Trong suốt cuộc chiến tranh ác liệt hơn 20 năm ở Việt Nam chưa từng có một trường hợp nào khi lính Mỹ bị bắt làm tù binh bị đối phương ngược đãi. Trái lại, họ được đối xử tử tế, được chữa trị nếu họ bị thương, bị bệnh. Có nhiều bức ảnh quý ghi lại những hình ảnh sống động đó chưa được công bố, trở thành nỗi canh cánh của những người sưu tầm.
Tôi đã có lần giới thiệu một bức ảnh như thế (sau này mới biết, đó là ảnh của phóng viên Trọng Thanh - TTXVN), chụp trong chiến tranh về cô nữ y tá dân quân tên là Nguyễn Thị Luẫn ở Phong Nha, Bố Trạch, Quảng Bình đang băng bó vết thương cho Đại úy phi công Mỹ Gráp (Grubb Wilmer Newlin) đã bị lực lượng phòng không của ta bắn rơi tại Xuân Sơn (Bố Trạch) ngày 26/1/1966. Bài viết này đã đăng trên Chuyên đề ANTG số 603 ra ngày 8/11/2006.
Vừa qua, khi đến chơi nhà chị Lê Thị Thủy, tại Tiểu khu 15, phường Bắc Lý, thành phố Đồng Hới, biết tôi là người hay sưu tầm ảnh trong chiến tranh, chị liền đưa một tập ảnh cũ của gia đình và nói: “Đây là tập ảnh của bố em để lại, chắc cũng có cái anh đang cần”.
Quả vậy, những tấm ảnh đen trắng của một thời lịch sử trước đây đã gây trong tôi bao cảm xúc về cảnh những người của Quảng Bình trong chiến tranh chống Mỹ. Song, có một bức ảnh theo tôi thật là quý, có thể bổ sung cho bộ sưu tập tư liệu ảnh có chủ đề về tính nhân văn của dân tộc Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ thêm phong phú.
Người trong bức ảnh đang khám bệnh cho 2 phi công Mỹ khi bị bắn rơi chính là bố của chị Lê Thị Thủy, ông Lê Bá Tùng. Tôi cũng nhận ra ông ngay, mặc dù đã hơn 48 năm. Lúc đó, tôi là học sinh Trường cấp 2 phổ thông thị xã Đồng Hới. Khi bị ốm, tôi được ông khám bệnh và cho thuốc tại phòng khám của Bệnh viện Đồng Hới.
Chụp lại tấm ảnh, tôi đến ngay Bệnh viện Trung ương Việt Nam – Cuba Đồng Hới mà tiền thân là Bệnh viện thị xã Đồng Hới. Cô phụ trách Phòng truyền thống của bệnh viện chỉ cho tôi một bức ảnh tương tự như thế, phóng to được treo trong phòng. Được cô giới thiệu, mấy ngày liền sau đó, đi tìm người thân, đồng chí, đồng nghiệp của ông Lê Bá Tùng, đặc biệt là sự giúp đỡ của Sở Ngoại vụ Quảng Bình, tôi đã có được những nét sơ lược về những con người trong bức ảnh này.
Ông Lê Bá Tùng sinh năm 1932, ở Thủy Xuân, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Năm 14 tuổi, ông được tổ chức Cách mạng cho đi học Trường Thiếu sinh quân. Sau đó, ông gia nhập quân đội thuộc Trung đoàn 101, Sư đoàn 325. Đơn vị cho ông đi học lớp y tá cấp tốc rồi về làm việc tại Bệnh viện Trung đoàn. Năm 1954, ông được điều đi tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ.
Sau chiến thắng, hòa bình lập lại, ông được ra quân và làm việc tại Bệnh viện Đồng Hới, Quảng Bình. Tại đây, ông lấy vợ và có 4 con: 2 trai, 2 gái. Trong thời gian công tác ở Bệnh viện Đồng Hới, ông được cơ quan cho đi học hàm thụ trường đào tạo y sĩ. Thời kỳ đó, những ai làm nghề thầy thuốc đều được nhân dân gọi với cái tên trìu mến là “bác sĩ”. “Bác sĩ” Lê Bá Tùng có giọng nói khàn khàn rất đặc trưng và tính tình điềm đạm. Trong chuyên môn, ông rất nghiêm túc, cẩn thận. Vì thế Chi bộ bầu ông vào Cấp ủy của Bệnh viện Đồng Hới.
Tháng 2/1965, Mỹ đánh vào Đồng Hới, Quảng Bình, mở màn cho chiến tranh leo thang phá hoại miền Bắc. Bệnh viện Đồng Hới phải xé lẻ, sơ tán nhiều nơi, vừa để bảo vệ lực lượng, vừa để tiếp cận phục vụ cán bộ, nhân dân trong nhiều vùng sơ tán.
Một bộ phận Bệnh viện Đồng Hới được sơ tán ra vùng Sao Sa – Ba Đông của xã Nam Trạch (Bố Trạch). Ở đây, có nhiều cơ quan cấp tỉnh đang trú ngụ. Ông Lê Bá Tùng là một trong những “bác sĩ” của bộ phận này.
Ngày 7/3/1968, một tốp máy bay F105 đến gây tội ác ở cầu Chánh Hòa (Đại Trạch), trên Quốc lộ 1A. Lực lượng phòng không của dân quân tự vệ địa phương và bộ đội pháo cao xạ phục kích đã bắn rơi tại chỗ 1 chiếc F105. 2 phi công Mỹ đã thoát chết nhờ kịp nhảy dù trước khi máy bay lao xuống đất, nổ tung. Đó là đại úy Jon Capenter, sinh năm 1931 và Đại úy Bwoi Ter, sinh năm 1940.
2 viên phi công này rơi xuống làng Sao Sa, gần chỗ sơ tán của một bộ phận Bệnh viện Đồng Hới. Một trong 2 viên phi công bị toạc da, rách mặt do dù rơi vào bụi gai rậm. Dân quân, bộ đội đã kịp thời chạy đến cứu nguy cho anh ta. Nhiều y tá, nhân viên Bệnh viện Đồng Hới cũng chạy đến, trong đó có “bác sĩ” Lê Bá Tùng. Anh đã cứu chữa, băng bó vết thương cho viên phi công tại hiện trường.
Một nhà nhiếp ảnh nghiệp dư, cũng là “bác sĩ” trong bệnh viện, may mắn chớp lấy thời cơ, bấm máy, ghi lại hình ảnh này. Vì là nghiệp dư nên ánh sáng phân bố không đều và góc độ ống kính ghi hình chưa bao quát, tuy nhiên, bức ảnh cũng đã thể hiện được cái “thần” của những người trong cuộc.
Người chụp ảnh nay đã qua đời. "Bác sĩ" Lê Bá Tùng về hưu năm 1986, cũng đã mất 1998 tại quê nhà.
Chiến tranh đã lùi xa. Hai dân tộc Việt - Mỹ có thể nhìn lại quá khứ để hiểu về chặng đường lịch sử đã qua và hôm nay. Vẫn như bao đời, người Việt Nam như Nguyễn Trãi ở thế kỷ XV đã khái quát: “Đem đại nghĩa để thắng hung tàn/ Lấy chí nhân để thay cường bạo” và “Ta lấy hòa hiếu thực lòng, để nhân dân gắng sức”
Hồ Ngọc Diệp (Theo CAND)
Các chủ đề khác cùng chuyên mục này:
