Tác giả:
Äá»” THỊ HẢO - MAI THỊ NGỌC CHÚC
Gồm: Ngá»c Phượng Công Chúa, Khâu Ni Công Chúa, Bà Chúa Bầu, Äệ Bát Vị Äông Cung Công Chúa, Bát Nạn Công Chúa, Ngá»c Quang Công Chúa, Thiá»u Hoa Công Chúa, Pháºt Nguyệt Công Chúa.
NGỌC PHƯỢNG CÔNG CHÚA (Nà ng Ả CHẠ)
Xã LÅ©ng Hòa, huyện VÄ©nh TÆ°á»ng, tỉnh VÄ©nh Phú ngà y nay, trong những ngà y há»™i là ng thÆ°á»ng có trò chÆ¡i đặc sắc: đó là trò hú đáo ở thôn LÅ©ng Ngoại và trò kéo co ở thôn Hòa Loan. Ném đá là trai gái lấy đá ném và o má»™t cái cá»c nhá»n cách mÆ°á»i bÆ°á»›c chân rá»™ng, cứ ném trúng cá»c là được. Còn kéo co là trai gái thi nhau kéo co bằng má»™t chiếc dây song. Äây không phải là trò chÆ¡i thông thÆ°á»ng mà có ý nghÄ©a ká»· niệm má»™t Nữ Thần của là ng.
Hồi đó vợ chồng ông bà Lê Hoà n và Nguyá»…n Thị Kim sinh được hai ngÆ°á»i con gái xinh đẹp, đặt tên là Ả Chà ng và Ả Chạ. Ả Chà ng lá»›n lên bị quân cai trị Tà u bắt vá» là m tiểu thiếp, buồn bá»±c mà chết. Ông bà Lê Hoà n thÆ°Æ¡ng con, Ãt lâu cÅ©ng chết. Nà ng Ả Chạ được cáºu nuôi cho đến khi khôn lá»›n, lấy tên là Lê Ngá»c Trinh.
Lê Ngá»c Trinh thÆ°Æ¡ng sót cha mẹ và chị, nên quyết chà trả thù. Nà ng được ngÆ°á»i cáºu bà y vẽ, giúp đỡ, xóm là ng tin yêu, nên láºp được má»™t toán quân nhỠđể chống nhau vá»›i giặc Hán. Toán quân sau đó kéo vá» qui phục dÆ°á»›i trÆ°á»›ng hai bà TrÆ°ng, đánh thắng nhiá»u tráºn. Bà TrÆ°ng lên ngôi, phong cho Ngá»c Trinh là m đại tÆ°á»›ng quân, lại cho hiệu là Ngá»c Phượng Công Chúa.
NhÆ°ng bá»n Hán lại kéo sang. Tên chủ tÆ°á»›ng Mã Viện quyết diệt quân ta, sai phó soái LÆ°u Long mở tráºn bất ngá», vây chặt trại Äà m Luân, nÆ¡i mà Công Chúa Ngá»c Phượng quản lÄ©nh. Nà ng không há» sợ hãi, xông và o giao chiến, tả xung hữu Ä‘á»™t suốt cả ngà y trá»i. Giặc bị giết nhiá»u nhÆ°ng chúng cứ à o à o liá»u mạng. Lê Ngá»c Trinh đánh mãi đến nổi mẻ cả thanh gÆ°Æ¡m, rồi lỡ tay, gÆ°Æ¡m rá»›t xuống đất. Nà ng láºp tức cởi ngay dải yếm, bá»c đá ở đầu, tung múa bốn phÃa. Dải yếm vùn vụt vây tá»a trên dÆ°á»›i dá»c ngang là m cho giặc kinh hải, chạy dạt cả ra. Tên chủ tÆ°á»›ng Mã Viện thấy váºy nổi nóng, thúc quân sấn và o. Ngá»c Trinh cố cầm cá»± được lúc lâu, dải yếm bị đứt, đá văng ra. Nà ng Ä‘Ã nh phóng ngá»±a lui vá» Äầm Sen mà hóa. Nhân dân kinh phục uy vÅ©, thá» nà ng là m thần, hà ng năm cúng tế. Sau tráºn ấy, dải yếm của nà ng bay vỠđịc pháºn Hòa Loan, nên Hòa Loan có tục kéo co. Còn hòn đá bá»c trong dải yếm văng xuống thôn LÅ©ng Ngoại. Vì váºy trò hú đáo được tổ chức ở đây.
KHÂU NI CÔNG CHÚA (NÀNG A)
Nà ng A là ngÆ°á»i há» Quách, quê ở vùng nà y ngà y nay là ngã ba Bạch Hạc. Äến mÆ°á»i sáu tuổi thì ba mẹ mất cả, là ng xóm bị giặc Hán già y xéo. Nà ng bá» nhà ra Ä‘i, và o má»™t ngôi chùa ẩn náo, tu hà nh.
Bá» ngoà i là đi tu, nhÆ°ng bá» trong nà ng A rắp tâm rèn luyện để có thể ra là m việc nghÄ©a. Nhìn cảnh đất nÆ°á»›c bị giặc thù già y xéo, nà ng không thể nà o yên tâm. NhÆ°ng muốn hà nh Ä‘á»™ng phải có tà i có đức, thu phục được lòng dân. Ở trong chùa, nà ng A há»c thuốc để chữa bệnh, luyện táºp võ nghệ, bắn cung, múa kiếm, ném lao. Có lần, má»™t con cá»p trở dạ, oằn mình ở sau chùa, nà ng A bạo dạn ra buá»™c thuốc cho cá»p. Cá»p mẹ cảm Ä‘á»™ng là m hiệu nhÆ° biết tạ Æ¡n. Äẻ xong, cá»p tha con Ä‘i và không bao giá» quấy nhiá»…u là ng xóm nữa. Dân chúng biết chuyện cà ng thêm kÃnh phục nà ng A. NgÆ°á»i theo cà ng ngà y cà ng đông đúc. Dân là ng gá»i nà ng là sÆ° cô Khâu Ni. Bấy giá» nà ng Khâu Ni má»›i nói rõ chà nguyện của mình. Má»i ngÆ°á»i nô nức tán đồng. Nà ng Khâu Ni còn tá» rệt biệt tà i vá» chiến đấu. Nà ng chỉ dẫn má»i ngÆ°á»i táºp luyện các môn võ nghệ và tráºn pháp, cả đánh bá»™ lẫn đánh thủy.
Nghe chị em TrÆ°ng Trắc khởi nghÄ©a ở Mê Linh, nà ng Khuân Ni Ä‘em cả bản bá»™ Ä‘i theo, được bà TrÆ°ng giao cho chỉ huy má»™t bá»™ quân thủy. Khi ra tráºn, nà ng Khâu Ni thÆ°á»ng chỉ huy quân bằng má»™t chiếc trống lệnh rất lá»›n. Tiếng trống đánh lên là m vang Ä‘á»™ng cả núi sông, phÃa quân địch nghe cÅ©ng hoảng hồn khiếp vÃa, mất cả tinh thần. Tráºn đánh ở Luy Lâu, tên thái thú Tô Äịnh phải bá» chạy là nhá» công rất lá»›n của nà ng Khâu Ni.
Hai bà TrÆ°ng lên ngôi, phong nà ng A là Khâu Ni Công Chúa, cho cai quản ấp Nháºt Chiêu, nay là xã Liên Châu, huyện Yên Lạc, tỉnh VÄ©nh Phú. Nà ng Khâu Ni láºp đồn trại, sá»a sang lại ngôi chùc cÅ©, treo trống ở chùa, vì thế chùa ấy có tên là chùa treo trống (Huyá»n Cổ Tá»±).
Sau khi nà ng Khâu Ni mất, nhân dân tôn là m thần, láºp Ä‘á»n thỠở Nháºt Chiêu. Khi cúng tế, má»i ngÆ°á»i kiêng mặc áo đỠáo và ng vì đó là mà u y phục của Khâu Ni khi nà ng ra tráºn. Còn có tục tế trâu thui cả con, khi hạ cá»—, dân là ng và ngÆ°á»i qua Ä‘Æ°á»ng già trẻ lá»›n bé được phép má»—i ngÆ°á»i má»™t con dao, xẻo thịt ăn tại chá»—. Lại còn có các trò cÆ°á»›p cầu, cÆ°á»›p cá», bÆ¡i chải rất nhá»™n nhịp.
Công Chúa Khâu Ni sau nà y còn hiển linh, giúp vua Äinh Tiên Hoà ng dẹp loạn, giúp các vua Lê Äại Hà nh, Trần Thái Tông đánh giặc Tống, giặc Nguyên. Các triá»u Ä‘á»u có sắc phong tặng.
BÀ CHÚA BẦU
Ngà y xÆ°a ở huyện Láºp Thạch (VÄ©nh Phú) ngà y nay, có má»™t bà cụ già trồng dược má»™t cây bầu rất lạ. Cây bầu lá»›n lên nhÆ°ng không thấy ra hoa kết quả gì cả, dây bầu cứ nở dà i lan ra, lan mãi. Dây lan ra rất dà i, bò lên cả núi đồi, cứ thế mà lan đến táºn huyện SÆ¡n DÆ°Æ¡ng, tỉnh Tuyên Quang, rồi leo lên táºn núi cao ở đó. Từ đó thì dây bầu má»›i bắt đầu trổ hoa và kết thà nh má»™t trái bầu. Rồi từ trong trái bấu ấy, nở ra má»™t cô gái, chỉ và i ngà y sau đã lá»›n thà nh má»™t thiếu nữ xinh tÆ°Æ¡i. Cô gái lần theo dây bầu vỠđến gốc cây, gặp bà già trồng bầu, nháºn bà là m mẹ. Má»i ngÆ°á»i thấy sá»± lạ, gá»i ngay cô gái là cô Bầu. Và ngá»n núi Tuyên quang cÅ©ng được gá»i là núi Bầu.
Hai mẹ con nÆ°Æ¡ng náo nhau qua ngà y, được Ãt lâu thì bà cụ mất. Nà ng Bầu Ä‘em mẹ lên sÆ°á»n núi chôn. Khi Ä‘Ã o đất để chôn mẹ, nà ng bắt được má»™t cái chuông, Ä‘em vá» nhà . Äiá»u kỳ lạ là , má»—i khi nà ng gõ và o chuông thì má»i ngÆ°á»i xa gần khi nghe tiếng chuông Ä‘á»u chạy đến bên nà ng, xin nà ng thu phục cho là m quân bản há»™. Má»™t và i lần gõ chuông nhÆ° thế, nà ng Bầu đã có má»™t số đông thủ hạ. Lúc ấy nà ng má»›i nói rõ ý nà ng muốn cứu nÆ°á»›c diệt thù. Ai nấy Ä‘á»u cức lòng, xin vâng theo lệnh.
Nà ng bầu Ä‘em quân qui phục dÆ°á»›i trÆ°á»›ng cá» Hai Bà TrÆ°ng, được giao việc chống quân Tô Äịnh. Bà láºp được nhiá»u chiến công hiển hách, được TrÆ°ng chúa phong là m công chúa. Vì váºy ai cÅ©ng gá»i là bà Chúa Bầu.
Khi TrÆ°ng VÆ°Æ¡ng bị thua ở Cẩm Khê, Ä‘á»™i binh của Chúa Bầu cÅ©ng lâm nạn. Không chống cá»± nổi vá»›i thế giặc quá lá»›n, Chúa Bầu phải chạy vá» vùng Äạo Trù. Thấy khó lòng láºp lại cÆ¡ đồ, Chúa Bầu vứt chuông xuống vá»±c sâu mà hóa. Ngà y nay dân chúng gá»i vá»±c đó là vá»±c Chuông.
Ở là ng Bầu cÅ©ng nhÆ° những vùng quanh núi Bầu, dân chúng láºp Ä‘á»n thá». Các triá»u đình Ä‘á»u có phong chức tặng cho vị nữ thần có công lao cứu nÆ°á»›c.
ÄỆ BÃT VỊ ÄÔNG CUNG CÔNG CHÚA ( XUÂN NÆ¯Æ NG)
Châu Äại Man (phần đất thuá»™c huyện Tam Nông, Thanh Thủy, Cẩm khuê, tỉnh VÄ©ng Phú ngà y nay) , hồi đó do má»™t vị quan lang tên Hùng sát quản lÄ©nh. Ông có má»™t ngÆ°á»i tên vợ là Äinh Thị Hiên Hoa, sinh được nhiá»u ngÆ°á»i con, trong đó có má»™t cô gái đạt tên là Xuân. Nà ng Xuân má»›i được ba tháng thì mẹ mất, hÆ¡n ba năm sau thì cha cÅ©ng mất, Xuân vỠở vá»›i các anh. NgÆ°á»i anh trưởng tên là Hùng Thắng, đã bà máºt liên kết vá»›i Thi Sách để ngầm chống lại tên thái thú Tô Äịnh. Giặc phát hiện được âm mÆ°u ấy, bắt giết Hùng Thắng cùng mấy ngÆ°á»i em nữa. Nà ng Xuân phải bá» trốn, Ä‘i lang thang mãi, sau má»›i và o ở trú trong má»™t ngôi chùa. Ở đây, nà ng Xuân ngà y đêm luyện táºp, dố chà báo thù nÆ°á»›c, thù nhà . Nà ng rủ được nhiá»u hà o kiệt trong vùng , các là ng, các mÆ°á»ng, láºp được má»™t nhóm nghÄ©a quân để chá» cÆ¡ há»™i nổi lên.
CÆ¡ há»™i đã đến. Bà TrÆ°ng khởi nghÄ©a, sai em là bà TrÆ°ng Nhị Ä‘i táºp hợp lá»±c lượng khắp nÆ¡i. Bà TrÆ°ng Nhị gặp nà ng Xuân, và thu nạp nà ng là m thủ hạ của TrÆ°ng chúa. Từ đó, nà ng Xuân được bà TrÆ°ng giao cho quản lÄ©nh má»™t dinh trại lá»›n, lấy địa Ä‘iểm xã HÆ°Æ¡ng Nha ngà y nay là m đồn chÃnh. Nhân dân các bản mÆ°á»ng Ä‘á»u hưởng ứng, nô nức vá» vá»›i nà ng Xuân. Há» hà o hứng cùng quân lÃnh táºp luyện, tổ chức những cuá»™c vui: múa mo, múa gáo, tung còn, té nÆ°á»›c, rá»™n rà ng khắp má»™t dải rừng núi.
Nà ng Xuân láºp được nhiá»u chiến công, vua TrÆ°ng rất khen ngợi, đứng chủ hôn cho nà ng kết hôn vá»›i Thi Bằng là em của Thi Sách. Hai vợ chồng phò tá vua TrÆ°ng để giữ gìn cÆ¡ đồ cho bá»n vững.
TÆ°á»›ng nhà Hán là Mã Viện Ä‘em quân sang tấn công, khà thế rất hùng hổ. Quân ta chống lại anh dÅ©ng nhÆ° thất thế nên bị núng thế. TÆ°á»›ng quân Thi Bằng đã ngã giữa tráºn tiá»n. Nà ng Xuân mặo áo chiến nam trang, kéo binh ra trả thù. Song lúc nà y nà ng có thai năm tháng, ngồi trên mình ngá»±a suốt từ sáng tá»›i trÆ°a, cá»± địch liên tiếp vá»›i nhiá»u tÆ°á»›ng giặc, nên sức khá»e không được nhÆ° trÆ°á»›c nữa. Má»™t lưỡi gÆ°Æ¡m vút tá»›i, đứt má»™t mảng áo giáp của nà ng. Giặc thấy tÆ°á»›ng Ä‘Ã n bà , liá»n xoay chÆ°á»›c cởi trần, ùa và o hò hét nhÆ° phÆ°á»ng Ä‘iên dại. Nà ng Xuân vừa giáºn vừa thẹn, đánh liá»u, mở má»™t Ä‘Æ°á»ng máu, rút ra. Quân sÄ© phù nà ng chạy đến bến Nam CÆ°á»ng thì nà ng bị Ä‘á»™ng thai, kiệt sức. Tạm nghỉ má»™t đêm, nà ng Xuân biết lá»±c mình đã táºn, dặn dò tÆ°á»›ng sÄ©, rồi má»™t mình vượt gÃo mÆ°a vá» chùa HÆ°Æ¡ng Ná»™n, gieo mình xuống sông Thao tá» tiết.
Nhân dân láºp Ä‘á»n thá» nà ng tại các xã HÆ°Æ¡ng Ná»™n, HÆ°Æ¡ng Nha. Những ngà y tế tá»± hà ng năm Ä‘á»u mở há»™i. Há»™i ở HÆ°Æ¡ng Nha là m cổ chay, diá»…n trò trình nghá», đánh váºt, kéo quân hát đối đáp. Há»™i ở HÆ°Æ¡ng Ná»™n có hát Xoan. Dân địa phÆ°Æ¡ng kiêng tiếng Xuân để tá» lòng kÃnh trá»ng nữ thần. Há»™i Lam SÆ¡n khởi nghÄ©a, thần đã âm phù cho quân ta đánh thắng giặc Minh. Vua Lê Lợi lên ngôi, tặng phong nà ng Xuân là : Äệ Bát Vị Äông Cung Công Chúa.
BÃT NẠN CÔNG CHÚA
Xã Phượng Lâu, huyện Phù Ninh thuá»™c tỉnh VÄ©nh Phú ngà y nay, xÆ°a kia là má»™t trang ấp dÆ°á»›i thá»i đại vua Hùng. Ông bà Chất VÅ© và Hoà ng Thị Mẫu là ngÆ°á»i hiá»n là nh nhân đức, chuyên là m nghá» thuá»›c. Ông bà sanh được má»™t ngÆ°á»i con gái tên là Thục NÆ°Æ¡ng. Lá»›n lên, Thục NÆ°Æ¡ng nổi tiếng tà i đức, sắc mạo kiêm toà n. Ông bà đã nháºn gả nà ng cho má»™t thiếu niên anh tuấn tên Phạm Danh HÆ°Æ¡ng, quáºn trưởng quáºn Nam Châu.
Tiếng tà i sắc của Thục NÆ°Æ¡ng đến tai viên thái thú nhà Hán là Tô Äịnh. Hắn láºp tức cho má»i ông VÅ© Chất đến dinh để cầu thân. Ông bà VÅ© từ chối, nói thá»±c là con gái mình đã có chồng. Tô Äịnh không tin, sai má»i cả Phạm Danh HÆ°Æ¡ng đến dá»± tiệc để xem việc thá»±c hay giả. Äó chÃnh là âm mÆ°u ác Ä‘á»™c của hắn. Ngay giữa buổi tiệc, hắn kiếm cá»› giết cả hai ngÆ°á»i, VÅ© Chất và Phạm Danh HÆ°Æ¡ng. Sau đó hắn cho quân lÃnh đến ngay trang Phượng Lâu để bắt nà ng Thục NÆ°Æ¡ng.
Những ngÆ°á»i thân tÃn của VÅ© Chất ở trong dinh thái thú, đã kịp thá»i báo tin dữ vá». Thục NÆ°Æ¡ng rất căm giáºn. Nà ng vá»™i và ng thu xếp cho mẹ và má»i ngÆ°á»i trong gia đình mau mau lánh nạn, Còn nà ng thì ở lại chỠđợi. Bá»n tÆ°á»›ng tá của Tô Äịnh vừa tìm đến cổng trang thì Thục NÆ°Æ¡ng múa đôi thanh kiếm, xông và o, giết chết ngay tên cầm đầu cùng má»™t số binh lÃnh. Chúng hoảng hốt tháo chạy. Ngay lúc đó, Thục NÆ°Æ¡ng đã nhanh chân lánh mình. Nà ng Ä‘i mãi, đến má»™t ngôi chùa nhỠở ấp Tiên La bên bá» sông Thiên Äức thì dừng chân nghỉ.
Äêm ấy, dân là ng Tiên La Ä‘á»u nằm má»™ng thấy vị thà nh hoà ng bản báo cho biết là tại chùa Tiên La có thần nữ đến nghỉ chân. Sáng mai, dân chúng kéo nhau và o chùa, thì thấy ở Ä‘iện tam bảo có má»™t ngÆ°á»i con gái, hai tay cầm kiếm, Ä‘ang ngồi núp trong má»™t góc. Thục NÆ°Æ¡ng thấy có đông ngÆ°á»i kéo và o, tưởng là bá»n giặc do Tô Äịnh sai lùng bắt mình, liá»n múa kiếm toan chống trả. Dân là ng vá»™i và ng quì xuống, kể lại giấc má»™ng. Há» há»i kỹ dầu Ä‘uôi câu chuyện, và há» cÅ©ng căm ghét tên Tô Äịnh, ai nấy Ä‘á»u xin là m thủ hạ của nà ng. Thục NÆ°Æ¡ng thấy lòng dân trung nghÄ©a, nghÄ© rằng nÆ¡i dây rất thuáºn lợi cho việc gây dá»±ng cÆ¡ đồ, nên vui lòng ở lại.
Từ đó, nà ng Thục NÆ°Æ¡ng ở chùa Tiên La. Nà ng cạo đầu giả là m sÆ° tiểu, coi giữ nhà chùa. NhÆ°ng ngà y đêm thì lo chiêu dụ quân tÆ°á»›ng, tÃch trá» lÆ°Æ¡ng thá»±c, táºp tà nh võ nghệ. Dần dần cả ấp trở thà nh má»™t căn cứ của hà ng nghìn dân trang, thế lá»±c mạnh mẽ, có thể Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i giặc. Thục NÆ°Æ¡ng kéo cá» khởi nghÄ©a, tá»± xÆ°ng là Bát Nạn Äại TÆ°á»›ng Quân.
Lúc nà y, hai bà TrÆ°ng đã khởi nghÄ©a ở Phong Châu, truyá»n lệnh Ä‘i khắp nÆ¡i, má»i các anh hà o vá» tụ nghÄ©a. Sứ giả đến Tiên la. Nữ tÆ°á»›ng lúc đầu còn dùng dằng cân chắc vì chÆ°a biết tà i đức và thá»±c lá»±c của bà TrÆ°ng nhÆ° thế nà o. Song đến đêm, Nà ng nằm má»™ng, thấy má»™t nữ thần vâng lệng trá»i xuống giao cho Bát Nạn tÆ°á»›ng quân má»™t lá cá» xanh và đá»c cho nghe bốn câu:
Nữ binh nữ tướng
Thiên dĩ định danh
Váºt khả Ä‘á»™c láºp
Sự nãi bất thà nh
Nghĩa là :
Tướng gái quân gái
Trá»i đã nêu danh
Chớ đứng một mình
Việc không thà nh được.
Bát Nạn tÆ°á»›ng quân tỉnh dáºy, nhá»› lá»i thần má»™ng, liá»n ra tiếp sứ thần và xin qui tụ dÆ°á»›i cá» TrÆ°ng chúa.
Bà TrÆ°ng trÆ°ng dụng Bát Nạn tÆ°á»›ng quân, phong là m tiá»n bá»™, đánh đâu dược đấy. Khi Ä‘uổi được giặc Hán, TrÆ°ng chúa lên ngôi vua, phong cho Bát nạn là m Trinh Thục công chúa, cho hưởng lá»™c tại ấp Tiên La, và cho vá» Phượng Lâu thăm há» hà ng là ng nÆ°á»›c. Cả hai nÆ¡i từ đó được Æ¡n đức của Thục NÆ°Æ¡ng.
Giặc Hán lại kéo quân sang xâm lược. Quân ta đón đánh nhìá»u tráºn, nhÆ°ng không lợi thế. Bà TrÆ°ng phải rút vế Cẩm Khê. Bát Nạn tÆ°á»›ng phải chống đỡ để bảo vệ nữ chúa, cuối cùng cÅ©ng phải rút vá» Tiên La. Tại đó, dân chúng bảo vệ bà rất kÃn đáo, giặc không sao tìm được tung tÃch. Mãi đến má»™t đêm, bà đang cùng vá»›i má»™t số ngÆ°á»i thân tÃn đứng Ä‘Æ°á»›i ánh trăng bà tÃnh chuyện nÆ°á»›c thì giặc Hán ở đâu kéo áºp và o. Bát Nạn tÆ°á»›ng quân liá»n rút kiếm ra chống đỡ, tiêu được má»™t số giặc. Giặc cà ng kéo và o đông thêm. Bát Nạn tÆ°á»›ng quân phá vòng vây, chạy đến má»™t gốc cây tùng thì hóa. Hôm đó đúng và o ngà y 18 tháng ba. Sao nà y nhân dân láºp Ä‘á»n thá» bà ngay dÆ°á»›i cây tùng và lấy ngà y ấy là m lá»…. Các vùng Phượng Lâu, Äức Bác ở VÄ©nh Phú và Tiên La ở Thái Bình Ä‘á»u có Ä‘á»n thá».
NGỌC QUANG CÔNG CHÚA
Thủa ấy, ở khu Cá»± Lại, xã SÆ¡n Dược, Ä‘á»™ng Hoa LÆ°, phủ TrÆ°á»ng Yên, có vợ chồng ông VÆ°Æ¡ng Khôi, hiá»n là nh nhân đức, nhÆ°ng mãi đến đứng tuổi mà vẫn chÆ°a có con. Ông bà ngà y đêm cầu khẩn. Bổng má»™t đêm bà nằm má»™ng, thấy được dẫn đến má»™t cung Ä‘iện nguy nga. Vị tiên trên Ä‘iện bảo bà rằng trá»i xét đến lòng thà nh của hai vợ chồng nên đã cho má»™t tiên nữ ở Ngá»c Quang bảo Ä‘iện vỠđầu thai. Tỉnh dáºy, vợ chồng bà n bạc vá»›i nhau, lấy là m cảm tạ.
Quả nhiên Ãt lâu, bà VÆ°Æ¡ng sinh được má»™t ngÆ°á»i con gái, đặt tên là VÆ°Æ¡ng Thị Tiên. Nà ng Tiên lá»›n lên, nết na đức hạnh, lại thông giá»i văn võ, tiếng đồn khắp cả TrÆ°á»ng Yên. Năm nà ng 16 tuổi, cha mẹ Ä‘á»u mất. Nà ng cÆ° tang báo hiếu đầy đủ, rồi lại chăm lo há»c hà nh rèn luyện. Lúc đó nÆ°á»›c ta Ä‘ang bị nhà Hán cai trị, đầy Ä‘Æ°á»ng tiếng khóc lá»i than. Nà ng Tiên đã ngầm ngầm có ý muốn diệt quân sà i lang kia thì má»›i hả dạ. Äược tin ở đạo SÆ¡n Tây có chị em nà ng TrÆ°ng đứng lên khởi nghÄ©a. Nà ng Tiên mừng lắm, vá»™i và ng Ä‘em má»™t số thủ hạ của mình kéo đến sông Hát để xin yết kiến.
Äêm hôm trÆ°á»›c, nà ng Trắc đã nằm má»™ng thấy má»™t vị thánh sứ đến dặn phải tiếp đón và dung nạp ngÆ°á»i tiên ở Ä‘iện Ngá»c quang. Sáng mai tỉnh dáºy, nà ng Trắc Ä‘ang nghÄ© ngợi vá» giấc má»™ng thì được tin báo có VÆ°Æ¡ng Thị Tiên xin vá» tụ há»™i. Tin là má»™ng triệu được ứng nghiệm, nà ng Trắc vui vẻ đón tiếp, phong ngay cho là m Ngá»c Quang tÆ°á»›ng quân. Khi Ä‘uổi được Tô Äịnh, bà TrÆ°ng lên ngôi, Ngá»c Quang tÆ°á»›ng quân được cai trị vùng Châu Ãi, lấy phủ TrÆ°á»ng yên là m thá»±c ấp.
Giặc Hán do tÆ°á»›ng Mã Viện cầm đầu lại kéo sang. TrÆ°ng VÆ°Æ¡ng chia quân ra chống cá»±, sai ngÆ°á»i và o gá»i Ngá»c Quang nữ tÆ°á»›ng ra tiếp ứng. Trong tráºn đánh ở Khê Thà nh, TrÆ°ng chúa bị thua, phải rút chạy. Ngá»c Quang nữ tÆ°á»›ng xông pha để bảo vệ nữ chúa, trong mình bị hÆ¡n mÆ°á»i vết thÆ°Æ¡ng mà vẫn cầm cá»± vá»›i giặc. Cuối cùng quân lÃnh bị tan hết, bá»™ hạ chỉ còn 14 ngÆ°á»i, Ngá»c Quang nữ tÆ°á»›ng đánh mở má»™t Ä‘Æ°á»ng máu, chạy vỠđịa pháºn xã Mã Phan, huyện Láºp Thạch. Giặc cố rượt theo, các gia thần, tùy tÆ°á»›ng Ä‘á»u bị giết hết. Má»™t mình, Ngá»c Quang nữ tÆ°á»›ng cố sức men theo bá» sông, vỠđến địa đầu xã Hữu Bị, huyện Mỹ Lá»™c, phủ Thiên TrÆ°á»ng thì ngÆ°á»i ngá»±a Ä‘á»u mõi mệt, rã rá»i. PhÃa sau, giặc vẫn ùn ùn kéo đến. Ngá»c Quang nữ tÆ°á»›ng ngữa mặt lên trá»i mà than rằng: "Vì kiệt sức không thể chống được giặc nữa, nhÆ°ng không thể để rÆ¡i và o bá»n hôi tanh, xin phó mặc thân nà y cho sông nÆ°á»›c. Cầu xin trá»i đất cho trôi vá» bản quán, đừng cho lủ giặc vá»›t được, mà cÅ©ng đừng chìm và o bụng cá dạ tôm." Khấn xong, nà ng gieo mình xuống nÆ°á»›c. Lúc đó là ngà y 12 tháng hai.
Mấy hôm sau, nhân dân khu Cá»± Lại, thấy ngÆ°á»i và váºt không được yên ổn, lấy là m lo lắng, thì được tin báo là bên bá» sông có xác ngÆ°á»i trôi dạt và o. Xem kỹ, biết đúng là Ngá»c Quang nữ tÆ°á»›ng, dân là ng vá»›t lên mai táng, láºp miếu thá», tôn hiệu là Ngá»c Quang Công chúa.
Äến Ä‘á»i vua Lý Thái Tông, có năm hạn hán lá»›n, nhà vua láºp Ä‘Ã n cầu mÆ°a, má»™ng thấy má»™t nà ng công chúa, liá»n há»i chuyện. Nà ng thÆ°a rằng: "Thiếp là thần ở thôn Cá»± lại, tên Tiên há» VÆ°Æ¡ng, vâng lệng trá»i xuống là m mÆ°a theo lá»i cầu khẩn của nhà vua." Vua Thái Tông tỉnh dáºy, nhìn ra ngoà i trá»i, quả nhiên mÆ°a nhÆ° trút nÆ°á»›c. Nhà vua cho tra lại tÃch cÅ©, giáng chỉ cho dân địa phÆ°Æ¡ng thá» phụng theo nghi lá»… đầy đủ hÆ¡n và tặng thêm hai chữ trong duệ hiệu, thà nh: Ngá»c Quang Thiên HÆ°Æ¡ng Công Chúa.
THIỀU HOA CÔNG CHÚA
Tại Ä‘á»™ng Lăng XÆ°Æ¡ng thuá»™c huyện Thanh Châu bên sông Äà có hai vợ chồng ông bà Hoà ng Phụ và Äà o Thị Côn, sanh được má»™t ngÆ°á»i con gái đặt tên là Thiá»u Hoa. TrÆ°á»›c khi sanh, bà Côn đã nằm má»™ng thấy có má»™t nà ng thiếu nữ tá»± xÆ°ng là con của thần Tản Viên, xin đầu thai, nên đối vá»›i Thiá»u Hoa, hai ông bà rất yêu quà và hy vá»ng. NhÆ°ng khi nà ng 16 tuổi thì cha mẹ mất. Nà ng tìm đến xin ở chùa Phúc Khánh, xã Song Quan. Nhà sÆ° ở đây là ngÆ°á»i có chà lá»›n, muốn trừ bá»n giặc Hán, nên rắp tâm tìm kiếm đồ đệ, ngà y thì đèn nhang kinh kệ, tối đến luyện táºp binh thÆ° binh pháp và táºp tà nh cung kiếm. Thiá»u Hoa là cô gái khá»e mạnh, sáng dạ, há»c mau tấn tá»›i và lại tá» ra rất nhiá»u biệt tà i. Nhất là tà i đánh gáºy, ném lao. Chả là khi ở vá»›i bố mẹ, trong hoà n cảnh nghèo nà n, Ä‘i rẫy cỠđồi nÆ°Æ¡ng, hau bắt cá ở các ao hồ khe suối. Nà ng thÆ°á»ng cùng chúng chÆ¡i đánh cầu, đánh phết.
Thấy Thiá»u Hoa đã trưởng thà nh, nhà sÆ° khuyên nà ng cùng vá»›i những đồng môn khác đến ứng nghÄ©a dÆ°á»›i lá cá» của bà TrÆ°ng. Tại Mê Linh, những tráng sÄ© trai gái sông Äà sông Thao được bà TrÆ°ng tiếp đón nồng nhiệt. Thiá»u Hoa được phong là Äông Cung TÆ°á»›ng Quân, nhiá»u lần giáp tráºn vá»›i giặc Hán Ä‘á»u được toà n thắng.
Giặc Tô Äịnh bị bại, vua TrÆ°ng ca khúc khải hoà n. Thiá»u Hoa được vỠở xã Song Quan, nhà vua cho nà ng lấy xã ấy là m thá»±c ấp. Nà ng cùng vá»›i dân chúng xây dá»±ng trang trại, là m cho ấp ấy trở nên thịnh vượng an khang.
Má»™t hôm, Thiá»u Hoa lững thững Ä‘i dạo chÆ¡i quanh cánh đồng là ng. Tá»± nhiên có má»™t cÆ¡n dông nổi lên dữ dá»™i, mÆ°a lá»›n ngáºp trá»i. Khi tạnh ráo, dân là ng Ä‘i tìm nà ng thì nà ng đã hóa. Má»i ngÆ°á»i vá»™i và ng tâu trình lên vá»›i vua TrÆ°ng. Nhà vua hạ lệnh cho dân láºp Ä‘á»n thá», phong tặng bà Thiá»u Hoa Công Chúa.
Trang Song Quan ngà y nay là xã Thiá»u Quan, huyện Tam Nông, tỉnh VÄ©nh Phú. Miếu thá» Thiá»u Hoa công chúa dá»±ng bên sông. Trên bà n thá» có bà y má»™t cái mủng sÆ¡n son thiếp và ng, trong có và i vụn giẻ rách là để nhá»› lại những ngà y hà n vi thiếu thốn của nà ng Thiá»u Hoa. Há»™i là ng kỹ niệm ngÆ°á»i nữ anh hùng nà y thÆ°á»ng có tổ chức đánh phết rất tÆ°ng bừng náo nhiệt. Vì Thế mà nay ta có thà nh ngữ: vui ra phết! (Äánh phết là cách chÆ¡i trong đó dân là ng chia là m hai giáp, tung má»™t quả phết, giáp nà o cÆ°á»›p được thì có thưởng.
Các triá»u đại vá» sau Ä‘á»u có sắc phong tặng cho công chúa Thiá»u Hoa. Äá»i nhà Trần, nhà Háºu Lê, phong nà ng đến tÆ°á»›c đại vÆ°Æ¡ng.
PHẬT NGUYỆT CÔNG CHÚA
Vùng đất ven bá» sông Thao bấy giá» có gia đình ông Äinh Văn Bôn và bà Phi Thị Vang sanh được má»™t nà ng con gái, đạt tên là Pháºt Nguyệt. TrÆ°á»›c khi có thai, bà Vang đã má»™ng thấy có thần cho bà má»™t cà nh hoa. Ông bà vui mừng, tin chắc là con gái sau nà y sẽ nên ngÆ°á»i xứng đáng.
NhÆ°ng Khi Pháºt Nguyệt 15 tuổi thì cha mẹ mất cả. Nà ng sống má»™t mình, được bà con chú bác giúp đỡ. Tuy thế, nhân dân chịu Ä‘ang cÆ¡ cá»±c dÆ°á»›i ách đô há»™ của nhà Hán. Nhà ai cÅ©ng bị bóc lá»™t hà nh hạ, chẳng lấy gì cho no đủ tÆ°Æ¡i vui. Pháºt Nguyệt cà ng lá»›n cà ng thấy rõ sá»± tà n bạo của kẻ thù. Nà ng quyết tâm tìm cách cứu dân cứu nÆ°á»›c. Gặp gỡ bà con thôn xóm, nà ng thÆ°á»ng tỉ tê câu chuyện diệt thù. Dần dần ai cÅ©ng thấy rõ chà nguyện ngÆ°á»i con gái anh hùng nà y nên cảm phục, cùng xin tá» tá»±u bên nà ng. cả nhừng ngÆ°á»i nÆ¡i xa cÅ©ng tìm đến nà ng Pháºt Nguyệt.
Pháºt Nguyệt không những tá» ra là ngÆ°á»i có chÃ, lại có cả tà i. Ờ gần bên sông Thao, nà ng biết khai thác khả năng của má»i ngÆ°á»i, khuyến khÃch há» luyện táºp thà nh thạo trên sông nÆ°á»›c. Äá»™i nghÄ©a quân dÆ°á»›i sá»± chỉ huy của nà ng Pháºt Nguyệt đã thà nh má»™t Ä‘á»™i thuá»· binh. Nghe tin bà TrÆ°ng dá»±ng cỠở Mê Linh, Pháºt Nguyệt Ä‘em bản bá»™ đến qui thuáºn. Bà TrÆ°ng cÅ©ng giao cho nà ng lÄ©nh quân thủy để chống vá»›i Tô Äịnh ở vùng thượng sông Thao.
Khi quân ta toà n thắng, TrÆ°ng VÆ°Æ¡ng lên ngôi, phong nà ng là Pháºt Nguyệt Công Chúa. Nà ng vẫn Ä‘uợc giao việc kinh lý sông Thao, dá»±ng đồn trại, luyện táºp thủy quân. Nà ng chá»n là ng Yển để mở bến, mở chợ, láºp đồn Gò Voi ở trang Thanh Cù và đà o má»™t con ngòi, đặt tên là ngòi Cái để tiện việc giao thông.
Trong cuá»™c tấn công sau nà y của Mã Viện, tên phó tÆ°á»›ng LÆ°u Long Ä‘em thủy quân xuôi sông Thao, tiến vá» Bạch Hạc, đã gặp sức chống trả dữ dá»™i của Ä‘á»™i thủy binh do nà ng Pháºt Nguyệt chỉ huy. Hắn cháºt váºt mãi không sao thắng nổi, phải dốc má»™t lá»±c lượng lá»›n và láºp kế phục binh, má»›i phá được đồn thủy của quân ta. Pháºt Nguyệt thất thế, phải vỡ vòng vây, rút khá»i đại đồn. Giặc thừa cÆ¡ Ä‘uổi theo. Nà ng phóng ngá»±a chạy theo mạn sông, định tìm cách sang bá» bên kia, thì bổng dÆ°ng có phù kiá»u nổi lên, đón nà ng biến mất. Lúc đó và o ngà y 10 tháng chạp. Ngà y nay tại các xãThanh Vân, PhÆ°Æ¡ng LÄ©nh Ä‘á»u láºp Ä‘á»n thá», lấy ngà y ấy là m ngà y lá»… tế vị nữ thần ở sông Thao anh dÅ©ng.
TrÃch từ: CÃC Ná»® THẦN VIỆT NAM
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y: