Tuyển tập truyện ngắn Anh Đức

[khungcodangcap]

Anh Đức

Khói

Đêm ở Tháp Mười, tôi cứ ngỡ là bầu trời cao hơn ở những chỗ khác. Cánh đồng mênh mông đắm chìm trong sương mù, rì rầm như sóng biển. ấy là cái tiếng nói muôn thuở của gió lùa qua biển cỏ. Tháng tư rồi, Tháp Mười vẫn chưa mưa. Ban ngày nắng chói chang, đêm đến cánh đồng mát rợi, lộng gió. Không bị ngăn cách bởi cây cối, gió thổi rất mực hào phóng. Còn hai tiếng đồng hồ nữa đơn vị xuất phát. Tôi nằm trong trại ruộng, bên cạnh những chiến sĩ rất trẻ. Hựu, trung đội phó nằm bên tôi mới có hai mươi ba tuổi. Sau khi phổ biến cho tôi kế hoạch trận đánh có thể sẽ nổ ra rạng ngày mai, Hựu nói thêm:
- Tôi tin chắc thế nào tụi nó cũng ào ạt cho trực thăng đổ bộ để chặng đường cái B đi pháo kích đồn. Nó biết mình chỉ rút về đường đó. Mình sẽ sẵn sàng đợi nó tại chỗ nó muốn hại mình. Anh sẽ có dịp thấy "săn phượng hoàng" là thế nào!
- Tôi rất muốn nhìn tận mắt một trận đánh như vậy - Tôi nói, giọng khấp khởi.
Hựu bảo tôi:
- Mê lắm anh à. Một khi chúng ta đã dọn kỹ cái chỗ đợi nó xuống và nhứt là khi chúng ta có một đội hậu bị mạnh.
- Đội hậu bị nào? Tôi hỏi.
- Cái B đi pháo kích đó!
Hựu tiếp lời, sau khi ngừng lại một chút:
- Ngoài ra còn một đội hậu bị thứ hai nữa. Đội này mới thiệt là mạnh...
Liền lúc ấy, tôi có cảm giác Hựu cười trong bóng tối. Cảm giác đó chỉ mới thoáng đến với tôi thì anh ta nói sẽ vào tai tôi:
- Bà con sẽ đốt khói... Có lẽ sẽ có Quế...
- Quế là ai?
- Vợ... à không, như vậy... gọi là gì, người yêu hoặc vợ chưa cưới à?
Hựu tự hỏi, rồi lại thở dài đáp lời mình:
- Không, sao tôi không muốn gọi thế...
Giọng anh trở nên lúng túng và anh chợt ngừng lại.
Trại ruộng lặng lẽ đón gió lùa qua. Một số chiến sĩ đã cất tiếng ngáy dưới làn gió mát mẻ đó. Tôi chờ Hựu nói tiếp. Tôi tin chắc thế nào anh cũng sẽ nói. Nhưng tôi vẫn im lặng không giục. Hầu như là gần đây tôi đã tập quen để có được sự bình thản ấy, cái mà người ta gọi là bản lĩnh của sự chờ đợi. Tôi nhìn ra ngoài trại. Xa xa phía chân trời có ánh lửa đốt đồng. ánh lửa nô giỡn ở ven đồng khác nào như một con rắn lớn, nó cứ trườn và hắt ánh đỏ ngời lên nền trời đêm xanh lam. Một chiếc xe trâu đi ngang qua, cắt hình in lên nền trền pha lửa ấy. Có thể thấy đôi sừng cong vút, chiếc xe nghiêng lắc lư, và tiếng bánh xe gỗ bịt sắt, lăn trên đất nẻ, nghe giòn và khô.
Thình lình Hựu day qua ôm ngang lưng tôi. Tôi hỏi:
- Cô Quế mà anh nói năm nay bao nhiêu tuổi?
- Mười chín.
- Quê cô ấy ở đâu?
Hựu nhổm dậy kéo tay tôi chỉ ra phía đồng:
- ở ven cây bên kia. Ban đêm không thấy chớ ban ngày thì thấy rõ. Mai, mai mình sẽ đi ngang qua đó... Anh ơi, khi tôi biết cô ấy thì cô ấy hãy còn bé, mới có mười sáu tuổi. Phải, lúc đó cô ấy là một cô bé. Gan lắm. Ngày cô ấy bị thương ở vai máu chảy đầm đìa nhưng cô ta không khóc, không kêu một tiếng.
- Tại sao vai cô đẫm máu, trúng đạn à?
- Không, bị chúng nó đâm anh à, đâm bằng chĩa... Ôi, bây giờ nhắc lại...
Anh trung đội phó trẻ tuổi cào cào lên tóc:
- Lúc đầu, tôi chỉ thương mến cô ấy như một đứa em... Trong năm năm chín đen tối, tôi mới có hai mươi tuổi, tôi phụ trách thanh niên xã, suốt ngày ở dưới hầm. Thời kỳ đó, tụi "bảo vệ hương thôn", tụi "công an" đầu hớt cua còn lộng hành lắm. Chính Quế lén lút đem cơm nước cho tôi. Quế mồ côi từ nhỏ. Cô sống với bà ngoại. Cái hầm của tôi chỉ có Quế và bà ngoại của Quế biết. Chúng nó kiếm bắt tôi dữ lắm. Tụi nó bảo nhau rằng tôi chỉ lẩn quẩn ở đâu đấy thôi. Rồi chúng nó thay phiên nhau rình từng nhà, rình cả ban đêm. Một lần đó, Quế nấu cơm và tờ mờ sáng đem cơm ra cho tôi...
Hựu mới kể tới đây, chợt trong đêm tối, từ ngoài ruộng bên kia có tiếng chân người đi qua. Một chiến sĩ vào hỏi:
- Đồng chí B phó đâu?
- Tôi đây.
- Anh C trưởng nói chúng ta có thể xuất phát sớm hơn một chút. Anh bảo đánh thức anh em dậy. Mười lăm phút nữa lên đường.
Hựu và tôi ngồi dậy. Tôi coi đồng hồ. Chín giờ rưỡi. Trong trại ruộng, các chiến sĩ đã được gọi thức. Có tiếng ngáp, vẻ tiếc giấc ngủ đương ngon. Một chốc sau, tất cả đã chuẩn bị xong. Hựu nói:
- Các đồng chí kiểm điểm lại coi có quên gì không?
Tôi bấm đèn pin soi gian trại. Chỉ còn lại rợm trải đất. Hai trung đội lên đường một hàng dọc, cự ly mỗi người cách nhau năm thước. Con đường dẫn tới vị trí chuẩn bị công sự cũng không xa lắm. Qua một quãng đồng trống chừng năm cây số là cùng. Chỗ này cách bót Hiệp Thạch độ bốn cây số. Từ bót Hiệp Thạch rút về mí vườn phải băng ngang cánh đồng này. Các chiến sĩ bắt tay đào công sự. Hai trung đội bố trí công sự rải hình cánh én. Cỏ phủ một lớp dày trên đồng. Anh em vạch cỏ đào công sự, đào xong phủ cỏ lại. Cỏ được vuốt lên y nguyên như cũ. Tôi với Hựu ở chung một hầm. Nhưng bây giờ chưa có ai xuống hầm cả. Đồng vắng, tình hình địch không có gì, trừ anh nào hút thuốc thì xuống hầm hút. Tôi ngồi trên mặt hầm một lúc rồi nhảy xuống. Tôi hỏi Hựu:
- Hút thuốc không?
- Hút.
- Xuống đây.
Hai chúng tôi ngồi trong hầm, lưng dựa vào nhau. Ban nãy Hựu cẩn thận phủ dưới đáy hầm một lớp cỏ khô nên ngồi rất êm. Sương xuống lạnh, ngồi dưới hầm tôi thấy ấm cúng. Hựu mồi thuốc, nói:
- Tình hình chưa nghiêm ngặt, tranh thủ làm một điếu, để tới rựng sáng thì không được đốt thuốc nữa đâu.
Nói xong, Hựu đưa điếu thuốc lên rít một hơi, từ từ nhả khói ra đằng mũi. Anh bảo:
- Hồi đen tối, ở dưới hầm tôi phải bỏ thuốc. Đêm đến lên bờ ngủ cũng không hút được. Cái giống thuốc này ban đêm tụi địch đi tuần, hút, sáng ngày ra đồng mình quờ tay khoát nước ở mấy vũng cạn gần đó đưa lên mũi ngửi thì biết ngay.
Hựu dựa lưng vào vách hầm, hút hết điếu thuốc, rồi nói tiếp:
- Bây giờ ngồi dưới hầm, nhớ hồi đó quá. Tôi cứ nghĩ là...
- Hồi nãy cậu nói cô Quế đem cơm cho cậu, tụi nó theo, rồi sao?
- à, để tôi nói... Quế tìm tới nắp hầm tôi gõ ám hiệu. Tôi mừng rỡ đẩy cửa hầm lên. Nghe Quế ra tôi mừng lắm. Tôi bảo: "Quế xuống đây, tôi hỏi thăm tình hình một chút". Quế chui xuống. Tôi một tay hạ nắp hầm, một tay với lên khỏa lá tre phủ miệng hầm. Quế ngồi nép bên tôi. Thấy áo tôi rách, Quế bảo tôi cởi ra, rồi móc túi lấy kim chỉ vá. Tôi mở gói cơm ra ăn. Quế ngồi vá áo thầm trong bóng tối lờ mờ, sụt sịt khóc. Tôi biết Quế thấy tôi ở hầm cực khổ nên khóc. Tôi bảo:
- Đừng thèm khóc, Quế à.
Tôi mới nói thế thì bỗng nghe trên mặt đất có tiếng chân giẫm thình thịch. Tôi nắm tay Quế khẽ bấm nhẹ một cái. Không ai bảo ai, tôi và Quế đều ngước mắt lên. Hầm tối, chỉ có ba lỗ thông hơi là để lọt vào một ít ánh sáng. Chúng tôi nín thở lắng nghe. Có tiếng chà gai tre bị kéo rột rẹt trên miệng hầm. Thình lình, tôi nghe "phụp" một cái. Một mũi chĩa từ nắp hầm xiên chếch qua giữa đầu tôi và Quế. Tôi rút chốt an toàn lựu đạn. Kế đó một mũi chĩa thứ hai xom xuống. Mũi chĩa này đâm trúng vào vai Quế. Trong ánh sáng mờ mờ của gian hầm, tôi thấy Quế bặm chặt môi lại. Tình thế ấy chỉ còn có cách là mở tung cửa hầm xông lên ném lựu đạn rồi giải thoát. Nhưng tôi vừa mới chồm dậy thì Quế đã kéo nhẹ tôi lại. Quế bình tĩnh rút chiếc khăn sọc quàng cổ, áp nhẹ tấm khăn vào mũi chĩa đang cắm phập trong vai cô. Đợi chúng rút chĩa lên, Quế đưa chiếc khăn khéo léo vuốt sạch máu ở mũi chĩa... Đến lúc mũi chĩa rút lên khỏi miệng hầm rồi, tôi mới nghĩ là hầm chưa bị lộ. Chính Quế đoán biết điều ấy trước tôi nên cô mới kéo tôi lại và cẩn thận vuốt sạch máu ở mũi chĩa. Sau đó, không có một mũi chĩa nào xom xuống nữa. Tôi đỡ lấy Quế. Mặt Quế tái lại. Tôi sờ vai cô, liền thấy tay mình ướt máu. Máu Quế chảy nóng cả ngực tôi. Tôi vội quờ quạng lấy khăn buộc vết thương cho Quế. Lâu sau, không nghe động tĩnh gì. Quế thì thào: "Nó đi rồi!".
Hựu kể tới đây, anh thở rít, lắc đầu:
- Tối đến, tôi đưa Quế lên khỏi hầm. Máu ra nhiều, Quế đau quá không nhấc tay lên nổi, nhưng Quế không khóc. Sau này lúc tôi với Quế gắn bó không rời ra nữa rồi, có lần Quế bảo: "Đó, anh thấy không, chẳng qua vì thương anh nên Quế mới khóc, chớ lúc tụi nó xom trúng, Quế có khóc đâu!". Nói sao nghe mình muốn chết đi được!
Tôi buột miệng chắc lưỡi. Hựu lại nói:
- Sau đó có đến mươi hôm tôi không gặp mặt Quế. Bà ngoại Quế thay Quế đem cơm cho tôi suốt thời gian Quế bị vết thương hành hạ. Đến lúc vết thương lành rồi Quế lại đem cơm cho tôi. Nói thiệt với anh, lúc đó không ngăn được tình thương mến dâng lên trong lòng, tôi ôm chầm lấy Quế, vừa hôn vừa khóc. Quế đỏ mặt, khẽ bảo tôi: "Đó, anh khóc đó... nhớ nghe!". Thiệt tình là tôi có khóc và tôi nhớ chớ quên sao được. Sau đó, Quế vén áo cho tôi coi vết thương mới hàn miệng ở vai, nói gọn lõn: "Lành rồi!". Nhưng khổ một nỗi là cánh tay phải ấy của Quế về sau này không thể nhấc lên mạnh được...
Hựu kể xong, dừng lại hỏi tôi:
- Đó, vậy đó... anh thấy sao?
Tôi nhổm lên, nói như gắt:
- Còn thấy sao nữa, một cô gái như vậy thật là hiếm. Cưới mau mau đi.
Nhưng tôi lại vội nói:
- Nhưng cậu còn trẻ... Một cô gái như vậy thì không sợ mất đâu.
Hựu chép miệng:
- Mấy tháng nay rồi không gặp...
- Chừng gặp, giới thiệu cô ấy cho tôi biết nhé!
Hựu gật đầu. Anh hỏi tôi:
- Mấy giờ rồi?
Hai giờ.
- Anh ngủ đi!
Tôi nghe lời Hựu dựa lưng vào vách hầm, nhưng không ngủ. Tôi không tài nào ngủ được, vì lẽ cuộc phục kích sắp nổ vào rạng ngày và vì câu chuyện về người yêu của anh trung đội phó. Tôi cứ mường tượng ra vẻ mặt của cô Quế mà cả tin rằng cô phải đẹp, hoặc không đẹp thì không thể nào xấu được. Qua những kẽ hở nhỏ của lớp cỏ che miệng hầm, tôi nhìn bầu trời, nhìn những ngôi sao lấp lánh. Đêm Tháp Mười thật là kỳ ảo, với câu chuyện cô gái nọ, với ánh lửa đốt đồng và tiếng cỏ xạc xào trong gió. Tất cả những cái ấy đến trên cánh đồng yên tĩnh đang nhuốm màu lãng mạn trước buổi bình minh sắp hé ra rực lửa. Song sự yên tĩnh ấy kéo dài chẳng bao lâu. Tôi bắt đầu nghe từ phía bốt Hiệp Thạch vọng đến tiếng "mọt chê" ùng oàng. Hựu nói:
- Nổ rồi, B một bắt đầu rồi!
Tiếng "mọt chê" ngày càng nổ dồn. Trung liên địch rộ lên roành roạch. Hựu xua tay:
- Có thể kiếm chác chút đỉnh. Nhưng không cần, cốt sao cho nó dẫn bè lũ lại đây thôi!
Cuộc pháo kích kéo dài trong vòng nửa tiếng đồng hồ. Tiếng súng nổ thưa thớt. Lâu lâu nổi lên một tràng đại liên của bọn đồn lấy lại tinh thần. Và sau cùng tất cả đều chìm trong im lặng. Trời sắp sáng. Lệnh giới nghiêm không ai được lên khỏi mặt hầm nữa. Hựu kéo nòng khẩu "garăng" vào lòng. Tôi nhìn thấy màu trời ban nãy giờ đã biến đi muốn hết. Chim bắt đầu ríu rít ở những lùm cỏ đẫm sương. Cuối cùng tôi nhận ra màu da trời ưng ửng, cái màu hồng nhạt của những cánh hoa sen. Hựu kéo vạt áo phủ kín chiếc nòng gắn lê sáng bạc của khẩu tự động Mỹ.
Ngày thường nếu tôi càng dè chừng tiếng động cơ trực thăng bao nhiêu thì buổi sáng nay tôi càng háo hức mong mỏi nghe thấy tiếng nó bấy nhiêu. Chẳng riêng gì tôi, cả đơn vị đều hồi hộp chờ đợi. Thật là một sự chờ đợi vững tin. Đánglẽ những con "phượng hoàng" ấy sẽ bổ xuống chúng tôi một cách bất ngờ như mọi khi, thì nay chúng tôi đang giăng lưới buộc nó sa vào sự bất ngờ mà nó không lường tới.
Nỗi chờ đợi ấy của chúng tôi kéo dài cũng không lâu lắm. Lúc mặt trời chưa trải ánh sáng của nó khắp cánh đồng thì có tiếng máy bay vọng đến. Hựu vụt la lên:
- Tụi "săn giặc" nghe!
Đoạn Hựu vạch cỏ miệng hố đứng lên nhìn về phía mặt trời mọc. Anh báo có hai tiếng "săn giặc" xuất hiện. Tôi đứng dậy nhìn thấy hai chiếc máy bay lao tới nhanh như hai con cắt. Tôi và Hựu thụp xuống, phủ cỏ ngụy trang lại cẩn thận. Hai chiếc đảo một vòng rộng. Khi nó lướt qua ngang hầm, tôi thấy được cánh nó lấp loáng màu sáng bạc của những trái đạn hỏa tiễn. Mấy phút sau hàng loạt hỏa tiễn nổ rầm rầm ở chéo trận địa ta phục kích. Cánh đồng vụt bốc lửa. Biển cỏ còn ướt sương đêm cũng cứ cháy phùng lên. Tôi và Hựu nép sát vào vách hầm. Cỏ cháy lan đến tận chỗ chúng tôi. Lửa cỏ rào rào cháy lướt qua công sự, nóng bỏng, hừng hực. Nhưng cỏ khô cháy rất mau. Tuy cỏ ngụy trang trên miệng hầm đều bị đốt rụi, nhưng chúng tôi vẫn không hề gì. Tro bụi bám đầy mình mẩy, mặt mũi hai đứa tôi. Hựu khẽ bảo:
- Không sao đâu, cứ tỉnh!
Trận oanh tạc dọn dẹp đó diễn ra chừng mười phút thì chấm dứt. Liền theo đó chợt dội đến tiếng ầm ầm ì ì. Hựu giật mạnh tay tôi:
- Trực thăng!
Từ các công sự lân cận cũng nổi lên những tiếng kêu khấp khởi:
- Trực thăng, trực thăng!
Tiếng chuyền hỏi nhau:
- Anh em có sao không. Tổ một... tổ hai...
Có tiếng đáp trả lời xen lẫn tiếng cười khúc khích:
- Không sao, chỉ hơi ấm lưng quá một chút thôi.
Rồi có mệnh lệnh nhắc lại là tuyệt đối không nổ súng vào toán quân đổ bộ đầu tiên, đợi tới chuyến đổ bộ thứ hai của chúng đáp xuống mới đánh. Hựu nhắc nhở trung đội mình xong liền dựng khẩu tự động chĩa nòng lên miệng hầm. Anh lên đạn đánh "rốp" một cái.
Tôi nhổm dậy. Trên nền trời lóa nắng sớm, một đàn trực thăng hiện ra. Nhìn trước nhìn sasu, tôi đếm tất cả mười ba chiếc bay từ phía hai chiếc "săn giặc" ban nãy bay tới. Trong số ấy, có sáu chiếc "sâu rọm" hai chong chóng, sáu chiếc "thập ác" một động cơ và một chiếc bay rời ra sau cùng, ở tít trên cao, đâu như là loại "quả chuối bay" của bọn chỉ huy. Chúng bay thành hai đàn, mỗi đàn sáu chiếc, chiếc nào chiếc nấy đen trũi bơi tới như con cá lóc, đầu hơi lủi xuống.
Đàn trực thăng thứ nhất bắt đầu sà thấp. Tiếng động cơ gầm vang. Tro bụi trên đồng cuộn lên mù mịt.
Hựu rít lên qua kẽ răng:
- Tụi nó xuống rồi!
Trực thăng hạ bên mép trái chúng tôi. Lúc này động cơ trực thăng nổ nghe lạch bạch. Bọn giặc từ cửa hông máy bay ùa ra, đồ "tâydi" xám xịt nặng nề, súng lăm lăm trong tay. Một cái đầu tên Mỹ ló ra, mắt đeo kính đen lớn, cánh tay nó vung vẩy một chiếc baton. Giữa chúng tôi và bọn giặc cách nhau chừng một trăm thước. Chúng tôi nhìn thấy bọn giặc rõ mồn một. Cỏ đồng bị cháy xô xuống từng lớp dày, vẫn đủ che khuất đầu chúng tôi. Tôi đứng dưới hố công sự. Hựu từ từ tì báng súng vào vai. Chuyến thứ nhất, địch xuống cỡ một trung đội. Những mồi thịt lố nhố trên đồng, trước họng súng. Nhưng chưa có họng súng nào phụt khói. Phút im lặng quả thực là ghê rợn. Nhìn vẻ mặt căng thẳng cố nén của Hựu, bất giác tôi thấy cô Quế, thấy mũi chĩa, thấy dòng máu tuôn chảy trên vai cô. Chẳng biết Hựu có chợt nghĩ đến Quế như tôi không? Có thể là không - tôi tự đáp. Và tôi nghĩ thầm; "Nhưng mà chắc anh ta đã nghĩ đến mãi rồi!".
Trận chiến đấu nổ ra đúng vào chuyến trực thăng thứ hai đang đổ quân xuống, những toán quân chân chưa kịp chạm đất. Súng ta nổ ran đồng. Hựu bắn hết một "lam" đạn, lắp "lam" khác vào và nhảy lên khỏi công sự. Tôi nghe hai tiếng nổ "phùm phùm" rất ấm. Hai chiếc trực thăng bốc cháy. Bọn giặc mới đặt chân xuống đất đã bị bắn tới tấp. Chúng chạy tán loạn, rú lên và té sấp. Mấy chiếc trực thăng nổ máy ầm ầm vội vã bay lên. Một chiếc thứ ba bị bắn hỏng, cái chong chóng quay lạch xạch mấy vòng cuối cùng rồi cụp xuống. Chiếc "quả chuối" chỉ huy vút lên thật cao và chuồn thẳng, một số chiếc khác cũng bay theo. Toán giặc ở dưới lớp bị bắn chết, lớp còn sống cố tháo chạy ra khỏi gọng kìm cánh én của quân ta mới được triển khai. Nhưng khi từ xa xuất hiện cái B đi pháo kích kéo về thì bọn giặc hốt hoảng giơ tay lên. Bấy giờ chiến sĩ ta đã từ bỏ hố công sự xông lên bao vây, chia cắt bọn giặc. Trận đánh kết thúc mau chóng. Tù binh lập tức được gom lại, giong lên phía trước. Có lệnh thu nhanh vũ khí và rút ngay vào ven vườn. Tôi bám theo Hựu. Trên đường rút đi, thây địch nằm liền nhau, có tên nằm ngửa ra, có tên nằm sấp xuống mặt cỏ còn nóng bỏng. Hai chiếc trực thăng nằm đồ sộ trên cánh đồng, khét lẹt và nồng nực mùi xăng. Lửa đã hạ ngọn. Khói đen bay phất qua hàng chữ U.S. ARMY trắng lốp trên thân máy bay. Hai tên Mỹ trên máy bay bị lôi xuống. Cả hai đều loạng choạng, đầu gối cứ run lên. Một tên Mỹ còn đeo kính râm. Có lẽ chính tên tôi trông thấy ban nãy. Chiến sĩ ta lục soát người chúng, tước súng ngắn. Anh chính trị viên đại đội, thong thả bước thẳng lên trước mặt tên Mỹ, đưa tay nhấc lấy cặp kính đen trên mắt hắn xuống. Sau đó anh dõng dạc nói bằng tiếng Anh:
- Các "ngài" đi, nhanh lên!
Hai tên Mỹ đi ở sau cùng đám tù binh. Anh đại đội trưởng ra lịnh cho toàn đơn vị hành quân cấp tốc.
Sau độ mười phút chạy băng đồng, tôi nghe hình như có tiếng khu trục từ xa vọng tới. Đồng thời phía cánh đồng trước mắt, khói cuồn cuộn bốc lên. Hựu vừa chạy vừa bảo tôi:
- Bà con đã nổi khói rồi!
Trong số tù binh có đứa đi chậm hoặc dừng lại. Hai tên Mỹ vừa thở hồng hộc vừa ngó lên thinh không. Anh đại đội trưởng thét:
- Bắt chúng nó chạy mau lên.
Anh đại đội trưởng tuyên bố thẳng với tốp tù binh là nếu họ muốn được xét xử khoan hồng thì phải chạy nhanh lên, nhược bằng có thái độ chần chừ thì buộc lòng bộ đội giải phóng phải bắn họ ngay tại chỗ. Anh chính trị viên cũng nói với hai tên Mỹ như thế. Tên Mỹ bảo rằng nó mệt quá. Mà có lẽ nó mệt thật. Gặp đoạn đường lổm nhổm lỗ chân trâu, chúng cứ ngã lăn. Cả hai tên vụt khóc hu hu. Chiến sĩ ta phải đến kè chúng đi. Khói đã tỏa mù mịt trên đồng ruộng, che khuất cả ven cây. Chưa bao giờ tôi nhìn thấy một cảnh đốt đồng lớn như vậy. Trung đội đi đầu và toán tù binh đã lẫn vào trong khói. Chúng tôi cũng nhanh chóng vượt tới trước, biến mình vào lớp khói ngày một dày đặc. Vầng khói phủ dày đến nỗi người sau chỉ lờ mờ trông thấy những người trước. Mắt tôi bị cay khói đến là khó chịu. Một chốc sau nước mắt nước mũi giàn giụa cả ra. Tất cả chạy trong khói, tiến sát vào ven vườn. Máy bay địch đã đến, lồng lộn trên đám khói. Chúng không biết bắn vào đâu, vì khói hầu như đã che phủ khắp cánh đồng. Sau đó tôi nghe hàng tràng đại liên và bom nổ. Mặt đất rung lên. Chúng oanh tạc ở bên hông chúng tôi.
Ven cây đã hiện ra sau lớp khói.
Tôi và Hựu nhảy lên một cái bờ đất. Hựu chạy trước, tôi len lỏi đằng sau, lách qua những thân cây trâm bầu rậm lá. Toàn đơn vị đã bỏ lại cánh đồng sau lưng cùng với tiếng máy bay đương trút bom đạn ầm ầm. Đi một đỗi, chợt tôi nghe đằng trước nhốn nháo cả lên. Lại có tiếng vỗ tay rôm rốp. Rồi có tiếng kêu:
- Hựu ơi, Hựu!
Tôi và Hựu chen lên. Bỗng Hựu đứng lại, người đứng lại kế đó là tôi. Dưới những gốc dừa trĩu quả, một tốp các cô các chị đang rối rít bưng những trái dừa đã vạt núm đưa cho các chiến sĩ. Dưới gốc dừa, thấy những con cúi rơm mới dụi tắt. Hựu bảo tôi:
- Họ mới đi đốt đồng về... Ơ, có Quế nữa kìa!
Tôi nhìn theo hướng mắt Hựu thấy một cô gái rất trẻ đang đưa mắt tìm kiếm. Hựu gọi Quế một tiếng. Cô gái chạy về phía anh. Gần đến chỗ Hựu, cô bước chậm lại, nhìn anh và sau cùng kêu khe khẽ:
- Anh Hựu!
Khuôn mặt còn dính tro của cô giờ hơi ửng đỏ. Tóc cô còn rắc đầy tro. Mồ hôi lấm tấm rịn ra trên vầng trán cô, chảy nhỏ giọt xuống thái dương. Cô dừng lại trước mặt tôi và Hựu, kéo cái đuôi tóc ra trước ngực, cứ cầm đuôi tóc mà vân vê mãi. Tôi biết rằng tôi đang đứng trước một cô Quế thực sự, cô gái nhỏ nhắn, đẹp hơn sự hình dung của tôi nhiều. Đôi mắt của cô như đương cười, long lanh sáng rực dưới hàng mi dài rung rung. Hựu giới thiệu Quế với tôi. Quế chào tôi và sau một thoáng ngượng nghịu, cô nói:
- Để em đem dừa lại cho mấy anh uống.
Nói xong cô chạy đi, lát sau bưng đến một trái dừa, Hựu cười rất tươi, khoát tay bảo tôi:
- Uống đi, anh.
Tôi nhận ra Quế nâng trái dừa hầu như chỉ có một tay, còn tay mặt của cô chỉ khẽ đỡ lấy. "Cái cánh tay đó bị liệt rồi chăng? Tôi tự hỏi. Tôi đỡ trái dừa trên cánh tay Quế mà rùng mình. Quế tủm tỉm hỏi chúng tôi:
- Chắc các anh bị khói cay mắt lắm phải không/
Tôi cười đáp:
- Mấy cô đốt ghê quá. Muốn ngột thở đấy, nhưng nếu không có khói...
... Đơn vị đã vượt lên trước. Tôi và Hựu cũng phải theo gấp. Tôi đi lên trước Hựu. Loáng thoáng nghe tiếng Hựu nói sau lưng:
- Nếu có thể thì mai anh sẽ ghé!
- Anh Hựu, cầm cái khăn mà lau mồ hôi...
Tôi quay lại thấy cái khăn sọc xanh của Quế đã vắt trên vai Hựu rồi. Hai tên Mỹ giờ mới vào đến. Thấy cảnh các cô đang săn sóc trìu mến đối với bộ đội ta, chúng day mặt chỗ khác. Tôi đưa mắt nhìn một lần nữa bóng Quế đang đứng ngó theo Hựu, cô gái đã từng đưa tay vuốt lấy những giọt máu đỏ tươi của mình ở đầu ngọn chĩa, và mới đây đã cùng chị em bè bạn đốt lên một áng khói thần.

[khungcodangcap]

Anh Đức

Ký ức tuổi thơ

Điệu múa chấm dứt
Các em gái nhỏ vừa múa xong, mặt đỏ bừng. Các em đưa tay vuốt mồ hôi lấm tấm rịn ra nơi trán và chạy về phía cô giáo. Cô giáo quàng các em vào lòng. Cô giáo tuổi đâu chỉ chừng mười chín. Dáng người mảnh dẻ, cô có mặt đen sáng thông minh và hơi rụt rè như mắt trẻ con. Cô thuộc vào thế hệ giáo viên trẻ của cách mạng chúng ta, trẻ như ngôi trường mới dựng lên giữa những xóm làng giải phóng này.
- Đã đến giờ học, các em vô lớp đi! - Cô giáo nói
Đám trẻ ríu rít đi vào lớp. Chúng ngồi trên những chiếc ghế dài làm bằng những cây đước lột vỏ, chôn chân hẳn xuống đất. Bàn viết của lớp học cũng là gỗ đước xẻ ra, bào láng. Cô giáo cầm quyển sách, đợi cả lớp trở lại trật tự. Cô nói:
- Hôm nay chúng ta viết chính tả. Các em chuẩn bị!
Đám trẻ vội vàng mở nút mực, lật vở ra. Chúng sửa bộ ngồi lại cho ngay ngắn. Có đứa cầm bút liền, ưỡn thẳng lưng, với cái tư thế hễ cô giáo đọc là nó sẽ viết ngay. Có đứa lại vòng tay trái giữ lấy quyển vở như sợ lúc viết quyển vở sẽ bay đi vậy. Lại có tiếng ho khúc khắc, tiếng ngòi bút lọc sọc chấm vào các bình mực.
Cô giáo chờ cho mọi thứ tiếng nói im đi, mới lấy giọng trang nghiêm đọc:
"Lịch sử trường em"
Đó là đầu đề của bài chính tả. Những mái đầu cúi xuống hí hoáy viết. Đợi cả lớp viết xong đầu đề, cô giáo đọc tiếp: "Sau ngày giải phóng, trường học xã em đã được dựng lên...".
Rồi cô lại đọc:
"Trường của chúng em là một gian nhà rộng lợp lá. Bàn ghế trong lớp không lấy gì làm sang trọng, nhưng cả thảy đều ngăn nắp, sạch sẽ. Các chú bác nông hội xã đã đắp nền trường và đóng nên những chiếc bàn. Nền trường trước kia vốn là một bãi đất bỏ trống, tại đó đã có những cô bác của em ngã xuống vì sự nghiệp cách mạng. Trên cái nền đất này là trường học thân yêu của em, mấy năm trước là một nơi đầm đìa máu đỏ..."
Tiếng cô giáo vẫn cất lên, trong trẻo và đều đặn giữa buổi trưa tĩnh mịch. Cô sắp đọc tiếp đoạn kế. Thình lình giữa lớp học bỗng bật lên tiếng khóc nức nở. Một em bé gái quãng chín tuổi ngồi ở đầu cái bàn thứ hai đang cắn môi, nước mắt chảy ướt cả hai gò má. Cô giáo nhìn đứa học trò của mình. Cô hiểu. Nó tên là Hà. Cả lớp học đều nhìn về phía đôi vai nhỏ của Hà đang rung lên.
Bé Hà bây giờ không viết thêm được chữ nào nữa. Cây bút em cầm trong tay run quá. Mắt em nhòe ướt. Em tưởng như mình không phải ngồi giữa lớp học mà đang ở giữa cảnh tượng hỗn độn ở nhà em cách đây hơn ba năm. Em đang nhìn thấy lại một buổi sáng mùa nước, những tên lính xông vào nhà, súng lăm lăm trong tay, lục lọi. Ba em và chú Sáu lối xóm đứng ở ngay của buồng thông vào bồ lúa nhà em. Khi bọn lính xông tới, em thấy ba em và chú Sáu xô đám lính, đá chúng ngã lật. Vừa lúc đó em ngó thấy một chú lạ từ bồ lúa phóng vọt ra, chạy biến. Lũ giặc kêu lên:
- Nó kia, nó kia!
Nhưng ba em và chú Sáu đã cản chúng lại. Ba em lia mạnh một cây cột chèo khiến bọn lính té sụm. Bấy giờ người lạ mặt trong nhà em đã chạy thoát. Lúc ấy em không biết người đó là ai, và cũng không biết người đó đã núp trong nhà em từ bao giờ. (Cách đây vài tháng có một chú trên tỉnh tới thăm nhà em, đi theo có mấy anh bộ đội bảo vệ đeo súng các bin. Hóa ra chú đó chính là người lạ mặt đã tới nhà em và được ba em cứu thoát). Sau khi chú ấy chạy khỏi, bọn giặc bắt ba em và chú Sáu. Chúng lôi hai người ra khỏi nhà. Mẹ em chạy theo. Chúng giơ báng súng đập mẹ em ngã ngồi xuống đất. Lát sau em nghe từ bãi đất bỏ hoang (tức là chỗ em đang ngồi học bây giờ) vọng lại tiếng thét của ba em, rồi tiếng kêu nghe hự hự, tiếng chửi rủa... Không nghe súng nổ. Lúc má em cõng em lội tới miếng đất bỏ trống thì bọn giặc đã bỏ đi. Ba em và chú Sáu nằm ngửa ra trên vạt cỏ ngập nước. Lúc vớt lên, môi người nào cũng có dấu răng nghiến vào đến ứa máu, và tay người nào cũng ghì chặt một mớ cỏ ống. Cạnh đấy chúng cắm hai cây sống lá dừa nước, một cây treo hai trái tim còn nhểu từng giọt máu và một cây có kẹp một tấm giấy. Sau này lớn lên em mới rõ tấm giấy đó viết đại ý nói rằng ai chứa chấp Việt Cộng sẽ bị giết y như vậy.
... Bà con lối xóm khiêng ba em và chú Sáu về. Dạo đó mùa nước đang dâng, nhà em bị ngập lênh láng. Mẹ em ôm em ngồi trên bộ chõng tre. Bà nội em nằm dài trên chõng thở coi rất mệt. Mấy người trong xóm đứng dầm chân dưới nước ghép những tấm ván đóng hòm. Đêm đến, nhà em thắp những cây đèn cầy trắng, cháy leo lét. Mẹ em nấu nước tắm rửa cho ba em, mặc cho ba em một bộ quần áo vải xiêm đen mới. Em nhớ rõ tiếng khóc thê thảm của mẹ em và tiếng búa đóng hòm "cum... cum" cứ dội lên, vang ra tận mặt sông. Khi người ta đỡ ba em đặt vào hòm thì mẹ em bế xốc em đến bên hòm. Thấy mẹ khóc, em cũng khóc, nhưng lúc ấy em chưa biết đau đớn. Lúc ấy em chỉ thấy lòng buồn vô hạn. Em tưởng chừng ba em đi đâu rất xa và sẽ lâu về lắm. Nhất là khi người ta khiêng nắp hòm đậy lại thì em khóc thét, không chịu. Sao người ta bỏ ba em vào đó, ngột chịu gì nổi!...
Thế là cuối cùng nắp hòm vẫn nặng nề đậy lại, che khuất hẳn, không để em ngó thấy ba em nữa. Người ta đặt lên hòm mấy chén cơm, mấy quả trứng đã xé thành miếng xếp trên cái đĩa.
Em còn nhớ những cây nhanh cắm trong cái hũ nhỏ đựng đầy gạo cứ cháy mãi, tàn nhang rơi xuống, rơi xuống... Nhang cháy gần hết, người ta lại cắm thêm nhang mới. Tàn nhang rơi xuống phủ đầy cái lọ đựng gạo. Sao mà em nhớ rõ đến thế, cái bao nhang vẽ hình phật bà ngồi trên tòa sen bên ngoài có bọc giấy kính mà bà vẫn thường cho em để chơi, và cái mùi nhang cứ xông ngát lên. Mấy năm qua rồi em vẫn phảng phất ngửi thấy cái mùi nhang đó. Em nhớ mãi lúc người ta sắp đưa ba em ra ruộng. Tiếng chân lội bì bõm trên nền nhà ngập nước, tiếng kĩu kịt của chiếc đòn khiêng bị sức nặng của cái hòm đè lên, tiếng mẹ em khóc, tiếng bà em gọi tên ba em ra kể lể...
Ngòi bút của bé Hà vẫn gí lại một chỗ trên trang vở. Ký ức tuổi thơ thật đã khắc những nét quá sâu. Chỉ có khi nào chết đi, em mới có thể quên những cảnh ấy. Em cố nén tiếng khóc cứ dâng lên trong cổ nghèn nghẹn. Em không thấy ngòi bút đã nhểu một đốm mực xuống trang giấy. Em chẳng thấy gì nữa, ngoài cảnh chết của cha em, cảnh cái đêm mùa nước lụt lội ấy. Rõ ràng là lúc mọi người đưa ba em ra huyệt, em đã thiu thiu ngủ trên vai mẹ. Mẹ em và em ngồi trên xuồng. Trong giấc ngủ chập chờn, em nhận ra những giọt nước mắt nóng hổi của mẹ em rơi xuống má em. Trước mặt em, em chỉ thấy vầng khăn trắng mẹ em đội suốt từ trưa đến tối ngày hôm ấy. Em chỉ trông thấy vầng khăn trắng đó và bầu trời tối đen mà thôi. Tới lúc chiếc xuồng dừng lại bên một cái gò đất hiện lờ mờ giữa ruộng thì em đã ngủ thiếp đi... Lúc tiếng giầm cọ vào be xuồng lụp cụp, em giật mình tỉnh dậy. Nằm trong tay mẹ, em mở mắt nhìn thấy những vì sao trên trời... Mẹ và em đang trên đường về nhà. Mọi người đã đặt ba em xuống huyệt rồi. Cho tới bây giờ em hãy còn hết sức ân hận. Em tự giận mình quá đỗi. Bên tai em lúc nào cũng có một tiếng nói văng vẳng: "Sao lúc đó lại ngủ đi như thế, hở con bé dại dột kia?" Đáng lẽ em phải thức, bởi vì giờ phút ấy ba em đã xa em mãi mãi. Thế là em không nhìn thấy cảnh mọi người đặt ba em xuống lòng đất, em không được chính tay cầm đất ném xuống huyệt dù chỉ là một hòn đất nhỏ, như mẹ em và bà em đã ném xuống. Bà nội bảo rằng làm như vậy để cho ba em ở dưới đó không cảm thấy lạnh lẽo. Hòn đất mang hơi ấm của người thân sẽ ở bên cạnh mà sưởi ấm người chết. Em rất hối hận vì đã không đặt được một hòn đất xuống bên chỗ ba em, để ba em nhớ em và đêm đêm vẫn tưởng như có em bên cạnh, như ngày nào em còn nằm ngả đầu lên cánh tay lực lưỡng của ba em mà ngủ. Em cứ hối tiếc mãi về chuyện đó. Và để chuộc lại lỗi lầm do giấc ngủ tai hại kia gây ra, em đã trồng lên ngôi mộ ba em một bụi bông trang. Em làm việc đó một cách kín đáo, lặng lẽ, đến mẹ và bà cũng không hay. Em bứng bụi bông trang ngay trước cửa nhà, cái bụi bông trang mà bà nội em rất quý, thường tưới nước chăm sóc để hái bông cúng bàn thờ Phật. Sáng hôm ấy bà và mẹ đi cấy, em đem bụi bông ra mộ ba em. Ngồi tại ngôi mộ, em suy nghĩ mãi, chẳng biết nên trồng sao cho hợp. Cuối cùng em trồng bên cạnh tấm bia, chỗ đầu ba em nằm. Em nghĩ rằng trồng chỗ ấy là phải hơn cả. Chừng nào bụi bông trang lớn lên, nó sẽ che mát cả ngôi mộ. Em bới đất bằng con dao phay, bới khe khẽ... Em không làm động mạnh, vì em cứ có cái cảm giác ba em bên dưới đang ngủ. Cần để cho ba ngủ được yên giấc. Trồng xong bụi bông trang, em xách gầy xuống mương múc một gầu nước. Tay phải em cầm gầu tưới, tay trái em xòe năm ngón tay ra chặn cho nước đừng đổ ào xuống để nước chỉ rưới nhẹ lên ngôi mộ. Em sợ nước thấm vào người ba em ở dưới. Sau khi trồng xong bụi bông, em ra về, cảm thấy lòng vui và nhẹ nhõm. Tất nhiên là trước lúc về em có bắt chước bà nội, khấn thầm trong bụng cầu cho ba em ngủ yên và hãy phù hộ cho mọi người ở nhà được luôn luôn mạnh khỏe. Em đi ra khỏi mộ vài bước thì ngoảnh lại nhìn. Bụi bông trang mới trồng, lá còn loang loáng nước đang khẽ rung trước làn gió sớm như hứa hẹn với em rằng nó sẽ sống, sẽ lớn lên và sẽ tỏa bóng mát cho ba em khỏi nắng. Từ đấy đến mùa nắng còn tới năm bảy tháng nữa. Bụi bông thế nào cũng lớn kịp, trước khi cánh đồng hứng lấy những cơn nắng lửa chói chang. Em vừa ý với bóng mát của bông trang hơn cả. Nó không thưa mà cũng không rợp. Chắc chắn bóng mát của cây bông trang tỏa lên ngôi mộ sẽ vừa phải, nhẹ nhàng chớ không nặng trịch, đè xuống. Em thật không muốn có thêm cái gì đè xuống nữa, bởi vì tấm ván hòm mà em thấy trong đêm nọ cùng với lớp đất phủ lên trên đó đã đủ làm cho ba em ngột ngạt lắm rồi!
Rủi ro thay lần ấy em vừa về tới nhà thì bà em đã đón hỏi ngay:
- Ai bứng bụi bông trang hở Hà?
Em cúi mặt xuống và đáp:
- Con...
- Trời ơi, bứng đi làm gì? Bụi bông trang của bà trồng để hái bông cúng Phật, sao con lại bứng đi?
Em nói giọng ấp úng:
- Con... con quên hỏi nội... nhưng con bứng nó đem ra trồng ngoài mả của ba con. Nội ơi, mả của ba con bị nắng lắm, đất nó cứ nứt ra...
Em nói thế mà cảm thấy muốn khóc. Bà nội đứng ngây ra mất một lúc, rồi những giọt nước mắt lăn xuống ngấn má nhăn nheo của bà. Bà lập cập bước tới ôm em vào lòng, vừa khóc vừa dỗ em cũng đang nức nở:
- Thôi, thôi... nín... nín... bà không rầy nữa. Tội nghiệp cháu tôi.
Đoạn bà kêu:
- Hòa, Hòa, mày sống khôn thác thiêng, về đây mà coi cảnh con mày đây này...
Rồi bà nội em đem chuyện ấy kể khắp xóm. Mấy thím có tuổi và mấy bà lão luôn chắc lưỡi nói: "Trời nào, Phật nào mà không động lòng cho được!".
Mẹ em thì suốt đêm hôm ấy cứ ôm chặt em vào lòng. Em nằm rất lâu, không ngủ. Có tới hai tiếng đồng hồ sau, em hé mắt nhìn vẫn thấy mắt mẹ mở thao láo. Em biết mẹ thương và nhớ ba lắm. Ngày ba em còn sống, mẹ em và em thấy như sau lưng mình đang có chỗ dựa thật vững chắc. Sau lúc ba em chết, mẹ và em không còn chỗ dựa đó nữa.
Mẹ con thật bơ vơ. Thoạt tiên em chợt nhận ra mình thiếu một cái gì rất lớn. Điều rất giản dị là ba em không còn nữa. Mẹ em như trải qua một cơn bệnh nặng, cả tháng sau mới gượng dậy được. Bây giờ muốn có củi chụm, mẹ em phải chống xuồng vào rừng đốn lấy tới tối mịt mới về. Lúc trước ba em trưa đi là chiều về đầy một xuồng củi đước, và việc của mẹ em là chỉ tiếp ba em đỡ từng cây đước chất lên bờ thôi. Hoặc chẳng hạn như mùa mưa tới, nhà cần xóc nóc lại cho khỏi bị dột, bây giờ mẹ cũng phải leo lên đón thấy những tàu lá xé do bà nội chuyền cho rồi gập tréo lên cây đòn dong... Mấy năm nay mẹ đỡ vất vả hơn vì em đã giúp mẹ được nhiều việc. Em và mẹ rốt cuộc đã đứng vững như hai tàu lá lớn nhỏ đứng kề nhau ngoài bờ sông, gió thổi ù ù cũng không rập xuống được.
Nhưng lắm lúc em thấy cũng khổ lắm. Dầu sao em cũng mất ba em. Biết bao lần em tủi thân suýt khóc lên khi thấy các bạn nhỏ khác được ba chúng ghé đôi vai vạm vỡ cõng chúng làm trò phi ngựa lội dưới sông hoặc còn quấn cho chúng những chiếc vòng thắt kiểu chân rết coi ngộ hết sức. Thật ra, một chiếc vòng bằng lá dừa như thế em cũng biết quấn. Và em đã quấn một chiếc. Nhưng lạ chưa, khi đeo nó vào cổ em lại thấy còn buồn tẻ hơn. Chẳng có gì đáng gọi là lý thú. Em tháo chiếc vòng ra khỏi cổ thẫn thờ nhìn nó, rồi tự nhiên hai ngón tay buông lửng để chiếc vòng rơi xuống đất...
Điều này cũng thật là giản dị lắm!
Em cần chiếc vòng từ bàn tay ba em quấn nên, chứ em chẳng cần chiếc vòng do em tước lá tự quấn lấy. Vậy nói đúng hơn, em thiếu một người cha chứ em không thiếu một chiếc vòng...
Xã của em là một trong những xã về tay cách mạng đầu tiên ở chót mũi Cà Mau. Trường xã được dựng lên trên bãi cỏ hoang, nơi ba em và chú Sáu đã chết. Mẹ em cho em đến trường học. Hết mùa mưa lại đến mùa nắng ráo. Em yêu mùa nắng hơn những ngày mưa dầm lê thê. Mùa mưa, con nước lại dâng lên. Em thấy sợ những đêm nước ngập vào nhà, sợ những giấc chiêm bao hiển hiện một cái hòm kĩu kịt trên cây đòn khiêng, em sợ những cây đèn cầy leo lét cháy nhểu ròng xuống như những giọt nước mắt bằng sáp, em đau lòng chỉ được gặp ba em từ xa, từ xa giơ tay lên vẫy em rồi lại biến dần đi như trong mơ. Em chờ đợi mùa nắng và lòng em khấp khởi khi mỗi sáng thức dậy thấy ánh mặt tời lên rực rỡ trên cánh đồng. Sân trường bị lầy lội trong tháng nước sẽ bắt đầu khô lại, em cùng các bạn có thể múa được nhân giờ ra chơi giữa buổi học. Con đường từ nhà em dẫn tới trường học sẽ dễ đi hơn. Em có thể ghé lại thăm mộ ba em, thăm bụi bông trang coi ngày hôm ấy nó có nở ra được bông nào nữa không. Mùa nắng đến với cái làng nhỏở mũi Cà Mau này thực là đẹp. Đối với em bé Hà, đó là một mùa vui, bụi bông trang em trồng trên mộ ba em tới mùa nắng này đã được ba tuổi. Trên đường tới trường, em nhìn thấy những bông trang đỏ rực giữa khóm lá xanh tươi.
Trưa hôm nay em cũng có ghé lại ngôi mộ. Cách một tiếng đồng hồ sau, không ngờ cô giáo đã đọc một bài chính tả mà em không tài nào viết thẳng tới được. Em chỉ có thể viết đến câu: "Trên cái nền đất này là trường học thân yêu của em, mấy năm trước là một nơi đầm đìa máu đỏ..." Thế rồi em không viết được thêm một chữ nào nữa. Ngòi bút của em nãy giờ vẫn dừng lại ở chữ "máu đỏ..." Mực trên ngòi bút em đọng xuống giấy một đốm tím. Nước mắt em rớt xuống khiến đốm mực nhòe ra.
Em khóc. Các bạn nhỏ cùng lớp đều khóc theo. Cặp mắt cô giáo ướt đẫm. Cố nén xúc động, cô bảo cả lớp với giọng nghẹn ngào.
- Thôi, các em lau nước mắt đi, rồi chúng ta sẽ viết tiếp.
Cô giáo lại đọc tiếp bài chính tả. Giọng cô run run không bình thường. Những mái đầu của các em lại cúi xuống, hí hoáy viết. Lớp học bây giờ chỉ còn lại tiếng sụt sịt mũi và tiếng ngòi bút sột soạt trên mặt giấy. Đằng sau trường học, cánh đồng lúa chín tới đang rì rào. Những cây đước chống trực thăng đổ bộ nhọn hoắt tua tủa chĩa lên bầu trời chói nắng, xanh và cao thăm thẳm.
1963

[khungcodangcap]

Anh Đức


Miền sóng vỗ

Chiếc xe lam cũ kỹ chở đầy khách chạy về tới bến chợ xã Kiểng Phước thì dừng lại. Đã quá ba giờ chiều, chợ chỉ còn là bãi trống, nhưng mấy dẫy phố quanh chợ vẫn còn người lui tới uống cà phê, mua đồ tạp hóa hoặc lúm xúm ở tiệm sửa đồng hồ. Hành khách trên chiếc xe lam đã lục tục xuống, phần lớn là cô bác đi chợ huyện về. Anh Hai Chí ngồi rốn lại sau băng xe, đợi cho mọi người đi hết mới quơ quơ cây gậy trúc dợm bước xuống. Chú Tư Râu, người tài xế đeo kính râm, để râu cá trên, ngồi ở phía trước lên tiếng:
- Chú Hai cứ ngồi đó, tôi đưa tới nhà luôn!
Anh Hai Chí chỏi cây gậy xuống sàn xe:
- Thôi khỏi đưa chi cho tốn xăng anh Tư, tới đây tôi đi được rồi.. Tại bữa nay tôi về thình lình nên không nhắn kịp, chớ mọi khi..
Anh Hai Chí tính nói chớ như mọi khi thì con Nhụy, con em út của anh tháng nào cũng lên trên trại thương binh tỉnh đón anh về chơi, cũng có khi là Sáu Hạnh, phó bí thư huyện ủy. Nhưng thường vẫn là út Nhụy, còn Sáu Hạnh, chị đón anh lúc nào chị có việc lên tỉnh họp. Chị là người từ lâu đã hẹn ước cùng anh, có thể nói là vơ chưa cưới của anh, nhưng một đôi năm nay chính anh lại là người do dự chưa muốn làm đám cưới.
Chú Tư Râu đã cho xe rồ máy. Anh Hai Chí buộc lòng phải ngồi xuống băng. Anh nhếch một nụ cười nửa như cám ơn nửa như ngượng nghịu. Thiệt ra mới thoạt trông, khó ai mà biết anh Hai Chí sắp bị mù cả hai mắt. Con mắt phải của anh thì hỏng hẳn, chỉ còn lại con mắt trái này. Độ chừng non tháng nay, nó cũng bắt đầu hơi mờ đi, Thành ra anh hết sức lo lắng. ở trên trại thương binh, mới rồi anh đã đi khám. Bệnh viện tỉnh quyết định ngay trong tuần tới, anh phải lên Viện quân y thành phố Hồ Chí Minh để chữa trị. Vậy là tình thế đời anh coi mòi lại thêm nghiêm trọng. Sau ngày đại thắng của đất nước, giữa lúc mọi người vui vầy hè hội, tiệc tùng đoàn tụ, thì anh lại phải lên đường ra miền Bắc, vì đôi mắt của mình. Vốn là chủ nhiệm pháo binh của tỉnh trong hồi chống Mỹ, rồi kế đó trực tiếp chỉ huy tiểu đoàn pháo, sau chiến tranh trên người anh lưu lại tới mười tám vết thương, hầu hết là do miểng pháo, từ những cuộc phản pháo của địch sau khi đơn vị anh nã đạn vào chúng. Các vết thương này nằm ở lưng, ở sườn, ở bả vai, nhưng không đâu gây hiểm họa cho bằng mấy vết nhỏ dưới mang tai. Hình như ở đó có những sợi giây thần kinh bị phá hủy, ảnh hưởng trực tiếp tới mắt. Tại quân y viện 108 Hà Nội bác sĩ đã khám kỹ, và bằng các phương tiện hiện đại, đã cố gắng tối đa nhưng chỉ giữ lại cho anh được một mắt mà thôi. Anh Hai Chí cảm thấy như vậy là được, là may mắn lắm rồi, vì sau một cuộc chiến dài ngày và dữ dằn đến thế, mà anh vẫn còn sống, vẫn còn lại được một con mắt để ngó thấy ngày vui, trong khi biết bao đồng đội anh đã không còn nữa. Sau khi ở quân y viện 108 ra, anh xin phép ở lại một tuần để đi thăm thú những di tích quanh Hà Nội, để được một lần ngó thấy tận mắt những nơi chốn, mà hồi thơ ấu, anh chỉ được nghe nói tới trong sách Quốc văn giáo khoa thư và bản thân đã đọc ra rả, thuộc làu hồi lớp đồng ấu ở cái trường làng nằm giữa cánh đồng biển. Với một con mắt còn lại, anh vui thích bồi hồi ngắm chùa Một Cột, đền Trần Quốc, và những chiều heo heo cơn gió thu, anh đi tha thẩn quanh Hồ Gươm, ngó mặt nước hồ gờn gợn, lăn tăn dưới chân Tháp Rùa. Trở về miền Nam, nằm ở trại thương binh tỉnh, lâu lâu anh nhớ lại mấy ngày thu ấy với ấn tượng lắng sâu, sung sướng.
.. Chiếc xe la của chú Tư Râu chạy qua một khúc đường đất giồng trồi sụt, tới chỗ xuóm nhà anh Hai Chí. Đó là một cái xóm nằm cách biển chừng trên cây số, trong các vườn nhà có trồng nhiều cây sua đũa và cây anh đào treo đầy trái chín giống như những chùm đèn lồng đỏ.
Chú Tư Râu mở cửa xe, nhảy xuống kêu
- Bác Bảy ơi, có chú Hai về nè!
Thế rồi chú ra sau xe, đưa tay dìu anh Hai xuống. Anh Hai cầm cây gây quơ quơ ra phía trước, không chịu dắt. Anh tự mình bước xuống xe chầm chậm, nhưng chắc chắn. Bà Bảy từ trong nhà chạy ra, mừng rỡ nắm tay con và vội móc túi lấy tiền để trả cho chú Tư Râu, nhưng chưa chi chú đã thót lên xe, khoát tay:
- Thôi bác, tôi đâu có bán giấy xe cho chú Hai. Chú đi xe ai thì tôi không biết, chớ hễ đụng nhằm xe tôi là tôi thực thi chánh sách thương binh của Nhà nước liền.. ối, tôi lấy của tụi con buôn đắp qua, kể như khỏi lo đi bác!
Bà Bảy cười, cằm móm mém, nói lời cám ơn chú Tư Râu rồi nắm tay con, dắt đi trên cái ngõ lạo xạo cát dẫn vô nhà. Anh Hai Chí theo mẹ, bước đi từng bước. Anh hơi xốn xang thấy tay mẹ gầy guộc răn reo hơn, liền chạnh nghĩ tới cảnh hiu hắt của mẹ mà thấm buồn. Những cơn gió biển từ phía cửa Xoài Rạp thổi vào, vuốt ngược mái tóc anh ra phía sau. Cảnh vật nơi chốn quê nhà của anh đây, từ rặng dừa nước xanh biếc ở xẻo rạch cho tới những gốc rạ vàng khô xơ rơ đứng giữa trời chiều thảy đều ngả mình về phía đất liền. Cả ngôi nhà của anh cũng vậy, ngôi nhà ba gian lợp lá xé, trải qua bao năm tháng nằm trên một vùng cận biển, mặc dù vẫn còn đó những cây cọc do cha đóng giữ năm xưa, giờ ngôi nhà cũng hơi nghiên đi trước thời gian và gió. Để yên cho bàn tay mẹ cầm tay mình dắt đi. Anh Hai Chí cười cười. Cái cười của anh lúc nào cũng như có vẻ ngượng nghịu vì thấy ai cũng chăm sóc mình. Anh chầm chậm đi vô nhà, đi luôn ra sau bếp. út Nhụy đi theo, vừa đi vừa nói:
- Bữa nay có cá sạo tươi chong. Để em chưng tương nấu với canh chua..
Anh Hai nhấp nháy mắt, tủm tỉm:
- Canh chua nấu với bông sua đũa nghen..
út Nhụy cười, gật đầu. Con nhỏ thừa biết ý thích của anh. Cái thứ bông sua đũa mà nấu canh chua, nhứt là nấu với cá sạo, anh Hai cho là nhứt hạng, bởi lẽ nó tổng hợp một lượt các vị béo chua bùi ngọt rồi lại còn cộng vô đó cái vị đắng nhân nhẩn khiến cho khẩu vị tăng lên một cách đột ngột. Anh ngồi xổm coi em gái làm cá. Thấy mẹ mới đó đã đi đâu, anh hỏi em:
- Má đi đâu rồi?
Con Nhụy vẫn cắm cúi làm cá, và cười. Lát sau nó mới nói:
- Chắc má đi bắn tin cho chị Sáu biết là có anh về.
Dừng lại một chút để lách lưỡi dao rọc đứt mang con cá, út Nhụy tiếp:
- Hên cho anh lắm à nghe.. Thứ nhứt là bữa nay có cá sạo, chớ mấy bữa trước ghe tập đoàn về toàn là cá gúng, cá bốp. Thứ hai, là bữa nay có chị Sáu về công tác trên xã, đâu như là chỉ đi về vận động bà con thâu nhặt hiện vật truyền thống cách mạng để đem trưng bày ở nhà văn hóa huyện..
Anh Hai nghe cô em út bảo mình hên vì hai lẽ ấy thì anh lặng im. Lẽ thứ nhất thì cho là được đi, nhưng lẽ sau, dù câu nói của em mình là sự thật, nhưng giữa lòng anh còn có một sự thật nữa có thể dẫn tới đớn đau, bi thảm, khiến anh mỗi lần sực nhớ là chết điếng trong lòng. Thiệt ra anh đâu có hên, đâu có may. Sự thể là ở con mắt duy nhất còn lại, sự thể là lâu lâu anh lại thấy nhưng nhức ở màng tang, ở quanh con mắt đó và gần một tháng nay, tuồng như có một làn sương mỏng xuất hiện trước tầm nhìn, tuồng như trước tầm nhìn, tuồng như trước cảnh vật, cây cối, sông rạch, con người đều tráng nhẹ một lớp hơi nước. Thế là anh biết rằng anh lại lâm vào một trận chiến mới, một cuộc thử thách mới. Chết thì chắc là không chết, nhưng buồn biết mấy, vì lần này anh dám mất đi thứ quý giá nhất của con người, là ánh sáng. Và cái sau, đau đớn hơn, là Hạnh, Sáu Hạnh. Người con gái đã đợi anh tới trên mười năm rồi chớ đâu có ít, hồi cô ta mới có mười bảy, mới vô du kích xã, quanh hông đeo một chùm lựu đạn gài, lặn lội theo anh chống càn diệt địch. Có lúc hai người trốn chung dưới một hầm bí mật, có lúc anh đã ngồi canh giấc ngủ cho Hạnh và ngược lại. Cho tới khi anh rời du kích lên bộ đội chủ lực, Sáu Hạnh vẫn đợi chờ, lâu lâu gởi lên cho anh một bộ quần áo, một chiếc khăn rằn, một vài trăm bạc. Ngày hòa bình, khi anh trở thành một thương binh xếp vào loại nặng nhứt, Sáu Hạnh vẫn y nguyên bụng dạ. Nhiều lần chị giục thúc làm đám cưới nhưng anh thì lại dùng dằng do dự. Chị biết anh bị thương tật, chỉ còn có một mắt, do đó mà anh không muốn buộc đời chị vào đời anh nữa. Chị chưa biết hết là anh có thể sẽ hỏng cả hai mắt.
Điều này thì anh đã được báo trước, không khẳng định, nhưng các bác sĩ ở quân y viện 108 đã lưu ý anh rằng con mắt trái còn lại rất có thể bị đe dọa hỏng nốt, vì những vết thương ở đầu và mang tai có thể sẽ làm liệt dần một vài dây thần kinh nào đó, nên các bác sĩ đã căn dặn anh phải gìn giữ sức khỏe, giảm hút thuốc, không uống rượu, hạn chế đọc sách. Ba khoản đó, trong mấy năm nay, anh bỏ đứt được khoản rượu, bởi vốn dĩ anh cũng không hay uống, nhưng thuốc hút và sách, thì anh không sao kềm chế được. ở trên trại, ngoài các cuộc trò chuyện giữa anh em đồng đội cùng là thương binh với nhau, ngoài những công việc như làm đồ mộc, chế biến xà bông cùng những đồ chơi cho trẻ, anh đương làm muộc cuốn ghi lại chặng đường đi bộ đội của mình. Cuốn này anh đã ghi được đầy bốn tập giấy học trò. Một cuốn khác, anh sưu tầm về Trương Định, người anh hùng chết tại làng anh cách đây một trăm mười sáu năm. Mở đầu tập này, anh ghi lại lời Trương Định "Nếu sau cùng trong tay chúng ta không còn gì nữa, khi đó chúng ta sẽ bẻ nhánh cây làm cờ, lấy thân cây làm gậy gộc mà chiến đấu với quân thù!".Lấy lời ghi đó làm răn, anh tiếp tục chiến đấu, làm việc, nhưng khốn thay những công việc ấy lại đòi anh phải tập trung nhỡn lực, phải đọc, phải viết. Rồi điếu thuốc trên tay, như là một người bạn đồng hành, anh thật khó lòng bỏ được.
Lời dự báo từ xa về con mắt trái của anh, bấy lâu anh không hề thổ lộ cùng Sáu Hạnh. Anh đã giấu đi, im nín, bởi anh không muốn đem đến cho Hạnh bất cứ nỗi buồn nào, bởi cô đang cần có niềm vui, sự yểm trợ mạnh mẽ trong công tác. Mấy năm nay, anh tự coi mình là người đã lui về tuyến sau, trong khi Hạnh đương đứng chịu trên tuyến một. Là Phó bí thư huyện ủy chịu trách nhiệm khối tuyên huấn văn xã, Sáu Hạnh cần có sự hỗ trợ của anh, chớ không lẽ lại phải chia xẻ nổi đau buồn và lãnh thêm mất mát từ phía anh. Sự dùng dằng, trì hưỡn của anh trong việc chính thức xây dựng nên vợ nên chồng giữa hai người là do vậy. Sáu Hạnh hiểu được, tuy hiểu một cách chung chung, về cái nguyên cớ ấy. Chị vừa cảm động lại vừa giận dỗi. Là vì như vậy, hóa ra anh không ngó chị đúng mức như ngó một người cộng sản hay sao?
Mới đây Sáu Hạnh giận anh dữ lắ. Chị bảo như vậy là anh khi dễ chị, rồi chị ngồi khóc rưng rức, đến nỗi anh phải hoảng lên, lật đật năn nỉ, nói ý anh đâu phải vậy, rằng tại vì anh không muốn là một gánh nặng đèo sau chiếc xe Hạnh đang bon bon chạy về phía trức, rằng phải chi anh không bị thương nhiều đến thế thì mọi sự sẽ dễ dàng hơn. Anh nói một thôi, rồi tự mình cảm thấy mình đâm lẩn quẩn, lập luận bắt đầu chông chênh, dẫn tới chổ chính anh cũng thấy tuồng như mình vừa đưa ra một thứ đạo lý là sau cuộc chiến tranh, ai còn nguyên vẹn thì người đó được tự ý triển khai hạnh phúc, ai rủi ro trở nên tàn phế phải tự mình gánh chịu. Điều này có thể làm cho một người con gái nào đó cảm thấy vô cùng khỏe nhẹ vì không hề bị buộc ràng. Nhưng mà điều này làm cho Sáu Hạnh, một người con gái được anh dẫn dắt đi đánh giặc, đi làm cách mạng từ tuổi còn thơ, và bằng hành động của chính mình, anh cũng đã từng chỉ dạy cho Hạnh một thứ đạo lý không giống như cái đạo lý anh vừa biện bạch một chút nào. Nhờ anh dẫn dắt từ những bước đi đầu mà về sau này, Hạnh trưởng thành, dày dạn, trở nên một đảng viên, một nữ bí thư huyện ủy, biết nhìn lẽ sống ở đạo thủy chung, là một cái đức cốt lõi của người cộng sản nên chi chị nghe anh, rời bỏ anh, thì có thiếu chi người khác. Một nữ bí thư huyện ủy mới co băm hai, nhan sắc mặn mà có thể kể vào loại trên mức trung bình, với đặc điểm khi nói ra câu nói nào thì đôi lúm đồng tiên bên má cùng chiếc răng duyên hơi khểnh thường gây nên mối cảm tình đến là dễ chịu cho bất cứ ai ngồi nghe. Người con gái đó có thể ngồi chầm tấm lá cần đốp một cách thành thạo, biết rành rẽ cách đặt xà vi để bắt con cá thòi lòi trên bãi bùn xẻo biển, đồng thời lại biết ăn nói về chủ nghĩa Mác ?; Lênin cùng các chữ dùng ít khi sai trật. Đó la một thứ trí thức ở nông thôn chúng ta hôm nay, chưa qua trường học có bục giảng, nhưng lại kinh qua đường đời đấu tranh lăn lộn từ các cuộc biểu tình xuống ghe lướt tới ào ào trên sông, từ hầm bí mật các kiểu, lại được dạy dỗ dặn dõ mỗi ngày một ít bởi những người đi trước là các bậc cha anh có kỳ công nhen nhóm nổi lửa phong trào từ buổi tối trời mà rất nhiều người có vốn trí thức mà thực tiễn sâu rộng sắc sảo, và cho tới hôm nay ngày rạng, hầu như họ không còn có mặt bao nhiêu.
Tình thiệt, anh Hai Chí chỉ vì thương người mình yên nên không muốn để người đó cực, chớ lòng anh đẹp đẽ lắm thay. Hiềm vì muốn lãnh chịu một mình, nên anh né tránh, nói ra những lời qua quít. Khốn nỗi, người con gái đó có bụng dạ đẹp chẳng nhường anh, cho nên cũng chẳng chịu bứt rời.
Tội nghiệp cho bà mẹ, ngay sau khi cầm tay con dắt vô nhà, bà đã lặng lẽ tự mình đi kiếm Hạnh. Bà mẹ muốn con trai mình có được người con gái đó. Băng qua giồng cát còn nóng bỏng nắng chiều để ra trụ sở ủy ban xã, bà mẹ bước đi như chạy, bụng thấp thỏm chỉ sợ Hạnh làm xong công tác, chị lại trở về trên huyện. Bà không muốn sai đứa con gái út đi, mà muốn chính mình đi, để cho Hạnh thấy bà là thấy được tầm quan trọng, thấy được niềm ước mong tha thiết của mình. Bấy lâu, bà đã lo lắng, run sợ biết bao. ý thức được mức độ tàn phế của con trai mình, bà biết rằng nó chỉ còn có cơ hội này. Để tuột mất cơ hộ này, nó sẽ không còn ai khác, và cuộc đời nó sẽ trơ trọi biết chừng nào. Bước chân bà mẹ giờ đây đi như chạy trên cát giồng hầm hập, nhiều lần bị lún sụp, mấy lượt loạng choạng suýt ngã. Đó thật là những bước chân hết sức đáng thương. Những giọt mồ hôi chảy thấm ướt lưng áo mẹ trong buổi chiều này thật là những giọt mồ hôi vất vả cật lực cho niềm hy vọng cuối cùng. Và trái tim thình thịch đập mạnh giữa lồng ngực già nua thật là trái tim của một người mẹ.
Bữa cơm chiều ấm cúng quá. Bốn người ngồi quanh bàn, trong đó Hạnh. Hệt như điều mơ tưởng, trong phút chốc quên đi bệnh tật, anh Hai Chí bỗng thấy hạnh phúc tợ như đã trong tay. Anh ngó mẹ, thấy mẹ ăn ít mà coi bộ vui nhiều. Mẹ anh mừng rỡ trông thấy, luôn tay gắp cá cho anh, cho Hạnh. Anh thiếu điều muốn chảy nước mắt. Nhưng những thớ cá sạo, thịt trắng ngần, chấm với thứ nước mắm đặc biệt do mẹ anh chế lấy, lẽ ra đối với anh rất ngon mà sao anh vẫn thấy không ngon. Những cánh bông sua đũa tươi trắng em Nhụy vừa hái từ hàng sua đũa trước nhà ăn vào có vị đắng, lẽ ra đã khiến khẩu vị anh tăng lên, thì ngược lại, anh cũng thấy không ngon. Nhưng anh vẫn giữ vẻ bình thường, như là anh ăn ngon lắm. Anh còn luôn giữ trên môi, nụ cười tủm tỉm nữa. Là bởi anh ngó thấy rõ ai cũng đang mừng từ mẹ cho tới em gái. Và Hạnh, nỗi mừng của Hạnh ẩn che kín đáo bằng những cử chỉ anh ngó qua biết được, như là Hạnh không ngồi cạnh anh, mà ngồi giữa mẹ và em Nhụy. Hạnh còn có vẻ nghiêm với anh nữa, như là không ngó tới anh.
Cơn giận tháng trước chắc đã qua rồi, nhưng bề ngoài Hạnh như có vẻ còn giữ nguyên dỗi hờn. Như nói cho anh biết rằng anh phải chừa đi ý nghĩ vớ vẩn về nỗi mặc cảm tự cho mình giờ đây chỉ là mớ gánh nặng đèo bồng.
Chiều xuống mát dịu. Gian nhà sau, chỗ bốn người ngồi ăn cơm hơi tôi tối. Hạnh nhẹ gác đũa, đi lên nhà trên, hồi sau trở lại với cây đèn hoa kỳ đã thắp sáng. Anh Hai Chí nhận thấy hạnh coi bộ quen chỗ trong nhà lắm. Hẳn là Hạnh vẫn thường tranh thủ ghé tạt về đây khi anh đi vắng.
Ăn xong, Hạnh dọn mâm bưng ra sau bếp định rửa thì bà mẹ gạt:
- Để em út nó rửa, lên nhà uống nước đi con. Hai đứa bây lâu lâu mới gặp, có chuyện gì thì bàn soạn với nhau, để nay mai đây rồi lại mỗi đứa một ngả.!
Hạnh bước tới bên, cầm tay bà mẹ:
- Má ơi, con có chuyện gì mà bàn nữa đâu má. Trước con thế nào, sau con vẫn vậy. Ngặt anh Hai ảnh cứ chùng chình, ảnh nói là ảnh sợ con mang thêm gánh nặng..
- ờ, chắc nó nghĩ vậy..
Hạnh cười nhỏ:
- Hôm rồi con giận ảnh, cũng vụ đó đó má!
- Bữa nay nó về chưa nói chi với má. Không biết có chuyện gì không, mà thấy nó có vẻ buồn buồn..
Hạnh đứng im, thoáng suy nghĩ, rồi đi lên nhà trên. Chị thấy anh Hai Chí đang ngồi bên bàn, quẹt lửa để đốt thuốc mà quẹt hoài không cháy. Chị bước tới, giành lấy cái hộp quẹt. Mở coi thấy khô dầu, chị đi chế dầu rồi trở ra quẹt cho anh đốt thuốc. Trong lúc anh thở phà hơi khói đầu tiên, chị hỏi:
- Sao hữa nay anh về không cho em út hay để nó lên đón?
Anh Hai Chí nghe hỏi vẫn ngồi im. Hai ngón tay anh kẹp điếu thuốc chợt run run, làm cho tàn thuốc rớt xuống mặt bàn. Anh cúi xuống, kề miệng từ từ thổi cho tàn thuốc bay đi. Hạnh thấy động tác anh chậm rãi, và anh vẫn chưa trả lời câu chị hỏi. Ngỡ anh giận trả, chị nói vả lả sang chuyện khác:
- Em xuống đây hôm qua.. Anh à, cái vụ nhà văn hóa huyện đó được rồi. Thiệt em mừng quá!
Anh Hai hỏi:
- Được là sao?
- Thì theo ý anh bảo em hôm nọ, em đề xuất với huyện ủy. Tất cả đồng chí đều tán thành nhường trụ sở huyện ủy để lấy chỗ làm nhà văn hóa huyện.
Khuôn mặt anh Hai Chí vụt sáng rỡ:
- Vậy hả, vậy thì tốt quá. Xuôi lọt hết à, có ai phản đối không?
- Ban đâu cũng có vài ý kiến do dự, cho rằng dời về chỗ khác hơi chật chội. Nhưng anh Ba Đấu bí thư rất tán đồng. ảnh còn khen ý kiến hay, vậy mà ảnh không nghĩ ra.
Anh Hai Chí càng hồ hởi:
- Đúng quá. Em coi, cái chỗ đó xưa kia là cái chỗ gì? Là chi khu giặc. Từ đó, tụi nó tung ra bao nhiêu cuộc càn, giết hại bao nhiều bà con, đồng chí, anh em mình. Chỗ đó trước kia ai đi qua cũng không dám ngó vô. Chính anh và bao anh em ở tiểu đoàn 479 đã đổ máu tại đó.Huyện ủy ở đó làm gì, ở chỗ hẹp hơn một chút có sao đâu, nhường cho nhà văn hóa để cô bác, trẻ nhỏ lui tới coi sách coi phim, hay hơn nhiều chớ. Trong huyện, chỉ có cơ ngơi ấy là khang trang nhứt, mình dành cho dân, dân mới thấy mình coi trọng phúc lợi của họ. Chỉ riêng một mắt đó cũng lợi lắm, lợi lớn lắm.
- Thì em cũng thấy lợi mới đề xuất
Anh Hai Chí ghé sát mặt Hạnh, cười hỏi:
- Nhưng mà em có nói ý kiến đó là của anh Hai Chí không? Chắc là không chớ gì?
Hạnh bị câu hỏi trêu bất ngờ, lúng túng đỏ cả mặt. Anh Hai càng cườii:
- Rồi, vậy là sáng kiến thuộc về Sáu Hạnh rồi, còn tôi kể như tiêu..
- Anh Hai!
Hạnh kêu lên, thụi lia lịa vào vai anh. Anh càng cười. Đột nhiên anh chợt ngừng lại, chầm chậm bưng ly nước trà lên uống. Hồi sau, anh khẽ bảo:
- Nè, nói chơi đừng có giận bất tử nghe.. Từ giờ trở đi, nếu anh nghĩ ra được điều gì mà anh cho là phải, thì anh sẽ bàn góp với em để em bung ra được là quý rồi. Anh em mình hãy cứ coi như hai mà một, tuy đôi khi cũng phải ngó một mà hai.. Em dòm coi trời sụp tối chưa?
Hạnh ngó sững vào đôi mắt anh, vụt hốt hoảng. Biết mình lỡ lời, anh Hai vội tiếp:
- Ngồi ở trong này đâu có biết ở ngoài còn sớm hay tối.. Em à, nếu còn sớm, hai anh em mình thả ra biển chơi đi, lâu rồi anh không được ra đó.
Hạnh hơi bớt lo, vội đáp:
- Dạ, đi thì đi, nhưng anh phải quấn khăn vô, coi chừng gió!
Chị tháo chiếc khăn rằn trên cổ mình, quấn vào cổ anh, rồi chạy vô bếp váo với mẹ:
- Má à, anh Hai ảnh muốn ra biển chơi, con đi với ảnh một chút!
- ờ, đi đi con.. nhớ về sớm. ở ngoải gió nhiều, coi chừng bịnh thêm rồi khổ
Anh Hai Chí cùng Hạnh ra khỏi nhà lúc trời sâm sẩm. Nhưng bên ngoài vẫn chưa thuộc về đêm.. Bầu trời chiều hôm ở miền quê biển vào tháng năm này bao giờ cũng có vẻ chia tay muộn với ánh mặt trời. Vả chăng, ở cách đây không xa, chỉ chừng vài lượt chớp cánh của con chim nhàn là tới cả một vùng thoáng đãng của biển xanh mênh mang.
Anh Hai Chí để tay mình cho Hạnh cầm, dắt đi trên lối cát. Tay phải anh vẫn quơ cây gậy trúc về phía trước. Hạnh nói:
- Sao anh không bỏ gậy ở nhà, đem theo làm chi?
- Tại quen rồi.. Với lại đâu phải lúc nào cũng có em, rồi phải cần tới nó em à!
Hạnh nghe câu nói như đọng chứa cái gì nhức nhối, dẫn chị trở về với mối lo âu mà chị không muốn có. Chị liền chộp lấy cây gậy trên tay anh, cắp vào nách một cách bướng bỉnh. Anh Hai Chí ngoan ngoãn nghe theo, miệng tủm tỉm cười. Nhưng nụ cười này Hạnh không ngó thấy, bởi đêm đã xuống. Nhè nhẹ lan tỏa, đêm xóa nhòa vùng đất giồng có những mảnh vườn nhà trước đó không lâu hãy còn đỏ rực những chùm anh đào chín. Bây giờ các bụi anh đào lá biếc và sắc đỏ trái chín đều đã lẫn vào bóng tối. Ngược lại, tiếng nói của biển lại càng cất lên cao. Tiếng sóng vỗ vào đêm chừng như mạnh hơn. Từ trùng khơi, sóng ào ào đánh vào cửa Xoài Rạp.
Hai người ra tới bãi biển thì trời đã mọc đầy sao. Hạnh nhìn thấy rõ từng bầy sao chi chít. Nhưng anh Hai Chí chỉ ngước trông thấy một bầu trời biêng biếc ràng rạng. Hạnh ngó thấy ven cây bờ bên kia sông Xoài Rạp, còn anh Hai chỉ thấy một vùng sóng nước dạt dào mờ mịt. Ban ngày, cái làn sương giăng trước mắt anh mỏng hơn, nhưng ban đêm hình như nó đầy hơn.
- Mình ngồi ở đây đi anh, ra ngoài kia gió lăm!
Hạnh bảo. Anh Hai gật đầu, nghe theo. Họ ngồi xuống cạnh lái một chiếc ghe cũ bể, nằm úp trên cát. Dường như chiếc ghe nằm đấy đã lâu. Khắp mạn sườn nó lủng bở, khiến mỗi lần gió thổi qua, nó kêu lên nghe hu hú. Vậy mà ở trước mũi, nó vẫn còn có hai con mắt, sơn trắng, như nhìn qua được đêm tối. Hạnh cảm thấy như chiếc ghe ngó thấy mình.
Chiếc khăn nơi cổ anh Hai Chí sút ra, bay phần phật. Hạnh vội quàng lại cho anh. Anh ngồi im để Hạnh quàng, và lên quờ tay lấy lại chiếc gậy, anh chọt chọt đầu gậy xuống lớp cát trước mắt. Bỗng nhiên anh buông cây gậy, đưa tay run rẩy tìm kiếm, cầm lấy hai cườm tay Hạnh, bất ngờ thốt:
- Anh ở trên trại về lần này là.. là cũng có chuyện..
Hạnh ngước nhìn anh, lo sợ. Anh tiếp:
- Cái con.. con mắt trái của anh coi bộ hơi kỳ. Bác sĩ khám xong, quyết định anh phải đi lên thành phố Hồ Chí Minh. Tức nhiên bác sĩ ở tỉnh chỉ mới khám qua thôi..
Hạnh hỏi gấp:
- Nhưng mà anh thấy sao?
- Nó hơi mờ mờ.. thỉnh thoảng xung quanh mắt hơi nhức nhức.
- Lâu chưa anh?
- Chừng một tuần nay.
Hạnh bắt đầu ngồi không yên chỗ. Đột nhiên, chị nhổm dậy:
- Không được, vụ này để lâu không được đâu!
- Bình tĩnh, nghe anh nói đã..
- Bình tĩnh, bình tĩnh là làm sao. Vụ này để chậm một ngày cũng không được. Nội nhựt ngày mai, phải đi thành phố Hồ Chí Minh thôi. Em sẽ xin phép mấy ảnh để đi với anh!
Anh Hai Chí cười:
- Anh biết mà, biết là nói với em thì em làm rần rần lên liền. Thì tức nhiên phải đi lên đó rồi. Nhưng bữa nay, anh về đây gặp em là để nói câu chuyện..
Giọng anh bỗng trở nên trang trọng:
- Lúc trưa anh chỉ tính ghé huyện để gặp em, nhưng em đã xuống đây..
Anh Hai đặt hai bàn tay Hạnh lên đầu gối mình, nhỏ nhẹ.
- Em à, bây giờ anh nói rõ, em đừng giận. Mà chắc em cũng không giận nữa đâu. Thiệt tình, đời anh nếu không có em thì kể như anh chẳng tính tới người nào nữa. Như vậy, tức nhiên là quá buồn, buồn hiu thôi.. Anh sẽ không tự ngăn cản mình cùng em thành chồng thành vợ đâu, ngặt nổi cái con mắt đang dở chứng của anh đây nó cản ngăn. Anh nói thiệt, nếu rủi ro anh hỏng hết cả hai mắt thì anh không.. không thể gắn đời anh vào đời em dù anh dư biết em vẫn không thay đổi.. Nhưng mà không được đâu, em còn bận bịu lo toan công tác, em còn đang tiến, tất cả mọi cái gì rị em lại giữa lúc này đều không được.. Cho tới giờ phút này, cái con mắt anh chưa biết ra sao. Kể cũng chưa phải hết hy vọng, vì nó chưa thật rõ, nhưng nó có hiện tượng, đại khái như anh vừa nói.. Mấy bữa nay, làm như lúc nào trước mắt anh cũng có một làn hơi nước.. Hay là tại mấy bữa nay trời nóng nực quá..
Dừng lại một chút, anh lại tiếp:
- Mới rồi anh có dùng chữ rủi ro, nói vậy cũng trật. Rủi ro cái gì, mình đánh nó tan nát, đánh nó gục luôn thì mình cũng phải bị nó cào cấu trầy mình trầy mẩy chút đỉnh chứ!
Anh Hai Chí đã nói hết. Anh nghĩ không còn có lúc nào nữa, thôi thì nói cho ddứt, cho xong. Chớ kỳ thật nói tới đâu anh đau lòng tới đó, có lúc chính anh cũng hoang mang nhưng rồi anh phải kềm lòng, trấn tĩnh lại.
Nào ngờ, giữa lúc này, đôi bàn tay Hạnh đang để yên trên gối anh chợt run lên. Rồi Hạnh cúi gập người, gục đầu vào gối anh khóc nức. Anh cứ để cho Hạnh khóc, tin rằng sau tiếng khóc đó, mọi sự sẽ êm xuôi. Nhưng giữa lúc đang khóc, chị vụt ngẩng lên, đứng thẳng dậy nói:
- Được rồi, anh nói như vậy em nghe rõ rồi. Nhưng bây giờ em cũng xin được phép nói rõ với anh, em không chấp nhận. Em không bỏ anh!
Người chỉ hy pháo binh năm xưa, người chiến sĩ trăm trận vào sinh ra tử mình còn đầy thương tích bỗng nhiên gặp cú bất ngờ. Những tưởng lòng cao thượng của mình đã chấm dứt được mối họa lây từ mình sang người khác, không dè lòng cao thượng đó bị một tinh thần còn cao cả hơn quật lại. Anh Hai nín lặng khá lâu, mới nói, giọng chân thành khẩn thiết:
- Thôi.. anh tính như vầy, đặt trường hợp lần này con mắt của anh không có sao thì hai đứa mình coi như không có chi thay đổi. Nhược bằng..
Anh Hai Chí chưa dứt lời, một giọng nói dõng dạc đã cắt ngang:
- Không, dù anh có mù, em không thể khác. Tôi không bỏ anh, anh nghe chưa, anh Hai Chí!
Dường như sau tiếg nói của người con gái, sóng biển đang cuồn cuộn trườn mình vào bờ cát cũng lên tiếng bảo rằng sóng đã nghe. Cửa Xoài Rạp ở trước mặt hai người, giờ đây vẫn như tự thuở hoang sơ trời sinh, đang mênh mông một vùng gió dập sóng dồi vô cùng vô tận kia như cũng thề rằng đã nghe cô gái nói. Và chiếc ghe cũ bể nằm úp sấp mà hai người tạm làm chỗ tựa nương nầy nữa, nó vẫn cứ mở mắt nhìn, vẫn cứ để cho gió lùa qua mạn sườn hở nứt mà hu hú cất lên cái tiếng kêu của kẻ làm chứng.
1982

[khungcodangcap]

Anh Đức

Mùa gió

Chiếc xe trâu sửa soạn lên đường vào lúc chiều hôm. Người đánh xe là một thím nông dân có vóc dạc to lớn đã bằng lòng ngay khi Lân cà nhắc đến bên xe ngỏ ý muốn đi nhờ về Thạnh Tân. Rồi thím ta càng vồn vã hơn nữa khi được biết Lân lại quen với út Diệu:
- Bộ chú đi tới đó để gặp con út hả? Con út nó dạy sắp nhỏ tôi mà... Vậy thì chú leo lên xe đi. à mà không được, chân cẳng chú bị thương thế kia thì làm sao mà leo, để tôi đỡ chú lên!
Lân đi chầm chậm tới, vịn hai tay lên càng xe. Thím nông dân vạm vỡ nọ xốc đỡ anh lên không chút e ngại:
- Đọ... đó, được rồi, chú cứ ngồi trên đống thùng đó. Rán chịu khó ngồi lắc một chút nghen chú. Coi vậy chớ từ đây tới Thạnh Tân cũng không xa đâu, mọi đêm có khi tôi đi về tới ba chuyến kia mà!
Lân đứng lom khom trên những thùng đạn, rồi chọn một chỗ ngồi ghé xuống. Trời đã nhòa tối. Cánh đồng dường như rộng hơn, mênh mông hơn. Thoáng chốc Lân đã không còn nhìn thấy gì nữa, ngoài đồng cỏ dậy lên từng đợt nhấp nhô như sóng. Và khi chiếc xe trâu chở anh bắt đầu đi thẳng về phía những lớp sóng ấy, anh liền có cảm tưởng cánh đồng giống như là biển. Tự đời thuở nào, nền trời đêm của Tháp Mười vốn đã ràng rạng, giờ đây nó lại còn ửng lên nhiều thứ ánh sáng khác. Ba bề bốn bên, pháo sáng đồn thù bắn lên le lói, chới với. Dưới ven đồng xa, những chiếc trực thăng về muộn và những chiếc đi gây tội ác ban đêm nhấp nha nhấp nháy đèn đỏ, khi ẩn khi hiện, chấp chới như những tàn đóm. Đây đó sát trên mặt đồng, ánh lửa đốt đồng trườn bò, lúc hồng hồng âm ỉ, lúc lại bùng lên. Và đó chính là thứ ánh sáng khiến cho Lân cảm thấy dễ chịu nhất.
Đoàn xe tải đi tách rời ra, giăng một hàng dài.
Cái âm thanh lộc cộc, cót két của những chiếc xe này hàng tháng trời nay là cái tiếng gõ nhịp đều đặn giữa mùa Tháp Mười dậy gió. Lân sung sướng đến bờ ngỡ. Ngồi trên xe, tim anh đập mạnh hồi hộp, mí mắt nặng rưng rưng vì mọi cái đều có thể làm anh xúc động. Từ ngọn gió, từ biển cỏ dào sóng, từ mùi khói đốt đồng ở xa phất tới. Cả những tiếng động của nhịp xe đi, tiếng con cúm núm bay vụt lên từ một lùm cỏ bên đường, tiếng roi vút kêu xé giữa khoảng không. Nhất là những bà con miệt đồng bưng đang đánh những chiếc xe kia, những con người đã giành giựt từng ngọn cỏ, từng tấc đất với kẻ thù trong ba, bốn năm chiến tranh dâng lên tới mức ác liệt chưa hề thấy mà họ vẫn đứng vững, để bây giờ đêm đêm chuyển vũ khí đạn dược cho cuộc tiến công phía trước. Ngồi trên xe, anh còn nghe thấy mùi mồ hôi, mùi phèn toát ra từ tấm áo mốc cời của thím đánh xe. Chỉ riêng cái mùi đó cũng đủ cho Lân nghĩ tới những năm tháng gian lao mà thím đã trải qua trên mảnh đất đầy bom đạn, để đến hôm nay thím được tự tay mình đem cặp trâu nhà đi chở đạn góp phần mở những trận đánh ác liệt vào đầu não quân thù, chỗ ở quá khỏi xóm ấp của thím, chỗ đêm đêm hiện lên một vầng sáng đùng đục.
Lân nhóng tới hỏi:
- Dạ thưa thím, thím thứ mấy?
- Tôi thứ ba, còn chú?
- Dạ cháu thứ bảy.
- Tôi cũng quên chưa hỏi thăm chú Bảy người miệt nào, bị thương hồi trận nào. Lúc chiều chỉ nghe mấy ông chi ủy giới thiệu sơ sơ là chú đánh giặc bị thương, trên đường về đơn vị muốn ghé Thạnh Tân thăm người bà con, phải hôn?
Lân đáp:
- Dạ cháu cũng là người Long An, mà ở miệt Bình Hòa Đông. Cháu bị thương ở sát Sài Gòn trong lúc đánh nhau tụi Mỹ bọc vòng ngoài. Cháu nằm quân y ngót tháng nay, bây giờ cháu về đơn vị tiếp tục chiến đấu. Trên đường cháu ghé lại Thạnh Tân, vì có người anh của cô Diệu gởi cho cô lá thư...
- ủa, anh của út Diệu à? Thằng Năm Thới phải hôn?
- Dạ phải, cháu với ảnh ở chung một đơn vị.
- Trời đất... vậy mà tôi cứ tưởng... Té ra chú đem thơ tới cho con út. Sao chú, Năm Thới lóng rày cũng mạnh giỏi luôn hả chú?
- Dạ, ảnh mạnh...
Lân ngừng một giây rồi tiếp:
- Thạnh Tân thì cháu cũng có qua đó một lần. Mấy năm nay tụi cháu không có dịp ghé lại, không biết ở đó ra sao, chỉ nghe anh Năm Thới nói là găng lắm!
Thím Ba chấp cây roi tre vào lòng:
- Thôi chú ơi, Thạnh Tân tan nát hết trơn hết trọi rồi. Lớp pháo bầy, lớp máy bay nó mần riết, bây giờ có còn chi đâu. Mà điều bà con cô bác mấy năm nay sống chết gì cũng bám ở đó. Không còn nhà cửa gì đâu chú, toàn là ở dưới hầm không thôi. Ôi mà cần gì, bây giờ ở hầm cũng vui, mai mốt đá đít thằng Mỹ rồi, bà con tôi cất lại nhà mấy hồi. Được cái lóng rày mình tổng tấn công, tụi nó bê bối nên bom pháo giảm nhiều. Tôi tính chắc tụi nó cù cưa không lâu nổi với mình đâu chú?... à, hồi trong năm bà già Năm Thới bị bom chết, không biết Năm Thới nó hay chưa chú?
- ảnh hay rồi thím à!
- Vậy hả? Tội nghiệp, có hai anh em mà bây giờ mỗi đứa một nơi. Từ ngày bà già con út mất, nó dọn tới ở trường học xã luôn. Nghe đồn con út nó chờ đợi người nào ở bộ đội... Đó chỉ là mới nghe vậy chớ bà con tôi cũng chưa biết mặt mũi chú nọ ra làm sao...
Thím Ba dừng lại, chồm vứt một roi dài ra gần tới sừng đôi trâu rồi tiếp:
- Nói thiệt tình chớ chú nào kiếm được vợ như con út là sướng trân. Con nhỏ bộ tướng cao ráo dễ coi, tính tình mềm mỏng ai cũng mến. Mấy năm nay bom pháo ác liệt như vậy mà bầy trẻ ở Thạnh Tân không dốt là nhờ nó đó đa chú!
Nghe thím Ba nói, tự dưng Lân nóng bừng cả mang tai. Anh có cảm tưởng như thím đã biết rõ anh là ai, tới Thạnh Tân với mục đích gì rồi. Cứ như những lẽ lời thím vừa nói thì bà con ở đó cũng đã biết chuyện, có điều là "chưa biết mặt mũi chú nọ" ra làm sao thôi. Cha, cái kiểu này thì bà con đợi coi mặt mình dữ lắm đây. Lân nghĩ vậy, và nhớ lại mối quan hệ giữa mình với út Diệu mà lòng càng hồi hộp. Mặc dù có anh Năm Thới là người vun quén đắc lực cho, nhưng mấy năm nay anh có gặp lại út Diệu đâu. Lân chỉ biết út Diệu ngày anh đóng quân ở Thạnh Tân. Sau ngày rời Thạnh Tân, giữa anh với út Diệu mới thành chuyện. Anh em trong đơn vị trêu là sớm muộn gì anh cũng phải kêu Năm Thới bằng anh vợ. Năm Thới cũng đã bảo anh: "Nè Lân à, tao nói thiệt, nếu chú mày ưng con Diệu thì cứ để đó tao liệu cho!" Hôm nghe anh Năm Thới bảo thế, Lân ngượng đỏ mặt, nín thinh không nói sao cả. Về cấp bực thì bây giờ Năm Thới là đại đội trưởng, còn Lân thì là đại đội phó. Hai người thân nhau như anh em ruột, cả hai đã từng sống chết có nhau trong hàng trăm trận chiến đấu lớn nhỏ. Họ đã từng chia lửa cho nhau, san sẻ cho nhau một điếu thuốc, một lõm đất để đặt lưng ngủ. Trong chuyện riêng này. Năm Thới lo cho Lân rất chí tình. Chính anh đã viết thư cho con gái mình nói thẳng chuyện đó. Vừa rồi trước khi Lân ra viện, anh nhận được thư của anh Năm Thới nhắn là trên đường về tiểu đoàn, thế nào anh cũng nên ghé út Diệu, vì ảnh đã viết thư cho út Diệu hay rồi. "Chú mày đừng có mắc cỡ, rán tranh thủ ghé thăm nó một chút, mấy năm nay nó cực khổ chờ đợi chú mày...". Đó là một câu trong thư Năm Thới viết cho Lân. Thực ra cái điều anh em trong đơn vị trêu Lân đều có căn cứ cả. Hôm rời Thạnh Tân ra đi, anh bồi hồi xao xuyến mãi. Hành quân qua nửa cánh đồng rồi, anh vẫn còn nhìn thấy bóng út Diệu đứng ở chỗ bờ trâm bầu. Anh còn nhớ gió chiều thổi lá trâm bầu bay lật ngược ra sau, nhớ chiếc khăn rằn xanh trên cổ Diệu phần phật bay cuộn theo chiều gió. Dạo ấy đâu cũng vào khoảng cuối năm, đương mùa gió như bây giờ...
Bây giờ thì giữa lòng Lân có sự rạo rực đến khó tả, khi chiếc xe trâu lộc cà lộc cộc lăn bánh, thu ngắn quãng đường đồng đưa anh trở lại Thạnh Tân. Thạnh Tân, hai tiếng đó nay đối với anh như là một chốn thiêng liêng lắm, kỳ diệu lắm. Ngay cả như thím Tư ngồi đánh xe này đối với anh cũng trở thành thân quý hết sức. Mặc dù anh có sự hồ nghi và mặc cảm là thím đã biết anh, nhưng không ngăn được nỗi sốt ruột, anh lựa lời hỏi khéo:
- Thím Ba à, vậy từ khi má cô út Diệu mất thì cô dọn về ở luôn đằng trường học xã hở thím?
- Phải, nó dọn về ở luôn tại trường.
Thím Ba vừa đáp vừa mò mẫm lục soạn cái giỏ, têm một miếng trầu bỏ vô miệng nhai. Thím cắn cau nghe rau ráu:
- Đây một lát nữa chú gặp nó thì rõ hoàn cảnh ăn ở của nó thôi. Gian nan lắm chú à. Vậy chớ vừa qua trên tỉnh điều nó về dạy ở chỗ yên ổn ít bom đạn hơn, nó không chịu đi đó chú. Tội nghiệp, con nhỏ nay không còn cha mẹ chi ở đó mà sao nó quyết luyến bà con, nó thương cái đất Thạnh Tân quá đi. Nó nói: "Mấy chú mấy thím ở đây được thì cháu ở đây được. Với lại nếu cháu đi rồi ai dậy mấy đứa nhỏ, không lẽ để tụi nó dốt?" Chú nghĩ coi nó nói vậy ai mà không thương? Rốt cuộc chú biết sao không?
- Sao thím?
- Bà con tôi đồng thanh đề đạt ý kiến lên trên xin đừng rút nó, cuối cùng tỉnh phải thôi đó chú. Mà lại còn gởi về tặng cho con nhỏ cái bằng khen nữa mới sướng chớ!
Thím Ba nói và cười hể hả.
Gió dậy lên mỗi lúc một nhiều. Từng luồng gió lớn ù ù kéo tới. Cánh đồng từ chỗ xạc xào chuyển dần sang nền âm thanh rùng rùng nghe tợ những hồi trống. Thím Ba đưa bàn tay to lớn buộc thít chặt chiếc khăn choàng hầu. Lân cũng kéo sụp cái vành nón tai bèo của anh xuống. Chiếc xe lăn tới trong biển gió bao la, bất tận. Đôi trâu thở phì phì, đảo sừng trước gió. Mặt đường đồng khô nẻ ngày hạ lúc nào cũng bật vang lên tiếng móng lốp cốp giòn của hai con vật kiên nhẫn. Càng vào đêm, bầu trời Tháp Mường càng thêm tỏ rạng. Bởi sao trên trời mọc đông đúc hơn và cũng bởi vào đêm thì các đồn thù đây đó càng thắp nhiều trái sáng, các con trực thăng "cá rô", "cá lẹp" rà rê lên lên xuống xuống, đèn pha soi rực từng lõm đồng. Lân nghe xen lẫn trong gió lại có tiếng đại liên nổ tành tạch hàng tràng, còn tiếng động cơ trực thăng thì chỉ khi gió vợi, anh mới nghe bì bạch, rồi cái tiếng bì bạch ấy cũng tức thời bị gió ào ào cuốn mất. Thím Ba cầm cành roi tre ngoắt ngoắt lũ trực thăng đang soi:
- Có giỏi thì lại đây, đồ ôn dịch. Mọi bữa tụi tao đi lẻ còn "ớn" mày chút đỉnh, chớ bây giờ khỏi sợ mầy đâu nghe!
Đoạn thím Ba ngoái ra sau Lân, lào thào:
- Chú Bảy à, đêm nào mình đi công tác như vầy là đều có anh em bố trí giữ đường hết đó nghe chú. Mấy con "cá rô" có gan trời cũng không dám rà rê đến đây đâu. Bị vài lần tởn rồi... Thứ coi hùng hổ lý lắc vậy chớ bị AK chĩa lên là nó "buồm" thôi!
Rồi cũng với cành roi tre đó, lát sau thím Ba trở về phía trước bảo:
- Gần tới rồi... Chú ngó thấy ánh đèn dưới mí đồng kia không? Đó, Thạnh Tân đó!
Lân kéo vành nón lên, nhìn qua cánh đồng rạng sáng. Chú ý lắm, anh mới ngó thấy xa xa phía trước sau những lớp cỏ, lốm đốm hiện ra ánh đèn. Lân ước chừng từ đây tới đó xe cũng phải đi mất một đỗi lâu nữa. Thím Ba vút mạnh roi. Chiếc xe lại lăn nhanh bánh. Thùng đạn trên xe va nhau lộp cộp. Những chiếc xe đi trước vẫn lù lù tiến tới trong đêm đầy gió. Đôi lúc Lân ngó thấy mấy chiếc xe trước biến mất sau lớp cỏ cao dày, để rồi một chốc lại hiện ra lắc lư.
Lối tám giờ tối thì xe tới Thạnh Tân.
Trong đêm, Lân cố nhìn cảnh vật hai bên đường, nhưng anh không nhận ra được dấu vết gì của Thạnh Tân ngày trước. Tất cả đều thay đổi đúng như lời thím Ba nói. Mặt đất nhẵn nhụi không còn bóng cây nào. Lân cũng không nhìn thấy một cái nhà nào. Còn cái ánh đèn mà anh thấy ló dạng ban nãy không phải là ánh đèn trên mặt đất. Đó là ánh đèn dưới lòng đất, dưới hầm, vì mọi nhà ở Thạnh Tân này đều là hầm. Nhưng sở dĩ hồi nãy anh ngó thấy đèn, bởi lẽ Thạnh Tân là đất giồng, cao hơn mặt ruộng nên từ ngoài đồng xa ngó vô thì thấy được.
Chiếc xe trâu lăn bánh qua những thềm nhà nứt nẻ, rắc đầy miếng lu, miểng chén bể. Và thật không thể nào nhận ra đường, vì không có đường trên cái xóm kỳ lạ này nữa. Song cặp trâu vẫn thuộc đường. Thím Ba hầu như buông lỏng dây vàm để chúng tự kéo xe đi, theo những lối đi quen thuộc của chúng, vòng vèo, né tránh các miệng hố bom đìa sâu hoắm ở liền nhau san sát như chén úp. Lân để ý thấy những hố bom cũ loang loáng nước bò kín rau muống, cọng non trườn tới ngóc đầu giống hệt những con rắn nhỏ. ở một số hố bom khác thì Lân lại khoái chí nhận ra bên trên che rợp những giàn bầu, giàn mướp, trái lớn trái nhỏ treo lòng thòng coi mà ham.
Thím Ba cho xe đi thẳng về nhà thím. Nói là nhà chớ kỳ thiệt là hầm. Một cái hầm theo sự ước lượng của Lân thì chắc phải khá rộng, vì nền hầm bên trên thấy có vẻ quy mô chắc chắn lắm. Chiếc xe dừng lại kế miệng hầm. Lúc thím Ba mới từ trên xe nhảy xuống đất cái phịch thì Lân đã thấy dưới miệng hầm nhô lên một thằng nhỏ tuổi trạc mười hai. Thằng nhỏ mừng rỡ kêu "má" và thót lên khỏi hầm chạy tới ôm vòng ngang lưng thím Ba. Nó dụi dụi đầu trong lòng thím rồi vụt ra, chạy tới bên xe, nhảy lẩng cẩng vòng quanh xe, rờ rờ, mó mó những thùng đạn, hết chắt lưỡi lại hít hà.
Thím Ba gọi nó nói:
- Đực ơi, con dắt đưa chú đây tới chỗ cô út Diệu đi con!
- Đưa chú đi liền bây giờ hả má?
- ờ!
Thím Ba nói với Lân, sau khi đưa vai đỡ anh xuống xe:
- Chú Bảy đi theo thằng nhỏ tôi đây, nó dắt chú lại đằng con út. Khuya này bà con lại chở hàng đi Thạnh Thới đó, chú có muốn quá giang thì trở lại đây!
Lân ngỏ lời cảm ơn thím ba, khoác bồng lên vai. Qua miệng hầm, anh ngó xuống thấy trên bộ ván ngựa kê dưới hầm có mấy đứa nhỏ nằm co ôm nhau ngủ. Thì ra mấy con thím Ba ở nhà, đứa lớn trông đứa bé để má nó đi tải hàng.
Thằng Đực thi hành lệnh của má nó ngay:
- Đi chú!
Rồi nó hăng hái dẫn Lân đi sâu vô cái xóm trống trải lộng gió. Khi thì Lân nghe nó bảo: "Mé tay trái có cái rãnh nghen chú!" Khi nó đứng sửng lại: "Đây có mấy hố ôbít, chú coi chừng thụt chân!" Thằng Đực quả quyết bảo với anh rằng giác này coi như không có pháo bắn. Nhưng nó lại dặn hờ là nếu rủi có pháo thì cứ lẹ chân nhảy xuống hồ bom đìa nào ở gần nhất thì kể như vững. Ngoài ra thằng Đực còn hỏi Lân nhiều thứ. Sau khi biết Lân đã tham dự đủ các đợt đánh vô Sài Gòn thì thằng nhỏ coi bề thán phục Lân ra mặt. Thành ra nó càng đặt thêm nhiều câu hỏi. Nhưng Lân chưa kịp trả lời hết những câu hỏi đó thì đang đi, nó bỗng bước chậm lại:
- Tới chỗ cô út rồi!
- Đâu?
- Đây kìa!
Thằng Đực trỏ tay chỉ về phía trước. Lân nhìn theo, nhưng anh chẳng ngó thấy chi hết. Mãi hồi sau, anh mới thấy một dọi sáng từ dưới đất hắt lên, và cũng từ chỗ ấy, anh nghe vọng tới tiếng trẻ nhỏ đang học bài ê a. Thằng Đực đưa Lân tới tại miệng hầm. Trong lúc trống ngực Lân hồi hộp đập mạnh thì thằng Đực nằm rạp xuống đất, ngó xiêng vào hầm. Đoạn nó lồm cồm đứng dậy, phủi đít:
- Cô út còn đương mắc dạy mấy đứa nó!
- Vậy à?... Vậy thì đừng kêu, để nán đợi một chút đã!
- Nếu chú có chuyện gấp thì để tôi nhảy xuống kêu cô út.
- Thôi! - Lân ngắt ngang, và anh cầm tay thằng Đực. - Được rồi, bây giờ em cứ về đi, anh ngồi đợi một chút cũng được!
Nói thế chứ kỳ thực là Lân đang hồi hộp. ở mặt trận, trước lúc nổ súng, anh có hề mất bình tĩnh thế đâu. ở đây không có một tiếng bom tiếng súng nào cả, vậy mà anh thấy phập phồng làm sao.
Thằng Đực đã quay về rồi. Chỉ còn Lân ngồi lại một mình ở sát cạnh miệng hầm ngôi trường, cái ngôi trường náu dưới lòng đất, cũng đặc biệt như cái làng Thạnh Tân rất đỗi đặc biệt này. Chung quanh chỗ Lân ngồi là đất trụi, là những thân cây vườn bị bom pháo phạt tiện gốc, là hố rốckét trông như chó bươi. Chỉ còn một thứ cây, đó là những chà gai tre rải trên mặt đất để ngụy trang. Chớ không có cây sống, những cây chuối, cây ổi bình dị của làng. Dù là đêm, nhưng Lân cảm biết mặt đất nám khói, vì anh ngửi thấy mùi đất cháy, giống như mùi đất sau những bổi đốt đồng.
Dưới hầm vẫn đều đều vang lên tiếng tập đọc của đám trẻ. Và một giọng thanh thanh của cô giáo cất lên, mà mới thoạt nghe Lân nhận ra ngay chính út Diệu đang nói. Giọng nói ấy vẫn trong trẻo như hồi cô mười tám, và mặc dù bây giờ cô đã hai mươi, giọng cô vẫn có vẻ hơi trẻ con. Lân càng để ý lóng tai nghe. Dưới hầm đang trong giờ tập đọc. Cả học trò lẫn cô giáo cùng đọc một bài thơ, trong đó anh nghe mấy câu:
Tôi hỏi nhà anh đâu?
- Giặc đốt cháy sạch rồi!
Tôi hỏi quê anh đâu?
- Quê tôi giờ bãi hoang
Giặc phá, giặc dồn dân
Rồi mấy câu cuối cùng của bài tập đọc từ dưới hầm vang rộ lên:
Tôi hỏi anh đi đâu?
Anh cười, lau nước mắt:
Tôi chỉ một con đường
Cùng nhân dân giết giặc!
Vào lúc đó, bỗng Lân giật mình nghe nhiều tiếng sè sè. Trước mặt anh không xa, liên tiếp nháng lên những ánh chớp. Biết ngay là pháo bắn gần, Lân liền tụt xuống miệng hầm.
Loạt đại bác nổ như bưng cả người Lân lên. Trong tiếng nổ, nghe như có tiếng kim loại va chạm loảng xoảng. Mảnh pháo bay nghe rào rào. Tiếp đó, loạt thứ hai bắn tới, nhưng chệch xa hơn một chút. Chúng bắn chừng năm phút, rồi chuyển làn khỏi Thạnh Tân, bắn sang hướng khác. Lân chỏi tay nhảy lên khỏi hầm. Anh lo cho thằng Đực không biết nó đã về tới nhà chưa. Bây giờ bỗng anh nghe từ dưới hầm vẳng lên tiếng cười nói ồn ào, tiếng khua chạm ghế bàn lụp cụp. Đang ngồi, Lân vội đứng dậy. Lũ trẻ từng đứa một nhô lên. Gặp Lân, chúng hỏi anh đi đâu. Anh nói anh cần gặp cô giáo. Một đứa bé gái mới ló đầu lên, nghe vậy liền thụt xuống.
Lát sau, Lân nghe ở sát miệng hầm có tiếng thì thào. Rồi một bóng người nhô lên khỏi miệng hầm hỏi:
- Có anh nào kiếm tôi phải không?
Lân mỉm cười đứng im không đáp. út Diệu lên khỏi hầm, bước tới chỗ Lân đứng. Trong đêm tối, cô thảng thốt kêu lên:
- Trời ơi... Ai, ai có phải anh Lân không?
Sau khi kêu thế, cô đứng sững, lính quýnh, hai bàn tay cứ vê miết chéo áo. Lân cũng lính quýnh không kém, nhưng anh cố trấn tĩnh nói:
- Phải rồi, anh đây, Lân đây... Anh vừa ở quân y ra, út Diệu à. Anh ghé không được lâu, khuya là phải đi rồi!
- Anh Năm có biên thư cho út, mà út không biết anh ghé bữa nào. Đi đường chắc mệt lắm hả anh? Trời... chân anh lại bị thương làm sao theo cho kịp giao liên? Thôi, xuống hầm đi anh!
út Diệu nói và níu tay Lân kéo về phía miệng hầm. Đám trò nhỏ tránh qua một bên. út Diệu xuống trước rồi đưa tay cho Lân bước xuống sau. Cô còn nhóng lên dặn với theo đám trẻ, bảo chúng phải đi nhóm chớ không được đi lẻ. Lân nghĩ bụng chắc đêm nào út Diệu cũng dặn đám nhỏ như vậy.
Cái hầm ngôi trường coi mới thích làm sao. Lân cứ trố nhìn. Anh không ngờ bên trên mặt đất thì trơ trụi như thế mà ở dưới hầm thì lại rất đàng hoàng ngăn nắp. Trên mười dãy bàn xếp ngay ngắn giữa hầm. Mặt bàn lại bằng ván tốt, lên nước bóng loáng. Cho đến dãy băng ngồi cũng được đóng có chỗ tựa lưng và ráp mộng hẳn hoi. Hình như tấm gỗ miếng ván nào tốt nhất của làng còn sót lại đều dành cho gian hầm này. Trước mắt Lân, tấm bảng đen mun còn ghi trọn bài thơ tập đọc mà ban nãy anh được nghe mấy câu cuối. Đó là bài thơ căm thù, được viết bằng những dòng chữ phấn rắn rỏi như chữ con trai. Tuồng chữ thì Lân không lạ. Nhiều lần bên công sự, anh đã dỡ đọc những bức thư có tuồng chữ ấy.
Ngay từ lúc bước xuống hầm, Lân thấy thú vị một cách bất ngờ, và cứ một lúc sự thú vị đó càng tăng lên vì gian hầm này mang vẻ khác lạ hơn tất cả mọi gian hầm anh từng thấy. Nó đối lập hẳn với cảnh tàn phá xơ xác bên trên. Chỉ thoắt có mấy bước mà từ chỗ lòng đau, tức khắc anh được bồi đắp bằng niềm tin, mối hy vọng và sự yên tâm. Hơn nữa, gian hầm đó bây giờ lại đang trìu mến đón anh, qua những cử chỉ vui mừng lộ rõ của người chủ nó là út Diệu. Chỉ một chốc sau khi bước xuống hầm, mọi sự hồi hộp ngượng ngùng của anh đều tiêu tan. út Diệu tươi cười đưa anh vào một ngách phía bên trái gian hầm, trông như một gian xép, có đủ cả giường bàn, được xếp đặt rất tinh tươm. Một em bé gái trạc tám chín tuổi, hơi gầy, đứng trong góc hầm rụt rè nhìn anh. Đôi mắt em mở to như cười, như có ý bảo rằng em đã biết anh rồi.
út Diệu bảo Lân ngồi xuống giường, và cô bước tới cầm tay em gái dắt nó đến gần bên anh. út Diệu cười nói với đứa nhỏ:
- Anh Lân đây nè Hòa, anh Lân mà chị nói với em đó!
Con bé nhoẻn miệng cười. Nụ cười của nó có cái gì trông tội tội. Cũng như cặp mắt rất to của nó mở giương cao lúc nào cũng như ngóng đợi ai. Lân với tay kéo nó vào giữa lòng mình. Em ngượng nghịu ngoẽo cổ lên vai anh. út Diệu cũng đến ngồi bên. Cô ngó xuống, cười nói nho nhỏ:
- Nghe anh Năm nói trong thư là anh sẽ ghé đây, em đợi hoài mà không thấy... tính đâu chắc anh đi luôn về đơn vị rồi chớ. Anh Lân ơi, từ ngày mấy anh đi, ở đây bà con cực với tụi nó lắm. Người ghé qua cũng ít, nên có ghé cũng ghé qua thôi, vùng ven mà anh...
Nghe câu nói mát của Diệu, Lân cười tủm tỉm, nhưng trong lòng thì lại hết sức thấm thía đối với mấy tiếng sau cùng của Diệu. Điều này không phải khi Diệu thốt ra anh mới biết. Anh đã biết từ lâu, và anh đã từng hành quân qua nhiều vùng ven bị giặc Mỹ cố ra sức làm cho trắng đi như Thạnh Tân này. Và lúc nãy khi chiếc xe trâu vào Thạnh Tân, anh đã biết hết cả. Lòng anh ngập đầy căm giận, đau xót nhưng đồng thời lại thấy vững tâm. Vì mảnh đất làng mới thoạt nhìn tưởng như đã chết mà vẫn sống, bà con cô bác tưởng đã nản lòng bỏ đi thì trở lại vẫn bám chặt. Nhất nhất mỗi con người Lân gặp trong buổi đầu đêm này đều xứng đáng danh hiệu người của xứ đất "trung dũng kiên cường, toàn dân đánh giặc", từ thím Ba, thằng Đực, những đứa trẻ ở ngôi trường và cả Diệu đang ngồi bên anh.
Con bé Hòa đã thiu thiu ngủ trên vai Lân, anh bế nó đem đặt lên giường, rồi trở lại ngồi bên Diệu. Bây giờ Diệu mới nói:
- Em rước Hòa về ở với em chừng tháng nay. Ba má nó đều hy sinh hết rồi anh à. Ba nó hy sinh trong đợt một đánh vô Tân Sơn Nhất. Còn má nó ở nhà gởi nó cho bà con, lặn lội đi tải anh em thương binh từ tuyến một đưa về. Dọc đường bị trực thăng "cá rô" bắn, má nó chết giữa đồng đưng, trong lúc còn cõng anh thương binh trên vai...
Nghe chuyện, Lân thấy trong cổ anh như có một cục gì dâng lên đến phát nghẹn. Nhân đó anh hỏi:
- Còn mộ má bây giờ ở đâu? Đêm nay, Diệu đưa anh tới thăm một chút...
Lân dứt lời từ lâu rồi mà không nghe Diệu đáp. Anh ngước nhìn thì thấy Diệu ngồi im, hai tay buông thõng trên đầu gối. Cặp mắt Diệu mở to, rưng rưng ngập đầy nước mắt. Diệu ngồi như thế, khóc không thành tiếng. Lâu sau cô mới ngó Lân, khẽ lắc đầu nhưng cũng không nói gì.
Một linh cảm liền đến với Lân, hầu như rất chắc chắn, khiến anh thoáng hiểu. Anh nghĩ tới những hố bom san sát ở dọc đường anh đến đây.
Thế là giữa lòng anh, nỗi đau nọ chưa nguôi thì cơn giận mới lại chồm dậy. Anh không hỏi thêm nữa, ngồi lặng đi có tới mấy phút. Trong đầu anh, hình ảnh bà mẹ Diệu hiện lên rõ như ngày nào anh ở nhà mẹ. Rồi anh như thấy mái tóc chớm bạc của mẹ, giọng nói âu yếm, nồi nước xông mẹ nấu, những tô canh tôm mẹ dọn cho các anh ăn...
Anh nói với Diệu:
- Thôi Diệu đừng khóc nữa. Khi về đơn vị, anh sẽ đem chuyện xã mình đây báo cáo cho anh em nghe. Các anh nhứt định sẽ trả thù cho má, cho bé Hòa, cho tất cả bà con ở đây...
Diệu chưa nín được, cô vụt khóc òa lên. Chừng như có Lân, cô mới có dịp khóc, mới có dịp thổ lộ mọi nỗi gian truân mà cô cùng làng xóm đã chịu đựng trong bao năm để có được cái buổi gặp Lân trở lại hôm nay.
Giữa lúc đó, một loạt pháo nữa lại gầm lên dữ dội. Bụi đất trong hầm lại rơi rào rào. Ngọn đèn đất trên bàn tắt phụt. Diệu thản nhiên đứng dậy, bật lửa đốt lại đèn. Đợt pháo bắn dứt rồi, Diệu bảo:
- Đêm nào cũng bị mấy chập vậy đó anh. Hồi đầu thì còn giựt mình ngủ không được, chớ bây giờ thì em quen quá rồi. Nó bắn gì thì bắn, em cũng ngủ ngon thôi. Lóng rày vậy là nó lơi lắm rồi đó. Dạo trước kia mới dữ, ban ngày nó liệng năm bảy trận bom, tối lại thì pháo bầy, bom trộm không dứt. Mấy chiếc đầm già thì ngày nào cũng kêu bà con ra ấp "đời mới", nó nói hễ không đi nó liệng bom hoài cho tiêu hết... Thiệt ra, ban đêm giữa lúc nó giập pháo thì phần lớn cô bác đều ra khỏi vòng, lớp đi dân công, lớp lên vành đai, chỉ có mấy má với tụi em ở nhà. Anh à, giữ được cái trường này cho tới bây giờ không phải dễ đâu. Hồi dạo bom pháo còn ít thì chưa đến nỗi nào, chớ từ ngày tụi nó tăng cường đánh phá, bom pháo ác liệt quá thì mấy phen tưởng phải cho các em nghỉ học rồi. Anh coi, con nít đi học gì mà như thể đi ra trận vậy đó. Có hôm tụi nhỏ đi đến trường, quần áo sách vở gì lấm lem rách bươm hết. Dọc đường tuy là có hầm, nhưng người lớn gặp pháo bắn nột nhảy hầm còn không kịp nữa là con nít. Tụi pháo Rạch Kiến nó bắn hiểm lắm. Nghe nói tụi Mỹ nó âm pháo dưới đất, giữ kín tiếng thụt đầu tiên để mình bị bất ngờ né tránh không kịp. Bản thân em ở đây chết hụt vì pháo không biết bao nhiêu lần. Tháng trước vào giữa trưa sắp tới giờ học thì pháo Rạch Kiến bắn bầy. Em ngồi đây mà lo cho đám nhỏ trên đường đi học quá. Sốt ruột chịu không nổi, đợi vừa ngớt một loạt, em thót lên khỏi hầm đi đón mấy đứa nó. Gặp tụi nó dọc đường, em vừa điều động tụi nó xuống hầm hết rồi thì một trái pháo nổ gần hất em nằm văng bất tỉnh giữa đường. Lúc tỉnh dậy đã thấy mình nằm dưới hầm nay rồi. Té ra mấy đứa nhỏ xúm khiêng em về. Lần đó mấy đứa nó khóc thôi là khóc, đứa nào cũng sợ em chết. Vậy mà em không có làm sao hết...
Nói tới đó, út Diệu kéo mớ tóc ngắn ngủn của mình giơ cho Lân coi:
- Đây nè anh, không biết cái miểng pháo nó đi thế nào mà lại cắt muốn hết đuôi tóc của em. Thấy vậy em mới cắt luôn cho tiện. Thành ra bây giờ tóc em nó mới cụt ngủn thế này đó chớ!
út Diệu nói và cười ngõn ngoẽn. Cô tiếp:
- Còn riêng khoản bom nó liệng xuống đây, vừa rồi tụi em tính tổng cộng tất cả chừng bốn mươi ngàn trái, trung bình cứ mỗi đầu người Thạnh Tân lãnh bốn trái. Trong số bom đó rất nhiều trái không nổ, riêng trường em đào được băm hai trái giao lên trên lấy thuốc dùng.
- Băm hai trái đó là do út Diệu với mấy em học sinh đào à?
- Dạ... Phải anh còn ở đây anh coi. Mỗi lần dứt một trận bom thiệt là vui. Ngành nào giới nào cũng phân công người theo dõi bom lép rớt và chuẩn bị sẵn những tấm bảng, hễ máy bay đi rồi là có người tới cắm bảng xí phần trái bom đó liền. Ôi, nào là bảng của phụ nữ xã, bảng của nông hội, bảng của du kích. Tấm bảng của tụi em thì đề là "Trường cô Diệu"... Mấy đứa nhỏ nó đề buồn cười quá!
- Bộ đào cũng dễ hay sao mà em với tụi nhỏ đào được nhiều vậy?
- úy, không dễ đâu! Có trái phải moi hai, ba bữa mới đem ổng lên được.
Dưới gian hầm, út Diệu mải mê kể cho Lân nghe đủ chuyện. Cô nói chuyện về cô, rồi trách Lân gửi thư cho cô ít quá. Cô còn phàn nàn Lân bị thương mà không cho cô hay. Có cái Lân thanh minh, có cái Lân chỉ cười trừ. Cả hai đều cảm thấy thời gian qua rất nhanh. Đêm đi tới không đợi họ nói hết những gì họ muốn nói. Mãi khi Lân xem đồng hồ, anh giật mình buồn bã bảo:
- út Diệu à, chỉ còn đúng một tiếng nữa anh phải đi rồi. Hai giờ thì bà con tải hàng đi Thạnh Thới, thím Ba dặn anh vậy.
Đôi bàn tay Diệu đặt nơi gối như run lên. Vẻ xao xuyến trước phút chia tay sắp đến hiện rõ trong cái dáng ngồi thừ ra của cô. Lân càng thêm bứt rứt về câu nói mát của Diệu ban nãy. Anh những muốn bảo Diệu rằng từ nay những mảnh đất như Thạnh Tân này, chúng ta sẽ qua lại suốt đêm ngày, vì không thể nào chúng ta muốn tiếp cận sào huyệt kẻ thù mà không qua vùng này cho được. Anh những muốn nói với cô rằng mảnh đất này anh chỉ ghé lại có hai lần, nhưng nó nung nấu giữa lòng anh biết bao yêu thương, căm giận, và nếu chốc nữa có phải tạm biệt nơi đây, anh sẽ nhớ mãi ở đây còn có những mối thù phải trả, ở đây anh còn có Diệu.
- út không bao giờ đi khỏi đây đâu - Diệu thốt nói sau một lúc yên lặng - Em sẽ sống cùng sống, chết cùng chết với bà con, dạy cho mấy đứa nhỏ học. Chỉ mong anh có đi đâu, ở đâu cũng đừng quên biên thư cho em... Nhớ viết thư cho em nghen anh, anh viết in ít cũng được, kể chuyện đánh giặc của mấy anh cho em nghe, và để em khỏi lo...
Thế rồi, không nói thêm gì nữa. út Diệu quỳ thụp một gối xuống đất, đưa tay dịu dàng rờ rẫm, vuốt hoài chỗ vết thương vừa hàn sẹo còn đỏ lưỡng nơi bắp chân Lân.
Gian hầm về khuya không có lấy một tiếng động nào khác ngoài tiếng thở khe khẽ đều đặn của bé Hòa ngủ trên giường cùng tiếng gió hú không dứt chỗ miệng hầm.
Thời gian còn lại, út Diệu đi nấu cơm để Lân mang theo. Cô nấu ở cái bếp bắc trong góc hầm. Lân đến ngồi bên ngọn lửa cháy. Anh sung sướng ngửi thấy mùi gạo mới thơm tho. Rồi khi nồi cơm đã gạt lửa. Lân lại thích thú ngồi nhìn út Diệu nướng những con khô cá bổi lớn bằng bàn tay. Anh khoan khoái hít ngửi khô nướng sực nức, nghe tiếng mỡ cá nhểu xèo xèo xuống than hồng. Lân biết rõ hạt gạo ấy, con khô ấy là của bà con Thạnh Tân giành được giữa mưa bom bão đạn góp cho Diệu.
Hai người lên khỏi hầm trong lúc gió bên trên vẫn thổi ù ù. Lân đưa tay cho Diệu cầm, cùng đi rướn tới trong gió. Họ đi trên mặt đất trầy trụa, ngang qua không biết bao nhiêu miệng hố bom. Sao mọc chen chúc đầy trời nên dưới những hố bom ngập nước cũng in đầy sao. Hai người không nói thêm câu gì với nhau, cứ dắt tay nhau đi qua quãng làng trơ trụi, lộng gió. Xa xa phía trước mặt, đã nghe vọng lại tiếng người cười nói lao xao, tiếng bánh xe rít lên kin kít và tiếng trâu nện móng đồm độp xuống mặt ruộng nẻ.
... Một chiếc xe trâu trong đoàn xe tải đưa Lân rời khỏi Thạnh Tân lúc đêm chưa tàn. Bầu trời rạng ra như sắp sáng đến, tuy lúc đó chưa đến ba giờ. Gió vẫn thổi không ngớt, mà bây giờ nó mang hơi lạnh mát của buổi bình mình lùa qua trên những ngọn cỏ ướt sương. Lân ngoái nhìn lại ven ruộng, chỗ đã vãn bóng xe và người. Qua những lớp cỏ đồng, anh ngó thấy út Diệu. Chỉ trong chốc lát cái bóng dáng nhỏ nhắn của Diệu khuấn hẳn sau biển cỏ triền miên dậy sóng. Cuối cùng, Lân chỉ còn thấy ven ruộng mù mù, những bụi cây lơ thơ còn sót lại của Thạnh Tân, cái làng trụi hừng hực sự sống, nơi không bao giờ tắt lửa và ngừng tiếng trẻ thơ đánh vần, nơi có một ngôi trường từ nay sẽ mãi mãi cùng Lân ra trận.
1969

[khungcodangcap]

Anh Đức

Người chơi đại hồ cầm

Mấy ngày này sau hiệp định Paris ngưng tiếng súng rồi, tôi gẫm càng thương anh Hoài. Là cũng do sáng hôm nay nhân đi công tác qua căn cứ cũ chúng tôi có gặp lại cây đờn của anh Hoài. Nói đúng thì đó là xác một cây đờn, xác một cây đại hồ cầm.
Anh Hoài về cơ quan chúng tôi vào một mùa khô cách đây đã bảy năm, đương hồi giặc mỹ ào ạt đổ thêm quân để hòng cứu vãn cuộc chiến tranh đặc biệt của chúng vừa bị ta đánh bại. Tôi còn nhớ trong ánh nắng chiều đổ xuống cửa rừng, tôi bắt gặp một anh đeo ba lô trĩu nặng trên vai đang cố rướn người đi tới, đôi bàn tay mở xòe ra phía trước. Anh không còn trẻ nhưng cũng không thể bảo rằng già. Tuổi anh tuy có lẽ đã quá ba mươi và mặc dù anh mắc phải một nhược điểm là trán đã bắt đầu sói nhưng thoạt nhìn qua tôi biết ngay đó là một con người trẻ tính. Cứ coi đôi mắt luôn ánh lên vẻ hồ hởi của anh thì biết. Với lại cứ coi cái cười rộng miệng của anh là biết. Ngay buổi chiều đó, vừa mới đặt ba lô, anh đã tạo lập được một cái bếp nấu trà. Rồi lát sau anh đã tới "căng tin" cơ quan mua lấy hai gói trà hiệu "Vinh Quần" thận trọng nhét vô túi áo. Anh khẽ nháy mắt hỏi tôi, tuồng như đã quen tôi từ trước.
- Nè anh, trà "Con Beo" này có khá không?
Tôi cũng nháy mắt đáp:
- Khá, thứ này uống được!
Chỉ vậy thôi là giữa chúng tôi coi như đã hiểu nhau được một bước. Tối hôm sau, tôi đến chỗ anh chơi. Mới ngó thấy tôi anh nhoẻn miệng cười, rồi tức thì đi nhóm lửa. Tôi để ý cách thức nhóm lửa của anh mà có sự tín nhiệm. Bởi anh sửa soạn nhóm lửa rất công phu. Anh chịu khó chẽ củi nhỏ, xếp thành tầng rồi mới châm lửa mồi. Cho nên chỉ một chốc sau, lửa đã bùng cháy một cách bảo đảm, khiến tôi không hề nghi ngại là nó sẽ bị tắt nửa chừng. Vào tuần trà, anh tự giới thiệu:
- Tôi tên Hoài, còn ông?
- Tôi tên Đức.
- Anh Đức hả? Nè, sau cuốn "Bức thư Cà Mau", ông mần tiếp cuốn gì rồi?
- Tôi mới viết xong một quyển truyện đặt tên là Hòn Đất.
- Tôi có nghe nói.
Anh Hoài bảo vậy, đoạn ngó tôi cười ngượng nghịu:
- Tôi tính về sớm cùng mần ăn, cùng vui với mấy anh em mình mà xin hoài bây giờ mới về được.
Tôi hỏi:
- Nghe nói đoàn này anh mới về đều thuộc ngành nhạc nhưng thuộc khoản nào, sáng tác hay biểu diễn?
- Tôi chơi côngtơrơ bát.
- Anh chơi côngtơrơ bát?
- Dà.
Tôi nghe anh nói mà vui mừng đến xúc động. Văn công miền Nam đánh Mỹ bắt đầu bằng cây "măngđôlin", tiến lên cây "ắccọt", bây giờ tiến lên cây côngtơrơ bát thì không vui sao được. Song sự am hiểu của tôi về âm nhạc, nhất là về nhạc khí còn rất giới hạn, nên hỏi thêm, cố ý để tìm hiểu.
- Anh Hoài à, cây côngtơrơ bát mình kêu là gì?
- Kêu bằng cây đại hồ cầm, anh. Chánh danh nó là cây đại hồ cầm!
Giọng anh Hoài rõ ràng là phấn chấn hẳn lên. Tôi cũng vậy, tuy không sành gì về âm nhạc, nhưng lâu nay tôi hằng nghe anh em nhắc đến cây đờn này một cách nể trọng. Tôi cũng đã có dịp nghe tiếng đờn ấy trong những bản giao hưởng. Theo chỗ tôi hiểu, cây đại hồ cầm đóng một vai trò thể hiện không thể thiếu được trong bất cứ một bản nào mang chất hùng ca và trữ tình. Đó là một cây đờn trầm hùng. Đôi lúc nó nín im, nhưng khi nó cất tiếng thì nó dựng dậy mọi cây đờn khác. Cây đại hồ cầm chính là cây đờn có thể bật lên tiếng cồng âm vang vách núi. Có thể nghe nó hát về tiếng sóng gầm trong giông tố. Có thể nghe nó ca về tiếng bão rừng. Hơn thế nữa, nó còn có thể cho ta nghe thấy tiếng quân hò reo trên trận địa. Thảng hoặc, người chơi búng dây lẻ rời ra, gợi hình dung một bếp lửa đang âm ỉ chợt cháy bùng, gợi tiếng tách nứt nảy mầm của các chồi cây. Nhắc tới cây đại hồ cầm, tôi liền mường tượng tới mọi thứ ấy, có thể nghe thấy mọi tiếng ấy. Trong lúc đó anh Hoài vẫn lo châm nước. Sau mấy chung trà, anh "khà" một cách khoái trá, bảo tôi giọng say sưa:
- Ông Đức à, trong một dàn nhạc giao hưởng mà không có cây côngtơrơ bát thì coi như dẹp. Tôi hứa với Anh Đức, nếu vắng tiếng cây côngtơrơ bát, mọi cây dương cầm, vĩ cầm đều hỏng cẳng. Nói xin lỗi, nó là cây đờn nền. Từ ngày chơi cây đờn này, tôi mê nó lắm, chưa bao giờ tôi biết chán nó, Anh Đức à. à, không biết Anh Đức có được nghe lời định nghĩa đầy thi vị về cây đại hồ cầm chưa?
Tôi đáp rằng chưa. Anh Hoài lấy làm đắc ý, lẳng lặng rót thêm cho tôi một chung trà nữa, rồi anh ngồi nhớm tới, đưa ngón tay út khều nhẹ tôi, như lưu ý tôi hãy lắng nghe anh nói lên những lời long trọng. Sau một tiếng đằng hắng, anh xướng lên hầu như thuộc lòng:
- Cây đại hồ cầm, đó chính là cây đờn mẹ. Thật vậy cùng đứng bên những cây đờn khác và cùng trỗi tiếng, cây đại hồ cầm quả là một con gà mái dang rộng đôi cánh hiền mẫu tử mà ôm ấp lấy cả một bày con...
E tôi chưa tin, anh Hoài biện giải:
- Những lời đó không phải do tôi tự đặt ra đâu, đều là ở trong sách...
Giữa lúc tôi còn đang ngỡ ngàng thú vị về lời định nghĩa đầy chất thơ đó, thì anh Hoài lại bảo:
- Thiệt mà. Mấy cây đờn khác, sách cũng đều có lời xướng tụng. Ví dụ như cây dương cầm, cây vĩ cầm, cây phong cầm, cây nào cũng có hết...
Vậy rồi anh Hoài liền đọc tiếp cho tôi nghe các lời xướng tụng về từng cây đờn một. Tôi nghe thấy thiệt hay và tôi bèn tin rằng chắc có một quyển sách nào đó đã ca tụng các thứ nhạc khí như thế thiệt. Tôi đoán chừng có lẽ đó là một quyển sách thời cổ ở bên miệt Hi Lạp, La Mã, hoặc là trong một bộ bách khoa toàn thư chi đó. Nói chung tôi tin thể nào cũng có những lời lẽ như vậy, và mỗi lúc tôi càng cảm thấy tăng thêm phần thú vị. Chỉ có điều là cuối buổi trà đêm hôm ấy, một nỗi lo ngại áy náy bắt đầu chớm dậy trong tâm tôi, khi anh Hoài hỏi:
- Nè, nhưng mà ông nhắm coi ở đây sắm cây côngtơrơ bát cho tôi đờn có khó không?
Lúc đó tôi đã đứng lên định ra về. Nghe anh hỏi, tôi lưỡng lự rồi đáp:
- Sắm cây côngtơrơ bát ấy à, theo tôi thì không khó!
Thật là tôi chỉ có thể nói với anh Hoài như vậy. Tôi đâu thể và đâu dám làm tắt niềm hy vọng được đánh cây đờn, sự say mê khao khát mà anh đã để trọn đời mình vô đó. Chớ thực ra thì tôi biết chắc chắn rằng sắm một cây đại hồ cầm không phải là chuyện khó, mà cái khó nằm ở chỗ khác, là hoàn cảnh chiến trường có cho phép mang vác một cây đờn dềnh dàng như vậy đi trình diễn lưu động được không. Theo tôi thì điều này rõ ràng là gặp trở ngại. Vào cái năm đó, chiến trường miền Nam chúng ta đã trở nên thực sự ác liệt, khác hẳn hồi chiến tranh còn nằm trong hình thái đặc biệt. Giặc Mỹ ùn ùn vào cứu nguy cho quân ngụy đang có cơ bị quân ta tiêu diệt. Mới đây, ban lãnh đạo Văn nghệ đã có chủ trương xé lẻ các đơn vị biểu diễn nghệ thuật. Vậy thì anh Hoài, cùng cây đại hồ cầm mà anh say sưa ca ngợi rõ ràng là có gặp khó khăn. Tôi đã thấy khó khăn này từ đầu, và tôi càng thêm khổ tâm khi mà thời gian trôi qua, điều đó càng được chứng thực. Một năm, rồi hai năm, cây đờn vẫn chưa được sắm và anh Hoài vẫn đành ấp ủ hy vọng, chờ đợi. Song anh Hoài không chịu bó tay ngồi không, anh chuyển sang sáng tác ca khúc. Đáng tiếc là các ca khúc anh sáng tác ra không được hay, vì anh không chuyên về khoa ấy. Nhưng chúng tôi vẫn động viên anh cứ làm tới. Trong khoảng mấy năm đó, anh Hoài vẫn vui đều, vẫn trà lá đều với chúng tôi. Trán anh rụng thêm tóc nên có sói thêm ra, mà bên ngoài coi bộ anh vẫn không lo, vui vẻ hỉ hả như thường. Con người ấy được chúng tôi liệt vào loại ham vui có hạng trong cơ quan. Mặc dù anh đã đứng tuổi, và lo toan bề vợ con một cách lẳng lặng, ngoài mặt vẫn bảo rằng đám nữ ở cơ quan chưa có ai vừa ý anh. Anh đã từng đội bom B.52 chung với tôi nhiều trận. Có trận chịu đựng dồn dập hàng chục đợt. Mỗi lần trận oanh tạc của B.52 chấm dứt, trong khói bom còn bốc mù mịt, anh nhảy lên cười ha hả. Vừa phủi bụi đất bám trên áo quần, anh oang oang kể:
- Nghe tiếng nó hù tới là tôi đã bay ngay xuống giao thông hào liền. Mấy cha coi, tôi vừa bò tới xảy thấy có ai trườn cưỡi lên mình tôi. Tưởng ai té ra thằng Quốc Trung. Nó bò sau mà dám trườn qua người tôi, cái thằng thiệt hết biết!
Anh Hoài ở cơ quan một thời gian rồi xin đi thực tế ở Long An. Anh đi độ tám tháng thì về. Vào một buổi trưa, tôi nghe tiếng anh nói cười ngoài ngõ. Tôi mừng rỡ chạy ra đón. Anh Hoài cởi bồng bỏ xuống đất, nói rùm:
- ác liệt, ác liệt quá sức rồi mấy cha ơi. Bà con mình dưới ruộng lóng rày quần nhau với Mỹ kịch liệt. Anh em du kích đánh nó bằng hầm chông lựu đạn, thì nó xài bom pháo. Hễ một trái lựu đạn nổ là nó bắn cả ngàn trái pháo. Vậy mà bà con anh em mình chịu chơi lắm. Tôi bám hầm với anh em, tụi Mỹ càn vô ngồi ngay trên miệng hầm tôi hoài...
Nói thế rồi anh Hoài vội vàng vén ống quần lên tận bắp chuối:
- Đây nè, bị thương đây nè. Bị một trận bom bi ở kinh Bo Bo tưởng hy sanh rồi!
Tôi cúi nhìn vết thương bom bi nơi chân anh Hoài. Nói chung chẳng có gì đáng kể, vết thương chỉ bằng ngón tay út và đã hàn miệng. Tôi cười:
- ối, có vậy mà ăn nhằm gì. Nghe ông nói tôi cứ ngỡ...
Anh Hoài cũng cười, chống chế:
- Cứ ngỡ sao? Ê phải chém vè lại rừng tràm, mua năm chai "bi" chích mới lội về nổi đó cha.
Nhưng rồi liền sau đó anh rỉ tai tôi bảo rằng kỳ thật anh chỉ bị bom bi gãi ngứa thôi. Sau khi bị thương, du kích dìu anh ra mé rừng tràm cạnh sông Vàm Cỏ, nghỉ lại nhà dân. Một chị chủ nhà và một ông lão nông dân đãi anh ăn cá lóc bự cuốn bánh tráng rau sống đều đều. Nhờ đó mà anh mập lên chứ không sút sức chi hết. Thường là sau những chuyến đi đồng bằng về, anh Hoài hay giả đò cường điệu mức độ ác liệt của cuộc chiến đấu lên, để rồi đi tới cái kết luận là anh em văn nghệ mình chưa có mặt tại đó thì sáng tác coi như chưa thiệt. Sau chuyến đi Long An, anh Hoài có sáng tác được mấy ca khúc, trong đó có một bài đặt tên là Long An chiến thắng tưng bừng. Riêng về bài này tôi có nói với anh:
- Cái nhan đề đó sao tôi nghe không ổn. "Long An chiến thắng" là được rồi, đằng này lại thêm hai chữ tưng bừng nghe nó ham vui in hệt ông vậy!
Nghe lời phê bình của tôi, anh Hoài cười dễ dãi. Rồi anh phân trần rất chân thành với tôi rằng bây giờ anh chưa có dịp chơi cây đại hồ cầm thì anh phải xoay qua viết ca khúc. Ban đầu anh nói từ tốn dần dần bỗng nhiên anh phát nổi nóng:
- Làm ca khúc cho mấy ông nghe tôi phón chết cha tôi đi. Mấy ông khó tánh hay bắt bẻ đủ thứ. Mấy ông có giỏi thì làm thử coi!
Chúng tôi cười phá lên. Mặt anh Hoài đỏ gay:
- Thì tôi đã bảo rồi, nghề tôi là chơi côngtơrơ bát. Từ ngày về đây tôi chưa có được đứng bên cây đờn của tôi mà. Mấy ông thử kiếm cây côngtơrơ bát về tôi đánh cho coi. Nếu tôi mà chơi dở thì tôi xin chịu tội...
Bây giờ khi anh Hoài nhắc tới chuyện đó là tôi nín im, không dám cười nữa. Bởi thực đúng như anh nói, anh có phải là một nhạc sĩ sáng tác đâu, anh là một nhạc sĩ đại hồ cầm. Và là một nhạc sĩ đại hồ cầm có cỡ, hết lòng yêu nghề, đã từng có chân trong một dàn nhạc giao hưởng. Cái sở vọng của anh Hoài là chỉ mong sao được đánh vào chính cây đờn của mình, cây đờn mẹ như anh thường nói. Tôi cũng thành tâm mong mỏi như anh. Cấp lãnh đạo cũng mong như vậy. Chỉ có vấn đề là hiện nay hoàn cảnh chưa cho phép. Anh Hoài biết rõ, nên anh không thắc mắc, mà chỉ lo lắng. Vào những đêm rừng an tĩnh, anh trở mình trên võng tâm sự:
- Mấy ông viết văn mà bỏ lâu thì viết lụt phải không? Tụi tôi cũng vậy. Lẽ ra ngày nào cũng phải dượt đờn. Thế mà tôi đã bỏ bẵng gần hai ba năm nay không hề đụng tới. Kiểu này chắc tôi phải bỏ nghề quá.
Một lần nữa, tôi lại nói với anh Hoài một câu an ủi:
- Tôi thì tôi tin ông không đến nỗi phải bỏ nghề. Thế nào rồi đây ông cũng sẽ có dịp đứng bên cây côngtơrơ bát của ông mà bật búng lên cho anh em nghe những tiếng hào hùng!
Đang nằm trên võng, anh Hoài ngồi bật dậy ngay:
- Đó! Chẳng thà nói như ông... Thiệt mà, tôi dám hứa với Anh Đức, xin miễn có cây côngtơrơ bát là tôi đứng đánh mấy ông nghe nhất định thấy hứng lên liền!
Anh Hoài tiếp:
- Nói là nói vậy, chớ hô có đờn, tôi dượt mấy hồi. Mình còn dám chịu nghèo vì bạn, lẽ nào không dám đổ mồ hôi lên cây đờn ruột của mình sao. Xin miễn là có cây đờn cho tôi dùm cái đi!
Chúng tôi đã có cây đờn cho anh Hoài, chừng vài tháng sau đó. Nhờ sự giúp đỡ và ủng hộ nhiệt tình của tất cả anh em, chúng tôi đã sắm được cho anh Hoài một cây đại hồ cầm. Cây đại hồ cầm này không phải sắm bằng tiền, mà sắm bằng tình, tình yêu người nghệ sĩ muốn có cây đờn để phục vụ cách mạng. Việc đóng nên cây đờn thiệt là một sự kiện lịch sử. Kẻ bàn vô người nói ra. Có anh bảo đóng cây đại hồ cầm đâu phải là chuyện dễ. Gỗ nó phải là gỗ thông. Và kỹ thuật đóng đờn này là phải nhường cho các xưởng đóng đờn lớn. Nhưng ý kiến của số đông anh em là cứ mạnh dạn đóng, dẫu chất lượng có kém cũng không sao. Có người bảo hễ mình đánh được thằng Mỹ thì cái gì cũng làm được, kể cả việc đóng cây đờn này. Rốt cuộc đi đến kết quả là cương quyết đóng. Người được chọn ra đóng đờn là anh Thà, vốn là thợ mộc, đã từng đóng nhiều cây đờn dân tộc, và cũng đã từng đóng hẳn cho mình một cây vĩ cầm để kéo chơi. Vậy là anh thợ Thà đóng vai người thợ chính đóng cây đại hồ cầm, cái cây đờn anh chưa hề ngó thấy bao giờ, chưa hề nghe tiếng hát của nó bao giờ. Nhưng anh Thà có nhiều sáng kiến, chịu khó và khéo tay. Anh Hoài của chúng tôi lập tức hì hục vẽ kiểu đờn cho anh Thà coi theo đó mà đóng. Khu rừng chúng tôi không có thông, thành ra phải đóng bằng gỗ thau lau. Thứ gỗ thau lau (cũng có tên gọi là bằng lăng) này thì rừng chúng tôi có sẵn. Cây thau lau được cái nhẹ. Trong căn cứ của chúng tôi, có những cánh rừng thau lau lớn, vỏ thau lau vằn vện loang lỗ như lốm đốm ánh trăng. Anh em đã ngả một cây thau lau lớn nhất, xả ván. Anh thợ Thà liền bắt tay vào việc, với sự hướng dẫn thường trực của anh Hoài. Chừng mươi bữa sau, cây đờn hoàn thành. Khổ dựng cây đại hồ cầm hiên ngang sừng sững trước mắt mọi người. Chỉ còn lại công việc cuối cùng là tiện trục đờn. Anh Thà hì hục loay hoay thêm mấy bữa rồi cũng tiện xong. Suốt những ngày đó, anh Hoài chộn rộn lui lui, tới tới. Có anh lo lắng cho cây đờn đóng xong mà chưa có dây đờn, nếu đợi gởi mua thì chưa biết chừng nào mới có, trong khi đợt đi biểu diễn đã gần kề. Thì khi ấy anh Hoài giơ tay như chào, nói tĩnh rụi:
- Yên chí, anh em cứ yên chí!
Anh Hoài lục lọi trong ba lô ra một cái túi. Thì ra anh đã thủ sẵn một bộ dây đờn từ hồi nào. Cái buổi sáng anh Hoài vô dây đờn, tôi có mặt ở đó cùng vui với anh, và cùng xúc động với anh nữa. Anh Hoài khẽ đưa tay lên vuốt tóc, rồi bắt đầu vô dây, vặn trục. Tiếng trục của cây đại hồ cầm kia bật lên ken két, và mắt anh Hoài chợt rân rấn hoe đỏ. Bấy giờ nhìn anh Hoài, tôi có cảm tưởng như anh Hoài là một kỵ sĩ bấy lâu tạm dừng gót chân phiêu lãng, giờ đang thắng lại yên cương cho con tuấn mã để sửa soạn rủi rong. Thỉnh thoảng anh Hoài đưa mắt nhướng nhìn tôi, có ý như vui vẻ bảo: "Ông tin đi, rồi ông sẽ thấy một con gà mái dang rộng đôi cánh hiền mẫu tử ôm ấp cả một bầy con". Khi thử đờn, anh Hoài khêu búng từng dây một, lắng nghe kỹ lưỡng, vặn trục ken két để điều chỉnh. Cuối cùng anh tuyên bố: "Coi như đạt bảy mươi phần trăm".
Anh em chúng tôi vỗ tay hoan hô. Anh Hoài chớp mắt cảm động. Chợt anh dựng cây đờn vào gốc cây, đi xăm xăm tới trước mặt thợ Thà, rùn hai gối chân xuống la lên:
- Thà, leo lên lưng tao cõng mày đi Thà, leo lên!
Anh thợ Thà sướng đỏ mặt, nhưng ngượng nghịu lựng khựng, không dám leo lên lưng anh Hoài. Anh Hoài bất chấp, xông vô cõng xóc anh Thà chạy xung quanh cây đờn. Chúng tôi vỗ tay la hét ầm ĩ.
Một tuần lễ sau, đoàn Văn Công Giải phóng tổ chức một đêm tổng diễn tập trước khi lên đường phục vụ bộ đội. Ngoài lời mời của đoàn, anh Hoài còn nhắn riêng chúng tôi thế nào cũng phải tới dự. Đêm hôm ấy lẽ tất nhiên là chúng tôi đến. Thoáng thấy chúng tôi anh Hoài nháy mắt, tỏ vẻ rất vui. Anh mặc bộ quân phục giải phóng mới cắt rất khéo còn nguyên nếp gấp. Vào đầu, dàn hợp xướng trình bày bản Hành khúc giải phóng. Thấy anh Hoài bê cây đại hồ cầm do anh thợ Thà đóng bước ra sân khấu, tôi bất giác rưng rưng nước mắt. Anh Hoài dựng cây đờn to lớn ấy xuống, và anh đứng trong thế sẵn sàng, hệt như người lính sắp tới giờ xung trận. Tay cầm chiếc vĩ đờn, hai bàn chân anh dạng hình chữ bát, nghiêm chỉnh đưa mắt nhìn về phía đồng chí nhạc trưởng. Khi chiếc gậy chỉ huy của đồng chí nhạc trưởng bắt đầu vẫy nhẹ và tất cả những cây đờn cùng tấu lên, thì cây đại hồ cầm của anh Hoài vẫn chưa lên tiếng. Mãi một lúc sau, tôi mới nghe thấy tiếng nó. Tiếng của cây đờn đó bùng dậy, ban đầu nghe như tiếng đại bác gầm từ xa, rồi suốt từ đó khi thì nó đóng vai trò những hồi trống trận, khi lại là nhịp bước quân đi trùng điệp. Tôi nghe lòng mình náo nức, xúc động. Trước mắt tôi tức thời diễn ra một cuộc hành quân vĩ đại, trong đó có cả tôi, người người lớp lớp cuộn tới như sóng trào. Nhưng điều làm xúc động tôi là ngoài tiếng đờn ấy, ngoài nội dung của lời ca bản nhạc ấy, còn có tình yêu tôi giành cho người nghệ sĩ chơi đờn. Anh Hoài ham vui, anh Hoài hay đùa tếu trong cơ quan giờ là một anh Hoài khác hẳn. Anh đang dồn mọi sức lực vào tiếng đờn có lúc anh hạ vĩ đờn dùng các ngón tay bật búng dây đờn một cách thành thạo ung dung và trang trọng khác thường. Chính là trong cái đêm hôm ấy, tôi mới nhận ra một anh Hoài thật, một anh Hoài trọn vẹn, một nghệ sĩ đại hồ cầm.
Sau đêm đó, anh Hoài cùng đoàn văn công đi biểu diễn phục vụ bộ đội và các cơ quan lân cận mãi tới một tháng mới về. Người anh xám nắng, béo khỏe ra, và tiếng cười của anh càng thêm nhộn nhịp khu vực nhà chúng tôi ở. Anh có vẻ vui hơn trước nhiều, đôi mắt ánh lên niềm tự tin. Anh Hoài như mới được một sức gì bật dậy. Tôi hiểu được cái sức mạnh đó. Giản dị và dễ hiểu lắm, vì anh đã được đứng bên cây đờn của anh để phục vụ. Lần đó mới vừa về tới, anh đã sang chỗ chúng tôi ngay, chân đi hơi khập khiễng. Anh đặt xuống bàn một gói trà và một gói thuốc lá, rồi lẳng lặng đi nhóm lửa, rồi hệt như mọi lần khác anh chê củi chúng tôi không đạt chất lượng. Anh Hoài không hề kể lại chuyến đi biểu diễn, hoặc anh đã đờn ra sao, mà chỉ kể công trận mình đã khiêng vác gìn giữ cây đờn. Anh nghiêm sắc mặt, làm như rầy rà chúng tôi:
- Mấy ông khỏe quá, mấy ông đi thực tế chỉ cần có cây bút với cuốn sổ, còn tụi tôi mới cực, nhất là tôi, cây đờn lớn gần bằng chiếc xuồng, vác tới nơi muốn té luôn. Báo mấy ông hay, tôi khiêng đờn băng rừng lội suối, vấp té banh da tét thịt hết đây nè!
Nói dứt lời anh giơ bàn chân trái lên, trỏ cho chúng tôi coi một vết thương còn quấn băng. Anh tháo băng. Tôi ngó thấy giữa gan bàn chân anh có một vết tét thịt cỡ bằng ngón tay đã bôi thuốc đỏ. Vết thương của anh Hoài lần này tuy cũng không phải trầm trọng, nhưng chắc chắn là đau thốn, vì nó nằm giữa ngay lòng bàn chân. Tôi liền nói:
- Phải tiêm "bi" đề phòng "têtanốt"!
- Tiêm rồi, anh em bộ đội tiêm cho tôi rồi... Ông coi, hành quân suốt đêm, tôi với thằng Hùng thay phiên vác cây đờn. Tới khuya đuối rồi nhè gặp phải khúc đường khó, tôi bị vấp té chõi bàn chân lên cái cây cụt. Nếu tôi cho mình tự ngả luôn thì không đến nỗi, ngặt làm vậy bể cây đờn, nên tôi đành chịu. Thằng Hùng nhào tới đỡ tôi dậy, xẹt đèn pin coi thấy máu chảy phún. Đó, mấy ông thấy gian nan chưa? Mấy ông ở nhà khỏe quá mà. Nghe nói ở nhà bắn cheo "rôti" ăn tới tới hả?
Tôi cười. Bao giờ anh Hoài cũng nói rất thêm mấy câu phóng đại kiểu đó, làm như lúc nào chúng tôi cũng sướng chỉ có anh là khổ. Nhưng lần này tôi phải công nhận là anh đã hết mình bảo vệ cây đờn. Bằng chứng cụ thể là vết thương nơi chân anh đó và về sau có cả cậu Hùng cho biết:
- Phải nói anh Ba Hoài ảnh cưng cây đờn thiệt. Bị cây xóc vô chân rồi mà ảnh không buông cây đờn!
Chúng tôi thương anh Hoài nhiều thêm là ở chỗ đó. Và chúng tôi lấy làm tự hào. Trên thế giới thực ra có biết bao nhiêu nhạc sĩ đại hồ cầm tài ba lỗi lạc, nhưng chắc gì trên thế giới có một nhạc sĩ đại hồ cầm khênh đờn lặn lội đi trình diễn như anh Hoài. Và cầm chắc là không ở đâu có một cây đại hồ cầm đặc biệt như vậy.
Nhưng một cây đại hồ cầm đặc biệt như vậy lại không thể đem trình tấu ở nước ngoài. Chuyện đó xảy đến vào khoảng năm sáu mươi tám. Lúc cuộc tổng tấn công mùa xuân Mậu Thân bùng nổ, báo hiệu cuộc chiến tranh có quy mô cục bộ của Mỹ bị đánh bại, thì nước Campuchia láng giềng mời đoàn văn công giải phóng sang thăm và biểu diễn. Lần này lẽ dĩ nhiên là có anh Hoài cùng đi, vì lẽ ai cũng thấy đàn nhạc không thể vắng tiếng đại hồ cầm của anh được. Anh Hoài cùng đoàn lên đường sang Campuchia, nhưng cây đờn thì để lại rừng. Có một cây đờn khác giành cho anh ở Nông Pênh.
Từ trong căn cứ địa miền Nam, mười hôm sau chúng tôi vặn đài nghe trọn buổi biểu diễn đầu tiên của đoàn văn công Giải Phóng tại Nông Pênh. Tôi nghe rõ tiếng đại hồ cầm của anh Hoài đánh, trong bài "Giải Phóng miền Nam" mở màn buổi biểu diễn một cách hiên ngang và hùng tráng, trên cái vương quốc kế cận chúng ta.
Cây đại hồ cầm mà anh Hoài chơi trên đất Campuchia lần ấy là do một nhạc sĩ làm tùy phái trong Bộ Văn hóa Campuchia đem đến. Sau này anh Hoài có kể lại rằng ông ta phải nhọc công đem đờn đến hai lần. Lần thứ nhất, ông ta đem đến một cây đờn còn rất mới, nhưng anh Hoài thử thấy nó kêu không vang mà không ấm, anh mới nhã nhặn nói với người tùy phái nọ rằng cây đờn đó không đạt tiêu chuẩn hòa tấu. Người nhạc sĩ làm tùy phái này vui vẻ đem cây đờn đi và hôm sau đem tới một cây đại hồ cầm khác. Theo lời anh Hoài thì cây đại hồ cầm này coi cũ kỹ, nhưng lại rất tốt, nên anh nhận đờn và tỏ lời cảm ơn. Người nhạc sĩ Campuchia nói rằng ông ta đã tìm mượn cây đờn ấy của một người ý, rằng ông ta chẳng những không phiền hà gì mà trái lại còn rất mến mộ cái khó tính của anh Hoài ở sự chọn đờn. Những anh chị em trong đoàn văn công giải phóng đi chuyến ấy về thì rất khen anh Hoài ở sự luyện tập. Anh em kể chỉ còn ba ngày nữa là đoàn phải biểu diễn, anh Hoài luyện đờn đến nỗi các ngón tay muốn rớm máu. Và trong đêm biểu diễn đó, riêng cây đại hồ cầm của anh đã làm tròn sứ mạng của một con gà mẹ. Anh Hoài còn kể lại với tôi là sau buổi biểu diễn, người nhạc sĩ Campuchia tìm giúp đờn hôm nọ đã rình đón anh ở cổng, xin bắt tay anh và nói: "... Ông chơi hay quá, ông chơi côngtơrơ bát bắt đầu từ lúc nào vậy?" Vẫn theo lời anh Hoài, thì lúc ấy anh đáp: "... Tôi chơi hồi ở Sài Gòn, vô khu tôi mắc cầm súng đánh Mỹ suốt, nay mới vừa chơi lại".
Từ sau chuyến đi biểu diễn ở nước ngoài về, anh Hoài lại tiếp tục biểu diễn phục vụ bộ đội và nhân dân với cây đại hồ cầm đóng bằng gỗ thau lau. Anh hăng hái khênh cây đờn cồng kềnh đó lặn lội đi diễn suốt tháng này sang tháng khác. Lúc đó, cơ quan đã đặt mua cho anh một cây đại hồ cầm. Nhưng cây đờn đặt mua chưa về tới thì một biến cố xảy ra. Trong một chuyến đi biểu diễn, đoàn văn công đụng phải một trận oanh tạc của B.52. Anh Hoài xuống hầm kịp, nhưng hầm bị bom đánh sụp. Anh em moi hầm đem được anh lên thì anh đã bất tỉnh. Cấp cứu mãi một lúc sau anh mới tỉnh dậy. Vừa chợt tỉnh, anh đã hỏi cây đờn đâu. Cây đờn của anh nằm cạnh hầm mà không hề hấn chi hết. Nó chỉ bị đứt mất hai dây, ngoài ra không hề bị một mảnh bom nào đụng tới.
Trận bom B.52 không giết nổi người nhạc sĩ đại hồ cầm thân yêu của chúng tôi. Nhưng sức ép của quả bom kia đã làm cho sức khỏe của anh Hoài suy sụp mau lẹ. Bác sĩ ở bệnh viện ra sức chữa trị mà vẫn không có hiệu quả. Anh Hoài gầy rạc hẳn người đi, tới bữa cơm anh cầm đũa cứ run lẩy bẩy. Chúng tôi thương anh quá, nhưng không biết tính sao. Các đồng chí ý kiến nên đưa anh Hoài ra Bắc để trị bệnh. Biết được tin đó anh Hoài cự nự không chịu đi. Anh em lựa lời khuyên anh nên đi, chữa khỏi rồi anh lại vào tiếp tục đờn nữa, chớ ở đây bệnh kéo dài có khi hết chơi đờn lại được. Anh Hoài nghe vậy hơi hoảng, mới ưng chịu.
Buổi tiễn anh ra trạm giao liên, anh chảy nước mắt ròng ròng. Tôi còn nhớ anh dặn: "Ra ngoài trị dứt bệnh là tôi vô liền, mấy ông dặn anh em đừng bỏ cây đờn thằng Thà đóng!".
Chúng tôi hứa sẽ ráng gìn giữ cây đờn để anh yên tâm ra đi.
Kỳ thật chúng tôi không giữ được lời hứa ấy. Sau này trong một cuộc chuyển cứ, chúng tôi đành phải bỏ lại cây đờn. Bởi đường thì xa, mà cây đờn lại quá cồng kềnh. Hơn nữa vác cây đờn theo thì cũng chẳng có ai đờn. Trước khi di chuyển, anh em khiêng cây đờn đó gác lên cháng của một cây sầm. ở trong rừng, cây sầm với cây tai nghé là những cái cây mà loài mối chưa hề dám rớ. Đây cũng là do sáng kiến của anh Thà, nẩy ra từ lòng nuối tiếc cây đại hồ cầm độc đáo do chính tay anh đóng nên. Từ bấy đến nay đã trên hai năm. Trong buổi sớm ngừng bắn này, bất ngờ chúng tôi gặp lại cây đờn. Thiệt là như được một phép lạ chở che, cây đờn vẫn còn nằm nguyên trên cháng cây sầm, trong khi ở quanh đó bom B.52 xéo nát cả cánh rừng. Nói cây đờn còn nguyên là nói còn nguyên hình hài khổ dựng của cây đờn, chớ khi mó tới thì nó đã bắt đầu mục rệu. Tôi đứng trầm ngâm ngó cây đờn, lòng dấy lên bao kỷ niệm. Tôi bồi hồi tưởng như còn nghe thấy ở đâu đây tiếng nói cười ròn rã của anh Hoài. Trong những ngày này, chúng tôi muốn nhắn cùng anh một lời, rằng nếu sức khỏe anh đã bình phục thời anh hãy kíp mau trở về. Anh cần phải về gấp để mà đờn. Chúng tôi đang sắm đại hồ cầm cho anh đây, mong anh về đặng tấu lên những tiếng đờn hào hùng. Vì chiến thắng của Tổ quốc và nhân dân anh hùng của chúng ta, dẫu mà lần này các ngón tay anh có rớm máu đi nữa thì tôi nghĩ cũng thực đáng lắm đó, anh Hoài à.
1973