|
02-07-2009, 10:02 AM
|
|
Phá Quan Hạ Sơn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Bà i gởi: 293
Thá»i gian online: 0 giây
Thanks: 0
Thanked 11 Times in 5 Posts
|
|
150 năm tráºn đầu chống Pháp
Hằng năm cứ đến ngà y 16-3 âm lịch, ngÆ°á»i Äà Nẵng tổ chức lá»… tế các “TÆ°á»›ng sÄ© tráºn vong†tại nghÄ©a trủng Hòa Vang. Trong ảnh: cảnh thắp đèn trên các nấm má»™ vô danh - Ảnh: Äăng Nam
TT - Ngà y 1-9-1858, Pháp nổ tiếng súng đầu tiên tấn công và o cá»a sông Hà n - vịnh Äà Nẵng, mở đầu cuá»™c xâm lược VN. Tráºn đầu chống Pháp của những nghÄ©a quân "Ä‘á»™ng là m binh, tÄ©nh là m dân" chỉ bằng trái mù u, sá»t Ä‘an tre... song đã ngăn được bÆ°á»›c chân quân Pháp nÆ¡i vùng cá»a biển.
Quốc gia đầu tiên vá»›i hà ng nghìn ngôi má»™ nối dà i tÃt tắp, lác đác những khẩu thần công vừa được tìm thấy ngay dÆ°á»›i chân thà nh xÆ°a cổ... Tất cả Ä‘á»u gợi nhá»› vá» má»™t quá khứ bi hùng của dân Việt trong tráºn đầu chống Pháp tại cá»a sông Hà n - vịnh Äà Nẵng, và o ngà y 1-9-1858.
Äã 150 năm trôi qua, không Ãt ngÆ°á»i vẫn Ä‘au đáu má»™t ná»—i lo vá» số pháºn của những thà nh quách, nghÄ©a trủng... Ä‘ang còn sót lại. Liệu tất cả những dấu xÆ°a bi hùng có còn để con cháu mai sau biết đến?
Kỳ 1: Äắp thà nh dá»±ng lÅ©y kháng chiến
Ngà y 31-8-1858, liên quân Pháp - Tây Ban Nha dÆ°á»›i sá»± chỉ huy của trung tÆ°á»›ng Rigault de Genouilly đã có mặt tại cá»a Hà n (Äà Nẵng) chuẩn bị tấn công - Ảnh tÆ° liệu
TT - Theo sách Việt Nam thế ká»· 19 của Nguyá»…n Phan Quang, sau nhiá»u ngà y nhổ neo rá»i cảng Yulikan (cá»±c nam đảo Hải Nam, Trung Quốc), ngà y 31-8-1858, Ä‘oà n chiến hạm 14 chiếc vá»›i 2.500 quân viá»…n chinh gồm liên quân Pháp - Tây Ban Nha dÆ°á»›i sá»± chỉ huy của trung tÆ°á»›ng Rigault de Genouilly đã cáºp cảng Äà Nẵng.
Sáng sá»›m hôm sau, ngà y 1-9, tÆ°á»›ng Genouilly láºp tức gá»i tối háºu thÆ° cho viên trấn thủ Äà Nẵng, hẹn trong hai giá» phải ná»™p ngay các pháo Ä‘Ã i cho liên quân Pháp - Tây Ban Nha. Tổng đốc Nam Ngãi Trần Hoằng có trong tay 3.000 quân án binh bất Ä‘á»™ng. Rigault lệnh cho 14 chiến thuyá»n chia là m hai cánh đồng loạt tiến và o cá»a Hà n.
Cầm chân quân Pháp
Sau hÆ¡n ná»a giá» bắn phá, tất cả pháo Ä‘Ã i, thà nh lÅ©y của quan quân triá»u Nguyá»…n nằm dá»c cá»a Hà n gần nhÆ° tê liệt. Quân Pháp bắt đầu đổ bá»™ lên bỠđánh chiếm thà nh Äiện Hải (nay thuá»™c Q.Hải Châu, TP Äà Nẵng) và các đồn phụ cáºn. Trong khi chiến sá»± Ä‘ang diá»…n ra phÃa trong vịnh Äà Nẵng, phÃa thà nh An Hải - nÆ¡i án ngữ cá»a sông Hà n (nay là P.An Hải Bắc, Q.SÆ¡n Trà ), ba chiến hạm khác của liên quân cÅ©ng đồng loạt nã pháo. Chỉ sau má»™t giá» oanh tạc bằng tà u đồng đạn sắt, thà nh An Hải nhanh chóng rÆ¡i và o tay quân Pháp. Các pháo Ä‘Ã i phòng hải nằm dá»c bán đảo SÆ¡n Trà lần lượt bị đánh chiếm. Chá»›p lấy thá»i cÆ¡, liên quân Pháp - Tây Ban Nha nhanh chóng đổ bá»™ chiếm lấy toà n bá»™ bán đảo SÆ¡n Trà .
Vua Tá»± Äức liá»n cỠđô thống Lê Äình Lý và tham tri Phan Khắc Tháºn Ä‘em 2.000 cấm binh tăng cÆ°á»ng cho Äà Nẵng. Quân Pháp thá»±c hiện chiến lược đánh nhanh thắng nhanh, cố chiếm Äà Nẵng để đánh Huế. Sáng 2-9-1858, quân Pháp dùng sáu tà u và pháo thuyá»n bắn phá táºp trung và o thà nh Äiện Hải. Sau ná»a giá» bị bắn phá, thà nh Äiện Hải hÆ° hại nặng. Tổng đốc Trần Hoằng do để mất thà nh An Hải và thà nh Äiện Hải đã bị vua Tá»± Äức bãi chức và ông Äà o Trà lên thay. Ông đặt chỉ huy sở tại là ng Nghi An (nay thuá»™c P.Hòa Phát, Q.Cẩm Lệ, TP Äà Nẵng). Quân Pháp khống chế vịnh Äà Nẵng và sông Hà n, Genouilly tuyên bố chiếm Äà Nẵng.
Tình hình Äà Nẵng ngà y cà ng khó khăn, vua Tá»± Äức quyết định cá» thống chế Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng là m thống chế quân vụ. Sá» sách ghi lại cho biết và o các ngà y 21 và 22-12-1858, quân Pháp Ä‘Æ°a tà u ngược sông Hà n sâu hÆ¡n để đánh các đồn Nại Hiên và Hóa Khuê, nhÆ°ng đã bị đẩy lui. Rút kinh nghiệm từ các tráºn Nại Hiên và Hóa Khuê, thống chế cho xây thà nh đắp lÅ©y kiên cố, chÃnh nhá» váºy mà quân Pháp nhiá»u lần tấn công các đồn Nại Hiên, Hóa Khuê, Thạc Gián Ä‘á»u bị đánh lui. Äể yên tâm, thống chế Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng cho xây thêm má»™t đồn má»›i ở Liên Trì và o tháng 1-1859.
Dấu tÃch Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng
Äình Mân Quang (Thá» Quang, SÆ¡n Trà , Äà Nẵng) là má»™t trong những nÆ¡i tiếp lÆ°Æ¡ng thá»±c cho binh lÃnh triá»u đình đánh Pháp. Trong ảnh là bia ghi công - Ảnh: Äăng Nam
Trở lại là ng Nghi An, nÆ¡i Lê Äình Lý cùng Phan Khắc Tháºn chá»n là m đại bản doanh đóng quân sau khi vượt Hải Vân quan, dấu tÃch còn lại của những thà nh lÅ©y hay pháo Ä‘Ã i Nghi An vốn lÆ°u trong sá» sách nay hầu nhÆ° không còn gì nữa.
Ông Nguyá»…n Văn Thiêm (Sáu Thiêm) - ngÆ°á»i là ng Nghi An, năm nay đã hÆ¡n 80 tuổi - móm mém bảo: "TrÆ°á»›c năm 1990, những Ä‘oạn lÅ©y dà i là m bằng đất ở là ng Nghi An nà y vẫn còn, nhÆ°ng rồi ngÆ°á»i ta đã phá nó Ä‘i để lấy đất là m nhà . Giá» thì là m gì tìm thấy nữa.
Pháo Ä‘Ã i Nghi An chỉ là má»™t trong số những công sá»± thuá»™c hệ thống thà nh lÅ©y mà tÆ°á»›ng Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng xây dá»±ng nhằm ngăn không cho quân Pháp trà n lên phÃa trên nà y. Thà nh lÅ©y nà y chạy dà i từ dÆ°á»›i biển lên Nghi An rồi kéo dà i lên đến táºn khu Dốc Võng (Hòa Cầm). Nghe đâu phÃa trên Hòa Cầm ngà y nay vẫn còn những ụ đất cao lắm. Nếu tui không nhầm thì đó chÃnh là điểm đầu của hệ thống thà nh lÅ©y được xây dá»±ng từ cuối năm 1858".
Khu VÆ°á»n Äình, VÆ°á»n Bá (nay thuá»™c khối phố Bình Hòa, P.Khuê Trung, Q.Cẩm Lệ) được xem là kho dá»± trữ lÆ°Æ¡ng thá»±c chÃnh yếu trong cuá»™c kháng chiến chống Pháp dÆ°á»›i sá»± chỉ huy của Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng.
Ông Huỳnh Ngá»c Tế - má»™t trong số những lão là ng ở Khuê Trung - nhá»› lại: "Và o những năm 1930, nhiá»u ngÆ°á»i vẫn còn thấy các dãy nhà "lục khố" (sáu kho) của triá»u đình đổ nát và xiêu vẹo trên ná»n đất xÆ°a. Sau nà y, nhiá»u gia đình khi Ä‘Ã o đất lên là m móng nhà cÅ©ng đã phát hiện rất nhiá»u hạt lúa mục Ä‘en xếp thà nh từng lá»›p dà y. Äó chÃnh là dấu tÃch còn lại của kho thóc ngà y xÆ°a". CÅ©ng nhÆ° Nghi An, Bình Hòa, vùng đất thấp trÅ©ng ở là ng Mân Quang (Thá» Quang, SÆ¡n Trà ) vốn có lợi thế vì nằm sát cá»a Hà n cÅ©ng đã được quan quân triá»u Nguyá»…n chá»n là m căn cứ tiếp viện lÆ°Æ¡ng thá»±c trong những ngà y đầu đánh Pháp. "Ngà y xÆ°a nÆ¡i đây có má»™t lÅ©y đất chạy dà i từ vịnh Mân Quang đến chân núi SÆ¡n Trà .
Sau nà y thiên địa đổi dá»i nên lÅ©y đất ấy không còn nữa - lão là ng Mân Quang 1, ông Lê Äức Khá, trầm ngâm nhá»› lại - Bây giá» nếu nói vá» dấu tÃch thá»i ông Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng còn lại thì đó chÃnh là gốc mù u".
Nói rồi ông dẫn chúng tôi ra đình Mân Quang, má»™t ngôi đình quay mặt ra cá»a Hà n vá»›i nhiá»u nhà thá» trang nghiêm. Ngay chÃnh giữa đình là ng là má»™t tấm bia ghi công. Cạnh đó là má»™t gốc cây cháy Ä‘en mà theo lá»i ông Khá đó chÃnh là "gốc mù u năm xÆ°a". "Cây mù u nà y lá»›n lắm, khi tui còn nhá» cây đã sừng sững cả má»™t góc trá»i rồi. Sau năm 1980, bão lá»›n quá khiến cây bị trốc gốc rồi chết. Má»›i rồi tui phải Ä‘i kiếm má»™t cây mù u con khác Ä‘Æ°a vá» trồng". Cây mù u con mà ông Khá trồng giỠđây đã bén rá»… lên xanh um...
Quốc sá» quán 1 Äại Nam thá»±c lục chà biên, táºp 28, cho biết nhá» kế sách láºp phòng tuyến Liên Trì dà i 3km chạy từ bá» biển Äà Nẵng đến các xã PhÆ°á»›c Ninh, Thạc Gián, Nghi An... bên ngoà i lÅ©y Ä‘Ã o hố chữ phẩm cắm chông, che cá», phủ cát lên trên mà Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng đã cầm được chân quân Pháp. Nhiá»u tráºn hà nh quân của Pháp đã bị quân triá»u đình đánh tÆ¡i tả. Tin vui loan vá» kinh, vua Tá»± Äức liá»n ban cho Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng má»™t thanh "thượng phÆ°Æ¡ng bảo kiếm, năm chỉ nhân sâm, phái thầy thuốc đến Ä‘iá»u trị và xuống dụ an ủi". Thế nhÆ°ng Ä‘iá»u oái oăm đã xảy ra: trong khi ở mặt tráºn hà ng nghìn binh sÄ© Ä‘ang ngà y đêm đối mặt vá»›i "tà u đồng đạn sắt", thì tại triá»u đình rất nhiá»u quan quân lại có ý kiến xin được "hòa" vá»›i Pháp.
LƯU ANH RÔ - ÄÄ‚NG NAM
---------
Trong khi ná»™i bá»™ Nam triá»u kẻ "chiến" ngÆ°á»i "hòa", tại nhiá»u nÆ¡i trên vùng đất Äà Nẵng, nhiá»u chà sÄ© táºp hợp nghÄ©a quân đứng lên kháng Pháp vá»›i những lối đánh đầy sáng tạo.
Kỳ tới: Những đội quân nghĩa dũng
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
|
02-07-2009, 10:08 AM
|
|
Phá Quan Hạ Sơn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Bà i gởi: 293
Thá»i gian online: 0 giây
Thanks: 0
Thanked 11 Times in 5 Posts
|
|
Những đội quân nghĩa dũng
TT - Äó là những Ä‘á»™i quân "Ä‘á»™ng là m binh, tÄ©nh là m dân". Rất nhiá»u tráºn đánh của hỠđã khiến quân Pháp nhiá»u phen khiếp đảm. Trong chÃnh sá», những câu chuyện, hình ảnh đó Ãt được lÆ°u lại, nhÆ°ng được lÆ°u truyá»n rá»™ng rãi trong dân gian vá»›i những tráºn đánh, cách đánh ly kỳ, hấp dẫn.
Äánh tráºn bằng trái mù u, vá» dừa khô và đôi gióng
Vá» là ng Phong Lệ (nay thuá»™c P.Hòa Thá» Äông, Q.Cẩm Lệ, Äà Nẵng), chúng tôi tìm gặp bác Ông Ãch TrÆ°ng, háºu duệ bốn Ä‘á»i của vị tÆ°á»›ng Ông Ãch Khiêm. Trong căn nhà nhá» nằm sâu trong con hẻm nhá» bên chân cầu Äá», bác TrÆ°ng đã 71 tuổi, ngồi trầm ngâm bên cốc trà vừa rót: "Ông cố tôi là ngÆ°á»i chỉ huy tráºn mù u". Nói rồi bác say sÆ°a Ä‘á»c hai câu thÆ¡: Äà Nẵng - SÆ¡n Trà - Miếu Bông - Cẩm Lệ/Chuyện trăm năm còn kể tráºn mù u.
Theo gia phả hỠÔng, năm 16 tuổi Ông Ãch Khiêm đã Ä‘á»— cá» nhân, sau đó được bổ là m tri huyện Kim Thà nh, tỉnh Hải DÆ°Æ¡ng. NhÆ°ng vì tÃnh khà khẳng khái, không chịu nổi cảnh má»™t chánh tổng hà hiếp dân Ä‘en nên đã có lần ông đánh viên chánh tổng. Ngay sau đó ông bị cách chức vá» quê. Äúng lúc ấy Pháp tấn công Äà Nẵng, nghe lá»i kêu gá»i của Nam triá»u, Ông Ãch Khiêm táºp hợp nghÄ©a binh quanh là ng Phong Lệ đứng lên cùng vá»›i quân triá»u đình kháng Pháp dÆ°á»›i sá»± chỉ huy của tÆ°á»›ng Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng.
"Khi lá»›n lên tôi được ông ná»™i kể rằng ngà y ấy vùng Hóa Khuê (Khuê Trung ngà y nay) có nhiá»u cây mù u lắm. Và o năm ấy cha của ông ná»™i tôi - danh tÆ°á»›ng Ông Ãch Khiêm - đã đánh quân Pháp má»™t tráºn tÆ¡i bá»i mà vÅ© khà chỉ vá»n vẹn là những trái mù u" - bác TrÆ°ng tá»± hà o kể. CÅ©ng giống nhÆ° bác TrÆ°ng, khi há»i vá» tráºn mù u, nhiá»u ngÆ°á»i là ng Phong Lệ kể rằng và o tháng 10-1859, khi trái mù u bắt đầu chÃn rá»™ khắp nÆ¡i, hỠÔng ngầm lệnh cho bà con quanh vùng hái trái tháºt nhiá»u để chuẩn bị má»™t tráºn đánh lá»›n.
CÆ¡ há»™i đã đến khi má»™t tốp lÃnh Pháp theo Ä‘Æ°á»ng 14 tiến lên Phong Lệ, Ông Ãch Khiêm cho quân ra chặn đánh rồi giả vá» tháo chạy. LÃnh Pháp Ä‘uổi theo nhÆ°ng chân mang già y Ä‘inh ống cao lại giẫm phải trái mù u khiến quan quân ngã nhà o. Chỉ chá» có váºy, phục binh bất ngỠđổ ra đánh, lÃnh Pháp má»™t phen kinh hồn bạt vÃa, máu nhuá»™m Ä‘á» Ä‘Æ°á»ng. NgÆ°á»i là ng Phong Lệ còn truyá»n rằng trong má»™t lần ngồi bên sông, Ông Ãch Khiêm đã nghÄ© ra kế đánh giặc đầy mÆ°u trÃ.
Äó là và o má»™t đêm Ä‘en, ông cho lÃnh lấy vá» dừa khô đổ dầu chai và o đốt rồi thả đầy mặt sông để chúng trôi từ sông Cẩm Lệ đến Nại Hiên rồi đổ ra cá»a Hà n. Quân Pháp trong đồn thấy váºy tưởng quân nhà Nguyá»…n tấn công nên ra sức xả súng. Chá» chúng hết đạn, Ông Ãch Khiêm chỉ huy ba quân hè và o đồn đánh giáp lá cà khiến quân Pháp thất kinh hồn vÃa.
NgÆ°á»i là ng Phong Lệ còn lÆ°u truyá»n những tráºn đánh bằng gióng nổi tiếng của Ông Ãch Khiêm. Sau khi tÃnh Ä‘Æ°á»ng Ä‘i của lÃnh Pháp, cứ má» sáng ông lại cho quân Ä‘em những đôi gióng rải khắp lối Ä‘i. Khi lÃnh Pháp Ä‘i qua, ông xua quân khua chiêng gõ mõ khiến chúng bất ngá» bá» chạy, gặp phải dây gióng nên ngã nhà o, cứ thế quân Nam triá»u tha hồ tấn tá»›i. "Cố tôi là ngÆ°á»i mÆ°u cÆ¡, vÅ© dÅ©ng nên ai cÅ©ng nể vì†- bác Ông Ãch TrÆ°ng nhá»› lại.
Äan sá»t tre ngăn sông
Theo cuốn sách Äà Nẵng buổi đầu đánh Pháp (Nhà xuất bản Äà Nẵng) của LÆ°u Anh Rô, cÅ©ng nhÆ° Ông Ãch Khiêm, Lâm Hữu Chánh (ngÆ°á»i là ng Cẩm Toại, xã Hòa Phong, huyện Hòa Vang, TP Äà Nẵng) Ä‘ang ở quê dùi mà i kinh sá» chá» ngà y lai kinh ứng thà thì nghe tin vua ban chỉ dụ kêu gá»i thân hà o, sÄ© phu trong cả nÆ°á»›c chiêu binh mãi mã, nghÄ© cách chống Tây để phò vua giúp nÆ°á»›c. Láºp tức ông dẹp bút nghiên đứng ra chiêu má»™ nghÄ©a quân trong tổng Châu An Thượng rồi dẫn đến ra mắt tÆ°á»›ng quân Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng xin được ra trấn giữ tiá»n đồn. Quá cảm kÃch trÆ°á»›c tấm lòng yêu nÆ°á»›c của ông, Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng đã phong chức bá há»™ và cá» là m quản cÆ¡ chuyên lo việc chỉ huy quân dân đắp lÅ©y ngăn giặc ngoà i bá» biển, rồi giữ đồn Cẩm Khê.
Dù đã bÆ°á»›c qua tuổi 86, nhÆ°ng vá»›i ông Lâm Quang Minh - ngÆ°á»i gá»i ông Lâm Hữu Chánh là cố ná»™i - vẫn nhá»› nhÆ° in những gì gia phả há» Lâm lÆ°u lại cho háºu thế, trong đó có chuyện ông Lâm Hữu Chánh chống quân Pháp ngà y ấy. Trong má»™t lần tìm kế ngăn chặn tà u Pháp ngược sông Hà n và sông Nại Hiên, quản cÆ¡ Lâm Hữu Chánh đã nghÄ© ra cách ngăn sông ở thượng nguồn để hạ bá»›t má»±c nÆ°á»›c phÃa hạ lÆ°u, nhÆ° thế "tà u ghe của ta vẫn Ä‘i được nhÆ°ng tà u chiến của Pháp thì không".
Kế sách nà y được chấp thuáºn, láºp tức ông đốc thúc binh sÄ© đóng thùng gá»— và đan sá»t tre chứa đất thả xuống ngăn má»™t phần nÆ°á»›c hai sông Yên và Lạc Thà nh. Äúng nhÆ° dá»± tÃnh, má»±c nÆ°á»›c tại cá»a Hà n hạ thấp hẳn khiến các chiến hạm của liên quân chỉ còn cách đứng từ xa nhìn tá»›i. Tà u Pháp không và o sâu theo cá»a Hà n được, quân Nam triá»u chỉ còn lo việc chặn đánh trên bá»™ mà thôi.
Sau hÆ¡n năm tháng bị cầm chân tại bán đảo SÆ¡n Trà , tháng 2-1859, quân Pháp dÆ°á»›i sá»± chỉ huy của viên tÆ°á»›ng Genouilly đã quyết định rá»i Äà Nẵng và o đánh chiếm Gia Äịnh. Ngay khi đó, Lâm Hữu Chánh cùng nhiá»u nghÄ©a quân láºp tức theo tiến sÄ© Äá»— Thúc Tịnh và o Gia Äịnh ứng cứu. NhÆ°ng trÆ°á»›c sức mạnh của "tà u đồng đạn sắt", cả thà nh Gia Äịnh lẫn ba tỉnh miá»n đông Nam kỳ lần lượt rÆ¡i và o tay Pháp. Hiệp Æ°á»›c Nhâm Tuất (1862) vá»›i những Ä‘iá»u khoản nặng ná», trong đó có việc mở cảng biển Äà Nẵng cho Pháp, đã được triá»u đình nhà Nguyá»…n đặt bút ký.
Năm Ất Sá»u (1865), quá uất ức lại gặp gia cảnh có tang mẹ nên Lâm Hữu Chánh quyết định từ quan vá» quê, năm năm sau thì ông mất, khi ấy má»›i 53 tuổi. "Má»™ của ngà i hiện được cÆ° táng ở xứ Cồn Biá»n, Túy Loan Bắc" - ông Lâm Quang Minh bảo.
Thạc sÄ© sá» há»c LÆ°u Anh Rô cho biết cùng vá»›i Ông Ãch Khiêm, Lâm Hữu Chánh... nghÄ©a khà ngất trá»i, Phan Gia VÄ©nh là ngÆ°á»i đầu tiên ở Quảng Nam đứng ra láºp Ä‘oà n quân nghÄ©a dÅ©ng cùng vá»›i quân Nam triá»u tham gia kháng Pháp vá»›i những tráºn đánh vô cùng hiển hách được chÃnh sá» nhà Nguyá»…n hết lá»i khen ngợi.
Vốn là đốc há»c huyện Hà Äông, khi nghe tin Pháp đánh Äà Nẵng, ông liá»n chiêu má»™ hÆ¡n 1.000 nghÄ©a quân phần lá»›n là ngÆ°á»i ở các xã Tiên Cảnh, Tiên Lá»™c, Tiên Châu... thuá»™c huyện Tiên PhÆ°á»›c, tỉnh Quảng Nam ngà y nay cùng xung tráºn chống Pháp láºp nhiá»u công đầu, trong đó tráºn đánh ngà y 7-2-1859 đã buá»™c đại tá hải quân Faucon cùng mấy trăm quân viá»…n chinh phải lùi bÆ°á»›c.
ÄÄ‚NG NAM
___________________________________
Trong suốt 18 tháng giao tranh đẫm máu, hà ng vạn binh sÄ© Nam triá»u đã ngã xuống vì là n tên mÅ©i đạn. Xót thÆ°Æ¡ng các tÆ°á»›ng sÄ© tráºn vong, năm 1866 má»™t nghÄ©a trủng được láºp để lo việc cúng tế các vong linh.
Kỳ tới: Nghĩa trang quốc gia đầu tiên
|
10-07-2009, 02:39 PM
|
|
Phá Quan Hạ Sơn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Bà i gởi: 293
Thá»i gian online: 0 giây
Thanks: 0
Thanked 11 Times in 5 Posts
|
|
Nghĩa trang quốc gia đầu tiên
TT - Con Ä‘Æ°á»ng nhá»±a phẳng lì dẫn và o nghÄ©a trủng Hòa Vang. Nằm lá»t thá»m giữa khu dân cÆ° má»›i ở P. Khuê Trung, Q.Cẩm Lệ (Äà Nẵng), bốn bá» nhà cao khuất, nghÄ©a trủng Hòa Vang là nÆ¡i yên nghỉ của hÆ¡n 1.200 chiến sÄ© yêu nÆ°á»›c ngã xuống trong tráºn đầu đánh Pháp vẫn sum sê hoa lá. Äang và o mùa Ä‘Æ¡m hoa nên hÆ°Æ¡ng từ gốc mù u cổ thụ nằm cạnh khu nghÄ©a trủng tá»a ra ngà o ngạt.
"Chiến sĩ đà i"
Ngà y trÆ°á»›c ở là ng Khuê Trung, ngÆ°á»i biết rõ gốc tÃch nghÄ©a trủng nà y nhất không ai khác ngoà i cụ HÆ°Æ¡ng MÆ°u, nhÆ°ng rồi ông cÅ©ng nhÆ° trái mù u chÃn, đến lúc phải lìa cà nh. "Bây giá» ngÆ°á»i biết rõ nhất chỉ còn ông Tế mà thôi", má»™t cán bá»™ phụ trách văn hóa ở quáºn Cẩm Lệ bảo. Năm nay đã bÆ°á»›c qua tuổi 80 nhÆ°ng xem ra ông Huỳnh Ngá»c Tế vẫn còn minh mẫn lắm. "Äây là cây mù u duy nhất còn sót lại ở là ng Hóa Khuê. Má»™t minh chứng cho lòng trung kiên", ông Tế chỉ và o gốc mù u tá»a bóng má»™t góc nghÄ©a trủng bồi hồi nhá»› lại.
Lòng can đảm và sá»± hi sinh của các tÆ°á»›ng sÄ© ta đã chiến thắng vẻ vang quân Tây dÆ°Æ¡ng. Lợi dụng những chiến thắng đó để là m quân địch vô phÆ°Æ¡ng, ngõ hầu Ä‘em lại thái bình và an ninh cho xứ sở, vì phúc lợi tối thượng của thần dân trung thà nh của trẫm. Äó là niá»m mong má»i thiết tha nhất của trẫm.
Năm 1866, tức tám năm sau khi Pháp nổ súng đánh Äà Nẵng, xét thấy cảnh nhiá»u mồ mả của các tá» sÄ© mình chôn cất quá tạm bợ, lại rải rác khắp muôn nÆ¡i, vua Tá»± Äức liá»n ra chiếu dụ và cấp tiá»n cho xây dá»±ng "Hòa Vang nghÄ©a trủng". Theo ông Huỳnh Ngá»c Tế, ban đầu nghÄ©a trủng Hòa Vang được láºp ngay tại xứ TrÅ©ng Bò thuá»™c là ng Nghi An, vốn là nÆ¡i hạ trại của đại quân triá»u Nguyá»…n trÆ°á»›c đó (nay là P.Hòa Phát, Q.Cẩm Lệ).
NhÆ°ng đến năm 1920 Pháp mở rá»™ng sân bay Äà Nẵng, ngÆ°á»i dân đã di dá»i các phần má»™ của tÆ°á»›ng sÄ© tráºn vong vá» là ng Hóa Khuê (Khuê Trung). Äến đầu năm 1965, sân bay Äà Nẵng má»™t lần nữa mở rá»™ng vá» phÃa nam, ngÆ°á»i là ng Hóa Khuê lại di dá»i các huyệt má»™ vá» khu Bình Hòa 1 (P.Khuê Trung ngà y nay). NghÄ©a trủng Hòa Vang tồn tại từ đó cho đến nay.
Ngoà i 1.200 ngôi má»™ được đúc bằng bêtông vuông vức, thẳng tắp, hiện bên trong khuôn viên nghÄ©a trủng còn có má»™t ngôi má»™ lá»›n được cho là má»™ của tÆ°á»›ng Nguyá»…n Ân (tá» tráºn khi trấn giữ đồn Hóa Khuê). "Sau khi nghÄ©a trủng di dá»i lần 2, chÃnh tôi là ngÆ°á»i đứng ra quyên góp tiá»n của của dân để tiến hà nh tu sá»a (năm 1965, ông Tế là xã trưởng xã Hòa CÆ°á»ng), nhÆ°ng cÅ©ng phải gần sáu năm sau việc trùng tu má»›i hoà n tất. Ngà y ấy khi dá»i má»™ tÆ°á»›ng Nguyá»…n Ân lên, ngÆ°á»i ta còn tìm thấy cả Ä‘uôi kiếm, áo mão cân Ä‘ai, đặc biệt có năm hạt nút áo giáp bằng và ng của ngà i nữa" - ông Tế kể.
CÅ©ng theo ông Tế: "Äể các vong hồn tá» sÄ© không bị cô quạnh, ngà y trÆ°á»›c ngÆ°á»i là ng Khuê Trung đã dà nh tiá»n thu tô của hai mẫu ruá»™ng tại Äồng Cừa phục vụ cúng tế. Việc cúng tế diá»…n ra và o ngà y 17-11 âm lịch. Bây giá» ngÆ°á»i ta lấy ngà y 16-3 âm lịch hằng năm để cúng nghÄ©a trủng kết hợp vá»›i lá»… tế tiá»n hiá»n trong là ng. Trang trá»ng và hoà nh tráng lắm".
CÅ©ng nhÆ° Hòa Vang nghÄ©a trủng, năm 1876 viên trấn thủ Äà Nẵng lúc bấy giá» là Nguyá»…n Quý Linh thấy cảnh dáºp vùi những nắm xÆ°Æ¡ng lạc loà i sau tráºn chiến cá»a Hà n bèn Ä‘á»™ng lòng kêu gá»i thân hà o, nhân sÄ© trong vùng quy táºp hà i cốt láºp lên nghÄ©a trủng PhÆ°á»›c Ninh (P.PhÆ°á»›c Ninh, Q.Hải Châu). NhÆ°ng nghÄ©a trủng nà y sau nhiá»u lần di dá»i bây giá» chỉ còn lại và i tấm bia sa thạch mà u xanh Ä‘en nằm cạnh gốc sung già . Trong khuôn viên nà y hiện chỉ còn lại hai ngôi má»™ của hai vị là chánh lãnh binh Nguyá»…n Viết Nhâm và phó lãnh binh LÆ°u Tráºn Sum. Cả hai ông Ä‘á»u hi sinh trong tráºn Pháp tấn công và o tráºn tuyến Liên Trì do Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng xây dá»±ng.
"Äồi hà i cốt" lÃnh Tây
Nằm cuối con Ä‘Æ°á»ng ra cảng biển Tiên Sa ngà y nay, khuất trên má»™t triá»n đồi cao, xung quanh được bao bá»c bởi những gốc dÆ°Æ¡ng liá»…u già cá»—i cùng má»™t bức tÆ°á»ng rêu phong cao không quá gối ngÆ°á»i là khu má»™ Tây (hay còn gá»i là "đồi hà i cốt") - nÆ¡i chôn cất của hÆ¡n 1.500 lÃnh liên quân Pháp - Tây Ban Nha tá» tráºn thuá»™c hạm Ä‘á»™i của tÆ°á»›ng Rigault de Genouilly.
Trong khuôn viên khá xinh xắn nằm sát bãi biển Tiên Sa, ngoà i ngôi nhà nguyện mà bên trong có gắn dòng chữ "À la mémoire des combattants Franc5ais et Espagnols de lExpédition Rigault de Genouilly. Mort en 1858 - 59 - 60 et ensevelissement en lieux" (Äể tưởng niệm những chiến binh Pháp và Tây Ban Nha của cuá»™c viá»…n chinh Rigault de Genouilly. Chết những năm 1858 - 59 - 60 và được an táng ở đây) là 32 ngôi má»™ có gắn thánh giá xếp chồng lên nhau. Không má»™t dấu tÃch nà o để lại cho thấy có ngÆ°á»i thÆ°á»ng xuyên lui tá»›i khu má»™ Tây, mà xung quanh chỉ có những đám cá» dại cao ngút nhÆ° muốn lấp cả dòng chữ "Ossuaire" (đồi hà i cốt) chạm nổi khá lá»›n dÆ°á»›i cây thánh giá mặt trÆ°á»›c của ngôi nhà nguyện.
Dù đây là khu má»™ Tây thuá»™c hà ng Ä‘á»™c nhất vô nhị, thế nhÆ°ng trên thá»±c tế có rất Ãt tà i liệu nói vá» số pháºn của những ngÆ°á»i lÃnh viá»…n chinh bá» xác ở quê ngÆ°á»i cÅ©ng nhÆ° lai lịch của "đồi hà i cốt". Theo thạc sÄ© sá» há»c LÆ°u Anh Rô - tác giả cuốn Äà Nẵng buổi đầu đánh Pháp (NXB Äà Nẵng), thÆ° của hiệu trưởng TrÆ°á»ng Viá»…n Äông Bác Cổ gá»i Toà n quyá»n Äông DÆ°Æ¡ng ngà y 25-5-1921 có Ä‘á» nghị cho tu sá»a khu nghÄ©a địa nà y: "Tôi xin lÆ°u ý ngà i vá» tình trạng hÆ° há»ng của nghÄ©a trang ở bán đảo Tiên Sa, bắc Tourane (tức Äà Nẵng ngà y nay), nÆ¡i chôn cất những binh sÄ© bá»™ binh và hải quân của ngÆ°á»i Pháp và ngÆ°á»i Tây Ban Nha thuá»™c hạm Ä‘á»™i của đô đốc Rigault de Genouilly.
Khoảng 1.500 hà i cốt đã khai quáºt và táºp trung và o má»™t hốc công cá»™ng có dá»±ng má»™t nhà thá». Nhà thá» nà y đã bị đổ nát, cá»a ra và o đã hÆ° há»ng. Xung quanh nhà thá» có má»™t số ngôi má»™ của các sÄ© quan Pháp và Tây Ban Nha, trong đó có má»™ của trung tá Duppré Déroulède bị giết trên chiến hạm Némésis và o ngà y 18-11-1859...". Vá»n vẹn chỉ có váºy. Khi được há»i, nhiá»u ngÆ°á»i dân địa phÆ°Æ¡ng sống quanh khu "đồi hà i cốt" cho biết thi thoảng cÅ©ng có má»™t và i khách du lịch là ngÆ°á»i Pháp hoặc Tây Ban Nha viếng thăm và cầu nguyện cho những ngÆ°á»i còn nằm lại trên bán đảo nà y.
ÄÄ‚NG NAM
______________________
Äã 150 năm trôi qua, nhiá»u dấu tÃch còn lại của cả má»™t hệ thống phòng thủ Äà Nẵng trong buổi đầu đánh Pháp cÅ©ng dần mai má»™t. Có rất nhiá»u kế hoạch nhằm trùng tu, tôn tạo những dấu xÆ°a bi hùng nhÆ°ng tất cả vẫn còn... tranh cãi.
|
10-07-2009, 02:40 PM
|
|
Phá Quan Hạ Sơn
|
|
Tham gia: Apr 2008
Bà i gởi: 293
Thá»i gian online: 0 giây
Thanks: 0
Thanked 11 Times in 5 Posts
|
|
Kỳ cuối: Tìm dấu xưa bi hùng
TT - Äã 150 năm trôi qua, nhiá»u dấu tÃch còn lại của cả má»™t hệ thống phòng thủ Äà Nẵng trong buổi đầu đánh Pháp dần mai má»™t. Có rất nhiá»u ý kiến, kế hoạch nhằm trùng tu, tôn tạo những dấu xÆ°a bi hùng đó, nhÆ°ng tất cả vẫn còn trong dá»± án!
Dấu xưa sót lại
Tá»a lạc tại khuôn viên 24 Trần Phú (phÆ°á»ng Thạch Thang, quáºn Hải Châu), thà nh Äiện Hải trÆ°á»›c là đồn Äiện Hải được xây dá»±ng từ Ä‘á»i Gia Long thứ 12 (1813) nằm sát mép cá»a Hà n. MÆ°á»i năm sau (1823), đồn Äiện Hải được di dá»i và o sâu bên trong, trên má»™t đồi cao (vị trà hiện nay). Năm Minh Mạng thứ 15 (1835), đồn Äiện Hải chÃnh thức được đổi tên thà nh Äiện Hải.
Sá» sách xÆ°a ghi lại rằng thá»i ấy thà nh Äiện Hải có chu vi 139 trượng, được thiết kế theo dáng hình vuông vá»›i bốn góc lồi được bao bá»c bởi hai lá»›p tÆ°á»ng, ở giữa có hà o sâu 7 thÆ°á»›c, muốn và o thà nh phải Ä‘i qua chiếc cầu bằng gạch bắc ngang qua hà o. Trong thà nh có má»™t kỳ Ä‘Ã i cùng 28 ụ súng thần công lá»›n nhá» cà i cắm bốn phÆ°Æ¡ng. Ngoà i ra trong thà nh có hà ng cung, các kho chứa lÆ°Æ¡ng thá»±c, súng đạn, xưởng đúc súng và nhà nghỉ cho quan, quân...
Thế nhÆ°ng chỉ sau ba đợt tấn công liên tiếp của liên quân Pháp - Tây Ban Nha trong những ngà y đầu 1858 cùng những biến cố thăng trầm của lịch sá», giỠđây thà nh Äiện Hải chỉ còn lại là những bức tÆ°á»ng rêu loang lổ dấu xÆ°a.
Theo phó giám đốc Sở Văn hóa - thể thao - du lịch Äà Nẵng Trần Quang Thanh, má»™t dá»± án trùng tu tôn tạo thà nh Äiện Hải bao gồm gia cố hệ thống tÆ°á»ng, cá»a thà nh, nạo vét lòng hồ, đồng thá»i phục dá»±ng bốn tháp canh đặt bốn góc Ä‘ang được tiến hà nh. “Trong quá trình thi công, công nhân nhiá»u lần khai quáºt được những khẩu thần công bị vùi sâu dÆ°á»›i chân thà nh đến 2m. Những khẩu thần công nà y được xác định có niên đại từ thá»i Thiệu Trị thứ 7 (1847)â€, ông Thanh cho biết.
Tuy nhiên, Ä‘iá»u nhiá»u ngÆ°á»i hết sức quan tâm, lo ngại là việc Äà Nẵng Ä‘ang chuẩn bị xây dá»±ng trung tâm hà nh chÃnh cao 33 tầng nằm ngay sát chân di tÃch thà nh Äiện Hải, đó là chÆ°a nói đến khối nhà cao đồ sá»™ Softech Äà Nẵng đã xây dá»±ng hoà n tất chắn hẳn cá»a nam của thà nh. Ngoà i ra, theo ông Thanh, hiện phần tÆ°á»ng thà nh phÃa tây Ä‘ang bị má»™t số há»™ dân xâm phạm nghiêm trá»ng bằng việc xây dá»±ng nhà ở ngay cạnh và nh Ä‘ai di tÃch. “Thà nh phố đã đồng ý chi hÆ¡n 16 tỉ đồng cho việc di dá»i các há»™ dân nÆ¡i đây ra khá»i và nh Ä‘ai di tÃch, nhÆ°ng đến nay công việc vẫn chÆ°a thể hoà n tất†- má»™t cán bá»™ ngà nh văn hóa cho biết.
CÅ©ng nhÆ° thà nh Äiện Hải, sau năm 1980, để xây dá»±ng nhà thi đấu Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng, toà n bá»™ hÆ¡n 1.200 phần má»™ tại nghÄ©a trủng PhÆ°á»›c Ninh được di dá»i lên nghÄ©a trang Gò Cà (Hòa Vang). Sau lần di dá»i ấy, nghÄ©a trủng PhÆ°á»›c Ninh chỉ còn lại má»™t nhà bia cùng hai phần má»™ của hai vị tÆ°á»›ng.
Má»›i đây, chÃnh quyá»n TP Äà Nẵng lại tiếp tục cho mở tuyến Ä‘Æ°á»ng má»›i băng ngang qua hai phần má»™ nà y. “Việc di dá»i sẽ phải tiến hà nh trong nay mai, trÆ°á»›c mắt cấp lại khoảng 400m2 đất ngay trong khuôn viên nghÄ©a trủng để di dá»i hai phần má»™ từ chân Ä‘Æ°á»ng Hoà ng Diệu (hiện tại) vá» nằm cạnh nhà bia bên dÆ°á»›i chân gốc Ä‘a. Việc di dá»i là ngoà i ý muốnâ€, ông Thanh nói.
Bảo tà ng ngoà i trá»i
Thạc sÄ© sá» há»c LÆ°u Anh Rô từng lặn lá»™i hai năm để lần tìm lại những dấu tÃch của cuá»™c chiến tranh Máºu Ngá» (1858) còn sót lại trong dân gian. Ông tá» ra xót xa khi táºn mắt nhìn thấy những khẩu thần công vừa được nhóm công nhân khai quáºt nhÆ°ng bị vứt lăn lóc khắp nÆ¡i trong khuôn viên thà nh Äiện Hải.
CÅ©ng nhÆ° thạc sÄ© LÆ°u Anh Rô, tiến sÄ© sá» há»c Ngô Văn Minh (Há»c viện ChÃnh trị quốc gia Hồ Chà Minh phân viện Äà Nẵng) cÅ©ng buồn lòng khi nói vá» những dấu xÆ°a may mắn còn sót lại: “Äáng ra nên phục dá»±ng nguyên trạng thà nh Äiện Hải để con cháu vá» sau biết đó là má»™t thà nh lÅ©y kháng chiến thứ hai ở miá»n Trung còn lại sau cố đô Huế. NhÆ°ng chúng ta chÆ°a là m được Ä‘iá»u đó. Tháºt đáng tiếcâ€.
Thạc sÄ© xã há»™i há»c Bùi Văn Tiếng Ä‘á» xuất hÆ°á»›ng bảo tồn: “Việc khôi phục nguyên trạng thà nh Äiện Hải trong bối cảnh hiện tại là điá»u khó có thể thá»±c hiện. NhÆ°ng vẫn có má»™t cách là m khác để trả lại “tên tuổi†cho thà nh Äiện Hải, đó là biến những Ä‘oạn tÆ°á»ng thà nh, những khẩu thần công vừa tìm thấy trở thà nh má»™t bảo tà ng sống ngoà i trá»i đầy hấp dẫn. Khi ấy lịch sá» má»›i có thể Ä‘i và o lòng ngÆ°á»i đượcâ€.
Nhà nghiên cứu Nguyá»…n Sinh Duy cho rằng: “Äiá»u quan trá»ng nhất của thà nh Äiện Hải bây giá» là là m sao cho má»i ngÆ°á»i táºn mắt thấy được thà nh. Phải mắt thấy tay sá» những hiện váºt mà 150 năm vá» trÆ°á»›c ông cha ta đã dùng để đối đầu vá»›i “tà u đồng đạn sắtâ€. Còn nếu cứ để thà nh Äiện Hải mãi lẩn khuất sau những tòa tháp cao tầng kia e sẽ khó lòng để ngÆ°á»i dân nháºn ra. Äiá»u đó sẽ đồng nghÄ©a vá»›i sá»± lãng quên quá khứ và nhÆ° váºy quả là có tá»™i vá»›i tiá»n nhânâ€.
Cả ông Duy và ông Tiếng Ä‘á»u cho rằng nghÄ©a trủng Hòa Vang là nghÄ©a trủng đầu tiên được xây dá»±ng bằng chÃnh tiá»n của triá»u đình cấp phát, để chôn cất những ngÆ°á»i đã hi sinh vì nghÄ©a lá»›n. Váºy nên có thể coi đây là nghÄ©a trang quốc gia đầu tiên của nÆ°á»›c Việt, cần phải được tôn tạo, chỉnh sá»a để con cháu sau nà y biết và nhá»› đến.
Sau 150 năm, câu chuyện tưởng nhá»› những ngÆ°á»i xả thân trong tráºn đầu chống Pháp ngà y ấy bây giá» vẫn còn dở dang…
ÄÄ‚NG NAM
|
|
| |