Ngày 13/8/2007 vừa qua là dịp kỷ niệm sinh nhật lần thứ 100 của cây đại thụ trong làng tình báo Xôviết - Đại tá Mikhail Mukasey. Vợ ông - Trung tá tình báo Elizabeth Mukasey - cũng vừa tổ chức lễ sinh nhật lần thứ 95 của mình vào tháng 3.
Nếu so với nhiều điệp viên nổi tiếng cùng thời khác như Wiliam Fisher (Rodolf Abel) hay Konon Molody, Mukasey không phải là một tên tuổi được nhiều người biết đến trong giới tình báo.
Thật ra có một quy luật thường gặp trong lĩnh vực này: những điệp viên nổi tiếng thường là do hoạt động của họ cuối cùng đã bị... bại lộ.
Còn vợ chồng điệp viên kỳ cựu Mukasey - đã có 22 năm hoạt động trong các điều kiện bí mật - lại đánh giá về tính chất thầm lặng trong công việc của mình một cách hết sức ngắn gọn: "Nếu cả nước không biết đến chúng tôi, có nghĩa là chúng tôi đã không phụ lòng tổ quốc mình".
Từ lò rèn tới...trường tình báo
Mikhail Mukasey sinh ngày 13/8/1907 tại Belarus, trong một gia đình có truyền thống làm nghề thợ rèn. Thuở nhỏ ông chuyên làm thợ phụ cho lò rèn, đến năm 17 tuổi đã có thể tự hành nghề. Nhưng với bản tính ham học hỏi, cậu thanh niên Mukasey đã quyết định tới Leningrad để có điều kiện được nâng cao trình độ kiến thức.
Kinh đô phương Bắc (mệnh danh của Leningrad thời đó) đã gây được ấn tượng mạnh đối với chàng thanh niên trẻ. Tuy nhiên, Mukasey đã rất thất vọng khi biết rằng, để có thể được vào trường đại học, cần phải có giấy giới thiệu của một tổ chức cơ quan nào đó.
Tạm gác lại ước mơ học hành, Mukasey tìm được một vị trí quét dọn tại nhà máy đóng tàu Baltic. Vừa làm việc chăm chỉ, Mukasey vừa tham gia vào lớp học thêm văn hóa buổi tối ngay tại nhà máy. Một thời gian sau, Mukasey được điều chuyển sang phân xưởng rèn, nơi khả năng của anh nhanh chóng được thừa nhận nhờ cái nghề gia truyền của mình.
Sau khi nhận được tấm bằng trung cấp kỹ thuật ngay tại nhà máy, Mukasey đã có điều kiện xin nhập học tại Trường đại học tổng hợp Leningrad. Từ năm 1929-1935, Mukasey trở thành sinh viên khoa địa-kinh tế của trường đại học này.
Cũng tại đây, ông đã có dịp làm quen với người vợ tương lai của mình là Elizabeth, một nữ sinh viên của khoa sinh học. Sau khi tốt nghiệp đại học, Mukasey còn được gửi đi tu nghiệp thêm tại Viện Đông phương học Leningrad, nơi ông còn có dịp học thêm về tiếng Anh và tiếng Bengal.
Năm 1937, Mukasey cùng một số thanh niên xuất sắc khác bất ngờ nhận được giấy triệu tập tới gặp Ủy viên Bộ Chính trị Georgi Malenkov. Sau cuộc trò chuyện này, ông nhận được quyết định cử tới học tập tại Trường đào tạo tình báo của Bộ Tổng tham mưu.
Những nguồn tin tại Hollyood
Ngay từ tháng 7/1939, Mukasey cùng với vợ và hai con, ông được cử sang công tác dài hạn tại Mỹ, cụ thể là tại Tòa lãnh sự Xôviết ở Los-Angeles – một trong những trung tâm công nghiệp, khoa học và văn hóa lớn nhất bên bờ Thái Bình Dương của nước Mỹ. Đây cũng là nơi tọa lạc của kinh đô điện ảnh thế giới Hollywood .
Với khả năng ngoại giao tốt, vợ chồng Mukasey đã nhanh chóng phát triển được những mối quan hệ rất thân thiết với nhà văn nổi tiếng Theodore Dreiser, người vẫn gọi họ bằng cái tên thân mật là Michael và Lisa. Một vị khách thường xuyên khác của gia đình là nhạc sĩ tài năng Leopold Stokovski.
Vợ chồng Mukasey còn qua lại với nhiều nhân vật nổi tiếng khác như danh hài Charlie Chaplin, các ngôi sao điện ảnh Mary Pickford, Douglas Fairbanks hay nhà sản xuất hoạt hình Walt Disney.
Những thông tin được Mukasey chuyển về đã được Moskva đánh giá rất cao. Khi cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại bắt đầu nổ ra, trung tâm cũng đặt ra một yêu cầu cụ thể với vợ chồng Mukasey: “Người Nhật sẽ hành động như thế nào?”.
Những nguồn tin của Mukasey sau đó đã giúp khẳng định tính chính xác của thông tin từ điệp viên Richard Zorge gửi về từ Tokyo: “Nhật Bản vào thời điểm đó chưa có ý định tuyên chiến với Liên Xô”. Nhờ đó, nhiều sư đoàn quan trọng của Hồng quân đã được quyết định chuyển từ Viễn Đông sang phía tây để kịp thời bảo vệ thủ đô Moskva.
Cũng trong thời gian hoạt động tại Mỹ, Mukasey đã có dịp tiếp xúc với điệp viên huyền thoại Vasili Zarubin, người về sau đã đánh giá rất cao khả năng hoạt động của vợ chồng ông và đề xuất với ban lãnh đạo nên sử dụng họ một cách có hiệu quả hơn nữa.
Nhiệm vụ trên khắp thế giới
Năm 1943, Mukasey cùng gia đình trở về Moskva. Ông được bổ nhiệm làm Phó chỉ huy Bộ phận huấn luyện của Trường đào tạo tình báo đặc biệt, và trên thực tế đã bắt tay ngay vào việc đào tạo các điệp viên tương lai sẽ hoạt động tại nước ngoài.
Trong lĩnh vực này, Mukasey đã giúp đỡ rất nhiều cho các học viên không chỉ nhờ vốn ngoại ngữ xuất sắc của mình, mà còn nhờ vào những kinh nghiệm quý báu đã được tích lũy trong thời gian hoạt động tại Mỹ. Giữa năm 1950, Mukasey được gọi lên gặp cấp trên tại Lubianka để nhận nhiệm vụ mới.
Thế là, sau một thời gian ngắn, Mukasey với mật danh “Zefir” đã có mặt tại một quốc gia Tây Âu. Hai năm sau, đến lượt Elizabeth (mật danh Elza) cũng qua đây sau một quá trình chuẩn bị trước của chồng.
Từ thời điểm đó, điện đàm của vợ chồng nhà Mukasey liên tục đảm bảo được mối liên lạc song phương với trung tâm, truyền nhiều thông tin quan trọng và tin cậy về Lubianka.
Chỉ sau một vài năm theo yêu cầu của nhiệm vụ, Zefir và Elza lại chuyển địa bàn hoạt động của mình sang một quốc gia ở châu Mỹ là Mexico, nơi họ lại chịu trách nhiệm thiết lập một “đường dây nóng” với Moskva.
Nhà Mukasey tiếp đó còn phải thực thi một loạt những nhiệm vụ đặc biệt khác trên khắp thế giới. Trở về nước, hai vợ chồng lại tiếp tục bắt tay vào đào tạo các điệp viên trẻ, bằng cách truyền hết cho họ tất cả những kỹ năng và kinh nghiệm quý báu của mình.
Vì những thành tích xuất sắc trong cuộc đời hoạt động tình báo, Đại tá Mikhail Mukasey đã được thưởng Huân chương Cờ đỏ, Sao đỏ, Chiến tranh vệ quốc vĩ đại v.v...
Nhiều người vẫn còn nhớ tới lời thổ lộ của Mukasey trong một lần trò chuyện với nhà báo: "Danh tính một điệp viên được biết đến thường chỉ nhờ một kết cục do bị bại lộ. Vinh quang đối với chúng tôi có lẽ chỉ là sự xuất hiện của chúng tôi trên các giá trưng bày của Viện Bảo tàng lịch sử tình báo đối ngoại tại Yasevev”
Thái Quân (Tổng hợp)
Các chủ đề khác cùng chuyên mục này:
