1.Bãi biển Sầm Sơn và các di tích, danh thắng trên núi Trường Lệ
Thị xã Sầm Sơn cách thành phố Thanh Hóa 15 km về về phía Đông và cách Hà Nội 170km. Đây là một trong những khu du lịch nghỉ mát nổi tiếng của Việt Nam từ những năm đầu thế kỷ 20.
Bãi biển Sầm Sơn chạy dài gần 6 km từ cửa Lạch Hới đến chân núi Trường Lệ. Bãi cát thoai thoải, sóng êm, nước trong xanh và nồng độ muối vừa phải rất phù hợp với sức khoẻ con người.
Ngoài bãi tắm đẹp, thiên nhiên còn phú cho Sầm Sơn nhiều danh lam - thắng cảnh nổi tiếng và lung linh sắc màu huyền thoại. Đó là dãy núi Trường Lệ chạy dài theo mép nước bốn mùa thông reo, là hòn Trống Mái lãng mạn tình tứ, là đền Độc Cước, Cô Tiên uy nghi cổ kính; là Vọng Hải đài- nơi du khách có thề ngắm cả một vùng trời nước mênh mông. Các truyền thuyết còn kể lại rằng: Núi Trường lệ là một thiếu nữ hóa thân để che chắn phong ba bão táp cho dân làng, hòn Trống Mái được sinh ra từ một mối tình thuỷ chung của đôi vợ chồng trẻ còn Đền Độc Cước là nơi thờ vị thần một chân, một anh hùng thần thoại đã tự xẻ thân làm hai nửa, một trên bờ bảo vệ dân làng, một xuống nước diệt trừ Thuỷ quái.
Đền Độc Cước và Đền Cô Tiên đều là những kiến trúc được xây dựng từ cuối đời Nhà Lê ( thế kỷ 17 ) ( đền Cô Tiên là nơi thờ vọng thần Độc Cước và Mẫu Liễu Hạnh) theo lối kiến trúc cổ. Đó là những nơi mà du khách thường tới viếng thăm mỗi khi đến Sám Sơn.
Phía Nam dãy núi Trường Lệ còn có một bãi tắm rất đẹp, cảnh quan môi trường còn rất nguyên sơ, nơi đây hứa hẹn một khu du lịch nghỉ dưỡng hiện đại trong tương lai.
2.Khu du lịch sinh thái Quảng Cư ( Sầm Sơn)
Khu du lịch sinh thái Quảng Cư nằm ở phía Đông - Bắc thị xã Sầm Sơn, có quy mô 354 ha.
Ngoài bãi tắm biển nối liền với bãi tắm Sầm Sơn, Quảng Cư còn có một hệ thống đầm hồ nuôi tôm, cua cá nước lợ và giải rừng phi lao ngăn cát xanh ngát. Đến đây du khách vừa được đắm mình vào thiên nhiên, vừa có thể tham gia vào các loại hình du lịch như câu tôm, cá, du lịch bơi thuyền, du lịch tìm hiểu văn hóa địa phương, du lịch tham quan làng nghề truyền thống... và có thể nghỉ lại tại các bungalow, nhà sàn, lều, lán, làng trại, vừa hấp dẫn vừa mang tính dân tộc, nhưng cũng rất hiện đại.
3.Vườn quốc gia Bến En
Vườn quốc gia Bến En cách Thành phố Thanh Hóa 46km về phía Tây -Nam, thuộc địa phận xã Hải Vân, huyện Như Thanh, Thanh Hóa.
Đây là một vùng rừng núi, sông hồ rộng 16.000 ha còn mang vẻ hoang dã với hệ động thực vật đa dạng và phong phú. Có nhiều loại động thực vật quý hiếm như: Voi, Gấu, Hổ, Vọoc má trắng, lim , lát hoa, chò chỉ ... có cây lim xanh đã tồn tại cả ngàn năm tuổi. Bến Len còn có cả hơn 4.000 ha mặt hồ với 21 hòn đảo lớn nhỏ tạo nên cảnh quan thiên nhiên vô cùng quyến rũ. Dãy núi đá Hải Vân có nhiều hang động đẹp như hang Ngọc, động suối tiên ... lôi cuốn du khách ưa khám phá và mạo hiểm.
Các dịch vụ du thuyền trên hồ, thăm thú các đảo, tản bộ trong rừng, câu cá cùng các đêm lửa trại sẽ giúp du khách thư giãn trong những ngày nghỉ cuối tuần.
4. Thành phố Thanh Hoá và các vùng phụ cận
- Động Long Quang :(Còn gọi là hang Mắt Rồng) nằm ngay trên đầu núi Hàm Rồng. Đứng trên động ta có thể phóng tầm mắt ngắm nhìn toàn cảnh dòng sông Mã, cảnh núi non trùng điệp, đô thị và làng quê trù phú ...
-Đền thờ Nhà Lê:Đền thờ nhà Lê còn gọi là Thái miếu Nhà Hậu Lê ở làng Kiều Đại, nay là Quảng Xá, phường Đông Vệ- cách trung tâm thành phố Thanh Hóa 2km về phía Nam.
Đền thờ được nhà Nguyễn xây dựng năm 1805, là nơi đặt bài vị các vua nhà Hậu Lê do vua Minh Mạng tập hợp lại để cúng tế.
Lễ hội Đền được tổ chức hàng năm vào các ngày 20, 21, 22 tháng 8 âm lịch. Nhiều trò diễn như: trò Xuân phả, vật cù, chạy chữ ... đã thu hút khách du lịch và nhân dân trong vùng tới thăm quan di tích và tham gia lễ hội
- Thắng cảnh Hàm Rồng:Cách thành phố Thanh Hoá 3 km về phía Bắc, trên trục quốc lộ 1A là quần thể danh lam thắng cảnh - di tích lịch sử văn hoá Hàm Rồng mà trong tương lai không xa, với dự án có tổng kinh phí đầu tư 518 tỷ đồng, nơi đây sẽ trở thành khu du lịch văn hoá có tầm cỡ quốc gia.
Những đồi thông ngút ngàn đan xen những thung lũng thơ mộng, bao quanh là dãy núi hình 9 khúc rồng nhấp nhô uốn lượn theo dòng sông Mã. Ðộng Long Quang trên núi đầu Rồng là nơi mà du khách có thể thả sức ngắm nhìn toàn cảnh sơn thuỷ hữu tình hết sức độc đáo. Ðộng Tiên Sơn nằm ở núi Rồng là nơi lưu giữ những kiệt tác của tạo hoá.
Không những thế, giờ đây, Hàm Rồng còn là một bảo tàng lịch sử văn hoá đồ sộ. Mỗi ngọn núi, con sông, tấc đất, cây cầu nơi đây đều trở thành một hiện vật sống ghi dấu những chiến công hiển hách của quân và dân Hàm Rồng trong những năm tháng ác liệt của cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Vì thế, Hàm Rồng đã trở thành biểu tượng hiên ngang, tượng trưng cho tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam và phải chăng đó chính là cách lý giải cho một Hàm Rồng chưa đầy 2 km2 đã có tới 6 đơn vị và nhiều cá nhân anh hùng. Ngày nay, khi đến Khu di tích Hàm Rồng, trên sườn núi Cánh Tiên, du khách có thể nhìn thấy dòng chữ "Quyết thắng", đã làm nhụt chí kẻ thù.
Cầu Hàm Rồng:Được gắn với huyền thoại anh hùng thời đánh Mỹ. Cầu nối liền núi Hàm Rồng và núi Ngọc bắc qua sông Mã Đây là cây cầu lớn vào loại nhất nhì Đông Dương đầu thế kỷ XX. Hiện nay, bên cạnh cầu Hàm Rồng cầu Hoàng Long (Rồng vàng) đã được xây dựng để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội của đất nước trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
- Động Tiên Sơn (còn gọi là động Tiên):vòng theo chân núi Hàm Rồng, ngược lên theo bậc đá dốc chừng 30m thì tới cửa động
Động Tiên Sơn có 3 - 4 tầng thường được gọi là động 1, động 2, động 3. Trong mỗi động có nét đẹp độc đáo riêng. ở đây nhũ đá tạo hình tuyệt đẹp gắn với những truyền thuyết như tích Phật, tích Tiên, “Hoa quả sơn”, “Hội bàn đào tiên” ... Từng vách đá, từng ngách hang đâu đâu cũng thấy như trăm ngàn vạn vật đang được sinh ra
-Khu di chỉ khảo cổ Đông Sơn: Thuộc làng Đông Sơn, phường Hàm Rồng được phát hiện vào năm 1924, tại đây đã thu được các hiện vật thuộc thời đại đồng thau (trống đồng, dụng cụ sản xuất, vũ khí ...và khu mộ cổ của dân cư sống cách đây trên ba ngàn năm.
-Khu văn hóa tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh
Khu văn hóa tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tọa lạc trên đường Lê Hoàn Thành phố Thanh Hóa, có tổng diện tích khuôn viên hơn 12.000 m2.
Nhà tưởng niệm hiện lưu giữ và trung bày những hiện vật cùng với một số hình ảnh hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong những lần Người về thăm Thanh Hóa. Đây là một công trình văn hóa có ý nghĩa giáo dục truyền hống cho các thế hệ hôm nay và mai sau về thân thế, sự nghiệp vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
-Thành phố Thanh Hoá
Danh lam thắng cảnh: Với bề dày lịch sử và truyền thống văn hoá lâu đời, Thanh Hoá là quê hương của nền văn hoá Ðông Sơn rực rỡ, của nhiều vị Anh hùng dân tộc, danh nhân văn hoá nổi tiếng. Khu di tích lịch sử Lam Kinh (ở Thọ Xuân) cùng các lăng tẩm, bia mộ của các Vua và Hoàng hậu triều Lê, thành Nhà Hồ (ở Vĩnh Lộc) - công trình kiến trúc bằng đá kỳ vĩ, đến thờ - lăng Bà Triệu (ở Hậu Lộc) - thờ nữ tướng xứ Thanh đánh giặc Ðông Ngô từ những năm đầu Công nguyên... và nhiều di tích lịch sử văn hoá khác trên đất quê Thanh là những trang sử hào hùng ghi lại truyền thống đấu tranh giữ nước của dân tộc. Xứ Thanh không những giàu có về các di tích lịch sử văn hoá mà còn được thiên nhiên ban tặng biết bao cảnh đẹp hiếm có. Từ Hàm Rồng kỳ thú đến Bến En hoang dã mộng mơ, suối cá " thần" hấp dẫn ở Cẩm Lương - Cẩm Thuỷ, động Từ Thức nên thơ... đặc biệt bãi biển Sầm Sơn đầy nắng gió quyến rũ du khách trong những ngày hè nóng nực. Người xứ Thanh nồng hậu, mến khách vẫn gìn giữ được sinh hoạt văn hoá truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Múa đèn Ðông Sơn, trò Xuân Phả, khua luống, hội cồng chiêng cùng các điệu hò sông Mã vẫn còn xuất hiện nhiều trong các lễ hội truyền thống ở các vùng quê. Ðặc sản quê Thanh như bánh gai Tứ Trụ, chè lam Phủ Quảng, dưa hấu Mai An Tiêm, nem chua Hạc Thành, nước mắm Du Xuyên, tôm, cua, cá, mực Sầm Sơn... ai đã một lần thưởng thức thì khó mà quên được. Có thể nói tiềm năng du lịch của Thanh Hoá thật đa dạng và phong phú. Không một vùng đất nào của quê Thanh lại không có những nét riêng mới lạ thu hút khách du lịch. Vì vậy để đáp ứng nhu cầu tham quan du lịch, khám phá nét đẹp xứ Thanh, Du lịch Thanh Hoá xin trân trọng giới thiệu với quý khách xa gần các chương trình du lịch nội tỉnh.
-Thành phố Thanh Hoá: là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội của tỉnh, có lịch sử ra đời và phát triển trên 200 năm. Ðến với thành phố Thanh Hoá, khách du lịch có thể tới tham quan nhiều di tích văn hoá lịch sử và danh lam thắng cảnh nổi tiếng. Cách thành phố Thanh Hoá 3 km về phía Bắc, trên trục quốc lộ 1A là quần thể danh lam thắng cảnh - di tích văn hoá lịch sử Hàm Rồng mà tương lai không xa, với dự án tổng kinh phí đầu tư 296 tỷ đồng, nơi đây sẽ trở thành khu du lịch văn hoá có tầm cỡ quốc gia. Những đồi thông ngút ngàn đan xen những thung lũng thơ mộng, bao quanh là dãy núi hình 9 khúc rồng nhấp nhô uốn lượn theo dòng sông Mã. Ðộng Long Quang trên núi đầu Rồng là nơi mà du khách có thể thả sức ngắm nhìn toàn cảnh sơn thuỷ hữu tình độc đáo. Ðộng Tiên Sơn nằm ở núi Rồng là nơi lưu giữ những kiệt tác của tạo hoá. Không những thế, giờ đây Hàm rồng còn là một bảo tàng lịch sử văn hoá đồ sộ. Mỗi ngọn núi, dòng sông, tấc đất, cây cầu đều trở thành một hiện vật sống ghi lại những chiến công hiển hách của quân và dân Hàm Rồng. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Hàm Rồng vẫn đứng vững, hiên ngang, tượng trưng cho tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam. Trên sườn núi Cánh Tiên, dòng chữ "Quyết thắng" đã làm nhụt chí kẻ thù, một Hàm Rồng chưa đầy 2 km vuông đã có tới 6 đơn vị và nhiều cá nhân Anh hùng... Ngoài ra, du khách có thể tới tham quan Thái Miếu nhà Lê - một hình ảnh thu nhỏ của Vương triều Lê trước sự chiêm ngưỡng, bái vọng của nhân dân. Ðền vừa được trùng tu, tôn tạo lại song cơ bản vẫn giữ nguyên nét kiến trúc mang đậm dấu ấn 2 thời kỳ hậu Lê và thời Nguyễn. Bảo tàng Thanh Hoá, công viên Thanh Quảng, khu văn hoá tưởng niệm Bác Hồ, nhà thờ Công giáo... cũng là những nơi dừng chân hấp dẫn của khách du lịch. Hàng năm có khoảng 100.000 khách tới thành phố Thanh Hoá tham quan, du lịch trong đó khoảng 2.400 khách quốc tế.
-Hệ thống khách sạn - nhà nghỉ
* Cở sở lưu trú: Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá có 178 cơ sở lưu trú với 3.469 phòng, 8.558 giường. Trong đó có 58 khách sạn đủ điều kiện về cơ sở vật chất kỹ thuật đón khách du lịch quốc tế, đa số các khách sạn này nằm ở khu vực thị xã Sầm Sơn và thành phố Thanh Hoá. Sau đây là danh sách một số khách sạn có cơ sở vật chất kỹ thuật tốt nhất:
1- Công ty Du lịch Thanh Hoá. Ðịa chỉ: 25A - Quang Trung, Thành phố Thanh Hoá. Ðiện thoại: 037.852.517. FAX: 037.853.693. Chức năng kinh doanh: Kinh doanh lưu trú; nhà hàng; xuất khẩu; lữ hành quốc tế, nội địa; vận chuyển khách du lịch. Khách sạn Thanh Hoá: Ðạt tiêu chuẩn 2 sao. Ðầy đủ các tiêu chuẩn và phục vụ khách du lịch quốc tế. Bao gồm dịch vụ: Lưu trú, nhà hàng, bar, vũ trường, karaoke, massage, truyền hình cáp, điện thoại quốc tế, giặt là, trông giữ đồ, vận chuyển khách, sân thể thao (tennis, cầu lông, bóng bàn)...
2- Khách sạn Ngân Hoa: Ðạt tiêu chuẩn 1 sao. Ðịa chỉ: 36, Nguyễn Trãi, Thành phố Thanh Hoá. Ðiện thoại: 037.855.160. Các dịch vụ phục vụ: Lưu trú, nhà hàng, bar, karaoke, massage, điện thoại, truyền hình cáp.
3- Khách sạn Sao Mai. Ðịa chỉ: Ðường Phan Chu Trinh, thành phố Thanh Hoá. Ðiện thoại: 852.080. Dịch vụ: Lưu trú, nhà hàng đặc sản Âu, á và các dịch vụ khác.
4- Khách sạn Hưng Biển. Ðịa chỉ: Ðường Hồ Xuân Hương, phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821. 273; 821.317. Dịch vụ: Lưu trú, nhà hàng đặc sản biển, tổ chức hội nghị, hội thảo, bar, karaoke, khiêu vũ, dịch vụ thu đổi ngoại tệ...
5- Khách sạn Hồ Gươm. Ðịa chỉ: Phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.100. Dịch vụ: Lưu trú, nhà hàng, karaoke, tổ chức hội nghị, hội thảo, điện thoại, truyền hình cáp treo và các dịch vụ khác.
6- Khách sạn Năng lượng. Ðịa chỉ: Phường Bắc Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.320. Dịch vụ: Lưu trú, phục hồi chức năng, nhà hàng.
7- Khách sạn Bộ Tài chính. Ðịa chỉ: Phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.362. Dịch vụ: Lưu trú, ăn uống.
8- Khách sạn Bộ Ngoại giao. Ðịa chỉ: Phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.414. Dịch vụ: Lưu trú, ăn uống.
9- Khách sạn Lê Lợi. Ðịa chỉ: Phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.327. Dịch vụ: Lưu trú, nhà hàng, karaoke, masage, các dịch vụ khác.
10- Khách sạn Bộ Giao thông vận tải. Ðịa chỉ: Phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.343. Dịch vụ: Lưu trú, nhà hàng, karaoke, masage, các dịch vụ khác.
11- Khách sạn Bộ Xây dựng. Ðịa chỉ: Phường Bắc Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.050. Dịch vụ: Nhà hàng, tổ chức hội nghị, các dịch vụ khác.
12- Khách sạn Bộ Công nghiệp. Ðịa chỉ: Phường Bắc Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.386. Dịch vụ: Lưu trú, nhà hàng, vật lý trị liệu, tổ chức hội nghị, dịch vụ khác.
13- Khách sạn Hải quan. Ðịa chỉ: Phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.155. Dịch vụ: Lưu trú, nhà hàng, các dịch vụ khác.
14- Khách sạn Hàng không. Ðịa chỉ: Phường Bắc Sơn, thị xã Sầm Sơn. Ðiện thoại: 037.821.625. Dịch vụ: Nhà hàng, tổ chức hội nghị, các dịch vụ khác.
* Nhà hàng ăn uống:
- Nhà hàng khách sạn Thanh Hoá: 25A Quang Trung, TP Thanh Hoá ÐT: 852.517.
- Nhà hàng Dạ Lan. Ðịa chỉ: 01 Phan Chu Trinh, Phường Ðiện Biên, thành phố Thanh Hoá. ÐT: 852.004.
- Nhà hàng Thanh Hoa: 07 Hạc Thành, phường Ðiện Biên, thành phố Thanh Hoá. ÐT: 855.680.
- Nhà hàng Thanh Quang: 133 Quang Trung. ÐT: 855.950.
- Nhà hàng Lý Viết Kiều: Phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. ÐT: 821.501.
* Lữ hành:
- Phòng lữ hành Công ty Du lịch Thanh Hoá. ÐT: 852.517.
- Phòng xúc tiến, lữ hành Sở Du lịch. ÐT: 851.068.
5. Khu di tích Thành Nhà Hồ
- Động Kim Sơn
Động Kim Sơn thuộc xã Vĩnh An, huyện Vĩnh Lộc. Đây là một quần thể động nằm ở núi Kim Sơn hay còn gọi là núi Bông, núi Biện. Núi Kim Sơn nằm giữa một cái hồ rộng chừng 10 ha.
Vì thế muốn vào động phải đi bằng thuyền. Còn nếu đi bằng đường bộ phải đi qua ba cái động cạn. Động Kim Sơn chạy xuyên qua núi (gần giống như Tam cốc ờ Ninh Binh). Cửa động rộng chừng 30m, hình vòng cung do các phiến thạch nhũ tạo thành. ớ phía Đông- Nam cửa động có ba chữ Hán lớn được khắc vào một phiến đá “Kim Sơn Động”. Một khối đá màu trắng khổng lồ nhô lên mặt nước giữa lòng động trông gần giống như một con cá voi. Lại có một dải nhũ lớn từ vòm hang buông xuống lơ lửng trong giống như một chiếc khánh lớn. Trên vòm động có một lỗ hổng lớn, ánh nắng xuyên xuống như một cột lửa làm cho mặt nước lung linh huyền ảo, chiếu lên vách động tạo nên những bức tranh muôn màu muôn vẻ.
-Phủ Trinh - Nghè Vẹt
Nằm trên địa phân làng Sáo Sơn - Biện Thượng nay thuộc xã Vĩnh Hùng- Vĩnh Lộc.
Trước đây Phủ Trịnh được xây dựng trên một vùng đất rộng hàng chục mẫu, có tứ phủ: nơi Chúa làm việc, tiếp khách, khu nội phủ là nơi ở của Chúa, khu làm việc của các quan, khu thờ cúng, hồ thưởng ngoạn. Ngày nay chỉ còn lại ngôi nhà ngói 7 gian ( trước đây là khu bếp) có các bài vị, câu đối, các minh khí, các con giống bằng gỗ ...
Nghè Vẹt cách Phủ Trịnh khoảng 400 -500 m. Trước thờ Thành Hoàng làng, sau thành nơi thờ các chúa Trịnh. Nghè vẹt là khu nhà bằng gỗ - có 12 gian thờ 12 bài vị của 12 vị chúa Trịnh. Đến nay khu di tích này hầu như còn nguyên vẹn.
- Đền thờ nàng Bình Khương
Đền thờ nàng Bình Khương ở ngay sát chân thành nhà Hồ về phía Đông. Chuyện kể rằng khi xây thành Tây Đô ở phía cửa Đông thành có một đoạn tường cứ xây lên thì đổ.
Hồ Quý Ly nghi cho người đốc công ở đây là Trần Công Sỹ có ý làm phản nên đem ra chém đầu. Nàng Bình Khương biết rằng chồng mình bị oan, kêu mãi không thấu. Rồi nàng đập đầu vỗ tay xuống đá kêu oan cho chồng hằn lại vết lõm sâu như vòm trán, hai bàn tay vẫn còn in. Tại đây dân làng đã lập đền thờ nàng.
Đền thờ tuy nhỏ, đơn sơ nhưng cứ ngày mùng một và ngày rằm hàng tháng, dân chúng quanh vùng lại đến thắp hương, tế lễ.
-Thành Nhà Hồ
Thành Nhà Hồ ( hay còn gọi là thành Tây Đô, thành Tây Giai) thuộc địa phận hai xã Vĩnh Tiến và Vĩnh Long, huyện Vĩnh Lộc, ở phía Tây thành phố Thanh Hóa.
Thành Nhà Hồ do Hồ Quý Ly-lúc bấy giờ là tể tướng xây dựng vào năm 1397. Tương truyền thành này chỉ xây có ba tháng thì xong. Đây là một công trình kiến trúc độc đáo. Toàn bộ tường thành và bốn cổng chính được xây dựng bằng những phiến đá xanh, đục đẽo tinh xảo, vuông vức, xếp chồng khít lên nhau. Các phiến đá có chiều dài trung bình 1,5m, dày im, có tấm nặng tới 15 - 20 tấn. Thành có hình gần vuông. Chiều Bắc - Nam dài 870,5m, chiều Đông - Tây dài 883,5m. Bốn cổng thành theo chính hướng Nam - Bắc - Tây - Đông gọi là các cổng tiền- hậu- tả - hữu. Các cổng này được xây dựng theo kiến trúc hình vòm. Những phiến đá trên vòm cửa đục đẽo hình múi bưởi, xếp khít lên nhau. Cổng tiền ( phía Nam) là cổng chính, có ba cửa. Cửa giữa rộng 5,82m, cao 5,75m, hai cửa bên rộng 5m45, cao 5,35, (ba cổng còn lại chỉ có một cửa). Tường thành cao trung bình từ 5 -6 in, chỗ cao nhất là cổng tiền cao 10m.
Thành xây xong, Hồ Quý Ly ép vua Trần Thuận Tông rời đô về Thanh Hóa. Tháng 2 năm Canh thìn ( 1400) sau khi lên ngôi vua thay nhà Trần, Hồ Quý Ly đổi tên nước thành nước Đại Ngu ( 1400 - 1407).
Theo sử sách ghi lại thì trong thành có điện Hoàng Nguyên, cung Diên thọ, Đông cung, núi Thọ kỳ, Dục tượng ... rất nguy nga, tráng lệ chẳng khác gì kinh đô Thăng Long. Đến nay do thời gian và chiến tranh hủy hoại các kiến trúc khác không còn nữa, chỉ còn tường thành và bốn cổng thành là còn nguyên vẹn.
Thành Nhà Hồ là một di tích văn hóa - lịch sử được nhà nước xếp hạng cấp quốc gia. Đây là thành cổ duy nhất được xây dựng bằng đá, gắn với một triều vua tuy ngắn (1400 -1407) nhưng đã có những cách tân đáng ghi nhận như cải cách thi cử, mở mang trường học, đề cao chữ nôm, phát hành giấy bạc.
Ngày nay Thành Nhà Hồ đã và đang được từng bước trùng tu, tôn tạo nhằm trước hết là khôi phục và gìn giữ một công trình kiến trúc độc đáo đã có trên 600 năm và là điểm đến hấp dẫn cho du khách trong và ngoài nước mỗi lần đến Thanh Hóa.
6. Nghi Sơn - Tĩnh Gia
-Khu du lịch Nghi Sơn
Du lịch Nghi Sơn bao gồm xã đảo Nghi Sơn và xã Hải Thượng,Tĩnh Gia phía Đông - Nam thành phố Thanh Hóa. Với địa thế hiểm yếu, nơi đây đã từng là căn cứ quân sự của các triều đại phong kiến và đặc biệt quan trọng dưới thời Tây Sơn - Nguyễn Huệ.
Đến với khu du lịch này, quý khách sẽ được tham quan các thành tựu kinh tế trong công cuộc đổi mới đất nước nước. Nhà máy Xi măng, cảng nước sâu, nhà máy lọc dầu. Ngoài ra, quý khách sẽ có dịp thăm lại các di tích cổ xưa như pháo đài Tĩnh Hải, Thành ông Ninh. Đặc biệt quý khách sẽ được thăm giếng Rửa Ngọc, nơi vẫn còn phảng phất hình ảnh bi thương của đôi tình nhân Trọng Thủy -Mỹ Châu.
-Bãi biển Hải Hoà
Bãi biển Hải Hòa thuộc thôn Đông Hải và thôn Giang Sơn xã Hải Hòa,huyện Tĩnh Gia, cách trung tâm huyện Tĩnh Gia 2 km về phía Đông.
Bãi biển Hải Hòa có chiều dài 3~4 km và chiều rộng 200 - 300m, nước biển trong xanh, bãi cát không bị lẫn tạp chất hay đá sỏi và tương đối bằng phẳng.Độ mặn của nước biển bình quân từ 20 - 25g/m3, sóng gió vừa phải .rất thuận lợi cho việc tắm biển của du khách. Trong tương lai, khu vực này có đủ điều kiện để xây dựng một khu du lịch tắm biển và nghỉ dưỡng để phục vụ đông đảo du khách.
- Động Ngọc Hoàng
Động Ngọc Hoàng thuộc xã Trường Lâm, Tĩnh Gia thuộc dãy núi Mù Cua ,nơi ẩn dấu nhiều hang động đẹp còn nguyên sơ và đầy vẻ thần tiên.
Động Ngọc Hoàng nằm xuyên ngang dãy núi Mù Cua có chiều dài khoảng gần 500m, rộng rãi, thoáng mát. Nóc động cao vời vợi, chiếu đèn lên thấy nhũ đá như mây trắng lững lờ trôi. Nền động bằng phẳng đầy cát mịn và sỏi, lại có một con suối nhỏ nước rất trong và mát chảy qua )có nhiều nhũ đá đẹp và sinh động tạo cảnh sắc như các đền đài, cung điện, quan văn, quan võ .... ở trên thiên đường.
Cùng với động Ngọc Hoàng, ở đây còn có các động khác như động Tiên, động Ngọc Nữ . . và chẳng biết tự bao giờ, nơi đây đã là một điểm thăm quan đầy hấp dẫn đối với du khách muôn phương.
-Điểm du lịch Lạch Bạng
Lạch Bang thuộc xã Hải Thanh, Tĩnh Gia- Thanh Hóa ở phía Đông Nam thành phố Thanh Hóa. Con sông Bang uốn lượn theo dãy núi Non Tiên trước khi đổ ra biển tạo ra một cảnh sắc đầy thơ mộng và nơi đây có một làng cổ rất nổi tiếng là làng Du Xuyên cùng với thứ đặc sản: 'Nước mắm Do xuyên' được nhiều người biết đến.
Theo truyền thuyết và các chứng cứ lịch sử, cách đây hàng ngàn năm vùng đất này đã có dân cư sinh sống làm ăn rất trù phú. Hiện trên địa bàn này còn lưu giữ những kiến trúc đặc sắc như chùa Đót Tiên, đền thờ Quang Trung, đền Cửa Bang, đền Thanh Xuyên, Nhà thờ Ba Làng, các nhà thờ họ ... tất cả đều có niên đại từ 100 400 năm.
Đến với điểm thăm quan này, ngoài thú chiêm ngưỡng cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng, du khách còn được tìm hiểu những nét đặc sắc, đa dạng trong đời sống văn hóa của nhân dân địa phương và thưởng thức các đặc sản nổi tiếng.
7. Khu du lịch Nga Sơn
-Chùa Tiên
Thuộc xã Nga An, Nga Sơn được xây dựng trên một mảnh đất rộng 3,5 ha,cảnh quan đẹp, hấp dẫn và yên tĩnh.
Đây là nơi để du khách có thể thăm quan, chiêm ngưỡng và chiêm nghiệm những giáo lý của nhà phật đối với chúng sinh
-Động Từ Thức
Động Từ Thức hay còn gọi là động Bích Đào thuộc xã Nga Thiện, Nga Sơn - Thanh Hóa.
Động từ Thức là một cảnh đẹp gắn liền với truyền thuyết Từ Thức gặp Tiên. Các nhũ đá trong động dưới ánh sáng của những ngọn đèn huyền ảo bỗng trở nên sống động như câu chuyện về chàng Từ Thức và nàng giáng Hướng trong hội hoa thủa nào . Nào quả đào tiên, nào khóm mẫu đơn, nào kho thóc, nào mâm xôi tất cả lần lượt hiện ra như đưa du khách vào thế giới của thần tiên huyền ảo.
Cảnh đẹp nơi đây từ xưa đã là nơi dừng chân của rất nhiều tao nhân mặc khách. Hiện nay Động Từ Thức đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng là thắng cảnh độc đáo cấp quốc gia
-Đền thờ Mai An Tiêm
Thuộc xã Nga Phú huyện Nga Sơn. Cách huyện lỵ Nga Sơn 5km về phía Đông Bắc.
Ngôi đền nhỏ đơn sơ nép mình bên sườn núi nhưng chứa đựng cả một huyền thoại đẹp được lưu truyền từ bao đời nay. Mai An Tiêm là người có công khai phá xây dựng đất Nga Sơn từ buổi bình minh của đất nước, dưa hấu Mai An Tiêm là sản vật rất nổi tiếng ở Nga Sơn.
Hàng năm lễ hội Mai An Tiêm diễn ra tưng bừng náo nhiệt từ 12 - 15 tháng 3 âm lịch..
-Cửa Thần Phù
Trước đây Vua Trần dẹp giặc phương Nam, đến đây sóng to gió lớn không tiến lên được, nhờ có một đạo sĩ La Viện người địa phương dẫn đường nên mới thoát hiểm. Thắng giặc trở về La Viện đã mất, Vua cho lập miếu thờ và phong là Áp Lãng Chân Nhân Tôn Thần.
Núi non, sông nước tạo cho nơi đây thắng cảnh hùng vĩ nên thơ. Rẽ sang nhánh sông Hoạt, ta gặp Đọng Lục Vân, chúa Trịnh Sâm đã đến viếng thăm, bút tích còn lưu lại là 4 bài thơ còn ghi trên vách đá. Bia chữ thần trên vách đá cạnh bờ sông Hoạt là bút tích của Trịnh Sâm (khắc năm 1771). Thì dòng sông Hoạt ta còn thấy hình ông Lã Vọng câu cá trên núi. Đi một quãng nữa tới động Bạch ác, một động đẹp có chùa Phật ở trong, xưa kia nhiều vua, chúa đã tới tham quan và để lại nhiều bút tích là các bài thơ được khắc trên vách đá.
-Di tích lịch sử Chiến khu Ba Đình
Chiến khu Ba Đình thuộc xã Ba Đình, cách trung tâm huyện Nga Sơn 3 km về phía Tây - Bắc.
Đây là di tích lịch sử đã được xếp hạng cấp quốc gia. Với lòng yêu nước và tinh thần quả cảm, chỉ với những vũ khí thô sơ mà tại đây nghĩa quân cần Vương và nhân dân ba làng là làng Mậu, làng Thượng, làng Mỹ Khê đã dũng cảm đánh bại nhiều đợt tấn công của giặc Pháp xâm lược.
Địa danh Ba Đình này đã vinh dự được Bác Hồ đặt thành tên gọi của quảng trường Ba Đình (Hà Nội) lịch sử
8. Khu di tích lịch sử Lam Kinh
-Đền Lê Lai ( còn gọi là đền Tép )
Đền thờ Lê Lai thuộc địa phận làng Tép, xã Kiên Thọ, Ngọc Lặc Thanh Hóa, cách khu di tích Lam Kinh 5 km về phía Tây.
Lê Lai là một tướng giỏi của nghĩa quân Lam Sơn. Trong một lần bị quân thù vây hãm không còn lối thoát, Lê Lai đóng giả Lê Lợi “Liều mình cứu chúa” và hy sinh anh dũng để bảo toàn lực lượng cho nghĩa quân. Ghi nhớ công ơn của ông, Lê Lợi cho lập đền thờ ông ở làng Tép ( Quê hương Lê Lai) và lệnh cho quân thần sau này làm giỗ Lê Lai trước ngày giỗ của mình một ngày.
Ngày nay, sau nhiều lần trùng tu đền Lê Lai ngày càng trở nên khang trang đẹp đẽ Ngoài ngày giỗ theo ý Lê Lợi 21/8 âm lịch, chính hội thờ Lê Lai vào ngày mùng 8 tháng giêng âm lịch. Đây là một ngày hội lớn của nhân dân địa phương, thu hút hàng ngàn du khách đến dâng hương, tế lễ
-Lăng Lê Thái Tổ
Lê Lợi chính thức lên ngôi Hoàng Đế ngày 15 tháng 4 năm Mậu Thân (1428), xưng là “Thuận Thiện thừa Vân Dụê Văn Anh Vũ Đại Vương. Đức Thái tổ Cao Hoàng Đế băng hà ngày 22 tháng 8 năm Quý Mùi ( 1433) hưởng thọ 49 tuổi, trị vì đất nước được 6 năm, mộ táng ở Vĩnh Lăng Lam Sơn.
Vĩnh Lăng được xây dựng trên một dải đất bằng phẳng cách điện Lam kinh 50m. Theo cách nhìn tinh tế của người am hiểu thuyết phong thuỷ xưa và nay thì Vĩnh lăng được chọn đặt một thế rất đẹp, phía trước có minh đường rộng rãi và tiền án là núi Chúa, phía sau có gối tựa là núi Dầu, hai bên tả, hữu có hai dãy núi tạo thế hổ phục long chầu. Đối diện lại có sông làm bạch hổ.
Bố cục và phong cách mai táng của Vĩnh lăng đơn giản nhưng tôn nghiêm, tự nhiên và trang nhã. Lăng đắp đất hình lập phương, xung quanh xây chèn bằng đá đục ở bên ngoài, có kích thước 4,4 x 1 m.
Trước Lăng có hai hàng tượng quan hầu và tượng các con giống tạc bằng đá dựng ở đây để trấn trạch (bốn đôi con giống đối nhau theo thứ tự hai sư tử, hai ngựa, hai tê giác, hai hổ). Giữa hai hàng tượng chầu vào là một lối đi rộng 20m35 gọi là thần đạo.
Nhìn toàn cánh lăng Lê Thái Tổ ( Vĩnh lăng) thật giản dị, gần gũi song rất tôn nghiêm và trang trọng
-Bia Vĩnh Lăng
Bia Vĩnh Lăng được dựng cách lăng 300m đường chim bay ở Tây Nam thành điện Lam Kinh. Bia làm bằng đá trầm tích biển nguyên khối cao 2,97m; rộng,94m; dày 0,27m; đặt trên lưng một con rùa lớn cũng được tạc từ đá trầm tích biển nguyên khối có chiều dài 3 ,46m; rộng 94m; cao 0,94m kể cả đế.
Nhà bia được dựng lại năm 1961 ( trên các tảng kê chân cột đá cũ) nền nhà có hình gần vuông mỗi cạnh là 8,80m và nhà có 4 mái cong lợp ngói mũi hài, dưới được đỡ bằng 16 cột, mỗi góc 4 cột theo kiểu nhà Lê.
Nghệ thuật trang trí tinh xảo, phong cách trang trí trên bia phù hợp với nội dung văn bia do Nguyễn Trãi soạn. Văn bia ngắn gọn, cô đọng phản ánh đầy đủ thân thế, sự nghiệp công lao của vua Lê Thái Tổ.
Bia Vĩnh Lăng là một công trình quý giá có ý nghĩa lớn lao trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam.
-Lam Kinh điện cổ thành xưa
Khu di tích lịch sử Lam Kinh nằm trên địa bàn xã Xuân Lam , huyện Thọ Xuân, cách thành phố Thanh Hóa 50 km về phí Tây Bắc. Đây là một địa danh lịch sử được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1962.
Lê Thái Tổ sau 10 năm lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418 - 1428) giành thắng lợi và lên ngôi hoàng đế đóng đô ở Đông Kinh, lấy niên hiệu là Thuận Thiên thứ nhất. Đồng thời cho xây dựng ở quê hương đất tổ Lam Sơn một kinh thành lớn thứ hai gọi là Lam kinh hay còn gọi là Tây Kinh.
Thành điện Lam kinh phía Bắc dựa vào núi Dầu ( gọi là du sơn) mặt Nam nhìn ra sông Chu - có núi Chúa làm tiền án, bên tả là rừng Phú Lâm, bên hữu là núi Hương và núi Hàm Rồng chắn phía Tây. Khu Hoàng thành, cung điện và Thái miếu ở Lam Kinh được bố trí xây dựng theo trục Nam - Bắc trên một khoảng đồi gò có hình dáng chữ vương. Bốn mặt xây thành có chiều dài 314m, bề ngang 254m, tường thành phía Bắc hình cánh cung có bán kính 164m, thành dày 1m. Qua khảo cổ và dấu tích còn lại cho thấy xưa kia ở đây đã từng tồn tại Ngọ môn, sân rồng, chính điện, khu Thái miếu... nguy nga tráng lệ.
Ngày nay khu điện Lam Kinh đang được đầu tư tôn tạo để khôi phục lại một Tây kinh xưa, góp phần khôi phục giữ gìn nét văn hóa truyền thống, kiến trúc độc đáo của Việt Nam thế kỷ thứ XV, đồng thời cũng là một điểm đến của du khách trong và ngoài nước.
-Lăng các Vua và Hoàng Hậu khác trong khu sơn lăng của Triều Lê Sơ ở Lam Kinh
- Hựu lăng : Lăng vua Lê Thái Tông
- Lăng Khôn Nguyên: Lăng Hoàng Thái Hậu Ngô Thị Ngọc Giao (mẹ Vua Lê Thánh Tông). Lăng này có điểm đặc biệt là tượng quan hầu là nữ quan.
- Chiêu Lăng: Lăng vua Lê Thánh Tông.
- Dụ Lăng : Lăng vua Lê Hiến Tông.- Kính Lăng: Lăng vua Lê Túc Tông.