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
NhÆ° Chim Ưu Phiá»n (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Như Tiếng Thở Dài (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
NhÆ° Má»™t Lá»i Chia Tay (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Như Một Vết Thương (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
NhÆ° Sóng Triá»n Miên (theo anh Chilli)
Nhưng Hôm Nay (Tuyển tập Ca Khúc Da Vàng )
Những Con Mắt Trần Gian (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Những Ai Còn Là Việt Nam (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
Những Giá»t Máu Trổ Bông (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
Níu Tay Nghìn Trùng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Nối Vòng Tay Lớn (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Nước Mắt Cho Quê Hương (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Ở TrỠ(Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Phôi Pha (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Phúc Âm Buồn (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Quê HÆ°Æ¡ng Äau Nặng (Tiếng hát Khánh Ly 9 - Buồn từng phút giây / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Quỳnh Hương (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ra Chợ Ngày Thống Nhất
Ra Äồng Giữa Ngá» (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
RÆ¡i Lệ Ru NgÆ°á»i
Rồi NhÆ° Äá Ngây Ngô (tập nhạc NhÆ° Cánh Vạc Bay)
Ru Äá»i Äã Mất (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ru Äá»i Äi Nhé! (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ru Em (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Ru Em Từng Ngón Xuân Nồng (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Ru Ta Ngậm Ngùi (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Ru Tình (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Rừng Cây Trút Lá
Rừng XÆ°a Äã Khép (tập nhạc NhÆ° Cánh Vạc Bay)
Rừng Xanh Xanh Mãi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Sao Mắt Mẹ Chưa Vui (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Sẽ Còn Ai (Tiếng hát Khánh Ly 4 - Lá»i Mẹ Ru / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Sóng Vá» Äâu? (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ta Äi Dá»±ng Cá» (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
Tạ Ơn (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ta Phải Thấy Mặt Trá»i (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
Ta Quyết Phải Sống (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
Ta Thấy Gì Äêm Nay (tập nhạc Kinh Việt Nam 1968)
Tặng ngÆ°á»i Mẹ già đã gặp trong Ä‘oàn ngÆ°á»i từ Quảng Trị vá» Huế(tập nhạc Phụ Khúc Da Vàng 1972) - (theo Äặng Tiến - Văn Há»c số 186&187 - 2001)
Tặng Những THành Phố Việt Nam(tập nhạc Phụ Khúc Da Vàng 1972) - (theo Äặng Tiến - Văn Há»c số 186&187 - 2001)
Thành Phố mùa Xuân (Sài Gòn Mùa Xuân) (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Thuở Bống Là NgÆ°á»i
ThÆ°Æ¡ng Má»™t NgÆ°á»i (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tiến Thoái Lưỡng Nan
Tiếng Hát Dạ Lan (Tiếng hát Khánh Ly - Hát Cho Quê Hương Việt Nam 2 / ấn hành trước 1975)
Tình Ca NgÆ°á»i Mất Trí
Tình Nhớ (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Tình Khúc Ơ-Bai (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tình Sầu (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Tình Xa (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Tình Xót Xa Vừa (tập nhạc Như Cánh Vạc Bay)
Tình Yêu Tìm Thấy (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tôi Biết Tôi Yêu
Tôi Äã Mất (Tiếng hát Khánh Ly 5 - Lá»i Ru Äêm / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Tôi Äang Lắng Nghe (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tôi Æ i Äừng Tuyệt Vá»ng (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tôi Ru Em Ngủ (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công Sơn)
Tôi Sẽ Äi Thăm (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Tôi Tìm Tôi
Trong Ná»—i Äau Tình Cá» (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tá»± Tình Khúc (Tiếng hát Khánh Ly 4 - Lá»i Mẹ Ru / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Từng Ngày Qua (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Tuổi Äá Buồn (tập nhạc Thần Thoại Quê HÆ°Æ¡ng, Tình Yêu và Thân Phận)
Tuổi Äá»i Mênh Mông (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tuổi Trẻ Việt Nam (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
Từng Ngày Qua (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Tưởng Rằng Äã Quên (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Ướt Mi (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Vết Lăn Trầm (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Vẫn Có Em Bên Äá»i (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Vẫn Nhá»› Cuá»™c Äá»i (tập nhạc Cá» Xót Xa ÄÆ°a)
Vàng Phai Trước Ngõ (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Vá» Giữa Äồng Hoang
VỠTrong Suối Nguồn
Vá» Thăm Mái TrÆ°á»ng XÆ°a(Tá»± Tình Khúc - Nhạc Hoà Tấu TCS)
Vì Tôi Cần Thấy Em Yêu Äá»i (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Việt Nam Æ i Hãy Vùng Lên (tập nhạc Ta Phải Thấy Mặt Trá»i 9/1969)
VÆ°á»n XÆ°a (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Xa Dấu Mặt Trá»i (tập nhạc Tình Khúc Trịnh Công SÆ¡n)
Xác Ta Xác Thù (tập Phụ Khúc Da Vàng 1972, theo Äặng Tiến)
Xanh Lòng Phai Tàn (Tiếng hát Khánh Ly 4 - Lá»i Mẹ Ru / ấn hành trÆ°á»›c 1975)
Xin Cho Tôi (Tiếng hát Khánh Ly 1 - Gia Tài Của Mẹ / ấn hành trước 1975)
Xin Cho Tôi Nói (tập nhạc Thần Thoại Quê Hương, Tình Yêu và Thân Phận)
Xin Mặt Trá»i Ngủ Yên (tập nhạc Thần Thoại Quê HÆ°Æ¡ng, Tình Yêu và Thân Phận)
Xin Trả Nợ NgÆ°á»i (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)
Yêu Dấu Tan Theo (Tuyển tập những bài ca không năm tháng)

http://dactrung.net/tacgia/default.a...sQZSG8Gw%3D%3D
Một số website vỠTrịnh Công Sơn

http://www.tcs-forum.org/
http://dactrung.net/nhac/tacgia.aspx...sQZSG8Gw%3d%3d
http://www.suutap.com/trinhcongson/
http://nhacso.net/Music/Album/2005/1...F/?playAlbum=1
http://www.vim-online.com/music.htm
http://www.trinh-cong-son.com/tcs.html
http://www.ttvnol.com/f_301/3608/trang-1.ttvn
http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen...CSon_songs.htm
Äi tìm thá»i gian đã mất

Sâm Thương

Lá»i giá»›i thiệu :

Sâm ThÆ°Æ¡ng, nhà văn, biên kịch, má»™t trong các ngÆ°á»i bạn chí thân luôn luôn có mặt bên Trịnh Công SÆ¡n trong nhiá»u năm tháng sau cùng, đã khởi sá»± những trang viết vá» cuá»™c Ä‘á»i ngÆ°á»i nhạc sÄ©. Nhân dịp năm thứ ba Trịnh Công SÆ¡n qua Ä‘á»i, Sâm ThÆ°Æ¡ng đã Æ°u ái dành cho tcs-forum.org được hân hạnh Ä‘Æ°a lên mạng phần thứ nhất : từ thuở ấu thÆ¡ cho đến năm Trịnh Công SÆ¡n mÆ°á»i chín tuổi.

Phần I : Thá»i thanh xuân

Má»™t tháng sau hiệp Æ°á»›c Munich (1), Nhật bắt đầu cuá»™c Nam tiến bằng việc chiếm đóng Quảng Châu, cô lập Hồng Kông khá»i đại lục Trung Quốc. Ngày 10.02.1939, bÆ°á»›c đầu Nhật tiến chiếm các cứ Ä‘iểm chiến lược ở biển Äông đảo Hải Nam gần bá» biển Äông DÆ°Æ¡ng thuá»™c Pháp và quần đảo Sinam, TrÆ°á»ng Sa.

Mùa Xuân năm 1939, Äức quốc xã kéo quân đến biên giá»›i Tiệp Khắc, và ngày 13.03 năm đó, xâm nhập vào thủ đô Prague của Tiệp Khắc. Má»™t tháng sau, ngày 7.04, quân Ä‘á»™i à đánh chiếm lãnh thổ Albanie trong vùng Balcan. Các quốc gia Tây Âu yếu thế, không có phÆ°Æ¡ng án đối phó, đành phải quay vá» má»™t số nÆ°á»›c nhược tiểu ở miá»n đông để thiết lập má»™t “phòng tuyến cuối cùng để bảo vệ hòa bìnhâ€. Ngày 13.04.1939, hai chính phủ Anh, Pháp ký vá»›i chính phủ Ba Lan má»™t hiệp Æ°á»›c liên minh quân sá»±. NhÆ°ng ngày 28.04.1939, Äức xóa bá» Hiệp Æ°á»›c bất xâm phạm vá»›i Ba Lan (2), và tuyên bố bãi bá» luôn cả Hòa Æ°á»›c Anh–Äức (3).

Ngày 25.5.1939, Hitler và Mussolini cùng ký kết má»™t Hiệp Æ°á»›c mang tên Pact of Steel (4) liên minh hai quốc gia Äức -à vá» má»i phÆ°Æ¡ng diện. Äức quốc xã bắt đầu uy hiếp Ba Lan và lên tiếng đòi lại hải cảng và eo đất Dantzig ở bên trong lãnh thổ quốc gia này. Chiến Tranh Thế Giá»›i thứ hai đã khởi đầu vá»›i những Ä‘au thÆ°Æ¡ng tang tóc chÆ°a từng có.

Trong khi đó, Việt Nam Ä‘ang sống dÆ°á»›i ách thống trị của thá»±c dân Pháp, má»™t nÆ°á»›c Pháp Ä‘ang chà đạp các dân tá»™c thuá»™c địa và run rẩy trÆ°á»›c sức mạnh của bá»n Phát-xít Äức Ä‘ang lá»›n dậy. Trịnh Công SÆ¡n đã có mặt trên “cõi tạm†này trong má»™t bối cảnh chính trị thế giá»›i và quốc ná»™i nhÆ° thế đó.

Trịnh Công SÆ¡n sinh ngày 28 tháng 2 năm 1939 tại Daklak, cha là Trịnh Xuân Thanh, mẹ là Lê Thị Quỳnh. Thật ra, Daklak không phải quê quán của anh, cha mẹ anh trÆ°á»›c đây Ä‘á»u sinh sống tại Thừa Thiên - Huế, gốc làng Minh HÆ°Æ¡ng, xã HÆ°Æ¡ng Vinh, huyện HÆ°Æ¡ng Trà. Thân sinh Trịnh Công SÆ¡n là má»™t ngÆ°á»i yêu nÆ°á»›c, không chấp nhận chế Ä‘á»™ hà khắc và bạo ngược của thá»±c dân Pháp đối vá»›i đồng bào mình, nên đã có những há»at Ä‘á»™ng bí mật chống đối nhà cầm quyá»n Pháp, ủng há»™ những lá»±c lượng kháng chiến. Nói đúng, ông không đứng trong hàng ngÅ© những ngÆ°á»i Cá»™ng Sản, mà chỉ là má»™t ngÆ°á»i yêu nÆ°á»›c nhÆ° bao nhiêu ngÆ°á»i Việt Nam yêu nÆ°á»›c khác thá»i đó. Do luôn bị mật thám của Pháp theo dõi và gây không ít khó khăn, năm 1937, ông đã lặng lẽ Ä‘Æ°a vợ vào sinh sống ở Daklak. Ở đây, ông mở cá»­a hiệu may mặc Kam Tik trên Ä‘Æ°á»ng Nguyá»…n Thái Há»c (nay là Ä‘Æ°á»ng Äiện Biên Phủ), cạnh rạp chiếu bóng Buôn Mê Thuá»™t.

Trịnh Công SÆ¡n không phải là đứa con đầu của cặp vợ chồng trẻ từ Huế vào đây định cÆ°. SÆ¡n có má»™t ngÆ°á»i anh tên Trịnh Xuân DÆ°Æ¡ng, sinh trÆ°á»›c SÆ¡n ba năm tại Huế, nhÆ°ng chÆ°a được hai tháng tuổi thì mất. Trịnh Công SÆ¡n nghiá»…m nhiên trở thành con trai trưởng trong gia đình há» Trịnh (5). NhÆ°ng gia đình SÆ¡n cÅ©ng không ở Daklak được lâu, bốn năm sau khi SÆ¡n ra Ä‘á»i thì gia đình quay trở vá» Huế, ngụ tại Bến Ngá»±.

Mùa hè năm 1944, sau khi nÆ°á»›c Pháp được giải phóng, De Gaulle và nÆ°á»›c Pháp tá»± do phải đối mặt vá»›i vấn Ä‘á» xây dá»±ng má»™t chính sách chung đối vá»›i đế chế thuá»™c địa Pháp trong thá»i hậu chiến. Chính sách cÆ¡ bản của Pháp là muốn hất cẳng quân phiệt Nhật, quay trở lại Äông DÆ°Æ¡ng, tập trung vào việc tạo ra má»™t cÆ¡ cấu chính trị, trong đó toàn thể đế chế Ä‘á»u được đại diện, nhÆ°ng thá»±c chất quyá»n kiểm soát chủ yếu vẫn nằm trong tay các chính quyá»n bảo há»™.
Mùa Thu năm 1945, Trịnh Công SÆ¡n lên sáu, tuổi cắp sách đến trÆ°á»ng thì chứng kiến nạn đói năm Ất Dậu, Nhật đầu hàng Pháp và Cách Mạng tháng tám bùng nổ. SÆ¡n theo há»c trÆ°á»ng tiểu há»c Trần Quốc Toản (Thành Ná»™i, Huế), nhÆ°ng chỉ há»c ở đây má»™t năm, rồi chuyển vá» há»c trÆ°á»ng Nam Giao. Thá»i gian này gia đình SÆ¡n ở Bến Ngá»±. Qua khá»i cầu Bến Ngá»± là Ä‘Æ°á»ng Phan Chu Trinh, Ä‘i thẳng là Ä‘Æ°á»ng Nguyá»…n Hoàng, nay đổi là Ä‘Æ°á»ng Phan Bá»™i Châu. Qua Ä‘Æ°á»ng rầy xe lá»­a, Ä‘i thẳng lên dốc, hẻm đầu tiên bên trái có giếng nÆ°á»›c là nhà SÆ¡n. Nay là số 43B Phan Bá»™i Châu, Huế.

CÅ©ng cần nói thêm, cách nhà SÆ¡n không xa, có hai địa Ä‘iểm rất quan trá»ng đối vá»›i tuổi thÆ¡ của SÆ¡n mà thỉnh thoảng SÆ¡n vẫn nói tá»›i trong chá»— thân tình. Äịa Ä‘iểm thứ nhất: quay trở lại cầu Bến Ngá»±, thay vì Ä‘i thẳng Ä‘Æ°á»ng Nguyá»…n Hoàng, đến Ä‘Æ°á»ng Phan Chu Trinh rẽ trái, khoảng 50 mét là đồn Hiến binh Pháp. NÆ¡i đây là chá»— tạm giam những ngÆ°á»i bị tình nghi có tham gia hoạt Ä‘á»™ng chống đối chính quyá»n bảo há»™. Hằng đêm, ngÆ°á»i dân sống quanh khu vá»±c này vẫn thÆ°á»ng nghe tiếng la hét, giẫy giụa của những tù nhân bị tra khảo, há»i cung. Äặc biệt, phía trÆ°á»›c bá» rào của đồn Hiến binh có má»™t cây cóc, quanh năm trái xanh trÄ©u nặng. Không biết có phải vì những trái cốc xanh chá»c thèm hay vì má»™t lý do tiá»m ẩn nào khác, mà đám trẻ, trong đó có SÆ¡n, má»—i khi Ä‘i ngang qua thÆ°á»ng tìm cách lấy đá ném vào, cho đến khi bá»n Tây trong đồn xách súng ra, cả đám má»›i chịu bá» chạy.

Äịa Ä‘iểm thứ hai trên Ä‘Æ°á»ng Nguyá»…n Hoàng, qua khá»i Ä‘Æ°á»ng rầy là má»™t con Ä‘Æ°á»ng nhá» dá»c theo Ä‘Æ°á»ng xe lá»­a. Ngay ngã tÆ° này, bên trái có má»™t cây bàng cổ thụ, thân cây to lá»›n, tàng lá che cả má»™t khoảng trá»i. Có những buổi sáng sá»›m, dân chúng nhốn nháo, tụ tập trÆ°á»›c cây bàng đó để chứng kiến những xác ngÆ°á»i chết, Tây có ta có, bị chém treo ngoảnh, đầu quoặt ngược, vá»›i hàng chữ bằng máu viết lá»›n trên ngá»±c áo hay trên băng vải: “Äây là hình phạt dành cho những tên Việt gian bán nÆ°á»›c†hoặc “Tên xâm lăng, cÆ°á»›p nÆ°á»›c phải Ä‘á»n tá»™iâ€. Những hàng chữ và hình ảnh này vẫn luôn gây sá»± xôn xao chú ý của dân chúng sống quanh vùng, kể cả đám há»c sinh nhá» tuổi nhÆ° SÆ¡n hồi đó. Những lần nhÆ° thế, trÆ°á»›c khi đến trÆ°á»ng, SÆ¡n theo chân má»™t vài đứa bạn lén lút theo dõi cảnh tượng đó, rồi tản Ä‘i má»™t mình vá»›i những suy nghÄ© có lẽ chÆ°a được định hình…

Má»™t thá»±c tế khác, trá»±c tiếp tác Ä‘á»™ng đến suy nghÄ© và hành Ä‘á»™ng của SÆ¡n, bắt anh phải nhìn thẳng vào sá»± thật lịch sá»­. Äó chính là cuá»™c Ä‘á»i và thân phận nghiệt ngã của thân sinh anh. Theo nhÆ° lá»i SÆ¡n kể thì từ 1945 đến 1949, năm năm liá»n, năm nào thân sinh anh cÅ©ng bị bắt giam trong lao Thừa Phủ, Huế má»—i khi tình hình có dấu hiệu biến Ä‘á»™ng. “Thá»i gian này, tại Huế, mẹ tôi và tôi thay nhau Ä‘i thăm nuôi và năm 1949 tôi được vào nhà lao Thừa Phủ ở cùng ba tôi, má»™t năm trÆ°á»›c khi cả gia đình cùng kéo nhau vào Sàigòn†(6). Nhìn thấy hình ảnh cha tiá»u tụy vá»›i thân thể đầy những vết đòn roi hiểm ác khi bÆ°á»›c ra khá»i cổng nhà tù, anh đã nghẹn ngào ôm chặt lấy cha, lòng đầy Ä‘au thÆ°Æ¡ng và phẩn hận. Những ấn tượng đó chẳng bao giá» phai nhạt trong ký ức anh. Nó sẽ theo Ä‘uổi, bám chặt lấy anh trong cuá»™c sống cÅ©ng nhÆ° trong sáng tác của anh sau này.

Sơn và thế hệ của anh vẫn còn quá nhỠđể hiểu biết và trách nhiệm vỠtất cả những biến động lịch sử đang diễn ra trước mắt.

Năm 1949, nói là “cả gia đình kéo nhau vào Sàigòn“, nhÆ°ng thá»±c tế, để thuận lợi cho việc khuếch trÆ°Æ¡ng buôn bán, thân sinh anh cho mở văn phòng giao dịch ở Sàigòn; ông Ä‘Æ°a SÆ¡n, Hà vào trÆ°á»›c, những ngÆ°á»i còn lại năm sau má»›i vào. Ban đầu, SÆ¡n cùng gia đình ở Ä‘Æ°á»ng Calmette, Tân Äịnh (nay là Äinh Công Tráng) má»™t thá»i gian, rồi chuyển đến Ä‘Æ°á»ng Dypre (má»™t Ä‘Æ°á»ng nhá» cắt ngang Ä‘Æ°á»ng Nguyá»…n Trãi) và cuối cùng dá»n đến Ä‘Æ°á»ng Parinol (nay là Ä‘Æ°á»ng Äặng Trần Côn). Vào Sàigòn, SÆ¡n há»c lá»›p nhất trÆ°á»ng HÆ°ng Äạo, Cống Quỳnh (1949-1950). Lên cấp hai, SÆ¡n chuyển qua chÆ°Æ¡ng trình Pháp ở Jean Jacques Rousseau cho đến khi thi xong Brevet (1950-1954).

Khoảng tháng tám 1954, sau khi hiệp định Genève được ký kết, cả gia đình SÆ¡n quay vá» Huế, mở cá»­a hàng Thanh Tâm ở Ä‘Æ°á»ng Hàng Bè (Huỳnh Thúc Kháng), sau đó chuyển vá» số 79 B Ä‘Æ°á»ng Gia Long (nay là Phan Äăng LÆ°u) giao dịch và phân phối phụ tùng xe đạp, xe gắn máy cho các đại lý ở Huế và các vùng phụ cận.

Trở lại Huế, SÆ¡n há»c ở Lycée Francais má»™t năm, năm sau chuyển qua trÆ°á»ng Providence (Thiên Há»±u), tốt nghiệp Tú tài 1 (Bac I) niên khóa 1955-1956. TrÆ°á»ng Providence là má»™t trong ba trÆ°á»ng tÆ° thục lá»›n thuá»™c Giáo há»™i Thiên Chúa giáo. Thá»i đó, ở Huế những ai được theo há»c trÆ°á»ng Providence, Pellerin (nam) hay Jeanne D’Arc (nữ) Ä‘á»u là những gia đình khá giả. Trong thá»i gian này, SÆ¡n đã bắt đầu tiếp cận vá»›i những tác phẩm của Alfred de Musset, Alphonse Daudet, Anatole France, Saint Exupéry, v.v …

Dù há»c trÆ°á»ng Pháp, được giáo dục theo chÆ°Æ¡ng trình Pháp, SÆ¡n và thế hệ anh Ä‘á»u cùng chứng kiến đất nÆ°á»›c bị chia cắt, sông Bến Hải làm lằn mức phân ranh Bắc Nam. Má»™t lần nữa, anh và thế hệ của anh chÆ°a phải là những kẻ chịu trách nhiệm trá»±c tiếp vá» tình trạng Ä‘au thÆ°Æ¡ng đó. Bởi anh chÆ°a đủ trí khôn để tìm hiểu lý do tại sao lá»›p cha anh mình cầm súng bắn vào nhau, coi nhau nhÆ° thù địch.

Sau hiệp định Genève cuá»™c chém giết tạm ngÆ°ng không lâu, tổng tuyển cá»­ giữa hai miá»n được ấn định vào năm 1956 bị hủy bá», máu lại tiếp tục đổ, xác đồng bào tiếp tục ngã xuống. SÆ¡n và thế hệ của anh lá»›n lên trong khung cảnh tưởng nhÆ° thanh bình của chế Ä‘á»™ Ngô Äình Diệm. Tất cả Ä‘á»u được nuôi dưỡng, giáo dục tại miá»n Nam, do chính quyá»n miá»n Nam đảm nhận. Chữ giáo dục ở đây tôi dùng theo nghÄ©a rá»™ng, bao hàm cả hệ thống thông tin, tuyên truyá»n.
Má»™t sá»± thật không ai có thể phủ nhận được, đó là chính quyá»n Ngô Äình Diệm đã tiếp nhận ná»­a phần đất bên này trong tay thá»±c dân Pháp do sá»± dàn xếp của ngÆ°á»i Mỹ vá»›i má»™t xã há»™i mà trong đó những giá trị cÅ© đã Ä‘á»— vỡ, hủy hoại. Bi đát là miá»n Nam không tìm thấy má»™t hệ thống lý thuyết nào thay vào chá»— trống. Thật ra, chính quyá»n Ngô Äình Diệm cÅ©ng đã ý thức được sá»± thiếu hụt đó và đã nổ lá»±c bù đắp bằng cách xây dá»±ng má»™t há»c thuyết, nhÆ°ng thá»±c chất há»c thuyết đó chỉ là má»™t sá»± mô phá»ng và vay mượn chủ nghÄ©a Nhân Vị (Personnalisme) của Emmanuel Mounier (7).

Thá»±c tế đã cho thấy chủ nghÄ©a Nhân Vị của chính quyá»n Diệm không đáp ứng được nhu cầu lịch sá»­ dân tá»™c, không phù hợp vá»›i những biến chuyển chung của nhân loại, bao hàm nhÆ° má»™t tÆ° tưởng chủ đạo làm ná»n tảng để quan niệm và tổ chức xã há»™i. Tuy nhiên, dù dụng tâm chủ yếu của chính quyá»n Ngô Äình Diệm là muốn rèn luyện cho thế hệ trẻ của mình má»™t tinh thần chống Cá»™ng, nhÆ°ng không thể phủ nhận ná»n giáo dục đó đã góp phần tạo được những ý hÆ°á»›ng tốt đẹp nhÆ° Ä‘á» cao lòng yêu nÆ°á»›c, tinh thần bất khuất chống xâm lăng và lãnh thổ Việt Nam là má»™t dải đất hình chữ S chạy dài từ ải Nam Quan đến mÅ©i Cà Mau, chứ không phải chỉ ná»­a nÆ°á»›c vá»›i hình thù kỳ dị nhÆ° đã được vẽ trên các bản đồ của các căn cứ quân sá»± Mỹ, hay trong sách giáo khoa bậc tiểu há»c do chính phủ Hoa Kỳ gá»­i tặng vào thá»i kỳ đó.

Dù chỉ Ä‘á» cao bằng lá»i nói, những bài há»c đó cÅ©ng có má»™t tác dụng thật vô cùng quan trá»ng và lâu bá»n trong tâm hồn những thế hệ trẻ ở miá»n Nam. Hình ảnh má»™t Nguyá»…n Huệ, má»™t Hoàng Hoa Thám, má»™t Phan đình Phùng, Nguyá»…n Thiện Thuật, Nguyá»…n Trung Trá»±c v.v… vẫn là hình ảnh chói sáng vá»›i gÆ°Æ¡ng anh hùng cứu nÆ°á»›c.

Suốt thá»i kỳ đó, SÆ¡n và những ngÆ°á»i cùng thế hệ vá»›i anh đã bị che đậy, bị cấm Ä‘oán để không biết gì vá» cuá»™c kháng chiến chống Pháp lần thứ hai mà trong đó những thế hệ cha anh há» tham dá»±. Há» không biết gì vá» miá»n Bắc xã há»™i chủ nghÄ©a, ngoài những Ä‘iá»u mà chính quyá»n Ngô Äình Diệm muốn há» biết.

SÆ¡n cÅ©ng nhÆ° nhiá»u đứa trẻ cùng tuổi khác, đã sống và lá»›n lên bên sông HÆ°Æ¡ng, núi Ngá»±. Hằng ngày, nhìn thấy vết tích trên những thành quách cổ kính, cầu Tràng Tiá»n sáu vài mÆ°á»i hai nhịp, những chuyến đò ngang, những con Ä‘Æ°á»ng chạy dài thẳng tắp vá»›i hai hàng cây long não lá xanh, những chùm phượng vỹ Ä‘á» rá»±c, những tà áo trắng, những chiếc nón lá nghiêng nghiêng ngày ngày cắp sách đến trÆ°á»ng, những cÆ¡n mÆ°a rả rích kéo dài… Bên tai SÆ¡n vẫn nghe tiếng cầu kinh niệm Phật, tiếng chuông chùa buổi sáng buổi chiá»u, những câu hò nhịp nhàng từ giữa sông vá»ng lại càng làm SÆ¡n đắm chìm trong thế giá»›i mÆ¡ má»™ng, khát vá»ng của riêng mình. “Thuở ấy, tôi là má»™t đứa bé thích ca hát. MÆ°á»i tuổi biết solfège, chép lại những bài hát yêu thích đóng thành tập, chÆ¡i đàn mandolin và sáo trúc. MÆ°á»i hai tuổi có cây đàn guitar đầu tiên trong Ä‘á»i và từ đó sá»­ dụng guitar nhÆ° má»™t phÆ°Æ¡ng tiện quen thuá»™c để đệm cho chính mình hát†(8).
Ngày 17.06.1955, thân sinh SÆ¡n đã cùng vá»›i ông Lá»™c Lợi và ông Lê Văn Tông (em trai mẹ SÆ¡n) má»—i ngÆ°á»i má»—i xe trên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i Quảng Trị- Huế vá»›i kế hoạch mở rá»™ng mạng lÆ°á»›i làm ăn. Trong khi ông Ä‘ang Ä‘iá»u khiển chiếc vespa trên Ä‘Æ°á»ng thì bị má»™t chiếc xe hàng đụng phải và ông đã mất mấy tiếng đồng hồ sau khi được chở đến bệnh viện.

TrÆ°á»›c nay, tất cả kinh tế gia đình do cha anh đảm Ä‘Æ°Æ¡ng. Ông chính là trụ cá»™t của gia đình. Má»i chu cấp cho anh và các em ăn há»c, má»™t cuá»™c sống đầy đủ, có thể nói phong lÆ°u hÆ¡n phần lá»›n những ngÆ°á»i cùng trang lứa vá»›i anh, nhất là ở má»™t thành phố nhá» và trầm lặng nhÆ° Huế Ä‘á»u do má»™t tay ông sắp xếp. Ngay từ thá»i đó, gia đình SÆ¡n là gia đình đầu tiên có được má»™t chiếc máy hát Ä‘Ä©a, khi thứ máy móc má»›i này bắt đầu xuất hiện. Cha mất, đối vá»›i SÆ¡n là má»™t biến cố quan trá»ng. Chính SÆ¡n đã thú nhận: â€Thá»i thÆ¡ ấu tôi luôn luôn bị ám ảnh vá» cái chết. Trong giấc ngủ hằng đêm tôi thÆ°á»ng thấy cái chết của ba tôi†(9).

Trong thá»i gian chịu tang cha, SÆ¡n quy y ở chùa Phổ Quang, lấy pháp danh là Nguyên Thá». Có thể trong ná»—i Ä‘au mất mát quá lá»›n SÆ¡n tìm đến Phật Tổ nhÆ° má»™t sá»± nÆ°Æ¡ng tá»±a của tâm hồn. Thá»±c ra, đối vá»›i Phật giáo, SÆ¡n vốn có duyên nợ. Theo nhÆ° SÆ¡n cho biết, ngay từ thuở bảy, tám tuổi, SÆ¡n đã có thói quen má»™t mình mang sách vở vào vÆ°á»n chùa ngồi há»c, Ä‘á»c sách, suy nghÄ© hoặc tập ngồi chép kinh Phật bằng chữ Hán. Chính tÆ° tưởng Phật giáo đã thấm dần trong máu huyết SÆ¡n, giúp SÆ¡n tiếp cận và thấu hiểu được cái tâm của mình, cái tâm của ngÆ°á»i, Ä‘iá»u khó khăn nhất trong những Ä‘iá»u khó khăn nhất của kiếp ngÆ°á»i.

Hết hè 1956, sau khi tốt nghiệp Tú tài 1 (Bac 1) SÆ¡n má»™t mình vào Sàigòn há»c ban triết (classe Philo) ở Jean Jacques Rousseau. Từ đây, SÆ¡n có những chuyến Ä‘i dài. SÆ¡n không còn ở tuổi mÆ°á»i lăm non trẻ để phải mÆ¡ Æ°á»›c làm ngÆ°á»i lá»›n. SÆ¡n có thể thá»±c hiện cái má»™ng “ lãng du trong ngÆ°á»i, cứ lên Ä‘Æ°á»ng và Ä‘i. Äi để có má»™t khoảng cách vá»›i quê nhà, vá»›i tình yêu, Ä‘i để có má»™t cái gì để lại phía sau. Äi để có những lá thÆ° gá»­i vá», để có thêm những ná»—i nhá»› nhung, những lá»i than thở†(10).

SÆ¡n có má»™t đặc tính nổi bật, đó là thích “ăn ngon mặc đẹpâ€. Có lẽ phát xuất từ quan niệm giáo dục của mẹ SÆ¡n, má»™t phụ nữ mang đặc trÆ°ng Huế quý phái và đảm Ä‘ang. Äối vá»›i bà, bữa cÆ¡m khi được dá»n lên bàn, không chỉ ngon, nhiá»u món mà còn phải đẹp, màu sắc thức ăn phải hài hòa mỹ thuật. Ngay từ năm há»c lá»›p chín (troisième) áo quần của SÆ¡n lúc nào cÅ©ng thẳng nếp, giày bóng loáng, tóc chải láng mượt. Äi chÆ¡i, Ä‘i há»c và ngay cả khi ở nhà, khi ngồi vào bàn ăn Ä‘á»u rất lịch sá»±, tÆ°Æ¡m tất. Thói quen đó SÆ¡n vẫn giữ cho đến khi mất. Do đó, những khi ốm Ä‘au trên giÆ°á»ng bệnh, SÆ¡n không thích ai đến thăm viếng. SÆ¡n không muốn hình ảnh của mình không đẹp trong mắt ngÆ°á»i khác, nhất là vá»›i phụ nữ. Bởi vì đối vá»›i SÆ¡n: â€Con ngÆ°á»i đẹp nhất đối vá»›i tôi là thiếu nữ, vá»›i những vẻ đẹp theo cách nhìn của tôi“ (11). Và “(…) Bởi nó (nhan sắc-ST) làm cho con ngÆ°á»i thấy cuá»™c Ä‘á»i là đẹp, là đáng tồn tại để ngắm nhìn. Là thật đáng sống bởi vì không thể có má»™t lá»i hứa hẹn thiên Ä‘Æ°á»ng nào đòi há»i con ngÆ°á»i phải yêu thÆ°Æ¡ng hÆ¡n nÆ¡i đây. Quê hÆ°Æ¡ng là em. Các em làm sinh nở cuá»™c Ä‘á»i. Và từ đó cuá»™c Ä‘á»i má»›i biết hát ca†(12).
Ở tuổi má»›i lá»›n, SÆ¡n cÅ©ng có những mối tình lãng đãng, sÆ°Æ¡ng khói, hoàn toàn không có gì cụ thể. DÆ°á»ng nhÆ° cả thế hệ của SÆ¡n ở Huế Ä‘á»u nhÆ° vậy, “yêu má»™t mái tóc, má»™t dáng hình, má»—i ngày chỉ cần nhìn thấy mặt nhau, thấy em qua khung cá»­a sổ là cả ngày thấy vui. Có khi đạp xe sau lÆ°ng em mà em không biết mình là ai, vẫn thấy vui nhÆ° thÆ°á»ng“ (13).
Vá» mặt cÆ¡ thể, SÆ¡n có má»™t đặc Ä‘iểm không mấy ngÆ°á»i biết. Khác vá»›i chúng ta, SÆ¡n có đến ba trái thận. Không biết sá»± khác biệt này có ảnh hưởng gì đến tính cách và năng lá»±c của SÆ¡n ? Có lẽ Ä‘iá»u này phải nhỠđến những nhà chuyên môn giải thích. Có má»™t Ä‘iá»u trái ngược vá»›i suy nghÄ© của nhiá»u ngÆ°á»i khi bắt gặp hình hài ốm yếu của SÆ¡n sau này. Thá»i trai trẻ, SÆ¡n có má»™t thân hình rắn chắc, khoẻ mạnh, thích chÆ¡i thể thao. SÆ¡n không chỉ luyện tập Ä‘iá»n kinh, mà còn há»c cả Vô Vi Nam đến Ä‘ai nâu.

Trong chuyến vá» thăm nhà giữa năm há»c, má»™t lần SÆ¡n dợt chÆ¡i vá»›i Hà, em trai kế của SÆ¡n. Hà đã tung má»™t đòn vai, SÆ¡n ngã xuống sàn, cùi chá» Hà vô tình đập vào ngá»±c SÆ¡n làm vỡ mạch máu phổi. SÆ¡n phải nằm dưỡng bệnh hÆ¡n cả năm trá»i. Äây chính là nguyên nhân chuyển biến cuá»™c Ä‘á»i SÆ¡n sang má»™t hÆ°á»›ng khác. Nói nhÆ° Nguyá»…n Du:

Bắt phong trần phải phong trần
Cho thanh cao mới được phần thanh cao

Những ngày tháng trên giÆ°á»ng bệnh, SÆ¡n ngấu nghiến Ä‘á»c Apollinaire, Marcel Pagnol, Jacques Prévert, Rabindranath Tagore, Marcel Proust, v.v… trÆ°á»›c khi Ä‘á»c Nietzsche, Nikos Kazantzakis, Albert Camus, Jean Paul Sartre, Heidegger, Merleau Ponti, … SÆ¡n đặc biệt yêu thích những tác phẩm của Albert Camus, truyện Kiá»u của Nguyá»…n Du và triết lý Phật giáo. SÆ¡n Ä‘á»c Ä‘i Ä‘á»c lại nhiá»u lần. SÆ¡n không chỉ tiếp cận vá»›i văn há»c, thi ca mà còn mày mò, tìm hiểu dân ca Việt Nam, âm nhạc của ngÆ°á»i da Ä‘en: blues, gospel, v.v…
SÆ¡n từng thổ lá»™ vá»›i má»™t vài ngÆ°á»i bạn thân thiết của anh: “Khi rá»i khá»i giừơng bệnh, trong tôi đã có má»™t má»™t niá»m Ä‘am mê khác – âm nhạc. Nói nhÆ° vậy hình nhÆ° không chính xác, có thể những Ä‘iá»u mÆ¡ Æ°á»›c, khát khao đó đã ẩn chứa từ trong phần sâu kín của tiá»m thức bá»—ng được đánh thức, trổi dậy†(14).

Trong má»™t bài viết, Trịnh Công SÆ¡n đã khẳng định con Ä‘Æ°á»ng anh đã Ä‘i trong quá khứ: “Tôi không đến vá»›i âm nhạc nhÆ° má»™t kẻ chá»n nghá». Tôi nhá»› mình đã viết những ca khúc đầu tiên từ những đòi há»i tá»± nhiên của tình cảm thôi thúc bên trong… Äó là những năm 56-57, thá»i của những giấc má»™ng ngổn ngang, của những viá»…n tưởng phù phiếm non dại. Cái thá»i tuổi trẻ xanh mÆ°á»›t nhÆ° trái quả đầu mùa ấy, tôi rất yêu âm nhạc nhÆ°ng tuyệt nhiên trong tôi không há» gợi lên cái ham muốn trở thành nhạc sĩ…â€

“Dạo ấy ba tôi mất, mẹ tôi ở xa, tôi má»™t mình giữa Sàigòn này phải tá»± quyết định má»i chuyện vá» Ä‘á»i mình. Cái gánh Ä‘á»i tuổi tác còn quá nhẹ. Có lúc tôi bá» dở cái trò lãng mạn viết lách này vá»›i ná»—i ám ảnh ngu ngốc “xÆ°á»›ng ca vô loạiâ€. Tôi trằn trá»c đêm này qua đêm khác, ray rứt ngày này qua tháng ná». NhÆ°ng càng cố lãng quên thì tiếng hát trong tôi càng vang lên rõ rệt, tràn ngập cả lúc đứng ngồi, cả trong giấc ngủ.â€

“Dần dà những năm vá» sau, má»›i bắt đầu hình thành trong tôi má»™t quan niệm rõ rệt: sống là sống vá»›i ngÆ°á»i khác và muốn có cảm thông chúng ta phải luôn luôn diá»…n đạt mình. Trong những cách diá»…n đạt bằng tiếng nói, bằng chữ viết và nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện khác, tôi thấy tâm hồn mình có khuynh hÆ°á»›ng nghiêng vá» phía ca khúc. Trên mảnh đất nghệ thuật nhá» nhắn này, tôi tìm thấy tá»± do và tôi nghÄ© rằng ở nay tôi có thể bày tỠđược vá»›i ngÆ°á»i khác vá» những niá»m vui ná»—i buồn của cuá»™c sống†(15).

Vào thá»i Ä‘iểm này, Trịnh Công SÆ¡n sắp bÆ°á»›c qua tuổi mÆ°á»i chín. Hành trang của anh nặng trÄ©u trên đôi vai và trong trái tim cả má»™t tuổi thÆ¡ Ä‘i qua trong chiến tranh. TrÆ°á»›c mặt anh, không gian mở rá»™ng dần, cuá»™c chiến tranh tàn khốc tiếp nối sẽ phủ chụp xuống thân phận của đồng bào anh và của chính anh. Các vấn Ä‘á» của cuá»™c sống, của chiến tranh, của con ngÆ°á»i, của thá»i đại Ä‘an chen vào nhau, tác Ä‘á»™ng giao thoa đã hình thành nÆ¡i Trịnh Công SÆ¡n má»™t nhân cách đặc biệt trÆ°á»›c khi chính thức nhập cuá»™c. Anh sẽ sống nhÆ° thế nào và làm gì để chứng minh sá»± hiện hữu của mình trÆ°á»›c cuá»™c Ä‘á»i ?

Sâm Thương
01.04.2004
Nhân giỗ lần thứ 3 của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn

_______________________
(1) Há»™i nghị Munich nhóm há»p ngày 29.08.1938 giữa Hitler (Äức), Mussolini (Ã), Neville Chamberlain (Anh) và Edouard Daladier (Pháp). Hitler cam kết Äức không còn tham vá»ng xâm chiếm các lãnh thổ khác ở châu Âu.
(2) Ngày 02.06.1934, Äức và Ba Lan ký Hiệp Ước bất xâm phạm.
(3) Ngày 03.09.1938 tại Munich, Hitler và Chamberlain (Thủ TÆ°á»›ng Anh) ký Hòa Æ°á»›c Anh- Äức xác định nguyện vá»ng của hai dân tá»™c là không bao giá» muốn tiến hành cuá»™c chiến tranh vá»›i nhau nữa.
(4) Liên minh Äức–à tháng 05.1939: Liên minh chặt chẽ vá» quân sá»± và kinh tế sản xuất thá»i chiến.
(5) Kế tiếp SÆ¡n là hai ngÆ°á»i em trai: Trịnh Quang Hà (1941), Trịnh Xuân Tịnh (1944) và năm ngÆ°á»i em gái gồm Trịnh VÄ©nh Thúy (1947), Trịnh VÄ©nh Tâm (1950), Trịnh VÄ©nh Ngân (1952), Trịnh Hồng Diệu (1953) và Trịnh VÄ©nh Trinh (1956), em gái út.
(6) Nhiá»u tác giả, Trịnh Công SÆ¡n ngÆ°á»i hát rong qua nhiá»u thế hệ, NXB Trẻ 2003 tr.27.
(7) Emmanuel Mounier (1905-1950) nhà triết há»c và nhà văn Pháp. Sáng lập tạp chí Esprit, cÆ¡ quan ngôn luận của chủ nghÄ©a Nhân Vị (Personnalisme), ngÆ°á»i đã ảnh hưởng lên Ngô Äình Nhu.
(8,9) Trịnh Công SÆ¡n, Nhạc và Äá»i, NXB Tổng Hợp Hậu Giang, 1992
(10) Trịnh Công Sơn, Trịnh Công Sơn, TỠTình với cuộc sống, Sóng Nhạc, Bộ mới số 01.1999
(11) Trần Hữu Lục, Không nói được trong âm nhạc thì nói trong há»™i há»a, Tuổi Trẻ số 212 (23.10.1990).
(12) Trịnh Công Sơn, Hồng nhan, Phụ Nữ TP Hồ Chí Minh.Xuân 1993
(13) Trịnh Công SÆ¡n, Bạt, Lá»i của Hoa Hồng, tập thÆ¡ của Trần Hữu Lục, NXB Trẻ, 1998
(14) Tư liệu chưa xuất bản.
(15) Trịnh Công Sơn, Sđd, NXB Tổng Hợp Hậu Giang, 1992

http://www.tcs-forum.org/resources/a...ThoiGianDaMat1
Phạm Duy viết vỠTrịnh Công Sơn

Phạm Duy


(Trích đoạn từ cuốn sách của Phạm Duy)


Ãầu thập niên 70 là lúc Nhạc Việt, trong phạm vi ca khúc, phát triển đến tá»™t Ä‘á»™. Có sá»± thành công của những bài hát thông thÆ°á»ng và chỉ được coi là nhạc thÆ°Æ¡ng phẩm - mệnh danh là nhạc vàng - vá»›i những tình cảm dá»… dãi phù hợp vá»›i tuổi choai choai, vá»›i em gái hậu phÆ°Æ¡ng và lính Ä‘a tình, tuy không được coi trá»ng nhÆ°ng lại rất cần thiết cho vài tầng lá»›p xã há»™i trong thá»i chiến. Rồi có phong trào du ca và tâm ca vá»›i những bài hát phi-thÆ°Æ¡ng-mại, Ä‘i kèm vá»›i tình ca quê hÆ°Æ¡ng và trÆ°á»ng ca, nói lên được phần nào tâm thức của thá»i đại và được thanh niên sinh viên công nhận.

Trong phạm vi giải trí, phòng trà trở thành cái mốt của má»i ngÆ°á»i: thÆ°Æ¡ng gia, công chức, tÆ° chức, quân nhân, thÆ°Æ¡ng phế binh và cả các bà ná»™i trợ nữa... ai ai cÅ©ng thích Ä‘i nghe nhạc và giúp cho ca sÄ© chuyên nghiệp, nhạc sÄ© sáng tác, nhạc công đánh đàn thăng tiến trong nghá» mình. Cánh tay nối dài của phòng trà là quán cà phê có nghe nhạc, thu hút đông đảo sinh viên, há»c sinh. Nhạc trẻ ra Ä‘á»i, Ä‘em lại cho nhạc Việt má»™t số bài hát má»›i, sôi nổi, đậm sắc hÆ¡n trÆ°á»›c. Má»™t rừng nhân tài trẻ trung xuất hiện qua những ban nhạc bốn ngÆ°á»i (gá»i là combo), sá»­ dụng nhạc khí Ä‘iện tá»­ vá»›i âm thanh má»›i lạ.

MÆ°á»i năm vá» trÆ°á»›c, ở trong nÆ°á»›c chỉ có ba nhà sản xuất Ä‘Ä©a hát. Bây giá», rất nhiá»u ngÆ°á»i - từ Ngá»c Chánh (SHOTGUNS) qua Duy Khánh (TRƯNG SÆ N) tá»›i những ngÆ°á»i của các hãng khác (NHà CA, HỌA MI, SÆ N CA, SÓNG NHẠC)... làm nghá» sản xuất băng nhạc, má»—i tháng tung ra những chÆ°Æ¡ng trình nhạc rất hấp dẫn, kể cả cổ nhạc lẫn tân nhạc, nhạc trẻ lẫn nhạc già (nhạc tiá»n chiến). Hàng trăm, hàng ngàn (hàng vạn, nếu kể cả Saigon và các tỉnh) cá»­a hàng sang băng, càng làm cho băng nhạc phát triển dữ dá»™i.

Trong bối cảnh sinh Ä‘á»™ng nhÆ° vậy, phần chính yếu là sáng tác phẩm phải rất phong phú. Vào lúc này, ngoài những ngÆ°á»i Ä‘i trÆ°á»›c nhÆ° VÅ© Thành, Cung Tiến, Phạm Ãình ChÆ°Æ¡ng, Lâm Tuyá»n, Hoàng Trá»ng, Văn Phụng, Văn Giảng, Ngá»c Bích, Hoàng Thi ThÆ¡, Trần Ngá»c, Y Vân, Lê Dinh, Anh Bằng, Trúc PhÆ°Æ¡ng, Duy Khánh, Trần Thiện Thanh tức Nhật TrÆ°á»ng, Lam PhÆ°Æ¡ng, Ãá»— Lá»…, Phạm Thế Mỹ... đã xuất hiện má»™t số ngÆ°á»i má»›i nhÆ° Thanh Trang, Trầm Tá»­ Thiêng, Anh Việt Thu, Lê Uyên PhÆ°Æ¡ng, Ngô Thụy Miên, Từ Công Phụng, VÅ© Thành An, Nguyá»…n Ãnh 9, Lê Há»±u Hà, Nguyá»…n Trung Cang... Tân Nhạc đã có tá»›i bốn Ä‘á»i nhạc sÄ© và có hàng trăm, hàng ngàn ca khúc được soạn ra và hát lên. Trong Hồi Ký này, tôi chỉ nhắc tá»›i những ngÆ°á»i đánh dấu thá»i đại má»™t cách sâu đậm bằng tác phẩm của mình.

NgÆ°á»i nổi nhất là Trịnh Công SÆ¡n. TrÆ°á»›c tiên, ngÆ°á»i ta biết tá»›i anh nhá» Quán VÄ‚N. Quán do nhóm sinh viên mang tên KHAI HÓA chủ trÆ°Æ¡ng. Nhóm này đã làm nhà xuất bản (QUẢNG HÓA) rồi khi phong trào phòng trà thịnh hành, nhóm mở quán cà phê ở ngay trung tâm Saigon, trên ná»n Khám Lá»›n cÅ© trong khu Ãại Há»c Văn Khoa, sinh viên tá»›i uống cà phê nghe băng nhạc và nghe Khánh Ly hát.

Bài hát của Trịnh Công SÆ¡n Ä‘Æ°Æ¡c nghe tại quán VÄ‚N lúc đầu là Lá»i Buồn Thánh. CÅ©ng nhÆ° nhạc Ãặng Thế Phong, bài hát tân lãng mạn (néo-romantique) này nói vá» ná»—i buồn. Bài Lá»i Buồn Thánh thật là buồn, nhÆ° bài hát buồn làm cho ngÆ°á»i Âu Châu phải tá»± tá»­ là Chủ Nhật Buồn tôi đã nói tá»›i trong má»™t chÆ°Æ¡ng sách. Trong bài hát của mình, há» Trịnh cÅ©ng nói tá»›i ngày chủ nhật buồn: “Chiá»u chủ nhật buồn, Nằm trong căn gác đìu hiu, Ôi tiếng hát xanh xao của má»™t buổi chiá»u, Trá»i mÆ°a, trá»i mÆ°a không dứt, Ô hay mình vẫn cô liêu...â€

Thoạt nghe đã thấy ngay là tiếng hát Ä‘au Ä‘á»›n, thấy mÆ°a ảm đạm trong lòng (nhÆ° thÆ¡ Verlaine), thấy sá»± cô Ä‘Æ¡n, hoang vắng. Sinh ra ở Ban Mê Thuá»™t (hay Pleikủ), sống ở Huế, mÆ°a ám ảnh Trịnh Công SÆ¡n rất nhiá»u cho nên cÅ©ng vẫn là ná»—i buồn của ngày chủ nhật mùa mÆ°a trong bài Tuổi Ãá Buồn: “Trá»i còn làm mÆ°a, mÆ°a rÆ¡i mênh mang, Từng ngón tay buồn em mang em mang, Ãi vá» giáo Ä‘Æ°á»ng, ngày chủ nhật buồn...â€

Nhạc Trịnh Công SÆ¡n là nhạc nói vá» QUÊ HƯƠNG, TÃŒNH YÊU, và THÂN PHẬN CON NGƯỜI. Hãy nói vá» tình khúc Trịnh Công SÆ¡n, nói vá» thân phận NgÆ°á»i Tình trong giai Ä‘oạn quê hÆ°Æ¡ng đổ nát này.

Từ khi Tân Nhạc Việt Nam ra Ä‘á»i đầu thập niên 40, đã có những tình khúc của Lê ThÆ°Æ¡ng, Lê Yên, Hoàng Giác, Dzoãn Mẫn... Lúc đó là thá»i bình, khi tình còn xanh và yêu chÆ°a lo sợ. Ngôn ngữ tình yêu thật là bình dị, đối tượng là cô hái mÆ¡, cô láng giá»ng, cô lái đò, cô hái hoa hay anh TrÆ°Æ¡ng Chi. Từ khi nÆ°á»›c Việt bị chia đôi, nhạc tình miá»n Nam đậm sắc hÆ¡n và trong mÆ°á»i năm đầu, vì cuá»™c Ä‘á»i chÆ°a thá»±c sá»± bị Ä‘e doạ, ngÆ°á»i ta vẫn có những bài hát hữu tình hay thất tình, xinh xinh, hiá»n lành, lúc đầu còn má»›i mẻ, dần dà ngôn ngữ tình yêu trở thành sáo ngữ. Tá»›i lúc Ä‘á»i sống trở nên bấp bênh, thanh niên được gá»i Ä‘i lính rất nhiá»u (chết trận cÅ©ng nhiá»u) biết bao nhiêu đôi lứa phải xa nhau (có khi vÄ©nh viá»…n xa nhau) tình khúc miá»n Nam thay đổi ngôn ngữ.

Nhạc tình không còn là nhạc lãng mạn, nhạc cảm tính vá»›i câu hát đắm Ä‘uối hay há»n dá»—i nữa ! Bây giá» là những bài hát nhức nhối của những tình nhân yêu nhau trong cÆ¡n mê sảng. Nhạc trở thành não ná» và đánh vào não tính. Nhạc tình bây giá» là tình ca của ngÆ°á»i mất trí.

Tình khúc Trịnh Công SÆ¡n ra Ä‘á»i, từ giàn phóng là Quán VÄ‚N được há»a tiá»…n Khánh Ly Ä‘Æ°a vút vào phòng trà, rồi vào băng cassette và chỉ trong má»™t thá»i gian ngắn chinh phục được tất cả ngÆ°á»i nghe. So vá»›i tình khúc của ba bốn chục năm qua, ngôn ngữ trong nhạc Trịnh Công SÆ¡n rất má»›i, chất chứa những hình ảnh lạ lùng, quyến rÅ© nhÆ° cÆ¡n mÆ°a hồng, thuở hồng hoang, dấu địa đàng, cánh vạc bay...

Tình yêu trong nhạc của anh là những cảm xúc dữ dá»™i nhÆ° trái phá con tim mù lòa, nhÆ° ná»—i chết cÆ¡n Ä‘au thật dài, nhÆ° vết thÆ°Æ¡ng mở rá»™ng... Cuá»™c Ä‘á»i là hÆ° vô chủ nghÄ©a, con ngÆ°á»i sống trong cảnh Chúa, Phật bá» loài ngÆ°á»i. Cuá»™c Ä‘á»i còn là đám đông nhÆ°ng cÅ©ng là quán không. Con ngÆ°á»i là cát bụi mệt nhoài, bao nhiêu năm làm kiếp con ngÆ°á»i, chợt má»™t chiá»u tóc trắng nhÆ° vôi... Tất cả nói lên sá»± muá»™n phiá»n, Ä‘au Ä‘á»›n... Buồn tủi cho thân phận con ngÆ°á»i nên nhánh cá» cÅ©ng xót xa, phiến đá cÅ©ng Æ°u phiá»n, và chỉ còn những mÆ°a và mÆ°a để xoa dịu vết thÆ°Æ¡ng mở lá»›n! Hãy nghe thêm những câu hát vá» mÆ°a trong Diá»…m XÆ°a: “MÆ°a vẫn hay mÆ°a cho Ä‘á»i biển Ä‘á»™ng, Làm sao em biết bia đá không Ä‘au? Xin hãy cho mÆ°a qua miá»n đất rá»™ng, Ngày sau sá»i đá cÅ©ng cần có nhau...â€

Diá»…m XÆ°a cho thấy rõ tiếng hát đứt Ä‘oạn của ná»™i tâm vá» ná»—i Ä‘au con ngÆ°á»i trong tình yêu, thấy thêm sá»± hoang vắng của tâm hồn. Bị ám ảnh bởi mÆ°a đến Ä‘á»™ còn nhìn ra mầu sắc của mÆ°a - mÆ°a hồng - Trịnh Công SÆ¡n nói lên ná»—i bàng hoàng của con ngÆ°á»i khi thấy cái chết nằm ngay trong sá»± sống: “NgÆ°á»i ngồi xuống xin mÆ°a đầy, Trên hai tay cÆ¡n Ä‘au dài, NgÆ°á»i nằm xuống nghe tiếng ru, Cuá»™c Ä‘á»i đó có bao lâu mà hững há» ?â€

Nguyá»…n Ãình Toàn gá»i nhạc Trịnh Công SÆ¡n là những bản tình ca không có hạnh phúc, những bài hát cho quê hÆ°Æ¡ng đổ vỡ. CÅ©ng là phản ứng của ngÆ°á»i Ä‘au Ä‘á»›n trÆ°á»›c hoàn cảnh đất nÆ°á»›c, nhÆ°ng nó là sá»± chịu Ä‘á»±ng và chết lịm hÆ¡n là sá»± nổi sùng và chá»­i bá»›i. Có lẽ vì tác giả là ngÆ°á»i lá»›n lên ở Huế, má»™t thành phố nên thÆ¡, hiá»n hòa, không chấp nhận bạo Ä‘á»™ng. Tôi vẫn cho ngÆ°á»i Việt ở ba miá»n đất nÆ°á»›c có những phản ứng khác nhau trÆ°á»›c những hoàn cảnh khó khăn. Ví dụ ngÆ°á»i con gái miá»n Bắc thất tình thì phản ứng bằng sá»± Ä‘iên giả - CHÈO có vở Vân Dại Giả Ãiên - hay Ä‘iên thật rồi nguyá»n rủa, chá»­i bá»›i cuá»™c Ä‘á»i (nhÆ° ông giáo ở Phú Nhuận nói ở chÆ°Æ¡ng trên). Sá»± phản ứng của ngÆ°á»i gái Huế là buông xuôi (fatalisme), mất ngÆ°á»i tình là nàng có thể đâm đầu xuống sông tá»± tá»­. Còn ở miá»n Nam à? Không oong Ä‘Æ¡ gì cả, ngÆ°á»i thất tình sẽ đốt chồng nhÆ° cô Quá»n.

Vá» phần nhạc, toàn thể ca khúc Trịnh Công SÆ¡n không cầu kỳ, rắc rối vì nằm trong má»™t số nhạc Ä‘iệu Ä‘Æ¡n giản, rất phù hợp vá»›i tiếng thở dài của thá»i đại. Bài hát chỉ cần má»™t chiếc đàn guitare đệm theo, nếu hoà âm phối khí rÆ°á»m rà thì không hợp vá»›i những bài hát soạn theo thể ballade này.

Từ nhạc tình yêu, thân phận con ngÆ°á»i, Trịnh Công SÆ¡n chuyển qua nhạc thần thoại quê hÆ°Æ¡ng. Âm nhạc ở miá»n Nam trong thá»i gian này thật phong phú. Vẫn có những bài hát soạn cho tuổi choai choai : Em 16, Em Má»›i Biết Yêu Ãã Biết Sầu, Túp Lá»u Lý Tưởng, NgÆ°á»i Tình Chung Vách, NgÆ°á»i Tình Chung Thủy và cho ngÆ°á»i lính Cá»™ng Hòa: Lính Mà Em, Lính Dù Lên Ãiểm, Lính NghÄ© Gì, Lính Xa Nhà, Lá»i NgÆ°á»i Lính Xa, Lính Trận Miá»n Xa, Anh Là Lính Ãa Tình, NgÆ°á»i Lính Chung Tình, Ãám CÆ°á»›i Nhà Binh... Và có thêm những bài hát phản ứng trÆ°á»›c cảnh tang thÆ°Æ¡ng của đất nÆ°á»›c. NhÆ° đã nói trong chÆ°Æ¡ng trÆ°á»›c, nhạc tâm ca, du ca lúc này là sá»± phẫn ná»™ của thanh niên khi thấy mình bị Ä‘Æ°a lên giàn hoả thiêu hoặc phải Ä‘i vào quê hÆ°Æ¡ng bằng cuá»™n dây thép gai... rồi xuống vỉa hè và trở thành tục ca.

Bây giá», ngoài những ca khúc Ä‘i vào tình nhá»›, tình xa, tình sầu... vá»›i cÆ¡n chết lịm, vá»›i ná»—i muá»™n phiá»n và niá»m xót xa trong cảnh cô Ä‘Æ¡n mà ta đã biết, nhạc Trịnh Công SÆ¡n phản đối nghịch cảnh bằng cách khác. Nhạc anh Ä‘i vào quê hÆ°Æ¡ng bằng bÆ°á»›c chân của ngÆ°á»i con gái da vàng, của em bé lõa lồ suốt Ä‘á»i lang thang...

Sống cùng thá»i vá»›i những ngÆ°á»i Ä‘i vào quê hÆ°Æ¡ng qua nhiá»u nẻo Ä‘Æ°á»ng, Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng nhận diện lại quê hÆ°Æ¡ng. Ãi tìm quê hÆ°Æ¡ng, phải sống những ngày dài trên quê hÆ°Æ¡ng thì phảt hát bài quê hÆ°Æ¡ng, phải nhá» giá»t nÆ°á»›c mắt cho quê hÆ°Æ¡ng khi thấy quê hÆ°Æ¡ng hình hài nát dấu bom vá»›i xác ngÆ°á»i chết hai lần... Phải gặp những ngÆ°á»i tình có ngÆ°á»i yêu chết trận Pleime hay chết ở chiến khu D, gặp thêm ngÆ°á»i già em bé, chị gái anh trai, ngÆ°á»i phu quét Ä‘Æ°á»ng, đồng hóa há» là ngÆ°á»i nô lệ da vàng, ngủ im trong căn nhà nhá»... chá» ngày quê hÆ°Æ¡ng sáng chói, đứng dậy hò reo, chá» Hòa Bình đến tiếng bom im, cho những bÆ°á»›c Ä‘i trên những con Ä‘Æ°á»ng không chông mìn, cho Ä‘Æ°á»ng giao thông chắp nối chuyến xe qua ba miá»n, ngày Thống Nhất tá»›i cho những tình thÆ°Æ¡ng vô bá»...

Nhạc thần thoại quê hÆ°Æ¡ng, nhạc tình yêu và thân phận con ngÆ°á»i của Trịnh Công SÆ¡n có má»™t tÆ° tưởng chỉ đạo khá rõ, dù toàn bá»™ âm nhạc của anh đẹp nhÆ° má»™t bức há»a trừu tượng hÆ¡n là tả thá»±c. Cả nhạc lẫn lá»i, cả xác chữ lẫn hồn thÆ¡, nghe bảng lảng, mÆ¡ hồ khó phân định cho đúng nghÄ©a, nhÆ°ng nếu nghe kỹ cÅ©ng tìm ra ý chính: Trịnh Công SÆ¡n muốn nói lên ná»—i Ä‘au con ngÆ°á»i trong cuá»™c sống hiện đại, có tình yêu, có chiến tranh, có hận thù, có cái chết dá»… dàng nhÆ° chết trong mÆ¡. Anh ca tụng tình yêu và - cÅ©ng nhÆ° bất cứ nghệ sÄ© nào ở trên Ä‘á»i này - anh chống bạo lá»±c và chống chiến tranh.

Má»™t, hai năm trÆ°á»›c biến cố 30-4-1975, nhạc Trịnh Công SÆ¡n Ä‘i vào Thiá»n, có lẽ cÅ©ng giống nhÆ° tôi Ä‘i vào Ãạo Ca, vì lÅ© chúng tôi, khi nhập cuá»™c khi xuất thế... nhÆ° thể sống lá»­ng lÆ¡ giữa thiên Ä‘Æ°á»ng và địa ngục.

******

Phạm Duy nói vỠTrịnh Công Sơn

Phạm Duy


(Ãá»c trong đêm há»p mặt của bạn bè, 3 April 2001, tại Quận Cam trong khi Saigon Ä‘ang làm lá»… an táng TCS.)

Từ 1975 cho tá»›i năm 2000, suốt 25 năm xa quê hÆ°Æ¡ng đất nÆ°á»›c, tôi không có cÆ¡ há»™i để theo dõi sinh hoạt của âm nhạc Việt Nam và không biết sau cÆ¡n hồng thủy, nhạc Trịnh Công SÆ¡n ra sao, là nhạc chắp cánh bay lên hay nhạc la đà chìm xuống? NhÆ°ng qua dăm bẩy băng nhạc sản xuất tại Hoa Kỳ trong đó có vài ba bài ca má»›i soạn của Trịnh Công SÆ¡n thì tôi thấy nhạc của anh vẫn là nhạc tình yêu và nhạc thân phận làm ngÆ°á»i.

NhÆ°ng vào năm 1980, ngẫu nhiên Trịnh Công SÆ¡n và tôi cùng có mặt ở Paris, trong ná»—i vui mừng gặp nhau của hai ngÆ°á»i cùng có chung má»™t phận, Trịnh Công SÆ¡n hát cho tôi nghe bài hát “Lặng Lẽ NÆ¡i Này†mà anh vừa má»›i viết ra:

Trá»i cao đất rá»™ng,
Một mình tôi đi
Một mình tôi đi
Ãá»i nhÆ° vô tận,
Má»™t mình tôi vá»
Má»™t mình tôi vá»...vá»›i tôi!

... thì tôi thấy nghệ sÄ© nào rồi cÅ©ng phải mang số phận cô Ä‘Æ¡n truyá»n kiếp, ở quê hÆ°Æ¡ng hay xa quê hÆ°Æ¡ng, vào thá»i bình hay chinh chiến, giữa đám đông hay khoảng trống, nÆ¡i thiên đàng hay địa ngục... Chỉ còn có thể vá» vá»›i mình, “vá» vá»›i tôi†nhÆ° SÆ¡n đã nói.

“Trá»i cao đất rá»™ng, má»™t mình tôi Ä‘i ...†Cô Ä‘Æ¡n truyá»n kiếp phải chăng là kiếp của nhiá»u ca nhân? Văn Cao khi má»›i chỉ là chàng TrÆ°Æ¡ng Chi tuổi còn rất xanh, tài hoa Ä‘ang nở rá»±c, chÆ°a há» biết phận mình má»ng manh ra sao trong cÆ¡n gió lốc sẽ tá»›i, mà cÅ©ng đã chỉ muốn “Ngồi đây ta gõ mạn thuyá»n. Ta ca, trái đất còn riêng ta!â€

Còn tôi? Tôi còn phải sống, đôi khi phải đổi chỗ đứng, đổi chỗ ngồi cho đỡ buồn trong cõi trần ai sầu muộn này, từ rất lâu ngồi đâu thì cũng chỉ là ngồi một mình trong cái TA.

Hôm nay là ngày an táng Trịnh Công SÆ¡n. Vào giá» phút anh đã thá»±c sá»± vá» vá»›i đất, vá»›i trá»i, nghÄ©a là vá» vá»›i mình rồi, chúng tôi biết rằng anh đã nghìn lần nói lên nghìn lá»i trối trăn qua tác phẩm, lá»i nào cÅ©ng làm cho má»i ngÆ°á»i thấy được ná»—i Ä‘au làm ngÆ°á»i, ná»—i Ä‘au tình cá», cÆ¡n Ä‘au chÆ°a dài và cÆ¡n Ä‘au lên đầy, quá ná»­a Ä‘á»i ngÆ°á»i không má»™t ngày vui...

NhÆ°ng theo tôi, có lẽ sau đây là lá»i trăn trối tuyệt diệu nhất, lá»i cuối cùng Trịnh Công SÆ¡n nói vá»›i Trịnh Công SÆ¡n:

Ãừng tuyệt vá»ng,
tôi Æ¡i đừng tuyệt vá»ng,
Lá mùa Thu rơi rụng
giữa mùa Ãông
Ãừng tuyệt vá»ng,
em Æ¡i đừng tuyệt vá»ng
Em là tôi và tôi cũng là em.
Con diá»u bay
mà linh hồn lạnh lẽo
Con diá»u rÆ¡i
cho vực thẳm buồn theo
Tôi là ai mà còn ghi dấu lệ?
Tôi là ai mà còn trần gian thế!
Tôi là ai, là ai... là ai
Mà yêu quá Ä‘á»i này!

http://www.saigonmusic.net/lyrics-vi...47dbd86f963e60
Ca sĩ Trịnh Vĩnh Trinh: Không có đâu gắn bó bằng quê hương


Má»™t nhan sắc mặn mà, gợi cảm, má»™t giá»ng nói lên bổng xuống trầm ngá»t ngào, má»™t phong cách từ tốn, Ä‘oan trang:.., chất Huế ở chị dÆ°á»ng nhÆ° vẫn đậm đặc sau gần 30 năm sống ở nÆ°á»›c ngoài. Có lẽ vì vây mà bạn bè không mấy ai ngạc nhiên khi nghe tin chị Ä‘ang làm thủ tục hồi hÆ°Æ¡ng.

Chị là “Út cÆ°ng†trong gia đình nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n (TCS), là ngÆ°á»i duy nhất trong bảy ngÆ°á»i em đã theo anh Ä‘i vào con Ä‘Æ°á»ng âm nhạc.

+ Trong mắt cô em út thì hình ảnh ngÆ°á»i anh cả TCS nhÆ° thế nào?

- Ca sÄ© Trịnh VÄ©nh Trinh: Khi ba mất, tôi má»›i bốn tháng... trong bụng mẹ nên khi lá»›n đủ để nhận biết thì đã thấy anh SÆ¡n thay thế ba, cùng má lo cho các em. Vá»›i chúng tôi, anh vừa thÆ°Æ¡ng yêu, chăn dắt nhÆ° ngÆ°á»i anh, vừa nuôi dưỡng, dạy dá»— nhÆ° ngÆ°á»i cha. Ngày ba chúng tôi Ä‘i xa, má má»›i 32 tuổi, má»™t mình ở vậy nuôi con, nên đối vá»›i má, anh vừa là con vừa nhÆ° má»™t ngÆ°á»i bạn.

Có hai thứ má thuá»™c làu làu, má»™t là Truyện Kiá»u, hai là những ca khúc của anh tôi. Những lúc cao hứng, má thÆ°á»ng hát má»™t mình. Má»—i khi viết được bài nào má»›i, anh tôi luôn hát trÆ°á»›c cho má nghe để góp ý. ThÆ°á»ng thì má gật đầu cho qua, nhÆ°ng thỉnh thoảng má nói: “Má nghÄ© nên thay chữ này, SÆ¡n nghÄ© sao?". Và anh SÆ¡n thÆ°á»ng thấy má có lý. Anh rất thÆ°Æ¡ng yêu và kính nể má, má»—i khi Ä‘i đâu vá» tá»›i nhà, cổng vừa mở, câu đầu tiên của anh tuôn là: "Bà đâu rồi?".

+ TrÆ°á»›c đây, nói tá»›i ca sÄ© hát nhạc Trịnh, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng nghÄ© đến Khánh Ly, vậy nên sá»± xuất hiện của Trịnh VÄ©nh Trinh quả là má»™t Ä‘iá»u bất ngỠđối vá»›i công chúng?

- Tôi được má dạy hát nhạc của anh SÆ¡n ngay từ khi còn rất nhá». Lúc há»c ở trÆ°á»ng phổ thông, tôi luôn là trưởng ban văn nghệ. Sau khi được lên truyá»n hình Huế, nhiá»u nÆ¡i má»i tôi Ä‘i hát, nhÆ°ng gia đình không cho. Thá»i gian ấy, thỉnh thoảng, anh bảo: "Chuẩn bị chiá»u Ä‘i hát vá»›i anh!". Vậy là tôi hiểu anh sắp có buổi biểu diá»…n cho sinh viên ở đâu đó. CÆ¡ há»™i để tôi Ä‘i hát chuyên nghiệp khá nhiá»u nhÆ°ng Ä‘á»u bá» qua hết. Có lần, cả hai anh em được má»i sang Nhật hát, nhÆ°ng lúc ấy chính quyá»n Thiệu ra má»™t số Ä‘iá»u kiện, anh SÆ¡n không chấp nhận nên ngÆ°á»i ta không cấp giấy phép cho anh Ä‘i, và thế là tôi cÅ©ng ở nhà.

+ Chị có kỷ niệm nào sâu sắc trong những lần đi hát với anh mình?

- Äó là lần đầu tiên tôi vá» nÆ°á»›c sau má»™t thá»i gian định cÆ° ở nÆ°á»›c ngoài. Buổi diá»…n ở Nhà Văn hóa Thanh niên TPHCM đêm ấy trên sân khấu chỉ có ba ngÆ°á»i: anh SÆ¡n, anh Tâm - má»™t ngÆ°á»i bạn của anh SÆ¡n và tôi. Anh Tâm là kiến trúc sÆ° nhÆ°ng chÆ¡i dÆ°Æ¡ng cầm khá giá»i và đệm nhạc anh SÆ¡n rất hay. Khi anh SÆ¡n cất tiếng hát: “Äêm chong đèn ngồi nhá»› lại...†(Huyá»n thoại mẹ), bá»—ng dÆ°ng đèn tắt, Ä‘iện cúp, chỉ âm thanh của micro. Giữa không gian tối Ä‘en đó, chỉ nổi lên giá»ng hát và tiếng guitar thùng của anh SÆ¡n.

Äêm ấy, khán giả rất đông, bên trong há»™i trÆ°á»ng quá tải, há» ngồi tràn ra kín cả khoảng sân bóng chuyá»n phía trÆ°á»›c. ChÆ°Æ¡ng trình kéo dài quá khuya, có ngÆ°á»i bế con ngủ trên vai chen đến xin chữ ký. Không còn tay để lấy sổ, há» chìa cho anh SÆ¡n ký trên lÆ°ng áo của cháu bé. Thật là má»™t hình ảnh xúc Ä‘á»™ng. Äêm đó, vá» nhà hai anh em tôi cứ có cảm giác lâng lâng khó tả.

+ Chị là má»™t trong ba nữ ca sÄ© được nhạc sÄ© TCS lúc sinh thá»i bày tá» sá»± hài lòng. Chị tá»± đánh giá giá»ng ca của mình nhÆ° thế nào?

- Vì là em nên tôi phải hiểu anh mình. Âm nhạc của anh SÆ¡n lạ lắm, tôi chỉ cần nghe anh hát qua má»™t lần là nhá»›, gần nhÆ° không cần tập. Ngay cả khi Ä‘ang ở Canada, nhận được má»™t bản nhạc má»›i của anh gá»­i sang, Ä‘á»c qua là tôi biết anh mình muốn hát thế nào. Hát nhạc ngÆ°á»i khác, tôi thể hiện theo ý thích của mình, nhÆ°ng nhạc của anh SÆ¡n thì tôi chỉ muốn hát theo ý anh mà thôi. Có lần, má»™t nam ca sÄ© trẻ má»›i chập chững vào nghỠđến xin anh chỉ cách hát. Ngồi trên lầu, nghe anh SÆ¡n hát Ä‘i hát lại mà cậu ấy vẫn chÆ°a hiểu được ý, sợ anh mệt, tôi vá»™i chạy xuống hát giúp. Nghe xong, nét mặt anh bừng tên: "Äúng rồi!".

+NgÆ°á»i ta bàn rất nhiá»u đến những ngÆ°á»i yêu của nhạc sÄ© TCS. Tình cảm của chị đối vá»›i há» ra sao? Theo chị, ai má»›i là ngÆ°á»i thá»±c sá»± yêu TCS?

- NhÆ° anh tôi đã từng nói, chỉ má»™t bóng hồng Ä‘i thoáng qua, cÅ©ng làm cho anh xúc Ä‘á»™ng. Cái gì đẹp Ä‘i qua trong cuá»™c Ä‘á»i anh tôi cÅ©ng Ä‘á»u trở thành bài hát. Anh là má»™t ngÆ°á»i Ä‘á»™c thân nên ai đến vá»›i anh, anh cÅ©ng Ä‘á»u đáp lại, nhÆ°ng là tình gì thì Ä‘iá»u đó gia đình tôi không quan trá»ng. Gia đình tôi có thói quen xem bạn của từng ngÆ°á»i là bạn chung của cả nhà. Trong số những bạn gái của anh tôi, có má»™t chị rất đẹp, dáng dấp rất quý phái, há»c cùng trÆ°á»ng Äồng Khánh vá»›i chị Ngân của tôi. Anh rất yêu chị. Má»—i ngày, anh Ä‘á»u viết má»™t lá thÆ° và sai chị Tâm của tôi đạp xe đạp Ä‘em thÆ° Ä‘Æ°a tận tay cho chị. Äược đạp xe trên những con Ä‘Æ°á»ng đẹp má»™t cách thanh bình, yên ả ở Huế lúc ấy là ná»—i "thèm khát†của tôi. Nhiá»u tần tôi xung phong xin Ä‘i Ä‘Æ°a thÆ° nhÆ°ng anh không cho vì còn quá nhá». Anh SÆ¡n đã viết cho chị rất nhiá»u ca khúc.

+Còn đối với Khánh Ly?

- Ngày còn nhá», tôi đã thấy chị Khánh Ly ra Huế nhiá»u lần. ThÆ°á»ng ngày, anh chị em tôi Ä‘á»u phải Ä‘i ngủ trÆ°á»›c chín giá» tối để sáng mai Ä‘i há»c. Má»—i khi có chị Khánh Ly, má cho chúng tôi thức, có khi suốt đêm, để nghe anh SÆ¡n và chị hát. Äèn Ä‘iện được tắt hết, chỉ thắp toàn đèn cầy, không gian thật ấm cúng và lãng mạn. Giữa anh SÆ¡n và chị Khánh Ly là má»™t tình bạn rất sâu sắc, hiểu nhau qua âm nhạc.

+ Từ ngày nhạc sĩ TCS mất đến nay, không ai thấy Trịnh Vĩnh Trinh xuất hiện trong chương trình biểu diễn nào, kể cả những đêm tưởng nhớ anh mình?

- Äúng là tôi đã từ chối khá nhiá»u lá»i má»i, không hát ở đâu cả từ ngày anh tôi mất. Ná»—i buồn Ä‘au quá lá»›n khiến tôi không thể làm khác. NhÆ°ng tôi đã suy nghÄ© lại, thấy rằng việc hát còn là trách nhiệm đối vá»›i anh mình. Do sức khá»e, tôi chỉ hát để thu Ä‘Ä©a mà thôi.

+ Vì sao đang làm ăn phát đạt ở nước ngoài, chị lại quyết định hồi hương?

- Tôi đã ở nÆ°á»›c ngoài gần 30 năm và thấy nhÆ° vậy là quá đủ, tá»›i tuổi này, chỉ thích vá» sống ở VN. Cả ba chị em tôi Ä‘á»u Ä‘ang làm thủ tục trở vá». Thật ra, tôi Ä‘i là vì hoàn cảnh, vì con, bây giá», chúng đã lá»›n, không cần mình chăm bẵm nhÆ° trÆ°á»›c nữa. Má»™i ngÆ°á»i VN ra Ä‘i hầu hết Ä‘á»u do hoàn cảnh. Äất nÆ°á»›c ngÆ°á»i ta, dẫu có đẹp mấy cÅ©ng là của ngÆ°á»i ta. Nói không ai tin, Ä‘i xa tôi nhá»› cả cái bụi, cái nóng, cả cái cách lê dép khi gặp đèn xanh, đèn Ä‘á» của ngÆ°á»i mình. Không có đâu để mình gắn bó bằng quê hÆ°Æ¡ng.

+ Phải chăng Ä‘iá»u đó chị đã há»c từ ngÆ°á»i anh nhạc sÄ© của mình?

- Má và anh SÆ¡n là mẫu má»±c cho anh chị em chúng tôi noi theo. Chúng tôi thừa hưởng từ má cái đẹp của công, dung, ngôn, hạnh và há»c ở anh SÆ¡n, ngoài lòng yêu nÆ°á»›c là sá»± bao dung đối vá»›i cuá»™c Ä‘á»i. Anh dạy chúng tôi biết cho cuá»™c Ä‘á»i cái gì và biết nhận lại gì từ cuá»™c Ä‘á»i. Cuá»™c Ä‘á»i ngắn ngủi, phù du; phận ngÆ°á»i nhá» bé, hữu hạn nên cho nhau cái tình là quý hÆ¡n cả.

+ Xin cảm ơn và chúc chị hạnh phúc.

http://www.nld.com.vn/tintuc/van-ngh...ung/129466.asp
Vì sao tôi đến với Trịnh Công Sơn
Frank Gerke - Trịnh Công Long
Tôi đã say mê âm nhạc từ khi là má»™t đứa bé chÆ°a há» biết chữ cái nào, và âm nhạc đã luôn luôn đóng má»™t vài trò rất quan trá»ng trong Ä‘á»i sống của tôi cho đến nay. Hồi tôi là má»™t thÆ° sinh ngây thÆ¡ má»›i lên 17 tuổi, há»c lá»›p 11 trung há»c phổ thông, tôi rất thích âm nhạc Elvis Presley, dÆ°á»ng nhÆ° bài nào cÅ©ng thuá»™c lòng hết. Thá»i đó, tôi có má»™t ngÆ°á»i bạn Việt Nam tên là Vinh, và tôi đã bắt đầu há»c tiếng Việt vá»›i anh ấy. NhÆ°ng Vinh không những dạy tiếng Việt mà còn giá»›i thiệu âm nhạc Việt Nam cho tôi. Có má»™t ngày anh Vinh đã tặng cho tôi má»™t băng cát-sét mang tên là „SÆ¡n ca 7“. Tôi mở lên và lần đầu tiên nghe được nhạc Trịnh Công SÆ¡n qua giá»ng hát của Khánh Ly. Khi Ä‘ang nghe những bài nhÆ° Nhìn những mùa thu Ä‘i, MÆ°a hồng, Tuổi đá buồn v.v. tôi hoàn toàn im lặng, ngÆ°á»i nhÆ° tê dại vì chÆ°a bao giá» có thứ âm nhạc nào có sức lá»±c thu hút tôi đến mức quên tất cả những gì Ä‘ang diá»…n ra chung quanh tôi nhÆ° âm nhạc lạ lùng, lại đẹp đẽ vô cùng này. Thật ra, tôi má»›i há»c được tiếng Việt chỉ má»™t vài tháng thôi, cho nên chÆ°a hiểu hết vỠý nghÄ©a của những lá»i hát, nhÆ°ng vẫn hiểu được tÆ° tưởng của tác giả qua nốt nhạc và cách trình bày của ca sÄ©. Sau đó, tôi Ä‘i bất cứ chá»— nào, luôn luôn mang theo băng cát-sét này. Chỉ có má»™t Ä‘iá»u là tôi không ngá» sẽ có má»™t ngày tôi gặp chính tác giả của những bài hát đó.
Năm 1996 Há»™i Chợ Sách Frankfurt đã tổ chức hai cuá»™c triển lãm sách Äức tại Hà Ná»™i và TP. Hồ Chí Minh. Tôi được má»i tham gia vá»›i tÆ° cách là tÆ° vấn. Ở Äại Sứ Quán Äức tại Hà Ná»™i cùng vá»›i đối tác phía Việt Nam, đã chuẩn bị cuá»™c triển lãm cÅ©ng nhÆ° chÆ°Æ¡ng trình văn nghá» Äức kéo dài hai tuần lá»… rất sinh Ä‘á»™ng và chu đáo. Ngày lá»… khai mạc có rất nhiá»u nhân vật tên tuổi trong giá»›i lãnh đạo cÅ©ng nhÆ° văn nghệ sÄ© Việt Nam đến dá»±. NhÆ°ng khi bay vào TP. Hồ Chí Minh để lo việc tổ chức triển lãm, tôi nhận thấy tại đây chÆ°a chuẩn bị được gì. Hồi đó ở Sài Gòn tôi chỉ biết duy nhất má»™t nhà văn Nguyá»…n Quang Sáng. Khi tôi ngỠý anh Sáng đã nhận lá»i má»i đến dá»± lá»… khai mạc triển lãm ngay. Vậy thì ít nhất là có má»™t nhân vật quan trá»ng đến dá»±.
Má»™t buổi trÆ°a, ba ngày trÆ°á»›c ngày khai mạc, trá»i nóng bức nắng ối chang chang, tôi Ä‘ang ngồi ở nhà bạn tri âm tri ká»· uống bia hÆ¡i cho nó mát. Sau khi hai ngÆ°á»i bạn đã uống hết hai lít thì bắt đầu nói nhiá»u: Rượu vào lá»i ra! Lúc đó tôi đã nói vá»›i bạn mình, tên là anh Hùng, nhÆ° thế này:
„Hùng Æ¡i! Mình chỉ má»i má»™t nhà văn duy nhất là anh Sáng không đủ đâu. Mình phải má»i thêm má»™t vài ngÆ°á»i văn nghệ sÄ© nữa chứ!“
Hùng há»i lại: „Mầy còn muốn má»i ai nữa? Mình đâu có biết văn nghệ sÄ© nào nữa đâu!“
„Tao muốn má»i Trịnh Công SÆ¡n!“, tôi trả lá»i nói.
„Mầy xỉn chÆ°a? Trịnh Công SÆ¡n quá nổi tiếng, làm sao má»i được! Nếu mình gởi lá»i má»i cho Trịnh Công SÆ¡n, chÆ°a chắc anh ấy sẽ nhận lá»i má»i của mình. Vả lại tao cÅ©ng không biết nhà Trịnh Công SÆ¡n ở đâu cả. Quên cái đó Ä‘i!“, Hùng đáp lại.
NhÆ°ng tôi chÆ°a chịu đầu hàng: „Hùng, tao vẫn muốn má»i Trịnh Công SÆ¡n. Bây giá» mầy đừng có uống nữa, suy nghÄ© Ä‘i, thá»­ xem làm sao làm quen được vá»›i Trịnh Công SÆ¡n!“
Sau khi suy nghĩ một vài phút, Hùng bảo: „Chỉ có cách duy nhất là mình phải lên Hội Âm Nhạc Thành phố, xin địa chỉ của Trịnh Công Sơn.“
Vậy, hai thằng vá»› vẩn leo lên xe, phóng xe đến Há»™i Âm Nhạc. Xin được địa chỉ của Trịnh Công SÆ¡n là 47C Phạm Ngá»c Thạch, Quận III, hai thằng đến đó ngay. Äứng trÆ°á»›c cổng nhà anh Hùng muốn gõ cổng, nhÆ°ng tôi kêu anh đừng làm cái đó vì bên phải ở góc bức tÆ°á»ng có bảng nhỠđể: „Xin bấm chuông!“ Bấm chuông xong, có ngÆ°á»i giúp việc ở nhà mở cá»­a cổng há»i tôi: „Anh muốn gặp ai?“ „Dạ, cho tôi xin gặp nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n!“, tôi bảo.
„Cậu SÆ¡n Ä‘ang ngủ trÆ°a. Xin anh nhắn tin lại, vào buổi chiá»u lúc năm giá» rưỡi ghé lại đây gặp cậu SÆ¡n.“, ngÆ°á»i giúp việc trả lá»i nói giá»ng Huế đặc sệt.
Tôi làm theo lá»i nói của ngÆ°á»i giúp việc, móc ra má»™t tá» giấy nhá» ghi nhÆ° sau: „ThÆ°a bác Trịnh Công SÆ¡n, cháu tên là Frank Gerke, tên tiếng Việt là Long. Cháu là ngÆ°á»i Äức rất mong muốn gặp được bác để trao đổi vá» văn há»c Việt Nam. Buổi chiá»u, năm giá» rưỡi, cháu sẽ ghé lại. Xin cảm Æ¡n rất nhiá»u.“ Ký tên xong tôi Ä‘Æ°a tá» giấy ấy cho ngÆ°á»i giúp việc, vá» sau má»›i biết được ngÆ°á»i con gái Huế ấy mang tên là Tí.
Buổi chiá»u hôm ấy, đúng năm giá» rưỡi, tôi lại có mặt trÆ°á»›c cổng nhà Trịnh Công SÆ¡n, bấm chuông và được má»i lên phòng của nhạc sÄ©. Äứng trÆ°á»›c cá»­a tôi tá»± kiểm tra mình ăn mặc cho đủ lịch sá»±, sau đó gõ cá»­a, mở cánh cá»­a ra bÆ°á»›c vào phòng, đứng đó nhÆ° con nít khoanh tay đàng hoàng: „Chào bác!“ Tôi lá»… phép chào anh. Trịnh Công SÆ¡n cùng má»™t số ngÆ°á»i bạn Ä‘ang ngồi trÆ°á»›c bàn trá»n có má»™t vài ly rượu. Anh Ä‘ang ngồi má»™t tay để trên bành ghế, má»™t tay cầm má»™t Ä‘iếu thuốc, nhìn tôi hÆ¡i lâu nhÆ° nhìn má»™t nhân vật lạ lùng, sau đó phì cÆ°á»i. Và má»i ngÆ°á»i trong phòng Ä‘á»u cÆ°á»i theo. Tôi giật mình nghÄ© thầm: „Chết rồi, mình đã phạm sai lầm gì đậy?“ Sau đó, Trịnh Công SÆ¡n nói:
„Long qua đây ngồi ghế kế bên mình. NhÆ°ng, đừng kêu mình bằng bác nữa, vì Long kêu bằng bác làm mình cảm thấy già quá!“ Vậy là lần đầu tiên tôi được ngồi vá»›i anh SÆ¡n. Anh rót rượu má»i tôi, sau đó há»i thăm trăm thứ vá» Ä‘á»i tôi. Từ năm 1996 đến 1999, tôi đã Ä‘i làm cho má»™t dá»± án hợp tác phát triển được thá»±c hiện trên Buôn Ma Thuá»™t, thành phố mà anh SÆ¡n hay gá»i là „Buồn Muôn Thuở“. Trong suốt thá»i gian tôi làm việc ở Việt Nam tôi đã được dịp gặp lại anh SÆ¡n nhiá»u lần, cùng anh Ä‘i la cà, vui chÆ¡i, ca hát...
Lần đầu tiên tôi hát cho anh SÆ¡n nghe là ngày quốc khánh năm 1996. Buổi chiá»u đó má»™t số anh em văn nghệ sÄ© tổ chức liên hoan ở Câu Lạc Bá»™ Nhạc SÄ©. Hai vợ chồng tôi đã đến đón anh SÆ¡n ở tại nhà riêng, Ä‘i cùng vá»›i anh trên má»™t ciếc xe taxi. Hôm ấy còn có má»™t chÆ°Æ¡ng trình văn nghệ, và dù trá»i mÆ°a tầm tã vẫn rất đông khán giả đến nghe. Khi ngồi cạnh anh SÆ¡n, tôi đã Ä‘á» nghị vá»›i anh cho phép tôi đóng góp vào chÆ°Æ¡ng trình má»™t tiết mục cho vui. Anh SÆ¡n bảo: „Long chá» má»™t tí.“ Anh ngồi hút Ä‘iếu thuốc suy nghÄ© má»™t vài giây xong há»i tôi: „Long hát bài nào?“ „Em sẽ hát Diá»…m xÆ°a, được không anh?“, tôi trả lá»i. Anh gật đầu.
Anh SÆ¡n dẫn tôi Ä‘i phía đằng sau sân khấu. TrÆ°á»›c khi ngÆ°á»i giá»›i thiệu chÆ°Æ¡ng trình lại kịp giá»›i thiệu ca sÄ© Cẩm Vân lên sân khấu, anh SÆ¡n ra cầm micro, nói má»™t vài lá»i chúc quốc khánh vá»›i khán giả, sau đó tá»± hát tặng cho ngÆ°á»i ta nghe má»™t bài. Hát xong anh giá»›i thiệu tôi:
„Hôm nay có má»™t ngÆ°á»i bạn của tôi ở đây tên là Frank Gerke (Ngạc nhiên thay, mặc dù không biết tiếng Äức, không có tập trÆ°á»›c gì hết, anh phát âm tên tôi quá chuẩn!), là ngÆ°á»i Äức, tên bằng tiếng Việt là Long, vì anh ấy sinh ra năm rồng. Anh Long xin hát má»™t bài của tôi tặng cho các bạn.“
Rồi anh kêu tôi ra sân khấu. Lúc đó tôi cÅ©ng hÆ¡i run, vì mình thật sá»± phải hát, không còn cách thoát nào nữa... Nhạc sÄ© Bảo Phúc cùng tôi ra sân khấu đệm organ, tôi cầm micro và bắt đầu hát „MÆ°a vẫn mÆ°a bay trên tầng tháp cổ...“ theo kiểu slow rock, phối hợp vá»›i những Ä‘á»™ng tác nhÆ° Elvis Presley trình diá»…n trên sân khấu! Ban đầu anh SÆ¡n vẫn đứng trên sân khấu xem để nếu cần thiết, có thể ra tay giúp tôi, vì trÆ°á»›c đó anh chÆ°a bao giá» nghe tôi hát. Tôi phá»ng Ä‘oán nhÆ° vậy. NhÆ°ng sau đó, khi má»i việc đã diá»…n ra tốt đẹp, anh má»›i bÆ°á»›c vá» chá»— của mình giữa bạn bè. Rất may, tôi được khán giả vá»— tay tán thưởng. Sau khi rá»i sân khấu, trở lại chá»— ngồi. Anh SÆ¡n đã thốt lên bằng tiếng Anh: „It’s wonderful, it’s wonderful! (Tuyệt vá»i, tuyệt vá»i!)“, ôm chặt lấy tôi. Có lẽ, anh đã nói bằng tiếng Anh, vì nghÄ© rằng bà xã tôi chÆ°a biết tiếng Việt. Hôm đó vợ tôi có chụp ảnh. Má»™t vài ngày sau tôi chá»n má»™t trong những hình ảnh của buổi „trình diá»…n“ đầu tiên của tôi ở Việt Nam, phóng lá»›n, đóng khung và mang đến nhà tặng anh SÆ¡n làm ká»· niệm. Bức ảnh ấy anh treo trên bức tÆ°á»ng trong phòng làm việc - tiếp khách của anh. Trên tấm ảnh, anh đã ghi: „Diá»…m xÆ°a – ROCK“! Sau này tôi vẫn hát nhạc của anh, nhÆ°ng tôi đã thay đổi phong cách, không hát kiểu nhạc rock và cÅ©ng không múa nữa trên sân khấu.
Tháng 10 năm 1999, đúng má»™t ngày trÆ°á»›c khi ra khá»i Việt Nam bay vá» Äức, tôi cùng con gái tôi lên nhà thăm và tạm biệt vá»›i anh SÆ¡n. Con gái tôi, tên là Melanie, tên bằng tiếng Việt là Mỹ Liên, sinh ở Bệnh viện tỉnh Äak Lak, hồi này má»›i 15 tháng. Anh SÆ¡n má»i tôi ăn cÆ¡m trÆ°a: Vịt quay Bắc Kinh. Buổi ấy, gần nhÆ° suốt thá»i gian ngồi và trò chuyện anh ôm bồng đùa chÆ¡i em bé Melanie, quên cả ăn cÆ¡m luôn. Melanie thích quá cứ cÆ°á»i khúc khích. May mắn thật, hôm đó tôi đã mang theo máy chụp ảnh, chụp được má»™t vài kiểu rất đẹp. Äến giá» phút chia tay, tôi vô tình chảy nÆ°á»›c mắt má»™t vài giá»t lệ. Anh SÆ¡n bảo rằng. „Toa (em) đừng nên khóc. Sẽ có má»™t ngày moa toa (anh em mình) sẽ gặp lại vui chÆ¡i vá»›i nhau.“ Nào có ai hay, buổi ấy là buổi...
Sau khi vá» Äức tôi không còn dịp gặp lại anh SÆ¡n nữa. Chỉ má»™t vài lần gá»i Ä‘iện thoại cho anh, gá»­i email cho nhau. Ngày 28 tháng 2 năm 2001 tôi đã gá»i Ä‘iện thoại để chúc mừng sinh nhật anh. Äó cÅ©ng là lần cuối cùng tôi đã nói chuyện vá»›i anh SÆ¡n. Giá»ng của anh lúc bấy giá» yếu lắm rồi. Anh đã kể cho tôi rằng anh Ä‘ang bị Ä‘au nặng, Ä‘au chân, Ä‘au há»ng, Ä‘au cả cÆ¡ thể. Tôi đã cố gắng an ủi anh, nói vá»›i anh rằng các bác sÄ© sẽ có cách giúp anh. Tôi cÅ©ng đã nói vá»›i anh: „Khoảng mùa hè năm nay em sẽ vá» Việt Nam, chắc lúc đó anh sẽ hết bệnh luôn!“ Anh trả lá»i: „Hy vá»ng nhÆ° thế. Lúc Long vá» chắc là vui lắm!“ Äúng má»™t tháng sau tôi được tin buồn từ Việt Nam vá». Äầu năm 2002 tôi má»›i có dịp vá» Việt Nam, và tôi Ä‘i thăm lại anh SÆ¡n, uống rượu vá»›i anh, hát lại cho anh nghe những bài không năm tháng… ngay trÆ°á»›c chốn an nghỉ cuối cùng của anh.

Bonn, CHLB Äức, ngày 25/02/2003

http://www.tcs-forum.org/trinhcongson/FranckGerke
Có nghe ra Ä‘iá»u gì

Trịnh Công Sơn, 1973
Ná»—i bất hạnh lá»›n nhất của chúng ta là luôn luôn có má»™t kẻ thù để chống lại. Trong suốt hành trình của lịch sá»­, những kẻ thù mang tên khác nhau. Bất hạnh lá»›n dần để trở thành hiểm há»a khi hai kẻ thù nghịch mang cùng má»™t tên chung.

Tôi chÆ°a bao giỠđược biết vá» sá»± công bằng. NhÆ°ng tôi muốn rằng những xác chết anh em phải được chia Ä‘á»u lòng thÆ°Æ¡ng tiếc. Trên những nhân danh chúng ta không cúi đầu, nhÆ°ng chúng ta phải quàng vòng hoa phúng Ä‘iếu cho phận ngÆ°á»i hiu hắt. Chân lý chÆ°a biết nằm ở đâu, nhÆ°ng tôi tin rằng chân lý không đến từ bạo lá»±c.

Äá»i sống Việt Nam đã dạy chúng ta những bài há»c vÄ© đại. Dạy biết từ má»™t tấm lòng nhá» nhen đến má»™t tâm hồn cao cả. Dạy từ mÆ°u toan giết chết má»™t ngÆ°á»i đến kế hoạch giết chết hàng vạn ngÆ°á»i. Chúng ta biết rõ từ má»™t tên há» mặt phấn môi son đến má»™t tên ngụy quân tá»­.

Làng mạc, núi rừng đã thành đấu trÆ°á»ng. Phố thị làm sân khấu.

Thá»i thÆ¡ ấu, qua những bài há»c lịch sá»­, lòng tôi xao xuyến biết bao vá» những tấm gÆ°Æ¡ng ái quốc. Tôi đã yêu mến những biên giá»›i quê hÆ°Æ¡ng nhÆ° vòng tay ngÆ°á»i mẹ ôm hôn che chở đàn con. Lòng tôi, những biên giá»›i cÅ©ng được dá»±ng lên từ đó. Không phải những biên giá»›i của thù hận mà chỉ là lằn mức địa lý chia những cuá»™c chÆ¡i riêng đầy quen thuá»™c và thân ái.

Lá»›n lên, tôi dần dần rÆ¡i vào những hoài nghi. Những hoài nghi nhÆ° đám mây Ä‘en, Ä‘e dá»a cÆ¡n bão lá»›n. Tôi biết rằng khi cÆ¡n bão đến, những gì đẹp đẽ được nuôi dưỡng từ ấu thÆ¡ sẽ bị cuốn phăng Ä‘i.

Äã bao nhiêu năm tháng tôi ngồi nhìn những mùa nÆ°á»›c lên. Thành phố Huế má»—i năm Ä‘á»u có những cÆ¡n lụt. Má»™t đôi lần lụt lá»›n, nÆ°á»›c nguồn ồ ạt mang vá» bao nhiêu của cải của rừng sâu: voi, cá»p, bò rừng, trăn, gá»— quí... Vốn liếng ẩn giấu của thiên nhiên lao Ä‘i trong má»™t tốc Ä‘á»™ cuồng nhiệt. Tất cả Ä‘á»u ngÆ¡ ngác, lạc lối, trần trụi.

Nhiá»u lần, tôi đã mong được thấy những giá trị hão huyá»n, bén rá»… sâu xa trong tâm não tôi, được tống ra ngoài, trong cách thế đó.

Tôi không phải là kẻ dá»… mất niá»m tin, nhÆ°ng trong tôi, rất vô tình những trái Ä‘á»™c đã làm mùa của chúng.

Tôi đã Ä‘i qua nhiá»u thành phố của quê hÆ°Æ¡ng. Má»—i nÆ¡i Ä‘á»u có những đêm gặp gỡ cùng tuổi trẻ. Chúng tôi nuôi dưỡng hy vá»ng và gá»­i đến nhau sá»± phân Æ°u chung bằng tiếng hát. Chính trong lúc, khi tiếng vá»— tay đập vào nhau nhịp nhàng và Ä‘á»u đặn cùng tiếng hát, lòng tôi bá»—ng chùng lại trong má»™t ái ngại vô bá». Tôi bá»—ng muốn thu mình thành má»™t bóng tối nhá» trÆ°á»›c những con mắt trong sáng vây quanh. Vá»›i những trái tim quí báu kia, có thật tôi đã mang đến má»™t Ä‘iá»u gì tốt đẹp?

ChÆ°a bao giá» tôi có ý nghÄ© tá»± Ä‘á» nghị vá»›i mình má»™t trách nhiệm quá lá»›n. NhÆ°ng khi đã lỡ nhận chịu những cảm tình nồng hậu từ đám đông, thì những tình cảm kia phải được Ä‘á»n bồi.

Quanh tôi, bá»—ng dÆ°ng những chấn song được dá»±ng lên. Những chấn song dù êm ái nhÆ°ng làm má»i mệt. Má»i mệt vì tôi biết rõ mình chỉ cÆ°u mang nổi má»™t tiếng thở than quá Æ° phù du từ má»™t con tim bén nhạy. Äá»i sống chung quanh thì tá»± bản chất vốn hủy hoại và vô tình. Tôi không đủ là má»™t con đê hay má»™t báo hiệu má»›i mẻ.

NhÆ°ng dù sao, má»i sá»± đã lỡ. Lịch sá»­ đã lỡ lên Ä‘Æ°á»ng và tôi cÅ©ng đã lỡ để má»™t bàn chân trong cÆ¡n xung Ä‘á»™ng.

Má»i sá»± hoàn tất Ä‘á»u có đôi chút bị hiểu lầm. NgÆ°á»i trong cuá»™c má»›i thấu hiểu được cái tang thÆ°Æ¡ng của từng kết quả. Lịch sá»­ có niá»m Ä‘au riêng của nó. Cá nhân cÅ©ng có cái xót xa riêng. Bởi lẻ chÆ°a có má»™t tổng hợp đích xác nào vá» thân phận con ngÆ°á»i. VÅ© trụ luôn luôn biến đổi, làm sao toan tính nổi. Cho nên Ä‘iá»u hiển nhiên là má»i sá»± thành tá»±u càng lá»›n lao, càng ẩn giấu niá»m tuyệt vá»ng.

Má»—i dá»± phóng vá» hạnh phúc con ngÆ°á»i Ä‘á»u là nguồn cá»™i của hố thẳm. Luôn luôn có sá»± nhầm lẫn vá» chữ nghÄ©a. NgÆ°á»i ta đánh bóng sá»± đổ vỡ và gá»i đó là niá»m bi tráng của phận ngÆ°á»i. Dá»± phóng càng lá»›n, càng dài càng xa cách con ngÆ°á»i. Và tất nhiên càng mở rá»™ng hố thẳm. Äến lúc đạt được đỉnh cao thì chính là lúc ká» cận nhất vá»›i vá»±c sâu. Và có thá»±c sá»± đó là má»™t đỉnh cao?

Vì thế, tôi gá»i những kẻ muốn lấp biển vá trá»i là những con ngÆ°á»i Ä‘am mê tuyệt vá»ng. “Má»i Ä‘am mê Ä‘á»u vô íchâ€. Äam mê tuyệt vá»ng dẫn ta vá» hÆ° vô. Bao nhiêu cánh cá»­a hÆ° vô đã mở toang cuối những chặng Ä‘Æ°á»ng đẫm máu của lịch sá»­ nhân loại. Những thế hệ vá» sau, khi lần giở lịch sá»­ ông cha, giữ cái án chung thân trong ý thức cùng niá»m im lặng. Từ đó, nói đến ý thức trong thá»i đại chúng ta là muốn nhắc lại cái ý thức vá» sá»± tịch lặng. Sá»± tịch lặng của những vết thÆ°Æ¡ng trá»i đất và trong lòng. Cõi vô âm của má»i chủ thuyết, má»i triết lý. Äá»i sống đã mất hẳn sá»± bình an. Những con Ä‘Æ°á»ng nhân sinh không có chốn đến. Sở tại chính là sá»± ra Ä‘i. Ra Ä‘i để biết rằng quê quán chỉ là tiếng hoàng oanh trên Ä‘á»i ngÆ°á»i khổ hạnh. Là má»™t an ủi thoáng qua. Là “ná»n cÅ© lâu đài bóng tịch dÆ°Æ¡ng†để ngậm ngùi.

Trong Ä‘á»i sống chúng ta, thiếu gì những trái tim vững chãi. Äâu thiếu những ý lá»±c siêu nhân. Má»—i khi ý thức được vót nhá»n ngÆ°á»i ta có cảm tưởng sẽ bắn rụng những niá»m tuyệt vá»ng chung quanh. NhÆ°ng hỡi Æ¡i, niá»m tuyệt vá»ng đã ẩn trú trong Ä‘Æ°á»ng bay của ý thức đó. à thức càng được vót nhá»n, niá»m tuyệt vá»ng càng đào những hang sâu. Trái tim con ngÆ°á»i, nếu không biến thành má»™ địa, sẽ vang lên tiếng tru thảm thiết của loài sói.

Những ngày mệt má»i tôi thÆ°á»ng tìm vá» bên má»™t dòng sông. NÆ¡i thành phố của quá khứ. Má»™t quá khứ chÆ°a đủ dài nhÆ°ng đã thừa thãi tang thÆ°Æ¡ng. Thành phố trên bá» mặt yên tÄ©nh có những cÆ¡n sóng ngầm đáng ngại. Những ngá»n lá»­a ủ dÆ°á»›i tro than, đã liên tục tạo những cÆ¡n phong ba, đã làm bật rá»… những triá»u đại.

Những hoạn nạn, qua nhiá»u thá»i kỳ không đếm xiết. NhÆ°ng má»—i lần có cÆ¡ há»™i trở lại Ä‘á»i sống bình thÆ°á»ng thành phố lại mang khuôn mặt thÆ¡ má»™ng và nhẹ nhàng của những ngá»n phong lau trong thành cổ.

Vá» những năm sau này thành phố có vẻ tiêu Ä‘iá»u hÆ¡n trÆ°á»›c. Má»—i cÆ¡n hoạn nạn thÆ°á»ng mang Ä‘i ít nhiá»u bạn bè. Tôi nhÆ° con bệnh kinh niên, má»—i lần trở vá» tÄ©nh dưỡng, có cảm tưởng vá» thăm má»™t cố tri hÆ¡n hÆ¡n là má»™t thành phố. Vẻ xác xÆ¡ nhÆ° khởi chung từ má»™t mối. Không nhÆ° ngày xÆ°a, tôi vui chÆ¡i trong thành phố. Bây giá» chúng tôi song hành trong niá»m tÆ° lá»±.

Ngồi bên dòng sông, nhiá»u đêm tôi nghe ra những đổi thay quá lá»›n. Huế quả thá»±c đã biến đổi rất nhiá»u. Những cuá»™c biển dâu vô hạnh đã giết chết phần nào tình cảm đẹp đẽ nÆ¡i đây. Huế ngày xÆ°a ấm áp biết bao. Nay đã quá lạnh lùng. Vẻ lạnh lùng sÆ°Æ¡ng phụ. Trong những hoàn cảnh nghiệt ngã ngÆ°á»i ta không còn nhìn nhau bằng con mắt cÅ©. Äã thấp thoáng thấy dÆ°á»›i những trÅ©ng mắt năm xÆ°a, những bình phong e ngại. Ngá» vá»±c là phải. Thá»i đại của đố kỵ, tỵ hiá»m đã thành hình từ bao giá» mà không hay. Không phải chỉ riêng nÆ¡i đây. NÆ¡i nÆ¡i Ä‘á»u thế. Tôi đã qua nhiá»u thành phố. Äã góp mặt. Cuối cùng má»›i vỡ lẽ ra, má»—i nÆ¡i Ä‘á»u đã thành tá»±u những sâu khấu và những đấu trÆ°á»ng bá» túi. Những tuồng tích được soạn sá»­a cẩn mật. Má»—i ngÆ°á»i đóng dăm ba vai trò. Äám giả hình múa những Ä‘Æ°á»ng gÆ°Æ¡m vừa khắc nghiệt vừa chu đáo.

Nhiá»u đêm trở vá», xÆ°Æ¡ng sống bá»—ng buốt lạnh. Bởi đâu đây, luôn luôn sẵn sàng những nhát dao không minh bạch. Phải sống thÆ°á»ng trá»±c trong khí hậu nhÆ° thế làm sao khá»i e dè.

Tôi biết rõ phần nào mình đã Ä‘uối sức. Những tiếng hát hân hoan nhiá»u khi chỉ để lấp liếm sá»± phiá»n não. Có cái gì gần nhÆ° những vết hoen trên má»™t phía của nạn Ä‘á»i. DÆ°á»ng nhÆ° tôi Ä‘ang ẩn thân ở mặt Ä‘á»i không kiêu hãnh. NÆ¡i có nhiá»u bóng tối và sá»± tròn lẵn vô liêm.

Không phải má»i chá»n lá»±a Ä‘á»u bế tắc. NhÆ°ng tôi không dại gì tá»± dẫn mình đến má»™t pháp trÆ°á»ng bất xứng. Trong cuá»™c sống nhiá»…u nhÆ°Æ¡ng nÆ¡i đây, sống đã là má»™t cách chá»n lá»±a. Ai cÅ©ng có má»™t lần phủi tay vá»›i cuá»™c Ä‘á»i. Cho nên những chá»n lá»±a nhá» nhặt chỉ làm hao mòn ta thôi. Nếu đủ sức giÆ°Æ¡ng cung, hãy chá»n mÅ©i tên định mệnh.

Tôi rất buồn bã khi nhìn thấy những tâm hồn đẹp đẽ quanh đây bị cuốn hút vào những chá»n lá»±a trào lÆ°u. Những chá»n lá»±a có vẻ đẹp bá» mặt. Những chá»n lá»±a không can dá»± gì vá»›i ý thức. Hay nếu có, chỉ là loại ý thức con vẹt.

Trong cách thế đó, chá»n lá»±a chỉ còn có nghÄ© là hủy hoại. Tá»± hủy và kéo theo những cái chết thanh xuân.

Tôi không có ý ngỠvực lòng can đảm. Nhưng tôi sợ hãi ngộ nhận.

Hãy chá»n lấy lá»i phán xét. Nếu cần làm tên tá»­ tá»™i, ta chỉ là tên tá»­ tá»™i của định mệnh riêng tÆ°. Äừng mÆ¡ má»™ng trên xÆ°Æ¡ng máu. ChÆ°a bao giá» tôi nghe được má»™t tiếng hát nói vá» sá»± sinh nở tốt đẹp của hận thù. Gắng che chở cho tâm hồn. Nấm hoang đã má»c quá nhiá»u trên đó.

Trong thành phố, mùa hạ có những cÆ¡n bão qua. Má»™t ít mùa màng và hoa quả không đậu. Vào buổi lập thu, bá»—ng dÆ°ng những hồ ao quanh thành cổ thÆ¡m tho má»™t mùa sen muá»™n. Những sá»›m mai âm u Ä‘i vá» dÆ°á»›i cổng thành, lòng tôi bất ngá» có những ná»—i hân hoan kỳ lạ. Má»™t cái gì gần nhÆ° niá»m hy vá»ng vừa nhú lên. Tôi nghÄ© rằng tuổi trẻ quanh đây, qua những bất hạnh quá đủ, sẽ tạo dá»±ng được cái mùa muá»™n màng của sá»± thật. Sẽ khởi công từ những Æ°á»›c mÆ¡ chân thật. Những phát biểu má»›i sẽ là những Ä‘Æ°á»ng gÆ°Æ¡m sắc bén chém rụng huyá»n thoại. Má»—i bÆ°á»›c Ä‘i tá»›i tuổi trẻ tá»± cÆ°u mang lấy mình, không nÆ°Æ¡ng nhá» nữa. Má»—i ngÆ°á»i là hy vá»ng của chính mình. Giải thoát quyết liệt khá»i những khối nam châm phù thủy. Bấy lâu, sá»± sợ hãi đã làm rêu phong trên Ä‘á»i ta. Những sá»± thật tối tăm được chở che an toàn. Những nhầm lẫn không bị truy tố. Có lẻ không phải vì thiếu lòng can đảm. Chúng ta dÆ°á»ng nhÆ° là những đứa con quá tình cảm, không nỡ buá»™c tá»™i ông cha.

NhÆ°ng đã muá»™n. Chúng ta Ä‘ang chênh vênh trên con dốc hủy diệt. Cái gia đình chung đã có lắm Ä‘iá»u tồi tệ.

Chúng ta được thÆ°Æ¡ng xót từ má»i phía. Äược vá»— tay từ khắp nÆ¡i. Bị chê bai cÅ©ng lắm. NhÆ°ng sá gì những lá»i bình phẩm kia.

Hãy bắt đầu phá bỠđấu trÆ°á»ng. Phá bá» sân khấu. Vở tuồng đã quá dài. Bao nhiêu năm nay, chúng ta đã nuôi nấng tình cảm nhân loại bằng tấm thảm kịch quá lá»›n. Không thể tiếp làm những diá»…n viên giác đấu nữa.

Chúng ta hiểu rõ hạnh phúc ở đâu. Trên con Ä‘Æ°á»ng đã qua tuyệt nhiên không có.

Dù thế nào cÅ©ng đã ra Ä‘i. Chỉ xin được ra Ä‘i êm ái. Những đứa con nhân loại đã thật sá»± mất dấu vá» quê quán cÅ©. Äã bao nhiêu sa mạc. Sa mạc quả là mênh mông. Chúng ta Ä‘ang cần chút nÆ°á»›c cho hành trình. Những thiệt thòi đã đủ lá»›n lao. Äiá»u cần nhá»› là đừng để cả má»™t dân tá»™c bị hụt hÆ¡i vì vô vá»ng.

1973
Trịnh Công Sơn
Mở Theo Lá»i Äiệu

:::Trịnh Công Sơn:::
Bao la là tiếng nói của Ä‘á»™ lượng. Äá»i không thấy tha thứ cho nhau mà vẫn mÆ¡ Æ°á»›c bao la. Ai cÅ©ng thích những cánh đồng mênh mông, những chân trá»i rá»™ng mở. Sao mà lắt léo thế? Con ngÆ°á»i luôn luôn sẵn sàng tham dá»± những chuyến Ä‘i bồng bá»nh, sảng khói vá»›i những chân trá»i không thấy. Thèm gió bể khÆ¡i. Thèm núi đồi trùng Ä‘iệp. Hân hoan reo ca cùng chim chóc. Nâng niu những hoa đồng cá» ná»™i. Ai cÅ©ng thế. Không riêng ai. Äến vá»›i đất trá»i nhÆ° những đứa con của vÅ© trụ, mà tấm lòng thì đóng kín tối tăm. Sao mà biển lận vá»›i trá»i đất quá vậy?

Äá»i đã mở cho ta những cõi rá»™ng. Mà lòng nhân gian thì quá hẹp hòi. Có cái gì bất trắc mà nẩy sinh nhÆ° thế. Äã vậy thì không nên sàm sỡ thốt tiếng bao la, mở lá»i rá»™ng rãi. Äánh lừa thiên hạ còn khả thứ. Äừng bất kính vá»›i đất trá»i. ChÆ°a bao giỠđóa sen, đóa hồng nở má»™t cách gian dối. Lòng không nở được má»™t Ä‘iá»u gì tốt đẹp thì thôi. Äừng ép gượng.

Con ngÆ°á»i ta cÅ©ng hay đấy chứ. Dá»… quên có phải là cái vốn liếng ở Ä‘á»i? Sống vá»›i ngÆ°á»i thì hẹp. Hẹp quá! Mai đây ra đứng trÆ°á»›c cõi bao la thì nói chuyện phiêu bồng. Vả chăng, trá»i đất cÅ©ng dá»… tính. Làm gì có chuyện trá»i đất ganh Ä‘ua vá»›i ngÆ°á»i. Có chăng, chỉ là ganh vá»›i hồng nhan, vá»›i tài mệnh.

Thế ra, ông Trá»i cÅ©ng khéo lắm. CÅ©ng bày ra những cuá»™c chÆ¡i riêng. ChÆ¡i vá»›i kẻ tÆ°Æ¡ng xứng. Hiểu ra nhÆ° thế thì những định mệnh nổi trôi má»›i khá»i buồn.

Thá»i nào cÅ©ng có những hồng nhan Ä‘a truân. Bất cứ ở đâu. Kiá»u năm xÆ°a hay Kiá»u nay thì cÅ©ng vậy. Gặp được ngÆ°á»i đồng Ä‘iệu thì nói ngay tiếng nặng tình. Tinh lắm. Äã gặp được thì không bao giá» gieo lá»i mắc má». Làm vậy, không những xấu mặc, mà xấu lòng.

Hình nhÆ° có sá»± xếp đặt của ai đây. Bàn tay ghép gán quả là tài tình lắm. Tài tình và tài tá»­. Tài tá»­ trong cái nghÄ© ẩn báu lá»™ng ngá»c của cuá»™c Ä‘á»i. Bởi khi ta chạm đến tấm lòng quí giá kia của Kiá»u thì lập tức ta gặp cái bao la của trá»i đất. Hay lắm! Quá»· quyệt đến thế thì hết sức.

Và - cái bao la kia là gì vậy? Là gì mà ai nấy Ä‘á»u nặng lòng vá»›i? Có kẻ đứng trÆ°á»›c bao la mà không thấy được bao la. Có kẻ ở buổi bình minh, nghe tiếng chim hót đã chạm mặt vá»›i cõi vô lượng. Biết được vô lượng là cùng lúc đến vá»›i vô biên. Hay đôi khi gắn bó, hòa lẫn vá»›i nhau trong má»™t cuá»™c hôn phối son sắt. Qua tay kẻ phàm nhân, cái vô biên được ví von đối chiếu nghịch lý vá»›i cuá»™c Ä‘á»i hữu hạn của con ngÆ°á»i. NhÆ°ng nếu rảnh rá»—i má»™t chút hãy ra nhìn sông nÆ°á»›c thá»­. Cái vô biên nằm đâu đó trên cánh vạc chở hoàng hôn vá» núi má»—i chiá»u.

Chạm đến vô biên là nhắc nhở cái lý sinh tá»­ ở Ä‘á»i. Là muốn tầm tích con Ä‘Æ°á»ng vô định của sá»± sống chết. ThÆ°á»ng khi nó gây nên sá»± buồn bã không nguôi trong kiếp nhân sinh. Trái lại, Ä‘i vào cõi bao la ngÆ°á»i ta nhận ra được ná»—i hân hoan trong lòng. Khi bắt được cái nhịp của trá»i đất, lòng ta bá»—ng reo ca, nhảy múa trong má»™t hòa âm thuận chiá»u. Má»™t cái gì đó soi tá» Ä‘á»i ta nhÆ° đạo đạt. Äó là cái bÆ°á»›c nhảy hân hoan, nối liá»n trá»i vá»›i đất, của Zorba trên bá» biển. Cái hạnh phúc đó không đến vá»›i má»i ngÆ°á»i. Cái sá»± hòa nhịp kia cÅ©ng không thể có nếu lòng ta không được trang bị vẻ thênh thang của vÅ© trụ. Có thá»±c sá»± chạm đến cõi vÄ©nh phúc vô hình, má»›i hý lá»™ng, má»›i nhảy múa say sÆ°a đến thế được.

Cho nên, nói đến chuyện riêng chung của trá»i đất là nói trong cái lý đó vậy. CÅ©ng không dá»… gì tập tành sá»± Ä‘á»™ lượng. Muốn có được phải làm cả má»™t cuá»™c đổi Ä‘á»i. Thay cái nhìn. Thay trí óc. Và tuyệt đối phải có má»™t con tim đẹp đẽ.

Nếu không, cái tình vá»›i cõi bao la kia chỉ là cái tình gian lận. Và còn thú vị gì má»™t cuá»™c chÆ¡i thiếu hào hứng nhÆ° thế. Trá»i đất nÆ°Æ¡ng ta, nhÆ°ng ta vốn nhÆ° con bệnh, thủy chung không phát giác được gì. Con mắt rêu phong đã đóng kín ta lại vá»›i thế giá»›i ích ká»·, hẹp hòi, riêng tÆ°. Làm sao còn nghe ra tiếng hoan ca của thế giá»›i bên ngoài. Nếu bảo là nghe, thì sao lại có thể thiếu hòa Ä‘iệu đến thế được. Chân tay trì trệ. Äá»i sống nhÆ° đóng Ä‘inh, xa cách. Äừng mÆ°u toan vá»›i trá»i đất. Hạnh phúc xa lạ kia chỉ dành cho ngÆ°á»i có lòng. Kẻ há»i hợt dá»… đàm tiếu, thị phi vá» cái hạnh phúc đó lắm. Bởi nhìn gần, hạnh phúc đó có vẻ phù du quá. Không mang lại áo cÆ¡m. Äến thế thì còn nói thêm được má»™t lá»i nào nữa. Hãy ôm lấy cái phần của mình. Kẻ nổi trôi gặp ngÆ°á»i trôi nổi. Cứ theo trá»i xa đất rá»™ng kia mà rong chÆ¡i vui thú má»™t Ä‘á»i vậy.

1973 tháng 9
Trịnh Công Sơn

(Trích: Bửu à - Trịnh Công Sơn Một Nhạc Sĩ Thiên Tài - 2003)
Phác Thảo Chân Dung Tôi
:::Trịnh Công Sơn:::

Má»—i sáng nhìn vào mặt gÆ°Æ¡ng soi lại thấy thêm rất nhiá»u những sợi tóc bạc...

Thuở ấy, tôi là má»™t đứa bé thích ca hát. MÆ°á»i tuổi biết solfège, chép lại những bài hát yêu thích đóng thành tập, chÆ¡i đàn mandolin và sáo trúc. MÆ°á»i hai tuổi có cây đàn guitar đầu tiên trong Ä‘á»i và từ đó sá»­ dụng guitar nhÆ° má»™t phÆ°Æ¡ng tiện quen thuá»™c để đệm cho chính mình hát.

Tôi không đến vá»›i âm nhạc nhÆ° má»™t kẻ chá»n nghá». Tôi nhá»› mình đã viết những ca khúc đầu tiên từ những đòi há»i tá»± nhiên của tình cảm thôi thúc bên trong... Ãó là những năm 56 - 57, thá»i của những giấc má»™ng ngổn ngang, của những viá»…n tưởng phù phiếm non dại. Cái thá»i tuổi trẻ xanh mÆ°á»›t nhÆ° trái quả đầu mùa ấy, tôi rất yêu âm nhạc nhÆ°ng tuyệt nhiên trong tôi không há» gợi lên cái ham muốn trở thành nhạc sÄ©...

Dạo ấy ba tôi đã mất, mẹ tôi ở xa, tôi má»™t mình giữa Sài Gòn này phải tá»± quyết định má»i chuyện vá» Ä‘á»i mình. Cái gánh Ä‘á»i tuổi tác còn quá nhẹ. Có lúc tôi đã bá» dở cái trò lãng mạn viết lách này vá»›i ná»—i ám ảnh ngu ngốc "xÆ°á»›ng ca vô loại". Tôi trằn trá»c đêm này qua đêm khác, ray rứt ngày này qua tháng ná». NhÆ°ng càng cố lãng quên thì tiếng hát trong tôi càng vang lên rõ rệt, tràn ngập cả lúc đứng ngồi, cả trong giấc ngủ.

Dần dà những năm vá» sau, má»›i bắt đầu hình thành trong tôi má»™t quan niệm rõ rệt: Sống là sống vá»›i ngÆ°á»i khác và muốn có cảm thông chúng ta phải luôn luôn diá»…n đạt mình. Trong những cách diá»…n đạt bằng tiếng nói, bằng chữ viết và nhiá»u phÆ°Æ¡ng tiện khác, tôi thấy tâm hồn mình có khuynh hÆ°á»›ng nghiêng vá» phía ca khúc. Trên mảnh đất nghệ thuật nhá» nhắn này, tôi tìm thấy tá»± do và tôi nghÄ© rằng ở đây tôi có thể bày tỠđược vá»›i ngÆ°á»i khác vá» những niá»m vui ná»—i buồn của cuá»™c sống.

Nhìn lại quãng Ä‘Æ°á»ng mình đã Ä‘i, tôi cảm thấy không có gì phải ân hận. Tôi vẫn là đứa trẻ thÆ¡ trong nghệ thuật, lòng còn tràn đầy cảm hứng. Tôi vẫn còn ham mê há»c há»i quanh mình và còn đủ hào hứng mở ra những cuá»™c đối thoại, Ä‘á»™c thoại vá»›i cây cá» thiên nhiên, vá»›i con ngÆ°á»i qua ca khúc dÆ°á»›i ánh sáng hiá»n hòa nhân hậu của những ngày tôi Ä‘ang sống.

Phải chỠđến lúc soi gÆ°Æ¡ng nhìn thấy tóc không còn mang mầu xanh cÅ© nữa, má»›i nhận ra được hết ná»—i khát khao được yêu thÆ°Æ¡ng mãi mãi con ngÆ°á»i vàcuá»™c sống. Yêu thÆ°Æ¡ng con ngÆ°á»i cÅ©ng là yêu thÆ°Æ¡ng tiếng hát bởi vì tiếng hát mang trong nó tâm hồn của con ngÆ°á»i. Tiếng hát sẽ má»c lên xanh tÆ°Æ¡i trên cuá»™c Ä‘á»i này nhÆ° những cây tá»­ Ä‘inh hÆ°Æ¡ng má»c tràn thÆ¡m tho trên những cánh đồng vô tận.

Vá»›i ca khúc, tôi là ngÆ°á»i tình của thiên nhiên, là ngÆ°á»i bạn của những em bé. Qua ca khúc, tôi đã đến gần và đã Ä‘i xa những chuyện tình, đã tham dá»± những ná»—i hân hoan của Ä‘á»i ngÆ°á»i và cÅ©ng đã gánh nhẹ giùm những phiá»n muá»™n.

Ca khúc là Ä‘á»i sống thứ hai sau cái thân thể mà cha mẹ đã sinh thành...

Trịnh Công Sơn
(Trích từ Nhạc và Ä‘á»i - NXB Tổng hợp Hậu Giang)
Tin Vào Chính Mình
Trịnh Công Sơn
Tiếng nói thầm kín của má»™t ngÆ°á»i nhiá»u khi suốt cuá»™c Ä‘á»i không thể nào bày tá». Có khi bày tỠđược thì cÅ©ng là những tiếng nói dở dang. Có ngÆ°á»i giấu bặt. Tôi chÆ°a há» quên cái hiệu lệnh muôn Ä‘á»i: "Cái ta đáng ghét" Tuy nhiên trong cuá»™c sống thÆ°á»ng nhật nÆ¡i đây, ngoài những ngày hét la to đầy ná»™ khí, vẫn có những giây phút lui vá» muốn thở than. Phải chăng thở than cÅ©ng là niá»m bí ẩn của con ngÆ°á»i.

Má»—i Ä‘á»i sống ẩn giấu má»™t định mệnh. Có những định mệnh Ä‘á»i Ä‘á»i là cây kếim sắc. Má»™t đôi lần trong giấc mÆ¡ tôi, bừng lên những ánh thép đó. NhÆ°ng tôi biết rõ ràng rằng tôi chỉ là má»™t loài chim nhá» hót chÆ¡i trên đầu những ngá»n lau. Không ai muốn mình là kẻ tuyệt vá»ng. NhÆ°ng tôi tá»± nguyện làm tên tuyệt vá»ng. Bởi nhiá»u khi sá»›m mai tôi thức dậy không thấy được hoa quả khai sinh trong trái tim ngÆ°á»i.

Tôi lại biết thêm rằng, dù là ngÆ°á»i chiến thắng hay chiến bại, suốt cuá»™c Ä‘á»i cÅ©ng không thể vui chÆ¡i. Hạnh phúc đã ngủ yên trong ngăn kéo của quên lãng.

Tôi không bao giá» nhầm lẫn vá» sá»± khổ Ä‘au và hạnh phúc. NhÆ°ng tôi thÆ°á»ng rÆ¡i vào cÆ¡n hôn mê trÆ°á»›c giấc ngủ. Ở biên giá»›i đó tôi hoảng hốt thấy mình lÆ¡ lá»­ng giữa sá»± sống và cái chết. Những phút giây nhÆ° thế vồ chụp lấy tôi má»—i đêm. Khi quanh tôi, má»i ngÆ°á»i đã yên ngủ. Và tôi Ä‘au Ä‘á»›n nhận ra rằng, có lẽ cuá»™c Ä‘á»i đã cho ta lắm ngày bất hạnh.

Má»—i ngày sống tá»›i, má»—i ngày tôi thấy Ä‘á»i sống nhá» nhắn thêm. Äá»i sống thật sá»± không tiá»m ẩn Ä‘iá»u gì má»›i lạ. Có lẽ vì thế, vì sá»± quen mặt má»—i lúc má»—i gần gÅ©i, thắm thiết hÆ¡n, nên tôi càng thấy yêu cuá»™c Ä‘á»i. NhÆ° đứa con ngoan không tuyệt tình nổi vá»›i rẫy sắn nÆ°Æ¡ng khoai, nÆ¡i có bà mẹ suốt Ä‘á»i mắt không sáng nổi má»™t ngày trẩy há»™i.

Có những ngày tuyệt vá»ng cùng cá»±c, tôi và cuá»™c Ä‘á»i đã tha thứ cho nhau. Từ buổi con ngÆ°á»i sống quá rẻ rúng tôi biết rằng vinh quang chỉ là Ä‘iá»u dối trá. Tôi không còn gì chiêm bái ngoài ná»—i tuyệt vá»ng và lòng bao dung. Hãy Ä‘i đến tận cùng của tuỵêt vá»ng để thấy tuyệt vá»ng cÅ©ng đẹp nhÆ° má»™t bông hoa. Tôi không muốn khuyến khích sá»± khổ hạnh, nhÆ°ng má»—i chúng ta hãy thá»­ sống cùng má»™t lúc vừa kẻ chiến thắng vừa kẻ chiến bại. ná»—i cinh nhục đã Ä‘Æ°a ta ra khá»i Ä‘á»i sống để Ä‘Æ°a đến những đấu trÆ°á»ng.

Tôi Ä‘ang bắt đầu những ngày há»c tập má»›i. Tôi là đứa bé. Tôi là ngÆ°á»i bạn. Äôi khi tôi là ngÆ°á»i tình. Chúng tôi cùng há»c vẽ lại chân dung của nhân loại.Vẽ lại con tim khối óc. Trên những trang giấy tinh khôi chúng tôi không bao giá» còn thấy bóng dáng của những Ä‘Æ°á»ng kiếm mÆ°u đồ, những vết dao khắc ngá»t. chúng tôi vẽ những đất Ä‘ai, trên đó Ä‘á»i sống không còn bạo lá»±c.

NhÆ° thế, vá»›i cuá»™c Ä‘á»i , tôi đã ôm má»™t ná»—i cuồng si bất tận. Má»—i đêm, tôi nhìn trá»i đất để há»c vá» lòng bao dung. Nhìn Ä‘Æ°á»ng Ä‘i của kiến để biết vá» sá»± nhẫn nhục. Sông vẫn chảy Ä‘á»i sông. Suối vẫn trôi Ä‘á»i suối. Äá»i ngÆ°á»i cÅ©ng để sống và hãy thả trôi Ä‘i những tị hiá»m.

Chúng ta đã đấu tranh. Äang đấu tranh. Và có thể còn đấu tranh lâu dài. NhÆ°ng tranh đấu để giành lại quyá»n sống, để làm ngÆ°á»i, chứ không để trở thành anh hùng hay làm ngÆ°á»i vÄ© đại. Cõi nguồn từ khÆ°á»›c tÆ°á»›c hiệu đó.

Chúng ta đã đấu tranh nhÆ° má»™t ngÆ°á»i trẻ tuổi và đã sống mệt má»i nhÆ° má»™t kẻ già nua. Tôi Ä‘ang muốn quên Ä‘i những trang triết lý, những luận Ä‘iệu phỉnh phá». Ở đó có hai con Ä‘Æ°á»ng. Má»™t con Ä‘Æ°á»ng dẫn ta vá» ca tụng sá»± vinh quang của Ä‘á»i sống. Con Ä‘Æ°á»ng còn lại dẫn đến sá»± băng hoại.

Nhân loại, má»—i ngày Ä‘ang cố bày biện những tiệm tạp hoá má»›i. Äóng thêm nhiá»u kệ hàng. NgÆ°á»i ta bán đủ loại:đói kém, chết chóc, thù hận, nô lệ , vong thân...

Những đấng tối cao, có lẽ đã ngủ quên cùng với chân lý.

Tôi đã má»i dần vá»›i lòng tin. Chỉ còn lại niá»m tin sau cùng. Tin vào niá»m tuyệt vá»ng. Có nghÄ©a là tin vào chính mình. Tin vào cuá»™c Ä‘á»i vốn không thể khác.

Và nhÆ° thế, tôi Ä‘ang yêu thÆ°Æ¡ng cuá»™c Ä‘á»i bằng ná»—i lòng của tên tuyệt vá»ng.

TCS
Sài gòn, tháng 11-1992
Cảm Nghĩ VỠHoa Hậu
Trịnh Công Sơn
MÆ°á»i tám năm. Thá»i gian đủ để má»™t ngÆ°á»i con gái sinh ra, lá»›n lên và trở thành hoa hậu trong má»™t cuá»™c thi nhan sắc vóc dáng hình hài của thành phố. Tôi ngồi ở bàn giám khảo trong vài cuá»™c thi hoa hậu và nhìn ngắm nghÄ© ngợi. Tôi chiêm ngưỡng và không thể nào không nghÄ© vá» thá»i gian. MÆ°á»i tám năm, Ä‘á»i làm nên má»™t nhan sắc. Má»™t nhan sắc là má»™t tác phẩm không phải bất cứ nghệ sÄ© tạo hình nào cÅ©ng có thể làm nên dù trong phút giây Ä‘á»™t hứng.

Ãi ngược dòng thá»i gian, tôi thấy em trong bào thai của mẹ. Và tôi, tôi ở trong bào thai của má»™t xã há»™i, má»™t chế Ä‘á»™ hoàn toàn lạ lẫm vá»›i tôi. Em thì được sinh ra nhÆ°ng tôi thì lại được tái sinh trong má»™t cuá»™c Ä‘á»i khác. Trong há»™i há»a cÅ©ng đã từng có thá»i kỳ phục hÆ°ng. Renaissance. Ãược sinh lại má»™t lần nữa cÅ©ng có nghÄ©a là được sống lại má»™t lần nữa và cÅ©ng có nghÄ©a là được đầu thai vào má»™t kiếp khác. Em bỡ ngỡ khóc tiếng đầu Ä‘á»i và tôi cÅ©ng bỡ ngỡ cÆ°á»i khóc tiếng đầu Ä‘á»i. Em là đứa bé và tôi cÅ©ng là đứa bé. Chỉ khác má»™t Ä‘iá»u là em thì hồn nhiên thÆ¡ má»™ng còn tôi thì thấp thoáng lo âu.

Em thả Ä‘á»i em lá»›n lên nhÆ° cây cá» xanh tÆ°Æ¡i đôn hậu mỹ miá»u còn tôi thì cÅ©ng cứ thả Ä‘á»i tôi nhÆ° con thuyá»n không lèo lái.

Ngày ấy, cách đây mÆ°á»i tám năm, tôi đứng ở má»™t bá» bến khác. Tôi gá»i con đò, con đò dừng lại và chở tôi Ä‘i. Sau giá» phút ấy, Ä‘iểm khởi đầu của mÆ°á»i tám năm sau, tôi ngần ngại không dám gá»i đò. Em tập tá»…nh bÆ°á»›c Ä‘i. Tôi ngần ngại bÆ°á»›c Ä‘i. Em không sợ ngã nhÆ°ng tôi thì lại sợ vấp ngã. Em không né tránh. Em thÆ¡ thá»›i hân hoan còn tôi thì dè dặt. Má»—i bÆ°á»›c chân tôi là vụng vá» e ngại. Là tá»± nhủ, băn khoăn.

Ngày ấy xa rồi. Em lá»›n lên và tôi cÅ©ng đã lá»›n lên. Em yêu Ä‘á»i và tôi cÅ©ng yêu Ä‘á»i. Chỉ khác má»™t Ä‘iá»u là tôi già dặn mà em thì non ná»›t. Cái non ná»›t đáng yêu và cái già dặn đáng ghét.
Ãôi khi tôi tá»± há»i: Có phải tôi là kẻ hạnh phúc hÆ¡n nhiá»u ngÆ°á»i Không phải bất kỳ ai cÅ©ng có thể sống trong má»™t Ä‘á»i dÆ°á»›i nhiá»u hình thái xã há»™i khác nhau. Tôi là ai vậy? - Tôi, hình nhÆ°, đã có lúc mang thân phận chiến tranh, rồi hòa bình, rồi tÆ° sản và rồi cá»™ng sản. Cái lý lịch Ä‘a mang này cÅ©ng đủ để tôi tá»± thấy mình là má»™t loại công dân ngoại hạng.

Ngoái nhìn lại, mÆ°á»i tám năm, hun hút sâu nhÆ° má»™t lối Ä‘i biá»n biệt, má»™t con Ä‘Æ°á»ng xa ngái, tôi bần thần nhận ra mình là má»™t kẻ khác. Má»™t kẻ khác mà vẫn là mình, không xa lạ, không oán há»n, không há» có má»™t chút trách móc tá»± thân. Mà lạ thay, giá» phút này tôi lại hân hoan cÆ°á»i đùa vá» má»™t thứ số phận gần nhÆ° muốn đùa cợt tôi trên những dặm Ä‘Æ°á»ng tưởng nhÆ° không có thật. Tôi Ä‘i trồng và gặt lúa. Tôi Ä‘i trồng khoai, sắn, ở Cồn Tiên, trên bãi đất chằng chịt mìn có thể nổ bất cứ lúc nào ở cá»­a ngõ TrÆ°á»ng SÆ¡n. Tôi Ä‘i chợ nấu ăn. Tôi chở bá»™t mì rải trắng cả má»™t con Ä‘Æ°á»ng nhÆ° ngày xÆ°a Mỵ Châu làm dấu cho Trá»ng Thủy. Tôi xếp hàng mua từng Ä‘iếu thuốc hạng tồi. Tôi lãnh hàng tháng má»™t lóng tay thịt mỡ không đủ cho má»™t con mèo ăn. Và cứ thế nhiá»u năm, mù mịt. NhÆ°ng có há» gì đâu, vì trên tất cả những vụn vặt, nhiá»…u nhÆ°Æ¡ng đó là Hà Ná»™i, Huế, Sài Gòn. Là tình yêu chan chứa, là những mặn nồng mà cả má»™t cuá»™c Ä‘á»i ngày trÆ°á»›c chÆ°a bao giỠđược Ä‘á»i trao tặng má»™t cách rá»™n rã, đậm đà và lá»™ng lẫy đến nhÆ° vậy.
Tôi đã yêu cuá»™c Ä‘á»i hÆ¡n bao giá» cả. Tôi yêu cuá»™c sống và cuá»™c sống cÅ©ng mở hết vòng tay cho tôi.
MÆ°á»i tám năm, em đã là xứ sở, em cÅ©ng là quê hÆ°Æ¡ng. Tôi cÅ©ng đã là má»™t thành phần nhá» bé của xứ sở, của quê hÆ°Æ¡ng. Những gì đẹp nhất thuá»™c vá» em và cÅ©ng thuá»™c vá» tôi. Em và tôi là những phân tá»­ không thể tách rá»i của đất nÆ°á»›c này. Ãừng mÆ¡ Æ°á»›c gì xa xôi bởi vì giấc má»™ng của chúng ta là có thật hoặc sẽ có thật trong bá» cõi nhá» nhắn nhÆ°ng đôn hậu và tình tứ này.
Tôi mở lòng tin vào tÆ°Æ¡ng lai. Tôi tá»± nhủ mình không bao giá» lập lại những Ä‘iá»u đã cÅ©. Ãừng để hồn mình mòn Ä‘i vì những tổn thÆ°Æ¡ng tưởng có thật mà không thật. Tôi đã từng bị chẻ ra làm nhiá»u mảnh trên quê nhà nÆ¡i tôi sinh ra nhÆ°ng tôi loại bá» hình ảnh đó bởi vì vá»›i tôi, cái xấu, cái ác không bao giá» có thật. Vì thế cái tình yêu đất nÆ°á»›c quê hÆ°Æ¡ng trong tôi không có gì làm suy suyển được. Tôi đã trầm tÆ° trong nhiá»u ngày tháng để tập cho mình giữ được lòng vô ngại, tính vô Æ°u trÆ°á»›c má»i đắng cay. Không thể có má»™t thứ bạo lá»±c nào khiến em có thể xa lìa đất nÆ°á»›c. Sá»± phản bá»™i còn mạnh hÆ¡n bạo lá»±c. Và chỉ có sá»± phản bá»™i má»›i làm ta xa lìa nhau. Còn bạo lá»±c thÆ°á»ng không có má»™t Ä‘á»i sống lâu dài.

Cái dòng sông mÆ°á»i tám năm ấy đã làm nên em mỹ miá»u xinh đẹp và đồng thá»i cÅ©ng đã cuốn Ä‘i hết trong tôi những vÆ°á»›ng mắc cuối cùng. Sống mà không còn biết đến oán há»n thì Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên là hạnh phúc quá. Tôi biết tôi hạnh phúc mà có lúc không biết chia xẻ vá»›i ai. Tôi tin rằng sẽ có lúc tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u cảm thấy mình thật sá»± hạnh phúc khi biết xóa Ä‘i cái biên giá»›i thù nghịch trong lòng mình. Hai con ngÆ°á»i cùng màu da cùng xứ sở gặp nhau nÆ¡i này hoặc nÆ¡i kia, mà không vồ vập yêu thÆ°Æ¡ng nhau là Ä‘iá»u vô nghÄ©a. MÆ°á»i tám năm có ngÆ°á»i ở lại có kẻ ra Ä‘i nhÆ°ng cái biên giá»›i địa lý ấy làm sao có thể gây chia lìa những tình cảm trong sáng trong má»—i con ngÆ°á»i được. Cứ má»—i ngày tôi càng thấy yêu cuá»™c Ä‘á»i hÆ¡n. Yêu cuá»™c Ä‘á»i cÅ©ng có nghÄ©a là yêu cái tuổi mÆ°á»i tám trên cÆ¡ thể của má»™t đất nÆ°á»›c nguyên vẹn. Từ Bắc vô Nam Ä‘i nÆ¡i nào cÅ©ng có thể tìm được tình yêu. Chỉ có thần thoại má»›i làm được công việc đó. Ãã hết rồi cái ngàn năm, trăm năm, ba mÆ°Æ¡i năm chia lìa loạn lạc. Em còn mÆ¡ Æ°á»›c gì nữa. Em mÆ°á»i tám tuổi, em là hạnh phúc. Tôi chia buồn vá»›i tôi vì tôi có má»™t hạnh phúc ngắn ngủi hÆ¡n em. NhÆ°ng có há» gì, cuá»™c Ä‘á»i còn dài lắm cho em và tôi thì em không cần thắc mắc. Tôi đã sống đủ và làm đủ những gì cần thiết. Chỉ tiếc là không nhiá»u thá»i gian để làm những gì lợi ích cho Ä‘á»i. Ãá»i sống thì đẹp mà rá»™ng dài quá còn Ä‘á»i ngÆ°á»i thì hạn hữu. Biết làm sao bây giá».
Viết bài này nhÆ° má»™t tấm thiệp mừng mÆ°á»i tám năm nhan sắc lừng lẫy. Cám Æ¡n tuổi mÆ°á»i tám của Ä‘á»i Việt Nam.

Trịnh Công Sơn
Nhật ký Huế
:::Trịnh Công Sơn:::

Äã lâu lắm tôi không ra khá»i nhà để thá»±c hiện những chuyến Ä‘i xa. Thế rồi nó trở thành má»™t thói quen. Má»™t thói quen không hiểu là tốt hay xấu. NhÆ°ng dù sao đó cÅ©ng là thói quen của má»™t ngÆ°á»i không có sức khoẻ tốt hoặc đã đạt đến má»™t thứ tuổi lÆ°á»i. Äã từng có những cuá»™c má»i má»c trong vài năm nay để ra nÆ°á»›c ngoài nhÆ°ng tôi Ä‘á»u từ chối. Và khi kiếm được má»™t cá»› nào đó để từ chối mà không phụ lòng ngÆ°á»i má»i, tôi bá»—ng thấy lòng thảnh thÆ¡i, nhẹ nhõm.



â–  Tháng 4 năm nay ở Huế có tổ chức Festival 2000. Tôi không được má»i, nhÆ°ng Ä‘iá»u đó không có gì quan trá»ng. Bởi vì rất nhiá»u ngÆ°á»i khác cần được má»i hÆ¡n tôi cÅ©ng không được má»i. Äã hiểu lý do làm sao mà có má»™t sá»± thiếu sót nhÆ° thế thì cần phải viện đến những cÆ¡ sá»± rất phức tạp, thậm chí lạ lùng khó hiểu.



â–  Thành phố Huế là thành phố của những đứa con thân yêu của Huế, chứ không phải chỉ để dành riêng cho má»™t số ngÆ°á»i. Càng không phải chỉ để dành cho má»™t thế lá»±c nào đó. Quê hÆ°Æ¡ng là quê hÆ°Æ¡ng chung, chứ không phải quê hÆ°Æ¡ng của riêng ai. Vì thế cho nên muốn làm đẹp cho quê hÆ°Æ¡ng cÅ©ng phải được chia Ä‘á»u.



â–  Thế mà cuối cùng tôi cÅ©ng đến Huế trong những ngày nằm giữa bá» dài của cuá»™c Festival. Tôi đã sẵn sàng tham dá»± má»™t vài buổi trình diá»…n không lấy gì làm hứng thú. Những bữa ăn không mùi vị, thậm chí là nhạt nhẽo. NhÆ°ng tôi không mất nụ cÆ°á»i và sá»± vui tÆ°Æ¡i hồn nhiên, vì tôi là thằng con của Huế. Tôi an ủi đám bạn bè cùng Ä‘i là hãy vui Ä‘i, vì đây là xứ sở của tôi.



â–  Khi bạn có má»™t xứ sở để trở vá» hoặc là để thỉnh thoảng trở vá», thì bạn còn có hạnh phúc nhiá»u lắm. ở đó bạn có má»™t dòng sông, má»™t ngá»n núi, và bạn tìm lại được những đứa bạn má»™t thá»i tóc xanh nay đã lốm đốm bạc đầu. Bạn sẽ gặp má»™t cô gái Huế bất chợt trên Ä‘Æ°á»ng và há»i rằng: Huế bây gá» có gì lạ không em? thì lập tức, hoặc tình cá» cô gái ấy sẽ Ä‘á»c lại hai câu thÆ¡ của Bùi Giáng:



Dạ thÆ°a phố Huế bây giá»

Ngự Bình vẫn đứng bên bỠsông Hương.



â–  Huế trăm năm trÆ°á»›c và trăm năm sau không có gì thay đổi. Nó hình nhÆ° muốn giữ trá»n má»™t lá»i thá» sắt son, không bao giá» thay lòng đổi dạ. Äó là nét đáng yêu của má»™t thành phố, nhất là má»™t thành phố rất cổ kính. Tuy nhiên thá»i đại này ngÆ°á»i ta không cho phép má»™t thành phố vá»›i những con ngÆ°á»i cứ mải mê ngủ hoài trên những vàng son của quá khứ hoặc ôm mãi những giấc má»™ng huyá»…n hoặc trên những tàng kính các.



â–  Huế lần này đã kéo tôi ra khá»i cái góc nhà nhá» hẹp của tôi. Nếu không có Huế trong dịp Festival này, chÆ°a chắc tôi đã rá»i được nÆ¡i ẩn trú của mình. Tuy vậy, xét cho cùng, không phải vì Festival lôi cuốn sá»± tò mò của tôi, mà chỉ Ä‘Æ¡n giản chính là Huế. Tôi vá» Huế chính vì Huế chứ không phải vì Festival Huế 2000. Nếu nói má»™t cách chính danh, thì đây không phải là má»™t Festival trong đúng nghÄ©a của nó. Tổ chức luá»™m thuá»™m, không có má»™t không khí há»™i hè đúng nhÆ° yêu cầu, và thá»±c sá»± nhìn chung, ngÆ°á»i dân của Huế không tích cá»±c lắm trong việc chia sẻ má»™t niá»m vui chung.



â–  Dù sao tôi cÅ©ng cảm Æ¡n má»™t cái cá»› nhỠđể tôi Ä‘i giang hồ vặt trong vài ngày ở Äà nẵng, Há»™i an và Huế. Ngày xÆ°a, thá»i còn trẻ lắm, những chuyến Ä‘i chÆ¡i nhá» má»n này không thể nào đủ để làm nguá»™i bá»›t máu giang hồ trong tôi. Bây giá» thì những chuyến Ä‘i ngắn cùng đông đảo bạn bè cÅ©ng tạm an ủi cho những giấc má»™ng phiêu lÆ°u không còn thá»±c hiện được nữa.



â–  Huế là ngÆ°á»i yêu của tôi, là giấc má»™ng của tôi. NhÆ°ng bây giá» tôi còn Sài gòn và Hà ná»™i. Tôi thấy đâu cÅ©ng là quê nhà. ở đâu tôi cÅ©ng có giấc má»™ng và tình yêu. Và vì vậy, đôi lúc tôi không còn cảm thấy mình thuá»™c vá» má»™t xứ sở nào nữa. NhÆ°ng ngẫm cho cùng, thì Huế vẫn là quê nhà của tôi, và ngày nào Huế chÆ°a phụ bạc tôi, thì tôi vẫn là đứa con không bị từ chối của Huế.


Trịnh Công Sơn
Phút nói thật Trịnh Công Sơn

VỠăn mặc:

Ai cÅ©ng thích ăn ngon, mặc đẹp. Äiá»u này ai cÅ©ng giống nhau. Từ lâu tôi ăn rất ít nhÆ°ng trong má»—i bữa ăn tôi cần thấy nhiá»u món ăn khác nhau và cần có nhiá»u màu sắc. Vá» mặc và giày dép tôi cÅ©ng thích có nhiá»u để nhìn hÆ¡n là để sá»­ dụng. Nói chung tôi là ngÆ°á»i thích sÆ°u tầm và chá»n tất cả những gì đẹp mang vỠđể làm thoả mãn con mắt của mình.

Thá»i gian rảnh

Thá»i gian rảnh, nếu không có bạn, tôi thÆ°á»ng ngồi yên lặng nhìn trá»i đất và suy tưởng vá» những Ä‘iá»u mình chÆ°a tá»± giải đáp được cho chính bản thân mình. Nếu có cảm hứng thì vẽ hoặc xem lại má»™t câu nhạc Ä‘ang viết dở. Có bạn thì lại khác, sẽ tiếp tục câu chuyện hằng ngày bên ly rượu. Những câu chuyện Ä‘á»i riêng và chung, vá» sá»± sống và cái chết. Vá» tất cả nói chung.

Tình yêu

Thá»i gian sau này tôi ít quan tâm đến những gì liên quan đến tình yêu. Nếu có viết má»™t ca khúc nào đó nói vá» tình yêu thì cÅ©ng chỉ là má»™t thứ ngôn ngữ rất trừu tượng, thậm chí rất siêu hình.

Bạn bè

Tôi dùng hầu hết thá»i gian cho bạn bè. Chuyện trò vá»›i bạn bè cảm thấy thoải mái hÆ¡n. Thậm chí có những khoảng thá»i gian im lặng hoàn toàn mà vẫn không cảm thấy khó chịu. Má»—i ngÆ°á»i có thể làm công việc riêng hoặc theo Ä‘uổi những ý nghÄ© còn dang dở.

Hội hoạ

Tôi yêu hội hoạ cũng như âm nhạc. Có lúc lòng say mê hội hoạ trong tôi còn vượt hơn cả âm nhạc. Khi vẽ thì gần như quên hết, ngay cả giấc ngủ ban đêm. Tuy nhiên nói cho cùng thì hai bộ môn này bổ túc cho nhau trong công việc sáng tác của tôi.

Dư luận

Tôi không quan tâm đến dÆ° luận lắm nhất là thứ dÆ° luận không mang tính cách xây dá»±ng. Vấn Ä‘á» của ngÆ°á»i sáng tác là tập trung vào việc sáng tạo chứ không phải ngồi chá» nghe dÆ° luận nói gì vá» mình. NgÆ°á»i sáng tác phải tập trung làm công việc của mình và ý thức hoàn toàn vá» Ä‘iá»u đó. Ngoài ra không có gì đáng kể.

Thú vui lớn.

Tôi không có thú vui nào đặc biệt cả. Nếu cần phải kể ra má»™t thú vui nào đó cÅ©ng được thì có lẽ đó là thú vui được trở vá» nhà sau nhiá»u giá» phải ra ngoài vì má»™t công việc nào đó hoặc sau những chuyến Ä‘i xa.

Thá»i gian thích nhất.

Khoảng thá»i gian thích nhất là thá»i gian được ngồi yên tÄ©nh má»™t mình trÆ°á»›c khi có má»™t ngÆ°á»i bạn đầu tiên xuất hiện để phá tan sá»± yên tÄ©nh đó.
Thói quen hàng ngày là chiá»u chiá»u uống vaì ly rượu vá»›i bạn bè.

(Tạp chí Mốt-2000)

http://www.ttvnol.com/f_301/111556/trang-4.ttvn
Thủ bút vá» ngÆ°á»i hát
Trịnh công Sơn

Khánh Ly - Vĩnh Trinh - Hồng Nhung

KL, má»™t ngÆ°á»i bạn của định mệnh vÄ©nh viá»…n thÆ°Æ¡ng yêu nhau.
VT, má»™t ngÆ°á»i em ruá»™t phải bù đắp vì không kịp thấy bố khi vừa ra Ä‘á»i
HN, má»™t ngÆ°á»i quá gần gÅ©i không biết phải gá»i là ai?

- KL hát cho má»™t thá»i vừa lãng mạn vừa Ä‘au thÆ°Æ¡ng trong chiến tranh. Hay nhất.

- VT. Má»™t ngÆ°á»i thích hát và hát hay những bài hát của anh mình. Lưỡng lá»± giữa Ä‘á»i ca hát và Ä‘á»i thÆ°á»ng. Tuy nhiên cái nghiệp ca hát lại trói buá»™c ở chặng Ä‘á»i mà má»i ràng buá»™c khác không còn ý nghÄ©a nữa. Thế cÅ©ng là má»™t Ä‘iá»u may mắn cho Ä‘á»i, và cho tôi.

- HN làm má»›i lại những ca khúc của tôi. Có ngÆ°á»i thích có ngÆ°á»i không thích. Tuy nhiên tôi thích vì đó là cách biểu hiện má»›i phù hợp vá»›i (...) thá»i hiện đại - Má»™t sá»± lãng mạn má»›i. Nó giúp mình có được má»™t chá»— ngồi trong hiện tại chứ không phải là kẻ nhắc tuồng từ quá khứ.

- Khánh VÄ©nh Hồng hay Ly Trinh Nhung là Ä‘iá»u phải có, gần nhÆ° tất yếu, trong cuá»™c Ä‘á»i sáng tác của má»™t ngÆ°á»i. Mà hình nhÆ° còn nhiá»u nữa, nhÆ° Khánh Hà, Cẩm Vân, Thái Hiá»n, Thu Hà, Lan Ngá»c, Lệ Thu, ôi nhiá»u lắm vân vân và vân vân.


Trịnh Công Sơn
(1995)
Profile:
Vietnamese singer/songwriter Trinh Vinh Trinh will accept the WPMA "Life of Peace" award nomination on behalf of her brother Trinh Cong Son (1939-2001). Singer/songwriter Trinh Cong Son first gained fame in South Vietnam in the 1960s for his enchanting love ballads and gripping anti-war songs, which prompted the American folk singer Joan Baez to dub him "the Bob Dylan of Vietnam." "No one else better reflects what's in the hearts of the Vietnamese," says an intellectual about the 600 songs that Son has published since he wrote Wet Eyelashes in 1959 about a girl mourning the death of her mother.

Son grew up in Hue, the son of two poets. His father made a living selling bicycles and motorcycles, but in 1945 he was arrested for supporting the Viet Minh resistance against French colonial rule. After his release four years later, Son's father moved his family to Saigon, where he was killed in a traffic accident in 1955.

He hid to escape the military draft when he wrote his first anti-war song in 1965, as the US was sending hundreds of thousands of troops to Vietnam to fight a growing communist insurgency. Until the war ended a decade later with the defeat of the Saigon government, Son continued hiding in the houses of his friends in Saigon, Dalat and Hue to avoid arrest. Occasionally, he came out of hiding to perform in universities, protected from the police by students who shared his anti-war sentiments.

His popular Lullaby sold two million records in Japan in 1969 and won him a gold record award. "Rock gently my child, I have done it twice," he sang about a mother mourning the death of her soldier son. "This body, which once was so small/That I carried in my womb, that I held in my arms/Why do you rest at the age of 20 years?" Fearing that such powerful lyrics would demoralize its troops, the South Vietnamese government banned his songs and confiscated his recordings.

Son ran into a buzz-saw of protest when, after communist tanks crashed into the gates of Saigon's presidential palace on 30 April 1975, he accepted an invitation to sing on the radio one of his reconciliation songs about arms extending from north to south Vietnam. Many anti-communists accused him of being a traitor.

Son's troubles did not end with the return of peace. He went to the countryside near Hue, in central Vietnam, to visit some friends. When Son tried to return to Ho Chi Minh City, the new name for Saigon, the authorities in Hue would not let him leave. Instead he was sent to live with a peasant family near the Truong Son Mountains, where he planted rice and manioc in fields littered with unexploded munitions. It was not until late 1979 that he was allowed to move back to Ho Chi Minh City. Since then, Son has tried to put this experience behind him.

Son's songs, particularly those written before 1975, are still widely admired among the two million Vietnamese living abroad. Much of his appeal comes from his ability to capture the heartbeat of Vietnam.

This biography was written by Trinh Cong Son's sister, Trinh Vinh Trinh, before his death in April 2001. Trinh Vinh Trinh will accept Trinh Cong Son's WPMA "Life of Peace" award at the 2004 WPMA.

http://www.trinh-cong-son.com/wpma_tcs.html
Äành vậy vá»›i tình yêu
Trịnh Công Sơn

Cho đến cuối thế ká»· này, khi mà những khám phá khoa há»c đã bóc trần má»i lá»›p vá» huyá»…n hoặc của thế giá»›i quanh ta thì con ngÆ°á»i vẫn tiếp tục hồn nhiên chất vấn mình và chất vấn nhau: Tình yêu là gì? Tình yêu có thật hay không ?

Bao nhiêu thế ká»· qua Ä‘i và tình yêu cÅ©ng thay hình đổi dạng. Äắm chìm vào những cuá»™c vong thân ngoạn mục, tình yêu đã hoá thân và theo từng thá»i kỳ, mang những khuôn mặt khác.

Tình yêu cuối thế ká»· này không còn má»™ng mị nữa. Những giấc mÆ¡ hão huyá»n đã ra Ä‘i. Con ngÆ°á»i đến vá»›i tình yêu bằng má»™t ngôn ngữ khác. Có má»™t thứ hình bóng của má»™ng du len lá»i vào giữa cái Ä‘iá»u mà ngÆ°á»i ta gá»i là tình yêu. Và cứ thế ngÆ°á»i ta lao vào cái Ä‘iá»u "tưởng nhÆ°" ấy má»™t cách đồng bóng và đánh mất dần cái hồn phách thÆ¡ mông của những ngày đã xa xÆ°a.

Äừng bao giá» nói má»™t lá»i có tính cách khẳng định vá» tình yêụ Má»›i ngày hôm qua là nhÆ° thế hôm nay đã khác rồi. Tình yêu tưởng vÄ©nh viá»…n ra Ä‘i mà không ra Ä‘i. Tình yêu vá» nhÆ° ở lại mà không ở lại. Kể lại má»™t chuyện tình thÆ°á»ng khi là kể lại má»™t cái gì đã mất. NhÆ°ng cÅ©ng không hiếm những trái tim lạc hÆ°á»›ng bá»—ng má»™t hôm lại ngoạn mục quay vá»\. Không thể nói nhiá»u vá» tình yêu mà không mắc lá»—i lầm. Cứ để nó yên ở má»™t vị trí nào đó và nhìn ngắm, quan sát hoặc chỠđợi. Tình yêu là bất khả tÆ° nghì.

Không ai Ä‘iên gì mà tá»± xÆ°ng mình là kẻ biết rõ vá» tình yêu nhất. Äau khổ cả trăm lần vẫn cứ là má»™t đứa trẻ thÆ¡ trong tình yêu. Tình yêu có lẽ là lá»i nói dối uyên thâm nhất của trái tim. Má»™t trái tim kim cÆ°Æ¡ng không tì vết, không thách thức nhÆ°ng ngạo nghá»… và thích đùa. Má»™t thứ đùa cợt làm bằng bi hài kịch và trên sân khấu của cuôc hành trình đã làm nổ tung ra những cÆ¡n thịnh ná»™ của núi lá»­a hoặc của những mùa băng rã tuyết tan.

Dù thế nào cũng đừng phỉ báng tình yêu bởi nghĩ cho cùng nó vẫn là nguồn an ủi duy nhất. Nó là trò chơi dối trá cần thiết và qua nó chỉ có con ngưòi mới hiểu được thế nào là đau khổ để rồi có lúc phải thốt lên: Tôi buồn quá....

Tình yêu là không khoan nhượng. Cái khía cạnh ác Ä‘á»™c của tình yêu không ai có thể Ä‘o lÆ°á»ng được. Khi cần dập chết má»™t cuá»™c tình nó sẽ không cần biết nÆ°Æ¡ng taỵ Nó lạnh lùng thản nhiên trÆ°á»›c cÆ¡n hấp hối của "con bệnh tình". Vì thế xin các hoàng tá»­, quí công nÆ°Æ¡ng hãy biết ká»m giữ mình khi đứng bên mép bá» hiu hắt và luôn luôn chuẩn bị sẵn cho mình má»™t bài kinh thiá»n định để giữ được cõi lòng bình an, tÄ©nh lặng. Má»i cÆ¡n bão sẽ qua Ä‘i và trên các bá» bãi, biển đã để lại bao nhiêu là sinh vật biển cho má»™t bữa tiệc dù muá»™n màng, phù du, nhÆ°ng cÅ©ng đủ để làm hồi sinh má»™t ná»—i khát sống và xoá Ä‘i những thÆ°Æ¡ng tích tuồng nhÆ° không đáng có.

Tình yêu không có thắng bại. Ở đây không phải đấu trÆ°á»ng mặc dù vẫn có những vết thÆ°Æ¡ng. Thậm chí đôi khi còn mang đến những cái chết, những cái chết không báo trÆ°á»›c nhÆ°ng cÅ©ng nhuốm đầy đủ màu sắc tai Æ°Æ¡ng, của má»™t kiếp nạn. Những cái chết nhÆ° thế không còn má»›i mẻ gì nữa, chỉ đủ gây ngạc nhiên thoáng qua để có dịp nhắc nhở lại má»™t thá»i kỳ vàng son của triá»u đại lãng mạn. Thế nhÆ°ng ở đâu đó trên các vỉa hè trong lòng các đô thị, nhất là dÆ°á»›i ánh đèn má» tỠở các ngoại ô, tiếng xì xào vẫn cứ vang lên nhÆ° má»™t ngá»n gió xót thÆ°Æ¡ng qua các Ä‘á»n thá» của ảo giác. Äó cÅ©ng là lá»i tôn vinh phù phiếm nhằm làm thăng hoa tình yêu hầu khôi phục lại má»™t thứ lòng tin đã bị đánh mất.

Nếu có dịp chạm vào tình yêu thì hãy thá»­ mượn má»™t cá»— xe chở lòng bất kính đến trÆ°á»›c. Có thể không hẳn là lòng bất kính mà má»™t cái gì đó gần vá»›i sá»± thá» Æ¡, lãnh đạm hoặc má»™t phÆ°Æ¡ng cách lịch sá»± bóng bẩy phÆ°á»ng tuồng. Äó là lá chắn cần thiết, má»™t thứ bùa há»™ mạng để chống đỡ những mÅ©i dao vô đạo có thể gây thÆ°Æ¡ng tích bất ngá» trên lòng tá»± trá»ng.

Tình yêu hình nhÆ° không di chuyển trên má»™t mặt phẳng. Nó thÆ°á»ng dẫn ngÆ°á»i trong cuá»™c Ä‘i qua những nÆ¡i chốn không há» dá»± phòng trÆ°á»›c. Thế rồi má»™t hôm bá»—ng dÆ°ng má»i chuyện cứ lệch lạc hẳn Ä‘i và ngÆ°á»i trong cuá»™c thấy mình không còn là mình nữạ NhÆ° trong mùa biển Ä‘á»™ng, những con sóng dữ tha hồ nhảy múa và nó rút dần tinh lá»±c của con ngÆ°á»i.

Có những kẻ thấy được thiên Ä‘Æ°á»ng. Có những kẻ thấy được địa ngục. Và có không ít những kẻ bị chá»c mù đôi mắt khi Ä‘i qua tình yêu. Những giấc mÆ¡ hồng, những ác má»™ng Ä‘en. Äôi khi có những cái bóng vô hồn ngoan ngoãn tá»›i lui trong không gian vô hình của những câu thần chú. Khi nhóm lá»­a đốt lòng mình trên những mê hoặc của lá»i thá» nguyá»n thì lúc ấy chỉ còn âm binh nói chuyện vá»›i âm binh. Giấy vàng bạc bay lả tả phủ hết con Ä‘Æ°á»ng tỉnh thức để mở ra má»™t cõi Ä‘á»i son phấn ngào ngạt hÆ°Æ¡ng hoa mÆ¡ mÆ¡, tỉnh tỉnh, muá»™i muá»™i, mê mê nhÆ°ng đầy má»™t thứ lạc thú riêng tÆ°, má»™t cõi trá»i bay bổng.

Chấp nhận tình yêu là chấp nhận má»™t thứ có có, không không, đùa đùa, thật thật. Nó vô hình tÆ°á»›ng nhÆ°ng làm rã tan hồn phách. Không có nó thì Ä‘á»i sống không biết sẽ tẻ nhạt đến dÆ°á»ng nàỠThôi thì đành có nó vậy.

http://khanhly.net/phoxua/tm.asp?m=296
Giá»ng ca, kỹ xảo má»›i là má»™t ná»­a thành công của ca sÄ©
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn


Tạp chí Thế giới mới

Ãã có nhiá»u ca sÄ© thể hiện các bài hát trong suốt 40 năm sáng tác của nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n nhÆ° Khánh Ly, Lệ Thu, Hồng Nhung, Mỹ Linh, Thanh Lam... và để lại những ấn tượng đẹp cho ngÆ°á»i nghe. Từ góc Ä‘á»™ tác giả, nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n cho rằng giá»ng ca, kỹ xảo má»›i chỉ quyết định má»™t ná»­a thành công, phần còn lại là sá»± cảm nhận, tri thức và sá»± rung cảm của ca sÄ©.

Kể từ tác phẩm đầu tay Ướt mi, đến nay Trịnh Công SÆ¡n đã có hÆ¡n 40 năm rong chÆ¡i, lãng du và triết luận cùng âm nhạc và trở thành má»™t trong những nhạc sÄ© lá»›n của âm nhạc hiện đại Việt Nam. Nhân dịp này, chúng tôi đã cùng trò chuyện vá»›i anh vá» nghệ thuật ca hát và nhất là vá» những giá»ng ca tiêu biểu từng "Ä‘i qua" tác phẩm của Trịnh Công SÆ¡n.

* Cho dù sau này nhiá»u ca sÄ© đã cố gắng thể hiện khá tốt những phong cách khác nhau vá» các nhạc phẩm của anh nhng ngÆ°á»i nghe Ä‘á»u có chung má»™t nhận xét, Khánh Ly má»›i đúng là má»™t cặp "đối ngẫu" lý tưởng vá»›i âm Ä‘iệu của anh. Là tác giả, anh nghÄ© sao?

- Ãúng là chỉ có Khánh Ly má»›i thể hiện đúng tâm trạng bài hát của tôi nhất, nhÆ°ng không phải tất cả những bài nào của tôi Khánh Ly cÅ©ng Ä‘á»u hát hay nhất. Tôi muốn nhắc đến Lệ Thu, ngÆ°á»i hát hay nhất Hạ trắng và Xin mặt trá»i ngủ yên, Bạch Yến thì hát hay hÆ¡n hẳn Khánh Ly bài Lá»i buồn Thánh. Có má»™t nghịch lý tôi muốn Ä‘Æ°a ra đây để thấy sá»± cảm nhận rất vô chừng ở má»—i ngÆ°á»i. Chẳng hạn, có má»™t cô sinh viên Hà Ná»™i cho biết cô chỉ thích nghe nhạc tôi do Khánh Ly hát nhÆ°ng cÅ©ng có má»™t phụ nữ lá»›n tuổi, hiện sống ở nÆ°á»›c ngoài, từng mê Khánh Ly hát nhạc tôi, khi có dịp vá» nÆ°á»›c và nghe các ca sÄ© sau này hát nhạc tôi thì tá» ra rất thích thú và cho rằng há» có má»™t cách hát nhạc Trịnh Công SÆ¡n má»›i, hiện đại và rất hay.

* Ba bốn năm trÆ°á»›c đây, anh đã có ý định "Ä‘á»™c quyá»n" Hồng Nhung cho các bài hát của anh và nhiá»u ngÆ°á»i còn cho rằng anh muốn tạo ra má»™t Trịnh Công SÆ¡n - Hồng Nhung để làm quên Ä‘i má»™t Trịnh Công SÆ¡n - Khánh Ly.

- Tôi đã viết riêng cho Hồng Nhung má»™t số bài. NhÆ°ng Hồng Nhung hát cho rất nhiá»u tác giả.

* Trong số những ca sÄ© sau này hát nhạc anh nhÆ° Cẩm Vân, Hồng Nhung, Thanh Lam, Mỹ Linh, Hồng Ngá»c... anh thấy ai hát hay nhất nhạc của anh?

- Má»—i ngÆ°á»i hát hay má»™t số bài. Có bài Linh hát hay. Có bài Lam hát đạt. Có bài thì Cẩm Vân xuất sắc. Có bài tôi chỉ thích nghe Nhung hát.

* Còn hiện nay, trong các ca sĩ Việt Nam, anh đánh giá ai cao nhất?

- Tôi thấy chỉ có Mỹ Linh là tạo được ấn tượng tốt nhất cho tôi trong việc sáng tạo ra những phong cách khác nhau cho má»—i bài. Ví dụ nhÆ° bài Thì thầm mùa xuân. Vá»›i bài này, Mỹ Linh đã tạo ra má»™t cách hát Ä‘á»™c đáo mà sau này nhiá»u ca sÄ© hát theo y nhÆ° vậy. Nếu có ai cố hát khác Ä‘i thì thấy không hay, không thích nữa.

* Hiện tại ông nghÄ© gì trÆ°á»›c hiện tượng có khá nhiá»u ca sÄ© đến tập bài má»›i ngay tại phòng thu rồi má»™t, hai tiếng sau... ghi âm luôn mà không quan tâm tá»›i việc "nhập" và hiểu tình cảm, ná»™i dung của bài hát.

- Tôi Ä‘Æ°a ra đây má»™t tấm gÆ°Æ¡ng lao Ä‘á»™ng nghệ thuật của Khánh Ly để thấy rằng trÆ°á»›c khi muốn hát má»™t bài thành công thì ngÆ°á»i ca sÄ© phải trải qua má»™t quá trình hóa thân vào tác phẩm đó nhÆ° thế nào.

Nhá»› dạo tôi má»›i viết bài Má»™t cõi Ä‘i vá» mấy tháng trÆ°á»›c khi giải phóng miá»n Nam (30-4-1975). Sau này, có dịp Ä‘i Mỹ, tôi gặp Khánh Ly và Ä‘Æ°a cho cô bài hát này. Tôi nhá»› Khánh Ly cầm và lẩm nhẩm bài hát này từ 7 giá» tối hôm trÆ°á»›c đến... 7 giá» sáng hôm sau. Cô đã thức trá»n đêm, "vật lá»™n" vá»›i bài hát nhá» sá»± giúp sức của thuốc lá, cà-phê Ä‘en. Vậy mà cô vẫn cho rằng vẫn chÆ°a "thấm" bài mấy. NgÆ°á»i ca sÄ© phải làm việc nghiêm túc và có trách nhiệm nhÆ° vậy má»›i tạo ra những nét sáng tạo riêng trong từng bài hát đồng thá»i thể hiện chính xác tâm trạng bài hát của nhạc sÄ©.

* Ãêm sinh nhật của anh ngày 28-2 vừa rồi anh đã hát tuyệt hay bài Tiến thoái lưỡng nan chỉ trên những hợp âm rải nhẹ của cây organ. Khó có ca sÄ© nào thể hiện bài này hay hÆ¡n nhÆ° anh đã hát.

- Trong các cuá»™c thi sắc đẹp, sắc đẹp chỉ chiếm khoảng ba hoặc bốn mÆ°Æ¡i phần trăm, phần còn lại thuá»™c ứng xá»­ tức là thuá»™c phạm trù trí tuệ và tâm hồn. Ca hát cÅ©ng vậy. Giá»ng ca, kỹ xảo chỉ má»›i là phân ná»­a, phân ná»­a là do sá»± cảm nhận, tri thức và rung cảm của ngÆ°á»i hát quyết định.

* Câu há»i cuối, hÆ¡i xa Ä‘á» má»™t chút: hiện nay anh có ấp ủ sáng tác má»™t bài hát nào không và nhắm đến ca sÄ© nào?

- Theo lá»i Ä‘á» nghị của má»™t ca sÄ© nổi tiếng ngÆ°á»i Nhật, Mozu, tôi Ä‘ang chuẩn bị bắt tay viết chung vá»›i anh má»™t bài hát và sẽ do nữ ca sÄ© - cÅ©ng ngÆ°á»i Nhật - Mayami hát. Nó sẽ được trình diá»…n trong Há»™i diá»…n âm nhạc tại Osaka vào tháng 7-1999 sau đó sẽ đến lượt Hà Ná»™i, TP Hồ Chí Minh.

Xin cảm ơn anh.
Việt Nam nửa thế kỷ tân nhạc
Nguyễn Thụy Kha

Giai Ä‘oạn đầu, ca khúc Trịnh Công SÆ¡n căn bản là tình khúc. Bằng ná»—i cô Ä‘Æ¡n trong trẻo, đầy linh cảm mất mát của tuổi đôi mÆ°Æ¡i, những tình khúc Trịnh Công SÆ¡n khi ấy là lá»i thốt lên của lá»›p thanh niên miá»n Nam sống triá»n miên trong âu lo, trong phấp phá»ng thá»i cuá»™c. Ãó là những ThÆ°Æ¡ng má»™t ngÆ°á»i, Chiá»u má»™t mình qua phố, Hạ trắng, ... và tiếng nức nở trào lên má»™t đổ vỡ.

Trong giai Ä‘oạn này, ca khúc Cho má»™t ngÆ°á»i nằm xuống đã báo hiệu cho má»™t cái nhìn vá» chiến tranh. Thân phận những ngÆ°á»i lính ngã xuống chỉ là má»™t mất mát Ä‘á»i Ä‘á»i. Báo hiệu này đã dẫn tá»›i những ca khúc phản chiến ở giai Ä‘oạn tiếp theo của dòng nhạc Trịnh Công SÆ¡n. Nhìn chiến tranh bằng cặp mắt trung thá»±c ở tầm nhân loại, Trịnh Công SÆ¡n đã kêu lên bức bối giữa cuá»™c Ä‘á»i "nồi da nấu thịt". Có lẽ vì cách nhìn nhÆ° thế nên sau 30-4-1975, Trịnh Công SÆ¡n là nhạc sÄ© miá»n Nam duy nhất lại có thêm ná»­a khối thính giả ở miá»n Bắc. Anh đã tạo ra thính giả bằng chất nhạc riêng của mình.

CÅ©ng cần nói thêm rằng sá»± nghiệp âm nhạc của Trịnh Công SÆ¡n trong thá»i kỳ này được chắp cánh nhá» giá»ng hát Khánh Ly. Cuá»™c trùng phùng này đã để lại má»™t dấu ấn không phai má» trong lịch sá»­ âm nhạc Việt Nam.

Trịnh Công SÆ¡n bÆ°á»›c vào địa hạt làm âm nhạc cho Ä‘iện ảnh cÅ©ng từ sau giải phóng miá»n Nam. Anh đã có mặt ở gần hai chục phim truyện cÅ©ng nhÆ° tài liệu. Từ trong những cuốn phim, ca khúc Trịnh Công SÆ¡n lại Ä‘Ä©nh đạc bÆ°á»›c vào Ä‘á»i, sống má»™t cuá»™c sống riêng nhÆ° những ca khúc khác.

Nếu ở giai Ä‘oạn trÆ°á»›c là sá»± song hành của Trịnh Công SÆ¡n vá»›i Khánh Ly, thì ở địa hạt âm nhạc cho Ä‘iện ảnh lại là song hành của Trịnh Công SÆ¡n vá»›i. Hai ngÆ°á»i bạn, hai nhạc sÄ© nhiá»u đồng cảm vá»›i nhau luôn cùng có mặt trong từng bá»™ phim.

Cuối tháng 3 năm 1990, nhạc sÄ© có má»™t cõi âm thanh của hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i năm sáng tạo, của gần 500 ca khúc thoắt má»™t cái đã trở thành diá»…n viên của phim truyá»n hình do hãng phát thanh truyá»n hình BBC thá»±c hiện.

Cất Ä‘i những phóng túng trong Ä‘á»i sống cÅ©ng nhÆ° trong âm nhạc, Trịnh Công SÆ¡n đã tá»± khép mình vào ká»· luật của má»™t diá»…n viên. Anh phải vá»™i vã bay từ thành phố Hồ Chí Minh ra Hà Ná»™i và chỉ ở lại có 16 tiếng để đứng trÆ°á»›c ống kính trong má»™t cảnh gặp gỡ nhạc sÄ© Văn Cao tại nhà riêng ở số 108 phố Yết Kiêu. Ngay sau đó, anh bay vào Huế để thá»±c hiện má»™t Ä‘oạn phim khác trên quê hÆ°Æ¡ng xanh ngắt những miệt vÆ°á»n lá trúc che ngang mặt chữ Ä‘iá»n.

Không biết nhạc sÄ© có tạo ra được ngôn ngữ Ä‘iện ảnh trong diá»…n xuất Ä‘á»™c đáo nhÆ° ngôn ngữ âm nhạc của mình không. Chắc những ngÆ°á»i vốn mến má»™ Trịnh Công SÆ¡n còn phải chỠđợi khi cuốn phim ra Ä‘á»i. NhÆ°ng chắc không ai mong anh lại bỠâm nhạc để trở thành diá»…n viên. Vẫn cứ mong má»™t cõi âm thanh Trịnh Công SÆ¡n ngày càng thăm thẳm.

http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen...n_Thuy_Kha.htm
Tấm lòng nhạc sĩ Trịnh Công Sơn
Trần Thị TrÆ°á»ng


Tôi có dịp tiếp xúc vá»›i khá nhiá»u phụ nữ của chúng ta, cả những ngÆ°á»i tràn đầy hạnh phúc vì may mắn ở Ä‘á»i, cả những ngÆ°á»i Ä‘au khổ vì bất hạnh... hầu nhÆ° khi được há»i: "Chị, bà, cô, em, cháu có biết Trịnh Công SÆ¡n là ai không?" thì Ä‘á»u trả lá»i "có, anh ấy là má»™t nhạc sỹ có rất nhiá»u bài hát hay".
Nếu kể từ khi bắt đầu nhÆ° anh nói: "Ướt mi" được coi nhÆ° bài hát đầu tiên của tôi. Tôi viết để nhá»› đến giá»t nÆ°á»›c mắt của ca sÄ© Thanh Thuý những khi cô hát bài "Giá»t mÆ°a thu". Lúc ấy cô má»›i 16 tuổi, Ä‘i hát để nuôi ba mẹ bị lao nặng..." thì anh đã có tá»›i vài trăm trong số hÆ¡n năm trăm nhạc phẩm để chia sẻ vá»›i những tình cảm của con ngÆ°á»i nhÆ° vậy.

Không thể dẫn đủ ra đây hết được những lần trong Ä‘á»i tôi được nghe ngÆ°á»i ta hát Trịnh Công SÆ¡n. Chỉ xin kể ra đây má»™t vài ví dụ nhá»:

Tôi đã Ä‘á»c những bức thÆ° dài của má»™t cô gái rất xinh đẹp và nổi tiếng trong khoa Ngữ văn ÃHTH gá»­i cho ngÆ°á»i yêu. Và trong cuá»™c tình của hai ngÆ°á»i, không ít lần hỠđã mượn lá»i của Trịnh Công SÆ¡n để nhấn thêm cho tình cảm của mình.

Má»™t ngÆ°á»i khác kể vá»›i tôi rằng, anh bị phụ bạc nhÆ°ng vẫn nhá»› thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i đã bạc tình, bên bàn trà hôm ấy anh đã hát nhÆ° vẫn thÆ°á»ng hát: "tình ngỡ đã quên Ä‘i nhÆ° lòng cố lạnh lùng. NgÆ°á»i ngỡ đã xa xăm bá»—ng vá» quá thênh thang. Ôi áo xÆ°a lồng lá»™ng đã xô giạt trá»i chiá»u... NgÆ°á»i ngỡ đã quên lâu nhÆ°ng ngÆ°á»i vẫn bâng khuâng...". Và anh bảo nhá» có Trịnh Công SÆ¡n mà anh "thấy những oán thù trong lòng vợi Ä‘i, tan hết. Nhá» hay hát những bài hát của ông ấy mà tôi "ngá»™" ra sá»± vô thÆ°á»ng của cuá»™c Ä‘á»i. Tôi và cô ấy sở dÄ© không chung sống được bởi tôi Ä‘i bằng nhịp Ä‘iệu má»™t, hai, ba, bốn, năm. Em Ä‘i bằng nhịp Ä‘iệu sáu, bẩy, tám, chín, mÆ°á»i". Và chúng tôi Ä‘i bằng "nhịp Ä‘iệu không giống nhau" nên làm sao chúng tôi gặp được nhau...?

Hôm ấy, bên ngá»n nến nhá», hát và triết lý vá» Ä‘á»i sống, vá» kiếp nhân sinh, bằng má»™t giá»ng buồn nhÆ°ng anh không tuyệt vá»ng. Thậm chí anh bảo tôi "dù sao cô ấy cÅ©ng để lại trong tôi má»™t hình ảnh đẹp".

Trá»ng hợp thứ ba, ấy là ngày giáp Tết năm ngoái, tôi gặp má»™t ngÆ°á»i con gái 24 tuổi trong má»™t trại tạm giam. TrÆ°á»›c khi chia tay tôi há»i có muốn nhắn gì gia đình không, chị nhắn vá»›i gia đình đứng ai vào thăm em cả, nhá» chị mua giùm em má»™t băng nhạc của Trịnh Công SÆ¡n, vậy thôi".

Và cÅ©ng vào đêm giao thừa ở nÆ°á»›c ngoài cách đây 14 năm, tôi đã thấy những ngÆ°á»i xa xứ ở trong má»™t căn phòng tuyệt đẹp bên chiếc cát-xét, ngoài trá»i tuyết Ä‘ang buông rÆ¡i, nghe "Em còn nhá»› hay em đã quên... Nhá»› phố xÆ°a quen biết tên bàn chân. Nhá»› đèn Ä‘Æ°á»ng từng đêm thao thức, sáng cho em vòm lá me xanh...".

... Có lẽ vì quá yêu mến ngÆ°á»i nhạc sỹ tài hoa này mà nhiá»u ngÆ°á»i vẫn muốn đặt câu há»i "Ai, hay những ai cụ thể, là hình tượng trong tác phẩm nghệ thuật của anh?". Và hình nhÆ° anh đã má»™t lần trả lá»i cho câu há»i chung ấy là "Tôi chỉ có những mối tình lãng đãng, khói sÆ°Æ¡ng, hoàn toàn không có gì cụ thể. Ngày xÆ°a, dÆ°á»ng nhÆ° cả thế hệ tôi Ä‘á»u nhÆ° vậy, yêu má»™t mái tóc, má»™t dáng hình, má»—i ngày thấy em Ä‘i qua khung cá»­a... là bâng khuâng trong dạ".

NhÆ°ng theo tôi, vì câu há»i cụ thể nên anh đã trả lá»i nhÆ° thế. Những từ "em" hay "ngÆ°á»i yêu", "ngÆ°á»i tình", trong tất cả các nhạc phẩm của Trịnh Công SÆ¡n là hình dung của anh vá» cuá»™c Ä‘á»i, thân phận, kiếp ngÆ°á»i. Anh có trái tim lá»›n, tấm lòng rá»™ng và Anh thÆ°Æ¡ng yêu tất cả nên mượn "em" để gá»i tên tất cả. Trái tim lá»›n, tấm lòng rá»™ng nên bao giá» anh cÅ©ng "xin" - xin cho tôi má»™t ngày, cho tôi nụ cÆ°á»i... cho tôi Ä‘i giữa nhân loại Ä‘á»›n Ä‘au.

Những nhạc phẩm của Trịnh Công SÆ¡n chứa đầy nét tá»± sá»± "Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi... Tiếng Ä‘á»™ng nào gõ nhịp khôn nguôi... Chợt má»™t chiá»u tóc trắng nhÆ° vôi"... Hay "Ä‘i đâu loanh quanh cho Ä‘á»i má»i mệt... má»™t chiá»u ngồi say má»™t Ä‘á»i thật nhẹ..." anh viết cho tha nhân vì tha nhân mà viết: "Con tim yêu thÆ°Æ¡ng vô tình chợt gá»i, lại thấy trong ta hiện bóng con ngÆ°á»i"... "trả lại từng tin vui cho nhân gian chỠđợi"... "ta mang cho em má»™t đóa quỳnh"... Có thể nói, ai cung thấy được Trịnh Công SÆ¡n viết cho chính mình, dù đàn ông hay đàn bà, dù là đã già hay còn rất trẻ. Nhất là phụ nữ, ai cÅ©ng thấy nhÆ° được nhạc sÄ© ru mình: "Tôi ru em ngủ" "Hãy ngủ Ä‘i em". "Này em có nhá»›". "Hãy khóc Ä‘i em".
Và là phụ nữ ai cÅ©ng thấy mình đẹp trong nhạc của anh: Anh khẳng định rằng: "Không có em còn ai vá»›i ai? Không có em giá lạnh Ä‘Æ°á»ng vui". Hay là "nắng có hồng bằng đôi môi em, mÆ°a có buồn bằng đôi mắt em", "chiá»u nay còn mÆ°a sao em không lại" hay là "Em Ä‘i qua chốn này sao em đành vá»™i, tôi xin làm đá cuá»™i lăn theo gót hài"... Tất cả những gì anh viết ra Ä‘á»u đẹp, hình tượng phụ nữ lại càng đẹp, tất cả Ä‘á»u diá»…m lệ và đó cÅ©ng là "Diá»…m xÆ°a" mà đã có ngÆ°á»i đã há»i anh "có phải má»™t Diá»…m nào đó không".

Chúng ta hãy nghe chính anh nói vá» nhạc của mình: "Má»—i bài hát của tôi là má»™t lá»i tá» tình vá»›i cuá»™c sống, má»™t lá»i nhắn nhủ thầm kín vá» ná»—i niá»m tuyệt vá»ng và cÅ©ng là má»™t ná»—i lòng tiếc nuối khôn nguôi đối vá»›i buổi chia lìa (má»™t ngày nào đó) cÅ©ng mặt đất mà tôi đã má»™t thá»i sẻ chia những buồn vui cùng má»i ngÆ°á»i" và "khi bạn hát má»™t bản tình ca là bạn Ä‘ang muốn hát vá» cuá»™c tình của mình. Hãy hát Ä‘i đừng e ngại. Dù hạnh phúc hay dở dang thì cuá»™c tình ấy cÅ©ng là máu thịt của mình rồi".

Tôi dÆ°á»ng nhÆ° có thể viết nhiá»u nữa vỠâm nhạc Trịnh Công SÆ¡n, và càng viết lại nhÆ° thấy càng bất cập. NhÆ°ng sẽ rất nhiá»u thiết sót nếu không nói đến Trịnh Công SÆ¡n còn là má»™t hoạ sỹ. Không chỉ đã có những triển lãm tranh (lần thứ nhất tại khách sạn Ritz - cùng vá»›i hai hoạ sỹ nổi tiếng Trịnh Cung và Ãá»— Quang Em) và các lần khác, mà tranh của anh Ä‘ang nằm trong những bá»™ sÆ°u tập đắt giá.

Sinh năm 1939 ở Huế, hiện sống ở phố Phạm Ngá»c Thạch, quận 3 T.p Hồ Chí Minh, anh đã có lần bảo: "chúng ta đã đấu tranh nhÆ° má»™t ngÆ°á»i trẻ tuổi và sống mệt má»i nhÆ° má»™t kẻ già nua" và "chúng ta" ấy có lẽ là cả anh, chính là anh. NhÆ°ng anh cÅ©ng đã nói: "Tôi là đứa bé... tôi là ngÆ°á»i bạn. Ãôi khi tôi là ngÆ°á»i tình. Chúng tôi cùng há»c vẽ lại chân dung nhân loại... Chúng tôi vẽ những đất Ä‘ai, trên đó Ä‘á»i sống không còn bạo lá»±c..."

Má»™t năm má»›i đã đến, má»™t ngày hạnh phúc chung của ngÆ°á»i Việt chúng ta, của phụ nữ, những ngÆ°á»i đẹp của chúng ta, trong những ngày đó chúng ta Ä‘á»u muốn nhắc đến anh - Trịnh Công SÆ¡n.

http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen...a_nhac_TCS.htm

Má»™t cõi riêng thuần khiết cùng cuá»™c Ä‘á»i
Trịnh Công Sơn

Trích lược từ Sài Gòn Giải Phóng, Số Chủ Nhật 11/5
Từ hÆ¡n 30 năm nay, tên anh đã trở thành âm vang trong trái tim của nhiá»u ngÆ°á»i. Nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n, tên gá»i bao hàm ý nghÄ©a của má»™t sá»± tìm kiếm không nguôi của má»™t con ngÆ°á»i đầy khát vá»ng, khát khao vÆ°Æ¡n tá»›i sá»± toàn vẹn...

* Anh hãy nói một chút vỠanh, vỠnhững năm tháng khuấy động tâm hồn của cả thế hệ trẻ Sài Gòn...
- Ãó là cả má»™t cuá»™c hành trình dài, từ lúc tôi còn là má»™t cậu sinh viên 19 tuổi, lãng mạn và tràn ngập ná»—i niá»m yêu thÆ°Æ¡ng xúc Ä‘á»™ng khi nghe ca sÄ© Thanh Thúy hát bài "Giá»t mÆ°a thu". Lúc ấy cô má»›i 16 tuổi, Ä‘i hát để nuôi mẹ, mẹ cô bị bệnh lao nặng, nên đêm nào hát bài đó cô cÅ©ng khóc. Bài "Ướt Mi" được coi là bài hát đầu tiên của tôi, vá» giá»t nÆ°á»›c mắt rất thuần khiết của ngÆ°á»i con gái. Và sau đó là những năm dài phiêu lãng. Khi há»c xong tú tài, tôi thi vào trÆ°á»ng sÆ° phạm vì chỉ có trÆ°á»ng này má»›i được hoãn quân dịch. Tôi đã phải nhịn đói hai lần trong năm liá»n để hạ số cân xuống dÆ°á»›i 30kg, nhÆ°ng sau đó vẫn không thoát được, vì không thể nhịn mãi. Từ năm 63 đến năm 75, suốt 12 năm tôi đã sống lang thang phiêu bạt trong sá»± săn Ä‘uổi, bắt bá»› của chính quyá»n Sài Gòn. Trong tâm trạng bế tắc và u uẩn, những bài ca phản chiến ra Ä‘á»i lúc ấy nhÆ° má»™t sá»± phản kháng đối vá»›i chiến tranh...

* Anh cÆ°Æ¡ng quyết không cầm súng cho chế Ä‘á»™ Sài Gòn vì ảnh hưởng từ ngÆ°á»i cha đã khuất...?
- Tôi nhá»› mãi hình dáng cha tôi, má»™t con ngÆ°á»i sống thiết tha vá»›i lý tưởng yêu nÆ°á»›c của mình. Từ bé tôi đã phải chuyển trÆ°á»ng đến 16 lần để cùng gia đình lênh đênh theo ông khắp nÆ¡i. Rồi ông bị bắt, nhiá»u lần, và cả tuổi thÆ¡ của tôi dÆ°á»ng nhÆ° ngập chìm trong ná»—i sợ hãi tiếng xe Jeep rít lên trong đêm. Cha tôi đã ở trong tù còn nhiá»u hÆ¡n ở nhà, và ká»· niệm không thể nào phai nhạt trong tôi, đó là những đêm tôi được phép vào thăm và ở lại vá»›i cha trong nhà lao Thừa Phủ Huế. Hình ảnh cha tôi đã lá»›n dần lên trong tôi bằng sá»± thÆ°Æ¡ng yêu, kính trá»ng. Ông đã hy sinh sau hiệp định GiÆ¡neve và đó cÅ©ng là lý do thiêng liêng nhất không cho phép tôi cầm súng cho quân Ä‘á»™i Sài Gòn...

* Những năm 70 ngÆ°á»i ta đã tìm thấy ở anh má»™t chất giá»ng má»›i...
- Bắt đầu từ những năm 70, tôi bị cuốn hút vào phong trào tranh đấu của sinh viên-há»c sinh, đó là những tháng ngày tôi sống hết mình và say sÆ°a nhất, tôi viết trong niá»m phấn khích mãnh liệt của những đêm không ngủ và chứa chan niá»m hy vá»ng. "Ta đã thấy mặt trá»i" được hát tại giảng Ä‘Æ°á»ng Ãại há»c Huế, hát trong những ngày đấu tranh sôi bá»ng nhất. Bạn bè tôi lúc ấy tôi biết rất rõ chí hÆ°á»›ng của há», và kính phục há», nhÆ° chị Cao Thị Quế HÆ°Æ¡ng, chị là ngÆ°á»i thúc đẩy tôi viết mạnh mẽ nhất...

*Anh viết như thơ và lãng đãng sương khói...
-Tôi thá»±c sá»± không thể viết lá»i cho những bài tình khúc khác hÆ¡n. Bởi má»™t lẽ Ä‘Æ¡n giản là tôi chỉ có những mối tình lãng đãng, khói sÆ°Æ¡ng, hoàn toàn không có gì cụ thể. Ngày xÆ°a, dÆ°á»ng nhÆ° cả thế hệ tôi là nhÆ° vậy, yêu má»™t mái tóc, má»™t dáng hình, má»—i ngày chỉ cần nhìn thấy mặt nhau, thấy em qua khung cá»­a sổ là cả ngày thấy vui. Có khi đạp xe sau lÆ°ng em mà em không biết mình là ai, vẫn thấy vui nhÆ° thÆ°á»ng. "Diá»…m xÆ°a" cÅ©ng là má»™t loại tình yêu nhÆ° vậy.

* Có phải chỉ những thất vá»ng, đổ vỡ trong tình yêu má»›i gây cảm hứng trong nguá»i nghệ sÄ©?

- Ừ, kỳ lạ vậy, khi Ä‘ang yêu nhau, nghÄ©a là Ä‘ang mải yêu, Ä‘ang đắm say vá»›i hạnh phúc, chỉ đến khi mất mát, còn lại má»™t mình, anh má»›i tá»± đối diện vá»›i mình và nhận ra nhiá»u Ä‘iá»u mà trÆ°á»›c nay anh không thể nhìn thấy. CÅ©ng không phải là gặm nhấm ná»—i Ä‘au, mà là nhận diện ná»—i Ä‘au...

* Từ "Nối vòng tay lá»›n" đến "Em ở nông trÆ°á»ng em ra biên giá»›i" đến "Huyá»n thoại Mẹ"... đã có Ä‘iá»u gì thay đổi trong tâm thức anh?
- Không có gì cách biệt nhau cả. Cái riêng và chung trong trái tim ngưòi nghệ sÄ© vẫn đến được cùng nhau bằng sá»± rung Ä‘á»™ng thá»±c sá»±, trong ná»—i cảm xúc thá»±c sá»±. Tôi viết : "Em ở nông trÆ°á»ng em ra biên giá»›i" từ niá»m xúc cảm của chuyến Ä‘i thá»±c tế xuống nông trÆ°á»ng Lê Minh Xuân của Ä‘oàn nhạc sÄ© thành phố. Chúng tôi đã cùng thức và hát bên nhau quanh ngá»n lá»­a trại cùng các cô gái thanh niên xung phong. Sau đó má»™t năm, tôi được tin cả hai mÆ°Æ¡i cô gái đêm ấy Ä‘á»u hy sinh ở chiến trÆ°á»ng biên giá»›i. Tôi lặng cả ngÆ°á»i, và cảm thấy đó là ná»—i bức xúc không thể yên... CÅ©ng nhÆ° vá»›i "Huyá»n thoại mẹ", nhân chuyến ra Quảng Bình thăm bảo tàng cách mạng, nhìn tấm ảnh mẹ Suốt chèo thuyá»n, tóc xõa bay tung trên bầu trá»i, và có dịp vá» thăm các bà mẹ nuôi dấu cách mạng ngày xÆ°a, nghe mẹ kể chuyện, tôi có thể hình dung hết vá»›i những tứ nhạc bay cùng mái tóc và cuá»™c Ä‘á»i gieo neo của mẹ. Tôi cÅ©ng có má»™t bà mẹ mà tôi yêu quý nhất. Và "Huyá»n thoại mẹ" là sá»± cá»™ng hưởng của nhiá»u mảng Ä‘á»i của mẹ, để tạc thành hình ảnh thiêng liêng của bà mẹ Việt Nam nói chung.

*Anh có Ä‘iá»u gì để nói cùng cuá»™c Ä‘á»i, cùng má»i ngÆ°á»i...?
- Tôi yêu Ä‘á»i và yêu tất cả má»i ngÆ°á»i. Tôi không có ý đối kháng tấm lòng và ngá»n gió, gió không phải hÆ° vô, mà gió là sá»± quên Ä‘i. NghÄ©a là đã làm Ä‘iá»u tốt thì phải biết quên việc mình làm. Ãó là Ä‘iá»u kiện tá»± nhiên nhÆ° là ngá»n gió, nhÆ° là khí trá»i vậy... Tôi muốn sống cùng cuá»™c Ä‘á»i, cùng má»i ngÆ°á»i bằng tất cả tấm lòng tôi có...

http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen...n_SGGPhong.htm
Xin cuá»™c Ä‘á»i tha lá»—i
Trịnh Công SÆ¡n vÄ©nh biệt Phạm Trá»ng Cầu

Cái tâm hồn ấy bá»n bỉ vô cùng vá»›i tuổi thÆ¡ ngây. Vì vậy anh gần gÅ©i dá»… dàng vá»›i má»™t thứ tuổi Ä‘á»i vô tá»™i. Anh yêu thÆ°Æ¡ng cái lứa tuổi hồn nhiên và từ đó cái tên Bố Cầu đã ra Ä‘á»i để tôn vinh danh dá»± cho má»™t thứ ngôi sao vô cầu trong cuá»™c sống. Ãá»i dá»… thÆ°Æ¡ng vậy nên anh cuối cùng cÅ©ng là kẻ Trá»ng Cầu mà vô cầu. Vì anh đã không mÆ°u cầu má»™t Ä‘iá»u gì cả ở cái thế giá»›i thÆ¡ ngây nên Ä‘á»i đã trả lại cho anh má»™t vết son rá»±c rỡ trong tâm hồn vừa đủ để nuôi dưỡng má»™t giòng sống vừa rạng rỡ vừa tÄ©nh lặng. Rất nhiá»u khi anh cố tình va chạm cuá»™c Ä‘á»i, va chạm cả những ngÆ°á»i xung quanh nhÆ°ng may thay những va chạm ấy không gây nên đổ vỡ vì hầu nhÆ° má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u hiểu rõ những va chạm ấy không phải cố tình để tạo nên những vết thÆ°Æ¡ng.


Má»™t ngÆ°á»i đã Ä‘i qua cuá»™c Ä‘á»i và ca hát. Ãã viết nhiá»u ca khúc gần vá»›i sá»± Ä‘á»›n Ä‘au nhÆ°ng không chìm sâu trong Ä‘á»›n Ä‘au. Tôi vẫn luôn luôn muốn nghÄ© rằng anh là ngÆ°á»i muốn viết vá» những Ä‘iá»u gần gÅ©i vá»›i hạnh phúc nhÆ°ng thật ra hạnh phúc và bất hạnh đã từ xa xÆ°a có má»™t mối tình không xa lìa nhau được nữa.

Ông Cầu Æ¡i, tôi vẫn thÆ°á»ng gá»i ông nhÆ° thế, chúng ta đã sống và đã ca hát cùng vá»›i má»i ngÆ°á»i, cùng vá»›i Ä‘á»i. Chẳng có gì để ân hận. Ra Ä‘i, sá»›m muá»™n gì cÅ©ng vậy thôi. Chỉ tiếc rằng cuá»™c sống vẫn còn nhiá»u Ä‘iá»u mà ta chÆ°a hiểu hết. Cuá»™c sống mầu nhiệm, đẹp đẽ biết bao. Xa lìa nó quá sá»›m cÅ©ng là mang tá»™i. Xin cuá»™c Ä‘á»i tha lá»—i cho Cầu, cho ông.

http://www.comp.nus.edu.sg/%7Enguyen..._Trong_Cau.htm
Vẫn thấy bên Ä‘á»i Trịnh Công SÆ¡n

...Có thể lắm chứ, má»™t con Ä‘Æ°á»ng hay má»™t lối ngõ mang tên anh giữa lòng Hà Ná»™i, nÆ¡i có "Cây cÆ¡m nguá»™i vàng, cây bàng lá Ä‘á» nằm ká» bên nhau, phố xÆ°a nhà cổ mái ngói thâm nâu...".

Chiá»u Hà Ná»™i rét ngá»t, tôi Ä‘i qua con phố cà phê Triệu Việt VÆ°Æ¡ng, nghe vá»ng ra từ đâu đó giá»ng hát liêu trai Khánh Ly: Vẫn thấy bên Ä‘á»i còn có em / Tấm lòng em nhÆ° lá kia còn xanh...Lòng tôi se thắt lại, nhá»› tá»›i ngÆ°á»i đã làm ra câu hát hanh hao ấy. Ngày mai sinh nhật anh, không hiểu tại sao tôi cứ nhá»› ngày anh mất. Má»›i đó mà đã bốn năm, chàng nhạc sÄ© há» Trịnh không còn nện gót dày thong dong trên những con phố Hà Thành, không còn nện gót dày ở bất cứ nÆ¡i đâu trên chốn trần gian này, dù Huế quê nhà hay Sài Gòn nÆ¡i nÆ°Æ¡ng trú. Và tôi chợt nghÄ© câu hát hanh hao ấy giá» này đã trở thành câu hát chàng Ä‘á» tặng chính chàng! Vâng, vẫn thấy bên Ä‘á»i còn có SÆ¡n... NgÆ°á»i đã ra Ä‘i thật trong ngày nói dối, làm giật thá»™t cả những ngÆ°á»i vốn thích đùa dai bẩm sinh.

Tôi còn nhá»› buổi trÆ°a hôm đó trong má»™t quán bia hÆ¡i Hà Ná»™i nhận được cú Ä‘iện thoại Ä‘iếng ngÆ°á»i của TrÆ°Æ¡ng Nam HÆ°Æ¡ng gá»i từ Sài Gòn báo tin "Anh SÆ¡n không còn nữa", và nhá» tôi viết bài vá» anh cho số báo An ninh thế giá»›i sẽ ra vào ngày hôm sau. Phải mãi tá»›i ná»­a đêm tôi má»›i cầm nổi bút để khẳng định: "Trịnh Công SÆ¡n ngÆ°á»i tình lãng du của nhiá»u thế hệ" đã qua Ä‘á»i. Nhiá»u ngÆ°á»i đã khóc khi Ä‘á»c bài báo ấy, há» khóc vì hỠđã vÄ©nh viá»…n mất Ä‘i má»™t tài năng cô Ä‘á»™c luôn an ủi há» bên Ä‘á»i. Nhiá»u ngÆ°á»i yêu nhạc Trịnh đã tìm đến Há»™i Nhạc sÄ© Việt Nam hy vá»ng sẽ được thắp má»™t nén nhang trÆ°á»›c bàn thá» của chàng, và hỠđã phải cắm hÆ°Æ¡ng vào chính trái tim mình.

Tám ngày sau, chúng tôi đã kịp làm Äêm nhạc Trịnh Công SÆ¡n đầu tiên tại Hà Ná»™i để ngÆ°á»i Hà Thành cùng vá»›i Diá»…m Quỳnh, Quang Thá», Thanh Lam, Hồng Nhung, Thuỳ Dung, Tấn Minh...tưởng nhá»› anh. Thuỳ Dung đã tá»± mang đến 63 ngá»n nến thắp tuổi anh lên trong giai Ä‘iệu Má»™t cõi Ä‘ i vá». Chúng tôi ngồi vá»›i nhau tàn đêm và cuối cùng còn lại ba ngÆ°á»i: Nguyá»…n Thuỵ Kha, Äoàn Tá»­ Huyến và tôi. Ba ngÆ°á»i muốn làm má»™t Ä‘iá»u gì đó nữa vá» anh. Äấy là má»™t quyết định táo bạo, làm má»™t cuốn sách tập hợp những bài viết vá» anh in cùng 63 lá»i bài hát và những bài văn xuôi anh để lại cho Ä‘á»i.

Thật kỳ lạ, hai tuần sau chúng tôi đã chuẩn bị xong bản thảo dày gần 600 trang, có cả bài của Văn Cao và Phạm Duy, có cả bài của Hồng Nhung và Khánh Ly, có cả bài trong nÆ°á»›c và ngoài nÆ°á»›c... và trÆ°á»›c ngày giá»— thất tuần của anh, cuốn sách Trịnh Công SÆ¡n - má»™t ngÆ°á»i thÆ¡ ca, má»™t cõi Ä‘i vá» (*) đã ra mắt công chúng. Äây là cuốn sách dày dặn đầu tiên vá» ngÆ°á»i nhạc sÄ© tài hoa trá»n Ä‘á»i xÆ°ng tụng tình yêu và thân phận con ngÆ°á»i. Bây giỠđã có năm sáu cuốn sách viết vá» anh, và ngÆ°á»i bạn thân thiết của anh, nhà văn Hoàng Phủ Ngá»c TÆ°á»ng hÆ¡n sáu năm trên giÆ°á»ng bệnh cÅ©ng đã vừa viết xong Hành tinh của Hoàng Tá»­ Bé Trịnh Công SÆ¡n. ChÆ°a có má»™t nhạc sÄ© Việt Nam nào được viết thành sách nhiá»u nhÆ° thế. Vâng, chỉ có anh, bởi vì anh là Trịnh Công SÆ¡n.

Mấy ngày nay Hà Ná»™i vừa mang nặng má»™t ná»—i sầu Ä‘Æ°a tiá»…n "Chàng Huy Cận ngày xÆ°a hay sầu lắm" vá» cõi vÄ©nh hằng. Khi nhà thÆ¡ của ngá»n Lá»­a Thiêng tuyệt vá»i ấy qua Ä‘á»i, tôi bá»—ng nhá»› có lần Huy Cận đã nhắc tá»›i anh. Äấy là lần ông ấy thích bài Có má»™t nhà thÆ¡ tên là Trịnh Công SÆ¡n tôi viết vá» tài năng thi ca của nhạc sÄ© há» Trịnh, thế là lần nào gặp tôi ông cÅ©ng nói má»™t câu đầy cảm Ä‘á»™ng: Cảm Æ¡n Trá»ng Tạo đã cho Huy Cận biết Trịnh Công SÆ¡n là má»™t nhà thÆ¡ tài hoa. Tôi đùa ông: Em đã nghe anh "cảm Æ¡n" mấy lần rồi mà! Ông cÆ°á»i: Khi mình đã thích thì cảm Æ¡n bao lần cÅ©ng không thừa đâu.

Một nhà thơ lớn như Huy Cận mà cứ xao xuyến mãi vỠtài thơ của anh như thế, anh có vui không? Sơn ơi!

Sinh thá»i, anh đã vẽ lên giấy, lên toan biết bao gÆ°Æ¡ng mặt ngÆ°á»i thân. Anh Ä‘i rồi, bao nhiêu phòng tranh vẽ anh đã được trÆ°ng bày. Bá»­u Chỉ, Äinh CÆ°á»ng đã làm má»™t cuá»™c nhá»› SÆ¡n bằng tranh ở Huế. Phạm Mùi cÅ©ng đã vẽ hÆ¡n 60 bức cả chân dung lẫn ca khúc của anh bày thÆ°á»ng xuyên trong ngõ Thái Hà, Hà Ná»™i làm say lòng bao ngÆ°á»i mến má»™. Có ngÆ°á»i đã gá»i ngõ Thái Hà là ngõ Trịnh Công SÆ¡n. Có thể lắm chứ, má»™t con Ä‘Æ°á»ng hay má»™t lối ngõ mang tên anh giữa lòng Hà Ná»™i, nÆ¡i có "cây cÆ¡m nguá»™i vàng, cây bàng lá Ä‘á» nằm ká» bên nhau, phố xÆ°a nhà cổ mái ngói thâm nâu..."

Sinh tá»­ là hai đầu của má»™t kiếp ngÆ°á»i, hay là má»™t luân hồi cát bụi. Ngày mẹ sinh anh và ngày anh hoài thai vào cõi vô cùng cÅ©ng giống má»i cuá»™c Ä‘á»i. NhÆ°ng tại sao anh vẫn là anh, không ai thay thế? Bởi anh là Trịnh Công SÆ¡n, má»™t tài năng giản dị giữa má»i ngÆ°á»i, chia sẻ vá»›i má»i ngÆ°á»i, quyến rÅ© má»i ngÆ°á»i bằng tấm lòng nhẹ nhàng ngỡ gió có thể cuốn Ä‘i, mà chẳng bao giá» mất. Và những ngÆ°á»i Ä‘i sau anh vẫn thấy bên Ä‘á»i còn có SÆ¡n!

Hà Nội, 27.2.2005

Nguyá»…n Trá»ng Tạo
5 năm Trịnh Công Sơn trở vỠcát bụi
Thoắt má»™t cái mà đã tròn 5 năm kể từ ngày nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n vÄ©nh viá»…n từ biệt cuá»™c Ä‘á»i để trở vá» cát bụi. 5 năm và còn bao lâu nữa, cÅ©ng có thể là mãi mãi, trong nhiá»u mái ấm của những gia đình Việt Nam, trong nhiá»u quán cà phê của các thị thành đến tận những làng quê xa xôi, những tình khúc của anh vẫn vang vá»ng, vẫn tiếp tục làm rung Ä‘á»™ng trái tim của nhiá»u thế hệ ngÆ°á»i hát, ngÆ°á»i nghe.


Hình nhÆ° Trịnh Công SÆ¡n chÆ°a bao giá» rá»i xa chúng ta. Từ má»™t hạt bụi linh thiêng nào đó, anh đã hóa kiếp thành má»™t nhạc sÄ© tài hoa, và từ má»™t nhạc sÄ© tài hoa anh hóa thân vá» làm hạt bụi bay mãi trong không gian vô tận, vượt qua cả quy luật thá»i gian. Trịnh Công SÆ¡n đã nói thay chúng ta bao nhiêu ná»—i buồn vui, khổ Ä‘au, hạnh phúc có trong má»—i Ä‘á»i riêng. Nhá»› cái đêm cuối cùng thân xác anh còn lại trên thế gian này, giữa khuya, má»™t ngÆ°á»i đàn ông trung niên trang phục lam lÅ© dừng chiếc xe ba gác chở đầy rau tÆ°Æ¡i ngoài đầu hẻm Ä‘Æ°á»ng Phạm Ngá»c Thạch, lặng lẽ Ä‘i vào đốt cho Trịnh Công SÆ¡n má»™t nén nhang rồi kính cẩn chắp tay đứng trÆ°á»›c quan tài cất tiếng hát: "Äừng tuyệt vá»ng, tôi Æ¡i đừng tuyệt vá»ng...". Hát xong, ông ta vá»™i vã quay ra nhÆ° chẳng há» quan tâm đến nhiá»u nghệ sÄ© tên tuổi Ä‘ang ngồi quanh đó. Tiá»…n ngÆ°á»i đàn ông ra ngõ, tôi được nghe vài lá»i tâm sá»±: "Äá»i tôi có lúc đã Ä‘i vào Ä‘Æ°á»ng cùng tưởng nhÆ° sắp gục ngã, may nhá» nhạc Trịnh Công SÆ¡n mà gượng đứng dậy để Ä‘i tiếp cuá»™c ngÆ°á»i. Tôi nợ Trịnh Công SÆ¡n nhiá»u lắm!". Quả thật hầu hết chúng ta Ä‘á»u nợ Trịnh Công SÆ¡n, những món nợ vô hình nhÆ°ng nếu chịu khó ngồi chiêm nghiệm lại sẽ thấy nó chất chứa đầy ắp tâm hồn không chút mÆ¡ hồ.

Có thể nói anh là má»™t trong số rất hiếm hoi nhạc sÄ© Việt Nam mà tên tuổi đã vượt ra khá»i biên giá»›i quốc gia, góp phần làm sáng danh thêm niá»m tá»± hào dân tá»™c khi tên của anh đã được trân trá»ng ghi vào trang 22, tập 8 bá»™ từ Ä‘iển Le Milion tại Genève năm 1973. Trong cuốn Trịnh Công SÆ¡n và cây đàn Lya của hoàng tá»­ bé, nhà văn Hoàng Phủ Ngá»c TÆ°á»ng đã ghi lại những cảm nhận của báo chí nÆ°á»›c ngoài mà ông gá»i là để phác há»a chân dung Trịnh Công SÆ¡n. Ví dụ nhÆ° Jean - Claude Pomonti trên Báo Le Monde nổi tiếng của Pháp số ra ngày 4/4/2001: "Trịnh Công SÆ¡n trở thành kẻ du ca của Việt Nam,

má»™t thi sÄ© mang Ä‘au thÆ°Æ¡ng nhÆ° lệ trên "xác nào là em tôi", "đất nÆ°á»›c tan hoang" hoặc thú nhận "tôi quên hết tiếng ngÆ°á»i"…" . Trên tá» Far Eastern Economic Review ngày 6/5/1993, Murray Hiebert đã viết: "Nhiá»u lá»i kêu gá»i của anh (T.C.S) xuất phát từ khả năng nắm bắt nhịp đập trái tim của Việt Nam". Báo Libération thì gá»i Trịnh Công SÆ¡n là "kẻ du ca bất khuất của Việt Nam", còn tá» International Herald Tribune (số thứ tÆ° ngày 18/10/1995 đã ghi nhận): "Bốn mÆ°Æ¡i năm viết ca khúc của má»™t ngÆ°á»i nhÆ° là "trái tim" của Việt Nam".

Ở xứ sở Phù Tang, ngÆ°á»i Nhật cÅ©ng rất yêu thích nhạc Trịnh Công SÆ¡n. Ca khúc Diá»…m xÆ°a đã lá»t vào chung kết cuá»™c thi Những bài hát nÆ°á»›c ngoài phổ biến ở Nhật vào năm 1969 và sau đó bài Ngủ Ä‘i con đã Ä‘oạt ÄÄ©a vàng, má»™t giải thưởng dành cho ca khúc đã được phát hành trên 2 triệu Ä‘Ä©a. Năm 1993, má»™t tổ chức hòa bình đã chá»n bài Ngủ Ä‘i con cho ca sÄ© Takaishi trình diá»…n trong dịp ká»· niệm hai thành phố Nagasaki và Hiroshima bị ném bom nguyên tá»­ trong thế chiến thứ 2...

Hôm nay - ngày 1/4, nhiá»u địa chỉ hoạt Ä‘á»™ng ca nhạc tại TP.HCM và khắp cả nÆ°á»›c đã sẵn sàng cho những chÆ°Æ¡ng trình tưởng niệm 5 năm ngày mất của nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n (1/4/2001 - 1/4/2006). Ngay tại Hoa Kỳ, nÆ¡i có nhiá»u ngÆ°á»i Việt định cÆ°, má»™t tổ chức từ thiện mang tên Äại DÆ°Æ¡ng cÅ©ng tổ chức má»™t chÆ°Æ¡ng trình mang tên Phúc âm buồn của Trịnh vào hai tối 1 và 9/4/2006 mà há» gá»i là "sá»± kiện âm nhạc". Tổ chức này đã có má»™t văn bản chính thức gá»­i Sở VHTT TP.HCM yêu cầu tạo Ä‘iá»u kiện thuận lợi cho ca sÄ© Cẩm Vân và Khắc Triệu tham gia chÆ°Æ¡ng trình vá»›i tÆ° cách là khách má»i danh dá»± và Cẩm Vân - Khắc Triệu đã lên Ä‘Æ°á»ng vào trÆ°a 28/3. Những ngÆ°á»i tổ chức chÆ°Æ¡ng trình này nói rằng sở dÄ© há» má»i Cẩm Vân bởi vì chị là má»™t trong những ca sÄ© hát rất thành công nhạc Trịnh và là lá»›p ca sÄ© thuá»™c thế hệ nối tiếp gần gÅ©i nhất vá»›i dòng nhạc Trịnh. Há» tha thiết mong có sá»± góp mặt của má»™t ca sÄ© tá»›i từ Việt Nam, nÆ¡i mà nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n đã sống trá»n Ä‘á»i ngÆ°á»i vá»›i tất cả lòng thủy chung. Và nhÆ° thế, Cẩm Vân - Khắc Triệu sẽ mang thông Ä‘iệp tình yêu của Trịnh Công SÆ¡n từ quê nhà đến vá»›i những đứa con tha hÆ°Æ¡ng nÆ¡i đất khách, quê ngÆ°á»i.

Âm thầm thắp má»™t nén nhang tưởng nhá»› ngÆ°á»i nhạc sÄ© tài hoa hay tổ chức má»™t chÆ°Æ¡ng trình trong dịp 5 năm ngày mất của ông Ä‘á»u nói lên lòng thÆ°Æ¡ng nhá»›, trân trá»ng Trịnh Công SÆ¡n và cÅ©ng là má»™t nghi lá»… không thể thiếu đối vá»›i má»™t tên tuổi lá»›n đã ra Ä‘i. NhÆ°ng cho dù không có nghi lá»… đó thì mãi mãi Trịnh Công SÆ¡n vẫn sống trong trái tim của những ngÆ°á»i yêu nhạc hay nói má»™t cách khác, ông đã trở thành bất tá»­ ở cuá»™c Ä‘á»i này.

Äoàn Thạch Hãn
Ngá»n sóng bạc đầu’ Trịnh Công SÆ¡n trẻ mãi giữa trần gian
Tối qua, từng dòng ngÆ°á»i lÅ© lượt đổ vá» Há»™i quán há»™i ngá»™, khu du lịch Bình Quá»›i 1, TP HCM, để thưởng thức những tình khúc nổi tiếng, sâu lắng trong đêm nhạc ká»· niệm 5 năm ngày mất nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n.

"Hàng cây thắp nến" bắt đầu bằng sá»± xuất hiện bất ngá» của cây kèn saxophone Trần Mạnh Tuấn. Dù Ä‘ang trị bệnh ở Mỹ, anh đã trở vá» TP HCM cách đây 3 ngày và nhiệt tình chÆ¡i Ca dao mẹ và Vết lăn trầm. "Ở nÆ°á»›c ngoài, Ä‘á»c má»™t tá» báo mạng thấy Ä‘Æ°a tin vá» chÆ°Æ¡ng trình và má»i ngÆ°á»i Ä‘oán có thể tôi sẽ không đủ sức khá»e để có mặt. Tá»± dÆ°ng thấy xúc Ä‘á»™ng kỳ lạ. May là bác sÄ© bảo sức khá»e tôi đã tốt hÆ¡n", anh tâm sá»±. 5 năm liá»n, tiếng kèn phiêu linh của Trần Mạnh Tuấn không há» vắng mặt để da diết say mê những tình khúc nhạc Trịnh trong đêm ká»· niệm ngày mất của nhạc sÄ© Ä‘a tài này.


CÅ©ng là má»™t bất ngá» khi xuất hiện dù không có tên trong danh sách in trên vé má»i, Quang DÅ©ng đã làm đêm nhạc sống Ä‘á»™ng qua Ru em từng ngón xuân nồng và Diá»…m xÆ°a. Anh là ngÆ°á»i đã gắn bó vá»›i các đêm nhạc Trịnh từ khi chÆ°a nổi tiếng.

Tiếng vá»— tay của hÆ¡n 8.000 khán giả có mặt tại khu du lịch vang dá»™i, khi tên ca sÄ© Lan Ngá»c được nhắc đến. Tiếng hát nhẹ nhÆ° gió, sang trá»ng và đẹp nhÆ° Nắng thủy tinh khi chị thể hiện bài hát này đã khiến nhiá»u làm khán giả trung niên đắm lặng vào hoài niệm, còn đám trẻ thì ngẩn ngÆ¡ mê say.

Giảng viên thanh nhạc Nhạc viện TP HCM Bích Hồng dÆ°á»ng nhÆ° dứt ruá»™t ngÆ°á»i nghe bằng ÄÆ°á»ng xa vạn dặm. Vắng Hồng Nhung, Bảo Phúc giản dị tá»± đệm đàn hát Thưở Bống là ngÆ°á»i. Thùy DÆ°Æ¡ng sâu lắng vá»›i Sóng vỠđâu. Äức Tuấn trong trẻo qua MÆ°a hồng, NhÆ° cánh vạc bay, còn PhÆ°Æ¡ng Thanh ná»n nã cùng Huyá»n thoại mẹ. Bên cạnh những giá»ng ca gắn vá»›i nhạc Trịnh từ lâu nhÆ° Hoàng Trung qua Dấu chân địa đàng, kiến trúc sÆ° Thái Hòa vá»›i Tình xa, ca sÄ© Hồ Quỳnh HÆ°Æ¡ng đã để lại nhiá»u ấn tượng trong lần đầu đến vá»›i nhạc Trịnh khi thể hiện Em hãy ngủ Ä‘i cùng tiếng đệm guitar Thanh Huy. Còn các chàng trai nhóm nhạc MTV đã rất cố gắng thể hiện Tình sầu, Ru em.

Bằng chút tinh nghịch đầy xúc Ä‘á»™ng, MC Äá»— Trung Quân giá»›i thiệu má»™t ca sÄ© quen thuá»™c sẽ hát Tiến thoái lưỡng nan. Và khán giả ồ lên khi "ca sÄ©" Trịnh Công SÆ¡n xuất hiện trên màn ảnh rá»™ng, rất rõ, rất gần và sống Ä‘á»™ng. Ông hồn hậu, sâu lắng vá»›i những ca từ "tiến thoái lưỡng nan, Ä‘i vá» lận đận...".

Äiểm nhấn đặc biệt để lại nhiá»u cảm xúc cho khán giả trong đêm diá»…n là sá»± xuất hiện của cô gái vá»›i má»™t ná»­a khuôn mặt bị biến dạng bẩm sinh mang tên Thủy Tiên. Giá»ng trong nhÆ° pha lê và sức nặng truyá»n cảm, cô hát Xin cho tôi nhÆ° má»™t lá»i khẳng định hấp lá»±c kỳ diệu của nhạc Trịnh. Nhiá»u ngÆ°á»i đã hát nhạc Trịnh, má»—i ngÆ°á»i má»—i cách, và ca sÄ© Thủy Tiên, ngÆ°á»i từng đạt giải nhất giá»ng hát hay nhạc Trịnh, đêm qua đã da diết "xin cho tôi nguyên vẹn hình hài"...

Các em bé khiếm thị Nguyá»…n Äình Chiểu và ca sÄ© Hồng Hạnh, cùng nghệ sÄ© khuyết tật Nguyá»…n Thế Vinh vừa đàn guitar vừa thổi harmonica đã kết thúc đêm diá»…n bằng NhÆ° má»™t lá»i chia tay đầy xúc cảm. Không chỉ nghẹn ngào, xốn xang, nhiá»u ngÆ°á»i đã rÆ¡i lệ.

Những ngÆ°á»i thá»±c hiện chÆ°Æ¡ng trình đã không phụ lòng khán giả khi chăm chút khá chi tiết từ Ä‘iệu múa minh há»a, Ä‘oạn video quay ngoại cảnh đến phần âm thanh ánh sáng. "Hàng cây thắp nến" là má»™t đêm nhạc đẹp không chỉ nhá» Ä‘uốc, nến và hoa đăng lung linh mà còn từ cách thể hiện của từng ngÆ°á»i tham gia đêm nhạc.

Tuy vắng MC PhÆ°Æ¡ng Thảo, ngÆ°á»i bạn đã cùng mình dẫn chÆ°Æ¡ng trình các năm trÆ°á»›c, MC “không chuyên†Äá»— Trung Quân vẫn tá» ra khá thành công khi dí dá»m gắn kết ngÆ°á»i nghe thuá»™c nhiá»u thế hệ dÆ°á»›i hàng ghế khán giả vá»›i âm nhạc Trịnh Công SÆ¡n.

Hai tiếng rưỡi đắm mình trong không gian nhạc Trịnh dÆ°á»ng nhÆ° chÆ°a đủ vá»›i ngÆ°á»i nghe. Những cung bậc tình yêu của Trịnh Công SÆ¡n chÆ°a bao giá» lạc nhịp vá»›i thá»i gian. “Ngá»n sóng bạc đầu†ấy vẫn nhÆ° trẻ mãi giữa Ä‘á»i.

CÅ©ng trong dịp tưởng nhá»› ngày mất nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n, má»™t vài phòng trà tại TP HCM có các chÆ°Æ¡ng trình đặc biệt. Ngoài chÆ°Æ¡ng trình nhạc Trịnh quen thuá»™c vào tối thứ sáu má»—i tuần, trong ba đêm 31/3, 1 và 2/4, phòng trà ATB dàn dá»±ng đêm nhạc Trịnh vá»›i nhan Ä‘á» "Có má»™t ngày nhÆ° thế anh Ä‘i". Các ca sÄ© góp mặt gồm: Ãnh Tuyết, Hoàng Trung, Äức Tuấn, Xuân Phú, Khắc DÅ©ng, Thùy DÆ°Æ¡ng, Mai Hậu... CÅ©ng trong đêm 31/3, ca sÄ© Ãnh Tuyết phát hành 3 album má»›i: Há»™i trùng dÆ°Æ¡ng, Suối mÆ¡ đến thiên thai, Äi tìm (album này có 2 bài của nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n: Vết lăn trầm, Hãy khóc Ä‘i em).

Ngày 1-2/4, phòng trà Yesterday tổ chức chÆ°Æ¡ng trình "Những bài ca không năm tháng". TrÆ°á»›c đó, phòng trà M&Tôi đã thá»±c hiện đêm nhạc "Má»™t cõi Ä‘i vá»" vào hai ngày 29-30/3.


Anh Vân
Còn Tuổi Nào Cho Em
--- Trịnh Công Sơn ---





BÚT TÃCH
BÀI HÃT: DIỄM XƯA
Trịnh Công Sơn






Chợt tôi thấy thiên thu là má»™t Ä‘Æ°á»ng không bến bá»
--- Trịnh Công Sơn ---

Những con Ä‘Æ°á»ng trăng tròn là những con Ä‘Æ°á»ng trăng khuyết. Vẫn là những con Ä‘Æ°á»ng cÅ© en Ä‘i qua và tôi Ä‘i qua. Thế rồi, có những lúc tôi Ä‘i qua những con Ä‘Æ°á»ng mù mịt không trăng. Những tro tàn quá khứ bá»—ng dậy lên má»™t cÆ¡n lốc cuốn tôi vá» vá»›i những con Ä‘Æ°á»ng ma quái ảo ảnh chập chá»n.
Cái chập chá»n của má»™t thân thể phiá»n não không biết mai nay mốt ná» ra sao, cứ thắc thá»m muốn gởi gắm vào cuá»™c Ä‘á»i má»™t linh hồn phiêu lạc. Tôi phiêu lạc bao nhiêu năm rồi trên má»™t dòng Ä‘á»i không bá» bến. Có khi tưởng bá» là bến. Có khi tưởng bến là bá». Cái tạm và cái thÆ°á»ng hằng lắm khi là má»™t. Thế mà cứ lại là khác nhau. Cái bá» má»ng manh khoảnh khắc ra Ä‘i. Cái bến nhiá»u khi bá»n bá»n ở lại. Bá» mở ra những bến. Có dâu bể cho bá». Nên định mệnh bá» thÆ°á»ng trói buá»™c thân phận bến.
Tôi là bỠem ra đi. Em là bến tôi ghé lại
Con đò ghé qua bá» này bá» ná», nhÆ°ng sẽ đậu lại ở má»™t bến kia.
Mùa xuân là bá» hay bến? than ôi, mùa xuân chỉ là bá». Ai ai trong Ä‘á»i này cÅ©ng có lần ghé qua cái bến tạm mùa xuân. Cái bá» bến mùa xuân nhập nhằng những dặm trÆ°á»ng lận đận. Thoắt nhiên bến xuân chỉ còn lại là bá». Cái biến Ä‘i qua, rồi cái bỠở lại. Cái bến hiu hắt của má»™t thuở tưởng rằng thá»i hoàng kim bến sẽ mãi mãi không bao giá» là bá». Thế rồi tuổi Ä‘á»i ngÆ°á»i ngÆ°á»i -đến đến – Ä‘i Ä‘i cứ má»™ng vá», hoang tưởng hão huyá»n má»™t thứ bá» bá» - bến bến, không biết nÆ¡i nào để neo lại má»™t thân thể phiêu bồng.
Có thể bến cho em và bá» cho tôi. Tôi cứ mãi Ä‘i và em ở lại. Cái thân phận thuyá»n quyên ấy đừng làm Ä‘au xót Ä‘á»i. Cuối cùng, trong cõi mông lung má» mỠảo ảo, em vẫn chính là cái bến hÆ° ảo má»™t cách vẹn toàn mà tôi có lúc má»i mệt sẽ tìm vá» nÆ°Æ¡ng tá»±a.
“ Ru Ä‘á»i Ä‘i nhé cho ta nÆ°Æ¡ng nhá» lúc thở thanâ€â€¦
Cái bá» ru lá»i hiu quạnh lau lách. Cái bến ru chập chá»n má»™t đốm lá»­a chiá»u…
Trong má»™t giấc ngủ bồng bá»nh không giá» giấc của mùa xuân, tôi thảng thối thấy bá» bến bá»—ng rã tan thành những cánh bèo mông lung vô định. Em tôi không bến và tôi không bá». Em trôi Ä‘i và tôi cÅ©ng trôi Ä‘i. Em và tôi cÅ©ng là bến. Em và tôi cÅ©ng là bá». Chúng ta tan biến vào nhau thành má»™t khối bến bá» không còn chia lìa nữa. Trong em không còn trí nhá»› vá» bến. Trong tôi cÅ©ng mất hết những ký ức vá» bá». Bến ở đâu và bỠở đâu?



Ná»—i lòng của tên tuyệt vá»ng

Trịnh Công SÆ¡n, 1972. Thay lá»i tá»±a tập nhạc "Tá»± tình khúc" (*)

Tiếng nói thầm kín của má»™t ngÆ°á»i nhiá»u khi suốt cuá»™c Ä‘á»i không thể nào bày tá». Có khi bày tỠđược thì cÅ©ng là những tiếng nói dở dang. Có ngÆ°á»i giấu bặt. Tôi chÆ°a há» quên cái hiệu lệnh muôn Ä‘á»i: "Cái ta đáng ghét". Tuy nhiên trong cuá»™c sống thÆ°á»ng nhật nÆ¡i đây, ngoài những ngày hét la to đầy ná»™ khí, vẫn có những giây phút lui vá» muốn thở than. Phải chăng thở than cÅ©ng là niá»m bí ẩn của con ngÆ°á»i.


Má»—i Ä‘á»i sống ẩn giấu má»™t định mệnh. Có những định mệnh Ä‘á»i Ä‘á»i là cây kiếm sắc. Má»™t đôi lần trong giấc mÆ¡ tôi, bừng lên những ánh thép đó. NhÆ°ng tôi biết rõ rằng tôi chỉ là má»™t loài chim nhá» hót chÆ¡i trên đầu những ngá»n lau. Không ai muốn mình là kẻ tuyệt vá»ng. NhÆ°ng tôi tá»± nguyện làm tên tuyệt vá»ng. Bởi nhiá»u khi sá»›m mai tôi thức dậy không thấy được hoa quả khai sinh trong trái tim ngÆ°á»i.

Tôi lại biết thêm rằng, dù là ngÆ°á»i chiến thắng hay chiến bại, suốt cuá»™c Ä‘á»i cÅ©ng không thể vui chÆ¡i. Hạnh phúc đã ngủ yên trong những ngăn kéo của quên lãng.

NÆ¡i đây, chúng ta Ä‘ang sống thêm má»™t thứ định mệnh má»›i. Äịnh mệnh Việt Nam. Thứ định mệnh đã khép lại những nụ cÆ°á»i. Äã dạy dá»— ta những Ä‘iá»u mang trá. Thứ định mệnh đêm rao bán ở công viên, trong những ngõ tối, dÆ°á»›i những khung cá»­a thấp và chật hẹp. NhÆ°ng may mắng thay, vẫn còn làm nở ra, đây đó, những Ä‘á»i ngÆ°á»i đẹp đẽ.

Tôi không bao giá» nhầm lẫn vá» sá»± khổ Ä‘au và hạnh phúc. NhÆ°ng tôi thÆ°á»ng rÆ¡i vào cÆ¡n hôn mê trÆ°á»›c giấc ngủ. Ở biên giá»›i đó tôi hoảng hốt thấy mình lÆ¡ lá»­ng giữa sá»± sống và cái chết. Những giây phút nhÆ° thế vồ chụp lấy tôi má»—i đêm. Khi quanh tôi, má»i ngÆ°á»i đã yên ngủ. Và tôi Ä‘au Ä‘á»›n nhận ra rằng, có lẽ cuá»™c Ä‘á»i đã cho ta lắm ngày bất hạnh.

Má»—i ngày sống tá»›i, má»—i ngày tôi thấy Ä‘á»i sống nhá» nhắn thêm. Ãá»i sống thật sá»± không tiá»m ẩn Ä‘iá»u gì má»›i lạ. Có lẽ vì thế, vì sá»± quen mặt má»—i lúc má»—i gần gÅ©i, thắm thiết hÆ¡n, nên tôi càng thấy yêu mến cuá»™c Ä‘á»i. NhÆ° đứa con ngoan không tuyệt tình nổi vá»›i rẫy sắn nÆ°Æ¡ng khoai, nÆ¡i có bà mẹ suốt Ä‘á»i mắt không sáng nổi má»™t ngày trẩy há»™i.

Có những ngày tuyệt vá»ng cùng cá»±c, tôi và cuá»™c Ä‘á»i đã tha thứ cho nhau. Từ buổi con ngÆ°á»i sống quá rẻ rúng tôi biết rằng vinh quang chỉ là Ä‘iá»u dối trá. Tôi không còn gì để chiêm bái ngoài ná»—i tuyệt vá»n g và lòng bao dung. Hãy Ä‘i đến tận cùng của tuyệt vá»ng để thấy tuyệt vá»ng cÅ©ng đẹp nhÆ° má»™t bông hoa. Tôi không muốn khuyến khích sá»± khổ hạnh, nhÆ°ng má»—i chúng ta hãy thá»­ sống cùng má»™t lúc vừa kẻ chiến thắng vừa kẻ chiến bại. Ná»—i vinh nhục đã mang ta ra khá»i Ä‘á»i sống để Ä‘Æ°a đến những đấu trÆ°á»ng.

Tôi Ä‘ang bắt đầu những ngày há»c tập má»›i. Tôi là đứa bé. Tôi là ngÆ°á»i bạn. Ãôi khi tôi là ngÆ°á»i tình. Chúng tôi cùng há»c vẽ lại chân dung của nhân loạị Vẽ lại con tim khối óc. Trên những trang giấy trắng tinh khôi chúng tôi không bao giá» còn thấy bóng dáng của những Ä‘Æ°á»ng kiếm mÆ°u đồ, những vết dao khắc nghiệt. Chúng tôi vẽ những đất Ä‘ai, trên đó Ä‘á»i sống không còn bạo lá»±c.

NhÆ° thế, vá»›i cuá»™c Ä‘á»i, tôi đã ôm má»™t ná»—i cuồng si bất tận. Má»—i đêm, tôi nhìn trá»i đất để há»c vá» lòng bao dung. Nhìn Ä‘Æ°á»ng Ä‘i của kiến để biết vá» sá»± nhẫn nhục. Sông vẫn chảy Ä‘á»i sông. Suối vẫn trôi Ä‘á»i suối. Ãá»i ngÆ°á»i cÅ©ng để sống và hãy thả trôi Ä‘i những tị hiá»m.

Chúng ta đã đấu tranh. Ãang đấu tranh. Và có thể còn đấu tranh lâu dài. NhÆ°ng tranh đấu để giành lại quyá»n sống, để làm ngÆ°á»i, chứ không để trở thành anh hùng hay làm ngÆ°á»i vÄ© đại. Cõi nguồn từ khÆ°á»›c tÆ°á»›c hiệu đó.

Chúng ta đã đấu tranh nhÆ° má»™t ngÆ°á»i trẻ tuổi và đã sống mệt má»i nhÆ° má»™t kẻ già nua. Tôi Ä‘ang muốn quên Ä‘i những trang triết lý, những luận Ä‘iệu phỉnh phá». Ở đó có hai con Ä‘Æ°á»ng. Má»™t con Ä‘Æ°á»ng dẫn ta vá» ca tụng sá»± vinh quang của Ä‘á»i sống. Con Ä‘Æ°á»ng còn lại dẫn vá» sá»± băng hoại.

Nhân loại, má»—i ngày, Ä‘ang cố bày biện những tiệm tạp hóa má»›i. Ãóng thêm nhiá»u kệ hàng. NgÆ°á»i ta bán đủ loại: đói kém, chết chóc, thù hận, nô lệ, vong thân...
Những đấng tối cao, có lẽ đã ngủ quên cùng với chân lý.

Tôi đã má»i dần vá»›i lòng tin. Chỉ còn lại niá»m tin sau cùng. Tin vào niá»m tuyệt vá»ng. Có nghÄ©a là tin vào chính mình. Tin vào cuá»™c Ä‘á»i vốn không thể khác.

Và nhÆ° thế, tôi Ä‘ang yêu thÆ°Æ¡ng cuá»™c Ä‘á»i bằng ná»—i lòng của tên tuyệt vá»ng.

Trịnh Công Sơn

11/1972


(*) Lá»i tá»±a của TCS do chúng tôi nhan Ä‘á»

http://www.tcs-home.org/writings/Noi...aTenTuyetVong/
Mê hoặc bằng sự giản dị
Tá»± nhận là "ngÆ°á»i hát rong Ä‘i qua trần gian". Trịnh Công SÆ¡n rao truyá»n thông Ä‘iệp "sống để yêu thÆ°Æ¡ng" của mình bằng má»™t thứ âm nhạc giản dị trong trẻo nhất. Nó rất gần vá»›i âm nhạc của những ngÆ°á»i hát rong trên khắp thế giá»›i này.

Không phải vì Trịnh Công SÆ¡n không há»c "chính quy" ở má»™t trÆ°á»ng nhạc nào nên âm nhạc của anh má»›i "không phức tạp" nhÆ° vậy. mà vì bản chất của âm nhạc Ä‘Æ°á»ng phố lại rất gần vá»›i nhạc trong giáo Ä‘Æ°á»ng: nó rao truyá»n thông Ä‘iệp bằng chính sá»± giản dị và bằng sá»± cuốn hút của đức tin. NgÆ°á»i hát rong có thể hát để kiếm tiá»n Ä‘á»™ nhật, nhÆ°ng lá»›n hÆ¡n, há» còn hát vì má»™t đức tin muốn Ä‘Æ°a tá»›i ngÆ°á»i nghe má»™t thông Ä‘iệp mà có khi chính há» không ý thức hết.

Trịnh Công SÆ¡n là ngÆ°á»i từng há»c ban Triết há»c, từng viết văn và nhất là làm thÆ¡, nên chắc chắn anh có ý thức khi muốn rao truyá»n thông Ä‘iệp của mình. Vậy mà tôi vẫn có cảm giác anh là ngÆ°á»i hát rong hồn nhiên. Âm nhạc của anh dù đôi khi nhÆ° rao giảng nhÆ°ng lại luôn vô tình, không cố ý. Âm nhạc ấy không buá»™c ngÆ°á»i nghe phải nhá»c công tìm kiếm má»™t ý nghÄ©a sâu xa nào. Nó chinh phục ngÆ°á»i nghe tức khắc, đúng nhÆ° bản chất nguyên thủy của âm nhạc.

Còn nhá»›, có lần tôi đã nghe vài nhạc sÄ© chuyên nghiệp nhận xét nhạc Trịnh Công SÆ¡n chÆ°a chuyên nghiệp lắm. Há» cÅ©ng nhận xét vỠâm nhạc Phạm Tuyên nhÆ° vậy. Äó là hai nhạc sÄ© có vẻ rất khác nhau. Âm nhạc Phạm Tuyên nghiêng hẳn vá» ngợi ca lạc quan, trong khi âm nhạc Trịnh Công SÆ¡n nghiêng vá» những dằn vặt Ä‘au Ä‘á»›n của phận ngÆ°á»i. NhÆ°ng đã bao giỠẩn sâu giữa những cung bậc ngợi ca đầy lạc quan của Phạm Tuyên má»™t ná»—i Ä‘au ngấm ngầm, còn giữa những giai Ä‘iệu đầy day dứt u sầu của Trịnh Công SÆ¡n má»™t giá»ng ngợi ca sáng láng và chìm lắng? Äó là hai nhạc sÄ© viết từ hai phía số phận dân tá»™c Việt, cứ ngỡ há» xa nhau mà hóa ra lại gần, rất gần nhau. Nói nhÆ° thế e có nhạc sÄ© hay nhà phê bình âm nhạc chuyên nghiệp sẽ phản bác, cho là tôi nói… tào lao. NhÆ°ng thá»±c sá»±, tôi nghe được nhÆ° vậy từ âm nhạc của hai nhạc sÄ© này. Và tôi có quyá»n nghe được nhÆ° vậy, theo cảm thụ của riêng tôi.

Chỉ riêng má»™t ca khúc Huyá»n thoại mẹ của Trịnh Công SÆ¡n thôi, tôi nghÄ©, NgÆ°á»i Mẹ Việt Nam, ngÆ°á»i mẹ yêu nÆ°á»›c, ngÆ°á»i mẹ thÆ°Æ¡ng những đứa con không phải do mình dứt ruá»™t đẻ ra, ngÆ°á»i mẹ kháng chiến đã được ngợi ca ở những cung bậc cao nhất và trầm nhất, nhÆ°ng lại không vượt quá nhịp đập bình thÆ°á»ng của trái tim con ngÆ°á»i. Chỉ vá»›i má»™t bài hát ấy thôi, Trịnh Công SÆ¡n đã xứng đáng vá»›i má»™t giải thưởng cao nhất dành cho âm nhạc. NhÆ°ng Trịnh Công SÆ¡n đâu chỉ có má»—i bài Huyá»n thoại mẹ. Anh còn có hàng trăm bài hát để Ä‘á»i khác, những bài hát đủ sức làm say mê, day dứt, lay tỉnh nhiá»u thế hệ ngÆ°á»i Việt. NhÆ°ng cÅ©ng nhÆ° Phạm Tuyên, anh vẫn không có má»™t giải thưởng cụ thể nào, dù ta có thể nói anh đã nhận được má»™t giải thưởng cao nhất: đó là tình yêu của hàng triệu ngÆ°á»i Việt và không phải ngÆ°á»i Việt dành cho âm nhạc của anh.

Bạn tôi, nhà thÆ¡ VÅ© Ân Thy đã có bài viết rất hay nhằm "giải mã" ca từ trong âm nhạc Trịnh Công SÆ¡n, khi anh tìm trong ca từ ấy thể thÆ¡ 3 chữ hay 4 chữ của đồng dao, 5 chữ hay 6 chữ của thể thÆ¡ kể chuyện trong thÆ¡ ca dân gian ngÆ°á»i Việt. Äúng là nhiá»u ca khúc của Trịnh Công SÆ¡n là ca khúc đồng dao, nhiá»u ca khúc khác là những câu chuyện kể bằng âm nhạc rất bình thÆ°á»ng, giản dị. Âm nhạc ấy đòi há»i ca sÄ© thể hiện không chỉ "bắt đúng kênh" mà còn phải tá»± biết "quên mình" hay "nhập hồn" vào ca khúc. Và phải hát thật giản dị, đúng nhÆ° kiểu những ngÆ°á»i hát rong đã hát.

Tôi nhá»›, ngày má»›i giải phóng Sài Gòn, má»™t băng cassette nhạc Trịnh Công SÆ¡n và má»™t chiếc máy cassette cÅ© đã theo tôi và nhà thÆ¡ Ngô Thế Oanh lang thang khắp miá»n Nam. Phải nghe nhạc Trịnh Công SÆ¡n trong trạng thái hồn nhiên hoang dại và di chuyển liên tục nhÆ° chúng tôi hồi ấy má»›i thấy… sÆ°á»›ng. NghÄ©a là ngÆ°á»i nghe cÅ©ng phải "nhập vai" ngÆ°á»i hát rong, cÅ©ng lang thang và "được tháo gỡ" má»i vÆ°á»›ng víu, kể cả chuyện không biết trÆ°a nay mình có được ăn cÆ¡m không và ăn ở đâu, thì lúc đó dÆ°á»ng nhÆ° âm nhạc Trịnh Công SÆ¡n má»›i vào ta má»™t cách trá»n vẹn.

Thanh Thảo

http://www2.thanhnien.com.vn/Chaobuo.../25/186265.tno
Giải mã nhạc thơ Trịnh Công Sơn


Trịnh Công SÆ¡n (24.2.1939 - 1.4.2001), nhạc sÄ© tài hoa, nhà thÆ¡ xứ Huế. Gần 50 năm qua khi tác phẩm đầu tay Ướt mi xuất hiện, nhất là 5 năm trở lại đây từ khi nhạc sÄ© qua Ä‘á»i, nhiá»u nhạc phẩm của Trịnh Công SÆ¡n được dàn dá»±ng trên các sân khấu ca múa nhạc, băng Ä‘Ä©a..., sách viết vỠông liên tục xuất bản. Tại sao nhạc phẩm của Trịnh Công SÆ¡n có sức lan truyá»n, thẩm thấu, lay Ä‘á»™ng...?


Nghe và gặp

Thá»i kháng chiến chống Mỹ cứu nÆ°á»›c, trong chiến khu, tôi may mắn làm việc, tiếp xúc vá»›i Ä‘á»i sống sinh hoạt văn nghệ các vùng tạm bị chiếm, các đô thị miá»n Nam. Ngay sau ngày 30.4.1975, tại ngôi nhà nay là trụ sở của Nhà xuất bản Tổng hợp TP.HCM, các văn nghệ sÄ© từ Hà Ná»™i vào trong đó có nhà văn Hà Mậu Nhai, Nguyá»…n Tuân, nhạc sÄ© Äá»— Nhuận, nhà thÆ¡ Chế Lan Viên, nhà thÆ¡ Xuân Diệu, nhà văn Nguyá»…n Äình Thi, nhạc sÄ© Hồ Bắc, nhà văn Hồng Duệ, nhà văn Thái Thành Äức Phổ, há»a sÄ© Mai Văn Hiến, Nguyá»…n Sáng cùng cánh văn nghệ sÄ© trong R ra là há»a sÄ© Thanh Châu, Cổ Tấn Long Châu, Phạm Äá»— Äồng, Nguyá»…n Quang Sáng, Hoài VÅ©, Giang Nam, Thanh Thảo... trò chuyện và im lặng mở băng, nghe nhạc Trịnh Công SÆ¡n say sÆ°a.

Äã nhiá»u lần gặp và uống rượu vá»›i nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n, từ những nhận xét Ä‘á»™t ngá»™t của nhiá»u ngÆ°á»i, tôi hát, đàn, Ä‘á»c, nghe... để tìm cho mình cách giải mã tác phẩm của ông. Có lần cùng Nguyá»…n Quang Sáng ở nhà Nguyá»…n Duy; có lần cùng Hoàng Phủ Ngá»c TÆ°á»ng, Ngân Vịnh, Thanh Quế... ở Äà Nẵng, có lần cùng Hoàng Phủ Ngá»c Phan, Nguyá»…n Lâm, Nguyá»…n Khắc Phục, há»a sÄ© Nguyá»…n Trá»ng Khôi ở nhà Hoàng Yên Di bên Nhà Bè và không ít lần ngồi quán cóc lá» Ä‘Æ°á»ng vá»›i Nguyá»…n Nhật Ãnh...

Sau bá»™ phim truyện của đạo diá»…n Hoàng Tích Chỉ vá» nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n, Báo Thanh Niên lần đầu tiên Ä‘Æ°a chÆ°Æ¡ng trình Duyên dáng Việt Nam vá» Quảng Nam - Äà Nẵng giá»›i thiệu. Trịnh Công SÆ¡n cùng ở chung vá»›i chúng tôi gồm Lê Nhược Thủy, ca sÄ© Cẩm Vân, Quốc Triệu, Hồng Nhung, ngÆ°á»i đẹp Thanh Mai... Äá»— Trung Quân,... và tôi. Tối đến, bên bãi biển Thanh Khê, Mỹ Khê hay bên sông Hàn, xuống Há»™i An bên sông Hoài, lúc nào anh SÆ¡n cÅ©ng uống rượu Chivas. Anh uống không ăn, chỉ nghe và nói rất ít khi có câu há»i cần trả lá»i. Anh SÆ¡n vui thích bất kỳ ai hát bài của mình và bao giá» anh cÅ©ng khen hay. Có nhiá»u đêm nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n và nhà thÆ¡ Äá»— Trung Quân thức trắng uống rượu và trò chuyện. Tôi ngồi lắng nghe...

Truyá»n thống từ thÆ¡ dân gian, dân ca

Có thể dá»… nhận biết được ca từ trong các bài hát của nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n nhÆ° là những bài thÆ¡, khổ thÆ¡ ta thÆ°á»ng gặp trong các bài thÆ¡ dân gian, dân ca miá»n Trung, mà Huế là má»™t trung tâm văn hóa nổi trá»™i. Bắt đầu từ những vần thÆ¡ dân gian, dân ca miá»n Trung xứ Huế: "...TrÆ°á»›c bến Vân Lâu. Ai ngồi ai câu. Ai sầu ai thảm. Ai thÆ°Æ¡ng ai cảm. Ai nhá»› thÆ°Æ¡ng ai...". Hay câu ca ví dặm Nghệ TÄ©nh "Giận thì giận (nì). Mà thÆ°Æ¡ng thì thÆ°Æ¡ng. Anh ngược Äò LÆ°á»ng. Em không chịu nổi...".

Các nhà thÆ¡ miá»n Trung Ä‘á»u có thÆ¡ hay thể loại 4, 5 chữ, nhÆ° Xuân Diệu (Hà TÄ©nh): "Tôi muốn tắt nắng Ä‘i. Cho màu đừng vàng nhạt. Tôi muốn buá»™c gió lại. Cho hÆ°Æ¡ng đừng bay Ä‘i"; LÆ°u Trá»ng LÆ° (Quảng Bình): "MÆ°a chi mÆ°a mãi. Lòng nhá»› thÆ°Æ¡ng hoài?â€, hay "Em không nghe mùa thu. DÆ°á»›i trăng má» thổn thứcâ€; Hàn Mạc Tá»­ (Quảng Bình): "TrÆ°á»›c sân anh thÆ¡ thẩn. Äăm đăm trông nhạn vá». Mây chiá»u còn phiêu bạt. Lang thang trên đồi quê..." Ä‘á»u là những áng thÆ¡ hay giàu truyá»n thống dân gian.

Chúng ta thá»­ Ä‘á»c những bài... thÆ¡ hát của nhạc sÄ© Trịnh Công SÆ¡n. Nào là thÆ¡ 3 chữ nhÆ° đồng dao: Trá»i Æ°Æ¡m nắng/Cho mây hồng/Mây qua mau/Em nghiêng sầu/Còn mÆ°a xuống/NhÆ° hôm nào/Em tá»›i thầm/Mang gió lên"; ThÆ¡ 4 chữ: "Mẹ ngồi ru con/Ru mây vào hồn/Lạy trá»i mÆ°a tuôn..."; "Hà Ná»™i mùa thu. Cây cÆ¡m nguá»™i vàng. Cây bàng lá Ä‘á». Nằm ká» bên nhau"... hay thÆ¡ 5 chữ: "Gió heo may đã vá». Chiá»u tím loang vỉa hè. Và gió hôn tóc thá»"...; "Äêm chong đèn (ngồi) nhá»› lại. Từng câu chuyện ngày xÆ°a. Mẹ vỠđứng dÆ°á»›i mÆ°a. Che đàn con nằm ngủ..."...

Từ tình ca, tâm ca cho đến những bài nhi ca... Trịnh Công SÆ¡n Ä‘á»u làm thÆ¡ 3, 4, 5 chữ quen thuá»™c. Từ thÆ¡ cÆ¡ bản 3, 4, 5 chữ, chuyển hóa. ThÆ¡ 3 chữ: "Trá»i trong xanh. Äất hiá»n hòa. Bàn chân em. Äi nhè nhẹ...", biến hóa thành thÆ¡ 7 chữ hoặc ngược lại: "Em sẽ là mùa xuân của mẹ. Em sẽ là màu nắng của cha. Em đến trÆ°á»ng há»c bao Ä‘iá»u lạ. Môi mỉm cÆ°á»i là những nụ hoa"... Có khi thÆ¡ 4 chữ biến hóa thành 8 chữ "MÆ°a vẫn mÆ°a bay trên tầng tháp cổ. Dài tay em mấy thuở mắt xanh xao... Xin hãy cho mÆ°a qua miá»n đất rá»™ng. Ngày sau sá»i đá vẫn cần có nhauâ€... Có khi thÆ¡ 5 chữ biến thành 10 chữ "Má»™t ngÆ°á»i vỠđỉnh cao má»™t ngÆ°á»i vá» vá»±c sâu. Äể cuá»™c tình chìm mau nhÆ° bóng chim cuối đèo...". ThÆ¡ 3, 4, 5 chữ thoắt ẩn thoắt hiện, huyá»n ảo "Từ trên đất này những con ngÆ°á»i má»›i. Má»c lên tá»±a tia nắng cuối chân trá»i..." hay "Từ Bắc vô Nam nối liá»n cánh tay. Ta Ä‘i vòng tay lá»›n mãi để nối sÆ¡n hà...

Là gì nếu không phải là tính dân tá»™c đậm đà, đặc sắc, Ä‘á»™c đáo trong thÆ¡ Trịnh Công SÆ¡n - má»™t hồn thÆ¡ Huế, má»™t hồn thÆ¡ miá»n Trung, má»™t hồn thÆ¡ Việt Nam.

Cấu trúc nghệ thuật lập thể Picaso

Ca khúc Trịnh Công SÆ¡n dá»… thuá»™c, trÆ°á»›c hết vì thÆ¡ Trịnh Công SÆ¡n dá»… nhá»›. Trịnh Công SÆ¡n lại biết cách hát thÆ¡ Ä‘a dạng, phong phú nên nhạc ông càng long lanh sắc màu. ThÆ¡ - nhạc Trịnh Công SÆ¡n là những khúc tÆ° tình chân thành, say đắm và có chất của thiên tài mê hoặc. Cái chất mê hoặc nhiá»u khi... khó hiểu chính là ông kết hợp giữa tính dân tá»™c vá»›i quốc tế; tính Ä‘á»™c đáo cá biệt vá»›i tính phổ biến hiện đại.
Nhiá»u lần trò chuyện vá»›i bạn bè trong giá»›i há»a sÄ© bạn thân của ông (bản thân ông cÅ©ng là má»™t há»a sÄ©), được biết ông rất mê danh há»a Picaso, ông tổ của má»™t phÆ°Æ¡ng pháp nghệ thuật đã làm thay đổi, cách tân quan Ä‘iểm cổ Ä‘iển kinh viện của nghệ thuật thế giá»›i - Nghệ thuật lập thể ! Cùng vá»›i nghệ thuật đồng hiện, nghệ thuật lập thể cho phép nghệ sÄ© trên má»™t không gian cụ thể, thá»i gian cụ thể, má»™t mặt phẳng giá»›i hạn... có thể biểu hiện tất cả các góc cạnh của hiện thá»±c cuá»™c sống, lịch sá»­ qua thế giá»›i quan của chính mình.

Thi pháp của Trịnh Công SÆ¡n thá»±c chất là thÆ¡ dân gian 4, 5 chữ truyá»n thống, nhÆ°ng được thể hiện và xây dá»±ng trên ná»n tảng nghệ thuật lập thể, cho nên vừa truyá»n thống, vừa hiện đại, vừa Ä‘á»™c đáo vừa phổ biến. Những tứ thÆ¡, Ä‘oạn thÆ¡ lập thể của Trịnh Công SÆ¡n tạo nên bá» dày của ý tứ: "Rồi từ đây em gá»i. Tình yêu cánh chim bay. Gá»i thân hao gầy. Gá»i hồn ngất ngây... Ôi tóc em dài đêm thần thoại"; "Tôi thu tôi bé lại. Làm mÆ°a tan giữa trá»i. Tôi xin làm đá cuá»™i mà lăn theo gót hài"... hay: "NgÆ°á»i ngồi xuống hai vai gầy. Ôi yêu thÆ°Æ¡ng nghe đá buồn... Này em đã khóc chiá»u mÆ°a đỉnh cao. Còn gì nữa đâu sÆ°Æ¡ng mỠđã lâu. Em Ä‘i vá» cầu mÆ°a Æ°á»›t áo. ÄÆ°á»ng phượng bay má» không lối vào. Hàng cây lá xanh gần vá»›i nhau..." hay "... Ngày chủ nhật buồn. Còn ai còn ai. Äóa hoa hồng. Tàn hôn lên môi. Em gầy ngón dài. Lá»i ru miệt mài...", "Mây bay trên đầu và nắng trên vai. Äôi chân ta Ä‘i sông còn ở lại. Con tim yêu thÆ°Æ¡ng vô tình chợt gá»i. Lại thấy trong ta hiện bóng con ngÆ°á»i...".

Hiện nay, nhiá»u chÆ°Æ¡ng trình hòa tấu nhạc Trịnh Công SÆ¡n được thá»±c hiện bài bản và chuyên nghiệp. Nhận xét chung là Ä‘á»u gợi nhá»› lá»i thÆ¡ của bài hát, hay có cảm giác Ä‘Æ¡n Ä‘iệu (monotone). Tại sao vậy. Có lẽ vì ngÆ°á»i ta đã quen nghe nhạc phẩm. Và nhạc Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng dùng để hát (nghÄ©a có lá»i). Trịnh Công SÆ¡n làm thÆ¡ để hát cho nên ca từ Ä‘á»u là những bài thÆ¡ hoàn chỉnh. Và ngay việc phổ biến của bài hát Trịnh Công SÆ¡n cÅ©ng có giá»›i hạn nhất định - Ấy là chất thị thành của thanh niên há»c sinh sinh viên, trí thức trẻ.
Sinh thá»i, Trịnh Công SÆ¡n tâm sá»±: "Tôi chỉ là má»™t tên hát rong Ä‘i qua miá»n đất này để hát lên những tình cảm của mình". Tác phẩm Trịnh Công SÆ¡n là sá»± kết hợp hài hòa giữa gia đình (mẹ già, tiếng mõ tụng kinh), quê hÆ°Æ¡ng của ngÆ°á»i Minh HÆ°Æ¡ng lập ấp xây làng tại Thừa Thiên - Huế, văn hóa Pháp, văn hóa phÆ°Æ¡ng Tây, của Ä‘á»i sống trí thức thị dân... và cuá»™c chiến tranh ác liệt...

Vũ Ân Thy


http://www2.thanhnien.com.vn/News/Pr...aspx?ID=181804
Giây phút sáng tạo: trước tiên là sự ám ảnh...


Vá»›i má»™t nhạc sÄ© đã sáng tác hÆ¡n 600 ca khúc – mà phần lá»›n được yêu thích ngay từ khi ra mắt lần đầu - lắm lúc ngÆ°á»i ta phải tá»± há»i sức mạnh nào đã Ä‘Æ°a ông Ä‘i đến những bá» cõi tuyệt vá»i của sáng tạo không ngừng ấy ?

Trong triết há»c Mật tông có nói đến khái niệm vá» sá»± bùng nổ ý thức; tÆ°Æ¡ng tá»±, sáng tạo của con ngÆ°á»i cÅ©ng có những giây phút bùng nổ nhÆ° vậy. Tất nhiên trÆ°á»›c đó ta phải mang nặng trong tâm trí những ý tưởng, hình ảnh, triết lý... liên quan đến Ä‘á» tài cần sáng tạo.

Trong sáng tác ca khúc chẳng hạn, trÆ°á»›c khi viết ra má»™t bài hát, tôi cÅ©ng phải suy nghÄ© vá» nó rất dài lâu. Khoảng thá»i gian đó là vô hạn định, có thể là má»™t ngày, má»™t năm hay lâu hÆ¡n nữa. Äến khi tác phẩm hoàn toàn rõ ràng trong đầu thì việc chép ra có thể chỉ trong phút giây. Äó chính là giây phút bùng nổ quan trá»ng nhất của sáng tạo, nó vỡ ra tất cả những gì chÆ°a giải quyết được còn dồn lại trong đầu bấy lâu. Nếu chỉ nhìn vào thá»i gian tác phẩm được ghi lại – có thể là má»™t giá», má»™t ngày - ngÆ°á»i ta có thể cho rằng việc sáng tạo thật ngắn ngủi và dá»… dàng, nhÆ°ng có ai tưởng được rằng tất cả những Ä‘iá»u đó đã được tích lÅ©y qua năm tháng. Bất cứ tác phẩm nào cÅ©ng phải nhÆ° thế cả. Sáng tác nào không được phát thảo trÆ°á»›c trong ý thức nhÆ° vậy, thì khi nó ra Ä‘á»i cÅ©ng chẳng có giá trị gì.

Äôi khi ai đó thấy tôi lang thang trên phố, đứng ngắm má»™t bức tranh hay che tay đứng nhìn má»™t ngá»n nắng; cứ tưởng là chÆ¡i, nhÆ°ng đó là những lúc trí óc tôi Ä‘ang loay hoay vá»›i Ä‘á» tài mà mình Ä‘ang suy tưởng. Trên 600 ca khúc tôi viết – ví dụ nhÆ° bài Hoa Xuân Ca hay Quỳnh HÆ°Æ¡ng - Ä‘á»u ra Ä‘á»i nhÆ° vậy, từ má»™t há»™i ngá»™ kín đáo giữa tôi và cuá»™c Ä‘á»i trong má»™t dịp ngẫu nhiên nào đó. Nhìn thấy má»™t ánh nắng, má»™t giá»t mÆ°a hay má»™t ngÆ°á»i con gái trên Ä‘Æ°á»ng, trong tôi có thể bá»—ng vỡ vạc những cảm giác cuối cùng ập đến, khÆ¡i mở, hoàn thiện cho má»™t cái má»›i. Muốn được nhÆ° vậy tôi phải làm má»™t chứng nhân của nắng mÆ°a, của sáng chiá»u, sá»›m tối. Những cái tưởng chừng lặng lẽ đó đầy sức sống và ban tặng cho mình vô vàn những Ä‘iá»u sâu sắc. Tôi cÅ©ng làm chứng nhân vá» những ngÆ°á»i già, em bé, những ngÆ°á»i thiếu nữ, sá»± hạnh phúc, cái chết, sá»± sống. Má»—i khi ghi nhận những hình ảnh đó vào trí nhá»›, tôi bao giá» cÅ©ng bị giam, bị vây nhiá»u giá» phút nghÄ© vá» con ngÆ°á»i và soi rá»i lại mình để hình thành má»™t ca khúc.

CÅ©ng có những tác Ä‘á»™ng tưởng chừng là bất ngỠập đến, tạo ra má»™t niá»m cảm hứng. NhÆ°ng hãy ngẫm nghÄ© mà xem, nếu nhÆ° không có sá»± tÆ° duy, nuôi dưỡng từ trÆ°á»›c thì cảm hứng chẳng thể nào trào dâng lên được. Ngược lại, sá»± ngỡ ngàng do cái má»›i bất ngỠập đến chỉ có thể tạo nên sá»± trống rá»—ng, vô hồn, hoặc chỉ Ä‘Æ¡n thuần ghi chép lại chứ không là sáng tạo.

“Má»™t hôm thấy ta là lá cá», ngồi hát ca rất tá»± do...â€, tôi còn nhá»› ca khúc này và sá»± chiêm nghiệm của mình nhÆ° là má»™t tổng kết những gì mà tôi cảm nhận được từ cuá»™c Ä‘á»i của tôi, của má»i ngÆ°á»i. Thá»±c lòng mà nói, tôi chịu ảnh hưởng của Albert Camus trong bài hát này. Trong tác phẩm « Ghi chép ở Angiêri » (« Notes d’Algérie »), ông ghi lại những tiếng chó sủa ban đêm, những bÆ°á»›c chân Ä‘i mà ai cÅ©ng có thể má»™t lần nghe thấy trong Ä‘á»i mình nhÆ°ng không mấy ngÆ°á»i nhìn ra được Ä‘iá»u đó từ chúng. Ngẫm lại Ä‘á»i mình, tôi thấy tôi nhiá»u muá»™n phiá»n. Không hiểu vì sao tôi đã ray rứt vá» sá»± ra Ä‘i, ở lại của cuá»™c Ä‘á»i từ rất sá»›m. Tôi đã chá»n hình tượng lá cỠđể ví vá»›i mình. Vì sao lại là lá cá»? Có thể cuá»™c Ä‘á»i rá»™n ràng có quá nhiá»u Ä‘iá»u để ta phải lÆ°u ý, nhÆ°ng trong đó không thể không có sá»± góp mặt của những Ä‘iá»u nhá» nhoi. Ngá»n cá», lá cây hay cây Ä‘a Ä‘á»u có bổn phận của nó vá»›i cuá»™c Ä‘á»i. Cá» có bổn phận cá», lá có bổn phận lá. Tôi không mÆ¡ Æ°á»›c gì to lá»›n, mà nghÄ© mình nhÆ° má»™t phận cá» hèn. Vì hèn má»n nên nó không phải to lá»›n và có bổn phận nặng ná» nhÆ° cây Ä‘a, vì vậy nó tá»± do lắm. Và vì sao lá cá» lại hát? Bài hát là phÆ°Æ¡ng tiện để bày tá» lòng mình vá»›i cuá»™c Ä‘á»i, có gì đẹp hÆ¡n chiếc lá cá» nhá» nhoi nhÆ°ng tá»± do ca hát vá»›i Ä‘á»i mình? RÅ© bá» những muá»™n phiá»n và thảnh thÆ¡i Ä‘á»i mình , Ä‘iá»u này đã ám ảnh tôi từ lâu, lâu lắm rồi, nhÆ°ng chỉ đến khi viết được những câu hát nhÆ° vậy tôi má»›i thấy nhẹ lòng. à tưởng này quanh quẩn trong tôi nhiá»u năm và chỉ được giải tá»a khi sáng tạo vụt đến và bật được thành những giai Ä‘iệu nhÆ° vậy.

Tôi cÅ©ng muốn nói vá»›i các bạn trẻ sáng tác sau này, ngoài sá»± tÆ° duy vá» tác phẩm, vá» Ä‘á» tài, còn phải tạo cho mình má»™t ná»n tảng vá» triết há»c. Chính từ đây mà trong tác phẩm của mình má»›i có được sá»± sâu sắc. Nếu nhÆ° ít Ä‘á»c sách thì mình chẳng thể nhận thêm những chiêm nghiệm sâu sắc của ngÆ°á»i khác. Má»™t mình mình suy nghÄ© thôi thì không đủ vốn liếng vá»›i cuá»™c Ä‘á»i. Chính tôi cÅ©ng không thể đứng ngoài con Ä‘Æ°á»ng ấy được...

Phá»ng vấn Trịnh Công SÆ¡n,
Tuấn Anh ghi.
Tuổi Trẻ Chủ Nhật
số đỠngày 10/11/1996)

http://www.tcs-home.org/writings/giay-phut-sang-tao/



Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục này:

Tài sản của khida

Trả Lá»i Vá»›i Trích Dẫn
Trả lá»i

Từ khóa được google tìm thấy
áåçïëàòíî, âàêàíñèè, âàëåíòèíà, äâèæåíèÿ, ãåîìåòðèÿ, àâòîçàï÷àñòè, àâòîêðåñëî, âëàãàëèùå, âèäåî, àëåíà, áèëàí, âèêèïåäèÿ, áèëüÿðä, àëòûí, àíèìàöèÿ, âîë÷àò, äîñòàâêà, ãðóçèÿ, ãðóçîâîçîôô, çàï÷àñòè, çîîôèëîâ, êàçàíü, ëåñáèÿíêè, èãðîìàíèÿ, êàðòèíêè, èçäåëèÿ, êèòàéñêèé, ëèòåðàòóðà, ëîãèñòèêà, ëîãîòèï, êíèãà, êîíäèöèîíåð, êîììåðñàíò, èñòîðèÿ, êóëè÷êàõ, êðàñîòû, ìåëîäèè, íàëîãîâûé, ìàìáà, îáúÿâëåíèé, ìåðëåí, ïàðôþìåðèÿ, íîâàÿ, ïîãîäû, ïîäìîñêîâüå, íîãòåé, ïîçäðàâëåíèå, ìîíèòîð, ïîðíîãàëåðåè, ïñèõîëîãèÿ, îòåëè, ìóçûêà, îõîòà, îðèãèíàëüíûå, ïðîáëåìû, ïðîãðàììû, ñàëàòû, ñëóæáà, ñîòîâûå, ñïðàâî÷íèê, ñòàâêà, óãîëîâíûé, òàìîæíÿ, ôèëîñîôèÿ, ôîòîøîïà, t ieusu hitle, trinh cong son wiki, ýíöèêëîïåäèÿ, æàëþçè, æåñòîêîå, ðàçðåøåíèå

Ãiá»u Chỉnh


©2008 - 2014. Bản quyá»n thuá»™c vá» hệ thống vui chÆ¡i giải trí 4vn.euâ„¢
Diễn đàn phát triển dựa trên sự đóng góp của tất cả các thành viên
Tất cả các bài viết tại 4vn.eu thuá»™c quyá»n sở hữu của ngÆ°á»i đăng bài
Vui lòng ghi rõ nguồn gốc khi các bạn sử dụng thông tin tại 4vn.eu™