|
15-09-2008, 04:43 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
Trẻ em béo phì - nguyên nhân, cách phòng ngừa và trị liệu - Florence Arnold Richez
Florence Arnold Richez
Trẻ em béo phì - nguyên nhân, cách phòng ngừa và trị liệu
Bác sĩ Lê Văn Phú và Lê Tú Anh biên dịch
Nhà xuất bản Y há»c ấn hà nh
ChÆ°Æ¡ng 1
Ăn uống, tiêu hóa
Sá»± tháºt vá» sá»± lá»›n nhanh của trẻ
Äứa bé nếu bạ gì cÅ©ng ăn và ngốn thức ăn suốt ngà y thì rồi đây nó sẽ máºp tròn nhÆ° củ khoai, suốt ngà y nằm dà i trên trà ng ká»·, hết nhá món khoai rán lại đến món kem…
Từ khi sinh con, bạn vẫn thÆ°á»ng chăm chú nhìn chiếc cân và cái thÆ°á»›c Ä‘o chiá»u cao của bé và luôn e ngại má»™t Ä‘iá»u: con cháºm lá»›n. NhÆ°ng so sánh vá»›i cái gì và vá»›i ai chứ? Từ khi sinh ra, cháu đã được đánh giá gần nhÆ° đối vá»›i má»™t váºn Ä‘á»™ng viên thi đấu: nó Ä‘ang tiến, nó cháºm rồi, nó biết cách, nó không biết cách… NhÆ°ng, từ và i tháng nay, bạn thÆ°á»ng bá» qua số cân nặng của cháu và mong sao biểu đồ tăng trưởng của cháu không vá»t lên cao, nhất là vá» thể trá»ng. Tóm lại, bạn muốn cháu đừng rá»i bá» những “con Ä‘Æ°á»ng mòn†vá» mức Ä‘á»™ bình thÆ°á»ng được ghi trong y bạ của cháu. Nhất là Ãt lâu nay, cháu thÆ°á»ng cáu kỉnh, u buồn, thiếu cởi mở, vì bá»n trẻ trong sân chÆ¡i nhốn nháo thÆ°á»ng giá»…u cháu là má»™t “ thằng phệ†hoặc cái gì chẳng biết nữa… HÆ¡n nữa, cháu chẳng còn muốn ra bể bÆ¡i vì sợ phải tá»± phô bà y thân thể trong bá»™ đồ tắm. Do váºy, cháu cà ng Ãt tiêu hao số calo đã nhồi và o cÆ¡ thể dÆ°á»›i dạng các thanh chocolate, khoai tây rán và xúc xÃch!
Tóm lại, bạn muốn nhanh chóng “ chỉnh lại sinh hoạt†cho cháu và bạn là m nhÆ° váºy là hoà n toà n đúng, dù bạn đã để sá»± việc kéo dà i hÆ¡i lâu, giống nhÆ° nhiá»u báºc cha mẹ khác, trÆ°á»›c khi nháºn ra và xác định rõ vấn Ä‘á» phải giải quyết.
GiỠđây, bạn tá»± nhủ có thể giải quyết được vấn Ä‘á» bằng cách giảm bá»›t lượng thức ăn của cháu, loại bá» hẳn Ä‘Æ°á»ng, chất béo, nÆ°á»›c chocolate… nhÆ° nhiá»u tạp chà thÆ°á»ng nêu và nhiá»u ngÆ°á»i quen biết thÆ°á»ng xuyên bảo vá»›i bao thiện ý: giảm bá»›t những thứ nà y Ä‘i, thứ kia thì bá» hẳn, tăng thứ nà y nhiá»u và o… và cuối cùng thì cân nặng đã rút bá»›t được 4 kg má»™t tháng!
NhÆ°ng thiện ý vẫn có thể Ä‘Æ°a Ä‘Æ°á»ng tá»›i địa ngục. Tốt hÆ¡n hết là bạn phải tìm hiểu vá» nguyên lý cân bằng năng lượng, những quy luáºt hoạt Ä‘á»™ng của cÆ¡ thể, những nhu cầu đặc biệt ở Ä‘á»™ tuổi của cháu. Tóm lại, bạn phải nắm vững những Ä‘iá»u mà các thầy thuốc gá»i là “sinh lý há»c của sá»± ăn uốngâ€.
Bạn nên nhá»› câu “Ăn để mà sống chứ không phải sống để mà ănâ€. Cái ông Harpagon trong vở “Lão hà tiện†của Molière nói váºy chỉ cốt để khá»i phải móc tiá»n từ hầu bao ra, nhÆ°ng ông ta đã nói đúng và vô tình đã tóm lược được những quy tắc của sinh lý há»c con ngÆ°á»i, nghÄ©a là thá»±c hiện phép “kế toán†giữa các “khoản thu và chi năng lượng†của cÆ¡ thể. Äó chÃnh là sá»± khác nhau giữa cái vừa mức và cái dÆ° thừa, giữa trá»ng lượng đúng mức và sá»± béo phì.
Sá»± chuyển hóa má»™t quá trình “đo đếm đượcâ€
Nếu con bạn muốn ngốn thức ăn nhiá»u hÆ¡n mức cần thiết cho sá»± tiêu hao năng lượng và sá»± tăng trưởng của cháu thì lượng sÆ° thừa sẽ tÃch lại thà nh những “cục†mỡ trong các “khu dá»± trữâ€, nghÄ©a là hình thà nh những tế bà o mỡ không những nhiá»u mà kÃch thÆ°á»›c cÅ©ng to hÆ¡n.
Khi ngÆ°á»i ta còn nhá», tế bà o chất béo đã có sá»± phát triển đặc biệt chứng tá» trong cÆ¡ thể cháu bé tháºt ra đã hình thà nh sá»± dÆ° thể trá»ng và béo phì trÆ°á»›c khi ta biết được Ä‘iá»u đó qua số cân: đúng là ngay năm đầu tiên, những tế bà o nà y đã tÃch trữ các phân tá» mỡ (hay phân tá» lipid) tạo thà nh các mô mỡ hay khối mỡ có kÃch thÆ°á»›c ngà y cà ng tăng. Sau đó, kÃch thÆ°á»›c đó giảm dần cho đến năm bốn tuổi, rồi lại tiếp tục tăng không rõ rệt kể từ năm cháu bé 6 tuổi (khi má»›i sinh, khối mỡ chiếm 14% thể trá»ng, nhÆ°ng sáu tháng sau tá»· lệ đó là 25%. Sau tuổi dáºy thì, tá»· lệ đó ở nữ là 25% và ở nam là 12%). Còn vá» số lượng các tế bà o chất béo thì tăng cháºm cho đến năm 8 tuổi, sau đó nhịp Ä‘á»™ tăng tiếp tục giữ vững.
Tất cả những Ä‘iá»u đó cho các thầy thuốc chuyên trị bệnh béo phì thấy rằng, đối vá»›i má»™t đứa trẻ béo tròn trong suốt má»™t, hai năm mà biểu đồ thể trá»ng có sá»± tăng vá»t Ä‘á»™t biến muá»™n mà ng vá» sá»± tÃch mỡ thì gần nhÆ° chắc chắn là có tế bà o mỡ quá lá»›n; trong khi đối vá»›i má»™t đứa trẻ thủa nhá» có cÆ¡ thể gá»n gà ng mà lại sá»›m có biểu hiện tăng cao vá» sá»± tÃch mỡ thì có thể là số tế bà o mỡ đã tăng gấp bá»™i (trẻ em béo phì thÆ°á»ng có tế bà o mõ to hÆ¡n nhiá»u so vá»›i cỡ trung bình của các em cùng lứa tuổi và số lượng có thể gấp đôi. Ngoà i ra, ngÆ°á»i ta có thể là m giảm thể tÃch của các tế bà o mỡ, còn số lượng thì không giảm được).
Dù sao thì nếu muốn duy trì và nuôi dưỡng các tế bà o đó., Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên đứa trẻ cần tăng thêm “khoản thu†(các đồ ăn) nhiá»u hÆ¡n má»™t đứa trẻ bình thÆ°á»ng khác. Do váºy, định mức nhu cầu của đứa trẻ phải thay đổi không hẳn là chỉ do tÃnh háu ăn của nó, mà còn do nó thÆ°á»ng được ăn uống nhiá»u hÆ¡n so vá»›i má»™t đứa bạn thân hình mảnh khảnh hay đứa em gái khảnh ăn của nó.
Quá trình tÃch tụ và tiêu hao năng lượng hình thà nh cái được gá»i là “sá»± chuyển hoáâ€. Sá»± chuyển hoá cÆ¡ bản là năng lượng cần thiết nhằm duy trì thân nhiệt, nhịp Ä‘áºp của tim, hoạt Ä‘á»™ng của phổi, sá»± đổi má»›i các tế bà o và má»™t số các chức năng cÆ¡ bản khác. Gan, não và tim - cả ba cÆ¡ quan nà y sá» dụng hết má»™t ná»a những tiêu hao cÆ¡ bản, cÆ¡ bắp trong trạng thái nghỉ ngÆ¡i thì nam giá»›i dùng hết 20%, nữ giá»›i hết15%, riêng khối lượng mỡ chỉ dùng hết…5%!.
Sá»± tiêu hao cÆ¡ bản nà y chủ yếu phụ thuá»™c và o khối lượng nạc (cÆ¡ bắp, rất quan trá»ng bởi vì sau khi đã phát triển đầy đủ, nó chiếm tá»›i hÆ¡n hai phần ba số năng lượng tiêu hao hà ng ngà y.
Vá» phần khối lượng mỡ, nó có chức năng bảo vệ các cÆ¡ quan và các mô, duy trì nhiệt Ä‘á»™ ná»™i tạng và dá»± trữ năng lượng cho cÆ¡ thể (vá» Ä‘iểm nà y, con gái cần má»™t lượng lá»›n hÆ¡n con trai để đảm bảo sá»± tồn tại của giống nòi trong trÆ°á»ng hợp ăn uống thiếu thốn. Má»™t cô gái mà khối lượng mỡ quá Ãt thì khó mà có được tuổi dáºy thì).
Ngoà i sá»± tiêu hao cÆ¡ bản, dÄ© nhiên cần kể thêm sá»± tiêu hao do các hoạt Ä‘á»™ng thể chất có chủ định: Ä‘i xe đạp “ đốt cháy†từ 300 đến 600 calo/giá» (cal/h); chạy bá»™ hết 800 cal/h; trượt tuyết: 300-700 cal/h; Ä‘i bá»™: 100- 200cal/h… nhÆ°ng nếu chỉ ngồi xem tivi thì hết 20-25 cal/h! Còn hoạt Ä‘á»™ng không chủ định nhÆ° trẻ hiếu Ä‘á»™ng di chuyển hoà n toà n bằng giầy trượt lắp bi hay lò so sẽ tốn nhiá»u calo hÆ¡n những đứa trẻ hiá»n là nh sống trầm mặc theo kiểu Anh. Mặt khác, những nhu cầu vá» năng lượng cho sá»± phát triển là rất lá»›n, nhÆ°ng lại trải dà i ra nhiá»u năm tháng.
Sau cùng, ngay nhÆ° khi ta không hoạt Ä‘á»™ng gì cả, ta vẫn tiêu hao năng lượng dÆ°á»›i dạng nhiệt: đó là “sá»± đốt cháy†hay “sá»± sinh nhiệt†để tiêu thức ăn. Váºy là sá»± tiêu hoá thức ăn tiêu hao năng lượng dÆ°á»›i dạng nhiệt; các protein cần tiêu hao lá»›n hÆ¡n các glÅ©it, còn mỡ cần Ãt hÆ¡n.
Chứng béo phì. Bản tổng kết năng lượng dương
Chứng béo phì hình thà nh khi bản tổng kết năng lượng là dÆ°Æ¡ng, nghÄ©a là khi đứa trẻ “ăn†và “uống†số calo nhiá»u hÆ¡n số phải tiêu hao cho các nhu cầu cÆ¡ bản, cho việc đốt cháy thông thÆ°á»ng để tạo ra thân nhiệt, cho hoạt Ä‘á»™ng thể chất và cho nhu cầu phát triển. Năng lượng dÆ° thừa sẽ được dá»± trữ trong các mô chất béo.
Äứa trẻ có sá»± chuyển hóa cÆ¡ bản gia tăng
Nói tóm tắt, cháu bé béo phì là má»™t đứa trẻ mà sá»± chuyển hoá cÆ¡ bản đã gia tăng vì cháu đã “xây dá»±ng†cho mình khối lượng mỡ và nạc nhiá»u hÆ¡n các cháu khác: má»—i kilô thể trá»ng của cháu được tạo nên bởi 75% mỡ, còn 25% là cÆ¡ bắp. Do cháu phải cá» Ä‘á»™ng vá»›i khối lượng cÆ¡ thể lá»›n hÆ¡n các bạn nên cháu cÅ©ng tiêu hao nhiá»u năng lượng hÆ¡n. Kết quả là trong thá»i gian đầu, cháu bé ăn nhiá»u hÆ¡n so vá»›i mức năng lượng chi dùng và đã tạo thà nh mô mỡ trong cÆ¡ thể. Cháu đã “béo ra†(đó là giai Ä‘oạn Ä‘á»™ng của sá»± béo phì). Trong thá»i gian sau (là giai Ä‘oạn tÄ©nh) bảng cân đối trở nên cân bằng nhÆ°ng cháu vẫn bắt buá»™c phải ăn nhiá»u hÆ¡n các bạn, vì vá»›i số cân dÆ° thừa, cháu phải thÃch ứng vá»›i sá»± cung cấp năng lượng nhiá»u hÆ¡n.
Xin bạn nhá»› rằng, Ä‘iá»u nà y cho thấy bạn không thẻ kìm hãm đứa con bạn má»™t cách Ä‘á»™c Ä‘oán, dù cháu quá máºp hay béo phì nữa, bằng cách chỉ cho cháu lượng đồ ăn ngang mức vá»›i má»™t cô bé “bình thÆ°á»ng†vì cháu phải tá»± Ä‘iá»u chỉnh nhu cầu vá» lượng ở mức cao hÆ¡n nhiá»u. Cháu phải được ăn nhiá»u hÆ¡n so vá»›i cô bạn… mà phải được ăn tốt hÆ¡n trÆ°á»›c (xem phần III).
Sá»± tháºt là , chÃnh trong giai Ä‘oạn đầu (giai Ä‘oạn Ä‘á»™ng), khi hình thà nh số cân dÆ° thừa và sá»± béo phì, phải quan tâm đến cháu nhiá»u hÆ¡n (xem phần II, sá»± dá»± phòng).
Trong khung cảnh của sá»± cân bằng mong manh vá» sinh lý giữa cung ứng và tiêu dùng năng lượng, chắc chắn có sá»± tham gia của tÃnh di truyá»n, nhÆ°ng cÅ©ng có sá»± tham gia của cÆ¡ chế Ä‘iá»u chỉnh hormon, đặc biệt là những hormon chi phối việc sản sinh ra insulin.
Má»™t công trình nghiên cứu nhi khoa do Viện Inserm (Viện Y tế và nghiên cứu y há»c) chủ trì, từ năm 1992 đã Ä‘Æ°a ra những thông tin vá» giai Ä‘oạn đầu của chứng béo phì, thá»i kỳ mà lạ thay còn Ãt được hiểu rõ: trái vá»›i ngÆ°á»i lá»›n thÆ°á»ng có sức Ä‘á» kháng tốt hÆ¡n đối vá»›i hormon của tuyến tuỵ, trẻ con béo phì quả là rất nhạy cảm vá»›i insulin, chất đóng vai trò then chốt trong việc Ä‘iá»u chỉnh không những Ä‘Æ°á»ng và prôtêin, mà còn cả chất béo nữa. Nó kìm hãm sá»± tiêu các mô mỡ. NgÆ°á»i ta nháºn thấy ở những đứa trẻ, ngay trong giai Ä‘oạn Ä‘á»™ng Ä‘ang tăng cân, vẫn khác vá»›i ngÆ°á»i lá»›n là có sá»± nhạy cảm đặc biệt vá»›i insulin. Chất đó dù vá»›i lượng rất nhá» cÅ©ng đủ gây nên sá»± phong tá»a bất bình thÆ°á»ng chất béo (50%) trong các mô mỡ và do đó tạo thuáºn lợi trá»±c tiếp cho việc tÃch mỡ các đứa trẻ béo phì.
Äiá»u cần xem xét tiếp là sá»± nhạy cảm đặc biệt đó là nguyên nhân hay là háºu quả của trạng thái dÆ° thể trá»ng. Những quan sát thá»±c hiện trên má»™t con chuá»™t béo phì cho thấy khi tiết dịch insulin tăng cao sẽ kÃch thÃch sá»± nhạy cảm đặc biệt của các mô mỡ, đó là má»™t hiện tượng phụ nhÆ°ng là hiện tượng chuyển tiếp, trở thà nh bá»n vững khi đã hình thà nh chứng béo phì. Công việc nghiên cứu đã mở Ä‘Æ°á»ng cho việc lá»±a chá»n phÆ°Æ¡ng pháp chữa trị và phòng ngừa má»›i dá»±a trên sá»± mẫn cảm đối vá»›i insulin ở giai Ä‘oạn đầu, giai Ä‘oạn Ä‘á»™ng của chứng béo phì.
Ảnh hưởng của việc nuôi dưỡng thai nhi kém
Việc nghiên cứu con cái của những bà mẹ đã chịu cảnh thiếu đói hồi cuối thế chiến thứ hai tại Amsterdam (do ngÆ°á»i Äức thá»±c hiện vịêc phong toả thá»±c phẩm) là má»™t thà dụ khá rõ vá» những ảnh hưởng nà y. Trải qua nhiá»u thế hệ, những biến đổi rất nhanh gần đây vá» mức Ä‘á»™ và bản chất của môi trÆ°á»ng thá»±c phẩm đã tác Ä‘á»™ng lên tình trạng dÆ° thể trá»ng.
Quả váºy, những đứa bé đã phải chịu Ä‘á»±ng sá»± hạn chế dinh dưỡng trong dạ con của mẹ suốt ba tháng cùng của thá»i kỳ bà o thai, khi sinh ra thÆ°á»ng nhẹ cân hÆ¡n các bé khác. Äó là do chế Ä‘á»™ ăn uống của mẹ đã tác Ä‘á»™ng trá»±c tiếp lên bà o thai.
Những đứa bé chịu Ä‘á»±ng sá»± hạn chế nói trên trong 6 tháng đầu của thá»i kỳ bà o thai, khi sinh ra vẫn cân nặng giống nhÆ° bé khác, nhÆ°ng đến thế hệ con cái chúng, sá»± không dung nạp Ä‘Æ°á»ng glucoza và tÃnh kháng insulin phát triển thÆ°á»ng xuyên hÆ¡n các bé khác, từ đó có nguy cÆ¡ cao vá» chứng béo phì và bệnh tiểu Ä‘Æ°á»ng.
NhÆ°ng Ä‘iá»u kỳ lạ nhất là việc thiếu dinh dưỡng đã tác Ä‘á»™ng lên sá»± không dung nạp glucoza còn kéo dà i đến táºn thế hệ thứ hai, mà không có tác nhân kÃch thÃch nà o. Những biến đổi đó thể hiện ở thế hệ thứ hai có thể là do những biến đổi xuất hiện ở bà o thai, trong các thể bà o sinh dục và truyá»n lại.
Äiá»u đó chứng tá» sá»± thÃch nghi mau chóng của con ngÆ°á»i đối vá»›i môi trÆ°á»ng thông qua biến đổi gen.
Loại thÃch nghi nhanh chóng đó cho phép tăng tuổi thá» của các cá nhân và của cả Ä‘Ã n con cháu nữa. Äiá»u xảy ra chứng tá» nếu bà o thai bị thiếu dinh dưỡng trong những thá»i kỳ nhất định của quá trình phát triển, sẽ để lại dấu ấn chuyển hóa, má»™t sá»± “chÆ°Æ¡ng trình hóa†ngắn hạn những tác Ä‘á»™ng thuáºn lợi cho sá»± tồn tại, nhÆ°ng đặc tÃnh quyết định của nó, xét vá» lâu dà i trong suốt cuá»™c Ä‘á»i, khi đứa trẻ đã trưởng thà nh, lại dẫn tá»›i những háºu quả bệnh lý nhÆ° cao huyết áp, xÆ¡ vữa Ä‘á»™ng mạch, đái tháo Ä‘Æ°á»ng kháng insulin.
Cả quá trình giảm dần dần thức ăn trong má»™t bữa cÆ¡m và trạng thái của má»™t ngÆ°á»i hoà n toà n no đủ là biểu hiện của sá»± kiá»m chế tÃnh thèm ăn liên quan đến má»™t loạt phản ứng phức tạp. Những phản ứng đó (vá» sinh lý, chuyển hóa, hóa thần kinh, tâm lý) được khởi Ä‘á»™ng bởi tác Ä‘á»™ng của đồ ăn và chất leptin (hormon gây ra sá»± chán ngấy), phụ thuá»™c chÃnh và o nhiá»u phản ứng gây ra bởi mắt nhìn, mÅ©i ngá»i và miệng ăn thức ăn. Và chÃnh những phản ứng đó lại “quyết định†những đáp ứng sinh lý và chuyển hóa.
Hãy xét thà dụ vá» má»™t cáºu bé Ä‘ang yên lặng ngồi ăn hambÆ¡gÆ¡. Ngay khi nó vừa chén bánh xong, nghÄ©a là còn lâu má»›i kết thúc quá trình tiêu hóa, bá»™ óc đã có thể quyết định xem vá»›i chiếc bánh trông ngon mắt, mùi thÆ¡m phức và ăn rất má»m kia, sá»± thèm ăn đã thá»a mãn chÆ°a. Äó chÃnh là sá»± chán vá» tâm thần giác quan: cáºu bé đã có cái mà nó muốn. Nó bèn đứng dáºy sẵn sà ng chạy Ä‘i là m việc khác ngoà i chuyện ăn uống.
NhÆ°ng quá trình chán ăn chÆ°a hẳn đã hoà n tất. Má»™t khi các tố chất dinh dưỡng được hấp thụ qua ruá»™t rồi lÆ°u chuyển trong máu, chúng trở thà nh những thông Ä‘iệp chuyển hóa được Ä‘Æ°a tá»›i não và được mã hóa nhÆ° những tÃn hiệu hóa há»c thần kinh, sau khi não đã kết hợp những khái niệm vá» số lượng, chất lượng đồ ăn cÅ©ng nhÆ° trạng thái chuyển hóa xảy ra sau khi ăn. ChÃnh lúc nà y não sẽ truyá»n Ä‘i: “Dừng lại, hết đói rồi!†hay “Thêm nữa!†(đó là sá»± chán ngấy vá» chuyển hóa). Äứa trẻ sẽ đợi được tá»›i táºn bữa ăn chiá»u và má»™t giá» sau đó cÅ©ng không đòi ăn thêm má»™t chiếc kem hay má»™t Ãt khoai rán nữa. ChÃnh giai Ä‘oạn thứ hai nà y sẽ xác định má»™t cách lý tưởng sá»± phân chia khoảng cách giữa các bữa ăn và nếu má»i sá»± Ä‘á»u ổn thoả thì chấm dứt được việc ăn vặt không đúng lúc.
Còn vá» sá»± Ä‘iá»u tiết tÃnh thèm ăn trong thá»i hạn lâu hÆ¡n, chÃnh là do leptin, chất protein đặc sắc đó đã chuyển tÃn hiệu từ mô mỡ lên não thông báo vá» lượng dá»± trữ chất béo trong cÆ¡ thể (xem chÆ°Æ¡ng 5).Tất cả những thông tin đó chuyển đến não đã tạo nên những tÃn hiệu vá» sá»± chán ngấy, do váºy sẽ tham gia và o việc kiá»m chế tÃnh thèm ăn.
Má»i thức ăn không là m no bụng theo cách giống nhau
Ta vẫn biết rằng những chất dinh dưỡng lượng lá»›n trong nguồn thức ăn (gluxit, protit, lipit) không có cùng khả năng là m ta no bụng hay thá»a thuê. Chẳng hạn, 1 g thịt và 1 g Ä‘Æ°á»ng cung ứng má»—i thứ 4 kcal, nhÆ°ng ăn thịt chóng no hÆ¡n ăn Ä‘Æ°á»ng. Còn nhÆ° dầu ăn, 1 g sản ra 9 kcal, nhÆ°ng dầu là m no bụng kém hÆ¡n protein và gluxit. Bạn hẳn thấy ngay rằng nếu thay má»™t phần chất mỡ bằng thức ăn có xÆ¡ thì đạt hiệu quả hÆ¡n.
Äiá»u đó đã được chứng minh và đo lÆ°á»ng trong ba công trình kho há»c thá»±c hiện tại Trung tâm nghiên cứu Nestlé. Những công trình đó cÅ©ng nêu rõ là khả năng là m no bụng của má»—i chất dinh dưỡng lượng lá»›n đối vá»›i nam giá»›i và nữ giá»›i không giống nhau.
Vá»›i những cÆ¡ chế rắc rối đó, bạn thấy rõ phải là m thế nà o để thá»±c hiện từng bÆ°á»›c việc cải tạo thái Ä‘á»™ ăn uống của con bạn, hẳn không phải chỉ để triệt bá» và hạn chế số lượng và chất lượng đồ ăn theo lối cổ, mà phải quan tâm đến những nhu cầu riêng biệt của cháu bé, không nên Ä‘Æ¡n thuần dùng biện pháp tÆ°á»›c bá».
Tháºt váºy, nếu đến bữa, cháu bé không muốn ăn những thức ăn dá»n ra bà n, vì những nguyên nhân nà o đó vá» tâm lý và quan hệ, thì cháu sẽ lấy bÃch quy hoặc khoai rán ăn ngấu nghiến. Bạn hãy tin rằng cháu chỉ là m thế cho bõ tức chứ không thÃch thú gì. Chỉ nháºn được Ãt thôi thì phải là m sao để có nhiá»u hÆ¡n: tá»™i gì không ăn thêm và i chiếc bánh nữa rồi thêm má»™t gói khoai rán và ng rá»™m, ròn tan, và thêm má»™t vại coca lá»›n nữa, và …?
Nhu cầu và sự thiếu thốn
Bạn dá»n cho con má»™t khay thức ăn nhẹ để cháu có thể nhấm nháp khi chÆ¡i đồ chÆ¡i, hay khi cháu ngồi trÆ°á»›c máy vi tÃnh, ti vi. Cháu sẽ ngốn thức ăn hẳn là qua miệng, nhÆ°ng cái chÃnh là “mà n ảnh nhá»â€ sẽ là m Ä‘oản mạch sá»± kÃch thÃch tâm thần giác quan của cháu, khiến cháu không có được cảm giác cần thiết vá» sá»± no bụng. Thức ăn đó không thá»±c sá»± khởi Ä‘á»™ng được tÃn hiệu thứ nhất vá» cảm giác no. Hoặc mãi sau nà y, khi đã ăn được má»™t lượng khá đầy bụng rồi, không còn cảm giác vá» mặt nhu cầu nữa, mà lại là má»™t cảm giác thiếu hụt. Vá» cái gì nhỉ? Vá» sá»± hiện hữu; má»™t sá»± lấp đầy bụng (và cả no mắt nữa) những chất Ä‘Æ°á»ng, chất béo để được “đá»n bùâ€. CÆ¡ thể và bá»™ não chÆ°a có thá»i gian kết toán lượng thức ăn đã ăn thì sá»± tiêu hóa đã bắt đầu.
Con ngÆ°á»i thÆ°á»ng chống lại sá»± thiếu ăn mà không chống lại sá»± ăn quá mức. CÆ¡ thể cần có năng lượng thì má»›i hoạt Ä‘á»™ng tốt được. Năng lượng đó được cung ứng bởi thức ăn, và có má»™t hệ thống phức tạp các tÃn hiệu sinh há»c để Ä‘iá»u hòa thói quen ăn uống sao cho cung ứng đủ nhu cầu. NhÆ°ng thói quen đó cÅ©ng là kết quả của ý thức có phản ứng tùy thuá»™c những bó buá»™c của hoà n cảnh. Do váºy, con ngÆ°á»i có khả năng thay đổi thói quen ăn uống nhằm đạt má»™t mục tiêu nhất định, và nhÆ° tuyệt thá»±c vì lý do chÃnh trị hay ăn kiêng để đảm bảo yêu cầu thẩm mỹ. Ngược lại, sá»± phong phú thức ăn già u năng lượng vá»›i hÆ°Æ¡ng vị dá»… chịu dẽ kÃch thÃch ăn uống quá mức.
Những cÆ¡ chế Ä‘iá»u hoà thÆ°á»ng chống đối lại việc giảm bá»›t cung ứng năng lượng và gây ra cảm giác đói bụng và xung năng đòi ăn. Ngược lại, không há» có hiện tượng xung năng đòi há»i ăn uống Ãt Ä‘i khi mà số calo cung ứng đã quá lá»›n. Con ngÆ°á»i thÆ°á»ng có sá»± chống trả mãnh liệt vá»›i việc giảm thiểu ăn uống, nhÆ°ng lại chỉ có sá»± đáp ứng nhá» nhoi vá»›i sá»± ăn uống quá nhiá»u.
NhÆ°ng chất mỡ, món chủ lá»±c trong bữa tiệc đó, không đủ là m thá»a mãn kẻ phà m ăn (vì mỡ không có khả năng tạo cảm giác “no đủ†mạnh) mà kẻ phà m ăn thì thÆ°á»ng có nhu cầu “cÆ¡ bản†luôn gia tăng… Ä‚n thêm nữa sẽ Ä‘em lại cho cáºu bé những protein là m no bụng và cÅ©ng thêm cả lượng chất béo dÆ° thừa…
Äể xà i được má»i thứ đồ ăn, bao giá» cÅ©ng là đồ uống có Ä‘Æ°á»ng. NhÆ° má»™t ngá»n roi tạo nên cú hÃch và má»i sá»± lại tiếp diá»…n, nhÆ°ng rồi cÅ©ng chẳng được bao lâu. Rồi lại tiếp sau đó món “ăn nhẹ†thứ hai.
Cần phải bá» cách ăn uống đó phải “phá bá»â€ Ä‘i để xây dá»±ng lại. Rõ rà ng là trÆ°á»›c mắt, bạn phải đảm Ä‘Æ°Æ¡ng má»™t chÆ°Æ¡ng trình giáo dục dinh dưỡng, không chỉ Ä‘Æ¡n thuần là việc Ä‘á» ra và áp dụng các chế Ä‘á»™ tiết chế ăn uống, mà phạm vi được mở rá»™ng hÆ¡n rất nhiá»u.
Môi trÆ°á»ng cÅ©ng có tác Ä‘á»™ng mạnh
Dù sao thì sá»± di truyá»n cùng những cÆ¡ chế vá» sinh lý và sinh há»c cÅ©ng không phải là những yếu tố duy nhất quyết định sá»± dÆ° thừa thể trá»ng. Äiá»u kiện sống, cách ăn uống, quan hệ vá»›i bố mẹ và thức ăn Ä‘á»u giữ vai trò rất quan trá»ng. Chứng cá»› là vá»›i phần lá»›n trẻ em trong Ä‘á»™ tuổi từ 1 đến 21, sá»± vạm vỡ của cÆ¡ thể thÆ°á»ng có thay đổi: chỉ 41% trẻ em quá máºp khi 1 tuổi vẫn giữ nguyên thân hình to béo khi lá»›n lên; và trong số những trẻ có thân hình gầy guá»™c hay trung bình thì 20% trở thà nh béo tốt năm 21 tuổi.
Kết luáºn: Äối vá»›i các em bé dÆ° thể trá»ng lúc 1 tuổi thì khi đến tuổi trưởng thà nh, nguy cÆ¡ mắc chứng dÆ° thể trá»ng hay béo phì cao gấp đôi so vá»›i các cháu bé khác dù cho trong số 10 cháu nà y thì 6 cháu khi lá»›n lên trá»ng lượng cÆ¡ thể sẽ được Ä‘iá»u tiết lại.
Váºy không nên cho là tại số mệnh, mà phải quan tâm nhiá»u và đỠcao cảnh giác ngay từ thá»i gian đầu. NghÄ©a là bạn cần can thiệp ngay khi sá»± tÃch mỡ tăng vá»t hay khi biểu đồ trá»ng lượng vượt lên cao so vá»›i tầm cỡ của cháu. Bạn phải dùng má»i cách trong khả năng của mình để Ä‘iá»u chỉnh vịêc giữ gìn vệ sinh cho toà n thể gia đình, kể từ những vấn Ä‘á» vá» thói quen ăn uống cho đến những hoạt Ä‘á»™ng thể chất, cả thể thao nữa.
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
|
15-09-2008, 04:45 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
ChÆ°Æ¡ng 2
Biểu đồ phát triển của trẻ thực sự là khà áp kế
Cáºu bé hay cô bé cÆ°ng của bạn, trong giá» chÆ¡i ở sân trÆ°á»ng hẳn đã bị các bạn nhá» gán cho những biệt hiệu đáng ghét… Và buổi tối vá» nhà , bạn sẽ thấy con mình cáu kỉnh, không mà ng đến há»c hà nh nữa. Cháu bé biểu lá»™ ra mặt là không thÃch sinh hoạt ở trÆ°á»ng nữa. DÄ© nhiên, cháu không há» nói cho bạn rõ vá» tÃnh cách của nó và bạn cứ ngỡ rằng cuối há»c kỳ cháu thÆ°á»ng mệt má»i nên cần được nghỉ ngÆ¡i.
Thế rồi mùa hè đến, khi dẫn con Ä‘i bÆ¡i, bạn má»›i thấy con phô bà y ra những ngấn thịt và khi thá»i tiết xấu quay trở lại, những Ä‘Æ°á»ng nét tròn trặn đó lại được che Ä‘i và bạn lại tá»± nhủ: rồi nó sẽ lá»›n lên và ngÆ°á»i lại dà i ra thôi mà !
NhÆ°ng mà sinh lý của má»™t con ngÆ°á»i, dù lá»›n hay nhá», không chỉ Ä‘Æ¡n thuần là sá»± dà n Ä‘á»u hay không Ä‘á»u theo chiá»u dà i hay chiá»u rá»™ng của lá»›p mỡ trong cÆ¡ thể, được thÃch nghi dần khi thá»i gian qua Ä‘i, giống nhÆ° những đôi giầy cà ng Ä‘i cà ng má»m ra để rồi vừa khÃt đôi chân!
Chứng béo phì không biên giới!
Äôi khi bạn tá»± nhủ, không nhÆ° trẻ em Mỹ, con ta không giống những chiếc sopha to bè, hay những “củ khoai máºpâ€. Khoảng 17% số trẻ em Mỹ bị béo phì, 5% béo quá mức, lúc nà o cÅ©ng nhồi đầy bụng những lạc mặn, kem đá, và soda đủ các mà u. Bạn nghÄ© con bạn cÅ©ng không giống nhÆ° 21% số trẻ em Äức, 11% trẻ em Bỉ và 15% trẻ em Italy cùng vá»›i các bạn nhá» ngÆ°á»i Pháp là những đứa trẻ quá Æ° phục phịch. Váºy mà đến nay, con của bạn rõ rà ng đã vượt những ngÆ°á»i mẫu nhà đó.
Và xu hÆ°á»›ng đó mang tÃnh toà n cầu cho nên các quan chức của Tổ chức Y tế Thế giá»›i đã dá»± định tổ chức má»™t lá»±c lượng chuyên trách nhằm chuyển hÆ°á»›ng tình hình. Bạn chá»› vá»™i yên tâm cho rằng đất nÆ°á»›c của bạn sẽ che chở cho má»i ngÆ°á»i khá»i phải chịu gánh nặng đó.
Tuy váºy, cÅ©ng không nên cho rằng khi chú bé trên bãi biển phải ngượng ngáºp vì thân hình tròn máºp là cháu đã được xếp và o “hà ng†các đứa trẻ có bệnh.
Äừng vá»™i nổi hiệu báo Ä‘á»™ng há»a hoạn khi chÆ°a có lá»a
Váºy bạn phải là m sao để tránh được những hiểm nguy do trung thá»±c quá mức hay căng thẳng vu vÆ¡ gây ra?
Bạn phải là m gì để nháºn định cho đúng, xem xét con bạn có tháºt sá»± gặp nguy hay không và bạn có lý không khi cảm thấy từ đáy lòng mình nhen lên ná»—i lo sợ mà bạn chÆ°a tiện nói ra?
Xin bạn đừng hoảng hốt. TrÆ°á»›c hết, giỠđây ngÆ°á»i ta đã tìm ra những phÆ°Æ¡ng pháp, những biểu đồ hay là m trắc nghiệm để đánh giá thể trá»ng của các cháu nhá», từ đó biết được các cháu có phải là quá máºp hay không. Và nhất là cần xác định xem có cần thiết phải hà nh Ä‘á»™ng để sá»a chữa má»™t bẩm chất tai hại hay những thói quen xấu. NhÆ°ng bạn cÅ©ng nên biết rằng theo quy luáºt chung ngay từ khi con bạn má»›i được 2-3 tuổi nếu thấy rõ cháu quá máºp so vá»›i lứa tuổi, vượt ra ngoà i giá»›i hạn nêu trong mục “cân nặng, chiá»u cao†trong y bạ, bạn nên nghÄ© ngay đến khả năng cháu bị dÆ° thể trá»ng. Nếu không thì chẳng cần báºn tâm trÆ°á»›c khi cháu được 6 tuổi.
Bạn cÅ©ng nên biết rằng thầy thuốc sẽ chỉ định việc chữa trị, nghÄ©a là đỠra má»™t chế Ä‘á»™ ăn uống theo yêu cầu của y há»c áp dụng cho bé gái ở khoảng 9 tuổi, và cho bé trai khoảng 10 tuổi… Nên biết rằng, thá»±c ra 80% số trẻ sẽ mắc chứng béo phì vẫn có thể trá»ng bình thÆ°á»ng cho đến năm 2 tuổi, 59% cho đến năm 4 tuổi và 25% cho đến năm 6 tuổi.
Váºy bạn đừng nên vô cá»› cho rằng con bạn rồi đây sẽ béo phì giống nhÆ° má»™t số báºc cha mẹ khác. Thá»±c ra có thể con bạn chỉ tạm thá»i trông có vẻ hÆ¡i tròn trÄ©nh má»™t tà thôi. Và nhất là bạn đừng nên Ä‘á»™c Ä‘oán bắt cháu ăn uống kiêng khem, bởi vì má»™t đứa trẻ, ngay khi đã quá máºp, vẫn có những nhu cầu không thể giảm bá»›t cần cho sá»± tăng trưởng cả vá» thể chất lẫn tâm thần.
Cháu bé có lá»›n lên và máºp ra ở mức bình thÆ°á»ng không?
Trong thá»±c tế, lần đầu khi Ä‘o cân nặng và chiá»u cao của cháu bé cho đến năm cháu 2 tuổi đòi há»i Ä‘á»™ chÃnh xác chỉ xê xÃch 10 g vá» trá»ng lượng và và i milimet vá» chiá»u cao thôi, sau nà y thì dung sai có thể là 100 g và 0,5 cm. Äiá»u nên là m là bạn cần theo dõi Ä‘á»u đặn cân nặng của con mình nhÆ°ng đừng quá lo lắng: 2 lần má»™t tuần trong tháng đấu, rồi má»—i tháng 1 lần cho đến tháng thứ 6; má»—i quý 1 lần trong khoảng từ 1 đến 2 tuổi và Ãt nhất má»—i năm 2 lần sau 2 năm. Và cái chÃnh là phải để tâm vẽ biểu đồ vá» kết quả cân Ä‘o.
Äúng là việc là m đó không dá»… dà ng: lâu rồi nên quên Ä‘i cách vẽ giao Ä‘iểm giữa hoà nh Ä‘á»™ và tung Ä‘á»™ khiến bạn nhá»› lại thá»i Ä‘i há» bá» trốn các giá» há»c Toán! CÅ©ng chẳng sao! Bạn hãy thÆ°á»ng xuyên Ä‘Æ°a con đến thà y thuốc để kiểm tra, để tiêm chủng vì cháu hay bị viêm mÅ©i và há»ng; cuối mùa đông lại bị viêm dạ dà y – ruá»™t. Má»—i lẫn khám, bác sÄ© nhi khoa hay Ä‘a khoa Ä‘á»u cân, Ä‘o rồi ghi kết quả và o phiếu cá nhân ghi trên giấy vẽ hay Ä‘Æ°a và o máy tÃnh, và còn ghi và o y bạn của cháu nữa. Bạn cÅ©ng đừng nên e ngại yêu cầu bác sÄ© hÆ°á»›ng dẫn thêm, nhất là há»i thêm vá» cách vẽ các Ä‘Æ°á»ng cong, và ngay cả nhá» bác sÄ© là m giúp. Ông ta quen là m việc đó vì đó là má»™t phần “nhiệm vụ†của ông. Ông sẽ vui lòng là m thôi.
Bạn cũng có thể trao đổi với dược sĩ quen hay với cô nuôi dạy trẻ ở trung tâm bảo vệ bà mẹ trẻ em. HỠchẳng muốn gì hơn là được giúp đỡ bạn.
Bạn đã biết rằng các kết quả được thể hiện bằng những “giá trị trung bình†và những biến Ä‘á»™ng thể hiện bằng Ä‘á»™ chênh lệch so vá»›i thông số láºp ra từ những công trình nghiên cứu trên má»™t số đông trẻ em. NgÆ°á»i thà y thuốc sẽ “định vị†cho con bạn dá»±a theo “chuẩn má»±c†đó, dá»±a theo giá trị trung bình đó.
Cân nặng của cháu bé có tÆ°Æ¡ng xứng vá»›i chiá»u cao không?
DÄ© nhiên, Ä‘Æ°a ra má»™t “chuẩn má»±c†vá» cân nặng cho má»™t Ä‘á»™ tuổi trung bình – 5 tuổi, Ä‘Æ°a ra má»™t “trá»ng lượng thÃch hợp vá»›i má»™t chiá»u cao†chẳng có Ãch lợi gì vì con bạn có thể “nặng†hÆ¡n các bạn há»c nhá» của nó, nhÆ°ng cÅ©ng lại cao hÆ¡n chúng.
Do váºy từ nay, để đánh giá thể trá»ng của trẻ thừa hay thiếu, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng khuyên sá» dụng Ä‘Æ°á»ng biểu diá»…n cân nặng theo chiá»u cao (trá»ng lượng / chiá»u cao) của các cháu gái tÃnh đến 10 tuổi và các cháu trai tÃnh đến 11,5 tuổi.
Trong thá»±c tế, các bác sÄ© nhi khoa thÆ°á»ng dẫn ra những biểu đồ vá» sá»± tăng trưởng của cân nặng theo chiá»u cao, được ghi trong y bạ và được trình bà y dÆ°á»›i dạng Ä‘Æ°á»ng cong trung bình có vẽ thêm Ä‘Æ°á»ng bao chỉ Ä‘á»™ chênh lệch. Tháºt váºy, toà n bá»™ số trẻ em có thể được phân chia thà nh những “đơn vị thống kêâ€: 95% số trẻ em Pháp nằm gá»n trong hai “giá»›i hạn†– 2 Ä‘á»™ lệch tiêu chuẩn và + 2 Ä‘á»™ lệch tiêu chuẩn, nghÄ©a là giữa nhóm thứ 10 và nhóm thứ 90 trong các Ä‘Æ¡n vị thống kê. Má»™t Ä‘Æ°á»ng biểu diá»…n sá»± phát triển vá» vóc dáng và cân nặng Ä‘á»u đặn trong cùng má»™t dải phát triển và nằm giữa hai giá»›i hạn đó, xác định má»™t miá»n phát triển “bình thÆ°á»ngâ€. Giữa Ä‘Æ¡n vị thống kế thứ 90 và thứ 97 là có sá»± dÆ° thừa cân nặng. Quá giá»›i hạn đó là sá»± béo phì.
Tháºt ra, Ä‘iá»u bạn cần chú tâm chủ yếu là chiá»u hÆ°á»›ng của biểu đồ của con bạn, vá»›i những Ä‘iểm dừng, những chá»— “trệch hÆ°á»›ngâ€, hÆ¡n là chú ý và o những con số.
Sá»± tiến triển phi tuyến tÃnh ở trẻ em
Nhà dịch tá»… há»c ngÆ°á»i Pháp Fran†oise Rolland-Cachera đã xây dá»±ng má»™t biểu đồ theo dõi Chỉ số khối lượng cÆ¡ thể (KCT) còn gá»i là chỉ số vá» sá»± béo máºp (tá»· số giữa số cân nặng bằng kg so vá»›i bình phÆ°Æ¡ng của chiá»u cao) của đứa trẻ trong quá trình lá»›n lên, có tÃnh đến sá»± phối hợp của 3 dữ kiện (cân nặng, chiá»u cao và lứa tuổi). Chỉ số KCT tăng lên trong năm đầu của đứa trẻ, rồi giảm dần cho đến năm lên 6. Äến tuổi đó, biểu đồ Ä‘i lên được gá»i là bÆ°á»›c nhảy vá»t vá» tÃch mỡ. Nếu bÆ°á»›c nhảy đó tăng cao ở con bạn thì đúng là nguy cÆ¡ cháu trở nên béo phì khi lá»›n lên là cao hÆ¡n so vá»›i cháu bé khác. Bạn cần hết sức cảnh giác!
Ngoà i ra, cái tuổi có bÆ°á»›c nhảy đó cÅ©ng báo hiệu tuổi xÆ°Æ¡ng của con bạn. Äiá»u nà y sá»›m thì Ä‘iá»u kia cÅ©ng tiến nhanh. Do váºy, những đứa trẻ béo phì thÆ°á»ng cÅ©ng mau trưởng thà nh, các cô gái béo phì thÆ°á»ng có kinh nguyệt sá»›m hÆ¡n… và nếu cô con gái bé bá»ng của bạn năm 9 tuổi đã có kinh nguyệt thì cần tăng cÆ°á»ng quan tâm đến cháu: tuổi dáºy thì đến sá»›m là má»™t nhân tố là m nguy cÆ¡ thừa cân tăng lên. Váºy là dá»±a và o những biểu đồ KCT, ngÆ°á»i ta sẽ nhanh chóng Ä‘Æ°a ra má»™t định nghÄ©a có tÃnh toà n cầu vỠđứa trẻ béo phì. Có hai công trình nghiên cứu thá»±c hiện tại Pháp cách nhau 30 năm chứng tá» tuổi của bÆ°á»›c nhảy đã từ 6,3 xuống 5,6 tuổi tÃnh trung bình, sát gần tuổi đó ở các cháu bé Mỹ (5,3 tuổi).
Äúng ra, cần luôn tâm niệm rằng Ä‘iá»u hoà n toà n bình thÆ°á»ng là đứa trẻ có thân hình mÅ©m mÄ©n vì trẻ sÆ¡ sinh có 17% thể trá»ng là mỡ. Äến năm 1 tuổi, tỉ lệ đó tăng lên thà nh 25-30% (trẻ 1 tuổi bao giá» cÅ©ng có cặp má đầy đặn), rồi tá»· lệ đó lại giảm dần từ 1 đến 6 tuổi (đứa trẻ trở thà nh mảnh khảnh). Từ 7 tuổi trở Ä‘i, tỉ lệ đó lại tiếp tục tăng nhất là đối vá»›i các cháu gái, đạt tá»›i 23% khi cháu 15 tuổi.
Váºy là ngay từ năm thứ hai, khi cháu đã vượt qua giai Ä‘oạn “nhảy vá»t lên phÃa trÆ°á»›câ€, bạn cần phải tham vấn ngay, dè chừng cháu bị dÆ° thể trá»ng, không nên đợi đến khi cháu đã “định hình†là má»™t cáºu bé béo phì để rồi phải trải qua gian khổ, cháu má»›i nhìn lại được hình dáng và vị trà của nó giữa chúng bạn.
Mảnh dẻ chưa hẳn đã là gầy
CÅ©ng nhÆ° ngÆ°á»i máºp, ngÆ°á»i gầy đôi khi cÅ©ng “đánh lừa†thiên hạ. Các báºc cha mẹ, vì không láºp biểu đồ theo dõi sá»± phát triển cÆ¡ thể của con, nhiá»u khi thÆ°á»ng lầm lẫn.
Vá»›i má»™t đứa trẻ mảnh dẻ mà cha mẹ thÆ°á»ng ngà y vẫn thấy có dáng thon dà i, ngoà i ra cháu lại rất háu ăn thì đừng nên lẫn lá»™n cháu vá»›i má»™t đứa trẻ gầy.
CÅ©ng váºy, cần phân biệt rõ giữa đứa trẻ có nhịp Ä‘á»™ tăng trưởng Ä‘á»u đặn có cân nặng thấp hÆ¡n bình thÆ°á»ng má»™t chút vá»›i đứa trẻ đã “phá bá»â€ nhịp Ä‘iệu và tốc Ä‘á»™ tăng trưởng. Trong trÆ°á»ng hợp nà y, sá»± gầy Ä‘i, nhất là khi Ä‘iá»u đó xảy ra Ä‘á»™t ngá»™t và kéo dà i, khiến ta phải nghÄ© tá»›i sá»± không dung nạp thá»±c phẩm (chẳng hạn vá»›i gluten trong ngÅ© cốc, lúc đứa bé 6 tháng tuổi).
Nếu nhÆ° Ä‘á»™ trệch của biểu đồ ở mức cao hÆ¡n, thì đó là dấu hiệu vá» những bệnh lý nặng hÆ¡n, hiếm hÆ¡n nhÆ° chứng chán ăn… Cuối cùng, khá nhiá»u ngÆ°á»i gầy sút và ngÆ°á»i “gầy gò†sở dÄ© nhẹ cân là bởi mắc má»™t chứng bệnh nhiá»…m trùng (và dụ nhiá»…m trung niệu đạo mãn tÃnh) hay má»™t dị táºt (vá» tiêu hóa, vá» tháºn…).
NhÆ° váºy, nếu muốn nâng cao thể trá»ng, phải chẩn Ä‘oán bệnh và có cách ăn uống. Còn những đứa bé được sinh ra sau thá»i kỳ cháºm phát triển trong tá» cung (CPTTTC) là đứa bé kém phát triển. Cần phân biệt những bé cháºm phát triển “cả ba kÃch thÆ°á»›c†(vòng sá», chiá»u cao, cân nặng), phải được chăm sóc cẩn tháºn, đôi khi kéo dà i trong nhiá»u năm, vá»›i những bé khác chỉ là quá bé nhá» thôi. Nói chung, các bé nà y chỉ sau và i tháng là bắt kịp “chuẩn má»±c†và sau 2 năm thì 89% các cháu nà y đã đạt chuẩn. Ngược lại, 20% số cháu bé đã từng bị CPTTTC vẫn tiếp tục là những trẻ quá nhá» và quá gầy. DÄ© nhiên là phải dà nh cho các cháu nà y sá»± chữa trị bằng hormon tăng trưởng và phải sá»± theo dõi của các chuyên gia khoa nhi – ná»™i tiết trong thá»i gian tối Ä‘a 2-3 năm cho đến khi các cháu được 3 tuổi.
Còn đối vá»›i những cháu thá»±c sá»± gầy yếu, phải chăm sóc cẩn tháºn, nếu cháu có ủ bệnh thì phải lo chữa trị và cÅ©ng phải theo đúng những Ä‘iá»u chỉ dẫn giống nhÆ° hoặc gần giống nhÆ° việc chăm sóc trẻ quá máºp: Ä‘iá»u chủ yếu là không nên ép buá»™c cháu ăn uống, bởi vì có nguy cÆ¡ sẽ là m cho trẻ gầy yếu có bÆ°á»›c nhảy vá»t sá»›m vá» tÃch mỡ và sinh ra béo phì trong tÆ°Æ¡ng lai. Nên cho cháu ăn má»—i ngà y 4 bữa có đủ chất, tránh ăn vặt khiến bữa ăn chÃnh mất ngon và sinh ra số calo vô Ãch.
Äèn Ä‘á»
Khi quá trình phát triển của con bạn đã hoà n tất, để xác định mức Ä‘á»™ béo máºp của đứa trẻ, bạn có thể dùng ngay những định mức áp dụng cho ngÆ°á»i lá»›n tuổi. Nếu chỉ số khối lượng cÆ¡ thể (KCT) từ 25 đến 29.9 thì đó là dÆ° thể trá»ng bình thÆ°á»ng; vá»›i KCT từ 30 đến 34,5 là béo máºp vừa phải, KCT từ 35 đến 39,9 là béo máºp nặng và vá»›i KCT vượt quá 40 là béo máºp quá mức và bệnh hoạn.
Äối vá»›i trẻ em, sá»± dÆ° thừa thể trá»ng liên quan đến sá»± dÆ° thừa của khối mỡ, được xác định bằng sá»± thừa cân so vá»›i chiá»u cao. Äứa trẻ coi là béo máºp khi thể trá»ng vượt quá 120% cân nặng tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i chiá»u cao của nó, vượt quá hai Ä‘á»™ lệch tiêu chuẩn vá» cân nặng so vá»›i chiá»u cao.
Chỉ số KCT không hỠđả Ä‘á»™ng đến trá»ng lượng, và dù sao Ä‘i nữa cÅ©ng không cho bạn rõ tá»· lệ giữa khối lượng mỡ (ở sâu dÆ°á»›i da, nghÄ©a là bao quanh ná»™i tạng) vá»›i khối lượng nạc, là điá»u cần biết tháºt chÃnh xác má»›i đánh giá được mức đánh giá được mức Ä‘á»™ nghiêm trá»ng và nguy cÆ¡ béo phì của con bạn.
Tháºt váºy, trẻ con và ngÆ°á»i lá»›n Ä‘á»u có Ä‘iểm giống nhau: khối lượng mỡ cà ng lá»›n thì chứng béo phì cà ng nghiêm trá»ng.
Do váºy, để lượng định được Ä‘iá»u đó, thà y thuốc phải váºn dụng đến các biện pháp khác, nhÆ°ng chỉ trong Ä‘iá»u kiện ông ta đã dá»± Ä‘oán trÆ°á»›c vấn Ä‘á», phân tÃch những đồ thị của con bạn và đã há»i han để nắm vững tiá»n sá» gia đình bạn: hồi má»›i 8 tuổi, bạn có phải là ngÆ°á»i hÆ¡i to và thấp không? Và mẹ bạn thế nà o? Chồng bạn có luôn phải lo lắng vá» vấn Ä‘á» nặng không? Anh em có ai bị bệnh tiểu Ä‘Æ°á»ng không?... Chỉ sau khi đã kiểm tra những vấn Ä‘á» có tÃnh thủ tục đó, lắng nghe những băn khoăn lo lắng của bạn, giải đáp các câu há»i, giải thÃch vá» các đồ thị khác nhau, ngÆ°á»i thầy thuốc má»›i tÃnh đến việc đánh giá khối lượng mỡ của con bạn.
+ Äo các nếp da bằng compa
Việc Ä‘o nà y phải có thiết bị chuyên dùng và nhá» và o sá»± từng trải của má»™t thầy thuốc có kinh nghiệm. Dụng cụ Ä‘o là má»™t compan Ä‘o Ä‘á»™ dầy có khắc Ä‘á»™ theo 4 mức nếp gấp: nếp gấp ở cánh tay (cÆ¡ 2 đầu, 3 đầu) nếp gấp ở lÆ°ng (vùng dÆ°á»›i vai), nếp gấp ở sÆ°á»ng, phÃa trên khung cháºu. Kết quả Ä‘o giúp cho ngÆ°á»i thầy thuốc hình dung được tầm quan trá»ng của khối mỡ nằm dÆ°á»›i da. Äáng tiếc là lợi Ãch thu được lại phụ thuốc và o hiểu biết và kinh nghiệm của thà y thuốc, thÆ°á»ng khác nhau. HÆ¡n nữa, Ä‘iá»u đó không cho biết rõ vá» tỉ lệ của khối mỡ nằm sâu dÆ°á»›i da, là số liệu có vai trò quyết định trong các tai biến vá» tim mạch.
+ Äo vòng eo tÃnh ra centimet
Cần váºn dụng các phép Ä‘o khác nữa nhÆ° Ä‘o vòng eo để có chỉ số chắc chắn vá» khối mỡ nằm sâu dÆ°á»›i da.
+ Äo sá»± chịu Ä‘á»±ng của cÆ¡ thể đối vá»›i dòng Ä‘iện.
Äể có cÆ¡ sở hoà n thiện việc đánh giá chứng béo phì, ngÆ°á»i thầy thuốc có thể Ä‘o Ä‘iện trở của cÆ¡ thể khi cho má»™t dòng Ä‘iện xoay chiá»u cÆ°á»ng Ä‘á»™ và i trăm micrô ampe, hiệu thế và i von chạy qua là đại lượng tá»· lệ vá»›i khối lượng nạc trong cÆ¡ thể, vì khối mỡ không dẫn Ä‘iện. NgÆ°á»i ta gá»i phép Ä‘o đó là đo trở kháng. NhỠđó thầy thuốc có được khái niệm chÃnh xác vá» cấu tạo cÆ¡ thể của con bạn và đánh giá đúng sá»± chuyển hóa cÆ¡ bản của cháu. Và từ đó, thà y thuốc sẽ Ä‘iá»u chỉnh chiến lược Ä‘iá»u trị, định ra chế Ä‘á»™ cho tháºt sát hợp.
Cũng còn có những phương pháp khác mới hơn, tinh vi hơn và khá tốn kém [nhỠcộng hưởng từ hạt nhân, sự hấp thụ lưỡng quang điện tỠ(biphotonique)] mà hiệu quả còn đang được xem xét.
NhÆ°ng thá»±c ra, trÆ°á»›c khi là m những thủ tục vá» chẩn bệnh thÆ°á»ng do các bệnh viện tiến hà nh, Ä‘iá»u cần thiết là phải quan tâm theo dõi biểu đồ trong y bạ của con bạn, trong suốt thá»i kỳ phát triển của cháu, chứ không phải là chỉ khi cháu còn ở nhà trẻ. Xin nhắc lại má»™t lần nữa: 80% các cháu sau nà y bị béo phì vẫn có thể trá»ng bình thÆ°á»ng tÃnh đến năm 2 tuổi, 50% tÃnh đến 4 tuổi và 25% tÃnh đến năm 6 tuổi.
Là m thế nà o để vẽ được biểu đồ vá» sá»± béo máºp của trẻ em?
- Vừa cân thể trá»ng và đo chiá»u cao, tÃnh chỉ số khối lượng cÆ¡ thể (KCT) ra kg/m2 = Trá»ng lượng/ (chiá»u cao)2.
- Ghi giá trị tìm được trên biểu đồ KCT (Ä‘á»™ béo máºp) trong y bạ và o cá»™t đứng ghi tuổi của các cháu.
- Cho đến năm cháu 1 tuổi, sá»± tiến triển của Ä‘Æ°á»ng cong biểu đồ thông thÆ°á»ng nằm trong phần để trắng. ÄÆ°á»ng con sẽ vÆ°Æ¡n cao Ä‘á»u Ä‘á»u vì đây là thá»i kỳ cháu bé tăng cân nhiá»u hÆ¡n tăng chiá»u cao.
- Từ 1 tuổi trở Ä‘i, Ä‘Æ°á»ng cong thÆ°á»ng hạ thấp dần Ä‘á»™ cao cho đến năm cháu khoảng 6 tuổi. Các cháu lá»›n nhanh hÆ¡n là tăng cân. Váºy là cháu có cÆ¡ thể thon thả hÆ¡n. Nếu Ä‘Æ°á»ng cong lại vÆ°Æ¡n cao trong khoảng từ 2 đến 6 tuổi, thì tôi phải nói Ä‘iá»u đó vá»›i thầy thuốc (có bÆ°á»›c nhảy vá»t vá» tÃch mỡ sá»›m).
- Rồi Ä‘Æ°á»ng cong lại tiếp tục vÆ°Æ¡n cao từ từ cho đến năm 12 tuổi.
NhÆ° váºy, vá»›i Ä‘Æ¡n vị thống kê thứ 97 thì KCT là khoảng 20 kg/m2 lúc 1 tuổi, 18 kg/m2 lúc 6 tuổi, 20 kg/m2 lúc 10 tuppir và 25 kg/m2 lúc 15 tuổi.
Thà dụ: Lena 6 tuổi, 19 kg vá»›i 1,10 m. Nhân chiá»u cao vá»›i chiá»u cao là 1,21 rồi chia trá»ng lượng của cháu, kết quả tìm được:
19: 1,21 = 15,70
Váºy chỉ số KCT của cháu là 15,70
Sá»± gia tăng trung bình vá» thể trá»ng của má»™t trẻ sÆ¡ sinh cân nặng bình quân 3,250 kg (những con số sau đây không tÃnh đến sá»± khác biệt vá» giá»›i tÃnh, vá» chiá»u cao…) là :
- 4 tháng đầu, + 25 g/ngà y, + 750 g/tháng = 6,250 kg sau 4 tháng.
Cân nặng lúc mới sinh tăng gấp đôi trong vòng 4 đến 5 tháng.
- Từ 4 đến 8 tháng: + 16 hay 17 g/ngà y, + 500 g/ tháng = 8,250 kg sau 8 tháng
- Từ 8 đến 12 tháng: + 8 g/ngà y, + 250 g/ tháng = 9,250 kg sau 9 tháng.
Cân nặng lúc mới sinh đã tăng gấp ba trong vòng 9 đến 10 tháng.
- Từ 1 đến 2 năm: + 8 g/ngà y, + 250 g/tháng = 12,250 kg sau 2 năm.
Cân nặng lúc mới sinh đã tăng gấp bốn lần sau 2 năm.
- Sau 3 năm: 13,250 kg đến 14 kg.
- Sau 4 năm: 15 kg đến 16 kg.
- Sau 5 năm: Khoảng 18 kg.
DÆ° thể trá»ng/béo phì, phải chăng đó là vấn Ä‘á» của những con số?
Äịnh nghÄ©a thông dụng vá» sá»± béo phì dá»±a trên má»™t chỉ số tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i tá»· số giữa cân nặng tÃnh bằng kg vá»›i bình phÆ°Æ¡ng chiá»u cao (tÃnh bằng mét).
Tá»· số đó gá»i là Chỉ số khối lượng cÆ¡ thể (KCT) hay còn gá»i là Chỉ số Quételet.
International Obesity Task Force (Lá»±c lượng đặc nhiệm quốc tế chống béo phì), má»™t hiệp há»™i gồm 75 chuyên gia thà nh láºp năm 1975 dÆ°á»›i sá»± bảo trợ của Tổ chức Y tế Thế giá»›i đã phân định các mức KCT nhÆ° sau:
- KCT dÆ°á»›i 18: trá»ng lượng quá nhá».
- KCT từ 18 đến 20: trá»ng lượng bình thÆ°á»ng nhÆ°ng ở giá»›i hạn dÆ°á»›i.
- KCT từ 18,5 đến 24,9: trá»ng lượng bình thÆ°á»ng.
- KCT từ 25 đến 29,9: dÆ° thể trá»ng.
- KCT từ 30 đến 34,9: béo phì vừa phải (độ 1).
- KCT từ 35 đến 39,9: béo phì nặng (độ 2).
- KCT trên 40: béo phì rất nghiêm trá»ng hay bệnh hoạn (Ä‘á»™ 3).
|
15-09-2008, 04:46 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
ChÆ°Æ¡ng 3
Những căn bệnh sinh ra chứng béo phì
Chỉ cốt để ghi nhá»› thôi, vì muốn cung cấp cho bạn thông tin đầy đủ, và nhất là có nhiá»u phần chắc là con bạn không dÃnh và o những căn bệnh hiếm nà y được chẩn Ä‘oán thông qua các dấu hiệu khác, chứ không phải từ sá»± dÆ° thừa thể trá»ng.
Quả váºy, chứng béo phì ở trẻ em có thể là má»™t bệnh thứ phát nghÄ©a là háºu quả của má»™t căn bệnh đặc biệt nhÆ°ng mà 95% chứng béo là bệnh nguyên phát nghÄ©a là không phải có căn nguyên từ má»™t bệnh khác.
Trong các trÆ°á»ng hợp nà y, phần lá»›n thá»i gian, đứa trẻ có thân hình thấp bé, cháºm lá»›n và có những triệu chứng đặc biệt của căn bệnh. Trong số 5% chứng béo phì thứ phá, 3% có căn nguyên từ hormon (bệnh ná»™i tiết) nhÆ°: chứng giảm năng tuyến giáp, chứng tăng năng vá» tuyến thượng tháºn, những dị thÆ°á»ng xuất hiện trong vùng dÆ°á»›i đồi tuyến yên, những khối u nhÆ° u sá» hầu.
- Chứng giảm năng tuyến giáp nhiá»…m phải (không phải là bệnh bẩm sinh phát hiện từ sá»± trÃch máu khi sinh) là do sá»± viêm tuyến giáp dẫn tá»›i việc hình thà nh bÆ°á»›u giáp và sá»± tiết quá nhiá»u má»™t hormon tuyến giáp là chất TSH.
- Chứng tăng năng vá» tuyến thượng tháºn gây ra bởi các tuyến thượng tháºn gây ra bởi các tuyến vá» thượng tháºn tiết quá nhiá»u cortisol. Nó gây Ä‘au lÆ°ng và tăng huyết áp, tăng cân chủ yếu ở vùng mặt và ở thân mình, tÃch mỡ ở gáy hình thà nh nhÆ° má»™t cái “bÆ°á»›u của bòâ€.
U sá» hầu là má»™t khối u là nh nằm ở vùng dÆ°á»›i não (vùng dÆ°á»›i đồi – tuyến yên), nÆ¡i há»™i tụ nhiá»u cÆ¡ chế hormon trung tâm Ä‘iá»u khiển các cảm giác đói, no, những chu kỳ thức ngủ, duy trì thân nhiệt, táºp tÃnh sinh sản và cả thói gây gổ nữa. Nó gây Ä‘au đầu dữ dá»™i và nôn má»a do sá»± gia tăng áp lá»±c của dịch não tuá»·, đồng thá»i vá»›i những rối loạn vá» thị lá»±c.
Từ lâu, ngÆ°á»i ta đã biết rằng con váºt bị tổn thÆ°Æ¡ng ở vùng não nà y sẽ sinh ra những biến Ä‘á»™ng lá»›n vá» thói quen ăn uống. Váºy nếu Ä‘iá»u đó xảy ra ở con ngÆ°á»i, thì chắc chắn sẽ sinh ra má»™t chuá»—i rối loạn, mà nếu là đứa trẻ cÆ¡ thể Ä‘ang Ä‘á»™ lá»›n thì rối loạn đó cà ng nghiêm trá»ng, cả vá» sá»± phát triển lẫn cảm xúc tâm lý. Thế mà khối u đó rất phổ biến trong các khối u não ở trẻ em, lại nằm đúng và o khu vá»±c đó.
Cách chữa duy nhất là khéo léo cắt bá» khối u Ä‘i, rồi cuối cùng áp dụng phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»u trị bằng hormon để bù và o sá»± thiếu hụt tuyến yên, háºu quả của phẫu thuáºt.
Rất đáng tiệc, háºu quả thÆ°á»ng xuyên xảy ra là má»™t số trẻ sau đó có sá»± biến đổi vá» thói quen ăn uống, phát triển sá»± ham ăn thá»±c sá»±, tháºm chà sinh ra nói dối, ăn cắp, cả trốn nhà bá» Ä‘i vá»›i mục Ä‘Ãch duy nhất là kiếm tìm đồ ăn. Váºy mà ngà y nay vẫn chÆ°a có được những thứ thuốc nhằm bình ổn sá»± rối loạn cÆ¡ chế no/ đói đó.
Sá»± thá»±c là nhiá»u hạch ở vùng dÆ°á»›i đồi có thể bị tổn thÆ°Æ¡ng do khối u và do phẫu thuáºt, do đó không còn bảo đảm được chức năng tiếp nháºn những thông báo vá» dinh dưỡng, Ä‘iá»u kiện cần thiết cho sá»± phát triển trạng thái no đủ. Äiá»u hiển nhiên là ngoà i tÃnh phà m ăn ra, còn thấy xuất hiện những rối loạn trong giấc ngủ, tâm lý bị ám ảnh, những bất ổn vá» thân nhiệt, những cÆ¡n Ä‘iên dại,…
Má»™t há»™i chứng khác trong đó béo phì coi là nhÆ° má»™t triệu chứng của má»™t căn bệnh di truyá»n, gá»i là há»™i chứng Prader-Willi (1 trên 10.000 trẻ sÆ¡ sinh). Bệnh đó kết hợp vá»›i sá»± cháºm phát triển trà tuệ, sá»± giảm trÆ°Æ¡ng lá»±c, sá»± thiếu hụt chiá»u cao, sá»± dÆ° thừa thể trá»ng, sá»± phát triển không đầy đủ của tinh hoà n, buồng trứng.
Trong những tháng đầu tiên, cháu bé má»›i sinh tá» ra không vồ váºp bình sữa hoặc bầu vú mẹ, rồi đến Ä‘Ä©a đồ ăn. NhÆ°ng từ năm thứ hai trở Ä‘i, cháu phát triển tÃnh phà m ăn, và giống nhÆ° trÆ°á»ng hợp ngÆ°á»i đã giải phẫu cắt bá» u sá» hầu, cháu tìm đủ má»i cách kỳ lạ nhất để vÆ¡ lấy thức ăn.
Những đứa trẻ mắc chứng bệnh nà y hoà n toà n có cảm giác “thiếu ăn†má»—i khi chúng không tìm được cái gì đút miệng. Chúng thÆ°á»ng bÆ°á»›ng bỉnh, cáu kỉnh, thái Ä‘á»™ luôn thay đổi. Những cháu nà y thÆ°á»ng thấp bé, nhÆ°ng trá»ng lượng của chúng lại nhanh chóng đạt tá»›i 200% trá»ng lượng bình quân lý tưởng. Chúng luôn cÆ° xá» nhÆ° chúng chÆ°a bao giá» hoặc rất Ãt khi cảm thấy no đủ.
Cuối cùng, còn những há»™i chứng di truyá»n khác nữa, có phần hiếm hÆ¡n nhÆ° há»™i chứng Laurence-Moon-Barder-Biedl kết hợp vá»›i sá»± cháºm phát triển trà tuệ, vóc dáng thấp bé, sá»± giảm năng tuyến sinh dục và béo phì quá sá»›m.
Äối vá»›i chứng béo phì thứ phát nà y thì sá»± quan tâm phải khác hẳn cách đối phó chứng béo phì nguyên phát, thông thÆ°á»ng phải cần đến sá»± chăm sóc chuyên khoa. NgÆ°á»i ta không chẩn Ä‘oán những bệnh nà y chỉ bằng cách láºp và theo dõi các đồ thị, cÅ©ng không phải chỉ bằng cách khám bệnh thông thÆ°á»ng, bởi vì đó chẳng qua chỉ là má»™t trong những yếu tố để láºp bệnh án.
|
15-09-2008, 04:47 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
ChÆ°Æ¡ng 4
Những nguy cơ cho sức khoẻ có nguyên nhân từ béo phì
Ngoà i sá»± thiệt thòi quá lá»›n vá» mặt tâm lý và xã há»™i (giảm giá con ngÆ°á»i, trầm uất…) do những lá»i đùa tếu chế giá»…u, béo phì còn liên quan đến những rối loạn trong cÆ¡ thể, nhất là khi béo phì đã trở nên nghiêm trá»ng.
Äoản hÆ¡i
Có thể bạn cÅ©ng đã nháºn thấy: con bạn bị đứt hÆ¡i, tức thở, và có má»™t loạt những thiểu năng nho nhá» vá» hô hấp không nghiêm trá»ng lắm, nhÆ°ng tháºt bất tiện. Trong trÆ°á»ng hợp nặng hÆ¡n, cháu có thể bị ngừng thở nhất thá»i trong khi ngủ.
Huyết áp và bilan máu
Quả nhiên, nếu Ä‘o huyết áp và trÃch máu ở các cháu béo phì, sẽ thấy được những Ä‘iá»u bất thÆ°á»ng chÆ°a phát lá»™ thà nh triệu chứng bệnh. Dù sao thì từ 10 đến 20% trẻ em béo phì bị huyết áp cao, chứng nà y sẽ giảm dần cùng vá»›i sá»± giảm cân.
Những bất thÆ°á»ng vá» chuyển hóa đó (lượng cholesterol và triglyxerit trong huyết tÆ°Æ¡ng tăng lên) cùng vá»›i áp lá»±c Ä‘á»™ng mạch và cả những vấn Ä‘á» khác vá» hormon (tuyến ná»™i tiết) là những yếu tố chÃnh gây nguy cÆ¡ vá» tim mạch khi còn nhá» tuổi.
Khung xương bị tổn thương
Sá»± dÆ° thừa thể trá»ng khiến bá»™ xÆ°Æ¡ng của đứa trẻ béo phì bị quá tải dẫn đến biến dạng các chi dÆ°á»›i và cần có sá»± chỉnh hình: 80% số trẻ em bị vẹo đầu gối hay vẹo xÆ°Æ¡ng chà y là những trẻ béo phì; đối vá»›i các cháu bị hoại tá» dần đầu xÆ°Æ¡ng đùi, chủ yếu ở các bé trai, thì tỉ lệ đó là từ 50 đến 70%.
Những trÆ°á»ng hợp bệnh lý nà y đòi há»i phải là m cho các cháu gầy bá»›t Ä‘i.
Sá»i máºt
Chứng béo phì cÅ©ng là nguyên nhân sinh ra từ 8 đến 33% trÆ°á»ng hợp bị sá»i máºt ở trẻ em.
Những rối loạn vỠchuyển hóa và cân bằng hoóc môn
Những cÆ¡ chế tinh vi nà y rối loạn bởi chứng béo phì của đứa trẻ, vá»›i những háºu quả ảnh hưởng đến sá»± phát triển của trẻ (vóc dáng lá»›n nhanh cho đến tuổi dáºy thì, dáºy thì sá»›m, hoặc kinh nguyệt không Ä‘á»u hay không có kinh nguyệt). Sá»± tiết insulin gia tăng nhÆ°ng hiệu quả tác Ä‘á»™ng lên tế bà o lại bị giảm sút.
Dáng vẻ và tâm lý
Lẽ tất nhiên, thanh thiếu niên béo phì rất xấu hổ vá» dáng vẻ bá» ngoà i của chúng. Vì nháºn thấy Ä‘iá»u đó ở con mình nên bạn đã vá»™i và ng dẫn cháu đến gặp thầy thuốc: Trá»ng lượng dÆ° thừa của cháu thÆ°á»ng phân bố không Ä‘á»u, nhất là ở thân mình và đầu các chi. Da cháu có những vết rạn không? Lông cháu có má»c nhiá»u hÆ¡n mức bình thÆ°á»ng không? TrÆ°á»ng hợp đó là của cháu trai hay cháu gái?
Những đặc Ä‘iểm vá» thể chất đó không phải là triệu chứng gây nên sá»± bất thÆ°á»ng nà o khiến ta phải lo lắng, mà chỉ là hiện tượng “bình thÆ°á»ng†ở phần đông những ngÆ°á»i béo phì. Tuy nhiên, cÅ©ng không phải là không quan trá»ng, mà bạn nên để ý đến những hiện tượng đó, giống nhÆ° bạn đã quan tâm đến biểu đồ trá»ng lượng và sá»± máºp ra của con mình.
Tháºt ra, những háºu quả tâm lý xã há»™i (nhÆ° thiếu tá»± tin, há»c hà nh sút kém và nhất là sá»± xa lánh của xã há»™i) của hình ảnh đáng buồn vá» bản chất có thể gây ra những háºu quả nặng ná». Chẳng hạn, các cô gái béo phì thÆ°á»ng có thá»i gian theo há»c ở nhà trÆ°á»ng Ãt hÆ¡n các cô khác; khi đến tuổi trưởng thà nh số cô lấy chồng Ãt hÆ¡n và khả năng tà i chÃnh cÅ©ng kém hÆ¡n.
Trong hoạt Ä‘á»™ng thể thao, con trai và con gái béo phì Ä‘á»u khó khăn hÆ¡n nhiá»u so vá»›i những ngÆ°á»i khác (cái đó còn là m tăng bệnh thêm) do phải phô bà y cho má»i ngÆ°á»i thấy má»™t thân hình không đẹp, cá» Ä‘á»™ng khó khăn hÆ¡n, Ãt khêu gợi hÆ¡n. Äể tìm được quần áo vừa vá»›i khổ ngÆ°á»i, các cháu thÆ°á»ng không tìm được mẫu nà o và kÃch cỡ nà o phù hợp vá»›i thân hình béo máºp của mình và dÄ© nhiên khó có được thứ phù hợp vá»›i xu hÆ°á»›ng thá»i trang.
Tất cả những Ä‘iá»u đó góp phần loại trừ trẻ béo phì ra khá»i cá»™ng đồng những trẻ “bình thÆ°á»ngâ€, cà ng củng cố thêm niá»m tin là chúng không còn khả năng giao tiếp vá»›i những trẻ khác nữa. Sá»± cô láºp ấy là m bệnh chúng tăng lên. Những đứa trẻ nà y thá»±c sá»± phải chịu Ä‘au khổ vá» tinh thần, thể chất và vá» xã há»™i, khiến chúng trở nên trầm uất, lệch lạc trong sinh hoạt (ăn uống vô Ä‘á»™, phà m ăn, uống rượu và dùng các chất kÃch thÃch…) và có thái Ä‘á»™ bi quan. Váºy là vấn Ä‘á» vá» dáng vẻ bá» ngoà i cÅ©ng quan trá»ng không kém gì sá»± toà n vẹn của các mạch máu và chất lượng của hÆ¡i thở bởi vì háºu quả của sá»± dÆ° thừa thể trá»ng và chứng béo phì là nhÆ° nhau thôi.
Cản trở cho sự phát triển sức khoẻ sau nà y
Kết quả thu được từ sá»± quan tâm sá»›m và toà n diện đến con bạn chắc chắn sẽ giúp cháu vượt qua được thá»i kỳ thiếu niên và thanh niên. Ngay cả khi đứa trẻ cÅ©ng không thể tá»± hình dung được từ trÆ°á»›c 30-40 năm và tưởng tượng xem sau nà y những tác Ä‘á»™ng dà i hạn của cÆ¡ thể béo tròn đến sức khoẻ là thế nà o. Ngay cả khi bạn chÆ°a tháºt sá»± cảm nháºn được dáng vẻ sau nà y trong cuá»™c Ä‘á»i con bạn, thì chÃnh bạn vẫn phải để tâm xem xét Ä‘iá»u đó.
Bạn là m má»i Ä‘iá»u cho con bạn kết quả tốt trong há»c táºp ở má»™t trÆ°á»ng há»c tốt, cháu có được định hÆ°á»›ng thuáºn lợi cho tÆ°Æ¡ng lai trong xã há»™i của nó, nghÄ©a là nhÆ° xÆ°a kia ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng nói: cháu không bị rÆ¡i và o cảnh túng bấn. Bạn cÅ©ng sẽ là m má»i Ä‘iá»u sao cho thân thể và cái đầu của cháu phải giúp cháu thá»±c hiện thà nh công các dá»± án mà không ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ, đến cuá»™c Ä‘á»i nó.
Hẳn là bạn nghi ngá» rằng đứa trẻ béo phì nếu không phát hiện được căn bệnh, chăm sóc cẩn tháºn và kịp thá»i thì lá»›n lên sẽ gặp nhiá»u rủi ro. TrÆ°á»›c hết, vì phần lá»›n các cháu đó lá»›n lên vẫn to béo (theo tà i liệu của y há»c quốc tế chỉ có từ 8 đến 13% trÆ°á»ng hợp béo phì có cÆ¡ may tránh được khi lá»›n tuổi nếu được chữa trị từ hồi nhá»).
Do váºy, khả năng đứa trẻ béo phì vẫn giữ nguyên trạng thái đó dao Ä‘á»™ng từ 20 đến 50% trÆ°á»›c tuổi dáºy thì, từ 50 đến 70% sau tuổi đó và tỉ lệ còn tăng cao phụ thuá»™c và mức Ä‘á»™ nghiêm trá»ng của chứng béo phì và và o các báºc tiá»n bối trong gia đình.
Sau nữa, nếu chứng béo phì được hình thà nh ngay từ tuổi niên thiếu, thì khi lá»›n lên các háºu quả cà ng thêm nghiêm trá»ng. Ngoà i ra, các cuá»™c Ä‘iá»u tra ở đối tượng là ngÆ°á»i lá»›n đã chứng tá» rằng phần lá»›n những ngÆ°á»i nà y không hay biết gì vá» những phức tạp sinh ra bởi dÆ° thể trá»ng.
Tuy nhiên, ở Pháp má»—i năm có khoảng 100.000 ngÆ°á»i chết vì bệnh đó! Bản tổng kết tháºt không vui và nếu chẳng có gì thÃch thúc khi phải đắm mình và o những dá»± báo nhÆ° váºy thì tốt hÆ¡n là hãy tìm hiểu má»™t lần cho xong để có thể tránh được và rồi quên hẳn chúng Ä‘i! Mặt khác, đầu đỠđặt ra ở đây chỉ cốt chỉ để ghi nhá»› bởi vì chắc hẳn bạn sẽ không để cho con mình trở thà nh má»™t ngÆ°á»i lá»›n béo phì.
Quá nhiá»u bi kịch quá sá»›m
Những nghiên cứu dịch tá»… há»c chứng tá» rất rõ rà ng là số tá» vong ở ngÆ°á»i béo phì cao hÆ¡n nhiá»u so vá»›i ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng cùng lứa tuổi và cùng giá»›i tÃnh, từ đó khẳng định tỉ lệ tá» vong cao.
Tháºt váºy, những nghiên cứu dịch tá»… há»c Ä‘á»u trùng hợp trong việc tÃnh ra tỉ lệ tá» vong cao ở ngÆ°á»i lá»›n là từ 50 đến 80%, ở phái nam cao hÆ¡n phái nữ, do những nguy cÆ¡ vá» tim mạch ở nam giá»›i cao hÆ¡n (đặc biệt là béo phì ở phần bụng, hay chÃnh xác hÆ¡n là béo phì ná»™i tạng) trong khi phụ nữ được bảo vệ cho đến tuổi mãn kinh bởi những hormon nữ.
Những nguyên nhân sinh ra cái chết liên quan đến dÆ° thể trá»ng là bệnh tiểu Ä‘Æ°á»ng không phụ thuá»™c insulin, những chứng bệnh tim mạch, má»™t số bệnh ung thÆ° (ung thÆ° tiá»n liệt tuyến ở Ä‘Ã n ông; ung thÆ° mà ng trong tá» cung, buồng trứng, dạ con, vú ở Ä‘Ã n bà ).
Thà dụ: má»™t công trình nghiên cứu hÆ¡n 115.000 phụ nữ từ 30 đến 55 tuổi đã cho thấy nguy cÆ¡ tai biến mạch và nh gia tăng 3,1% đối vá»›i má»—i kg tăng trá»ng.
Những biến chứng từ sá»± dÆ° thể trá»ng
Ngoà i những căn bệnh là nguyên nhân tá» vong đã nêu ở trên (ung thÆ°, bệnh tim mạch, tiểu Ä‘Æ°á»ng), chứng béo phì gây nên những rối loạn trong hệ hô hấp, thÆ°á»ng xuyên nhất là há»™i chứng ngừng thở tạm thá»i khi ngủ, vá»›i tiếng ngáy ban đêm và ngủ gà gáºt ban ngà y. Äiá»u đó là m giảm Ä‘i sá»± tiết hormon tăng trưởng vì giấc ngủ bị nhiá»…u loạn, tạo thuáºn lợi cho sá»± dá»± trữ chất mỡ.
Những nghiên cứu dịch tá»… há»c gần đây còn cho thấy mối quan hệ giữa chỉ số khối lượng cÆ¡ thể (KCT) vá»›i bệnh hen suyá»…n ở các cô gái, ở những thanh nữ và phụ nữ còn trẻ, mà không thấy ở nam giá»›i.
Do lối sống và cách ăn uống, ngÆ°á»i ta sá»›m mắc phải chứng xÆ¡ vữa Ä‘á»™ng mạch (mạch máu bị xÆ¡ cứng, Ä‘Æ°á»ng kÃnh bị thu nhá» vì có má»™t lá»›p mỡ cứng bám và o…), Ä‘iá»u đó đã được biết đến từ lâu rồi. Những công trình nghiên cứu quan trá»ng vá» dịch tá»… há»c đã chứng tá» rằng bệnh béo phì lúc còn Ãt tuổi là má»™t nhân tố gây ra nguy cÆ¡ tim mạch, kể cả trÆ°á»ng hợp đã hết béo phì khi lá»›n tuổi.
Má»™t công trình nghiên cứu tại Harvard thá»±c hiện từ năm 1922 đến 1935, đã Ä‘iá»u tra 508 thanh niên, vá»›i tuổi ban đầu từ 13 đến 18. Trong thá»i kỳ đó, chứng béo phì ở tuổi thanh thiếu niên thÆ°á»ng Ä‘i liá»n vá»›i má»™t nguy cÆ¡ nhiá»…m bệnh tăng cao: gấp 7,3 lần đối vá»›i bệnh xÆ¡ vữa Ä‘á»™ng mạch, gấp 1,8 lần đối vá»›i bệnh viêm mạch và nh, gấp 2,3 lần đối vá»›i tá» vong do Ä‘á»™ng mạch và nh và gấp 13,2 lần đối vá»›i tá» vong do tai biến mạch máu não, không phụ thuá»™c và o sá»± dai dẳng của chứng béo phì ở tuổi thanh niên.
Boyd Orr đã thá»±c hiện má»™t nghiên cứu tÆ°Æ¡ng tá»± ở nÆ°á»›c Anh, sau đó chừng 60 năm, trên 2500 trẻ em Ãt tuổi hÆ¡n (từ 2 đến 15 tuổi). Äối vá»›i những trẻ bị béo phì khi nhá» tuổi thì nguy cÆ¡ tá» vong do tổn thÆ°Æ¡ng mạch và nh tăng gấp 2 lần.
Cuá»™c Ä‘iá»u tra của Bogalusa tiến hà nh từ năm 1973 đối vá»›i 20.000 trẻ em và thanh niên đã khẳng định có sá»± liên quan giữa chứng béo phì lúc trẻ tuổi vá»›i những nhân tố gây ra các bệnh nhÆ° chứng loạn chuyển hóa mỡ (tỉ lệ lipit tá»ng máu không bình thÆ°á»ng).
- Chứng tăng insulin huyết (trong máu thừa insulin, hormon là m giảm lượng glucoza trong máu).
Cuá»™c Ä‘iá»u tra đó cÅ©ng chứng tá» rằng có mối liên quan giữa lá»›p mỡ ở phần bụng vá»›i chứng tăng insulin huyết có thể xuất hiện rất sá»›m và khi mổ tá» thi của những ngÆ°á»i trẻ tuổi (bình quân 18 tuổi) đã cho thấy trong Ä‘á»™ng mạch chủ và động mạch và nh có những vệt lipit và cả những mảng sợi nữa.
Bệnh Ä‘au lÆ°ng, bệnh viêm khá»›p gối, hÆ° khá»›p háng là những bệnh thÆ°á»ng gây ra và nặng thêm bởi sá»± dÆ° thừa thể trá»ng.
Ngoà i bệnh tiểu Ä‘Æ°á»ng, còn có những rắc rối khác trong chuyển hóa nhÆ°: bệnh thống phong, bệnh tăng axit uric huyết, bệnh sá»i niệu.
Chứng béo phì đôi khi cÅ©ng liên quan vá»›i những rối loạn phụ khoa và phụ nữ quá máºp thÆ°á»ng có kinh nguyệt không Ä‘á»u, bị vô sinh, u nang buồng trứng. Ngoà i ra, những phụ nữ nà y khi chữa trị chứng vô sinh thÆ°á»ng Ãt có cÆ¡ may thà nh công vì sá»± rụng trứng kém và tá»· lệ sảy thai cao rõ rệt.
Mặt khác, những phức tạp vá» sản khoa còn nhiá»u hÆ¡n nữa và rất nghiêm trá»ng đối vá»›i phụ béo phì (bệnh tiểu Ä‘Æ°á»ng khi mang thai, huyết áp cao khi mang thia, nhiá»…m Ä‘á»™c huyết, thá»i gian chuyển dạ kéo dà i, thai quá to khiến phải mổ để lấy thai…)
Những vấn Ä‘á» vá» tiêu hóa liên quan đến béo phì thÆ°á»ng là sá»i gan, gan nhiá»…m mỡ vá»›i háºu quả là sá»± kháng insulin, thoát vị khe thá»±c quản (má»™t phần dạ dà y bị đẩy lên thá»±c quản, từ đó sinh ra hồi lÆ°u dạ dà y thá»±c quản và cảm giác nóng rá»±c ở thá»±c quản).
Da thÆ°á»ng có những vết rạn, viêm tế bà o nặng, ráºm lông, hãm kẽ (phát ban Ä‘á», ngứa ngáy ở kẽ da).
Những “Loạn năng tâm lý xã há»™i†(lo lắng, tá»± đánh giá thấp, cho mình là xấu, xa lánh má»i ngÆ°á»i…) đã chá»›m có từ lúc còn nhá», cứ tồn lÆ°u mãi và có thể ngà y cà ng nặng hÆ¡n.
Những phà tổn trá»±c tiếp (chi phà cho sức khoẻ) và gián tiếp của căn bệnh nà y (liên quan đến năng suất lao Ä‘á»™ng giảm sút: nghỉ việc do bệnh táºt, trợ cấp ốm Ä‘au) thÆ°á»ng là rất lá»›n. Do váºy, ngÆ°á»i ta đã Æ°á»›c tÃnh tổng chi phà để chống béo phì và các biến chứng kèm theo tá»›i 17 tỉ, tức là 3% toà n bá»™ chi phà cho ngà nh y tế.
|
15-09-2008, 04:47 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
ChÆ°Æ¡ng 5
Sức nặng của gene
Có nhiá»u ngÆ°á»i ngốn ngấu thức ăn mà vẫn không là m sao lên cần được; những ngÆ°á»i khác lại “lá»›n lên†nhá» cách hầu nhÆ° lúc nà o cÅ©ng vét sạch các Ä‘Ä©a thức ăn. Tại sao váºy?
Chứng béo phì là kết quả của sá»± tác Ä‘á»™ng qua lại giữa những nhân tố di truyá»n và môi trÆ°á»ng. Do các yếu tố di truyá»n thay đổi tuỳ từng ngÆ°á»i nên tuỳ trÆ°á»ng hợp, thÆ°á»ng quyết định từ 30 đến 80% sá»± biến đổi thể trá»ng. Ảnh hưởng của yếu tố di truyá»n đã được định lượng và các chuyên gia Ä‘á»u thống nhất vá»›i các con số sau đây: nếu vợ chồng bạn có cân nặng “bình thÆ°á»ng†hoặc có thân hình mảnh dẻ, thì nguy cÆ¡ để con bạn trở thà nh béo máºp chỉ ở mức dÆ°á»›i 10%. Nếu má»™t trong hai vợ chồng dÆ° thể trá»ng thì nguy cÆ¡ thừa cân ở đứa con tá»›i khoảng 40%. Và nguy cÆ¡ đó “leo lên†đến mức 80% nếu cả hai vợ chồng Ä‘á»u béo máºp!
Tại sao váºy và là m sao biết được Ä‘iá»u đó? Ngà y nay, những hiểu biết vá» phÆ°Æ¡ng diện di truyá»n của căn bệnh đó, má»™t mặt táºp trung và o chứng béo phì gá»i là đơn gene, nghÄ©a là chỉ phụ thuá»™c và o má»™t geê thôi, má»™t chứng bệnh rất hiếm những việc nghiên cứu kỹ đã Ä‘em lại những bÆ°á»›c tiến rõ rệt vá» sinh lý bệnh há»c của chứng béo phì và nhất là vai trò của leptin; mặt khác, ngÆ°á»i ta cÅ©ng nghiên cứu chứng béo phì di truyá»n gá»i là đa gene, nghÄ©a là phụ thuá»™c nhiá»u gene, chÃnh là căn nguyên của phần lá»›n bệnh béo phì thông thÆ°á»ng.
Béo phì năm mới lên ba!
Anna-Marie – Martinez ở Tân Mê xi cô (Mỹ) cân nặng 54 kg lúc má»›i 3 tuổi! Äiá»u đó khiến các quan chức ngà nh y tế chuyển em ra khá»i sá»± “chăm sóc†ở nhà của bố mẹ; bố mẹ em bị chỉ trÃch là đã nhồi nhét cho em quá nhiá»u khoai rán, côca, mặc dù ngÆ°á»i ta đã chỉ định cho em má»™t chế Ä‘á»™ ăn uống nghiêm ngặt.
Äối vá»›i các chuyên gia Pháp vá» dinh dưỡng và chống béo phì, có thể bố mẹ em đã mắc má»™t số sai lầm nhÆ°ng đúng ra là Anna-Marie mắc phải má»™t dạng di truyá»n khá nặng vá» bệnh béo phì, vá»›i sá»± thiếu hụt hormon khiến cÆ¡ chế Ä‘iá»u chỉnh cảm giác no, đói của em bị rối loạn hoà n toà n.
Ở đâu có gen thì không có…
Theo quan Ä‘iểm nà y thì thông thÆ°á»ng những nghiên cứu vá» trẻ song sinh nói lên nhiá»u Ä‘iá»u: đối vá»›i trẻ song sinh “đÃch thá»±c†hay đồng hợp tá» (khi má»™t trứng kết hợp vá»›i má»™t tinh trùng nhÆ°ng lại sinh ra hai bà o thai) thì hai đứa bé sẽ có vóc dáng gần nhÆ° nhau, khác vá»›i trÆ°á»ng hợp song hợp tá» nghÄ©a là hình thà nh từ hai trứng phân biệt, má»—i trứng kết hợp vá»›i má»™t tinh trùng thì hai đứa bé được thụ hưởng tÃnh di truyá»n khác nhau.
Mặt khác, bạn cÅ©ng biết rằng “có những ngÆ°á»i ăn uống rất đủ chất mà vẫn gầy gò còn những ngÆ°á»i khác dù ăn uống có thiếu thốn mà vẫn trở nên béo máºpâ€
Và bạn cho rằng nhÆ° thế là không công bằng! Äúng váºy, có những gia đình toà n ngÆ°á»i “béo†và những gia đình toà n ngÆ°á»i “gầyâ€, rất hiếm khi sinh ra được má»™t đứa con béo tốt.
Äiá»u phân biệt giữa má»™t đứa trẻ phà m ăn vá»›i má»™t đứa trẻ ăn uống nhá» nhẻ chÃnh là cảm giác chán ăn: tÃnh háu ăn của đứa trẻ liên quan đến gen, do tÃnh di truyá»n tác Ä‘á»™ng đến sá»± Ä‘iá»u tiết ăn uống. Nói cách khác, có má»™t số cÆ¡ thể luôn phát ra không đúng lúc tÃn hiệu “Thôi đủ rồi!â€
Trong má»—i tế bà o của cÆ¡ thể chúng ta có má»™t lá»›p nucleotit (những yếu tố cấu thà nh phân tá» AND hay ARN là nhiá»…m sắc thể của chúng ta) quyết định lượng mỡ dá»± trữ. Lẽ tá»± nhiên là cÆ¡ thể có xu hÆ°á»›ng đạt tỉ lệ cao nhất vá» lượng dá»± trữ, là điá»u rất dá»… dà ng trong xã há»™i khá dồi dà o thức ăn của chúng ta.
Nhiá»u nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng những đứa trẻ có bố mẹ béo máºp, thì năm 4 tuổi cháu đã có sá»± chuyển hóa cÆ¡ bản (tiêu hao năng lượng liên quan vá»›i hoạt Ä‘á»™ng của các cÆ¡ quan, vá»›i sá»± tái tạo các tế bà o, không kể tiêu hai cho các hoạt Ä‘á»™ng có chủ định) Ãt hÆ¡n 10% so vá»›i các cháu có bố mẹ “hợp chuẩnâ€. Mức chuyển hóa cÆ¡ bản thấp đó khiến nguy cÆ¡ đứa trẻ béo máºp tăng cao bởi việc láºp trình quá trình tiêu hao năng lượng là m cho chúng thà nh Ãt nhiá»u quan trá»ng.
Má»™t cÆ¡ thể tiêu hao Ãt năng lượng ắt hẳn cần lượng thức ăn Ãt hÆ¡n. NhÆ°ng có những gen đặc biệt trong cÆ¡ thể quyết định tỉ lệ các tế bà o tạo mỡ trong đó năng lượng thừa được dá»± trữ dÆ°á»›i dạng triglyxêrit, khiến cho má»—i ngÆ°á»i có sá»± tăng thể trá»ng khác nhau. ở đứa trẻ béo máºp, nhÆ° ta đã biết, kÃch thÆ°á»›c của những tế bà o tạo mỡ bao giá» cÅ©ng lá»›n hÆ¡n so vá»›i các đứa trẻ khác và số lượng có thể nhiá»u gấp đôi. Chúng có nhu cầu tÆ°Æ¡ng đối Ãt hÆ¡n, nhÆ°ng lại có khả năng dá»± trữ lá»›n hÆ¡n. Äó chÃnh là chá»— kháºp khiá»…ng chủ yếu. Äiá»u phải tiếp tục xem xét là cần bao nhiêu gen, bao nhiêu sá»± Ä‘á»™t biến để tạo ra tố chất di truyá»n vá» chứng béo phì.
Äể là m việc đó, cần dá»±a và o hà ng loạt gia đình mắc chứng béo phì rõ rệt, để có thể so sánh gen của những thà nh viên có thân hình quá máºp vá»›i gen của những ngÆ°á»i trong các gia đình có thân hình mảnh dẻ. Äó là cả má»™t núi công việc nghiên cứu mà nhiá»u nhóm nghiên cứu trên thế giá»›i Ä‘ang theo Ä‘uổi.
Vai trò của leptin
Năm 1994, bác sÄ© Jeffrey Fridman, nhà nghiên cứu tại trÆ°á»ng Äại há»c Rockefeller ở New York, đã khám phá ra sá»± Ä‘á»™t biến má»™t gene gá»i là Ob ở má»™t loại chuá»™t đặc biệt vốn rất béo máºp. Nó diá»…n ra trong mô mỡ bằng cách tổng hợp protein gồm 146 axit amin, má»™t hormo chÃnh Ä‘iá»u chỉnh thể trá»ng, chất leptin (từ tiếng Hy Lạp leptos nghÄ©a là mảnh dẻ), truyá»n lên não thông tin vá» lượng dá»± trữ chất béo trong các tế bà o tạo mỡ, rồi lại truyá»n lệnh vá» sá»± đủ hay chÆ°a đủ thức ăn. Và i tháng sau đó, cÅ©ng nhóm nghiên cứu ấy đã xác định được gen tÆ°Æ¡ng ứng ở con ngÆ°á»i, gá»i là OB, tồn tại ở nhiá»…m sắc thể 7. Sá»± thiếu leptin, má»™t loại hormon vá» sá»± no đủ, hay sá»± suy giảm những thụ thể của não vá» cảm giác đó (ở vùng dÆ°á»›i đồi) có thể giải thÃch hiện tượng béo máºp quá cỡ hoặc chà tà cÅ©ng chỉ rõ cÆ¡ chế của nó.
Äúng là ở hầu hết những ngÆ°á»i mắc chứng béo phì, leptin thÆ°á»ng có lượng tăng cao, tá»· lệ thuáºn vá»›i sá»± gia tăng khối lượng chất béo. Äiá»u đó chứng tá» có tồn tại má»™t “sá»± kháng†leptin ở bệnh nhân bởi vì mặc dù có sá»± tÃch tụ cao nhÆ°ng cảm giác thèm ăn ở há» vẫn không há» bị ức chế.
Dù sao, mãi đến năm 1997, ngÆ°á»i ta má»›i khẳng định được vai trò của leptin trong việc Ä‘iá»u chỉnh cảm giác no, vá»›i việc phát hiện ra sá»± Ä‘á»™t biến đồng hợp tá» dẫn truyá»n lặn của gene mã hóa nó ở hai anh em cùng cha khác mẹ, cùng sá»›m mắc chứng béo phì quá mức: há» lần lượt cân nặng 29 kg lúc 2 tuổi và 89 kg lúc 8 tuổi!
Má»™t năm sau, má»™t nhóm nghiên cứu ngÆ°á»i Pháp đã là m sáng tá» thêm sá»± Ä‘á»™t biến đồng hợp tá» dẫn truyá»n lặn ở gene của thụ thể của leptin ở ba chị em có cha mẹ là anh em cùng huyết thống và lần lượt cân nặng 159 kg lúc 13 tuổi, 133 kg lúc 19 tuổi và 166 kg lúc 29 tuổi.
Từ đó có nhiá»u thà dụ khác vá» chứng béo phì Ä‘Æ¡n gene nghÄ©a là chỉ phụ thuá»™c và o má»™t gene, liên quan gián tiếp đến leptin, đã được mô tả, trong đó có má»™t trÆ°á»ng hợp liên quan đến sá»± Ä‘á»™t biến của má»™t gene Ä‘Æ°a tá»›i má»™t dạng Ä‘Æ¡n gene trá»™i, sinh ra từ 2 đến 4% trÆ°á»ng hợp béo phì bệnh hoạn.
NhÆ°ng tóm lại, đối vá»›i những chứng béo phì đó thì việc “giải mã†cÅ©ng “đơn giảnâ€, đặc biệt là những trÆ°á»ng hợp liên quan trá»±c tiếp hay gián tiếp đến leptin là rất hiếm xảy ra. Váºy nên chúng không thể cắt nghÄ©a được phần lá»›n các dạng béo phì thông thÆ°á»ng mặc dầu chúng đã cung cấp những kiến thức quý báu vá» cÆ¡ chế Ä‘iá»u chỉnh sá»± thèm ăn sau nà y được dùng là m cÆ¡ sở cho sá»± phát triển các phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»u trị bệnh bằng thuốc.
Từ đó, việc nghiên cứu trong lÄ©nh vá»±c di truyá»n béo phì, cÅ©ng nhÆ° trong toà n bá»™ lÄ©nh vá»±c vá» hệ gen ngÆ°á»i không ngừng phong phú thêm bằng những bÆ°á»›c tiến má»›i đây trên thị trÆ°á»ng của quyết định luáºn sinh há»c. Chúng mang những “biệt danh†không phải là tên các giống chim, mà là những mã số, chứng tá» nguồn gốc của chúng: Uncoupling protein 2 (UCP2) định vị ở nhiá»…m sắc thể 11 trong con ngÆ°á»i, má»™t khu vá»±c liên hệ vá»›i chứng calo dÆ° thừa của thức ăn; uncoupling protein 3 (UCP3) cÅ©ng thuá»™c há» các protein có khả năng “đốt mỡ†tồn tại ở các vi thể bên trong các tế bà o và là động cÆ¡ của chúng…
Trên thá»±c tế, phải có chừng 200 gene mà ngÆ°á»i ta cho rằng có liên quan đến chứng béo phì.
Äiá»u chắc chắn rằng là chứng béo phì thông thÆ°á»ng có tÃnh di truyá»n phức tạp, nghÄ©a là có tÃnh Ä‘a gene. Quả váºy, nó được quyết định bởi tác Ä‘á»™ng qua lại của nhiá»u thể biến dị gene gá»i là gene mẫn cảm mà nếu tách biệt ra thì không có mấy tác dụng đối vá»›i sá»± tăng cân. Ngược lại, nếu chúng phối hợp vá»›i nhau, lại được những nhân tố ngoại cảnh (sá»± ở yên má»™t chá»—, thói quen ăn uống không tốt, trạng thái căng thẳng thần kinh…) tăng cÆ°á»ng lên gấp bá»™i thì tác Ä‘á»™ng lên sá»± tăng cân là đáng kể. Ngoà i ra, cÅ©ng phải nói rõ thêm là những thói quen nhÆ° cách ăn uống, khẩu vị, cÅ©ng có khả năng mang tÃnh di truyá»n. Do váºy, có vẻ nhÆ° tất cả các gene chỉ giữ má»™t vai trò thứ yếu trong sá»± xuất hiện và tồn tại dai dẳng bệnh béo phì thông thÆ°á»ng.
NgÆ°á»i Pimass ở Arizona, ngÆ°á»i Pimas ở vùng núi Andes không cùng má»™t kÃch cỡ! Dù sao thì đây cÅ©ng không phải là má»™t quá trình bà hiểm vá» sá»± Ä‘á»™t biến nhằm tạo ra trong má»™t thá»i gian ngắn (và i tháºp ká»·) sá»± bùng nổ ghê gá»›m vá» dịch béo phì trên toà n cầu. Hãy xét má»™t trong hà ng nghìn thà dụ: những ngÆ°á»i thổ dân Pimass vùng Arizona bị ép buá»™c dồn và o má»™t khu vá»±c, được trợ giúp cho má»™t cuá»™c sống Ãt hoạt Ä‘á»™ng, nhÆ°ng được nuôi ăn đầy đủ và uống rượu theo kiểu Mỹ. Rất nhiá»u ngÆ°á»i đã mắc chứng béo phì và bệnh tiểu Ä‘Æ°á»ng trong khi những ngÆ°á»i anh em Pimas của hỠở vùng núi Andes gần gÅ©i vá»›i há» vá» mặt di truyá»n thì trong thá»±c tế vẫn là những ngÆ°á»i mảnh khảnh. NhÆ° váºy, má»™t lần nữa, cần chỉ rõ cặp nhân tố quá»· quái rõ rà ng là nguyên nhân của căn bệnh: sá»± tÄ©nh tại thụ Ä‘á»™ng và việc ăn uống quá nhiá»u thức ăn có quá nhiá»u chất béo và chất Ä‘Æ°á»ng.
|
|
| |