|
|
11-09-2008, 05:51 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
VUA QUANG TRUNG Ãá»I NGOẠI
Lúc dồn binh ở Tam Ãiệp, Vua Quang Trung đã nói cùng chÆ° tÆ°á»›ng:
- Trung Quốc lá»›n gấp mÆ°á»i nÆ°á»›c ta, sau khi bị thua má»™t tráºn, ắt lấy là m nhục mà báo thù. Ãến lúc ấy chỉ có ngÆ°á»i khéo Ä‘Æ°á»ng từ lệnh má»›i dáºp tắt được lá»a chiến tranh. Ngoà i Ngô Thá»i Nháºm không ai là m nổi.
Ãến khi thắng được quân Mãn Thanh rồi, xem trong giấy tá» Tôn SÄ© Nghị bá» lại có tá» máºt dụ của Vua Cà n Long đại khái nói rằng: Việc quân nên từ từ mà lo liệu chá»› nên hấp tấp. Hãy Ä‘Æ°a hịch truyá»n thanh thế Ä‘i trÆ°á»›c. Cho cá»±u thần nhà Lê vá» nÆ°á»›c táºp hợp nghÄ©a binh và tìm Tá»± Quân nhà Lê Ä‘em ra cầm đầu để đối địch cùng Nguyá»…n Huệ, thá» xem sá»± thể thế nà o. Nếu lòng ngÆ°á»i nÆ°á»›c Nam còn nhá»› nhà Lê mà có quân ta kéo đến, thì ai mà chẳng gắng sức. Nguyá»…n Huệ tất phải tháo lui. Ta sai Tá»± Quân Ä‘uổi theo trÆ°á»›c đại binh ta kéo theo sau. NhÆ° thế không khó nhá»c mấy mà thà nh công to. Ãó là thượng sách. Và bằng ngÆ°á»i trong nÆ°á»›c, ná»a theo bên ná» ná»a theo bên kia, thì Nguyá»…n Huệ tất không chịu lui quân. Ta sẽ Ä‘Æ°a thÆ° vạch rõ Ä‘Æ°á»ng há»a phÆ°á»›c xem Huệ đáp ứng thế nà o. Ãợi thủy quân ở Mãn, Quảng Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bể và o đánh dẹp Thuáºn Hóa, Quảng Nam xong, bá»™ binh sẽ tiến lên sau. Nguyá»…n Huệ hai đầu thỠđịch, tất phải quy phục. Chừng đó ta là m Æ¡n cho cả hai bên: từ Thuáºn Hóa trở và o Nam thì cho Nguyá»…n Huệ. Từ Châu Hoan Châu Ãi trở ra thì phong cho Tá»± Quân nhà Lê. Ta đóng đại binh lại để kiá»m chế cả hai bên, sau xá» trÃ.
Vua Quang Trung bảo Ngô Thá»i Nháºm:
- MÆ°u đồ của Vua Cà n Long, ta đã biết trÆ°á»›c rồi. Nay bị thua chắc không nhịn nhục. Hai nÆ°á»›c đánh nhau chỉ là m khổ dân. Nếu dùng lá»i nói khéo để tránh việc binh Ä‘ao việc ấy nhá» khanh chủ trÆ°Æ¡ng cho má»›i được.
Ngô Thá»i Nháºm vâng mệnh thảo thÆ°, đại khái nói rằng: NÆ°á»›c Nam vốn không dám chống cá»± vá»›i đại quốc. Chỉ vì Tôn SÄ© Nghị là m lỡ việc nên phải thua. Váºy nay xin tạ tá»™i và xin giảng hòa. Vua Quang Trung sai sứ mang thÆ° sang Tà u, và truyá»n Ä‘em những quân nhà Thanh đã bắt được, để ở má»™t nÆ¡i, cấp cho lÆ°Æ¡ng thá»±c, đợi ngà y cho vá» nÆ°á»›c. Xong xuôi má»i việc, tháng 2 năm Ká»· Dáºu, nhà vua Ä‘em quân vá» Phú Xuân, lÆ°u Ngô Văn Sở và Phan Văn Lân ở lại Thăng Long thống lÄ©nh việc quân quốc. Còn việc giao thiệp vá»›i Trung Hoa thì ủy thác cho Ngô Thá»i Nháºm và Phan Huy Ãch. Cho tất cả tùy nghi xá» sá»±, há»… không có việc quan trá»ng thì không phải tâu.
Vua nhà Thanh hay tin Tôn SÄ© Nghị bại binh, đùng đùng nổi giáºn, láºp tức giáng chỉ sai quan ná»™i các là Phúc Khang An ra thay Tôn SÄ© Nghị là Tổng Ãốc Lưỡng Quảng, Ä‘em binh mã 9 tỉnh sang chinh phạt Việt Nam.
NhÆ°ng nhá» Ngô Thá»i Nháºm có chÃnh sách xã giao khôn khéo đối vá»›i Phúc Khang An ở bên ngoà i và các cáºn thần là Hòa Thân ở bên trong, và lá»i trần tấu má»m dẻo dịu dà ng đối vá»›i Vua Mãn Thanh, cho nên Vua Mãn Thanh là Cà n Long thuáºn cho giảng hòa và sai sứ sang phong Vua Quang Trung là m An Nam Quốc VÆ°Æ¡ng.
Vua Cà n Long lại tặng cho Vua Quang Trung má»™t chuá»—i trân châu và truyá»n sang năm Canh Tuất (1790) sang chầu.
Còn Lê Chiêu Thống và các quan tòng vong Ä‘á»u bị Vua nhà Thanh truyá»n Ä‘em an trà má»—i ngÆ°á»i má»—i ngã.
Thế là Vua Quang Trung được chÃnh thức công nháºn là Vua nÆ°á»›c Việt Nam. Vua Quang Trung là m biểu tạ Æ¡n, trong có câu:
- Thần hữu mẫu hữu thân, báo đáp ngưỡng bằng ư đại tạo;
Quân vi sư vi phụ, sanh thà nh thượng kỷ ư long ân Nghĩa là :
- Tôi có cha có mẹ, báo đáp ngá»a nhỠđức cả; Vua vừa nuôi vừa dạy, sanh thà nh mãi nhá»› Æ¡n sâu Vua Cà n Long khen:
- Lá»i nói có háºu, trẫm phải coi Huệ nhÆ° con.
Xuân năm Canh Tuất (1790), Phúc Khang An giục Vua Quang Trung sang chầu Vua Cà n Long. Nhà vua bèn chá»n ngÆ°á»i dung mạo phảng phất mình, trá là m quốc vÆ°Æ¡ng. Phạm Văn Trị[67] được chá»n. Tháp tùng giả vÆ°Æ¡ng có hoà ng tá» Nguyá»…n Quang Thùy cùng các quan văn võ Ngô Văn Sở, Ãặng Văn Châu, Phan Huy Ãch, VÅ© Huy Tấn, VÅ© Danh Tiêu, Nguyá»…n Tiến Lá»™c, Ãá»— Văn Công. Cống phẩm, ngoà i những bảo váºt thÆ°á»ng lệ, còn có hai thá»›t voi Ä‘á»±c ngà dà i hÆ¡n sải và má»™t ban nhạc công vÅ© nữ vá»›i mÆ°á»i bà i từ khúc chúc thá» do Phan Huy Ãch soạn[68].
Sứ bá»™ khởi trình tại Nghệ An ngà y 29 tháng 3 năm Canh Tuất (12-5-1790) và qua khá»i ải Nam Quan ngà y rằm tháng 4 (28-5-1970). Tổng đốc Lưỡng Quảng Phúc Khang An và Tuần Phủ Quảng Tây Tôn VÄ©nh Thanh Ä‘Æ°a Sứ bá»™ đến Yên Kinh. Lúc ấy Cà n Long Ä‘i tuần thú, sứ bá»™ phải đến hà nh cung sông Nhiệt Hà kệ kiến.
Vua Cà n Long tưởng Nguyá»…n Huệ thiệt, cho và o là m lá»… bảo tất[69]. Nhà vua vui nháºn cống phẩm, và tặng cho Quang Trung bốn chữ Cùng cá»±c quy thà nh và câu đối tá»± tay Vua viết:
Chúc hạ hiệu tôn thân, vÄ©nh cá»u Ä‘Æ¡n thầm tri phất thế; Quán quan Æ°ng sủng tÃch, tái kê thanh sá» vị tiá»n văn
Cụ Bùi Văn Lang dịch:
Trước sau vẹn chữ tôn thân, lòng đó nghìn sau không dễ lạt;
Ãi lại nhá» Æ¡n sủng tá», sá» xanh từ trÆ°á»›c tháºt chÆ°a nghe.
Nhà vua lại sắc phong Nguyá»…n Quang Thùy là m An Nam Quốc VÆ°Æ¡ng Thế tá», rồi truyá»n mở tiệc đãi sứ bá»™.
Trong bữa tiệc nhà vua ngự chế ban cho Quang Trung một bà i thơ:
Doanh phiên nháºp chúc trị thá»i tuần
Sơ kiến hồn như cựu thức thân
Y cổ vị văn lai tượng quốc
Thắng triá»u vãn sá»± bỉ kim nhân[70]
Cá»u kinh nhu viá»…n kỳ trùng dịch
Gia hội ư kim miễn thể nhân
Võ yển văn tu thuáºn thiên đạo
Ãại Thanh vÄ©nh tá»™ vạn niên xuân.
Cụ Bùi Văn Lang dịch:
Dâng lá»i chúc tụng gặp thá»i tuần
Mới thấy mà in trước đã thân
Lễ cống khá khen lòng tượng quốc
Triá»u xÆ°a nghÄ© thẹn chuyện kim nhân
Phương xa từng gội ơn nhu viễn
Hội tốt cà ng khuyên nghĩa thể nhân
Dẹp võ dồi văn là thuáºn đạo
Nghiệp Thanh bá»n vững ức muôn xuân
Trong lúc sứ bá»™ Ä‘ang ở Yên Kinh thì bá»n giặc biển đánh phá miá»n duyên hải Trung Quốc giáp giá»›i nÆ°á»›c ta. Tuá»›ng Trung Hoa là Trần Diệu Cầu nhá» viên biên tÆ°á»›ng Việt Nam là Phạm Quang ChÆ°Æ¡ng giúp sức, tiêu diệt được bá»n giặc biển. Vua Cà n Long ban thưởng cho Quang ChÆ°Æ¡ng rất háºu và ngá» lá»i tin tưởng lòng thà nh tháºt của Vua Quang Trung.
Ngà y 20 tháng 8 (28-9-1790) Vua Thanh hạ chỉ cho sứ bá»™ vá» nÆ°á»›c. Lúc bấy giá» là mùa thu, gió sÆ°Æ¡ng lạnh lẽo, Cà n Long ban cho Quang Trung má»™t tấm áo cầu để mặc ấm và má»™t đồng tiá»n và ng chạm chữ Phúc to lá»›n để là m của truyá»n thế. Lại đòi lại gần long tháp, vá»— vai, ôn tồn ủy dụ, rồi cho ngÆ°á»i vẽ chân dung Quang Trung là m ká»· niệm.
Sứ bá»™ được tÆ°á»›ng Trung Hoa là Trần Dụng Phu há»™ tống suốt dá»c Ä‘Æ°á»ng. Và ngà y 29 thágn 11 (3-1-1791) thì đến ải Nam Quan.
Qua năm Nhâm Tý (1792), Vua Quang Trung sai Võ Kỉnh Thà nh, Trần Ngá»c Thụy sang triá»u đình nhà Thanh hiến thiệp, xin mở cá»a ải Bình Thủy ở Cao Bằng và cá»a ải Du Thôn ở Lạng SÆ¡n để cho Bắc Nam qua lại buôn bán vá»›i nhau được miá»…n thuế. Lại xin láºp nha hà ng [71] ở phủ Nam Ninh tỉnh Quảng Tây để ngÆ°á»i Nam qua đó sinh sống, Vua Cà n Long Ä‘á»u chấp thuáºn.
Lại trÆ°á»›c kia 6 châu thuá»™c HÆ°ng Hóa và 3 Ä‘á»™ng thuá»™c Tuyên Quang, bị bá»n thổ ty nhà Thanh xâm chiếm Ä‘em sáp nháºp và o lãnh thổ Lưỡng Quảng. Vua Quang Trung viết biểu nhá» Phúc Khang An chuyển lên Thanh triá»u, thỉnh cầu phân định lại cÆ°Æ¡ng giá»›i. Khang An lấy cá»› cÆ°Æ¡ng giá»›i đã định mà bác khÆ°á»›c. Nhà vua có ý bất bình, nên lo dưỡng uy sức nhuệ để rồi đòi lại đất Ä‘ai của tổ tiên.
Ãối vá»›i Trung Hoa nhÆ° thế là tạm yên.
Và Quang Trung còn phải đối phó vá»›i Xiêm La, Ai Lao và Miến Ãiện.
Khi Lê Chiêu Thống chạy sang Tà u, Lê Duy Chỉ ở lại Tuyên Quang, nÆ°Æ¡ng nhá» thổ tù Nùng Phúc Tân và Huỳnh Văn Ãồng. Chỉ liên kết vá»›i thổ dân ở Vạn Tượng, Trấn Ninh, Trịnh Cao, Quy Hợp, Xiêm La chuẩn bị đánh lấy thà nh Nghệ An.
Vua Quang Trung hay tin, sai Trần Quang Diệu là m Ãại Tổng Trấn, Lê Trung là m Ãại TÆ° Lệ, phát binh Ä‘i tảo trừ[72].
Tháng 6 năm Canh Tuất (1790), lấy được Trấn Ninh, Tù trưởng là Cheo Nam, Cheo Kiêu bị bắt.
Tháng 8 bình được Trịnh Cao và Quy Hiệp.
Tháng 10, thủ lãnh Vạn Tượng bỠthà nh chạy, quân Tây Sơn lấy được vô số chiêng, trống và và i chục thớt voi.
Thừa thắng đánh thẳng đến biên giới Xiêm La, chém được Tả súy là Phan Dung và Hữu súy là Phan Siêu. Binh Xiêm thua chạy tán loạn.
Trần Quang Diệu và Lê Trung dẹp yên biên giá»›i, kéo binh vá» Tuyên Quang đánh Nùng Phúc Tấn và Huỳnh Văn Ãồng. Nùng, Huỳnh chống không nổi bị giết, Lê Duy Chỉ chạy không kịp cÅ©ng bị giết luôn.
Mùa xuân năm Tân Hợi (1791) Vua Ai Lao là Chiêu An không chịu triá»u cống, Vua Quang Trung lại sai Trần Quang Diệu Ä‘em quân sang vấn tá»™i. Quân Ai Lao sợ hãi xin hà ng. Từ ấy hết lòng thuần phục.
Vua Miến Ãiện hay tin liá»n sai sứ sang Việt Nam thông hiếu.
Từ ấy bá» cõi phÃa Tây cÅ©ng nhÆ° phÃa Bắc được yên ổn.
--------------
[67] Phạm Văn Trị là anh bà hỠPhạm mẹ Nguyễn Quang Thùy.
[68] MÆ°á»i bà i từ đó là : Mãn đình phÆ°Æ¡ng, Pháp giá dẫn, Thiên thu tuế, Lâm giáng tiên, Thu ba tế, Bốc dưỡng tá», Yết kim môn, Hạ thánh triá»u, Lạc xuân phong, Phượng hoà ng các.
[69] Bảo tất là ôm gối: con ôm gối cha để đón niá»m vui vẻ (tất hạ thừa hoan). Ãó là Vua Cà n Long muốn cụ thể hóa lá»i nói của Vua Quang Trung trong bà i chiếu tạ Æ¡n, và lá»i của chÃnh mình khi xem xong tá» chiếu.
[70] Câu nà y chép theo cụ Bùi Văn Lang. Có ngÆ°á»i Ä‘á»c là : Tiá»n triá»u kham tiếu đại kim nhân. Lại có ngÆ°á»i Ä‘á»c: Thắng triá»u vãng sá»± đại kim nhân. Chuyện NgÆ°á»i và ng: Trong tráºn Chi Lăng, Lê Lợi bắt giết tÆ°á»›ng Minh là Liá»…u Thăng. Sau Vua Minh buá»™c Vua Lê phải cống ngÆ°á»i và ng để thÆ°á»ng mạng. Các triá»u Lê, Mạc Ä‘á»u ná»™p hà ng năm. Ãến Ä‘á»i Lê Trung HÆ°ng, triá»u Lê Dụ Tông Nguyá»…n Hãn dùng tà i ngoại giao xin bãi bá». Ãến Ä‘á»i Quang Trung, Tổng Ãốc Lưỡng Quảng Phúc Khang An viết thÆ° nhắc lại lệ ấy. Vua Quang Trung phản đối. Vì nể kẻ chiến thắng Vua Thanh là m ngÆ¡.
[71] Nha hà ng: Cơ quan giới thiệu vỠviệc mua bán.
[72] Lê Trung, ngÆ°á»i Phù Mỹ phủ Quy NhÆ¡n, văn võ gồm tà i. Ãi lÃnh ở Phù Ly, theo Vua Quang Trung ra Thuáºn Hóa, láºp nhiá»u chiến công là m lên đến chức Ãô Ãốc. TÃnh trung nghÄ©a thÆ°á»ng ngâm câu thÆ¡ của Văn Thiên TÆ°á»ng: Nhân sanh tá»± cổ thùy vô tá» LÆ°u thủ Ä‘an tâm chiếu hãn thanh.
|
11-09-2008, 05:51 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
VUA QUANG TRUNG VÀ VẤN ÃỀ NỘI TRỊ
Phần đất thuá»™c Vua Thái Ãức, Vua Quang Trung đã được minh định ngay sau khi có sá»± bất hòa giữa hai anh em: từ Hải Vân Quan trở vô là của Vua Thái Ãức. Từ Hải Vân Quan trở ra là của Vua Quang Trung. NÆ°á»›c nhà tuy hai trên thá»±c tế nhÆ°ng vẫn là má»™t trên danh nghÄ©a: hai miá»n Nam Bắc vẫn lấy niên hiệu Thái Ãức.
Khi Vua Quang Trung lên ngôi Hoà ng Ãế, nhất là sau khi chiến thắng quân Thanh, Bắc Nam má»›i trở thà nh hai nÆ°á»›c riêng biệt, không xâm lấn lãnh thổ nhau cÅ©ng không can thiệp ná»™i bá»™ nhau.
Tháng 2 năm Ká»· Dáºu (1789), giao phó việc cai trị Bắc Hà cho Ngô Văn Sở, Ngô Thá»i Nháºm, Vua Quang Trung trở vá» Phú Xuân, lo sá»a sang việc nÆ°á»›c.
1. HÀNH CHÃNH
Chá»n kinh đô.
Vua Quang Trung đã có ý đóng đô tại Nghệ An từ lúc còn là m Bắc Bình VÆ°Æ¡ng. Nhà vua đã nhá» La SÆ¡n Phu Tá» chá»n đất để láºp đô. Ban đầu nhà vua định chá»n Phù Thạch trên sông Lam, gần núi NghÄ©a Liệt, sau đổi ra Yên TrÆ°á»ng (Vinh), cuối cùng chá»n DÅ©ng Quyết tức vùng núi Phượng Hoà ng.
Ãịa thế hùng hiểm.
PhÃa Nam có sông Cồn Má»™c và Sông Lam, phÃa đông bắc có núi Phượng Hoà ng.
Ãá»u là hà o và thà nh thiên nhiên che chở cho kinh thà nh.
Thà nh không rá»™ng mấy. Bắc Nam chỉ dà i chừng 300 mét. Ãông Tây dà i chừng 450 mét. Ãó là ná»™i thà nh. Ngoại thà nh chÆ°a xây.
Thà nh Nghệ An gá»i là Phượng Hoà ng Trung Ãô.
Cải thà nh Thăng Long là Bắc Thà nh.
Vì Phượng Hoà ng thà nh chÆ°a xây xong, nên Vua Quang Trung vá» ngá»± tại núi Phú Xuân suốt thá»i gian trị vì.
Tổ chức chánh quyá»n trung Æ°Æ¡ng.
Vua Quang Trung có ba bà vợ chÃnh thức:
- Bà hỠPhạm[73] ở thôn Phú Phong, huyện Tuy Viễn (Bình Khê), phủ Quy Nhơn, mất sớm, sanh hạ được hai trai là Nguyễn Quang Thùy và Nguyễn Quang Bà n.
Bà há» Phạm mất rồi, nhà vua kết duyên cùng bà há» Bùi ở thôn Xuân Hòa (Bình Khê). Bà há» Bùi là mẹ của Nguyá»…n Quang Toản, Nguyá»…n Quang Thiệu, Nguyá»…n Quang Khanh và hai ngÆ°á»i con gái.
- Ngá»c Hân công chúa má»›i có má»™t con.
Quang Thùy và Quang Bà n lúc bấy giỠđã 17, 18 tuổi.
Quang Toản mới 9, 10 tuổi.
Con Ngá»c Hân má»›i 2 tuổi.
Vua Quang Trung phong bà há» Bùi là m Chánh Cung Hoà ng Háºu, bà Ngá»c Hân là m Bắc Cung Hoà ng Háºu và láºp Nguyá»…n Quang Toản là m Thái tá».
Bà há» Phạm được truy phong là Nhân Cung Ãoan TÄ©nh Trinh Thục NhÆ° Thuần VÅ© Hoà ng Chánh Háºu, phong cho Quang Thùy là m Khanh Công LÄ©nh Bắc Thà nh, Tiết Chế Thủ Bá»™ ChÆ° Quân, phong cho Nguyá»…n Quang Bà n là m Tuyên Công LÄ©nh Thanh Hóa Ãốc Trấn, Tổng Lý Quân Dân Sá»± Vụ.
Nguyá»…n Quang Thùy đã được Vua Cà n Long phong là An Nam Quốc VÆ°Æ¡ng Thế Tá». Vua Quang Trung sai sứ Ä‘em biểu sang tâu rằng Thùy là con dòng thứ.Cà n Long nghe theo, phong Toản là m An Nam Quốc VÆ°Æ¡ng Thế Tá» thay Thùy. Có ngÆ°á»i bất bình, ngỠý cùng Nguyá»…n Quang Thùy, Thùy nói:
- Em tôi hay tôi là m Thái tá» cÅ©ng thế thôi. Ãiá»u cốt yếu là là m thế nà o cho nÆ°á»›c Ãại Nam được má»—i ngà y má»—i thêm già u mạnh, nhà Tây SÆ¡n má»—i ngà y má»—i thêm vững bá»n, là tốt.
Hà ng trà thức Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i khen là đại nhân.
Quan chế vẫn tÆ°Æ¡ng tợ nhÆ° cÅ©. Ãại khái trên thì có Tam công là Thái SÆ°, Thái phó, Thái bảo; Tam cô là Thiếu sÆ°, Thiếu phó, Thiếu bảo, Ãại chủng tể, Ãại tÆ° đồ, Ãại tÆ° mã, Ãại tÆ° không; Ãại đô đốc, Ãại đô há»™. Lại có Trung thÆ° sảnh, Trung thÆ° lệnh, Lục bá»™ Thượng thÆ°... Thị lang, TÆ° vụ...
Tổ chức hà nh chÃnh địa phÆ°Æ¡ng.
Ãá»i nhà Lê nÆ°á»›c chia là m 13 trấn: SÆ¡n Nam, SÆ¡n Tây, Kinh Bắc, Hải DÆ°Æ¡ng, Thái Nguyên, Tuyên Quang, HÆ°ng Hóa, Lạng SÆ¡n, An Bang, Thanh Hóa, Nghệ An, Thuáºn Hóa, Quảng Nam.
Ãá»i Quang Trung, trấn Quảng Nam thuá»™c vá» Vua Thái Ãức, Vua Quang Trung chia SÆ¡n Nam ra là m hai thà nh SÆ¡n Nam Hạ và SÆ¡n Nam Thượng.
Trấn chia là m nhiá»u phủ; Phủ chia là m nhiá»u huyện; Huyện chia là m nhiá»u tổng; Tổng chia là m nhiá»u xã; Xã chia là m nhiá»u thôn.
Trấn thì có Trấn Thủ (võ) và Hiệp Trấn (Văn) Ä‘iá»u khiển. Phủ, Huyện thì có Tri phủ, Tri huyện cùng chức Phân tri coi việc kiện cáo, chức Phân xuất coi việc binh lÆ°Æ¡ng. Tổng thì có Chánh tổng, Phó tổng. Xã thôn thì có Xã trưởng, Thôn trưởng.
2. QUÂN SỰ
Tổ chức quân đội.
Theo các triá»u đại trÆ°á»›c, quân Ä‘á»™i gồm có 5 quân. Trung, Tiá»n, Tả, Hữu, Háºu. Vua Quang Trung tổ chức thêm những Ä‘á»™i quân đặc biệt, gá»i Tả Báºt, Hữu Báºt, NgÅ© Chế, Cà n Thanh, Thiên Cán, Thiên TrÆ°á»ng, Hổ Ãôn, Hổ Hầu, Thị Lân, Thị Loan.
Má»—i quân gồm 5 báºc là SÆ°, Lữ, Tốt, Lượng, NgÅ© nhÆ° xÆ°a.
Ở các phủ, huyện, quân đội lại chia ra từng đạo, cơ và đội.
Ãạo thống cÆ¡, cÆ¡ thống Ä‘á»™i.
Tất cả Ä‘á»u ở dÆ°á»›i quyá»n viên võ Phân xuất.
Triá»u Vua Thái Ãức thì lÃnh má»™ chá»› không bắt.
Vua Quang Trung dùng chÃnh sách cưỡng bách.
Ãể tiện việc kiểm soát trong khi bắt lÃnh, nhà vua đặt ra tÃn bà i.
TÃn bà i là má»™t chiếc thẻ, má»™t phÃa thì ghi tánh danh, quản chỉ và dấu lăn tay hay chữ ký của chủ nhân chiếc thẻ, má»™t phÃa có đóng dấu ấn có bốn chữ Quốc gia đại tÃn. NgÆ°á»i nà o không có tÃn bà i thì bị bắt sung và o phòng dịch.
Nhà vua còn đặt ra há»™ tịch, chia dân ra là m bốn hạng: từ 9 đến 17 tuổi gá»i là Vị Cáºp cách hạng; từ 18 đến 55 tuổi gá»i là Tráng hạng; từ 56 đến 60 tuổi gá»i là Lão hạng; từ 61 tuổi trở lên gá»i là Lão nhiêu. Bốn hạng ngÆ°á»i đó phải ghi tên và o há»™ tịch. Những ngÆ°á»i từ 18 đến 55 tuổi phải Ä‘i lÃnh. NhÆ°ng không phải tất cả những ngÆ°á»i trong tuổi ấy Ä‘á»u phải Ä‘i lÃnh. Những gia đình Ä‘á»™c Ä‘inh thì được miá»…n. Trong gia đình đông con thì cứ ba tráng Ä‘in phải Ä‘i nháºp ngÅ© má»™t ngÆ°á»i. Những khi cần thiết lắm má»›i phải nháºp ngÅ© hai ngÆ°á»i. Nhá» có ghi rõ tên tuổi trong há»™ tịch nên tránh bá»›t sá»± bất công.
3. KINH TẾ TÀI CHÃNH
Ãúc tiá»n
Từ trÆ°á»›c nhân dân Thuáºn Hóa cÅ©ng nhÆ° Bắc Hà dùng tiá»n nhà Lê. Sau khi lên ngôi Hoà ng Ãế, Vua Quang Trung cho đúc tiá»n mang danh hiệu Quang Trung thay thế cho tiá»n Cảnh HÆ°ng, Chiêu Thống.
Dinh Ä‘iá»n.
Ná»n kinh tế vẫn đặt trên cÆ¡ sở nông nghiệp.
Sau những cuá»™c chiến tranh kéo dà i giữa Trịnh - Nguyá»…n, Tây SÆ¡n - Trịnh, giữa Hoa - Việt, số dân giảm xuống rất nhiá»u. Do đó có má»™t số ruá»™ng đất bá» hoang. Nhà vua Ä‘Æ°a những ngÆ°á»i nghèo khổ ở những nÆ¡i đông đúc tá»›i đó để cà y cấy là m ăn. ChÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng phải giúp đỡ má»i phÆ°Æ¡ng tiện.
Ãể có thể nắm vững tình hình, nhà vua buá»™c các Tổng lý phải là m sổ Ä‘iá»n kê khai đầy đủ những ruá»™ng đất canh tác và ruá»™ng đất bá» hoang. Những ruá»™ng đất bá» hoang trong thá»i gian má»™t năm mà không được khai thác trở lại thì các nhà chức trách địa phÆ°Æ¡ng phải bị tá»™i.
Nhá» váºy mà tránh được sá»± chênh lệch vá» mặt kinh tế cÅ©ng nhÆ° vá» mặt máºt Ä‘á»™ dân cÆ° từng địa phÆ°Æ¡ng.
Thuế khóa.
DÆ°á»›i thá»i Trịnh Nguyá»…n, nhân dân phải ná»™p thứ thuế gá»i là Tiá»n Ä‘iệu tức là tiá»n nạp thuế cho việc sÆ°u dịch. Vua Quang Trung bãi bá» thứ thuế ấy. Những lúc trong nÆ°á»›c hay địa phÆ°Æ¡ng cần dùng nhân công thì má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u phải góp phần, già u cÅ©ng nhÆ° nghèo, trừ những báºc lão nhiêu, lão hạng, không ai được miá»…n. Những ngÆ°á»i nà o không tá»± mình thi hà nh nhiệm vụ được thì bá» tiá»n ra thuê ngÆ°á»i thay thế chá»› không được Ä‘em nạp cho các nhà chức trách.
Thuế ruá»™ng đất công tÆ° Ä‘á»u phải xét lại rồi má»›i phân hạng theo mức sản xuất hà ng năm, và chia là m ba hạng. Thuế nạp bằng lúa. CÅ©ng có thể nạp bằng tiá»n tÃnh theo thá»i giá. Ngoà i số lúa là Tháºp váºt tiá»n là tiá»n công trả cho ngÆ°á»i đứng thâu thuế, và Khoán khố tiá»n tức là tiá»n tồn kho. Mức thuế đã quy định rõ rà ng. Thu lên bị tá»™i tham nhÅ©ng.
4. VĂN HÓA
Việc há»c.
Việc há»c được tổ chức khắp má»i nÆ¡i, từ xã đến phủ huyện. Ban Giảng dụ ở xã giao cho những ngÆ°á»i há»c hạnh kiêm toà n ở địa phÆ°Æ¡ng hoặc má»i ở các địa phÆ°Æ¡ng khác. Xã há»c do chÃnh quyá»n địa phÆ°Æ¡ng tổ chức. TÆ° nhân vẫn có quyá»n rÆ°á»›c thầy vá» dạy con em trong nhà trong là ng, vô Ä‘iá»u kiện. Há»c sinh ở các trÆ°á»ng tÆ° vẫn được coi nhÆ° há»c sinh trÆ°á»ng công. Các trÆ°á»ng phủ trÆ°á»ng huyện thì có Ãốc há»c, Huấn đạo Ä‘iá»u khiển. Những vị thầy trung Æ°Æ¡ng bổ nhiệm và lá»±a trong là ng khoa bảng triá»u Lê, lÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng và phẩm tráºt ngang vá»›i tri phủ, tri huyện.
Hằng năm và o mùa thu, mở khoa thi Tuấn SÄ©, chá»n những phẩn tá» Æ°u tú thăng và o Quốc há»c, hạng thứ và o Phủ há»c.
Há»c và thi Ä‘á»u dùng hai thứ là chữ Hán và chữ Nôm.
Chữ Nôm.
Chữ Hán là chữ Trung Hoa, nÆ°á»›c ta dùng là m Quốc tá»± đã trên dÆ°á»›i 2.000 năm, tục gá»i Chữ Ta. Chữ Nôm do chữ Hán biến chế ra (chữ của nÆ°á»›c nhà ).
Chữ Nôm có từ khi nà o chÆ°a được rõ. Ãá»i nhà Trần khoảng 1279-1293, các sÄ© phu trong nÆ°á»›c dùng chữ Nôm là m thÆ¡ ÃÆ°á»ng luáºt, gá»i là thÆ¡ Hà n luáºt. Chữ Nôm từ đó được thịnh hà nh. NhÆ°ng chỉ trong dân gian dùng mà thôi. Các giấy tá» nÆ¡i cá»a công Ä‘á»u dùng chữ Hán. Mãi đến Ä‘á»i nhà Hồ (1400-1407) má»›i được các cÆ¡ quan chÃnh quyá»n dùng và o việc từ hà n. Nhà Hồ mất, chữ Nôm cÅ©ng mất địa vị theo. Vua Quang Trung phục hồi chân giá trị.
Có nhiá»u ngÆ°á»i có há»c không hiểu ý nghÄ©a sâu xa trong việc dùng chữ Nôm thay chữ Hán, đã buông nhiá»u lá»i bất tồn nhÆ° Nôm na là cha mách khóe, Nôm na là cha bá láp. Lại có chuyện rằng:
Trong một khoa thi Tuấn Sĩ, đỠthi ra Con cóc, một thà sinh có bà i:
Da thá»i ghẻ chốc má»c tà m ngoam
Vóc lại u nu giống trái chà m
Nòng ná»c đứt Ä‘uôi ra khá»i nÆ°á»›c
Gặp nhằm tổ mối miệng chà m bà m.
Ban giám khảo đánh há»ng.Duyệt lại các quyển há»ng, thấy bà i nà y, Vua Quang Trung khen là ý má»›i lá»i ta, lấy Ä‘áºu Æ°u hạng và cho và o Quốc há»c. Lại quở ban giám khảo hữu nhãn vô châu, cấm không được Ä‘i chấm thi nữa.
ChÆ°a có thể hoà n toà n dùng chữ Nôm thay chữ Hán cho nên trong việc há»c hà nh, việc thi cá» và việc thÆ° trác chốn công môn, chiếu biểu nÆ¡i triá»u đình, Ä‘á»u dùng cả hai thứ chữ, không có ý trá»ng khinh.
Nhà vua láºp Sùng ChÃnh viện, thỉnh La SÆ¡n Phu Tá» là m Viện trưởng.
Công việc chÃnh của Viện là dịch những tác phẩm có giá trị vỠđạo đức và văn chÆ°Æ¡ng ra chữ Nôm để phổ biến trong toà n quốc.
Cá»™ng tác cùng Phu Tá» có nhiá»u nhà khoa bảng triá»u Lê nhÆ° Nguyá»…n Công, Nguyá»…n Thiện, Phan Tố Ãịnh, Bùi DÆ°Æ¡ng Lịch rất sà nh văn Nôm.
Và o đầu năm Quang Trung thứ năm (1792), Viện đã dịch xong bá»™ Tứ ThÆ° và Tiểu Há»c. Nhà vua xuống chiếu sai dịch tiếp các bá»™ Kinh Thi, Kinh ThÆ°, Kinh Dịch... không rõ bá»™ nà y đã dịch xong chÆ°a. Hiện chỉ tìm được bản Kinh Thi Giải Âm khắc má»™c bản năm Quang Trung thứ 5[74].
Nhá» sá»± khuyến khÃch của Vua Quang Trung mà văn chÆ°Æ¡ng chữ Nôm thá»i Tây SÆ¡n được thịnh vượng. Nhiá»u tác phẩm có giá trị ra Ä‘á»i nhÆ° Hoa Tiên truyện, Mai Ãình Má»™ng ký, Chinh Phụ Ngâm diá»…n Nôm, ThÆ¡ Hồ Xuân HÆ°Æ¡ng, ThÆ¡ La Xuân Kiá»u v.v... được truyá»n thế.
5. TÔN GIÃO
Vua Quang Trung muốn lấy đạo Nho là m quốc giáo, nên khuyến khÃch việc phát triển Nho há»c.
Ãối vá»›i đạo Pháºt nhà vua vẫn ngưỡng má»™, song rất ghét những ngÆ°á»i lợi dụng chùa để trốn xâu láºu thuế, để không là m mà có ăn. Nháºn thấy là ng nà o cÅ©ng có chùa, mà phần nhiá»u thầy chùa Ãt há»c, không mấy ngÆ°á»i hiểu thấu đạo lý cao sâu của đức ThÃch Ca, chỉ mượn tiếng tu hà nh để ký sinh và o xã há»™i, nên nhà vua xuống chiếu bắt bá» những chùa nhỠở các là ng. Má»—i huyện hoặc má»—i phủ được cấp gá»— gạch để xây má»™t ngôi chùa đồ sá»™ khang trang, rồi chá»n những tăng ni có há»c thức, đạo đức đến trụ trì. Còn những nhà sÆ° Ä‘á»™i lốt tu hà nh, tục gá»i là những Huá» mầm Ä‘á»u bắt phải hoà n tục, lo bổn pháºn ngÆ°á»i dân[75].
Các đạo khác nhÆ° Lão giáo, Ma Nà giáo... được tá»± do truyá»n bá.
Thiên Chúa giáo cÅ©ng không bị ngăn cấm[76]. Nói tóm lại dÆ°á»›i triá»u Tây SÆ¡n, nhân dân được tá»± do tÃn ngưỡng.
6. CHỌN NHÂN TÀI
Vua Thái Ãức dùng phÆ°Æ¡ng Chiêu hiá»n để có ngÆ°á»i anh tà i ra giúp nÆ°á»›c. Những kẻ sÄ© tá»± mình đến tham kiến hoặc ngÆ°á»i có uy danh Ä‘á» cá», nếu xét quả có tà i đức, Ä‘á»u được trá»ng dụng.
Vua Quang Trung theo các Ä‘á»i trÆ°á»›c cho mở các khoa thi Võ và Văn ở tại kinh đô Phú Xuân, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° những khoa thi Há»™i Ä‘á»i Lê.
Tất cả má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u được ứng thÃ.
Ba năm mở một khoa. Khoa đầu tiên mở và o năm Quang Trung thứ nhì (1789).
Khoa thi văn, gá»i là khoa Minh Kinh, có nhiá»u ngÆ°á»i ở miá»n Trong ra ứng thÃ. Trúng tuyển và o hạng Æ°u có:
- Phan Văn Biên ở Phú Yên đã giá»i vá» Kinh Sá», thông cả bách gia chÆ° tá» lại còn thạo âm nhạc, rà nh toán pháp. Ãáºu xong được bổ ngay là m Huấn Ãạo.
- Ãinh SÄ© An ngÆ°á»i Bình Khê. ThÆ¡ văn thanh khoáng, Cùng Ngô Diên Hiệu, Phan Ãình Văn, Huỳnh Chiếu nổi danh vá» văn há»c. Ãá»i Ä‘á»i xÆ°ng tụng là Tây SÆ¡n tứ tà i tá». Ãáºu xong được bổ là m việc ở Ná»™i Các vá»›i hà m Hà n Lâm.
- Phạm Văn Tung, ngÆ°á»i Phù Mỹ, có tiếng hay chữ từ lúc nhá», lại có tà i cưỡi ngá»±a bắn cung. SÆ¡ bổ là m tÆ° vụ ở Các, sau là m Hiệp trấn Phú Yên.
- Trần Trá»ng Vỹ, ngÆ°á»i Hoà i Ân, thÆ¡ hay. Theo nhà Tây SÆ¡n là m má»™t chức quan nhá». Sau khi Ä‘á»— khoa Minh Kinh liá»n được bổ là m Thị lang bá»™ Lá»….
- Ãặng SÄ© Nguyên, ngÆ°á»i Quảng NghÄ©a, tánh phÆ°Æ¡ng nghiêm chÃnh trá»±c, sÆ¡ bổ là m Biên tu.
- Ãặng Má»™ng Kỳ ngÆ°á»i Quảng Nam, tà i kiêm văn võ. Tuy Ä‘áºu khoa văn, nhÆ°ng lại thÆ°á»ng láºp được nhiá»u võ công, là m cho quân Nguyá»…n Phúc Ãnh sợ gá»i là Ãặng Gia Gia.
- Lý Xuân Tá ngÆ°á»i Quảng Nam, tánh nghiêm trá»±c rất ghét dị Ä‘oan. Lúc là m quan thÆ°á»ng cứu được nhiá»u ngÆ°á»i bị kết án oan uổng và thÆ°á»ng phá hủy những Ä‘á»n miếu thá» những dâm thần ác quá»·. Là m quan đến chức An Phủ ở Phú Yên.
Ãó là những ngÆ°á»i ở trên phần đất của Vua Thái Ãức, nhÆ°ng vẫn thi Ä‘á»— là m quan cùng Vua Quang Trung mà không bị kỳ thị.
Còn ngÆ°á»i ở Thuáºn Hóa và Bắc Hà thi Ä‘áºu cÅ©ng nhiá»u. Nổi tiếng nhất là Ãặng Cao Phong. Ãặng thi Ä‘áºu liá»n được bổ và o Ná»™i Các vá»›i chức Hà n Lâm Há»c sÄ©, rồi thăng Trung ThÆ° Thị lang. Những chuyện cÆ¡ máºt trong triá»u ngoà i quáºn Ä‘á»u được tham dá»±. Vua Quang Trung rất ái tÃn.
Khoa thi võ ngÆ°á»i miá»n trong ra thi cÅ©ng nhiá»u. Có hai ngÆ°á»i xuất sắc:
- Phạm Cần ChÃnh, ngÆ°á»i Phù Cát, há»c chữ Hán rất giá»i, nhÆ°ng ghét thói văn chÆ°Æ¡ng phù phiếm, chỉ chuyên nghiên cứu binh pháp. Lúc nhá» nhà nghèo, không tiá»n mua dầu thắp, nhặt củi là m đèn, Ä‘á»c sách, táºp văn đến gà gáy má»›i ngủ. Lá»›n lên há»c võ. Sức mạnh nhÆ° Hạng VÆ°Æ¡ng có thể kéo cung sắt nặng 300 cân, cắp hai nách hai tảng đá nặng hà ng tạ nhảy qua rà o cao quá vá»›i. Thiện dụng cây thiết sóc[77]. NgÆ°á»i Ä‘á»i gá»i là Phạm Thiết sóc. Ãược Vua Quang Trung cho đổi sang há» Nguyá»…n.
- Lê SÄ© Hoà ng, ngÆ°á»i Quảng Nam. Võ nghệ siêu quần. Lúc nhá» nghèo chăn trâu cho má»™t phú nông trong ấp. Trâu bị cá»p bắt, Hoà ng sợ tá»™i chạy và o núi trốn, gặp được dị nhân truyá»n võ nghệ. Lê có tà i sá» dụng đại Ä‘ao.
Trong lúc thi, Vua Quang Trung sai Trần Quang Diệu ra tỉ thÃ. Tà i sức ngang nhau. Nhà vua cao hứng đòi đấu thá». Lê SÄ© Hoà ng cung kÃnh tạ từ.
- Với Trần Tướng Quân, hạ thần còn không địch nổi huống chi với Bệ Hạ.
Vua Quang Trung đắc ý, vỗ vai nói:
- Ãây là Hứa Chá» của ta.
Rồi cởi chiếc cẩm bà o Ä‘Æ°Æ¡ng mặc ban cho Lê SÄ© Hoà ng. SÄ© Hoà ng cùng Quang Diệu được Ä‘á»i tôn xÆ°ng là Tây SÆ¡n Song Ä‘ao.
Hai ngÆ°á»i Ä‘á»u được triá»u đình trá»ng dụng và láºp được nhiá»u chiến công, cùng vá»›i các võ sÄ© phò tá Tây SÆ¡n từ trÆ°á»›c, được liệt và o hà ng lÆ°Æ¡ng tÆ°á»›ng.
7. DẸP PHIẾN LOẠN
DÆ° đảng của Vua Lê, ngoà i Lê Duy Chỉ dá»±a và o lá»±c lượng các thổ dân ở các miá»n núi ngoà i biên giá»›i để chống lại nhà Tây SÆ¡n[78] và đã bị Trần Quang Diệu dẹp yên, còn các cuá»™c bạo loạn rải rác ở miá»n Bắc.
Thứ nhất là cuá»™c bạo loạn của Trần Quang Châu ngÆ°á»i huyện Gia Bình thuá»™c Bắc Ninh, đã từng giúp Lê Chiêu Thống trốn tránh.Lúc Tôn SÄ© Nghị kéo quân xâm lấn nÆ°á»›c ta Châu theo há»™ giá Chiêu Thống và được phong là m Tiên Phong Ãại TÆ°á»›ng. Quân Thanh thua, Vua Lê bá» chạy. Châu chạy vá» huyện nhà , má»™ binh đánh phá các vùng lân cáºn. Võ Văn DÅ©ng được cá» Ä‘i đánh dẹp. NhỠđịa thế hiểm trở binh của Châu cầm cá»± vá»›i quân DÅ©ng từ thu Tân Hợi (1791) đến xuân Nhâm Tý (1792).
Châu bị bắt, dụ hà ng không được nên DÅ©ng Ä‘em giết Ä‘i. Thứ hai phải kể đến cuá»™c dấy loạn của DÆ°Æ¡ng Ãình Tuấn ngÆ°á»i huyện Yên Thế (Bắc Giang), phò Lê Chiêu Thống trong lúc ẩn náu để chỠđợi viện binh. Khi Chiêu Thống chạy theo Tôn SÄ© Nghị, Tuấn ở lại tiếp tục hoạt Ä‘á»™ng chống Tây SÆ¡n, Ãặng Văn Long phụng mệnh Ä‘i tảo trừ. Tuấn đánh không lại, trốn và o rừng rồi biệt tÃch.
Ngoà i ra còn có Phạm Ãình Ãạt ngÆ°á»i VÅ© Giang (Bắc Ninh), cùng các em là Tạo sÄ© Phạm Ãình Phan, Tiến sÄ© Phạm Ãình Dữ và các con là Phạm Ãình Hân, Phạm Ãình Cù, Phạm Ãình Ninh, Phạm Ãình Duáºt quáºt khởi ở núi Huyá»n Ãinh tục gá»i là núi Treo Ãanh. ThÆ°á»ng hoạt Ä‘á»™ng mạnh ở vùng Lạng Giang. Quân Tây SÆ¡n do Ãặng Văn Long chỉ huy phải đánh dẹp mãi má»›i tiêu diệt được.
Những đám phiến loạn dẹp yên, trong nước dồn công sức và o công việc kiến thiết xã hội.
------------------------
[73] Theo cụ Bùi Văn Lang thì bà há» Phạm là ngÆ°á»i Duy Xuyên (Quảng Nam), cùng mẹ khác cha vá»›i Bùi Văn Nháºt, Bùi Ãắc Tuyên; năm 30 tuổi được phong là m Hoà ng Háºu và sanh hạ được ba trai hai gái, Quang Toản là trưởng nam. Cụ Bùi đã lầm, vì bà há» Phạm và bà há» Bùi còn miêu duệ ở Phú Phong, Xuân Hòa.
[74] Theo sách La Sơn Phu TỠcủa Hoà ng Xuân Hãn.
[75] Có nhiá»u nhà sÆ° hiện đại cho việc là m vua Quang Trung là chống lại Pháºt giáo và gá»i Tây SÆ¡n là Ngụy triá»u.
[76] Trong lá thư đỠngà y 18-7-1793 của Linh mục Le Roy gởi cho Plandin, có câu Từ khi nhà Tây Sơn lên là m chủ. Tôn giáo được tiến bộ, đăng trong Nouvelles des missions etrangères cuea M. de la Bissachère năm 1902.
[77] Một loại giáo
[78] Xem mục Vua Quang Trung đối ngoại.
|
11-09-2008, 05:51 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
VUA QUANG TRUNG BĂNG HÀ
NGUYỄN QUANG TOẢN KẾ VỊ
Công việc xây dựng quốc gia đang tiến hà nh trôi chảy, thình lình Vua Quang Trung băng hà .
Vua băng ngà y 29 tháng 7 năm Nhâm Tý [79](15-9-1792). Nguyên nhân gây ra cái chết của Vua Quang Trung đã trở thà nh má»™t nghi án lịch sá». Ãại Nam ChÃnh Biên Liệt truyện ghi rằng:
Huệ trong lúc lấy kinh đô Phú Xuân có mạo phạm lăng tẩm của Liệt Thánh.
Má»™t ngà y kia, Ä‘Æ°Æ¡ng ngồi, thình lình bắt đầu xây xẩm rồi ngã ra hôn mê. MÆ¡ mà ng thấy má»™t lão trượng đầu bạc áo trắng, cầm gáºy sắt, từ không trung Ä‘i đến, mắng rằng: Ông cha mà y Ä‘á»u sanh ở đất Vua, mà y sao dám mạo phạm đến lăng tẩm?. Nói dứt lá»i liá»n lấy gáºy sắt đánh nÆ¡i trán Huệ. Huệ ngã xuống bất tỉnh, hồi lâu má»›i tỉnh lại. Từ ấy bịnh cà ng ngà y cà ng nặng, má»›i triệu viên Trấn thủ Nghệ An là Trần Quang Diệu vá» thÆ°Æ¡ng nghị việc dá»i đô ra Nghệ An.
Ãó là lá»i của sá» gia Nguyá»…n Gia Miêu[80] bịa ra để bôi nhá» Vua Quang Trung. Bịa không được khéo, bởi ai kể lại câu chuyện hoang Ä‘Æ°á»ng ấy cho viết sá» chép? Chẳng lẽ Vua Quang Trung kể lại giấc má»™ng không mấy đẹp của mình?
Có ngÆ°á»i bảo nhà vua bị thượng mã phong. Ãó chỉ là chuyện hà i hÆ°á»›c.
Lại có ngÆ°á»i Ä‘á»™c miệng bảo rằng nhà vua bị Ngá»c Hân Công Chúa ám hại bằng cách bá» thuốc Ä‘á»™c và o rượu[81]. Rõ là vu cáo giữa trá»i!
Thiết tưởng Vua Quang Trung chết vì bệnh huyết áp cao, là m việc nhiá»u, suy nghÄ© nhiá»u, bị đứt mạch máu. Cái chết Ä‘á»™t ngá»™t do bệnh huyết áp cao gây nên thÆ°á»ng xảy ra và dân gian thÆ°á»ng gá»i là trúng gió. Chá»› nếu quả có Ä‘iá»u ám muá»™i thì dá»… gì triá»u đình Tây SÆ¡n đã để yên.
Truyá»n rằng:
Mùa xuân năm Nhâm Tý (1792), Vua Quang Trung hay tin Nguyá»…n Phúc Ãnh đã chiếm được Gia Ãịnh và kéo quân ra đánh Quy NhÆ¡n, bèn nổi giáºn:
- Giống cá» gấu không diệt táºn gốc, cứ nảy ra hoà i!
Liá»n chuẩn bị kéo đại binh và o đánh. Lục quân từ trên đánh xuống, Thủy quân từ dÆ°á»›i đánh lên. Bao vây mặt biển, cắt đứt Ä‘Æ°á»ng núi, không cho quân Nguyá»…n chạy thoát.
Má»i việc đã sắp đặt chu đáo thì thình lình nhà vua bị cảm. Bệnh má»—i ngà y má»™t nặng. Bèn triệu Trấn thủ Nghệ An là Trần Quang Diệu thÆ°Æ¡ng nghị vá» việc dá»i đô ra Nghệ An và việc Ä‘i đánh Nguyá»…n Phúc Ãnh. NhÆ°ng rồi biết mình không còn sống lâu được nữa, liá»n trối:
- Ta mở mang bá» cõi gồm cả miá»n Nam. Nay bênh tình của ta không thể khá được, mà Thái Tá» thì còn nhá». PhÃa trong thì bá»n quốc cừu hoà nh hà nh ở Gia Ãịnh. Còn anh ta thì tuổi già , cầu an, không lo háºu hoạn. Ta chết rồi, trong vòng má»™t tháng phải lo việc tống táng cho xong. Các khanh phải đồng lòng phò Thái tá» và sá»›m lo việc thiên đô để khấu chế thiên hạ. Nếu không váºy, binh Gia Ãịnh kéo đến, các khanh không có đất chôn thây.
Nói rồi băng tại điện Trung Hòa, ngà y 29 tháng 7 năm Nhâm Tý.
ThỠ40 tuổi.
Ở ngôi 5 năm.
Thái TỠNguyễn Quang Toản nối ngôi.
Qua tháng 8, triá»u đình mai táng Vua Quang Trung tại phÃa Nam sông HÆ°Æ¡ng.
Thụy là Thái Tổ VÅ© Hoà ng Ãế ;
Một mặt và o Quy Nhơn, một mặt sang Trung Quốc cáo tang.
Vua Thái Ãức được tin, kêu lên má»™t tiếng Em Æ¡i rồi khóc ngất! Ãoạn lo sắm sá»a Ä‘i Ä‘iếu tang. NhÆ°ng đình thần can gián. Nhà vua bèn sai La Xuân Kiá»u soạn má»™t bà i văn tế, rồi cá» Võ Xuân Hoà i và Ãặng Xuân Phong thay mình mang tế váºt ra Phú Xuân.
Bà i văn tế viết bằng chữ Nôm, có những câu:
Công Ä‘iếu phạt, Nam rồi lại Bắc, tiếng anh hùng vang dá»™i sấm mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng
Tình tÃch linh, ruá»™t nối liá»n gan, Ä‘Æ°á»ng u hiển rã rá»i tÆ¡ chÃn khúc.
Trá»i Quy NhÆ¡n ảm đạm mà u thu
Ãất Thuáºn Hóa não nùng tiếng cuốc.
Phái đoà n sang Trung Hoa nói dối rằng:
- Vua Quang Trung có di chỉ sau khi chết chôn tại Hồ Tây ở Thăng Long để đặng gần chầu Thiên Khuyết.
Vua Thanh tưởng tháºt, tứ thụy là Trung thần, ngá»± chế má»™t bà i thi Ai Thuáºt:
Ngoại bang lễ dĩ hiến bồi thần
Cẩn triển tùng vô ( ) kỷ thân [82]
Nạp khoản tối gia lai ngá»c khuyết
Hoà i nghi kham tiếu đại kim nhân
Thu trung thượng ức y quan túc
Tấc hạ hồ như phụ tỠthần
Thất xÃch bất năng táºn ai thuáºt
Lân kỳ trung khốn xuất trung chân.
Cụ Bùi Văn Lang dịch:
Sai khiến bồi thần lễ ngoại bang
Ãt ai khứng chịu nhá»c mình sang
Nà o khi nạp khoản qua đầm ngá»c
Không dạ hồ nghi thế tượng và ng
DÆ°á»›i gối nhÆ° in tình phụ tá»
Giữa thu còn nhớ bộ y quang
Hồng la bảy thước không cùng chuyện
Ngay tháºt riêng thÆ°Æ¡ng tấc dạ chà ng.
Cà n Long lại còn soạn má»™t bà i Ä‘iếu văn, cấp má»™t tượng Pháºt bằng ngá»c, 3.000 lượng bạc, sai Há»™ Bá»™ Quảng Tây là Thà nh Lâm sang Thăng Long phúng Ä‘iếu.
Sứ giả là m lá»… trÆ°á»›c má»™ giả của Quang Trung tại linh Ä‘Æ°á»ng huyện Thanh Trì. Trong Ä‘iếu văn có câu:
Chúc ly Nam cá»±c, hiệu trung đặc trưởng kỳ xu triá»u; An phách Tây Hồ, má»™t thế vô vong Æ° luyến khuyết
Nghĩa là :
Cõi Nam phục thay quyá»n, tưởng lúc xu triá»u công đáng nể;
Chốn Tây Hồ an phách, tấm lòng luyến khuyết chết không phai.
Còn bà i thi thì chạm đá dựng nơi mộ.
Nguyễn Quang Toản lên ngôi sau khi Vua Quang Trung băng, năm Nhâm Tý. Qua năm Quý
Sá»u (1793) cải nguyên là Cảnh Thịnh nguyên niên.
Vua Cảnh Thịnh lúc bấy giá» má»›i 13 tuổi. má»i việc trong triá»u Ä‘á»u do thái sÆ° Bùi Ãắc Tuyên quyết Ä‘oán.
Bùi Ãắc Tuyên là ngÆ°á»i là ng Xuân Hòa, huyện Tuy Viá»…n (Bình Khê), phủ Quy NhÆ¡n, cáºu ruá»™t Vua Cảnh Thịnh. DÆ°á»›i triá»u Vua Quang Trung, Tuyên nhá» thế em gái là m hoà ng háºu[83] mà được là m quan trong triá»u. Vì Ãt há»c nên chỉ là m Thị Lang bá»™ Lá»…, nhÆ°ng lại được phép và o ra nÆ¡i cung cấm. Tuyên thÆ°á»ng bà y nhiá»u trò chÆ¡i để mua lòng Thái Tá». Vốn biết Võ Ãình Tú có sức khá»e và có tà i nhảy cao nhảy xa[84]. Tuyên xúi Quang Toản yêu cầu Tú biểu diá»…n xem.
Võ Ãình Tú là má»™t vị khai quốc công thần, theo nhà Tây SÆ¡n từ lúc còn áo vải, chá»› đâu phải là hà ng tiểu tốt mà đi là m trò mua vui cho trẻ con. NhÆ°ng Thái Tá» là đấng Vua tÆ°Æ¡ng lai của mình. Võ công đâu dám không tuân lệnh.
Công rÆ°á»›c Thái Tá» ra đứng giữa sân má»™t tòa dinh thá»± hình chữ môn, mặt hÆ°á»›ng vá» dãy nhà phÃa tả. Công dáºm chân nhảy vút qua khá»i nóc nhà phÃa tả trong chá»›p mắt. Liá»n đó Thái Tá» lại nghe có tiếng Ä‘á»™ng sau lÆ°ng, quay lại thì đã thấy Công đứng trÆ°á»›c mặt. Công lại dáºm chân nhảy vút qua khá»i nóc nhà phÃa hữu, lanh nhÆ° chá»›p. Liá»n đó Thái Tá» lại nghe có tiếng Ä‘á»™ng sau lÆ°ng khi nãy, vá»™i quay lại thì lại thấy Công đứng ở trÆ°á»›c mặt. Diá»…n Ä‘i diá»…n lại, sáu báºn nhÆ° thế má»›i thôi. Thái Tá» rất lấy là m thÃch thú.
Má»™t hôm Võ Ãình Tú cùng Ãặng Xuân Phong và o cung bệ kiến. Biết rằng đó là hai nhà có tuyệt kỹ vá» côn, Bùi Ãắc Tuyên bèn tìm cách mua vui cho Thái Tá». Tuyên lấy tÆ° cách ngÆ°á»i đồng châu má»i Võ, Ãặng đến nhà riêng dá»± tiệc. Thái Tá» cÅ©ng được rÆ°á»›c đến. Tiệc đã và o buổi chiá»u. Tiệc xong, Thái tỠđòi xem hai vị đại thần đấu côn.
Ãuốc thắp sáng rá»±c cả sân. Ãặng sá» dụng côn đồng, Võ sá» dụng côn sắt. ÃÆ°á»ng côn qua lại nhanh nhÆ° chá»›p, mạnh nhÆ° bão, đẹp nhÆ° rồng bay phượng múa. NgÆ°á»i đến xem cháºt cả trong cả ngoà i. Tiếng hoan hô vá»— tay vang dáºy cả má»™t góc thà nh!
Sau cuá»™c đấu côn nà y, dÆ° luáºn xôn xao. Lá»›p thì khen hai vị võ thần tà i nghệ tháºt tuyệt luân. Lá»›p thì chê hai vị công thần không biết tá»± trá»ng. Lá»i thị phi bay đến tai Vua Quang Trung. Nhà vua liá»n quở trách Thái Tá» và Võ, Ãặng và cấm Bùi Ãắc Tuyên không được bà y những trò vui là m mất thể thống đại thần nhÆ° thế nữa.
Không bà y được trò vui nà y, tìm những trò vui khác. Trong nÆ¡i quyá»n quý thiếu gì trò vui. Lòng ham thÃch của Thái Tá» Toản luôn luôn được Tuyên là m thá»a mãn.
Vì váºy nên khi lên ngôi báu, Nguyá»…n Quang Toản liá»n nhá»› đến Tuyên, và Tuyên nhảy lên ngôi Thái SÆ° dá»… dà ng nhÆ° Võ Ãình Tú nhảy qua nóc nhà , bất chấp cả quan chế đã đặt sẵn. Trong cung đã có Bùi Thái Háºu. NÆ¡i triá»u lại có lắm đại thần nghiêng theo chiá»u gió, nhÆ° Ngô Văn Sở, Phạm Công HÆ°ng... nên thế lá»±c của Tuyên rất vững. Tuyên má»—i ngà y má»—i thêm lá»™ng hà nh. Những quan nà o theo Tuyên thì được Æ°u đãi, những quan nà o ra mặt chống thì bị hại, những ngÆ°á»i nà o có ý chống thì bị đẩy ra là m quan xa. Do đó mà nÆ¡i triá»u đình sinh ra bè phái chống báng lẫn nhau, là m cho gốc nÆ°á»›c bị lung lay.
Các đại thần trung chÃnh Ä‘á»u bất mãn. Má»™t số quan văn, kẻ thì tìm kế xin vá» vÆ°á»n, kẻ thì bị Tuyên tìm cá»› giáng chức hay cách chức. NhÆ°:
- Võ Văn Cao, ngÆ°á»i Phú Yên, là m Quốc Tá» Giám trá»±c giảng, được thăng Thái Tá» Trung Doãn Ä‘á»i Quang Trung, tánh cÆ°Æ¡ng trá»±c, không chịu nổi thái Ä‘á»™ và hà nh vi của Tuyên, nhân vá» cÆ° tang cha mẹ, ở nhà cà y ruá»™ng. Có nhiá»u bà i thÆ¡ chê Tuyên là gian thần. Tuyên rất giáºn. Khi Võ công chết, Tuyên bảo là giả chết bắt phá quan tà i ra xem, Trần Quang Diệu, Võ Văn DÅ©ng phải can thiệp má»›i được miá»…n.
Lại nhÆ° Trần Long Vỹ, ngÆ°á»i Hoà i Ân, là m Thị Lang Bá»™ Lá»…, cùng Tuyên là bạn đồng sá»± triá»u Quang Trung. Nhân lúc cao hứng là m má»™t bà i thÆ¡ Nôm Huá» Mầm Thăng Huá» Thượng, ngụ ý châm biếm Bùi Ãắc Tuyên, câu kết ngụ ý tá»± trà o:
Tương chao xưa vẫn cùng chua mặn
Mình mãi lui cui quét lá đa.
Tuyên biết được bèn tìm cớ cách chức.
- Ãinh SÄ© An, ngÆ°á»i Bình Khê, thi Ä‘áºu khoa Minh Kinh, được bổ và o Ná»™i Các vá»›i Hà n lâm viện Ããi Chiếu.Vì thÆ°á»ng qua lại cùng Trần Long Vỹ nên cÅ©ng bị Tuyên ghét Ä‘uổi vá» nhà .
Trần, Ãinh vá» Quy NhÆ¡n thà nh láºp má»™t thi xã mệnh danh là Lưỡng Hoà i, các danh sÄ© ở ba huyện Bồng SÆ¡n, Phù Ly, Tuy Viá»…n, hầu hết Ä‘á»u là xã viên. Trong số xã viên có Ngô Diên Diệu, Phan Bình Vân, Huỳnh Chiếu cùng vá»›i Ãinh SÄ© An được Ä‘á»i xÆ°ng là Tây SÆ¡n tứ tà i tá».
Vá» võ thần thì được trá»ng dụng nhất là Ngô Văn Sở, Phạm Công HÆ°ng và Lê Văn HÆ°ng.
Há» Ngô há» Phạm được Æ°u đãi vì nghiêng vá» phe Tuyên. Còn Lê Văn HÆ°ng được Tuyên cho là m ngÆ°á»i thân cáºn chỉ vì là ngÆ°á»i đồng châu, tánh lại tháºt thà bảo sao là m váºy. Lê Văn HÆ°ng là má»™t quan võ giá»i đánh giặc chá»› chữ nghÄ©a Ãt. Song hiệu lệnh của ba quân Ä‘á»u do há» Lê ban bố, quyá»n thế rất mạnh[85].
Tuy bảo sao là m váºy nhÆ°ng tánh HÆ°ng lại trung trá»±c, nên khi nháºn thấy rõ Tuyên là má»™t kẻ đại gian, thì phản ứng mạnh. Do đó bị Tuyên xúi Vua Cảnh Thịnh giết chết.
Các Võ thần đã cùng nhau ra sức dá»±ng nghiệp cho nhà Tây SÆ¡n Ä‘á»u Ä‘i trấn thủ ở các nÆ¡i hiểm yếu xa xôi. Ở trong triá»u má»™t mình Bùi Ãắc Tuyên tác uy tác phúc.
-----------------
[79] Trong Ãại Nam Chánh Biên Liệt truyện chép là ngà y 29 tháng 9 Nhâm Tý. Nhiá»u sách cÅ© nói vá» nhà Tây SÆ¡n cÅ©ng chép theo Liệt truyện. NhÆ°ng trong sách La SÆ¡n Phu Tá», há»c giả Hoà ng Xuân Hãn, Ä‘Æ°a ra hai chứng nhân ngÆ°á»i Âu Châu là Gúerard và Labousse Ä‘á»u nói rằng Vua Quang Trung chết và o tháng September 1792. TÃnh theo Âm lịch thì September năm 1792 kéo dà i từ 15 tháng 7 đến 15 tháng 8 năm Nhâm Tý. Còn ngà y 29 tháng 9 năm Nhâm Tý thì nhằm ngà y 13 November 1792. Chúng tôi nháºn thấy rằng lá»i hai chứng nhân Âu Châu hợp lý hÆ¡n là nhà viết sá» háºu sinh của nhà Nguyá»…n. Váºy Vua Quang Trung băng và o tháng 7 năm Nhâm Tý.
[80] Sá» gá»i dòng Nguyá»…n Huệ là Nguyá»…n Tây SÆ¡n, Nguyá»…n Phúc Ãnh là Nguyá»…n Gia Miêu.
[81] Bà i đăng trên Phổ Thông của Nguyễn Vỹ.
[82] Bản truyá»n thiếu má»™t chữ.
[83] Tuyên là anh ruá»™t bà hoà ng háºu há» Bùi, là anh con bác ruá»™t của Bùi Thị Xuân.
[84] Tuyên ở Xuân Hòa, Tú ở Phú Phong, hai là ng giáp giá»›i nhau (nay nháºp thà nh má»™t xã) cho nên hai bên quen biết nhau từ lúc nhá».
[85] Vá» Lê Văn HÆ°ng có má»™t giai thoại rằng: Lúc còn trẻ ở nhá» nhà há» DÆ°Æ¡ng, giao tình cùng vá»›i ngÆ°á»i tá»› gái của chủ nhà tên là Ngá»c BÃch, HÆ°ng tặng cho Ngá»c BÃch má»™t chiếc nhẫn và ng hẹn 5 năm sau sẽ đến cÆ°á»›i. Quá hẹn không thấy HÆ°ng đến, Ngá»c BÃch nhịn ăn mà chết.
|
11-09-2008, 05:52 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
NGUYỄN PHÚC ÃNH Ná»”I DẬY
ÃÃNH TÂY SÆ N
Vua Thái Ãức vá» già không có ý chà chiến đấu, những văn quan võ tÆ°á»›ng có tà i số qua Ä‘á»i, số vá» vÆ°á»n, số theo Vua Quang Trung, số còn lại tuổi cÅ©ng đã cao, tà i cÅ©ng đã táºn. Lá»›p ngÆ°á»i má»›i không có ngÆ°á»i đủ tà i kinh bang tế thế. Vì váºy thế nÆ°á»›c vừa nổi lên cao lần lần xuống thấp, để rồi tà n.
Ãông Ãịnh VÆ°Æ¡ng chỉ là má»™t ngÆ°á»i có đức Ä‘á»™, không có tà i trị nÆ°á»›c yên dân. Những nhân tà i ở Quy NhÆ¡n và o phò tá chết lần, vá» hÆ°u gần hết... Mà Gia Ãịnh lại đất rá»™ng dân thÆ°a, VÆ°Æ¡ng không thể nà o nắm vững được vây cánh. Nhà Nguyá»…n nhân đó chiếm đóng nhiá»u nÆ¡i hiểm yếu và thỉnh thoảng kéo binh đánh phá quân Tây SÆ¡n. Trong xứ mất an ninh, lòng ngÆ°á»i ly tán. Nguyá»…n Phúc Ãnh ở Xiêm La dò biết được tình hình, tháng 7 năm Ãinh Mùi (1787) Ä‘em cung quyến xuống thuyá»n vá» nÆ°á»›c.
Nguyá»…n Phúc Ãnh được vây cánh cÅ© kéo quân ra giúp. Quân thế khá vững. TÆ°á»›ng Tây SÆ¡n là Phạm Văn Tham chống không lại, bá» thà nh Sà i Côn sang đóng ở Ba Thắc. Ãông Ãịnh VÆ°Æ¡ng chạy vá» Quy NhÆ¡n chịu tá»™i cùng anh, rồi trở lên Kiên Mỹ thăm cố hÆ°Æ¡ng. Từ ấy biệt tÃch.
Nguyá»…n Phúc Ãnh chiếm được Sà i Côn tháng 8 năm Máºu Thân (1788).
Phạm Văn Tham cầm cá»± cùng quân Nguyá»…n Phúc Ãnh cho đến mùa xuân năm Ká»· Dáºu (1789). Ãã Ä‘uối sức mà không thấy binh Quy NhÆ¡n và o cứu. Phạm Ä‘em binh xuống thuyá»n, định ra bể vá» Quy NhÆ¡n. NhÆ°ng bị quân Nguyá»…n Phúc Ãnh cháºn lại, phải trở lui Ba Thắc. Lâu ngà y hết cả lÆ°Æ¡ng thá»±c, Phạm đầu hà ng và bị giết.
Từ ấy Gia Ãịnh thuá»™c vá» Nguyá»…n Phúc Ãnh.
Là m chủ đất Gia Ãịnh rồi, Nguyá»…n Phúc Ãnh má»™t mặt lo sá»a sang việc nÆ°á»›c, má»™t mặt nhá» Giám mục Bá Ãa Lá»™c (Evêque dAdran) Ä‘em Hoà ng tá» Cảnh sang Pháp xin cầu viện để đánh Tây SÆ¡n. Ãược quân Pháp do Giám mục Bá Ãa Lá»™c và Hoà ng tá» Cảnh rÆ°á»›c vá» vá»›i hai chiếc tà u đồng do Chaigneau tục gá»i là Nguyá»…n Văn Thắng, chỉ huy, và tà u Phụng do Vannier, tục gá»i là Nguyá»…n Văn Chấn, Ä‘iá»u khiển cùng má»™t số tÆ°á»›ng tá nhÆ° Dayot (Dat-do), Olliver (Ô-ly-vi-ê), De Forcant (Ãá» Phot-xăng)... phò tá, quân lá»±c của Nguyá»…n Phúc Ãnh má»—i ngà y má»—i thêm sung thiệm hùng cÆ°á»ng.
Sau má»™t năm chuẩn bị, tháng tÆ° năm Canh Tuất (1790) Nguyá»…n Phúc Ãnh sai Võ Tánh, Nguyá»…n Văn Thà nh, Lê Văn Câu... Ä‘em thủy lục quân ra đánh Tây SÆ¡n ở Bình Thuáºn. Binh Nguyá»…n Ãnh bị quân Tây SÆ¡n chống cá»± kịch liệt, không tiến quân nổi, sau ba tháng giao tranh, phải rút vá» Gia Ãịnh.
Nguyá»…n Phúc Ãnh nháºn thấy má»—i năm bắt đầu từ tháng 3 có gió mùa thổi từ Nam ra Bắc, nên quyết định lợi dụng chiá»u gió để tấn công Quy NhÆ¡n. Cho nên ngÆ°á»i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i gá»i những tráºn Nguyá»…n Phúc Ãnh kéo quân đánh Tây SÆ¡n là giặc mùa.
Năm Nhâm Tý (1792 gió Nam vá»a bắt đầu thổi, Nguyá»…n Phúc Ãnh liá»n sai Nguyá»…n Văn TrÆ°Æ¡ng, Nguyá»…n Văn Thà nh cùng hai ngÆ°á»i Pháp là Nguyá»…n Văn Phấn (Dayot), Nguyá»…n Văn Chấn (Vannier) Ä‘em chiến thuyá»n ra đánh Quy NhÆ¡n. Quân nhà Nguyá»…n kéo và o cá»a biển Thị Nại.
Cá»a biển Thị Nại tức là cá»a biển Quy NhÆ¡n. PhÃa đông có dãy núi PhÆ°Æ¡ng Mai, phÃa tây có dãy núi Nhạn Châu tục gá»i là Gà nh Ráng, là m cánh che. Từ thá»i Chiêm Thà nh đến Ä‘á»i Tây SÆ¡n, cá»a Thị Nại luôn luôn có quân phòng ngá»±. Vua Thái Ãức lại cho xây pháo Ä‘Ã i ở hai dãy núi, và đặt đại bác ở trên núi bắn xuống má»—i khi bị giặc tấn công.
NhÆ°ng lúc bấy giá» gió nam thổi mạnh, Binh Nguyá»…n dùng há»a công đốt phá thủy trại Tây SÆ¡n. Bị đánh thình lình lại có sức gió lá»a quá mạnh, binh Tây SÆ¡n không chống nổi phải bá» Thị Nại chạy vá» Quy NhÆ¡n. Quân Nguyá»…n đổ bá»™, nhÆ°ng liá»n bị quân Tây SÆ¡n từ Quy NhÆ¡n kéo xuống đánh, phải rút lui.
Ở Phú Xuân, Vua Quang Trung (lúc bấy giá» còn sống) được tin quân Nguyá»…n kéo đánh Quy NhÆ¡n, nổi giáºn liá»n chuẩn bị đại binh và o táºn diệt nhà Nguyá»…n. Trần Quang Diệu Ä‘i Ä‘Æ°á»ng Là o xuống đông Miên có tÆ°á»›ng Miên O Nha Long hưởng ứng, còn nhà vua thì Ä‘em thủy binh và o cá»a Cần Giá». Trên đánh xuống, dÆ°á»›i đánh lên, mặt núi mặt biển Ä‘á»u bị bao vây. Nguyá»…n Phúc Ãnh không còn lối thoát. Má»™t mặt Vua Quang Trung tin cho Vua Thái Ãức biết dá»± định của mình để hai bên cùng tiến và o bao vây tiêu diệt toà n bá»™ lá»±c lượng Nguyá»…n Phúc Ãnh, má»™t mặt gởi cho nhân dân Quảng Nam, Quảng NghÄ©a, Quy NhÆ¡n bà i hịch kêu gá»i má»i ngÆ°á»i hăng hái tham gia cuá»™c tấn công sắp tá»›i.
Bà i hịch đại khái nói rằng:
Quân Tây SÆ¡n đã láºp được không biết bao nhiêu chiến công oanh liệt. Diệt quân Xiêm La, thắng quân Mãn Thanh. Bao phen đánh quân nhà Nguyá»…n không còn mảnh giáp phải chạy ra cầu viện nÆ°á»›c ngoà i. Nay Nguyá»…n Phúc Ãnh rÆ°á»›c quân Pháp vá» phá rối nÆ°á»›c nhà , vâng mệnh đức Hoà ng Huynh, ta chuẩn bị má»™t đạo thủy bá»™ hùng binh, sẽ thân hà nh kéo và o Nam diệt giặc. Giặc nhà Nguyá»…n chỉ là bè củi mục. Quân Tây SÆ¡n sẽ thu hồi đất Gia Ãịnh trong nháy mắt.
Lại khuyên nhân dân không nên sợ bá»n ngÆ°á»i Tây DÆ°Æ¡ng. Chúng chỉ là nhứng xác chết. Những chiếc tà u đồng, những khinh khà cầu của chúng không có gì đáng sợ...
Tin Vua Quang Trung sẽ tấn công và o Gia Ãịnh là m cho nhân dân miá»n Nam phấn khởi, là m cho Vua tôi nhà Nguyá»…n và bá»n Pháp vô cùng lo sợ. NhÆ°ng cuá»™c hà nh binh không thá»±c hiện được, vì Ä‘Æ°Æ¡ng mùa gió nam, thuyá»n Ä‘i và o bất lợi, nhất là tại khúc Ä‘Æ°á»ng Ä‘i ngang qua bán đảo Triá»u Châu tại Quy NhÆ¡n. NÆ¡i đây tại Eo Vược gió thổi mạnh gấp ba gấp bốn gió ngoà i khÆ¡i, gá»i là nam lò. Ghe thuyá»n gặp lúc nam lò thổi thì khó tránh khá»i tai nạn. Cho nên khách hà ng hải có câu:
Cha chết không lo
Há»i thăm nam lò thổi dịu hay săng
Giáo sĩ Le Labouse gởi thư cho bạn, có đoạn rằng:
Tháng 2 năm 1792, chúng tôi phải rá»i bá» con chiên để tránh quân địch Tây SÆ¡n. Há» sẽ kéo đến và i chục ngà n ngÆ°á»i, do Ä‘Æ°á»ng Là o tiến và o Cao Miên. NgÆ°á»i Cao Miên cÅ©ng dá»± tÃnh theo há» nữa. Nguyá»…n Huệ sẽ Ä‘em hải quân ngăn chặn các cá»a biển Nam Kỳ. Nếu dá»± định nà y được thi hà nh thì nhà vua và chúng tôi chỉ còn chá» chết. NhÆ°ng nhá» Æ¡n trên, dá»± định nà y không thấy thi hà nh. Chắc quân Tây SÆ¡n e ngại các chiến hạm của ngÆ°á»i Âu Châu đóng đầy sông Sà i Gòn do việc buôn bán....
Vua Quang Trung đợi sang thu, gió đông bắc thổi sẽ xuất chinh nhÆ°ng rủi bị cảm rồi băng. Vua Quang Trung băng, các nhà truyá»n giáo Kitô mừng. Nguyá»…n Phúc Ãnh cà ng mừng.
Tháng 3 năm Quý Sá»u. Nguyá»…n Phúc Ãnh để Hoà ng tá» Cảnh ở lại giữ Gia Ãịnh vá»›i Giám mục Bá Ãa Lá»™c, sai Tôn Thất Há»™i cùng Nguyá»…n Văn Thà nh và Nguyá»…n Huỳnh Ãức Ä‘em bá»™ binh ra đánh Bình Thuáºn, còn mình cùng Võ Tánh và Nguyá»…n Văn TrÆ°Æ¡ng Ä‘em thủy binh Ä‘i đánh mặt bể.
Binh của Tôn Thất Há»™i đến Bình Thuáºn bị binh của Nguyá»…n Quang Huy cháºn đánh, không tiến nổi.
Thủy binh của Nguyá»…n Phúc Ãnh và o cá»a bể Nha Trang, Ä‘i ngược dòng sông Cù, kéo lên đánh Diên Khánh. Quân Tây SÆ¡n cháºn đánh tại bến TrÆ°á»ng Cá là ng PhÆ°Æ¡ng Sà i. Hai bên kịch chiến. Thuyá»n chìm ngÆ°á»i chết đầy cả khúc sông. Cuối cùng quân Tây SÆ¡n không chịu nổi sức súng của Pháp phải tan rã. Nguyá»…n Phúc Ãnh kéo lên Diên Khánh. Quân Tây SÆ¡n bá» thà nh vá» Quy NhÆ¡n.
Thừa thắng Nguyá»…n Phúc Ãnh đánh thẳng ra Phú Yên. Thà nh Phú Yên cÅ©ng bị thất thủ sau mấy ngà y chiến đấu anh dÅ©ng.
Diên Khánh bị thất thủ, quân Bình Thuáºn mất háºu thuẫn, Nguyá»…n Quang Huy bị quân Tôn Thất Há»™i đánh thua, kéo quân chạy vá» Quy NhÆ¡n cháºn quân Nguyá»…n.
Tôn Thất Há»™i chiếm được Bình Thuáºn thì liá»n được thÆ° của Nguyá»…n Phúc Ãnh bảo tiến binh ra há»™i vá»›i Thủy SÆ° ở Phú Yên để hai mặt cùng ra đánh Quy NhÆ¡n.
Thủy binh Nguyá»…n Phúc Ãnh và o cá»a Thị Nại. Vua Thái Ãức sai Thái tá» Nguyá»…n Bảo Ä‘em binh chống cá»±. Nguyá»…n Phúc Ãnh máºt sai Võ Tánh Ä‘em binh lẻn Ä‘i há»™i vá»›i toán quân Tôn Thất Há»™i. Nguyá»…n Văn Thà nh đánh táºp háºu. Nguyá»…n Bảo bị đánh hai mặt, không chống nổi phải rút quân vá» thà nh Quy NhÆ¡n. Quân Nguyá»…n Phúc Ãnh kéo lên đánh thà nh Quy NhÆ¡n.
Liệu thế không chống cá»± nổi, Vua Thái Ãức sai sứ ra Phú Xuân cầu viện.
Vua Cảnh Thịnh sai Thái Úy Phạm Công HÆ°ng, Há»™ Giá Nguyá»…n Văn Huấn, Ãại TÆ° Lá»™ Lê Trung và Ãại TÆ° Mã Ngô Văn Sở Ä‘em 17.000 bá»™ binh và 80 thá»›t voi Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bá»™, lại sai Ãại Thống lÄ©nh Ãặng Văn Chân Ä‘em 30 chiến thuyá»n Ä‘i Ä‘Æ°á»ng bể, cả hai đạo và o cứu Quy NhÆ¡n.
Nguyá»…n Phúc Ãnh nháºn thấy viện binh hùng háºu, không thể chống nổi, liá»n rút đại binh vá» Diên Khánh.
Quân nhà Nguyá»…n rút ra khá»i Quy NhÆ¡n, Vua Thái Ãức mở cổng thà nh đón binh Phú Xuân. Phạm Công HÆ°ng và o thà nh truyá»n giải giáp quân Thái Ãức và sai quân chiếm giữ các kho tà ng, Ngô Văn Sở can không được.
Vua Thái Ãức uất ức thổ huyết mà chết. Vua Thái Ãức ở ngôi được 16 năm (1778-1793) thá» 52 tuổi. Ngá»± cốt được Ä‘Æ°a vá» an táng trong vùng núi Tây SÆ¡n .
Vua Cảnh Thịnh phong cho Thái tá» Nguyá»…n Bảo là Hiến Công, cho ăn lá»™c má»™t huyện, gá»i là Tiểu Triá»u, dinh đóng tại lỵ sở Tuy Viá»…n, bà chánh cung há» Trần Ä‘em hai ngÆ°á»i con nhá» là Văn Ãức và Văn LÆ°Æ¡ng vá» sống nÆ¡i quê hÆ°Æ¡ng Kiên Mỹ để được gần gÅ©i lăng Vua, cho tiện việc hÆ°Æ¡ng khói.
Các đại thần của Vua Thái Ãức, nhá» Ngô Văn Sở can thiệp, khá»i bị hại. Phần nhiá»u lấy cá»› tuổi già sức yếu xin vá» sống cùng vÆ°á»n ruá»™ng, má»™t số ở lại là m việc, vì bảo rằng Vua Thái Ãức hay Vua Cảnh Thịnh cÅ©ng Ä‘á»u là ngÆ°á»i của đất Tây SÆ¡n.
Vua Cảnh Thịnh để Lê Trung và Nguyá»…n Văn Huấn ở lại trấn thủ Quy NhÆ¡n. còn Phạm Văn HÆ°ng, Ngô Văn Sở, Ãặng Văn Chân cùng các tÆ°á»›ng phò Vua Thái Ãức Ä‘á»u rút vá» Phú Xuân. Sau đó những quan văn quán Quy NhÆ¡n cÅ©ng bị Ä‘Æ°a Ä‘i phục vụ ở các nÆ¡i khác và đưa những ngÆ°á»i ở nÆ¡i khác, nhất là ngÆ°á»i Phú Xuân và o giữ những chức vụ quan trá»ng ở phủ huyện Quy NhÆ¡n.
|
11-09-2008, 05:52 PM
|
Bất Diệt Ma Tôn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Äến từ: bình dÆ°Æ¡ng
Bà i gởi: 2,242
Thá»i gian online: 2 tuần 0 ngà y 3 giá»
Thanks: 1
Thanked 31 Times in 14 Posts
|
|
TÃŒNH HÃŒNH DIÊN KHÃNH VÀ PHÚ XUÂN
Nguyá»…n Phúc Ãnh rút quân từ Quy NhÆ¡n vá» Diên Khánh mùa thu năm Quý Sá»u (1793). Nháºn thấy địa thế Diên Khánh hiểm trở, Nguyá»…n Phúc Ãnh cho xây thà nh Ä‘Ã o hà o ở phủ lỵ để là m Tổng hà nh dinh và cất trại láºp xưởng ở dãy núi gần TrÆ°á»ng Cá gần cá»a bể Nha Trang để đóng tà u bè và giữ mặt bể.
Thà nh nằm trên địa pháºn hai thôn Phú Mỹ và TrÆ°á»ng Thạnh. Chung quanh đắp đất, chu vi 366 trượng 4 thÆ°á»›c, cao 8 thÆ°á»›c 5 tấc. Trổ 6 cá»a ra và o, xây gạch kiên cố, trên có vá»ng lâu tứ diện thông phong. Trên thà nh có đặt súng đại bác ở bốn mặt.
Trên dãy núi có trại xưởng ở Nha Trang cũng đặt súng đại bác và có thủy quân đóng. Do đó núi mang tên là núi Xưởng hay núi Trại Thủy[86].
Công việc phòng thủ lo xong, Nguyá»…n Phúc Ãnh giao Diên Khánh cho Nguyá»…n Văn Thà nh trấn, còn mình thì kéo tÆ°á»›ng sÄ© vá» Gia Ãịnh. Sau đó cho Hoà ng tá» Cảnh và Giám mục Bá Ãa Lá»™c ra tăng cÆ°á»ng.
Năm Giáp Dần (1794), Vua Cảnh Thịnh sai Lê Văn Hưng và o đánh Phú Yên và Trần Quang Diệu và o đánh Diên Khánh.
Lê Văn Hưng kéo quân đến Cù Mông thì gặp Nguyễn Quang Huy.
Nguyá»…n Quang Huy sau khi bại binh ở Bình Thuáºn, không dám vá» Quy NhÆ¡n, vá» quê hÆ°Æ¡ng ở Phú Yên, chiếm cứ má»™t nÆ¡i hiểm yếu trong dãy Cù Mông đợi dịp láºp công chuá»™c tá»™i. Khi nghe binh Lê Văn HÆ°ng kéo đánh Phú Yên thì liá»n Ä‘em quân ra hưởng ứng. Lê Văn HÆ°ng vốn đã quen biết Nguyá»…n Quang Huy từ trÆ°á»›c, nên vui mừng hợp tác vá»›i nhau.
Phú Yên được chiếm đóng dễ dà ng, Lê Văn Hưng để Nguyễn Quang Huy ở lại trấn thủ, kéo binh vỠPhú Xuân.
Còn Trần Quang Diệu và o Diên Khánh, quân trong thà nh không dám ra đánh, đóng chặt cá»a thà nh cố thủ. Thà nh kiên cố, Trần Quang Diệu không hạ nổi Ä‘Ã nh bao vây chá» quân trong thà nh cạn lÆ°Æ¡ng thá»±c.
Nguyá»…n Văn Thà nh cho ngÆ°á»i lẻn vá» Gia Ãịnh cáo cấp. Nguyá»…n Phúc Ãnh bèn Ä‘em đại binh giải vây. Trần Quang Diệu rút quân vá».
Nguyá»…n Phúc Ãnh thấy quân Tây SÆ¡n còn mạnh và lại Ä‘Æ°Æ¡ng mùa gió bấc, tiến binh không thuáºn tiện, Ä‘em Hoà ng tá» Cảnh và Giám mục Bá Ãa Lá»™c vá» Gia Ãịnh, để Võ Tánh ở lại trấn thủ Diên Khánh thay Nguyá»…n Văn Thà nh.
Tháng giêng năm Ất Mão (1795), Trần Quang Diệu lại Ä‘em thủy binh và bá»™ binh và o đánh Diên Khánh. Võ Tánh giao chiến và i báºn, liệu không đánh lại, đóng chặt cá»a thà nh cố thủ, đợi Gia Ãịnh cấp viện binh. Ãến tháng 2, Nguyá»…n Phúc Ãnh Ä‘em thủy sÆ° ra cứu Diên Khánh.
Thủy quân Nguyá»…n Phúc Ãnh không lên được Diên Khánh vì bị thủy binh Trần Quang Diệu cháºn đánh ở TrÆ°á»ng Cá PhÆ°Æ¡ng Sà i, phải đóng ngoà i biển Nha Trang và các nÆ¡i hiểm yếu trên đất. Ngà y ngà y hai bên Ä‘á»u có đánh nhau. NgÆ°á»i trong xứ không là m ăn được yên ổn.
Thà nh Diên Khánh vẫn bị vây chặt. Ãoà n quân nà o kéo ra cÅ©ng Ä‘á»u bị quân Tây SÆ¡n tiêu diệt hoặc đánh lui, thủy quân nhà Nguyá»…n cÅ©ng không là m sao qua lại TrÆ°á»ng Cá. Ưu thế nằm hẳn trong tay Trần Quang Diệu.
Chợt Trần Quang Diệu được tin Phú Xuân có biến!
Ở Phú Xuân, Bùi Ãắc Tuyên má»—i ngà y má»—i thêm lá»™ng quyá»n. Những ngÆ°á»i trÆ°á»›c kia theo Tuyên nhÆ° Ngô Văn Sở, Lê Văn HÆ°ng... cÅ©ng không chịu nổi hà nh vi gian ác của Tuyên, nhiá»u khi tá» thái Ä‘á»™ bất bình. Tuyên muốn trừ khá» nhÆ°ng chÆ°a có dịp. Nhân Lê Văn HÆ°ng, sau khi thắng tráºn ở Phú Yên, giao thà nh cho Nguyá»…n Quang Huy giữ, Ä‘em quân vá» Phú Xuân. Tuyên bắt tá»™i là không thỉnh mệnh trÆ°á»›c, tỠý muốn là m phản, tâu Vua chém đầu răn chúng. Vua Cảnh Thịnh nghe lá»i. Ngô Văn Sở can, nhÆ°ng không được. Quan Phụ Chánh Trần Văn Ká»· can thiệp, Tuyên nổi giáºn giáng chức, Ä‘Ã y ra coi trạm Hoà ng Giang. Sau đó Tuyên lại sai Ngô Văn Sở ra Bắc Hà thay cho Võ Văn DÅ©ng và gá»i DÅ©ng vá» Phú Xuân. DÅ©ng vỠđến Hoà ng Giang[87] thì gặp Trần Văn Ká»·. Ká»· nói:
- Thái sư ngôi trùm cả nhân thần, cho ai sống được sống, bắt ai chết phải chết, nếu không sớm trừ đi, e bất lợi cho xã tắc. Ông nên lo liệu trước đi kẻo nữa ăn năn không kịp.
Võ Văn DÅ©ng vốn tin trá»ng Văn Ká»·, liá»n nghe theo. Vá» Phú Xuân không và o triá»u, lén cho má»i Phạm Công HÆ°ng và Nguyá»…n Văn Huấn đến bà n mÆ°u giết Bùi Ãắc Tuyên. Nháºn thấy rõ lòng tà n nhẫn và tÃnh phản phúc của Tuyên, HÆ°ng và Huấn cùng lo ngại đến thân pháºn của mình, bèn hưởng ứng ngay lá»i DÅ©ng. Ãêm đến kéo quân vây dinh Thái SÆ°. Chẳng ngỠđêm ấy Tuyên có việc ngủ trong cung. Bá»n DÅ©ng vây luôn cả cung và đòi Cảnh Thịnh giao Tuyên. Không dừng được, nhà vua phải bắt Tuyên Ä‘em giao, DÅ©ng hạ ngục Tuyên rồi má»™t mặt cho Nguyá»…n Văn Huấn và o Quy NhÆ¡n bắt con Tuyên là Bùi Ãắc Trụ, má»™t mặt giả chiếu ra Bắc Hà bắt Ngô Văn Sở,
Giải vỠPhú Xuân. Dũng phao cho Tuyên, Sở, Trụ mưu phản, đóng cũi nhốt đem dìm xuống sông Hương! Vua Cảnh Thịnh biết là oan, nhưng không sao ngăn cản được, đà nh gạt nước mắt khóc thầm!
Trần Quang Diệu nghe tin, thất kinh, nói cùng các tướng:
- Chúa thượng là ngÆ°á»i thiếu cÆ°Æ¡ng quyết để cho đại thần giết lẫn nhau. Nếu trong không yên thì đánh ngoà i thế nà o được.
Bèn ra lệnh rút quân vá». Ãi Ä‘Æ°á»ng núi đã lâu lại không tiện, Trần Quang Diệu phải mở Ä‘Æ°á»ng biển theo gió nam mà đi cho nhanh. Nguyá»…n Phúc Ãnh không dám cản Ä‘Æ°á»ng.
Trần Quang Diệu đến Phú Xuân, đóng quân tại An Cá»±u bên bá» phÃa nam sông HÆ°Æ¡ng.
Võ Văn DÅ©ng cùng Ná»™i hầu Nguyá»…n Thế Tứ cÅ©ng Ä‘em quân bản bá»™ đóng ở phÃa bắc sông HÆ°Æ¡ng, á»· mệnh Vua cá»± nhau vá»›i Trần Quang Diệu.
Võ Ãình Tú lấy tình quen thân cả đôi bên, xin Vua Cảnh Thịnh cho phép đứng ra hòa giải. Nhá» váºy mà Trần Quang Diệu và Võ Văn DÅ©ng nối lại tình xÆ°a, Ä‘em binh và o thà nh, bệ kiến Vua Cảnh Thịnh.
Vua Cảnh Thịnh phong cho: Trần Quang Diệu là m Thái Phó, Nguyá»…n Văn Huấn là m Thái Bảo, Võ Văn DÅ©ng là m Ãại TÆ° Ãồ, Nguyá»…n Văn Danh là m Ãại TÆ° Mã, gá»i là Tứ Trụ đại thần, chung nắm quyá»n vá» dân sá»± và quân sá»±. NhÆ°ng rồi có ngÆ°á»i dèm cùng Cảnh Thịnh rằng Diệu nắm uy quyá»n trá»ng quá, e có ý khác. Cảnh Thịnh bèn thu hết binh quyá»n, chỉ để Diệu giữ hÆ° vị trong triá»u mà thôi. Diệu sinh nghi kỵ, thÆ°á»ng cáo bệnh không Ä‘i chầu, và ngà y đêm cắt kẻ thủ hạ 200 ngÆ°á»i mang vÅ© khà bên mình để phòng vệ.
Cảnh Thịnh lại sợ Võ Ãình Tú, Trần Quang Diệu và Võ Văn DÅ©ng là bạn cố giao, ở gần nhau bất lợi cho mình, bèn phong cho Tú chức Binh Bá»™ Tham tri và o coi quân ở Quy NhÆ¡n và Phú Yên.
Kế đó Phạm Công HÆ°ng bị bệnh mất. Nguyá»…n Thế tá» bị thất sủng lén Ä‘em gia quyến Ä‘i khá»i Phú Xuân.
Nguyá»…n Văn Huấn Ä‘Æ°Æ¡ng trấn thủ Quy NhÆ¡n bị Cảnh Thịnh triệu vá» kinh. TÆ° Ãồ NghÄ©a được cá» và o thay Huấn là m trấn thủ và Lại bá»™ Thị Lang KÃnh là m Hiệp Trấn giúp NghÄ©a.
Huấn vỠđến Phú Xuân, Thượng thÆ° Hồ Công Diệu tâu cùng Cảnh Thịnh rằng Huấn ở Quy NhÆ¡n mÆ°u kết thông cùng giặc, bị gá»i vá» kinh tỠý bất bình. Cảnh Thịnh nghe lá»i, đợi lúc Huấn và o chầu ra lệnh bắt giết.
Nguyá»…n Văn Bảo nổi dáºy đánh thà nh Quy NhÆ¡n, nhÆ°ng quân lá»±c quá yếu, nên liá»n bị đánh tan. Bảo bị bắt nháºn chìm xuống sông đến chết.
Nghe tin dữ, bà há» Trần ở Kiên Mỹ liá»n Ä‘em hai con là Văn Ãức, Văn LÆ°Æ¡ng và cháu ná»™i con Nguyá»…n Bảo là Văn Ãẩu, chạy lên An Khê nÆ°Æ¡ng tá»±a cùng Cô Hầu ở Má»™ Ãiểu. TÆ°á»›ng Cảnh Thịnh biết rõ, nhÆ°ng sợ tên thuốc của ngÆ°á»i Thượng nên không dám Ä‘uổi theo.
Viên Thái Phó Lê Văn Ứng tâu cùng Cảnh Thịnh rằng ná»™i biến của Tiểu Triá»u là do Lê Trung là ngÆ°á»i Quy NhÆ¡n, trÆ°á»›c có phò Vua Thái Ãức, Cảnh Thịnh tin lá»i, triệu Lê Trung và o triá»u, thét Ä‘ao phủ quân bắt giết.
Con của Lê Trung là Lê Chất Ä‘Æ°Æ¡ng là m thủy quân Ãô Ãốc trấn giữ cá»a Thị Nại, nghe tin nổi giáºn, chạy và o Gia Ãịnh quy hà ng Nguyá»…n Phúc Ãnh. Quyết trả thù, Lê Chất nói cho Nguyá»…n Phúc Ãnh biết hết tất cả những cÆ¡ quan bà máºt và những yếu Ä‘iểm ở Thị Nại[88].
DÆ°á»›i triá»u Thái Ãức, Quang Trung, Vua tôi tin cáºy nhau, bạn bằng yêu kÃnh nhau. Từ trên xuống dÆ°á»›i, từ trong đến ngoà i, Ä‘á»u lấy nghÄ©a mà đối đãi nhau. Quan văn cÅ©ng nhÆ° tÆ°á»›ng võ, ai nấy Ä‘á»u lo tròn nghÄ©a vụ, quyá»n không ham, lợi không ham. Nhá» váºy mà nÆ°á»›c được mạnh, dân được yên. Sang triá»u Cảnh Thịnh, Vua tôi nghi kỵ nhau, đình thần hãm hại nhau. Ai nấy Ä‘á»u lo quyá»n lợi riêng của mình, không nghÄ© đến quyá»n lợi chung của dân của nÆ°á»›c. Khiến thế nÆ°á»›c cà ng ngà y cà ng đảo khuynh, lòng ngÆ°á»i cà ng ngà y cà ng ly tán. Do đó mà Nguyá»…n Phúc Ãnh không tốn bao nhiêu công phu mà láºp nên sá»± nghiệp lá»›n trong má»™t thá»i gian ngắn.
-----------
[86] Dãy núi nằm ở địa đầu thà nh phố Nha Trang, hiện có chùa Hải Ãức và Kim thân Pháºt Tổ.
[87] Có sách gá»i lá Hán Xuyên, hoặc Mỹ Xuyên.
[88] Có sách chép Lê Chất là rể Lê Trung.
|
|
|
Từ khóa được google tìm thấy
|
äèàëîã, âíåøòîðãáàíê, çîëîòî, ëîãè÷åñêèå, ïîçäðàâëåíèå, ïðåäñêàçàíèÿ, lịch sá»: quách giao, òåõíèêà, quach giao, quách giao, quách ngá»c hoà ng |
| |