Bắt sấu rừng U Minh hạ
SÆ¡n Nam
NÆ¡i sông rạch, cá sấu là giống hung hăng nhứt. Có Ä‘iá»u đáng chú ý là chúng không thÃch những chốn sông sâu nÆ°á»›c chảy, có sóng gió. Chúng lên táºn ngá»n cùng, tìm nÆ¡i yên tÄ©nh, cháºt hẹp. Vùng U Minh hạ, sấu thÆ°á»ng Ä‘i ngược sông Ông Ãốc, rạch Cái Tà u và o giữa rừng trà m.
Tại sao váºy?
Tuy là thÃch ăn thịt ngÆ°á»i, loại sấu vẫn tìm cá là m món ăn chánh. Rừng U Minh hạ thuá»™c vá» loại trầm thủy (1) cá sanh sôi nẩy nở rất nhanh chóng; lên đó tha hồ mà ăn.
Ãến mùa nắng hạn rừng khô, sấu khá»i phải trở vá» sông Cái. Trong rừng có sẵn nhiá»u ao, nhiá»u lung (2), sấu cứ gom và o đó mà láºp căn cứ sanh con đẻ cháu, năm nà y qua năm khác, cứ nhÆ° váºy cho tá»›i khi ngÆ°á»i Việt Nam ta đổ trà n xuống rạch Cái Tà u mà láºp nghiệp. Ban đầu, há» ngỡ rằng sấu chỉ ở dÆ°á»›i sông, sau khi câu được chừng năm mÆ°á»i con sấu ở ngá»n rạch há» Ä‘inh ninh cho là sấu đã giảm bá»›t... MÆ°á»i phần chết bảy còn ba. Mãi đến khi có ngÆ°á»i lên rừng ăn ong (3) chạy vá» loan báo:
- Sấu ở giữa rừng nhiá»u nhÆ° trái mù u chÃn rụng!
So sánh nhÆ° váºy, không phải là quá đáng! Dân là ng xúm nhau lên rừng để nhìn táºn nÆ¡i. Cái ao lá»›n Æ°á»›c má»™t công đất, bên bá», dÆ°á»›i nÆ°á»›c, toà n là lau sáºy, dây cóc kèn (4). Sấu nổi lên, chen và o những bức tranh mầu xanh ấy những vệt Ä‘en chi chÃt: con thì nằm dà i nhÆ° chiếc xuồng lÆ°á»ng (5), con thì dùng hai chân trÆ°á»›c mà vạch sáºy, ngóng má» xéo lên trá»i nhÆ° há»ng súng thần công đại bác. Biết có loà i ngÆ°á»i đến quan sát, chúng vẫn Ä‘iá»m nhiên sưởi nắng, bắt cá. Duy có con sấu già trợn mắt hÆ°á»›ng vá» lÅ© ngÆ°á»i rồi bò thối lui và o giữa lòng ao, để thủ thế. Dân là ng nhìn nhau nhÆ° ra lịnh rút lui. Nghi ngá» gì nữa! Con sấu ná» có đốm Ä‘á» ngay giữa tam tinh (6). Nó là "sấu chúa" sống lâu Ä‘á»i, nhiá»u phen kịch chiến vá»›i loà i ngÆ°á»i. Khi ở trên cạn, sấu không nguy hiểm bằng má»™t con rắn hổ. Sấu chúa khôn lắm, nó toan dụ địch thủ và o hang của nó nÆ¡i nÆ°á»›c sâu. Trong số ngÆ°á»i khi nãy, có kẻ cẩn tháºn mang theo mác thông (7), lao, ná lẫy, nhÆ°ng há» dÆ° hiểu rằng má»› khà giá»›i ấy chỉ có hiệu lá»±c đối vá»›i cá»p, heo rừng. Ãằng nà y, sấu lại là loà i ở nÆ°á»›c, ở bùn lầy. Chống xuồng và o thì ao quá cạn, còn Ä‘i bá»™ xuống thì lún ngáºp gối.
Cái ao sấu ở ngá»n rạch Cái Tà u đã bị phát giác. Tin ấy đồn đãi lần lần, thấu đến tai ông Năm Hên, ngÆ°á»i thợ già chuyên bắt sấu ở Kiên Giang đạo (8), tức là vùng Rạch Giá ngà y nay. Ông bÆ¡i chiếc xuồng ba lá nhỠđến địa pháºn là ng Khánh Lâm, ngá»n rạch Cái Tà u. Trong xuồng, có vá»n vẹn má»™t lá»ng nhang trần (9) và má»™t hÅ© rượu.
Từ sá»›m tá»›i chiá»u, ông bÆ¡i xuồng tá»›i lui theo rạch mà hát:
Hồn ở đâu đây?
Hồn ơi! Hồn hỡi!
Xa cây xa cối,
Xa cội xa nhà nh,
Ãầu bãi cuối gà nh
Hùm tha, sấu bắt
Bởi vì thắt ngặt
Manh áo chén cơm
U Minh đỠngòm,
Rừng chà m xanh biếc!
Ta thương ta tiếc,
Láºp Ä‘Ã n giải oan...
Giá»ng nghe ảo não, rùng rợn. Dân là ng thấy chuyện kỳ lạ, xuống đứng dÆ°á»›i bến để nhìn kỹ. Ãoán chừng ông lão ná» là ngÆ°á»i có kỳ tà i, há» má»i ông lên nhà , là m thịt gà , mua rượu thết đãi.
Sau khi tự xưng danh tánh, ông bảo:
- Nghe đồn có ao sấu, tôi chẳng nệ Ä‘Æ°á»ng xa để tá»›i xứ Khánh Lâm nà y...
- Té ra ông thợ câu sấu!
Ông Năm Hên lắc đầu:
- Thợ bắt sấu chớ không phải thợ câu. Hai nghỠđó khác nhau.
Câu thì dùng lưỡi sắt, móc mồi bằng con vịt sống. Ãó là ở dÆ°á»›i nÆ°á»›c. Ãằng nà y tôi chuyên bắt sấu trên khô, không cần lưỡi.
- Váºy chá»› ông bắt bằng gì?
- Tôi bắt bằng... hai tay không.
Ai nấy ngạc nhiên. Ông Năm Hên cÆ°á»i giòn:
- Bà con cô bác không tin sao?
Ai nấy ná»a tin ná»a nghi. Há» cố nhá»› lại cách bắt sấu của mấy ngÆ°á»i thợ nà o đến giá». Bắt sấu bằng hai tay không quả là phi phà m, thế gian hi hữu. Không lẽ ông Năm Hên nà y lại nói láo để lÆ°á»ng gạt, ổng nà o đã mở miệng xin tiá»n bạc cÆ¡m gạo gì của xóm nà y! Ai nấy nôn nao, thiếu Ä‘iá»u muốn năn nỉ ông Ä‘i bắt sấu tức thì để coi thá» cách thức.
- ThÆ°a ông, chừng nà o ông ra nghỠđể cho dân là ng chúng tôi được mừng? Nếu cần tiếp giúp chuyện chi, chúng tôi sẵn sà ng. ở xóm nà y thiếu gì trai lá»±c lưỡng đã từng gà i bẫy cá»p, săn heo rừng.
Ông Năm Hên đáp:
- Sáng mai sá»›m, Ä‘i cÅ©ng không muá»™n. Tôi cần má»™t ngÆ°á»i dẫn Ä‘Æ°á»ng đến ao cá sấu đó. Có váºy thôi! Chừng má»™t giỠđồng hồ sau là xong chuyện! Sấu ở ao giữa rừng, tôi bắt nhiá»u lần rồi. Bà con cứ tin tôi. XÆ°a nay, bị sấu bắt là ngÆ°á»i Ä‘i ghe xuồng hoặc ngồi rá»a chén dÆ°á»›i bến, có bao giá» sấu rượt ngÆ°á»i ta giữa rừng mà ăn thịt? Tôi đây không tà i giá»i gì hết, chẳng qua là biết mÆ°u mẹo chút Ãt, theo nhÆ° ngÆ°á»i khác thì há» nói đó là bùa phép để kiếm tiá»n. Nghá» bắt sấu có thể là m già u được ngặt tôi không mang thứ phú quá»›i đó. Nói thiệt vá»›i bà con: cha mẹ tôi sanh ra chỉ có hai anh em tụi tôi. Anh tôi xuống miệt Gò Quao phá rừng láºp rẫy hồi mÆ°á»i hai năm vá» trÆ°á»›c. Sau được tin cho hay: ảnh bị sấu ở Ngã ba Ãình bắt mất. Tôi thá» quyết trả thù cho anh. Cá»±c lòng biết bao nhiêu khi nghe ở miệt Rạch Giá, Cà Mau nà y có nhiá»u con rạch, ngã ba, mang tên Ãầu Sấu, LÆ°ng Sấu, Bà u Sấu, sau nà y há»i lại tôi má»›i biết đó là nÆ¡i ghê gá»›m, hồi xÆ°a lúc đất còn hoang. Rạch Cà BÆ¡ He, đó là chá»— sấu lá»™i nhiá»u, ngÆ°á»i Miên sợ sấu không dám Ä‘i qua nên đặt tên nhÆ° váºy, cÅ©ng nhÆ° phá Tam Giang, truông nhà Hồ của mình ngoà i Huế.
*
* *
Sáng hôm sau, ông Năm Hên Ä‘i lên ao sấu, có TÆ° Hoạch má»™t tay ăn ong rất rà nh địa thế vùng Cái Tà u dẫn Ä‘Æ°á»ng. Nhiá»u ngÆ°á»i nà i nỉ xin Ä‘i theo. Ông Năm Hên cản lại:
- Ãi nhiá»u chá»™n rá»™n lắm. Tôi không giấu nghá» vá»›i bà con đâu. Có TÆ° Hoạch Ä‘i theo coi mà .
Ãã quá giá» ngá».
Ngóng vá» phÃa ao sấu U Minh hạ, ai nấy Ä‘á»u thấy má»™t là n khói Ä‘en bốc lên. Ban đầu ngỡ là cháy rừng, cháºp sau, khói lụn xuống. Trong lúc đó, bà con xóm Cái Tà u lo nấu cÆ¡m, mua rượu đợi chiá»u là m tiệc ăn mừng. NhÆ°ng ngạc nhiên là m sao, trá»i vá» xế, lúc ai nấy Ä‘ang nghỉ trên nhà , bá»—ng nghe tiếng kêu réo từng hồi:
- Bà con ơi! Ra coi sấu... Bốn mươi lăm con còn sống nhăn.
Rõ rà ng là giá»ng TÆ° Hoạch.
- Diệu kế ! Diệu kế! Tôi là TÆ° Hoạch Ä‘i bắt sấu vỠđây. Bà con coi sấu lá»™i có hà ng dÆ°á»›i sông mình nè! Má»™t Ä‘á»i ngÆ°á»i má»›i có má»™t lần.
Dưới sông, Tư Hoạch ngồi trên xuồng, bơi nhè nhẹ như đi dạo mát.
Tiếp theo lái xuồng là má»™t bầy sấu, con nà y buá»™c nối Ä‘uôi con kia, Ä‘en ngòm nhÆ° khúc cây khô dà i. Má»—i con sấu, hai chân sau thúc kê trên lÆ°ng, hai chân trÆ°á»›c tá»± do, quạt nÆ°á»›c cầm chừng nhÆ° tiếp sức vá»›i TÆ° Hoạch để đẩy chiếc bè quái dị kia Ä‘i nhẹ nhà ng. Thá»±c tế hay là chiêm bao? NgÆ°á»i thì đứng há miệng sá»ng sốt rồi toan chạy và o nhà trốn. NgÆ°á»i khác khấn vái lâm râm, e nay mai xóm nà y bị trừng phạt của quá»· thần. Và i ngÆ°á»i dạn hÆ¡n, bÆ¡i xuồng ra giữa sông, nhìn bầy sấu ná» cho tá» rõ rồi rÆ°á»›c TÆ° Hoạch và o bá» há»i han rối rÃt.
Ãại khái TÆ° Hoạch trình bà y:
- Tá»›i ao sấu, ông Năm Hên Ä‘i vòng quanh dòm địa thế rồi ngồi xuống uống má»™t chung rượu. Kế đó ổng vá»›i tôi lấy xuổng (10) Ä‘Ã o má»™t Ä‘Æ°á»ng nhá», ngà y má»™t cạn, từ ao lên rừng chừng mÆ°á»i thÆ°á»›c. Xong xuôi, ông biểu tôi bứt cho ổng má»™t nắm dây cóc kèn. Phần ổng thì lo đốn má»™t đống cây mốp tÆ°Æ¡i (11), chặt ra khúc chừng ba tấc.
Lá»a châm vô sáºy đế, cóc kèn xung quanh, bắt cháy xuống đám sáºy đế trong ao. Cháºp sau, bị khói bay cay mắt, ngá»™p thở, phần thì nÆ°á»›c sôi nóng, sấu bò lên rừng theo con Ä‘Æ°á»ng Ä‘Ã o sẵn hồi nãy. Tức thá»i, ông Năm Hên chạy lại. Sấu há miệng hung hăng đòi táp ổng. ổng đút vô miệng sấu má»™t khúc mốp. Sấu táp lại, dÃnh chặt hai hà m răng: nhÆ° mình ngáºm má»™t cục mạch nha quá lá»›n, muốn há miệng cho rá»™ng để nhả ra cÅ©ng không được. Sau khi bị khúc mốp khóa miệng, còn cái Ä‘uôi Ä‘áºp qua Ä‘áºp lại. Ông Năm Hên xách cây mác nhắm ngay sau lÆ°ng sấu mà xắn nhè nhẹ để cắt gân Ä‘uôi. Ãuôi sấu bị liệt. Thế là mình yên trÃ, lấy dây cóc kèn trói thúc ké hai chân sau của nó lại, chừa hai chân trÆ°á»›c để nó bÆ¡i tiếp vá»›i mình.
- Thá»±c là bá»±c thánh của xứ nà y rồi! MÆ°u kế nhÆ° váºy thá»±c quá cao cÆ°á»ng. ổng đâu rồi? Sao không thấy ổng vá»? Xóm mình nhất định Ä‘á»n Æ¡n ổng má»™t số tiá»n, nuôi ổng cho tá»›i già , ở xóm nà y. Bà con tÃnh sao?
Tư Hoạch nói:
- Mà quên! ổng biểu tôi vá» trÆ°á»›c cho bà con coi thá». Phần ổng mắc ở lại cúng "đất Ä‘ai vÆ°Æ¡ng trạch" (12) rồi Ä‘i bá»™ vá» sau.
ChÆ°a dứt lá»i, bên sông nghe tiếng hát của ông Năm Hên, ngà y má»™t rõ:
Hồn ở đâu đây?
Hồn ơi! Hồn hỡi!
Xa cây xa cối,
Xa cội xa nhà nh,
Ãầu bãi cuối gà nh,
Hùm tha, sấu bắt,
Bởi vì thắt ngặt,
Manh áo chén cơm,
U Minh đỠngòm,
Rừng trà m xanh biếc!
Ta thương ta tiếc,
Láºp Ä‘Ã n giải oan...
Tiếng nhÆ° khóc lóc, nà i nỉ. Tiếng nhÆ° phẫn ná»™, bi ai. Ghê rợn nhứt là khi thấy ông Ä‘i ra khá»i mé rừng, áo rách vai, tóc rối nùi, mắt Ä‘á» ngầu, bó nhang cháy Ä‘á» quÆ¡ qua quÆ¡ lại trên tay.
- Coi tÆ°á»›ng của ổng ghê nhÆ° tÆ°á»›ng thầy pháp! Má»™t ngÆ°á»i thốt lên nhÆ° váºy.
NhÆ°ng có tiếng khóc sụt sùi đâu đây. Ãó là và i cụ già , bà lão chạnh nhá»› đến tổ tiên, đến bạn bè của mình, biết đâu trên bÆ°á»›c Ä‘Æ°á»ng sanh nhai giữa chốn nÆ°á»›c Ä‘á» rừng xanh, có thân nhân của hỠđã bá» thân vì Ä‘Ã n sấu nà y. Bó nhang Ä‘ang cháy kia có giải oan được cái chết của há» không chá»›?
(1). Trầm thủy: Loại đất thấp ngáºm nÆ°á»›c.
(2). Lung: đầm nhá», sình lầy cạn
(3). �n ong: lấy máºt ong trong rừng
(4). Dây cóc kèn: loại cây dây leo ở rừng nÆ°á»›c mặn bá»n chắc, dùng để trói buá»™c rất tốt.
(5). Xuồng lÆ°á»ng: xuồng được là m bằng má»™t cây đục thà nh (xuồng Ä‘á»™c má»™c)
(6). Tam tinh: điểm ở trán, giữa hai mắt.
(7). Mác thông: mác có cán dà i.
(8). Kiên Giang đạo: đạo là đơn vị hà nh chÃnh thá»i xÆ°a tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng má»™t châu, má»™t quáºn.
(9). Lá»n nhang trần: bó (lá»n) nhÆ°ng không có bao (trần). Nhà nghèo dùng loại nhang nà y, vì rẻ tiá»n.
(10). Xuổng: thuổng (dụng cụ để đà o đất).
(11). Mốp tÆ°Æ¡i: loại cây nhÆ° cây vông, gá»— xốp, dẻo, có thể là m nút chai hay cốt mÅ©. Cá sấu ngáºm phải khúc gá»— mốp, hai hà m răng dÃnh chặt không há miệng ra được nữa.
(12). Cúng "đất Ä‘ai vÆ°Æ¡ng trạch": cúng thần cai quản đất Ä‘ai (vÆ°Æ¡ng trạch, thá»±c ra là viên trạch, nghÄ©a là vÆ°á»n đất, dân gian nói trệch ra là vÆ°Æ¡ng trạch)