|
|
09-09-2008, 04:41 PM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Chuyện là ng nho - Ngô KÃnh Tá»
Lá»i giá»›i thiệu
Cùng vá»›i “Thủy Há» truyện†của Thi Nại Am, “Hồng lâu má»™ng†của Tà o Tuyết Cần “Nho Lâm Ngoại Sá»â€ (Chuyện là ng nho) của Ngô KÃnh Tá» là má»™t tác phẩm giá trị nhất của tiểu thuyết Trung Quốc. Trong bà i tá»±a viết thá»i Äồng Trị, má»™t nhà phê bình đã nói: “Tôi khuyên các bạn không nên Ä‘á»c quyển tiểu thuyết nà y, vì Ä‘á»c nó má»™t lần các bạn sẽ cảm thấy rằng mình đã gặp những nhân váºt của nó suốt ngà y trong Ä‘á»iâ€. Riêng nháºn xét nà y cÅ©ng đủ chứng minh giá trị hiện thá»±c của nó nhÆ° thế nà o. Lá»— Tấn trong “Trung Quốc tiểu thuyết sá» lược†khẳng định rằng “Nho Lâm Ngoại Sá»â€ là tiểu thuyết châm biếm xã há»™i đầu tiên, và vá» mặt nà y, từ xÆ°a đến nay nó vẫn vô địch.
I. Tác giả
Ngô KÃnh Tá» (1701 - 1754) tá»± là Mẫn Hiên, lại có tên tá»± là Văn Má»™c, sinh năm 1701 ở huyện Toà n Tiêu, tỉnh An Huy, phÃa bắc bá» sông DÆ°Æ¡ng Tá». Gia đình ông mấy Ä‘á»i nổi danh vá» khoa hoạn. Trong Ä‘á»i cố, có bốn ngÆ°á»i Ä‘á»— tiến sÄ©, sang Ä‘á»i ông ná»™i, có ngÆ°á»i Ä‘á»— bảng nhỡn, tiến sÄ©. NgÆ°á»i cha là m giáo dụ ở huyện được và i năm rồi bị cách chức vì trái ý quan trên, vá» nhà được má»™t năm rồi mất.
Gia đình ấy để lại cho ông má»™t gia tà i già u có, vô số bà con, bạn bè là quan lại, tiến sÄ©, cá» nhân, cùng vá»›i cái má»™ng thi Ä‘á»— là m quan để nối nghiệp nhà . NhÆ°ng tất cả Ä‘á»u tan rã mau chóng. Năm hai mÆ°Æ¡i tuổi, KÃnh Tá» thi Ä‘á»— tú tà i ở phủ, nhÆ°ng lên tỉnh thi lại há»ng. Kinh nghiệm thi cá» của bản thân cùng vá»›i kinh nghiệm là m quan của cha đã là m cho chà ng thanh niên chán ngán vá» con Ä‘Æ°á»ng khoa hoạn. Ông lại sẵn thói phong lÆ°u, tiêu tiá»n nhÆ° rác, nên chẳng bao lâu, gia sản cha ông để lại Ä‘á»u không cánh mà bay. Bấy giá» bạn bè trở mặt, tôi tá»› bá» Ä‘i, há» hà ng lảng hết, ông phải bá» nhà lên Nam Kinh.
Cuá»™c Ä‘á»i ở Nam Kinh là cuá»™c Ä‘á»i lao Ä‘á»™ng cháºt váºt và khổ cá»±c. Mùa đông không có lá»a đốt và nhiá»u khi phải nhịn đói hai ba hôm liá»n. NhÆ°ng chÃnh nó đã giúp ông tiếp thu những tÆ° tưởng dân chủ của Cố Viên Võ, Hoà ng Tôn Hy, chủ trÆ°Æ¡ng chống khoa cá» bát cổ, chống lá»… giáo và há»c vấn nhồi sá» của Tống Nho. Nó cÅ©ng giúp cho ông thấy rõ bản chất xấu xa của tầng lá»›p nho sÄ© đã cấu kết vá»›i ngoại tá»™c Mãn Thanh gây ra cái tệ quan trÆ°á»ng là m xã há»™i Ä‘iêu đứng và do đó, ông đã Ä‘oạn tuyệt được vá» tình cảm vá»›i giai cấp thống trị và thấy cái đẹp ở quần chúng, ở những ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng bình thÆ°á»ng bị bá»n thống trị khinh miệt. Vì váºy, năm ba mÆ°Æ¡i sáu tuổi, ông được cá» lên Bắc Kinh dá»± và o khoa thi “Bác há»c hồng từâ€, vinh dá»± lá»›n nhất của nho sÄ© Mãn Thanh, thì ông kiên quyết chối từ, dù rằng ông biết rõ con Ä‘Æ°á»ng danh lợi đã mở ra trÆ°á»›c mắt. Và o khoảng bốn mÆ°Æ¡i lăm tuổi, ông viết “Nho Lâm Ngoại Sá»â€; ngoà i ra, ông còn viết “Thi thuyếtâ€, “Má»™c SÆ¡n phòng táºpâ€. Ông mất ở DÆ°Æ¡ng Châu năm 1754
Cuá»™c Ä‘á»i của Ngô KÃnh Tá» là cuá»™c Ä‘á»i của má»™t thứ “ẩn sÄ©â€, nhÆ°ng tác phẩm mà ông để lại cho Ä‘á»i sau lại là má»™t tác phẩm chiến đấu. Tác giả đã dùng hình tượng nghệ thuáºt để đả phá chế Ä‘á»™ thi cá» và chế Ä‘á»™ quan trÆ°á»ng, và qua Ä‘á» tà i trung tâm ấy, tác giả đã phê phán tầng lá»›p trà thức phong kiến vá» tất cả má»i mặt: há»c vấn, đạo đức, tÆ° cách để là m nổi báºt những tÆ° tưởng dân chủ. Äối vá»›i văn há»c “Nho Lâm Ngoại Sá»â€ có ba Æ°u Ä‘iểm nổi báºt: ná»™i dung hiện thá»±c, tÆ° tưởng dân chủ và nghệ thuáºt châm biếm sâu sắc. ChÃnh ba Ä‘iá»u đó là m cho ngà y nay Ä‘á»c lại chúng ta không khá»i ngạc nhiên vì nó má»›i mẻ lạ thÆ°á»ng.
II. Hiện thá»±c tÃnh của tác phẩm
NhÆ° Lá»— Tấn nháºn định, “sá»± thá»±c là lẽ sống của văn châm biếm â€Nho Lâm Ngoại Sá»" sở dÄ© thà nh tác phẩm châm biếm vÄ© đại trong văn há»c, chÃnh vì nó bám chắc lấy sá»± thá»±c của xã há»™i Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i.
Xã há»™i được miêu tả lại trong tác phẩm là xã há»™i Ä‘á»i Thanh ở giữa thế kỉ XVIII. NgÆ°á»i Mãn Thanh xâm chiếm Trung Quốc từ 1644. Muốn củng cố sá»± thống trị, nhà Thanh ra sức thống trị vá» mặt tinh thần. Má»™t mặt, chúng gây ra những vụ “văn tá»± ngục†để giết những ngÆ°á»i viết những Ä‘iá»u chống lại nhà cầm quyá»n. Má»™t mặt, chúng dùng hình thức thi bát cổ để lung lạc trà thức. Bát cổ hay kinh nghÄ©a là má»™t lối văn có tám vế. NgÆ°á»i viết chỉ có thể trÃch dẫn ở “NgÅ© Kinhâ€, “Tứ ThÆ°â€, không được nói gì đến hiện tại. MÆ°u mô của nhà Thanh đã thà nh công to lá»›n. Tất cả bá»n nho sÄ© Ä‘á»u rÆ¡i và o bạm bẫy: ai không là m văn bát cổ thì không phải nhà nho.
Äể tránh “ngục văn tá»±â€, Ngô KÃnh Tá» phải đặt câu chuyện và o Ä‘á»i Minh, nhÆ°ng tất cả má»i sá»± việc, nhân váºt Ä‘á»u là những sá»± việc và những nhân váºt của Ä‘á»i Thanh. Gia đình há» Äá»— ở Thiên trÆ°á»ng là gia đình tác giả, những nhân váºt nhÆ° Ngu Dục Äức, Mã Thuần Thượng, Trì Hà nh SÆ¡n v.v... Ä‘á»u dá»±a và o những ngÆ°á»i bạn của tác giả. Äá»— Thiếu Khanh, anh chà ng phá gia chi tá» chÃnh là bản thân Ngô KÃnh Tá». Äối vá»›i thá»i đại tác giả sống, phÆ°Æ¡ng pháp thể hiện nà y là má»™t phÆ°Æ¡ng pháp má»›i mẻ và táo bạo. Tác giả không lấy Ä‘á» tà i trong lịch sá» quá khứ, trong truyá»n thuyết; những nhân váºt không phải những vị anh hùng vá»›i những tình tiết quái dị. Trái lại, ở đây là cuá»™c sống bình thÆ°á»ng vẫn diá»…n ra hằng ngà y. Äúng nhÆ° Lá»— Tấn nói:
“Những sá»± việc miêu tả trong sách Ä‘á»u là những sá»± việc thông thÆ°á»ng, ai cÅ©ng thấy cả, thÆ°á»ng không ai cho là lạ, nên cÅ©ng không buồn để ý đến nó. NhÆ°ng ngay bản thân nó đã vô lý, buồn cÆ°á»i, đáng ghét, tháºm chà đáng ghê tởm... Bây giá» tác giả nói đến thì má»i ngÆ°á»i thấy ngay ý nghÄ©a quan trá»ng của nóâ€.
NhÆ° má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u thấy, tác giả đã nêu báºt má»™t cách rất sinh Ä‘á»™ng và hiện thá»±c, thá»±c chất của chế Ä‘á»™ thi cá» và chế Ä‘á»™ quan trÆ°á»ng. Ngay từ hồi thứ nhất, VÆ°Æ¡ng Miện, nhân váºt lý tưởng của tác giả, đã nói lên câu nói quán triệt tất cả tác phẩm “Văn nhân thá»i đại nà y nguy rồi!â€. Và tác giả cÅ©ng không há» giấu giếm chủ ý của mình là dùng tác phẩm nghệ thuáºt để chứng minh cái tai há»a mà chế Ä‘á»™ khoa cỠđã Ä‘Æ°a đến cho tầng lá»›p nho sÄ© của thá»i đại.
Tác giả đã nêu rõ nó chỉ là má»™t thứ trò há», không dá»±a và o má»™t tiêu chuẩn gì hợp lý mà hoà n toà n dá»±a và o chủ quan của ngÆ°á»i chấm thi. Chu Tiến chấm thi, thấy Phạm Tiến thi đã hai mÆ°Æ¡i lần vẫn không Ä‘á»— nên “thÆ°Æ¡ng hại†muốn “thưởng cho cái chà của anh taâ€. ChÃnh vì váºy, y chịu khó Ä‘á»c bà i văn của Phạm Tiến đến ba lần và đến lần thứ ba thì thấy “má»—i chữ là má»™t hạt ngá»câ€. CÅ©ng vì thi cá» chẳng qua là má»™t thứ trò há», cho nên các quan chấm thi chỉ nghÄ© đến việc là m sao cho vừa lòng quan thầy. Phạm Tiến muốn hoãn kỳ treo bảng vì chÆ°a tìm được bà i của Tuân Mai để cho y Ä‘á»— nhÆ° ý muốn của Chu Tiến. TrÆ°á»ng thi là má»™t nÆ¡i gian dối, má»™t ngÆ°á»i Ä‘i thi thay ngÆ°á»i khác nhÆ° Khuông Siêu Nhân kiếm được hà ng trăm lạng. Không những thi cá» chẳng có giá trị gì, mà ngay cả những ngÆ°á»i thi Ä‘á»— cÅ©ng chẳng có kiến thức gì. Trì Hà nh SÆ¡n nói: “Bây giá» bá»n Ä‘á»c sách chẳng qua chỉ biết thi cá»... Còn nhÆ° việc lá»… nghi âm nhạc, binh pháp, nông nghiệp thì tuyệt nhiên không sỠđếnâ€. Phạm Tiến là m quan chấm thi nhÆ°ng vẫn không biết Tô Äông Pha nhà văn hà o lá»›n báºc nhất Ä‘á»i Tống là ai; Thang tri huyện cÅ©ng Ä‘i chấm thi nhÆ°ng vẫn không biết LÆ°u CÆ¡, ngÆ°á»i đã giúp Chu Nguyên ChÆ°Æ¡ng đánh Ä‘uổi quân Nguyên là ai. Trong con mắt của tác giả, há»c vấn và khoa cá» là hai Ä‘iá»u hoà n toà n đối láºp.
Trong khi phân tÃch thá»±c chất của chế Ä‘á»™ khoa cá», tác giả đã miêu tả má»™t cách hết sức cụ thể cái tấn bi hà i kịch mà nó gây nên ở trong xã há»™i. Vì đó là con Ä‘Æ°á»ng tiến thân duy nhất của các nhà nho, cho nên tất cả tầng lá»›p trà thức Ä‘á»u xô nhau theo con Ä‘Æ°á»ng ấy. Äại bá»™ pháºn suốt Ä‘á»i thất bại, thi há»ng. Bấy giá» há» Ä‘Ã nh phải sống cuá»™c Ä‘á»i nghèo khổ cá»±c nhục nhÆ° Nghê SÆ°Æ¡ng Phong vì đói khổ quá mà phải bán tất cả sáu đứa con của mình. Có má»™t số ngÆ°á»i láºn Ä‘áºn nÆ¡i trÆ°á»ng ốc hà ng chục năm trá»i má»›i thà nh đạt. Trong những hồi đầu ta gặp hai nạn nhân của chế Ä‘á»™ khoa cá» là Chu Tiến và Phạm Tiến. Ta gặp ông già Chu Tiến thi mãi đến sáu mÆ°Æ¡i tuổi vẫn há»ng, bị Mai Cá»u chế nhạo, VÆ°Æ¡ng Huệ coi thÆ°á»ng, mất chức dạy há»c, phải giữ sổ cho nhà buôn. Con ngÆ°á»i nà y vì uất ức quá nên nhìn thấy cái bà n ở trÆ°á»ng thi thì “nÆ°á»›c mắt già n giụa, thở dà i má»™t cái, Ä‘áºp đầu và o bà n, nằm duá»—i thẳng cẳng, bất tỉnh nhân sá»±â€. Quả thá»±c giấc má»™ng công danh hà nh hạ con ngÆ°á»i đến thế là cùng. Ta lại gặp ông già Phạm Tiến ngoà i năm mÆ°Æ¡i tuổi bị lão hà ng thịt mắng nhÆ° tát nÆ°á»›c và o mặt, đói quá phải Ä‘em con gà độc nhất ra chợ bán. Tác giả trình bà y sâu sắc cái cảnh Chu Tiến vì thi há»ng mà chết ngất ở trÆ°á»ng thi, cÅ©ng nhÆ° cái cảnh Phạm Tiến thi Ä‘á»— mừng quá hóa Ä‘iên, nên lại cà ng là m nổi báºt sá»± truỵ lạc vá» tinh thần của tầng lá»›p nho sÄ©.
Tác giả lại còn cắt nghÄ©a má»™t cách đúng đắn sá»± sa Ä‘á»a vá» nhân cách của bá»n nhà nho đạt váºn: Äó là vì hỠđã thoát ly hoà n toà n khá»i nhân dân mà bÆ°á»›c sang giai cấp thống trị và cà ng trèo lên cao trong báºc thang xã há»™i thì nhân cách của há» cà ng biến Ä‘i, để lá»™ nguyên hình bá»n sâu má»t của xã há»™i. Ở đây sá»± phân tÃch những thủ Ä‘oạn mà xã há»™i phong kiến đã dùng để đầu Ä‘á»™c trà thức quả thá»±c là chua chát. Con ngÆ°á»i thi Ä‘á»— biến thà nh má»™t vị thần. Anh tú tà i “ngây†Chu Tiến được ngÆ°á»i ta dá»±ng bà n thá» thá» sống và con ngÆ°á»i “môi trá» ra ngoà i (Phạm Tiến) bá»—ng chốc biến thà nh Văn khúc tinh. NgÆ°á»i ta Ä‘ua nhau đến biếu bạc và ng, nhà cá»a. Kết quả của sá»± mua chuá»™c nà y là ngÆ°á»i nho sÄ© bán rẻ tất cả nhân cách của mình để thà nh má»™t hạng ngÆ°á»i hèn hạ. Quá trình biến chất của ngÆ°á»i trà thức trong xã há»™i phong kiến biểu hiện rất cụ thể qua nhân váºt Khuông Siêu Nhân. Khi ta gặp Khuông, thì Khuông là má»™t chà ng bói sáng nghèo khổ, có hiếu, má»™t ngÆ°á»i đầy những ý nghÄ©a cao thượng: â€những ngÆ°á»i già u là những đứa con bất hiếu, nhÆ°ng má»™t ngÆ°á»i nghèo nhÆ° ta thì dù muốn có hiếu cÅ©ng không là m sao được. Thá»±c là bất công. Cuá»™c Ä‘á»i hà n vi của Khuông thá»±c là cảm Ä‘á»™ng, Khuông lao Ä‘á»™ng vất vả, yêu quý cha mẹ, ham há»c. NhÆ°ng từ khi thi Ä‘á»—, bản chất của Khuông dần dần thay đổi; Khuông chạy theo Phan Tam, nhúng tay và o những việc bất chÃnh để kiếm tiá»n, bá» vợ cÅ© lấy vợ má»›i con quan, nghe tin vợ chết không chịu vá», ngồi đâu cÅ©ng khoe khoang chức tÆ°á»›c, tà i năng của mình má»™t cách trÆ¡ trẽn. Khuông biến thà nh hạng ngÆ°á»i vô liêm sỉ, nhÆ°ng vẫn luôn luôn tá»± lừa dối mình bằng những danh từ đạo đức.
Mặc dù khoa cá» là m cho tầng lá»›p trà thức bị Ä‘iêu đứng nhÆ°ng nó vẫn có những con ngÆ°á»i sùng bái nó má»™t cách tuyệt đối. Vá»›i Cao Hà n Lâm và Lá»— Biên Tu thì đó là cách đánh giá duy nhất vá» con ngÆ°á»i: “Nếu ông ta có há»c, thì ông ta đã thi Ä‘á»— rồiâ€. Vá»›i Lá»— Tiêu ThÆ° thì không lấy được ngÆ°á»i chồng cá» nhân, tiến sÄ© tức là “há»ng cả cuá»™c Ä‘á»iâ€. Hạng ngÆ°á»i mê muá»™i nà y nhan nhản trong xã há»™i phong kiến. Tiêu biểu nhất cho hạng nà y là Mã Thuần Thượng. Vá»›i Mã Thuần Thượng nó là tất cả: “Nếu cha mẹ có mang bệnh, nằm trên giÆ°á»ng không có ăn mà nghe anh ngâm văn bát cổ thì trong lòng cÅ©ng nở dạ vui mừng...†“Khổng Phu Tá» sống lại bây giá» thì nhất định ngà i cÅ©ng phải là m văn chÆ°Æ¡ng theo cá» nghiệpâ€. Tất cả tầng lá»›p nho sÄ© chỉ nghÄ© đến má»™t Ä‘iá»u: phải ra là m quan. Äá»™ng cÆ¡ là m quan chỉ là má»™t Ä‘á»™ng cÆ¡ hèn hạ. Tang Äồ nói vá»›i Thiếu Khanh:
“... Rồi nếu thi Ä‘á»—, tôi sẽ được là m tri huyện. Thế rồi tôi sẽ Ä‘i già y, ngồi trên công Ä‘Æ°á»ng, đánh ngÆ°á»i taâ€.
ChÃnh vì váºy, sá»± phê phán thá»±c chất thối nát của chế Ä‘á»™ khoa cá» Ä‘Æ°a thẳng đến sá»± phÆ¡i bà y bá»™ mặt thá»±c của chế Ä‘á»™ quan lại phong kiến. Ở đây sá»± công kÃch thá»±c là triệt để. Việc châm biếm, tố cáo má»™t và i cảnh thối nát trong quan trÆ°á»ng là má»™t việc thÆ°á»ng thấy trong văn há»c, nhÆ°ng việc Ä‘Ã o sâu đến táºn gốc rá»…, phủ nháºn nó má»™t cách toà n bá»™ là việc rất Ãt có. Ngay từ hồi đầu, trÆ°á»›c khi nhắm mắt, bà mẹ của VÆ°Æ¡ng Miện đã nói: “Là m quan không phải là việc là m cho cha ông vinh hiển. Ta thấy những kẻ là m quan Ä‘á»u không được cái gì hay..., Con Æ¡i, nên nghe lá»i mẹ, sau nà y lo cÆ°á»›i vợ, đẻ con, giữ mồ mả cho mẹ chứ đừng ra là m quan! Có thế mẹ chết má»›i nhắm mắtâ€. VÆ°Æ¡ng Miện là má»™t nhân váºt có thá»±c, nhÆ°ng trong các sách không há» nói đến việc VÆ°Æ¡ng Miện và mẹ VÆ°Æ¡ng Miện phê bình thi cá» và quan trÆ°á»ng. Ở đây, tác giả đã biến há» thà nh những hình tượng nghệ thuáºt để nói lên sá»± khinh bỉ của mình đối vá»›i mÆ°u mô nô dịch trà thức của bá»n vua chúa Mãn Thanh.
Khi trình bà y thá»±c chất thối nát của bá»n quan lại phong kiến, tác giả không chỉ trình bà y hiện tượng mà còn Ä‘i sâu hÆ¡n tìm ra nguyên nhân. Sá»± thá»±c, thì là m quan chỉ là má»™t cái nghá» kiếm ăn không liên quan gì đến nhân nghÄ©a, đạo đức. Khi nháºn định vá» ngÆ°á»i cha của Äá»— Thiếu Khanh, Cao Hà n Lâm nói: “Ông cha của Thiếu Khanh, Ä‘á»— tiến sÄ©, là m quan đến Thái thú nhÆ°ng cÅ©ng là má»™t anh ngốc. Lúc là m quan không biết kÃnh trá»ng quan trên, chỉ cốt là m sao cho vừa lòng dân, cả ngà y cứ ngồi mà lo â€hiếu Ä‘á»…" vá»›i “nông tangâ€. Những cái đó Ä‘á»u là đầu đỠđể là m văn là m bà i. Ông ta tưởng đâu là sá»± thá»±c". Sá»± thá»±c, là m quan chỉ là má»™t cái nghá» cốt là m sao kiếm được nhiá»u tiá»n.
Nghiêm Trà Trung nói: “NhÆ° Thang phụ mẫu là m thì chỉ có tám ngà n. Ngà y trÆ°á»›c, Phạm phụ mẫu là m thì có đến vạn. Nó có những cái lắt léo phải cần những ngÆ°á»i thà nh thạo nhÆ° chúng tôiâ€. VÆ°Æ¡ng Huệ có thể xem là má»™t thứ quan “thà nh thạo†vì những cái “lắt léo†của nghá» nà y. Vừa được bổ là m Thái thú Nam XÆ°Æ¡ng, VÆ°Æ¡ng Huệ đã há»i xem ở đây có những sản váºt gì, hay kiện nhau vì những việc gì và đem áp dụng ngay phÆ°Æ¡ng châm:
“Ba năm tri phủ thanh liêm,
MÆ°á»i vạn lạng bạc số tiá»n cÅ©ng toâ€.
Äể là m má»™t ông phủ “thanh liêmâ€, VÆ°Æ¡ng Huệ “xét xem cái gì có lợi mà còn giấu giếm, vÆ¡ vét tất cả vá» mìnhâ€. Y biến công Ä‘Æ°á»ng thà nh má»™t nÆ¡i chỉ nghe “tiếng cân, tiếng bà n toán và tiếng roiâ€. “Tất cả phủ Ä‘á»u sợ ông phủ nhÆ° cá»p, lúc nằm chiêm bao cÅ©ng vẫn còn sợâ€. NhÆ°ng y vẫn không vì thế mà bị khiển trách. Trái lại, “quan trên có nghe đến thì cho VÆ°Æ¡ng là ngÆ°á»i có năng lá»±c nhất ở Giang Tây. Là m được ba năm, ở đâu cÅ©ng khen ngợiâ€. Bá»n quan lại phong kiến là cái ung nhá»t của nhân dân. Chúng chỉ muốn lấy tiá»n, lại đồng thá»i được quan trên khen ngợi. ChÃnh vì váºy tri huyện Thang đã gông chết ông già hồi giáo, là m cho nhân dân nổi giáºn, bãi thị, vây thà nh đòi giết chết ngÆ°á»i chủ mÆ°u. Äến khi quan trên xét thì tri huyện Thang chẳng bị trừng phạt gì; trái lại, nhân dân lại bị xá» phạt nặng ná». Tác giả lại còn phân tÃch tỉ mỉ tại sao “ông quan là m nhà tan cá»a nát†nhÆ° váºy. Äó là vì xung quanh há» là những bá»n xu nịnh hèn hạ chỉ tìm cách dá»±a và o uy thế của hỠđể bóc lá»™t nhân dân. Nghiêm Trà Trung và TrÆ°Æ¡ng TÄ©nh Trai, hai hình ảnh cụ thể của bá»n nho sÄ© đã biến thà nh cÆ°á»ng hà o ở nông thôn. Chúng dá»±a và o thế lá»±c của quan để cÆ°á»›p Ä‘oạt ruá»™ng vÆ°á»n, đánh ngÆ°á»i gãy đùi, cÆ°á»›p lợn, đòi tiá»n, đòi gia tà i, lừa lá»c má»i ngÆ°á»i. Gặp ai là m quan hay sẽ là m quan thì chúng xu nịnh, tâng bốc, chỉ muốn bà y mÆ°u tÃnh kế Ä‘Ã n áp nhân dân; trái lại, gặp nhân dân thì chúng hống hách, cÆ°á»›p giáºt, không có Ä‘iá»u gì không là m. Không những thế, nha môn của bá»n phủ huyện đầy dẫy những bá»n thừa kiện, lÃnh hầu, sai nhân v. v... mà thá»±c chất chỉ là má»™t bá»n ăn cÆ°á»›p. Có kẻ ăn cÆ°á»›p trắng trợn nhÆ° Phan Tam. Y là má»™t thứ côn đồ chỉ lo gá bạc, bắt cóc phụ nữ, cho vay nặng lãi, hối lá»™ quan trÆ°á»ng, dìm việc giết ngÆ°á»i. Có kẻ chỉ lo hăm dá»a để kiếm tiá»n nhÆ° tên sai nhân đã dá»a Cừ Dáºt Phu tÆ° thông vá»›i giặc để nuốt trôi chÃn mÆ°Æ¡i lạng bạc của Mã Thuần Thượng. Lại có kẻ tìm má»i cách luồn lá»t nhÆ° tên thÆ° biện nói vá»›i Bão Văn Khanh: “Có má»™t việc chỉ mong cụ lá»›n cho má»™t chữ â€chuẩn" là ông có thể kiếm hai trăm lạng bạc. Lại có má»™t việc Ä‘ang Ä‘Æ°a lên huyện xét, chỉ mong cụ lá»›n bác Ä‘i là ông có thể kiếm ba trăm lạng. Ông Bão: ông là m Æ¡n nói há»™ tôi má»™t lá»i vá»›i cụ lá»›n".
Äối láºp lại hình ảnh của bá»n nho sÄ© mất nhân cách, tác giả đã nêu lên hình ảnh cảm Ä‘á»™ng của những con ngÆ°á»i bình thÆ°á»ng. Tác giả không giấu giếm thiện cảm của mình đối vá»›i há». Câu chuyện mở đầu bằng anh chăn trâu VÆ°Æ¡ng Miện và kết thúc bằng Quý Hà Niên viết thuê, VÆ°Æ¡ng Thái bán giấy vụn, Cái Khoan bán nÆ°á»›c chè, Kinh Nguyên thợ may. Bà mẹ VÆ°Æ¡ng Miện, ngÆ°á»i cha Khuông Siêu Nhân là những nông dân nghèo nhÆ°ng biết dặn con đừng ra là m quan. Tác giả thấy ở ngÆ°á»i hát tuồng Bão Văn Khanh má»™t ngÆ°á»i “chÃnh nhân quân tá»â€, tác giả tìm thấy cái chân tháºt ở trong tình cảm, trong cách cÆ° xá» của hai thÆ°Æ¡ng nhân nghèo là cụ NgÆ°u và cụ Bốc. Tác giả Ä‘Æ°a há» và o lịch sá» là ng nho và xem há» là những nhà nho chân chÃnh. Cái nhìn ấy là má»™t cái nhìn hiện thá»±c Ãt thấy trong văn há»c.
III. Tư tưởng dân chủ
Ngô KÃnh Tá» trình bà y được má»™t bức tranh hiện thá»±c vá» xã há»™i Ä‘á»i Thanh không phải là má»™t việc ngẫu nhiên. Äó là vì tác giả đã tiếp thu được những tÆ° tưởng của Hoà ng Tôn Hy và Cố Viên Võ. Hai ngÆ°á»i nà y là hai há»c giả lá»›n của Ä‘á»i Minh đã từng tham dá»± cuá»™c kháng chiến chống ngoại tá»™c Mãn Thanh. Sau khi thất bại, há» rút lui vỠở ẩn, mạt sát bá»n trà thức đầu hà ng Mãn Thanh, nêu lên chủ trÆ°Æ¡ng há»c phải chú trá»ng thá»±c tiá»…n và do đó, chống lại
Tống nho từ căn bản. Qua thá»±c tiá»…n của bản thân, há» thấy rõ rằng sá»± thống trị của chế Ä‘á»™ phong kiến là tà n ác và há» có những tÆ° tưởng dân chủ rõ rệt, VÆ°Æ¡ng Thuyá»n SÆ¡n còn nêu ra kết luáºn chia Ä‘á»u ruá»™ng đất. Các há»c giả tiến bá»™ nà y chủ trÆ°Æ¡ng soạn sách để bảo tồn ý thức dân tá»™c và cảnh tỉnh nhân dân. HỠđã thoát ly khá»i láºp trÆ°á»ng của giai cấp há» mà đứng sang láºp trÆ°á»ng của quần chúng và được nhân dân yêu quý. Ngô KÃnh TỠđã tiếp thu được những tÆ° tưởng tiến bá»™ cho nên tác phẩm của ông có má»™t giá trị tÆ° tưởng rõ rệt, ta có thể thấy ở đó mầm mống của tÆ° tưởng dân chủ. NhÆ°ng má»™t mặt khác, vì xã há»™i Trung Quốc vẫn ở trong tình trạng phong kiến không chuyển nhanh thà nh xã há»™i tÆ° bản, cho nên tÆ° tưởng phong kiến vẫn ảnh hưởng sâu sắc đến những ngÆ°á»i tiến bá»™ nhất. Há» không thể Ä‘á» xÆ°á»›ng ra được há»c thuyết duy váºt nhÆ° các há»c giả tÆ° sản Âu châu mà phải quay trở lại dùng biện pháp của những nhà tÆ° tưởng Trung Quốc từ xÆ°a. Há» chủ trÆ°Æ¡ng xây dá»±ng lại đạo đức cÅ©, lá»… nhạc cÅ© và hi vá»ng dùng nó để cải tạo xã há»™i. Cố nhiên cái gá»i là đạo đức cÅ©, lá»… giáo cÅ© chÃnh là những tÆ° tưởng má»›i, dân chủ, nhÆ°ng há» phải khoác cho nó má»™t bá»™ áo của ngÆ°á»i xÆ°a. Äiá»u đó đã hạn chế rất nhiá»u tác dụng của há». Äó là tấn bi kịch chung của Cố Viên Võ, Hoà ng Tôn Hy, VÆ°Æ¡ng Thuyá»n SÆ¡n và cÅ©ng là tấn bi kịch của Ngô KÃnh Tá».
TÆ° tưởng dân chủ của Ngô KÃnh Tá» thấy rất rõ qua những nhân váºt tÃch cá»±c của tác giả.
Lý tưởng của tác giả là lý tưởng của VÆ°Æ¡ng Miện, Äá»— Thiếu Khanh. Tác giả gá»i VÆ°Æ¡ng Miện là “con ngÆ°á»i lá»—i lạcâ€. NhÆ°ng thá»±c ra, VÆ°Æ¡ng Miện chẳng là m việc gì phi thÆ°á»ng. VÆ°Æ¡ng Miện chỉ là má»™t ngÆ°á»i chăn trâu, lao Ä‘á»™ng. Äiá»u là m cho VÆ°Æ¡ng Miện lá»—i lạc ở chá»— VÆ°Æ¡ng nhất định không chịu hợp tác vá»›i chÃnh quyá»n phong kiến, nhất định không chịu giao du vá»›i quan lại phong kiến, thà chịu chết trong núi chứ không ra là m quan. Äá» cao má»™t nhân váºt nhÆ° thế ngay trong lúc bá»n Mãn Thanh Ä‘ang ra sức khủng bố, mua chuá»™c trà thức, phải là má»™t hà nh Ä‘á»™ng có ý thức và can đảm. Tác giả gá»i Äá»— Thiếu Khanh là “con ngÆ°á»i hà o kiệtâ€. NhÆ°ng thá»±c ra, Thiếu Khanh chẳng là m việc gì oanh liệt. Theo tác giả, Thiếu Khanh là má»™t ngÆ°á»i hà o kiệt chỉ vì ông ta chống lại tất cả lá»… nghi, đạo đức, lối sống phong kiến. Bấy giá» là lúc má»i ngÆ°á»i chạy theo thi cá», tiá»n tà i; trái lại, Thiếu Khanh coi tiá»n nhÆ° rác, khinh thÆ°á»ng thi cá», coi công danh nhÆ° đất, không thÃch giao du vá»›i bá»n quan lại, cáo ốm không chịu ra là m quan. Bấy giá» má»i ngÆ°á»i Ä‘ang sùng bái há»c thuyết của Chu Hy thế mà Thiếu Khanh lại dám viết má»™t quyển “Thi Thuyết†để giải thÃch Kinh thi theo tinh thần dân chủ. Bấy giá» Ä‘Ã n bà bị giam hãm trong bốn bức tÆ°á»ng, trái lại Thiếu Khanh lại dắt vợ ngao du ngắm xem phong cảnh. Nói chung Thiếu Khanh là cái gai cho tráºt tá»± phong kiến. Má»i việc là m của ông Ä‘á»u có chủ trÆ°Æ¡ng và đối láºp lại lý luáºn phong kiến. Phong kiến chủ trÆ°Æ¡ng Ä‘a thê thì Thiếu Khanh chủ trÆ°Æ¡ng má»™t vợ má»™t chồng, phong kiến sùng bái thuáºt phong thủy thì Thiếu Khanh muốn chém cổ bá»n thầy địa lý v.v... Con ngÆ°á»i mà bá»n phong kiến mạt sát không tiếc lá»i gá»i là “phá giaâ€, “ngông nghênhâ€, “ăn mà y†lại được tác giả xem là “hà o kiệtâ€.
Thá»±c ra, con ngÆ°á»i nà y chẳng phải ai xa lạ mà chÃnh là bản thân tác giả. CÅ©ng nhÆ° Thiếu Khanh, Ngô KÃnh Tá» là con má»™t nhà “đại giaâ€, đã tiêu hết cÆ¡ nghiệp trong việc mở rá»™ng sá»± giao du vá»›i bạn hữu, rồi lên Nam Kinh sống cuá»™c Ä‘á»i nghèo khổ. CÅ©ng nhÆ° Thiếu Khanh, KÃnh TỠđã viết “Thi Thuyếtâ€, đã cáo ốm không chịu là m quan, có má»™t ngÆ°á»i cha bị cách chức và má»™t ngÆ°á»i con lá»—i lạc (con KÃnh Tá» là Ngô LÆ°Æ¡ng, má»™t nhà toán há»c lá»›n của Trung Quốc). Qua nhân váºt Thiếu Khanh, tác giả đã nói lên những tÆ° tưởng và những tình cảm của mình và hình tượng nà y đặc biệt thà nh công đến ná»—i nó sống mãi trong óc ngÆ°á»i Ä‘á»c.
TÆ° tưởng dân chủ của tác giả cÅ©ng thấy rõ trong thái Ä‘á»™ của tác giả đối vá»›i phụ nữ. Nhân váºt Thẩm Quỳnh Chi là má»™t hình ảnh đẹp. Cha nà ng gả nà ng cho tên phú thÆ°Æ¡ng Tống Vi Phú để là m vợ, nhÆ°ng sau má»›i biết y chỉ định lấy là m thiếp. Quan lại ăn tiá»n của Tống Vi Phú nên bác Ä‘Æ¡n kiện của cha nà ng. Thẩm Quỳnh Chi bèn bá» trốn lên Nam Kinh, là m thÆ¡, thêu thùa để sống. Má»™t mình Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i má»i thà nh kiến, chống lại má»i thế lá»±c và cuối cùng, già nh được quyá»n tá»± do vá» mình, Thẩm Quỳnh Chi chÃnh là ngÆ°á»i con gái đẹp đẽ của nhân dân, xứng đáng vá»›i lá»i khen của Thiếu Khanh: “Bá»n buôn muối kia già u có và lắm uy thế, sống xa hoa đến ná»—i bá»n sÄ© đại phu gặp chúng thì mất hồn bở vÃa. Nà ng là má»™t ngÆ°á»i con gái nhá» mà xem chúng nhÆ° cá» rác, thá»±c là đáng phụcâ€.
Thái Ä‘á»™ của tác giả đối vá»›i thá»±c chất giả dối của luân lý Tống Nho biểu lá»™ rõ rệt tinh thần dân chủ. Tác giả đối láºp cái hiếu giả dối của bá»n quan lại vá»›i lòng hiếu chân thà nh của nhân dân: Tuân Mai nghe tin mẹ chết vá»™i và ng bảo ngÆ°á»i nhà giấu bặt Ä‘iá»u ấy Ä‘i vì sợ lỡ dịp là m quan. NhÆ°ng đến khi thấy Ä‘Ã nh phải vá» nhà chịu tang thì lại tổ chức táng lá»… linh đình để được tiếng là hiếu. Trái lại, Quách hiếu tá» trèo non lặn suối để tìm cha là xuất phát từ tình cảm tá»± nhiên chứ chẳng phải để mong được ngÆ°á»i ta khen là hiếu. Tác giả vạch rõ thá»±c chất tà n bạo của chữ “trinh†phong kiến. Con rể của VÆ°Æ¡ng Ngá»c Huy chết, con gái VÆ°Æ¡ng Ngá»c Huy muốn tuẫn tiết theo chồng. Cả nhà can ngăn, riêng Ngá»c Huy lại khuyến khÃch con: “Con Æ¡i, con đã muốn thế thì sá» sách sẽ ghi tên conâ€. NgÆ°á»i con gái nhịn đói chết, Ngá»c Huy “ngẩng đầu lên trá»i cÆ°á»i mà rằng: Chết thế là giá»i! Chết thế là giá»i! Và cÆ°á»i vang, bÆ°á»›c từng bÆ°á»›c dà i ra khá»i phòngâ€. Chỉ trong mấy chữ, tất cả cái dã man của má»™t thứ luân lý trái vá»›i tá»± nhiên được phÆ¡i bà y rõ rệt, nó là m ngÆ°á»i cha biến thà nh má»™t kẻ giết con, táng táºn lÆ°Æ¡ng tâm.
Thái Ä‘á»™ của tác giả đối vá»›i nhà vua là thái Ä‘á»™ phủ nháºn. Trang Thượng Chà được triệu và o cung gặp mặt vua. Vua há»i cách trị dân, Trang quỳ xuống định trả lá»i thì thấy “trên đầu nhức nhối†bèn thoái thác Ä‘i vá». Vá» nhà bá» mÅ© ra, thấy “trong mÅ© có má»™t con rết!â€. VÆ°Æ¡ng Huệ theo Ninh VÆ°Æ¡ng chống lại triá»u đình; Ninh VÆ°Æ¡ng bị thua, VÆ°Æ¡ng Huệ bá» trốn. Cừ thái thú nghe cháu ná»™i nói có gặp VÆ°Æ¡ng Huệ liá»n trách cháu: “Tuy ông ta phạm tá»™i đối vá»›i triá»u đình, nhÆ°ng là chá»— bạn cÅ© của ta. Sao lại không lấy số tiá»n đã thu được mà đưa cho ông ta?†Äến khi ngÆ°á»i cháu trả lá»i đã cho VÆ°Æ¡ng Huệ tất cả số tiá»n thì Cừ thái thú mừng rỡ: “Mà y thá»±c là con của thầy mà y!â€.
Xét vá» mặt đả phá tráºt tá»± và đạo đức phong kiến, “Nho Lâm Ngoại Sá»â€, chứa Ä‘á»±ng những yếu tố tiến bá»™ rất rõ rệt. NhÆ°ng vì hoà n cảnh lịch sá» hạn chế, nên tác giả lại Ä‘Æ°a ra má»™t giải pháp bảo thủ. Tác giả không thể nghÄ© đến việc thay thế xã há»™i cÅ© bằng má»™t xã há»™i má»›i, mà chỉ nghÄ© đến việc quay lÆ°ng vá»›i nó, Ä‘i ở ẩn, Ä‘i tu. Tác giả tưởng đâu rằng phục hồi được lá»… nhạc cÅ© là phục hồi được nhân nghÄ©a, là m cho xã há»™i được thái bình. Vì váºy, tác giả cố ý táºp hợp các nhà nho ở hồi 37 là m lá»… tế ở Ä‘á»n Thái Bá. NhÆ°ng lý luáºn viển vông nà y đã bị thá»±c tế Ä‘áºp tan. Lá»… nhạc cổ vừa má»›i phục hồi thì đám nho sÄ© đã tan tác má»—i ngÆ°á»i má»™t phÆ°Æ¡ng và đá»n Thái Bá rêu phong cá» má»c.
IV. Nghệ thuáºt
Nho Lâm Ngoại SỠđã sá» dụng má»™t nghệ thuáºt châm biếm, vá» căn bản giống phÆ°Æ¡ng pháp hiện thá»±c phê phán của Âu châu ở thế kỉ XIX. Tác giả đã nhìn thẳng và o hiện thá»±c xã há»™i và miêu tả nó má»™t cách hết sức sinh Ä‘á»™ng. Äoạn tả Mã Thuần Thượng thăm Tây Hồ chẳng hạn, là má»™t Ä‘oạn nổi tiếng vì nếu không quen biết vá»›i cảnh Tây Hồ thì không thể nà o miêu tả nó má»™t cách hiện thá»±c nhÆ° váºy. Tác giả đã để lại má»™t bức tranh sinh Ä‘á»™ng của má»™t xã há»™i chạy theo công danh, vá»›i má»™t bá»n trà thức mất hết nhân cách, quan lại hà hiếp nhân dân, sai nha tống tiá»n, bá»n thÆ°Æ¡ng nhân già u có là m vua là m chúa. NhÆ°ng tác giả không dừng ở hiện tượng mà đi sâu và o bản chất cho nên sá»± phê phán bắt ngÆ°á»i ta suy nghÄ©. Việc Phạm Tiến Ä‘á»— cá» nhân đã từng được xem là má»™t kiểu mẫu của nghệ thuáºt châm biếm: Phạm Tiến là má»™t anh há»c trò nghèo suốt Ä‘á»i láºn Ä‘áºn nÆ¡i trÆ°á»ng ốc, chịu trăm nghìn tủi nhục, khổ cá»±c. Vì váºy, khi được tin thi Ä‘á»— thì phát Ä‘iên, hết khóc lại cÆ°á»i, ngÆ°á»i ta phải tát cho má»™t cái má»›i tỉnh. Từ đó cuá»™c Ä‘á»i thay đổi má»™t cách Ä‘á»™t ngá»™t: ruá»™ng đất, nhà cá»a, bạc và ng, kẻ hầu ngÆ°á»i hạ chẳng thiếu thứ gì. Nó là m cho bà mẹ của Phạm Tiến sá»ng sốt mà chết. Và Phạm Tiến tuy xác vẫn còn đấy, nhÆ°ng thá»±c ra cÅ©ng là má»™t ngÆ°á»i đã chết vì y đã mất hết cả chà khÃ, nhân cách. Ở dÆ°á»›i cái vẻ hà i kịch của những hiện tượng trình bà y, là cái tÃnh chất bi kịch nằm trong lòng cuá»™c sống. Sá»± phê phán vì váºy không phải là sá»± phê phán má»™t và i cá nhân mà là sá»± phê phán những hạng ngÆ°á»i trong xã há»™i. Äặc biệt tác giả đã nêu lên được cái xu thế chạy theo khoa cá» thà nh má»™t áp lá»±c xã há»™i. Cả má»™t xã há»™i bị nó đầu Ä‘á»™c, bắt đầu từ đứa con của Lá»— tiểu thÆ°, má»›i lên bốn tuổi đã phải há»c văn bát cổ cho đến ná»a đêm. Nó bắt Chu Tiến Ä‘áºp đầu mà khóc, bắt Phạm Tiến hóa Ä‘iên, bắt Mai Cá»u phải nháºn mình là m há»c trò Chu Tiến. nhiá»u khi sá»± châm biếm thá»±c là kÃn đáo. Mã Thuần Thượng là má»™t ngÆ°á»i tin và o giá trị của khoa cá» má»™t cách tuyệt đối và chân thà nh. Mã chỉ nghÄ© đến má»™t việc: là m ngÆ°á»i tuyên truyá»n không công cho chế Ä‘á»™ khoa cá». Mã đã thuyết phục được Cừ Dáºt Phu, Khuông Siêu Nhân. NhÆ°ng tác giả lại còn tinh vi ở chá»— nêu báºt tÃnh ngây thÆ¡, dá»… tin của Mã Thuần Thượng. Tên sai nhân chỉ cần dá»a Mã mấy câu là cÆ°á»›p được chÃn mÆ°Æ¡i lạng bạc của Mã, và Hồng Hám Tiên chỉ cần Ä‘Æ°a cho Mã và i cục than là suýt biến Mã thà nh tay sai của má»™t tên lÆ°u manh. May sao, Mã thấy được rằng mình bị Hồng Hám Tiên lợi dụng. NhÆ°ng đến chết, Mã cÅ©ng không thể ngá» rằng mình đã bị chế Ä‘á»™ khoa cá» lợi dụng biến thà nh má»™t thứ Hồng Hám Tiên để lừa dối má»i ngÆ°á»i.
Vì không nhằm viết lịch sá» của má»™t và i nhân váºt mà viết lịch sá» của tầng lá»›p nho sÄ©, cho nên kết cấu của “Nho Lâm Ngoại Sá»â€ cÅ©ng khác kết cấu của các quyển tiểu thuyết khác. Kết cấu không táºp trung xung quanh má»™t và i nhân váºt chÃnh mà trình bà y má»™t cái toà n cảnh của xã há»™i, táºp trung xung quanh má»™t chủ Ä‘á» rõ rệt. Mục Ä‘Ãch của tác giả không phải là nói lên má»™t biến cố của xã há»™i hay kể lại cuá»™c Ä‘á»i của má»™t nhân váºt mà là nêu lên má»™t vấn Ä‘á» xã há»™i. Äiá»u nà y vẫn không là m giảm giá trị của tác phẩm; trái lại vì Ä‘á» tà i rá»™ng rãi, nhân váºt nhiá»u, không thể là m khác được. Không những thế, nó đã giúp tác giả xây dá»±ng được những nhân váºt Ä‘iển hình bất hủ nhÆ° Äá»— Thiếu Khanh, Mã Thuần Thượng, Nghiêm Trà Trung, Khuông Siêu Nhân v.v... vẫn thÆ°á»ng được nhắc đến trong văn há»c.
Cách sá» dụng ngôn ngữ của tác giả cÅ©ng rất đặc sắc. Äó là những ngôn ngữ của sá» gia, chữ nà o cÅ©ng bao hà m tÃnh chất phê phán, cân nhắc. Câu văn xem bên ngoà i khá Ä‘Æ¡n giản, không có trang sức rÆ°á»m rà nhÆ°ng Ä‘á»c kÄ© thì rất là tinh tế. TrÆ°á»›c đây, đó là câu văn của TÆ° Mã Thiên và sau nà y, đó là câu văn của Lá»— Tấn. Lối văn Ä‘Æ¡n giản, má»—i chữ, má»—i ý, lá»i Ãt ý nhiá»u xÆ°a nay vẫn là lối văn khó dịch nhất vì nó quá kÃn đáo và tế nhị. Vì váºy, chúng tôi có chú thÃch vá» má»™t số danh từ ở Việt Nam không quen dùng và thêm má»™t Ãt nháºn xét khi gặp những Ä‘oạn văn quá tế nhị sợ không lá»™t được cái dụng ý sâu xa của tác giả. Trong lúc dịch, chúng tôi cố hết sức theo sát nguyên văn vá»›i tham vá»ng diá»…n đạt trung thà nh những ý nghÄ© của tác giả. Song khả năng có hạn, chúng tôi chÆ°a dám tin là đã lá»™t được hết cái hay của nguyên tác và không khá»i phạm nhiá»u khuyết Ä‘iểm.
Chúng tôi hi vá»ng giá»›i thiệu được phần nà o má»™t nhà văn VÄ© đại và má»™t kiệt tác cổ Ä‘iển của má»™t ná»n văn há»c phong phú nhÆ° văn há»c Trung Hoa. Trong việc dịch và giá»›i thiệu, chúng tôi đã được sá»± chỉ giáo của cụ Bùi Ká»· và sá»± giúp đỡ của các bạn trong Nhà xuất bản. Chúng tôi xin thà nh thá»±c cảm Æ¡n.
PHAN VÕ và NHỮ THÀNH
Các chủ đỠkhác cùng chuyên mục nà y:
Last edited by quykiemtu; 16-12-2008 at 11:18 AM.
|
10-09-2008, 09:19 AM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Hồi thứ nhất
Lấy câu chuyện trình bà y đại nghĩa
Mượn ngÆ°á»i tà i trau chuốt lá»i văn
NgÆ°á»i Ä‘á»i nam bắc Ä‘Æ°á»ng muôn ngả
Quan, tÆ°á»›ng, thần tiên vốn cÅ©ng ngÆ°á»i.
Triá»u đại hÆ°ng vong; sá»›m lại tối,
Gió sông thổi đổ cây lâu Ä‘á»i.
Công danh, phú quý Ä‘á»u hÆ° ảo!
Chỉ nhá»c lòng ta, ngà y tháng trôi.
Rượu nâng dăm chén say cho khướt,
Nước chảy, hoa trôi ai biết nơi?
Bà i thÆ¡ nà y chẳng qua là má»™t lá»i sáo ngữ thông thÆ°á»ng. Nó cho rằng phú quý, công danh trong Ä‘á»i ngÆ°á»i ta chung quy là những sá»± váºt ngoà i mình. NgÆ°á»i Ä‘á»i há»… thấy công danh là cố chết Ä‘i tìm cho được. NhÆ°ng khi nắm được trong tay, nó lại hóa thà nh nhạt thếch. Thế nhÆ°ng từ xÆ°a đến nay, mấy ai hiểu được lẽ nà y!
Tuy nhiên, và o cuối triá»u Nguyên cÅ©ng xuất hiện má»™t con ngÆ°á»i lá»—i lạc. NgÆ°á»i ấy há» VÆ°Æ¡ng, tên Miện, sống trong má»™t là ng ở huyện ChÆ° Ký. Khi VÆ°Æ¡ng lên bảy tuổi, cha mất sá»›m, mẹ lo may vá để kiếm tiá»n cho con đến trÆ°á»ng là ng há»c. Thấm thoát ba năm qua, VÆ°Æ¡ng Miện đã mÆ°á»i tuổi. NgÆ°á»i mẹ gá»i con đến bảo:
- Con Æ¡i, không phải mẹ cố ý ngăn cản con đâu. Chỉ vì từ khi cha con mất Ä‘i, mẹ là đà n bà góa, tiá»n chỉ có đồng ra mà không có đồng và o. Mùa mà ng thì không ra gì; gạo, củi lại đắt. Ão quần đồ đạc, cái nà o cầm được thì đã cầm rồi, cái nà o bán được thì đã bán rồi. Nay nếu chỉ dá»±a và o món tiá»n may thuê vá mÆ°á»›n của má»™t mình mẹ thì đủ là m sao cho con ăn há»c được. Bây giá» chỉ còn cách cho con Ä‘i chăn trâu thuê cho nhà hà ng xóm. Má»—i tháng có thể kiếm được Ãt tiá»n, lại có cÆ¡m ăn. Äến ngà y mai thì con phải Ä‘i.
Vương Miện nói:
- Mẹ nói phải đấy! Con ngồi há»c, trong lòng cÅ©ng áy náy không yên. Äi chăn trâu cho nhà ngÆ°á»i ta còn hÆ¡n. Nếu muốn há»c, con vẫn có thể mang theo và i quyển sách, há»c lấy cÅ©ng được.
Ngay đêm hôm đó, công việc bà n xong.
Hôm sau, hai mẹ con cùng đến nhà ông hà ng xóm là Già Tần. Già Tần giữ mẹ con VÆ°Æ¡ng Miện lại ăn cÆ¡m sáng, rồi dắt trâu ra giao cho VÆ°Æ¡ng Miện. Già chỉ ra ngoà i cá»a nói:
- Từ cá»a nhà chạy thẳng ra chừng và i trăm bÆ°á»›c là hồ Thất Mão. Ven hồ có cá» xanh. Nhà nà o cÅ©ng cho trâu ra nghỉ ở đó. Lại có mấy mÆ°Æ¡i cây thuỳ dÆ°Æ¡ng lá»›n rất mát. Khi trâu khát thì nó lại bên hồ uống nÆ°á»›c. Cháu cứ ngồi chÆ¡i ở đây, không phải Ä‘i đâu xa. Ngà y nà o già nà y cÅ©ng lo đủ cho cháu hai bữa cÆ¡m rau, má»—i buổi sáng lại dà nh riêng cho cháu hai đồng tiá»n để cháu ăn quà . Cháu phải chăm chỉ chá»› có biếng nhác đấy nhé!
Mẹ VÆ°Æ¡ng cảm Æ¡n quay vá» nhà . VÆ°Æ¡ng Miện tiá»…n mẹ ra cá»a. Bà mẹ vuốt áo con và nói:
- Ở đấy con phải chăm chỉ chá»› có lá»i biếng để ngÆ°á»i ta nói. Sáng Ä‘i, chiá»u vá», chá»› để mẹ phải lo lắng.
VÆ°Æ¡ng Miện vâng dạ. Bà mẹ ra vá», nÆ°á»›c mắt già n giụa. Từ đấy VÆ°Æ¡ng Miện chăn trâu cho Già Tần. Má»—i khi hoà ng hôn xuống, VÆ°Æ¡ng lại vá» nhà mẹ nghỉ. Khi nà o Già Tần cho VÆ°Æ¡ng cá, thịt, muối thì VÆ°Æ¡ng gói trong lá sen, Ä‘em vá» cho mẹ. VÆ°Æ¡ng không ăn quà hà ng ngà y mà dà nh dụm số tiá»n đó lại. Chừng má»™t hai tháng, nhân lúc rảnh, VÆ°Æ¡ng lại chạy đến trÆ°á»ng là ng, mua và i quyển sách cÅ© ở hà ng sách rong. Ngà y ngà y buá»™c trâu xong, VÆ°Æ¡ng lại ngồi dÆ°á»›i bóng cây liá»…u mà xem sách.
Bấm đốt tay, thá»i gian thấm thoát đã ba, bốn năm. VÆ°Æ¡ng Miện xem sách bắt đầu hiểu thông má»i lẽ. Hôm ấy, chÃnh mùa hoà ng mai(Tháng tÆ° âm lịch.), khà trá»i nóng ná»±c, VÆ°Æ¡ng Miện chăn trâu mệt, ngồi trên bãi cá» xanh. Má»™t lát, mây Ä‘en ùn ùn kéo đến. MÆ°a rÆ¡i rà o rà o. Những đám mây Ä‘en viá»n mây trắng dần dần tan Ä‘i, mặt trá»i sáng rá»±c hiện ra là m cho cả mặt hồ Ä‘á» chói. Bên hồ, núi chá»— xanh, chá»— tÃm, chá»— lục. Cây cối trên hồ sau cÆ¡n mÆ°a lại cà ng tÆ°Æ¡i xanh, cà ng thêm đẹp mắt. Giữa hồ có mÆ°Æ¡i cái hoa sen nÆ°á»›c rÆ¡i lách tách. Trên lá sen những giá»t nÆ°á»›c nhÆ° hạt ngá»c lóng lánh chạy qua chạy lại. VÆ°Æ¡ng Miện nhìn xem nghÄ© bụng:
- Cổ nhân có câu “xem nhÆ° mình ở trong tranhâ€, tháºt là chẳng sai chút nà o! Tiếc thay ở đây không có ai là tay há»a sÄ© để vẽ mấy hoa sen nà y! Có thế má»›i tháºt là thú!
Vương lại nghĩ:
- Trong thiên hạ không có cái gì không há»c được. Ta có thể há»c vẽ hoa sen cÅ©ng được chứ sao?
Äang suy nghÄ© nhÆ° váºy, xa xa thấy má»™t ngÆ°á»i vạm vỡ gánh hai há»™p đồ ăn, tay xách má»™t bình rượu: ở trên há»™p lủng lẳng má»™t cái chăn. Hắn Ä‘i đến dÆ°á»›i gốc cây liá»…u, lấy chăn trải và mở nắp há»™p ra. Theo sau là ba ngÆ°á»i Ä‘á»™i mÅ© vuông: Má»™t ngÆ°á»i mặc áo sa mà u lam, hai ngÆ°á»i mặc áo mà u huyá»n, tất cả Ä‘á»u từ bốn mÆ°Æ¡i đến năm mÆ°Æ¡i tuổi, tay phe phẩy cái quạt giấy trắng. Há» Ä‘i thong thả đến gốc cây. NgÆ°á»i mặc áo lam béo đẫy. Khi đến gốc cây thì y nhÆ°á»ng cho ngÆ°á»i có râu mặc áo mà u huyá»n ngồi ở trên, còn ngÆ°á»i gầy gò thì ngồi trÆ°á»›c mặt. Chắc y là chủ vì y ngồi ở chá»— thấp hÆ¡n và rót rượu.
Ä‚n được má»™t lát, ngÆ°á»i béo nói:
- Cụ Nguy đã vá» rồi. Cái nhà má»›i táºu của cụ đáng giá hai ngà n lạng bạc lá»›n hÆ¡n cả cái nhà ở Ä‘Æ°á»ng Chung Lâu ở Bắc Kinh. Thấy cụ muốn mua, nhà chủ bá»›t cho cụ mấy mÆ°Æ¡i lạng để mong lấy thể diện. Mồng mÆ°á»i tháng trÆ°á»›c, cụ dá»n sang nhà má»›i. Quan huyện, quan phủ Ä‘á»u đến mừng và ở lại uống rượu đến khuya. Khắp phố không ai là không kÃnh phục cụ.
NgÆ°á»i gầy nói:
- Quan huyện Ä‘á»— cá» nhân khoa nhâm ngá», là há»c trò cụ Nguy, cho nên phải đến mừng. NgÆ°á»i béo nói:
- Ông thông gia tôi cÅ©ng là há»c trò cụ Nguy. Hiện nay ông là m tri huyện Hà Nam. Hôm trÆ°á»›c thằng rể tôi vá» biếu hai cân thịt nai khô. Thịt ở trên mâm là thịt của nó biếu đấy! Lần nà y Ä‘i, nó sẽ nhỠông thông gia viết má»™t bức thÆ° tiến cá» tôi, để tôi có thể yết kiến cụ. Nếu cụ hạ cố đến là ng tôi đáp lá»… thì cái bá»n trong là ng sẽ không còn dám thả lừa, thả lợn và o ăn lúa, ăn má của chúng ta nữa.
NgÆ°á»i gầy nói:
- Cụ Nguy thá»±c là má»™t nhà há»c giả! NgÆ°á»i có râu nói:
- Nghe nói, gần đây, khi rá»i kinh, Hoà ng thượng có thân hà nh tiá»…n cụ ra khá»i thà nh, cầm tay cụ Ä‘i đến mÆ°á»i mấy bÆ°á»›c. Cụ Nguy phải hai ba lần từ tạ, Hoà ng thượng má»›i lên kiệu vá». Xem thế đủ biết thế nà o cụ cÅ©ng sẽ là m quan to.
Ba ngÆ°á»i kia cứ ngÆ°á»i nà y má»™t câu, ngÆ°á»i kia má»™t câu, nói mãi không hết.
Thấy trá»i đã chiá»u VÆ°Æ¡ng Miện dắt trâu vá» nhà .
Từ đó, VÆ°Æ¡ng không lấy số tiá»n để dà nh để mua sách nữa. VÆ°Æ¡ng nhá» ngÆ°á»i ta ra phố mua các thứ mà u, để há»c vẽ hoa sen. Lúc đầu VÆ°Æ¡ng vẽ không đẹp, nhÆ°ng chỉ ba tháng sau, hoa sen vẽ ra đã lá»™t được tất cả tinh thần, mà u sắc. Nhìn và o trang giấy có cảm tưởng nhÆ° thấy hoa sen Ä‘ang má»c dÆ°á»›i hồ hay ngÆ°á»i ta hái hoa sen ở dÆ°á»›i hồ lên rồi đặt lên giấy.
NgÆ°á»i là ng thấy VÆ°Æ¡ng vẽ đẹp, bá» tiá»n ra mua. VÆ°Æ¡ng Miện được tiá»n, mua những đồ váºt tốt để kÃnh biếu mẹ. Má»™t truyá»n hai, hai truyá»n ba, cả huyện ChÆ° Ký Ä‘á»u biết tiếng VÆ°Æ¡ng là má»™t danh bút vá» vẽ hoa và tranh nhau mua. Lên mÆ°á»i bảy, VÆ°Æ¡ng không ở nhà Già Tần nữa, má»—i ngà y VÆ°Æ¡ng vẽ và i bức tranh và đá»c thÆ¡ cổ. Dần dần, VÆ°Æ¡ng không phải lo đến việc ăn mặc. Bà mẹ rất vui mừng.
VÆ°Æ¡ng Miện vốn thông minh. ChÆ°a đầy hai mÆ°Æ¡i mà tất cả kiến thức vá» thiên văn, địa lý, kinh, sá», Ä‘á»u thông suốt hết.
NhÆ°ng tÃnh VÆ°Æ¡ng không giống nhÆ° ngÆ°á»i ta. VÆ°Æ¡ng không thÃch là m quan, lại không kết bạn, suốt ngà y chỉ đóng cá»a Ä‘á»c sách. Thấy trong “Sở từ†có bức tranh vẽ áo mÅ© của Khuất Nguyên, VÆ°Æ¡ng cÅ©ng tá»± là m lấy má»™t cái mÅ© hết sức cao, má»™t bá»™ áo quần hết sức rá»™ng.
Gặp tiết xuân, hoa tÆ°Æ¡i, liá»…u tốt, VÆ°Æ¡ng Ä‘á»™i mÅ© cao mặc áo rá»™ng, miệng hát nghêu ngao tay cầm roi, đánh chiếc xe trâu chở mẹ Ä‘i dạo chÆ¡i quanh xóm và bên hồ. Trẻ em trong xóm tụm năm tụm ba chạy theo VÆ°Æ¡ng mà cÆ°á»i. VÆ°Æ¡ng cÅ©ng không buồn để ý. Chỉ có ông hà ng xóm là Già Tần, tuy là m nghá» cà y ruá»™ng nhÆ°ng chÃnh là ngÆ°á»i biết nhìn. Thấy VÆ°Æ¡ng từ bé đến lá»›n khác ngÆ°á»i nhÆ° váºy, Già Tần rất yêu và rất kÃnh, thÆ°á»ng má»i VÆ°Æ¡ng vá» nhà cùng nói chuyện chÆ¡i.
Má»™t hôm, Già Tần Ä‘ang ngồi thì thấy ở ngoà i có má»™t ngÆ°á»i Ä‘i và o, đầu Ä‘á»™i mÅ© hình miếng ngói, mặc áo lục. Già Tần ra tiếp má»i ngồi. Gã nà y há» Äịch, là sai nhân ở huyện ChÆ° Ký đồng thá»i là tay sai vặt của quan huyện. Vì Tần Äại hán, con của Già Tần, là m con đỡ đầu của hắn, gá»i hắn là cha nuôi, nên hắn thÆ°á»ng vá» chÆ¡i. Già Tần vá»™i và ng bảo con pha trà , giết gà , nấu để thết, và má»i VÆ°Æ¡ng Miện ngồi tiếp. Sau khi má»i ngÆ°á»i nói qua há» tên, gã há» Äịch nói:
- Xin há»i ông VÆ°Æ¡ng đây có phải là ngÆ°á»i vẽ hoa không? Già Tần đáp:
- Äúng váºy! Tại sao ông biết?
- Trong huyện ai lại không biết? Hôm trÆ°á»›c cụ huyện nhà tôi dặn tôi tìm cho cụ hai mÆ°Æ¡i bốn bức tranh vẽ hoa để tặng quan trên. Tôi nghe danh ông VÆ°Æ¡ng đã lâu, cho nên Ä‘i ngay đến đây. Ngà y nay may mắn được gặp ông, mong ông chịu khó múa bút cho, ná»a tháng sau tôi sẽ đến lấy. Tiá»n nhuáºn bút bao nhiêu tôi sẽ Ä‘Æ°a lại.
Già Tần ở bên cạnh ép VÆ°Æ¡ng Miện nháºn lá»i. VÆ°Æ¡ng Miện nể Già Tần, từ chối không được, nên cÅ©ng bằng lòng. Vá» nhà VÆ°Æ¡ng Ä‘em hết tâm trà ra vẽ hai mÆ°Æ¡i bốn bức tranh hoa, má»—i bức Ä‘á» má»™t bà i thÆ¡. Äịch Ä‘em lên cho quan huyện. Quan huyện là Thá»i Nhân Ä‘Æ°a cho Äịch hai mÆ°Æ¡i bốn lạng bạc. Äịch xén mất má»™t ná»a, chỉ Ä‘Æ°a VÆ°Æ¡ng Miện mÆ°á»i hai lạng. Tri huyện Ä‘em táºp tranh và những lá»… váºt khác lên biếu Nguy Tố để là m lá»… ra mắt.
Nguy Tố nháºn lá»… váºt, cứ lo nhìn táºp trung, ngẩn ngÆ¡ không muốn rá»i mắt. Hôm sau Nguy sai dá»n tiệc má»i tri huyện Thá»i đến cám Æ¡n. Sau lúc hà n huyên, uống và i chén rượu, Nguy Tố nói:
- Hôm trÆ°á»›c tôi nháºn được của ngà i má»™t táºp tranh. Äó là tranh của ngÆ°á»i xÆ°a hay tranh của ngÆ°á»i bây giá»?
Thá»i tri huyện không dám giấu giếm nói:
- Äó là tranh của anh nông dân huyện tôi, tên là VÆ°Æ¡ng Miện. Anh ta hãy còn Ãt tuổi. Tôi cho rằng anh ta má»›i há»c vẽ qua loa, là m sao mà lá»t mắt xanh của ngà i được.
Nguy Tố thở dà i:
- Ta bá» nhà ra Ä‘i đã lâu. Ở quê có ngÆ°á»i hiá»n sÄ© nhÆ° thế nà y mà ta không biết, thá»±c là xấu hổ. Con ngÆ°á»i nà y không những tà i cao, mà kiến thức cÅ©ng khác thÆ°á»ng. Danh tiếng và địa vị của ông ta sau nà y không kém tôi và ông đâu. Không biết ông có thể má»i ông ta lên đây không?
Thá»i tri huyện nói:
- Khó gì việc ấy. Khi trở vá» tôi sẽ cho má»i anh ta đến. Nghe nói được ngà i thÆ°Æ¡ng, chắc chắn anh ta sẽ vui mừng khôn xiết.
Nói xong Thá»i từ giã Nguy Tố trở vá» nha môn, sai Äịch mang danh thiếp đến má»i VÆ°Æ¡ng Miện. Äịch chạy vá» là ng, đến nhà Già Tần, má»i VÆ°Æ¡ng Miện sang. Äịch nói việc đó vá»›i VÆ°Æ¡ng, VÆ°Æ¡ng Miện cÆ°á»i:
- NhÆ° thế nà y thá»±c là phiá»n ông; nhỠông bẩm vá»›i quan huyện rằng VÆ°Æ¡ng Miện là má»™t đứa dân cà y, không dám mong gặp ngà i. Nó không dám nháºn tá» thiếp má»i nà y.
Äịch trở mặt nói:
- Quan lá»›n viết thiếp má»i, ai lại dám từ chối không Ä‘i! Huống chi việc nà y là việc ta chiếu cố đến anh. Không có ta thì quan lá»›n là m sao biết anh vẽ hoa giá»i? Äáng lý ra, được gặp quan lá»›n là anh phải cảm Æ¡n ta má»›i phải. Äằng nà y, ta đến đây không được má»™t chén trà , anh lại cứ chối quanh chối quẩn, không chịu yết kiến, là lẽ là m sao? Ta là m thế nà o mà thÆ°a lại vá»›i quan lá»›n đây? Quan lá»›n là m chủ má»™t huyện lại không gá»i được má»™t anh dân sao?
- ThÆ°a ông, không phải nhÆ° váºy! Nếu nhÆ° tôi có là m việc gì, quan lá»›n viết giấy gá»i, tôi dám đâu không đến! NhÆ°ng nay quan lá»›n viết thiếp má»i tức là không có ý bắt buá»™c. Tôi không Ä‘i chắc ngà i cÅ©ng lượng thứ.
- Anh nói cái gì chẳng ai hiểu ra sao cả? Có giấy đòi thì Ä‘i, có thiếp má»i lại không Ä‘i, tháºt chẳng hiểu ngÆ°á»i ta cất nhắc là cái gì hết.
Già Tần nói:
- Thôi ông VÆ°Æ¡ng, quan lá»›n đã có thiếp má»i ông, chắc là có ý tốt, ông cÅ©ng nên lên má»™t chuyến. Cổ nhân có câu:
“Ông quan là m cá»a tan nhà nátâ€, ông không nên gây chuyện là m gì.
Vương Miện nói:
- Cụ Tần Æ¡i! Cụ không biết, xin cụ cho tôi nói má»™t Ä‘iá»u. Cụ không biết chuyện Äoạn Can Má»™c và chuyện Tiết Liá»…u (Äoạn Can Má»™c ngÆ°á»i Ä‘á»i Chiến quốc, Ngụy Văn Hầu má»i ra là m quan, trèo tÆ°á»ng bá» trốn. Tiết Liá»…u ngÆ°á»i Ä‘á»i Xuân Thu, Lá»… Mục Công muốn gặp, đóng cá»a không cho và o) sao? Vì váºy tôi không muốn Ä‘i.
Äịch nói:
- Anh là m thế là rất phiá»n cho tôi, bây giá» tôi vá» bẩm gì vá»›i quan lá»›n đây!
Già Tần nói:
- Kể thá»±c cÅ©ng khó cho cả hai ông! Äi thì ông VÆ°Æ¡ng không muốn, mà không Ä‘i thì ông Äịch không biết nói gì lúc trở vá». Nay tôi có má»™t cách: Trở vá», ông không nên nói là ông VÆ°Æ¡ng không chịu Ä‘i, cứ nói là ông VÆ°Æ¡ng mắc bệnh ở nhà không đến được, má»™t hai ngà y sau khá»e sẽ xin lên.
Äịch nói:
- Nếu mắc bệnh thì phải có hà ng xóm chứng nháºn má»›i được.
Bà n bạc vá»›i nhau má»™t lát, Già Tần nấu cÆ¡m chiá»u má»i hắn ăn. Lại bảo ngầm vá»›i VÆ°Æ¡ng Miện ra xin mẹ Ãt tiá»n Ä‘Æ°a cho Äịch là m tiá»n phà tổn. Bấy giá» hắn má»›i chịu vá» bẩm vá»›i tri huyện.
Tri huyện nghĩ bụng:
- Thằng nà y ốm gì mà ốm? Chẳng qua tại cái thằng Äịch xuống là ng cáo mượn oai hùm, là m nó sợ mất vÃa chứ gì? XÆ°a nay nó chÆ°a bao giá» thấy quan, nên nó sợ mà không dám lên chứ gì? NhÆ°ng quan thầy ta thì lại giao cho ta má»i nó. Ta không má»i được nó thì quan thầy lại bảo ta không là m được việc. Chi bằng ta cứ thân hà nh đến là ng thăm nó. Nó thấy ta chiếu cố, thì hiểu không ai khó dá»… vá»›i nó là m gì và sẽ có can đảm gặp ta. Ta Ä‘Æ°a nó vá» ra mắt quan thầy, nhÆ° thế chẳng là là m việc chu đáo sao!
Y nghĩ:
- Mình Ä‘Æ°á»ng Ä‘Æ°á»ng má»™t ông quan huyện mà chịu khuất mình Ä‘i thăm má»™t anh nông dân ở nÆ¡i thôn xóm, nhỡ bá»n nha lại nó cÆ°á»i thì thế nà o?
Nhưng lại nghĩ:
- Quan thầy ta hôm trÆ°á»›c nói đến nó tháºt là kÃnh trá»ng! Thầy ta kÃnh nó mÆ°á»i phần, ta lại phải kÃnh trá»ng nó trăm phần. Vả lại chịu “hạ mình vá»›i kẻ tôn quý†biết “kÃnh trá»ng ngÆ°á»i hiá»nâ€, thì sá» sách sau nà y sẽ dà nh riêng má»™t chÆ°Æ¡ng mà tán tụng ta. Äó là má»™t việc “ngà n năm bất hủâ€. Sao lại không được!
Bèn quyết định đi.
Sáng hôm sau tri huyện cho gá»i những ngÆ°á»i khiêng kiệu đến. Y không Ä‘em theo tất cả những thuá»™c hạ, chỉ có tám ngÆ°á»i Ä‘á»™i mÅ© mà u Ä‘á» viá»n Ä‘en, Ä‘i thẳng xuống là ng. Äịch ta chạy theo sau kiệu.
Nghe tiếng thanh la, dân là ng già trẻ dắt nhau ra xem kiệu Ä‘i đến cá»a nhà VÆ°Æ¡ng Miện thì chỉ thấy bảy tám gian nhà tranh, má»™t tấm cá»a má»™c đóng kÃn. Äịch chạy đến gõ cá»a. Gõ má»™t lát, má»™t bà cụ già ở trong nhà chống gáºy ra nói:
- Nó không ở nhà , từ sáng sá»›m đã dắt trâu Ä‘i uống nÆ°á»›c, nay vẫn chÆ°a vá».
- Quan huyện thân hà nh đến đây nói chuyện với con cụ. Tại sao cụ lại lẩn thẩn như thế! Nói nhanh đi, ông ta ở đâu để tôi tìm!
- Nó thực không ở nhà , không biết đi đâu.
Bà cụ nói xong đóng cá»a Ä‘i và o.
Trong khi nói chuyện thì kiệu của tri huyện đến. Äịch quỳ trÆ°á»›c kiệu bẩm:
- Con đến tìm Vương Miện, anh ta không ở nhà , xin quan lớn cho kiệu đến nhà công quán ngồi một lát, con xin đi tìm.
Rồi hắn dẫn kiệu Ä‘i vòng ra sau nhà VÆ°Æ¡ng Miện, ở đấy có mấy đám ruá»™ng, xa xa có má»™t cái hồ, bên hồ trồng mấy cây bưởi, cây dâu. Lại có mấy đám ruá»™ng mênh mông ở bên hồ. Có má»™t trái núi tuy không lá»›n lắm, nhÆ°ng cây cối xanh tốt má»c đầy. Cách má»™t dặm gá»i nhau còn nghe tiếng.
Tri huyện đến đó, nhìn xa xa thấy một chú bé cưỡi trâu đi quanh từ chân đồi đến.
Äịch chạy đến há»i:
- Cháu Tần Tiểu Nhị, cháu có thấy ông Vương dắt trâu đi uống nước đây không?
- Há»i chú VÆ°Æ¡ng à ? Chú đã đến uống rượu ở nhà bà con xóm VÆ°Æ¡ng cách đây hai mÆ°Æ¡i dặm. Trâu nà y là con trâu của chú đấy. Chú nhá» tôi dẫn nó vá» nhà .
Äịch ta chạy lại bẩm vá»›i tri huyện. Tri huyện đổi sắc mặt nói:
- Äã thế thì không cần đến công quán. Y láºp tức vá» nha môn.
Tri huyện Thá»i rất tức giáºn, muốn sai ngÆ°á»i bắt VÆ°Æ¡ng Miện Ä‘em vá» trị má»™t mẻ. NhÆ°ng lại sợ quan thầy cho mình là nóng nẩy, nên nén giáºn mà vá». Y định vá» nói vá»›i quan thầy rằng con ngÆ°á»i nà y không đáng trá»ng. Sau nà y ta trị cho nó má»™t mẻ cÅ©ng chÆ°a muá»™n.
VÆ°Æ¡ng Miện không Ä‘i đâu xa, ngay sau đó trở vá» nhà . Già Tần giáºn lắm, nói:
- Ông cố chấp quá! NgÆ°á»i ta là m chủ má»™t huyện, tại sao lại khinh thÆ°á»ng nhÆ° thế?
- Cụ ngồi đây, cháu nói. Tri huyện Thá»i dá»±a và o thế lá»±c Nguy Tố, hà hiếp nhân dân, không cái gì không là m. Con ngÆ°á»i nhÆ° thế, thì gặp là m gì? Lần nà y vá», nhất định ông ta sẽ nói lại vá»›i Nguy Tố. Nguy Tố nổi giáºn, sẽ kiếm cá»› sinh sá»± vá»›i cháu cÅ©ng nên. Nay cháu xin từ biệt cụ, Ä‘em Ãt hà nh lý trốn Ä‘i nÆ¡i khác thì hÆ¡n. NhÆ°ng chỉ ngại má»™t chút, lòng áy náy không yên là còn mẹ cháu ở nhà .
Bà mẹ nói:
- Con Æ¡i, mấy năm nay con bán thÆ¡, bán tranh, nên mẹ cÅ©ng dà nh dụm được dăm ba chục bạc, không phải lo gì đến tiá»n nuôi nấng nữa. Mẹ tuy già , nhÆ°ng cÅ©ng không có bệnh táºt. Con cứ yên tâm lánh mình má»™t thá»i gian không ngại gì việc đó. Con chÆ°a phạm tá»™i bao giá» các quan cÅ©ng không có là gì mà bắt bá»› mẹ cả.
Già Tần nói:
- Nói thế cÅ©ng có lÃ. Vả chăng, ông mai má»™t ở cái nÆ¡i thôn dã nà y, có tà i, có há»c cÅ©ng chẳng ai biết đến. Lần nà y đến nÆ¡i thị thà nh biết đâu gặp may mắn cÅ©ng nên. Còn vá» việc trong nhà , ông cứ mặc tôi. Tôi sẽ chăm sóc bà cụ thay ông.
VÆ°Æ¡ng Miện bái tạ Già Tần. Già Tần lại trở vá» nhà tìm rượu, đồ nhắm để thết. Uống rượu đến ná»a đêm má»›i vá». Hôm ấy, canh năm, VÆ°Æ¡ng Miện dáºy, sá»a soạn hà nh lý. Øn sáng vừa xong thì gặp Già Tần đến. VÆ°Æ¡ng Miện lạy từ biệt mẹ, lạy Già Tần hai lạy. Mẹ con chia tay nÆ°á»›c mắt ròng ròng.
VÆ°Æ¡ng Miện chân Ä‘i dép gai, lÆ°ng mang hà nh lý, Già Tần tay cầm chiếc đèn lồng trắng nhá», tiá»…n chà ng ra khá»i là ng, rồi từ giã, nÆ°á»›c mắt tuôn trà o. Già Tần tay cầm đèn, đứng nhìn cho đến khi VÆ°Æ¡ng Ä‘i khuất má»›i trở vá».
VÆ°Æ¡ng Miện ra Ä‘i, dầm sÆ°Æ¡ng dãi nắng, ngà y nà y qua ngà y khác. VÆ°Æ¡ng Ä‘i thẳng đến phủ Tế Nam tỉnh SÆ¡n Äông. SÆ¡n Äông là má»™t tỉnh gần phÃa Bắc, nhÆ°ng dân cÆ° đông đúc, sản váºt dồi dà o, nhà cá»a san sát. VÆ°Æ¡ng Miện Ä‘i đến đây thì tiá»n đã cạn, liá»n thuê má»™t gian phòng ở trÆ°á»›c má»™t cái am nhá». VÆ°Æ¡ng là m nghá» xem bói, Ä‘oán chữ, lại vẽ hai bức tranh hoa ở đấy để bán cho những khách Ä‘i qua. Má»—i ngà y bói và bán tranh, khách đến chen chân không lá»t.
Thá»i gian thấm thoát trôi qua. Ở phủ Tế Nam có mấy tên trá»c phú thÃch tranh của VÆ°Æ¡ng thÆ°á»ng muốn mua, nhÆ°ng không thân hà nh đến. Chúng sai bá»n Ä‘Ã y tá»› thô bạo Ä‘á»™ng má»™t tà là hò hét, là m cho VÆ°Æ¡ng Miện ngồi không yên. VÆ°Æ¡ng Miện chịu không nổi, liá»n vẽ má»™t con bò to tÆ°á»›ng treo ở đấy, Ä‘á» mấy câu thÆ¡, có ý châm biếm. Lại sợ ngÆ°á»i ta sinh chuyện gì lôi thôi, nên định Ä‘i nÆ¡i khác.
Sáng hôm ấy VÆ°Æ¡ng Ä‘ang ngồi thì nghe tiếng rên, tiếng khóc ở ngoà i Ä‘Æ°á»ng: Có ngÆ°á»i mang theo nồi, cÅ©ng có ngÆ°á»i quẩy hai cái thúng trong đó là con mình. NgÆ°á»i nà o cÅ©ng mặt và ng, mình võ, áo quần lam lÅ©, hết Ä‘oà n nà y qua đến Ä‘oà n khác lại, tất cả Ä‘Æ°á»ng sá Ä‘á»u cháºt nÃch. Lại có ngÆ°á»i ngồi xin tiá»n ở ngoà i Ä‘Æ°á»ng.
Há»i tại sao thế, thì há» Ä‘á»u nói há» là những ngÆ°á»i ở các châu các huyện ven sông Hoà ng Hà , nÆ°á»›c sông dâng to, nhà cá»a ruá»™ng vÆ°á»n Ä‘á»u ngáºp hết cả. Nhân dân Ä‘iêu vong, ly tán, mà quan lại không tÃnh gì đến, cho nên há» Ä‘Ã nh phải tha phÆ°Æ¡ng cầu thá»±c. VÆ°Æ¡ng Miện thấy quang cảnh nà y thở dà i mà rằng: Sông Hoà ng Hà chảy vá» bắc, thiên hạ từ nay sẽ loạn! Ta còn ở đây là m gì? Bèn thu tháºp Ãt bạc vụn, mang hà nh lý trở vá» nhà . VỠđến Chiết Giang, được tin Nguy Tố đã vá» triá»u, tri huyện Thá»i đã bổ Ä‘i nÆ¡i khác. VÆ°Æ¡ng vá» nhà , lòng nhẹ nhà ng, lạy chà o mẹ. Thấy mẹ vẫn mạnh khá»e nhÆ° thÆ°á»ng, VÆ°Æ¡ng rất vui sÆ°á»›ng. Bà mẹ lại kể cho VÆ°Æ¡ng biết Già Tần đã ăn ở tốt nhÆ° thế nà o. VÆ°Æ¡ng vá»™i và ng mở hà nh lý ra, lấy má»™t tấm lụa và má»™t gói bánh Ä‘em qua biếu Già Tần để cảm Æ¡n. Già Tần lại dá»n rượu mừng. Từ đấy VÆ°Æ¡ng Miện lại ngâm thÆ¡, vẽ tranh và phụng dưỡng mẹ già nhÆ° cÅ©. Sáu năm qua, bà mẹ mắc bệnh, VÆ°Æ¡ng Miện tìm má»i cách chạy chữa, nhÆ°ng Ä‘á»u vô hiệu. Má»™t hôm bà cụ dặn VÆ°Æ¡ng Miện:
- Mẹ không qua khá»i. Mấy năm nay, ngÆ°á»i ta nói vá»›i mẹ rằng con là ngÆ°á»i có há»c vấn, há» khuyên con nên ra là m quan. NhÆ°ng là m quan e cÅ©ng không phải là việc là m cho cha ông vinh hiển. Ta thấy những kẻ là m quan rút cục không được cái gì hay, hÆ¡n nữa con tÃnh tình ngạo Ä‘á»i, nếu xảy ra tai vạ lại cà ng không hay. Con Æ¡i nên nghe lá»i mẹ, sau nà y lo cÆ°á»›i vợ, đẻ con, giữ mồ mả của mẹ, chá»› có là m quan. Có thế mẹ chết má»›i nhắm mắt.
VÆ°Æ¡ng Miện vừa khóc vừa dạ. Bà mẹ dần dần thở hÆ¡i cuối cùng. VÆ°Æ¡ng Miện giáºm chân kêu khóc, hà ng xóm, không ai không chảy nÆ°á»›c mắt. Già Tần ra sức giúp đỡ việc chôn cất, VÆ°Æ¡ng Miện khiêng đất đắp má»™, việc ba năm tang tóc gối đất nằm sÆ°Æ¡ng không cần kể lại đây là m gì.
Má»™t năm sau khi hết tang, thiên hạ loạn lạc. PhÆ°Æ¡ng Quốc Trân chiếm cứ Chiết Giang, TrÆ°Æ¡ng SÄ© Thà nh chiếm cứ Giang Tô, Trần Hữu Lượng chiếm cứ Hồ Quảng, Ä‘á»u chỉ là kẻ anh hùng nÆ¡i thảo dã. Duy có Thái Tổ hoà ng đế khởi binh ở Từ DÆ°Æ¡ng, chiếm được Kim Lăng, tá»± xÆ°ng Ngô VÆ°Æ¡ng, quả thá»±c là báºc vÆ°Æ¡ng giả. Thái Tổ lại Ä‘em quân đánh phá PhÆ°Æ¡ng Quốc Trân, bình định toà n Chiết Giang, trong là ng xóm cÅ©ng nhÆ° ở thị thà nh, Ä‘á»u không bị quấy nhiá»…u gì.
Má»™t hôm và o giữa trÆ°a VÆ°Æ¡ng Miện Ä‘i tảo má»™ vá», thấy Ä‘á»™ mÆ°á»i ngÆ°á»i cưỡi ngá»±a Ä‘i đến là ng mình. NgÆ°á»i Ä‘i đầu chÃt khăn võ tÆ°á»›ng, mang chiến bà o hoa Ä‘Ã o, mắt sáng, da trắng, râu ba chòm, rõ rà ng là tÆ°á»›ng mạo đế vÆ°Æ¡ng. NgÆ°á»i nà y đến cá»a xuống ngá»±a, vái chà o VÆ°Æ¡ng Miện và há»i:
- Xin há»i nhà VÆ°Æ¡ng Miện tiên sinh ở đâu? VÆ°Æ¡ng Miện đáp:
- Tôi chÃnh là VÆ°Æ¡ng Miện, đây là nhà của tôi. NgÆ°á»i ấy cÆ°á»i mà nói:
- Thế thì may quá. Tôi đến đây để yết kiến ngà i.
Y bảo ngÆ°á»i tùy tùng xuống ngá»±a, đứng cả ở ngoà i, buá»™c ngá»±a ở cây liá»…u bên hồ. Má»™t mình y và VÆ°Æ¡ng Miện dắt tay nhau và o nhà , Khách và chủ ngồi xong, VÆ°Æ¡ng Miện nói:
- Không dám, xin há»i ngà i đại danh là gì, có việc gì khiến ngà i hạ cố đến xóm là ng hẻo lánh nà y.
- Tôi há» Chu, trÆ°á»›c đây khởi binh ở Giang Nam, gá»i là Từ DÆ°Æ¡ng VÆ°Æ¡ng, nay đóng quân ở Kim Lăng gá»i là Ngô VÆ°Æ¡ng. Nhân dịp dẹp PhÆ°Æ¡ng Quốc Trân tôi đến đây tìm ngà i.
Vương Miện nói:
- Kẻ hèn má»n nà y mắt thịt không biết gì, không biết báºc VÆ°Æ¡ng công. Tôi vốn là má»™t tên dân ngu ở thôn xóm, dám đâu phiá»n đến ngà i phải quá bÆ°á»›c đến đây.
Ngô Vương nói:
- Tôi là má»™t ngÆ°á»i thô lá»—, nay được thấy ngà i khà tượng nhà nho thì lòng ham muốn công danh lợi lá»™c tiêu tán đâu cả. Tôi ở Giang Nam má»™ đại danh của ngà i, đến đây thăm há»i, mong ngà i chỉ giáo: ngÆ°á»i Chiết Giang là m phản đã lâu là m thế nà o cho há» theo mình.
- Äại vÆ°Æ¡ng là báºc nhìn xa, thấy rá»™ng, kẻ hèn má»n nà y không dám nói nhiá»u. Nếu lấy nhân nghÄ©a mà là m cho ngÆ°á»i ta phục, thì ai mà không phục. Nà o có phải riêng gì Chiết Giang? Nếu lấy binh lá»±c mà bắt ngÆ°á»i ta phục, thì ngÆ°á»i đất Chiết Giang tuy yếu cÅ©ng thà chết chứ không chịu nhục. Ngà i không thấy gÆ°Æ¡ng PhÆ°Æ¡ng Quốc Trân sao?
Ngô VÆ°Æ¡ng thở dà i gáºt đầu cho là phải.
Hai ngÆ°á»i ngồi ká» gối nói chuyện đến khi xế chiá»u. Những ngÆ°á»i Ä‘i theo Ä‘á»u mang lÆ°Æ¡ng khô, VÆ°Æ¡ng Miện xuống nhà bếp nÆ°á»›ng má»™t cân bánh, xà o má»™t Ä‘Ä©a rau hẹ bÆ°ng lên và ngồi tiếp. Ngô VÆ°Æ¡ng ăn xong, cảm Æ¡n lá»i dạy bảo, lên ngá»±a ra Ä‘i. Hôm đó Già Tần ở thị trấn vá» há»i có việc gì. VÆ°Æ¡ng Miện cÅ©ng không nói đó là Ngô VÆ°Æ¡ng chỉ nói là má»™t viên quan võ trÆ°á»›c đây ở SÆ¡n Äông có quen biết nhau, nay đến thăm thôi.
*
* *
Và i năm sau, Ngô VÆ°Æ¡ng dẹp yên loạn lạc đóng đô ở Ứng Thiên, thiên hạ nhất thống đặt quốc hiệu là Äại Minh, niên hiệu là Hồng VÅ©. Má»i ngÆ°á»i an cÆ° lạc nghiệp. Hồng VÅ© năm thứ tÆ°, Già Tần lên thị trấn vá», lại nói vá»›i VÆ°Æ¡ng Miện:
- Cụ Nguy có tội bị đà y đi Hòa Châu. Tôi cầm tỠthông tư nà y vỠcho ông xem.
VÆ°Æ¡ng Miện cầm xem, má»›i biết sau khi đầu hà ng, Nguy Tố tá»± cho mình to lá»›n, xÆ°ng lão thần trÆ°á»›c mặt Minh Thái Tổ. Thái tổ nổi giáºn, Ä‘Ã y Ä‘i Hòa Châu để giữ má»™ của DÆ° Khuyết(DÆ° Khuyết: TÆ°á»›ng nhà Nguyên đã bảo vệ Hòa Châu và bị quân Ä‘á»™i Chu Nguyên ChÆ°Æ¡ng giết. Vì Nguy Tố là m thượng thÆ° Triá»u Nguyên lại đầu hà ng, cho nên vua sai Ä‘Ã y Ä‘i Hòa Châu, giữ má»™ DÆ° Khuyết để chứng tá» rằng y đã phản chủ.)
Sau việc nà y, lại nghe bá»™ lá»… định ra phép thi cá», ba năm má»™t khoa, lấy NgÅ© kinh, Tứ thÆ°, văn bát cổ(Văn bát cổ: Còn gá»i là kinh nghÄ©a, khoa cá» thá»i Nguyá»…n ở Việt Nam rất thịnh hà nh. Äầu bà i ra lấy trong Tứ thÆ°, NgÅ© kinh. Hình thức quy định hết sức chặt chẽ. NgÆ°á»i ta gá»i nó là bát cổ vì nó có tám (bát)Ä‘oạn (cổ là bắp vế): Phá Ä‘á», thừa Ä‘á», khởi giảng, nháºp thủ, tiá»n cổ, trung cổ, háºu cổ, thái cổ. Vì nó là tiêu biểu cho chủ nghÄ©a hình thức trong thi cá» cho nên đôi khi ngÆ°á»i ta gá»i văn thi cá» là văn bát cổ) để thi. VÆ°Æ¡ng Miện chỉ Ä‘iá»u đó cho Già Tần thấy và nói: “Cách nà y nhất định là không hay! Từ nay trở Ä‘i bạn Ä‘á»c sách thấy chỉ có con Ä‘Æ°á»ng vinh thân ấy, thì sẽ coi thÆ°á»ng há»c vấn và đạo đức.â€
Trong khi nói chuyện, trá»i đã vá» chiá»u. Bấy giá» má»›i đầu mùa hạ, khà trá»i Ä‘ang bức. Già Tần đặt má»™t cái bà n ở ngoà i sân Ä‘áºp lúa. Lát sau, mặt trăng hiện lên ở phÆ°Æ¡ng đông, chiếu sáng má»i nÆ¡i, trông nhÆ° má»™t tấm pha lê mênh mông. Chim chóc Ä‘á»u ngủ yên không má»™t tiếng Ä‘á»™ng. VÆ°Æ¡ng Miện tay trái cầm chén, tay phải chỉ lên các ngôi sao trên trá»i, quay vá» phÃa Già Tần mà nói:
- Ông thấy không? Sao Quán Sách phạm và o sao Văn XÆ°Æ¡ng. Văn nhân thá»i đại nà y nguy rồi!
Nói chÆ°a dứt, bá»—ng nhiên tráºn gió lạ thổi, cây bị xáo Ä‘á»™ng kêu răng rắc, chim bay loạn xạ trên mặt nÆ°á»›c. VÆ°Æ¡ng Miện và Già Tần Ä‘á»u lấy áo che mặt. Lát sau gió tạm dừng, há» nhìn lên trên trá»i thấy ngót má»™t trăm ngôi sao từ trên trá»i rÆ¡i vá» phÃa đông nam.
Vương Miện nói:
- Trá»i thÆ°Æ¡ng chúng ta! Những ngôi sao kia rÆ¡i xuống để duy trì truyá»n thống văn chÆ°Æ¡ng. NhÆ°ng chúng ta sẽ không còn sống để mà thấy nữa!
Äang đêm thu dá»n đồ đạc, ai nấy vá» nhà nghỉ.
Từ đó vá» sau, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng nói triá»u đình đã ra lệnh cho quan Bố Chánh(Bố Chánh: Äá»i Minh, nÆ°á»›c chia ra mÆ°á»i ba tỉnh, cầm đầu má»—i tỉnh có quan Bố Chánh) Chiết Giang sai má»i VÆ°Æ¡ng Miện ra là m quan. Äầu tiên VÆ°Æ¡ng Miện không để ý, sau ngÆ°á»i nói Ä‘iá»u nà y cà ng đông. VÆ°Æ¡ng Miện không bảo gì cho Già Tần, má»™t mình mang hà nh lý Ä‘i và o ẩn ở núi Cối Kê.
Ná»a năm sau, quả nhiên triá»u đình sai má»™t viên quan mang chiếu thÆ°, vá»›i nhiá»u ngÆ°á»i Ä‘i theo mang nhiá»…u và đoạn đến nhà Già Tần, thấy Già Tần đã ngoại tám mÆ°Æ¡i, đầu râu trắng xóa, chống gáºy Ä‘i ra.
Vị quan nà y vái chà o. Già Tần má»i và o nhà cá» ngồi. Vị quan nói:
- VÆ°Æ¡ng Miện tiên sinh có ở trong là ng nà y không? Nay Hoà ng Thượng ra ân má»i tiên sinh ra là m TÆ° nghị tham quân(TÆ° nghị tham quân: chức quan tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i chức cố vấn), tôi phụng mệnh mang chiếu chỉ đến.
Già Tần nói:
- Ông Vương tuy ở đây, nhưng đã lâu nay không biết đi đâu!
Già Tần má»i uống trà , dẫn viên quan kia đến nhà VÆ°Æ¡ng Miện, mở cá»a và o, thấy nhện chăng đầy nhà , cá» má»c khắp nÆ¡i, tá» rõ là ngÆ°á»i Ä‘i đã lâu. Viên quan than thở má»™t hồi rồi mang chiếu chỉ trở vá».
VÆ°Æ¡ng Miện ẩn trong núi Cối Kê, không há» xÆ°ng tên há». Sau mắc bệnh qua Ä‘á»i. Hà ng xóm xung quanh thu góp tiá»n nong chôn ở dÆ°á»›i chân núi Cối Kê.
Năm ấy Già Tần cũng chết ở nhà .
Buồn cÆ°á»i bá»n văn nhân, há»c giả gần đây nói đến VÆ°Æ¡ng Miện Ä‘á»u bảo ông ta là VÆ°Æ¡ng tham quân! Tháºt ra VÆ°Æ¡ng Miện có là m quan ngà y nà o đâu? Tôi kể lại chuyện nà y chẳng qua chỉ để mở đầu cho câu chuyện dÆ°á»›i đây.
Last edited by quykiemtu; 16-12-2008 at 11:24 AM.
|
10-09-2008, 09:22 AM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Hồi thứ hai
Cụ VÆ°Æ¡ng nháºn bạn đồng khoa, ở trÆ°á»ng thôn há»c
Thầy Chu Ä‘á»— lên thượng đế(Ä‘á»— cao) vừa lúc tuổi giÃ
Ở tỉnh SÆ¡n Äông, phủ Duyên Châu, huyện Vấn Thượng có má»™t là ng gá»i là là ng Tiết. Là ng nà y có Ä‘á»™ má»™t trăm gia đình Ä‘á»u sống vá» nghá» nông. Ở cổng là ng có am Quan Âm. Ngoà i ba gian Ä‘iện thá», am còn hÆ¡n mÆ°á»i gian phòng trống, cá»a sau nhìn ra sông. HÆ°Æ¡ng lá»a mÆ°á»i phÆ°Æ¡ng Ä‘á»u dồn cả vỠđây. Am chỉ có má»™t vị hòa thượng. Có công việc, ngÆ°á»i trong là ng Ä‘á»u đến đây bà n bạc.
Bấy giá» và o cuối thá»i Thà nh Hoá(1487) chÃnh là lúc nÆ°á»›c nhà già u có sung túc. Ngà y mồng tám tháng giêng, dân là ng tá» táºp đến am để bà n vá» việc múa đèn rồng. Và o buổi ăn sáng, Thân TÆ°á»ng Phủ Ä‘i đầu, có bảy, tám ngÆ°á»i Ä‘i theo đến chùa lá»… pháºt. Hòa thượng chạy ra chà o. Tất cả Ä‘á»u đáp lá»….
Thân TÆ°á»ng Phủ trách hòa thượng:
- Äầu năm má»›i, hòa thượng cÅ©ng phải chăm hÆ°Æ¡ng đèn, lá»… Äức Pháºt hÆ¡n nữa má»›i được. A di Ä‘Ã pháºt: Biết lấy tiá»n của tháºp phÆ°Æ¡ng thì cÅ©ng phải biết mua hÆ°Æ¡ng đèn chứ!
Lại nói:
- Các vị xem kìa, cái đèn lÆ°u ly nà y chỉ có má»™t ná»a dầu thôi!
Và chỉ tay và o một cụ già , quần áo tỠchỉnh, Thân nói:
- Chẳng nói ai xa lạ, chỉ xem cụ Tuân nà y thôi. Chiá»u ba mÆ°Æ¡i vừa rồi cụ Tuân má»›i Ä‘em lại cho cụ năm mÆ°Æ¡i cân dầu: Rõ rà ng là cụ Ä‘em dầu Ä‘i xà o rau chứ không lo gì đến việc kÃnh pháºt hết!
Hòa thượng vẫn kÃnh cẩn tiếp đãi. Äợi ông ta trách xong, hòa thượng má»›i lấy má»™t bình thiếc, bá» má»™t nắm chè và o trong, đổ đầy nÆ°á»›c, nấu sôi rồi Ä‘em lên má»i các vị.
Cụ Tuân há»i trÆ°á»›c:
- Vá» lá»… múa đèn rồng năm nay ở trong am, chúng ta phải bá» ra bao nhiêu tiá»n?
Thân TÆ°á»ng Phủ nói:
- Äợi chút nữa đã! ChỠông thông gia tôi đến ta hẵng bà n!
Ngay lúc ấy, má»™t ngÆ°á»i ở ngoà i bÆ°á»›c và o, hai quầng mắt Ä‘á», má Ä‘en sạm, râu thÆ°a và hói, đầu Ä‘á»™i mÅ© miếng ngói, mình mặc áo xanh láng nhÆ° má»™t cái thùng dầu, tay cầm cái roi vái má»i ngÆ°á»i má»™t vái và ngồi ngay lên cái ghế cao nhất. Y há» Hạ, chÃnh là thôn trưởng là ng Tiết. Thôn trưởng Hạ ngồi ở chiếu cao, bảo ngay hòa thượng:
- Hòa thượng, Ä‘em con lừa của tôi buá»™c và o chuồng sau vÆ°á»n! Tháo yên cho nó, lấy cá» cho nó ăn no. Tôi bà n xong công việc, rồi còn phải lên uống rượu mừng năm má»›i vá»›i cụ Hoà ng ở trÆ°á»›c cá»a hiệu đấy!
Dặn hòa thượng xong, y vắt một chân lên, lấy nắm tay đấm và o sống lưng, vừa đấm vừa nói:
- Các ông là m ruá»™ng còn sÆ°á»›ng hÆ¡n tôi nhiá»u! Tết năm nay, nháºn được thiếp má»i của tất cả má»i ngÆ°á»i trong nha môn, tôi không đến mừng sao được? Hà ng ngà y cưỡi con lừa nà y hết lên huyện lại vá» là ng, tháºt là đầu quáng mắt hoa. Rủi sao lại bị má»™t thằng Ä‘ui nà o va phải là m tôi ngã xuống Ä‘Æ°á»ng, sống lÆ°ng Ä‘au ê ẩm hết!
Thân TÆ°á»ng Phủ nói:
- Mồng ba tết, tôi đã soạn má»™t bữa cÆ¡m Ä‘áºu phụ má»i ông, chắc là ông báºn nên không đến được.
- Lại còn phải nói! Bảy tám hôm nay tôi có lúc nà o rảnh đâu? Nếu có hai miệng thì cÅ©ng không ăn xuể! Äấy, cụ Hoà ng hôm nay má»i tôi đấy. Cụ là ngÆ°á»i đứng đầu cả ban, trÆ°á»›c mặt quan trên. Cụ là ngÆ°á»i cất nhắc mình nếu mình không đến sợ cụ giáºn!
Thân TÆ°á»ng Phủ nói:
- Tôi nghe nói cụ Hoà ng là ngÆ°á»i quan trên phái Ä‘i đâu từ đầu năm. Cụ lại không có anh em, con cái gì. Váºy ai là m chủ mà má»i?
Thôn trưởng Hạ nói:
- Ông không hiểu gì cả! Bữa tiệc hôm nay là do cụ Lý má»i. Vì cụ Lý nhà cá»a cháºt hẹp, cho nên cụ lấy nhà cụ Hoà ng để thết khách.
Nói chuyện hồi lâu, mới bà n đến việc múa đèn rồng. Thôn trưởng Hạ nói:
- Năm nay tôi cÅ©ng chán cái việc nà y rồi. Má»i năm, năm nà o tôi cÅ©ng đứng ra lo liệu, má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u ghi số tiá»n cúng mà chẳng chịu ná»™p, là m tôi phải bồi thÆ°á»ng không biết bao nhiêu. HÆ¡n nữa, năm nay các ban trên huyện ban nà o cÅ©ng chÆ¡i đèn rồng, tôi xem không xuể còn thì giỠđâu mà vá» xem đèn rồng ở là ng? NhÆ°ng vì các ông đã nói, nên tôi cÅ©ng phải góp phần của tôi. Các ông phải tìm má»™t ngÆ°á»i khác đứng ra lo liệu. NhÆ° cụ Tuân đây, ruá»™ng đất nhiá»u, thóc tiá»n thừa thãi, bảo cụ góp nhiá»u hÆ¡n. Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u góp phần mình thì là m gì chả xong.
Má»i ngÆ°á»i không dám trái ý, bèn định cụ Tuân xuất ná»a tiá»n, còn các nhà khác góp má»™t ná»a, tất cả được hai, ba lạng bạc và ghi và o sổ. Hòa thượng mang trà ra. Hòa thượng bầy táo, dÆ°a, Ä‘áºu phụ khô, kẹo, hạt dẻ trên hai cái bà n, má»i Hạ ngồi ở ghế đầu và rót nÆ°á»›c trà má»i má»i ngÆ°á»i.
Thân TÆ°á»ng Phủ lại nói:
- Bá»n trẻ con lá»›n cả rồi, năm nay phải má»i má»™t ông thầy. Am Quan Âm nà y có thể là m trÆ°á»ng há»c được đây.
Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u nói:
- Nhiá»u nhà chúng ta có con phải Ä‘i há»c. Ngay con trai cụ Thân đây là rể cụ Hạ. Cụ Hạ thÆ°á»ng nháºn được giấy tá» trên huyện nên cÅ©ng cần ngÆ°á»i biết chữ. Tốt nhất là tìm má»™t ông thầy ở huyện vỠđây.
Thôn trưởng Hạ nói:
- Thầy thì có rồi! Các ông thá» Ä‘oán xem! Ông nà y dạy ở nhà cụ Cố là m Äá» khống(Äá» khống giữ việc thu thuế) ở nha môn. Ông ta tên là Chu Tiến, đã ngoà i sáu mÆ°Æ¡i. Quan huyện trÆ°á»›c lấy ông ta đầu huyện, nhÆ°ng lên thi ở phủ không Ä‘á»—. Cụ Cố má»i ông ta dạy há»c ở nhà đã ba năm nay. Con cụ năm ngoái thi Ä‘á»— tú tà i, cùng Ä‘á»— má»™t lần vá»›i ông Mai trong là ng ta. Hôm ấy, ông ta thi Ä‘á»— vá», má»i ngÆ°á»i ra đón tiếp. Ông ta Ä‘á»™i trên đầu má»™t cái mÅ© vuông, mang má»™t cái áo rá»™ng bằng trừu Ä‘á», cưỡi con ngá»±a lấy ở trong chuồng quan lá»›n ra. Thanh la đánh vang. Khi ông đến cá»a nhà , tôi và những ngÆ°á»i trong nha môn Ä‘á»u ra rót rượu má»i ở ngoà i Ä‘Æ°á»ng. Sau đó má»i ông Chu đến. Cụ Cố thân hà nh rót ba chén rượu má»i ngồi lên chiếu nhất. Kế đến diá»…n vở tuồng lấy tÃch LÆ°Æ¡ng Hạo tám mÆ°Æ¡i tuổi Ä‘á»— trạng nguyên. Cụ Cố xem trong lòng không vui. Äến khi thấy há»c trò của LÆ°Æ¡ng Hạo mÆ°á»i bảy, mÆ°á»i tám tuổi Ä‘á»— trạng, cụ Cố má»›i hiểu rằng vở tuồng nà y là để là m Ä‘iá»m tốt cho con mình, cho nên vui lòng. Các ông muốn má»i ông thầy ấy thì tôi sẽ má»i giúp.
Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u nói: - vâng
Uống trà xong, hòa thượng bÆ°ng canh miến thịt bò lên. Øn xong má»i ngÆ°á»i ra vá». Hôm sau, thôn trưởng Hạ nói vá»›i Chu Tiến. Tiá»n lÆ°Æ¡ng má»—i năm là mÆ°á»i hai lạng bạc. Øn cÆ¡m tại nhà hòa thượng trả má»—i ngà y hai phân. Äịnh sau lá»… múa đèn rồng là sẽ đến là ng. Khai giảng hôm hai mÆ°Æ¡i tháng giêng.
Hôm mÆ°á»i sáu, má»i ngÆ°á»i góp tiá»n cho Thân TÆ°á»ng Phủ để dá»n má»™t bữa rượu, má»i Mai Cá»u là tú tà i trong là ng để tiếp khách. Mai Cá»u Ä‘á»™i mÅ© vuông đến từ sáng sá»›m. Mãi gần trÆ°a, Chu má»›i tá»›i. Nghe chó sủa bên ngoà i, Thân TÆ°á»ng Phủ chạy ra má»i và o. Má»i ngÆ°á»i thấy Chu Tiến đầu Ä‘á»™i mÅ© lông chiên cÅ©, mình mặc áo rá»™ng mà u xám đã rách, ống tay phải và phÃa sau Ä‘á»u tả tÆ¡i, chân Ä‘i má»™t đôi giầy Ä‘á» cÅ©, da mặt Ä‘en và gầy, râu lốm đốm bạc. Thân TÆ°á»ng Phủ má»i lên nhà . Bây giá» Mai Cá»u má»›i dần dần đứng lên và ra gặp Chu. Chu Tiến há»i:
- Vị nà y là ai? Má»i ngÆ°á»i nói:
- Äó là ông Mai, tú tà i là ng chúng tôi.
Chu Tiến nghe váºy, không dám để Mai Cá»u vái chà o mình. Mai Cá»u nói:
- Hôm nay là khác...
Chu Tiến hai ba lần không nháºn. Má»i ngÆ°á»i nói:
- Vá» tuổi tác thì Chu tiên sinh cao hÆ¡n, váºy má»i tiên sinh cứ tá»± nhiên.
Mai Cá»u quay lại nói vá»›i má»i ngÆ°á»i:
- Các ông không biết quy củ nhà trÆ°á»ng thế nà o cả! Những ngÆ°á»i “bạn lá»›n†xÆ°a nay bao giá» cÅ©ng hÆ¡n ngÆ°á»i “bạn nhá»â€, không kể gì tuổi tác cả. NhÆ°ng hôm nay là đặc biệt, xin má»i ông Chu ngồi trên cho.
Số là thá»i Minh gá»i há»c sinh thi Ä‘á»— tú tà i là “bạnâ€, đồng sinh gá»i là “bạn nhá»â€. Äồng sinh thi Ä‘á»— thì bất kì bao nhiêu tuổi cÅ©ng gá»i là “bạn lá»›nâ€, nếu không Ä‘á»— thì có tám mÆ°Æ¡i tuổi cÅ©ng gá»i là “bạn nhá»â€. CÅ©ng nhÆ° con gái Ä‘i lấy chồng, lúc má»›i lấy thì gá»i là “cô†(tân nÆ°Æ¡ng), sau gá»i là “mợ†hoặc “bà †chứ không gá»i là “cô†nữa. NhÆ°ng nếu là m vợ lẽ cho ngÆ°á»i ta đến khi bạc đầu cÅ©ng còn gá»i là “côâ€. Chu Tiến nghe Mai Cá»u nói thế má»›i thôi, không nhÆ°á»ng Mai Cá»u nữa và để cho Mai Cá»u vái chà o mình. Má»i ngÆ°á»i vái chà o xong, ngồi xuống. Chỉ có Chu và Mai có hai quả táo hồng trong chén trà , còn má»—i ngÆ°á»i thì chỉ uống trà suông. Uống trà xong, ngÆ°á»i ta bà y ra hai cái bà n. Má»i ngÆ°á»i theo thứ tá»± tuổi ngồi xong, rượu rót ra. Chu Tiến tay cầm chén rượu cảm Æ¡n má»i ngÆ°á»i rồi uống má»™t hÆ¡i cạn chén. Má»—i bà n có bảy tám Ä‘Ä©a: có thịt thủ lợn, gà , cá chép, lòng, phổi, gan. Nghe má»™t tiếng “má»iâ€, má»i ngÆ°á»i cầm Ä‘Å©a.
NhÆ° mây bay gió cuốn, phút chốc đã hết ngay má»™t ná»a. Bấy giá» Chu vẫn chÆ°a gắp gì cả. Thân TÆ°á»ng Phủ há»i: Tại sao hôm nay tiên sinh không dùng đồ nhắm? Hay là chúng tôi có gì là m pháºt ý chăng? Và chá»n mấy miếng ngon đặt và o Ä‘Ä©a của Chu. Chu Tiến giữ tay lại, nói:
- Không phải tôi có ý gì đâu! Chỉ vì tôi ăn chay. Má»i ngÆ°á»i nói:
- Quả thực chúng tôi sơ ý, không ngỠtiên sinh lại ăn chay.
- Chỉ vì ngà y mẹ tôi bị bệnh, tôi có hứa trÆ°á»›c pháºt Quan
Âm. Äến nay tôi ăn chay đã mÆ°á»i mấy năm. Mai Cá»u nói:
- Nhân việc tiên sinh ăn chay, tôi nhá»› đến má»™t chuyện đùa. Chuyện nà y hôm trÆ°á»›c tôi nghe ở nhà cụ Cố. Có ngÆ°á»i có má»™t bà i thÆ¡ từ nhất ngôn đến thất ngôn. Má»i ngÆ°á»i dừng Ä‘Å©a nghe thÆ¡.
Mai Cá»u liá»n Ä‘á»c:
Ngây! Tú tà i,
Ân trÆ°á»ng trai
Râu ria má đầy,
Sách vở không hỠcoi. Giấy bút xếp bỠmột xó,
Sang năm sẽ đến không cần má»i!
Ngâm xong lại nói:
- Chu tiên sinh là ngÆ°á»i tà i giá»i không “ngây†nhÆ° thế được.
Lại che miệng nói:
- Tú tà i thì thế nà o ông cÅ©ng Ä‘á»—, còn “ăn trÆ°á»ng trai†và “râu ria đầy má†thì quả đúng hệt.
Nói xong cÆ°á»i khanh khách. Má»i ngÆ°á»i cÆ°á»i theo. Chu Tiến bá»±c mình lắm. Thân TÆ°á»ng Phủ vá»™i rót má»™t chén rượu, nói:
- Xin ông Mai uống một chén rượu. Chu tiên sinh trước kia ngồi ở nhà cụ Cố đấy.
Mai Cá»u nói:
- Thế mà tôi không biết! Xin lá»—i, xin lá»—i! NhÆ°ng lá»i nói kia không phải là nhằm Chu huynh. Nó là nói các ông nhà nho. Dầu sao ăn chay cÅ©ng tốt. TrÆ°á»›c đây tôi có má»™t ông cáºu chỉ ăn chay. Sau khi thi Ä‘á»—, nhà chủ Ä‘Æ°a thịt tế thánh đến. Bà ngoại tôi nói: “Nếu không ăn thịt tế thì thánh nhân giáºn đấy! To thì sinh tai vạ, nhá» thì mắc bệnhâ€. Từ đó, ông cáºu tôi thôi không ăn chay nữa. Chu huynh và o dịp tế thánh mùa thu năm nay, thế nà o cÅ©ng có thịt tế Ä‘Æ°a đến, chắc Chu huynh sẽ hết kiêng.
Má»i ngÆ°á»i cho đó là điá»m tốt cùng rót má»™t chén mừng Chu Tiến, là m cho mặt Chu Tiến lúc Ä‘á» bừng, lúc tái nhợt chỉ còn cách vừa cầm rượu vừa cảm Æ¡n má»i ngÆ°á»i. Ở dÆ°á»›i bếp bÆ°ng canh lên. Trong mâm có má»™t Ä‘Ä©a bánh bao và má»™t Ä‘Ä©a bánh nÆ°á»›ng, má»i ngÆ°á»i nói:
- Món nà y điểm tâm tốt. Ông xơi và i cái!
Nhưng Chu Tiến sợ bánh không được tinh khiết, nên chỉ xin uống trà .
Lúc ấy có ngÆ°á»i há»i Thân TÆ°á»ng Phủ:
- Ông thôn trưởng hôm nay ở đâu? Tại sao không đến tiếp ông Chu?
Thân TÆ°á»ng Phủ nói:
- Ông ta lại nhà ông Lý uống rượu rồi! Có ngÆ°á»i nói:
- Ông Lý mấy năm nay gặp quan má»›i là m việc rất chạy. Má»™t năm kiếm được đến trên ngà n lạng bạc. NhÆ°ng phải cái ông ta hay đánh bạc, không nhÆ° ông Hoà ng. Ông Hoà ng lúc đầu cÅ©ng ham đánh bạc, nhÆ°ng mấy năm nay đã tu rồi, nên nhà cá»a đẹp chẳng kém gì cung vua.
Cụ Tuân nói vá»›i Thân TÆ°á»ng Phủ:
- Ông Hạ từ khi là m thôn trưởng là thá»i váºn phát. Chừng hai năm nữa cÅ©ng được nhÆ° ông Hoà ng.
Thân TÆ°á»ng Phủ nói:
- Ông ta cÅ©ng là ngÆ°á»i biết tÃnh toán đấy. NhÆ°ng mÆ¡ Æ°á»›c được nhÆ° ông Hoà ng, thì còn lâu.
Mai Cá»u Ä‘ang nhai bánh rán cÅ©ng nói xen và o:
- Mơ cũng có khi đúng chứ!
Và quay vá» phÃa Chu Tiến, Mai Cá»u nói:
- Mấy năm nay, khi thi cá», ông có nằm má»™ng bao giá» không?
- Tôi không nằm má»™ng bao giá».
- Äấy, năm ngoái tôi gặp may, chÃnh hôm mồng má»™t tháng giêng, tôi má»™ng thấy tôi đứng ở trên má»™t cái núi rất cao, mặt trá»i chÃnh ở trên đỉnh và rÆ¡i thẳng và o giữa đầu tôi không chệch má»™t ly. Tôi sợ toát mồ hôi. Tỉnh dáºy, sá» lên đầu thấy còn nóng. Lúc ấy tôi không hiểu cá»› gì. Nay nghÄ© lại quả là đúng.
Bấy giá» bánh đã hết. Lại rót thêm má»™t tuần rượu. Câu chuyện kéo dà i cho đến khi thắp đèn lên, Mai Cá»u và má»i ngÆ°á»i má»›i ra vá». Thân TÆ°á»ng Phủ lấy ra má»™t cái nệm bằng vải lam, dẫn Chu Tiến đến am Quan Âm nằm nghỉ. Ông ta bà n vá»›i hòa thượng dà nh hai gian phòng phÃa sau am là m nÆ¡i dạy há»c.
Äến ngà y khai trÆ°á»ng, Thân TÆ°á»ng Phủ và má»i ngÆ°á»i dẫn há»c sinh đến. Äứa lá»›n đứa bé, đến vái chà o thầy. Sau khi má»i ngÆ°á»i ra vá», Chu Tiến bắt đầu dạy. Buổi chiá»u, há»c sinh vá» nhà cả rồi, Chu mở phong bao xem tiá»n há»c, thì chỉ thấy cụ Tuân gá»i má»™t đồng cân bạc, còn thêm tám phân tiá»n trà , còn thì có ngÆ°á»i ba phân, ngÆ°á»i bốn phân bạc, lại có ngÆ°á»i chỉ có hÆ¡n mÆ°á»i đồng tiá»n. Tổng cá»™ng lại chÆ°a đủ tiá»n ăn má»™t tháng. Chu Tiến giao tất cả số tiá»n phong bao cho hòa thượng, còn thiếu bao nhiêu thì tÃnh sau.
Bá»n há»c trò Ä‘á»u là bá»n tinh quái, há»… Chu Tiến không nhìn đến là chúng chạy ra ngoà i đá cầu và trêu chá»c nhau. Chu Tiến chỉ có má»™t cách là kiên tâm ngồi dạy.
*
* * HÆ¡n hai tháng qua. Trá»i bắt đầu ấm. Chu Tiến ăn cÆ¡m trÆ°a xong, mở cá»a sau Ä‘i ra ven sông. Tuy đây là nÆ¡i hÆ°Æ¡ng thôn, nhÆ°ng bên sông cÅ©ng có mấy cây Ä‘Ã o, cây liá»…u, mà u hồng xen mà u lục xem rất đẹp. MÆ°a phùn rÆ¡i xuống. Chu Tiến quay và o nhà , nhìn ra, mÆ°a rÆ¡i ngoà i sông, bao trùm những đám cây xa tÃt, trông cà ng đẹp mắt. MÆ°a cà ng nặng hạt. Chợt thấy ở mạn ngược dòng sông má»™t con thuyá»n lÆ°á»›t qua mÆ°a gió tiến đến. Thuyá»n không to, lại chỉ có cái bồng bằng lau nên không chống nổi mÆ°a. Thuyá»n đến gần bá», khoang giữa có má»™t ngÆ°á»i ngồi, đằng Ä‘uôi có hai ngÆ°á»i, đằng đầu có má»™t gánh đồ ăn. Thuyá»n ghé bến. NgÆ°á»i kia liá»n bảo lái đò cắm thuyá»n lại, rồi lên bá», hai ngÆ°á»i đầy tá»› Ä‘i theo. Chu Tiến thấy y đầu Ä‘á»™i mÅ© vuông, mặc áo mà u lam quý, chân Ä‘i già y Ä‘en đế trắng, râu ba chòm, tuổi trạc ba mÆ°Æ¡i. Äến cá»a, y chà o Chu Tiến và bÆ°á»›c thẳng và o, nói má»™t mình:
- Äây hình nhÆ° là trÆ°á»ng há»c.
Chu Tiến Ä‘i theo vái chà o. Y chỉ đáp lá»… qua loa và há»i:
- Ông là thầy đồ ở đây?
- Vâng.
Y nói vá»›i ngÆ°á»i Ä‘i theo:
- Tại sao không thấy hòa thượng?
Hòa thượng vội và ng chạy ra nói:
- Ngỡ là ai, té ra ông VÆ°Æ¡ng, xin má»i ông ngồi chÆ¡i, để tôi Ä‘i pha trà .
Và quay vá» phÃa Chu Tiến, hòa thượng nói:
- Äây là ông cá» VÆ°Æ¡ng vừa thi Ä‘á»—, má»i ông ngồi tiếp để tôi Ä‘i pha trà .
Cá» VÆ°Æ¡ng không khiêm nhượng gì. Thấy đầy tá»› kéo ra má»™t cái ghế dà i, y liá»n ngồi ngay và o ghế đầu. Chu Tiến ngồi tiếp. VÆ°Æ¡ng cá» nhân nói:
- Xin há»i quý tÃnh?
Chu Tiến biết y đã đỗ cỠnhân, bèn nói:
- Vãn sinh hỠChu.
- Trước đây ông dạy ở đâu?
- Tôi dạy ở nhà cụ Cố trÆ°á»›c cá»a huyện.
- Thế có phải ông đã đỗ đầu trong kì thi do cụ Bạch là thầy tôi chấm không? Cụ Bạch nói mấy năm nay ông dạy ở nhà cụ Cố.
- Thế ngà i có biết cụ chủ nhà tôi sao?
- Cụ Cố là m việc ở nhà tôi, lại là ngÆ°á»i anh em thân thiết vá»›i tôi.
Lát sau hòa thượng bưng trà lên, Chu Tiến nói:
- Quyển thi của ngà i tôi đã Ä‘á»c. Hai vế cuối cùng tháºt là tuyệt.
- Hai vế ấy không phải là của tôi.
- Ngà i quá nhún mình, không ngà i thì còn ai viết và o đấy nữa!
- Tuy không phải là của tôi, nhÆ°ng cÅ©ng không phải của ngÆ°á»i là m ra. Hôm thi đầu tiên là ngà y mồng chÃn. Trá»i sắp tối tôi vẫn chÆ°a là m xong bà i văn thứ nhất. Trong lòng Ä‘ang phân vân, nghÄ© mình ngà y thÆ°á»ng đặt bút là viết được, tại sao hôm nay lại nhÆ° thế nà y? ChÃnh trong lúc suy nghÄ© nhÆ° váºy, không ngá» buồn ngủ, tôi nằm gục trên án viết mà ngủ. Tôi thấy năm ngÆ°á»i má xanh nhảy và o lá»u, trong đó có má»™t ngÆ°á»i tay cầm má»™t cái bút lá»›n, chấm má»™t chấm trên đầu tôi rồi bá» Ä‘i. Sau đó má»™t ngÆ°á»i mang mÅ© sa, áo Ä‘á», thắt má»™t cái Ä‘ai và ng và nắm lấy tôi lay và nói: “Ông VÆ°Æ¡ng tỉnh dáºyâ€. Tôi giáºt mình tỉnh dáºy, cả ngÆ°á»i toát mồ hôi. Lúc tỉnh, tay cầm bút viết mà không biết viết gì. Cho hay ngÆ°á»i ta nói có ma quá»· ở trÆ°á»ng thi, là có sá»± thá»±c. Tôi đã Ä‘em việc nà y thÆ°a vá»›i quan chánh phủ chủ khảo. Ngà i nói tôi có số Ä‘á»— đầu khi thi Ä‘iện thÃ.
Hai ngÆ°á»i Ä‘ang nói chuyện, thì má»™t há»c sinh Ä‘em vở viết táºp và o để chấm. Chu Tiến bảo y để vở đấy. Cá» VÆ°Æ¡ng nói:
- Không can gì? Ông cứ chấm đi, tôi còn có việc khác.
Chu Tiến đến bà n chấm, cá» VÆ°Æ¡ng gá»i ngÆ°á»i nhà bảo:
- Trá»i đã tối rồi, mÆ°a mãi không dứt, các anh lấy quả đồ ăn ở dÆ°á»›i thuyá»n lên, rồi bảo hòa thượng nấu cÆ¡m giúp. Bảo ông lái hãy đợi đấy, ngà y mai ta Ä‘i sá»›m.
Và quay vá» phÃa Chu Tiến, y nói:
- Tôi Ä‘i thăm má»™ vá», không ngá» gặp mÆ°a, nên ngủ lại đây má»™t đêm.
VÆ°Æ¡ng Ä‘ang nói bá»—ng quay mặt lại. Thấy má»™t quyển vở táºp có viết tên “Tuân Maiâ€. VÆ°Æ¡ng giáºt mình, mÃm môi, vẻ mặt suy nghÄ©, nhÆ° có Ä‘iá»u gì lạ lùng. Thấy váºy, Chu Tiến không há»i, cứ cúi xuống chấm bà i xong rồi quay lại tiếp khách. VÆ°Æ¡ng há»i:
- Äứa há»c sinh vừa rồi mấy tuổi?
- Nó mới bảy tuổi.
- Năm nay nó má»›i và o há»c sao? Có phải ông đặt cho nó cái tên ấy không?
- Tên ấy không phải do tôi đặt ra. Lúc má»›i và o há»c, ông cụ của nó nhỠông bạn Mai Cá»u tú tà i trong là ng đặt tên cho. Ông Mai nói: “tên tôi là â€Cá»u", thôi cho chữ vÆ°Æ¡ng đứng bên cạnh tên để lấy Ä‘iá»m tốt, mong sau nà y nó cÅ©ng thà nh đạt nhÆ° tôi".
Cá» VÆ°Æ¡ng cÆ°á»i và nói:
- Chuyện nà y thá»±c là buồn cÆ°á»i. Mồng má»™t năm nay, tôi má»™ng thấy bảng thi há»™i. Tôi thi Ä‘á»—, cái đó không bà n nữa. NhÆ°ng cái tên thứ ba lại là Tuân Mai ở huyện Vấn Thượng. Tôi nghi ngá» không biết ở huyện ta có ai há» Tuân mà thi Ä‘á»— cá» nhân không. Không ngá» Tuân Mai lại là tên của đứa há»c sinh nhá» nà y. Thế nà o! Nó sẽ ở cùng bảng vá»›i tôi sao!
VÆ°Æ¡ng nói xong, cÆ°á»i khanh khách mà rằng:
- Cho hay mộng cũng không đúng! Vả chăng cái việc công danh là cốt ăn nhỠvà o văn chương chứ nà o có ma quỷ gì ở đấy đâu?
- Má»™ng cÅ©ng có cái đúng chứ! Hôm má»›i đến đây tôi gặp ông bạn há» Mai ở trong là ng. Ông nói hôm mồng má»™t tháng giêng ông nằm mÆ¡ thấy mặt trá»i rÆ¡i đúng trên đầu. Quả nhiên năm ấy ông thi Ä‘á»—.
CỠVương nói:
- Nói nhÆ° thế cà ng không được. Chẳng hạn ông ta Ä‘á»— tú tà i thì có mặt trá»i rÆ¡i trên đầu, nhÆ° tôi thi đã Ä‘á»— cá» nhân, không có lẽ đến cả trá»i cÅ©ng rÆ¡i trên đầu tôi Æ°?
Hai ngÆ°á»i Ä‘ang nói chuyện suông, thì có ngÆ°á»i mang lên cÆ¡m rượu, gà , cá, thịt lợn, thịt vịt đầy bà n. Cá» VÆ°Æ¡ng cÅ©ng không má»i Chu Tiến, cứ ngồi ăn. Øn xong, hòa thượng bÆ°ng cÆ¡m lên cho Chu Tiến ăn, chỉ có má»™t Ä‘Ä©a rau và má»™t bát nÆ°á»›c nóng. Chu Tiến ăn cÆ¡m xong, cả hai ngÆ°á»i Ä‘i nghỉ.
Hôm sau, trá»i má»›i sáng, cá» VÆ°Æ¡ng dáºy rá»a mặt xong, mặc áo quần, chà o rồi xuống thuyá»n, để lại phòng há»c đầy cả xÆ°Æ¡ng đầu gà , đầu cánh vịt, xÆ°Æ¡ng cá, vá» hạt dÆ°a. Chu Tiến quét suốt má»™t buổi, đầu quáng mắt hoa(1).
*
* *
Sau hôm ấy ngÆ°á»i là ng Tiết nghe nói con trai cụ Tuân sẽ Ä‘á»— tiến sÄ© đồng khoa vá»›i VÆ°Æ¡ng cá» nhân, Ä‘á»u cho là chuyện bông đùa. Có những đứa bạn há»c không gá»i tên Tuân Mai nữa mà gá»i là “Tiến sÄ© Tuânâ€. Phụ huynh các nhà nghe thế Ä‘á»u không bằng lòng. HỠđến mừng cụ Tuân là “cụ phongâ€( Ngà y xÆ°a khi nà o con là m quan thì cha được phong cho nên khi xÆ°ng hô ngÆ°á»i ta gá»i là “cụ phong), là m cho ông ta không biết nói gì và bá»±c mình.
Thân TÆ°á»ng Phủ nói riêng vá»›i dân là ng:
- Chắc gì ông cá» VÆ°Æ¡ng đã nói thế. Ông Chu thấy trong là ng ta chỉ có cụ Tuân là có tiá»n, nên bịa ra việc đó nịnh ná»t để khi nà o có lá»… tết thì cụ ta cho thêm. Hôm trÆ°á»›c tôi nghe nói nhà cụ Tuân Ä‘em miến khô, Ä‘áºu phụ đến chùa, lại còn Ä‘Æ°a bánh bao, bánh nÆ°á»›ng, chÃnh là vì thế.
Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u không bằng lòng. Từ đó Chu Tiến sống không yên. NhÆ°ng vì nể mặt thôn trưởng má»i đến, nên há» không nỡ Ä‘uổi Ä‘i. Y nÆ°Æ¡ng náu qua má»™t năm. Sau đó thôn trưởng Hạ cho y là ngÆ°á»i ngốc không biết đến nhà thôn trưởng mà cảm Æ¡n. Vì váºy ngÆ°á»i ta không nuôi Chu Tiến nữa.
Mất chá»— dạy há»c, Chu Tiến trở vá» nhà . Ở nhà đá»i sống thá»±c là cháºt váºt. Má»™t hôm ngÆ°á»i anh rể là Kim Hữu DÆ° đến khuyên:
- Nà y, cáºu, tôi nói cáºu chá»› giáºn. Việc Ä‘á»c sách để tìm công danh xem ra rất khó. NgÆ°á»i ta sinh ra ở Ä‘á»i, khó lòng mà kiếm đủ cÆ¡m ăn. Nay tôi và mấy ngÆ°á»i bạn có lắm tiá»n sắp lên tỉnh mua hà ng thiếu má»™t ngÆ°á»i giữ sổ sách. Chi bằng cáºu cứ Ä‘i vá»›i chúng tôi. Cáºu có má»™t thân má»™t mình, chẳng lo gì thiếu ăn thiếu mặc.
Chu Tiến nghe váºy, tá»± nghÄ©: “Thằng què rÆ¡i xuống giếng, có kéo lên thì cÅ©ng chỉ què là cùng, ta Ä‘i cÅ©ng chẳng thiệt thòi gìâ€. Bèn bằng lòng.
Kim Hữu DÆ° chá»n ngà y là nh tháng tốt cùng má»™t bá»n buôn lên tỉnh thà nh để mua hà ng. Chu Tiến rảnh rang không có việc gì là m, Ä‘i chÆ¡i ngoà i phố. Thấy má»™t nhóm thợ kéo nhau Ä‘i qua, há» nói há» Ä‘i chữa cá»a trÆ°á»ng thi. Chu Tiến đến cá»a trÆ°á»ng thi xem, không được và o vì có ngÆ°á»i coi cá»a cầm cái roi to tÆ°á»›ng Ä‘áºp Ä‘uổi ra. Buổi chiá»u y nói vá»›i anh rể muốn và o xem, Kim Hữu DÆ° cho mấy đồng tiá»n, cả bá»n con buôn cùng và o. Há» nhá» ngÆ°á»i chủ ngôi hà ng dẫn đầu. Ông nà y chỉ việc cho anh coi cổng Ãt tiá»n là xong cả. Äi đến cá»a Long Môn, ngÆ°á»i chủ ngôi hà ng chỉ cái cá»a và nói:
- Ông Chu! Äây là cái cá»a những ông tiến sÄ© Ä‘i và o! Bá»n há» Ä‘i và o con Ä‘Æ°á»ng hai bên là phòng thi, ngÆ°á»i chủ ngôi hà ng nói:
- Äây là bà n đầu đây, ông và o mà xem.
Chu Tiến bÆ°á»›c và o, nhìn thấy bà n đặt chỉnh tá». NÆ°á»›c mắt bá»—ng nhiên chảy già n giụa. Y thở dà i má»™t cái, đầu Ä‘áºp và o bà n, nằm duá»—i thẳng cẳng, bất tỉnh nhân sá»±. Chỉ nhân cái chết ấy, khéo hay cho: mấy năm láºn Ä‘áºn, bá»—ng dÆ°ng thẳng bÆ°á»›c công danh; nhiá»u lúc hẩm hiu, lại được treo cao phẩm giá.
Muốn biết Chu Tiến tÃnh mạng thế nà o, hãy xem hồi sau phân giải.
Last edited by quykiemtu; 16-12-2008 at 01:00 PM.
|
10-09-2008, 09:24 AM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Hồi thứ ba
Cụ há»c đạo cầm cân thi cá», lá»±a kẻ nhân tà i.
Lão bán thịt giở ngón hung hăng, ổn khi báo tiệp
Nói vá» Chu Tiến ở tỉnh muốn Ä‘i xem trÆ°á»ng thi, Kim Hữu DÆ° thấy Chu háo hức, nên bá» ra Ãt tiá»n để cùng Chu Ä‘i xem. Không ngá» mở cá»a nhìn thấy bà n số má»™t, Chu đã ngã lăn ra chết ngất, má»i ngÆ°á»i hoảng hốt, cho là Chu mắc bệnh gì. NgÆ°á»i chủ ngôi hà ng nói:
- Chắc nÆ¡i nà y đã lâu không có ai đến, âm khà nặng ná», cho nên ông Chu ngá»™ cảm.
Kim Hữu Dư nói:
- Tôi dá»±ng ông ta dáºy, còn ông thì lại nói vá»›i mấy ngÆ°á»i thợ xin Ãt nÆ°á»›c nóng mà đổ cho ông ta.
NgÆ°á»i nà y Ä‘i lấy nÆ°á»›c lại. Ba bốn ngÆ°á»i cùng dá»±ng Chu dáºy, đổ nÆ°á»›c và o miệng, nÆ°á»›c chảy và o cổ ồng á»™c. Chu oẹ ra nÆ°á»›c miếng. Má»i ngÆ°á»i nói:
- Tốt lắm!
NhÆ°ng khi dá»±ng Chu dáºy, Chu Tiến thấy cái bà n thì lại Ä‘áºp đầu và o bà n. Lần nà y thì không chết, chỉ khóc rống lên thôi. Không ai khuyên giải được.
Kim Hữu Dư nói:
- Cáºu Ä‘iên sao? Chúng ta Ä‘i đến đây mà xem cho tiêu khiển, ở nhà cáºu không ai chết cả, là m gì mà khóc lóc thảm thiết thế?
Chu Tiến vẫn không chịu nghe, cứ Ä‘áºp đầu và o bà n mà khóc mãi. Hết khóc ở phòng thứ nhất, lại khóc ở phòng thứ hai, thứ ba, nằm lăn ra đất, khóc lăn khóc lóc, là m cho tất cả má»i ngÆ°á»i cÅ©ng phải ngáºm ngùi.
Kim Hữu DÆ° thấy sá»± việc không hay, cùng ngÆ°á»i chủ ngôi hà ng, má»—i ngÆ°á»i má»—i bên, kéo Chu dáºy. NhÆ°ng Chu không chịu dáºy, cứ khóc Ä‘Ã y khóc Ä‘á»a, lần nà y lượt khác, đến ná»—i khạc ra máu. Má»i ngÆ°á»i vá»™i và ng mang Chu ra má»™t tiệm trà ở trÆ°á»›c trÆ°á»ng thi và rót trà cho Chu uống. Chu vẫn còn đầy nÆ°á»›c mắt, nÆ°á»›c mÅ©i, xem rất thÆ°Æ¡ng tâm.
Trong bá»n có má»™t ngÆ°á»i há»i:
- Không hiểu ông Chu trong là ng uất ức việc gì mà đến ná»—i khóc lóc thảm thÆ°Æ¡ng nhÆ° váºy?
Kim Hữu Dư nói:
- Các vị không biết, cáºu tôi đây vốn không phải là dân buôn, ông ta há»c hà nh khó nhá»c mấy mÆ°Æ¡i năm nay, mà tú tà i cÅ©ng không Ä‘á»—. Hôm nay nhìn cảnh trÆ°á»ng thi, má»›i đâm ra thÆ°Æ¡ng cảm nhÆ° thế.
Nghe lá»i nói đúng ná»—i lòng mình, Chu Tiến khóc oà . Má»™t ngÆ°á»i khách nói:
- Xét ra lỗi ở ông Kim cả! Ông chu đã là văn nhân, thì đưa ông ta và o đây là m gì, để đến nông nỗi nà y.
Kim Hữu Dư nói:
- Chỉ vì ông ta nghèo xác nghèo xÆ¡, không nÆ¡i dạy há»c. Tháºt không còn cách gì sống nữa.
Má»™t ngÆ°á»i khách khác nói:
- Xem váºy thì ông Chu là ngÆ°á»i há»c rá»™ng tà i cao. Chỉ vì không có ai biết đến, cho nên má»›i đến nông ná»—i nà y.
Kim Hữu Dư nói:
- Ông ta có tà i nhÆ°ng ông ta không gặp váºn. NgÆ°á»i khách kia nói:
- Há»… là sinh viên quốc tá» giám, thì có thể và o trÆ°á»ng. Ông Chu đã là ngÆ°á»i tà i nhÆ° thế, tại sao không mua cho ông chức sinh viên quốc tá» giám? Nếu thi Ä‘á»— thì tháºt là thá»a mãn cái tâm sá»± hôm nay.
Kim Hữu Dư nói:
- Tôi cÅ©ng nghÄ© thế, nhÆ°ng tiá»n Ä‘Ã o đâu ra?
Bây giá» Chu Tiến thôi khóc. NgÆ°á»i khách kia nói:
- Khó gì việc đó! Bây giá» chúng mình má»—i ngÆ°á»i cứ bá» ra và i chục lạng giúp ông Chu ná»™p tiá»n và o trÆ°á»ng. Nếu ông ta thi Ä‘á»— là m quan thì mấy lạng bạc của chúng mình có nghÄ©a là gì. Còn nếu ông Chu không trả được thì bá»n mình cÅ©ng xem nhÆ° là món tiá»n tiêu hoang chứ gì? HÆ¡n nữa, đây lại là việc tốt. Không biết các ông nghÄ© thế nà o?
Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u nói:
- “Quân tá» thà nh nhân chi mỹâ€( NgÆ°á»i quân tá» là m cho cái tốt của ngÆ°á»i ta được trá»n vẹn.) thấy nghÄ©a mà không là m là không có gan. Chúng ta có ngại gì! Chỉ sợ ông Chu không chịu nháºn thôi.
Chu Tiến nói:
- Nếu quả tháºt váºy thì tháºt là ơn trùng sinh nhÆ° cha mẹ, Chu Tiến nà y xin Ä‘á»n Æ¡n trâu ngá»±a.
Nói rồi quỳ xuống, cúi gục đầu lạy. Má»i ngÆ°á»i đáp lá»…. Kim Hữu DÆ° cÅ©ng cảm Æ¡n má»i ngÆ°á»i, uống xong mấy chén trà , Chu Tiến bây giá» không khóc nữa. Má»i ngÆ°á»i vừa nói vừa cÆ°á»i cùng nhau trở vá».
Hôm sau quả nhiên bốn ngÆ°á»i khách mang đến hai trăm lạng bạc giao cho Kim Hữu DÆ°. Còn tiá»n phà tổn ngoà i thì do Kim Hữu DÆ° lo liệu tất cả. Chu Tiến cảm tạ má»i ngÆ°á»i và Kim Hữu DÆ°. NgÆ°á»i chủ ngôi hà ng thay mặt Chu Tiến dá»n má»™t bữa rượu, má»i má»i ngÆ°á»i. Kim Hữu DÆ° Ä‘em tiá»n đến ná»™p kho ở tỉnh. May mắn thay lại là lúc thi bổ sung ở tỉnh. Chu Tiến thi, và quyển của Chu đứng đầu. Ngà y mồng tám tháng tám, Chu lên trÆ°á»ng thi thấy đúng nÆ¡i mình khóc trÆ°á»›c đây, trong ngÆ°á»i vui sÆ°á»›ng vô cùng.
NgÆ°á»i xÆ°a có câu: “Gặp việc vui thì trong lòng đâm sáng suốtâ€. Chu viết cả bảy bà i nhÆ° hoa nhÆ° gấm. Ra khá»i trÆ°á»ng, Chu lại thăm các bạn hà ng. Kim Hữu DÆ° và mấy ngÆ°á»i khác còn mua bán chÆ°a xong. Khi treo bảng, Chu Ä‘á»— cao. Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u vui mừng cùng nhau đến huyện Vấn ThÆ°Æ¡ng vái chà o quan huyện và quan huấn. Các nha lại Ä‘á»u cầm tá» thiếp đến mừng. NgÆ°á»i huyện Vấn ThÆ°Æ¡ng dù không bà con gì cÅ©ng đến nháºn là bà con, không quen biết cÅ©ng nháºn là quen biết, báºn rá»™n hết má»™t tháng. Thân TÆ°á»ng Phủ nghe tin ấy cùng ngÆ°á»i là ng Tiết mua bốn con gà , năm mÆ°Æ¡i quả trứng gà và Ãt gạo bánh tá»± mình Ä‘em lên huyện để mừng. Chu Tiến giữ lại ăn cÆ¡m uống rượu. Cố nhiên, cụ Tuân cÅ©ng đến mừng. Còn việc thi há»™i, tiá»n Ä‘i Ä‘Æ°á»ng, tiá»n ăn mặc, tất cả Ä‘á»u có Kim Hữu DÆ° lo liệu. Lên kinh thi há»™i, lại Ä‘á»— tiến sÄ©, đệ tam giáp là m thuá»™c quan ở bá»™. Äược ba năm thì thăng lên chức Ngá»± sá», và khâm mạng ra là m há»c đạo(Chức tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i chức đốc há»c) ở tỉnh Quảng Äông.
Chu ra là m há»c đạo, mặc dầu cÅ©ng có má»i những ngÆ°á»i chấm bà i há»™, Chu vẫn nghÄ© bụng: “Ta đã khổ cá»±c nhiá»u vá» cái việc nà y rồi. Nay ta có quyá»n, ta phải xem các quyển thi tháºt kÄ© để không cho bá»n nó bá» mất những chân tà iâ€. Äã có chú ý nhÆ° váºy, y đến Quảng Châu nháºm chức. Hôm sau, thi hai trÆ°á»ng. TrÆ°á»ng đệ tam là để cho há»c sinh Nam Hải, Phiên Ngung. Chu há»c đạo ngồi trên công Ä‘Æ°á»ng nhìn thà sinh tấp náºp Ä‘i và o. Có ngÆ°á»i nhá», có ngÆ°á»i già , có ngÆ°á»i bá»™ dạng Ä‘oan chÃnh, có ngÆ°á»i xấu xÃ, có ngÆ°á»i áo mÅ© đẹp, có ngÆ°á»i rách rÆ°á»›i. NgÆ°á»i Ä‘i sau cùng, mặt và ng, mình võ, râu lốm đốm bạc, đầu Ä‘á»™i má»™t cái mÅ© lông chiên đã rách. Tuy Quảng Äông là nÆ¡i khà trá»i ấm áp, nhÆ°ng bấy giá» là thượng tuần tháng chạp mà ngÆ°á»i thà sinh nà y còn mang áo vải to, cho nên rét run cầm cáºp. Sau khi nháºn quyển thi, y trở vá» lá»u.
Chu há»c đạo ghi nhá»› việc đó, rồi niêm phong cá»a các phòng thi lại. Khi thà sinh ra ná»™p bà i, Chu thấy ngÆ°á»i thà sinh mặc áo gai kia đến ná»™p quyển, vì áo quần cÅ© quá, nên thấy áo rách mấy chá»—. Chu nhìn lại thấy mình áo gấm Ä‘ai và ng tháºt là rá»±c rỡ. Chu bèn láºt sổ danh sách há»i thà sinh:
- Anh là Phạm Tiến phải không?
- Thưa đúng con ạ.
- Năm nay anh bao nhiêu tuổi?
- Tuổi trong sổ thi ba mươi, nhưng thực thì năm mươi tư tuổi.
- Anh thi mấy lần?
- Con thi từ năm hai mươi, đến nay là hai mươi lần.
- Tại sao mãi không đỗ?
- Vì con văn chÆ°Æ¡ng kém cá»i, cho nên không vị giám khảo nà o để ý.
- Cái đó chưa chắc! Ta sẽ xem kĩ quyển anh. Phạm Tiến cúi đầu đi ra.
Lúc bấy giá» còn sá»›m, chÆ°a có thà sinh nà o ná»™p quyển. Chu há»c đạo để ý xem quyển của Phạm Tiến má»™t lượt. Lòng không vui, nói:
- Văn chương thế nà y thảo nà o thi không đỗ!
Rồi để ra má»™t bên không xem nữa. Lại ngồi má»™t lúc không có ai đến ná»™p quyển. Trong lòng lại nghÄ©: “Tại sao ta không xem lại quyển của Phạm Tiến xem sao? Nếu có cái gì khá thì ta cÅ©ng cho Ä‘á»— để thưởng cái chà của anh taâ€. Lại xem má»™t lượt nữa từ đầu chà cuối. Lần nà y thấy có và i ý hay. Toan xem lại thì có má»™t thà sinh đến ná»™p quyển.
Thà sinh nà y quỳ mà nói:
- Xin cụ cho con thi khẩu vấn. Chu há»c đạo nói:
- Văn chương của anh đây cả rồi, thi khẩu vấn là m gì?
- Con thi, từ, ca, phủ Ä‘á»u biết, xin cụ ra Ä‘á» thi. Chu há»c đạo biến sắc mặt nói:
- Ngà y nay thiên tá» trá»ng văn chÆ°Æ¡ng, ngÆ°á»i há»c Hán, ÄÆ°á»ng là m gì? Là thà sinh nhÆ° anh chỉ nên ra sức há»c văn chÆ°Æ¡ng. Còn các việc nhảm thì há»c là m gì! Ta đến đây để chấm văn, không để nói chuyện “tạp há»câ€( há»c nhảm nhÃ, ý Chu Tiến nói ngoà i văn bát cổ tất cả các thứ há»c Ä‘á»u là há»c nhảm nhÃ.) vá»›i các anh. Xem anh chỉ hám danh mà không vụ thá»±c, nhÆ° thế thì việc chÃnh của anh nhất định bá». Bà i anh toà n là nói nhảm không thể xem được. Tả hữu đâu? ÄÆ°a anh ta ra!
Y vừa nạt xong, hai bên hai ngÆ°á»i thầy tá»› chạy ra nhÆ° lang nhÆ° sói nắm lấy thà sinh kia lôi thẳng ra ngoà i cổng trÆ°á»ng.
Tuy đã Ä‘uổi y ra rồi, Chu Tiến cÅ©ng xem qua quyển thi thì thấy y tên là Ngụy Hiếu Cổ, văn chÆ°Æ¡ng cÅ©ng thông thông. Chu nghÄ©: “Cho nó Ä‘á»— thấp nhất cÅ©ng được đâyâ€. Bèn cầm bút chấm má»™t cái ở quyển thi để nhá»›. Lại cầm quyển của Phạm Tiến ra xem, xem xong ngáºm ngùi mà rằng:
- Văn chÆ°Æ¡ng nà y xem má»™t lần thì không hiểu nổi, xem đến hai ba lần thì má»›i hiểu. Quả tháºt là văn chÆ°Æ¡ng đại tà i trong thiên hạ. Quả là má»—i chữ là má»™t hòn ngá»c! Má»›i hay các quan chấm thi hồ đồ đã bá» mất nhiá»u báºc anh tà i! Bèn cầm lấy bút khuyên lấy khuyên để, ở đầu quyển lại khuyên thêm ba khuyên nữa và cho Ä‘á»— đầu. Rồi cầm quyển của Ngụy Hiếu Cổ ra cho đứng thứ hai mÆ°Æ¡i. Xong đó xếp các quyển lại để mang Ä‘i. Äến khi treo bảng, Phạm Tiến Ä‘á»— đầu. Phạm yết kiến quan giám khảo, lại được tán dÆ°Æ¡ng má»™t tráºn. Gá»i đến tên thứ hai mÆ°Æ¡i thì Ngụy Hiếu Cổ và o. Chu lại khuyến khÃch mấy câu: “Äã để tâm và o cá» nghiệp thì phải thôi không Ä‘á»c sách nhảmâ€.
Hôm sau Chu Tiến lên kinh, Phạm Tiến má»™t mình Ä‘i tiá»…n hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i dặm. Chu há»c đạo gá»i đến mà nói: - Äầu bảng rồng sẽ vá» tay ngÆ°á»i lão thà nh. Ta xem văn chÆ°Æ¡ng anh vững và ng, nhất định là đỗ khoa nà y, khi phục mệnh xong ta đợi anh ở kinh.
Phạm Tiến lại cúi đầu bái tạ. Lúc đứng dáºy thì thấy kiệu của Chu há»c đạo đã Ä‘i rồi. Phạm Tiến nhìn cho đến khi cá» xà đi qua núi khuất mắt không trông thấy nữa, má»›i trở vá» tÃnh toán vá»›i chủ trá». Nhà Phạm cách đây bốn mÆ°Æ¡i lăm dặm. Ngay đêm ấy Phạm trở vá» vái chà o mẹ. Nhà Phạm là má»™t cái nhà tranh có cái dại chống lên, ngoà i cá»a là má»™t cái lá»u. Mẹ Phạm ở nhà giữa, vợ con ở ngoà i mái hiên. Vợ Phạm là con gái ông lão hà ng thịt há» Hồ ở trong là ng.
Phạm Tiến thi Ä‘á»— vá» nhà , mẹ và vợ Ä‘á»u mừng rỡ. Äang nấu cÆ¡m thì ông già há» Hồ hà ng thịt đến, tay cầm má»™t má»› lòng và má»™t bình rượu.
Phạm Tiến vái chà o. Ngồi xong, lão hà ng thịt nói:
- Ta không may gả con gái của ta cho cái thứ đói rạc nhÆ° anh mấy năm nay không biết tốn bao nhiêu tiá»n bạc của ta. Lần nà y nhá» phúc đức ta anh má»›i thi Ä‘á»—. Vì thế ta mang rượu đến mừng đây.
Phạm Tiến vâng vâng, dạ dạ, gá»i vợ Ä‘em lòng Ä‘i luá»™c và hâm rượu. Hai ngÆ°á»i ngồi trong lá»u cá». Bà mẹ và con dâu xuống bếp là m cÆ¡m. Lão hà ng thịt lại dặn rể:
- Nay anh thi Ä‘á»— rồi, việc gì cÅ©ng phải cho ra thể ra thống đấy! Gặp ngÆ°á»i nhÆ° hạng ta là hạng danh giá lại là bá»±c cha chú, thì không là m bá»™ vá»›i ta là m gì. Chứ gặp cái thứ cà y ruá»™ng gánh phân, cái thứ bách tÃnh ngu dốt kia mà anh cứ khúm khúm núm núm nhÆ° thế, cứ xem bằng vai bằng vế vá»›i mình thì há»ng mất hết cả quy củ nhà trÆ°á»ng, là m cho ta cÅ©ng mất luôn thể diện. TÃnh anh dá»… dãi, thế nà o cÅ©ng xong, nên ta phải dặn dò anh để ngÆ°á»i ta khá»i chê cÆ°á»i:
- Thầy nói thế là phải lắm.
Lão hà ng thịt lại nói:
- Äể bà cụ cùng ăn cho vui. Tá»™i nghiệp! Bà cụ ngà y nà o cÅ©ng ăn có Ä‘á»™c rau, kể cÅ©ng đáng buồn. Äể con gái ta cùng ăn nữa! Từ khi nó vá» nhà anh, mÆ°á»i mấy năm nay, không biết nó đã được ăn mỡ lợn và i ba lần chÆ°a? Tháºt tá»™i nghiệp! Tháºt tá»™i nghiệp!
Nói xong hai mẹ con Ä‘á»u lên ngồi ăn. Øn đến khi trá»i xế bóng, lão hà ng thịt ta ngà ngà say. Bây giá» hai mẹ con cảm tạ rối rÃt. Lão hà ng thịt phủi áo, bê cái bụng phệ Ä‘i ra.
Hôm sau, Phạm Tiến thăm bà con. Ngụy Hiếu Cổ lại hẹn vá»›i các bạn cùng Ä‘i lại thăm lẫn nhau. Năm ấy lại là năm thi ở tỉnh nên có nhiá»u há»™i bình văn. Chẳng bao lâu tháng Sáu đã hết, các bạn đồng khoa rủ Phạm Tiến cùng Ä‘i thi hÆ°Æ¡ng. Phạm Tiến không có tiá»n Ä‘i Ä‘Æ°á»ng chạy đến bà n vá»›i ông gia. Lão hà ng thịt nhổ và o mặt Phạm, mắng cho má»™t tráºn:
- Thôi! Không nên mất thì giá» nữa. Vừa má»›i thi Ä‘á»— tú tà i anh đã nhÆ° “con cóc muốn ăn thịt ngá»—ng trá»iâ€. Tôi nghe ngÆ°á»i ta nói anh Ä‘á»— không phải nhá» văn hay. Ông giám khảo thấy anh già thÆ°Æ¡ng tình cho anh Ä‘á»— thôi. Thế mà anh còn muốn thi Ä‘á»— cá» nhân nữa kia! Anh có biết những ngÆ°á»i Ä‘á»— cá» nhân Ä‘á»u là “Sao văn khúc†trên trá»i cả không? Không thấy gia đình há» TrÆ°Æ¡ng trên tỉnh sao? Há» Ä‘á»u nhà già u ức vạn, mặt vuông tai lá»›n. Chứ cái thứ môi trá» và cằm khỉ nhÆ° anh sao không đái và o bùn mà soi thá» xem sao? NhÆ° thế mà lại còn đòi “ăn *** ngá»—ng trá»i†à ? Thôi Ä‘i! Sang năm tôi tìm cho anh má»™t chá»— dạy trẻ, má»—i năm và i lạng bạc đủ nuôi mụ vợ vá»›i bà mẹ Ä‘ang chết dở là được rồi! Anh còn muốn tiá»n tôi à ! Tôi má»—i ngà y giết má»™t con lợn chẳng được mấy đồng tiá»n, bây giá» vứt tiá»n cho anh ném xuống nÆ°á»›c thì cả nhà tôi trẻ già lấy gì mà sống!
Y cứ chá»i luôn miệng, là m Phạm Tiến hoảng sợ. Phạm
Tiến ra vỠnghĩ bụng:
- Thầy ta nói văn chÆ°Æ¡ng đã chÃn. XÆ°a nay có ai không thi lại Ä‘á»— bao giá». Ta không thi thì chịu sao được!
Phạm bà n bạc vá»›i mấy ngÆ°á»i bạn nhá» giúp mình tiá»n và đi thẳng lên tỉnh thi, không cho ông gia biết. Thi xong, Phạm trở vá» thì cả nhà hai ba ngà y đói lăn đói lóc. Lão hà ng thịt lại mắng cho má»™t tráºn.
Ngà y treo bảng, trong nhà không có gạo bữa sáng. Bà mẹ nói với Phạm Tiến:
- Còn có má»™t con gà mái mẹ đấy! Mà y ra chợ bán Ä‘i mua Ãt gạo nấu cháo mà ăn. Tao đói má» mắt rồi.
Phạm Tiến vá»™i ôm gà ra cổng. Vừa má»›i Ä‘i được và i giỠđã nghe thanh la vang rầm, ba con ngá»±a chạy đến, ba ngÆ°á»i nhảy xuống ngá»±a, buá»™c ngá»±a ở cái lá»u cá», kêu to lên:
- Má»i ông Phạm ra, ông Ä‘á»— cao, chúng tôi đến mừng đây.
Bà mẹ không biết chuyện gì, nép mình trong nhà . Khi nghe rõ rằng con mình đã đỗ rồi, mới thò đầu ra nói:
- Má»i các vị ngồi, con tôi vừa má»›i Ä‘i ra ngoà i vắng.
Mấy ngÆ°á»i báo tin nói:
- À thế ra bà cụ cố.
Má»i ngÆ°á»i chạy đến xin tiá»n mừng. Vừa lúc Ä‘ang nói chuyện ồn à o, lại thấy mấy con ngá»±a nữa đến. NgÆ°á»i báo tin lần thứ hai, lần thứ ba đến, cùng nhau và o nhà . Trong nhà đầy cả ngÆ°á»i. Xóm giá»ng đến chen nhau xem. Bà mẹ không biết là m sao liá»n nhá» má»™t ngÆ°á»i chạy Ä‘i tìm con. NgÆ°á»i hà ng xóm kia chạy nhÆ° bay ra chợ nhÆ°ng không thấy Phạm đâu cả. Chạy thẳng đến phÃa đông chợ, thấy Phạm Tiến Ä‘ang ôm gà , nhìn ngang nhìn ngá»a xem có ai mua không:
- Ông Phạm! Vá» ngay Ä‘i! May quá ông Ä‘á»— cá» nhân rồi! NgÆ°á»i báo hỉ đến đầy cả nhà rồi!
Phạm Tiến nghe gá»i đến mình cho là đùa, giả vá» không biết, cúi đầu Ä‘i thẳng. NgÆ°á»i hà ng xóm thấy y không để ý gì, chạy lại toan giáºt con gà ở trong tay.
Phạm Tiến nói:
- Ông không mua lại giáºt gà tôi là m gì? NgÆ°á»i hà ng xóm nói:
- Ông Ä‘á»— rồi. Tôi gá»i ông vá» nhà để tiếp ngÆ°á»i báo hỉ. Phạm Tiến nói:
- Ông Æ¡i, ông biết cho rằng hôm nay tôi không có gạo, bây giá» phải bán con gà nà y để mà sống! Ông đừng quấy rầy nữa! Tôi không đùa vá»›i ông đâu! Ông vá» thôi! Äừng là m tôi không bán được gà !
NgÆ°á»i hà ng xóm thấy y không tin bèn già nh lấy gà ném xuống đất, lôi y vá» nhà .
NgÆ°á»i báo tin thấy Phạm Tiến bèn nói:
- May quá! Ông tân khoa đây rồi.
Há» chen đến báo vá»›i Phạm. Phạm Ä‘i thẳng và o nhà , thấy tá» báo thiếp đã treo lên trên viết: “Mừng ông Phạm huý là Tiến đã thi Ä‘á»— thứ bảy trÆ°á»ng thi tỉnh Quảng Äông. Chúc ông lên kinh thi Ä‘á»— hoà ng giápâ€.
Phạm Tiến không thấy thì thôi, chứ đã nhìn thì Ä‘á»c Ä‘i Ä‘á»c lại rồi vá»— tay reo:
- Hay, hay quá! Ta đỗ rồi.
Nói xong y ngã lăn ra đằng sau bất tỉnh, hai răng nghiến chặt. Bà cụ hoảng hốt vá»™i Ä‘em nÆ°á»›c đến đổ. Y bò dáºy vá»— tay reo:
- Hay! Hay tháºt! Ta Ä‘á»— rồi!
Rồi chạy ra ngoà i là m cho má»i ngÆ°á»i đến báo hỉ hoảng hồn. Y chạy ra khá»i nhà má»™t quãng thì trượt chân, lăn tòm xuống má»™t cái ao. Y lại bò lên đầu tóc rối bù, hai tay bùn be bét, cả mình Æ°á»›t át. Không ai giữ y được nữa, y vừa vá»— tay vừa cÆ°á»i, chạy thẳng ra đầu xóm. Má»i ngÆ°á»i nhìn ngÆ¡ ngác Ä‘á»u nói:
- Ông tân khoa mừng quá hóa điên!
Bà cụ nói:
- Là m sao lại ra thế nà y, hỡi trá»i! Äá»— được cá» nhân lại mắc phải bệnh Ä‘iên thế nà y, thì bao giá» má»›i khá»i!
Vợ là Hồ thị nói:
- Sáng vừa má»›i Ä‘i, sao giá» lại mắc bệnh nhÆ° thế nà y! Má»i ngÆ°á»i khuyên giải:
- Bà cụ không nên hoảng sợ, nay chúng tôi sẽ cho hai ngÆ°á»i Ä‘i theo ông Phạm. Còn gà , trứng, rượu, gạo, ngÆ°á»i ta mang đến đây, thì Ä‘em ra đãi những ngÆ°á»i báo tin Ä‘i, rồi ta bà n tÃnh sau.
Lúc bấy giá», hà ng xóm ngÆ°á»i Ä‘em trứng gà , ngÆ°á»i Ä‘em rượu, ngÆ°á»i thì mang và i đấu gạo đến. Có ngÆ°á»i mang hai con gà .
Vợ Phạm Tiến vừa khóc vừa than, đem tất cả và o bếp.
Láng giá»ng kéo bà n ghế đến, má»i những ngÆ°á»i báo tin uống rượu. Há» bà n bạc:
- Ông ta Ä‘iên rồi! Bây giá» là m thế nà o? Má»™t ngÆ°á»i nói;
- Tôi có cách nà y không biết có là m được không? Má»i ngÆ°á»i há»i:
- Cách gì?
NgÆ°á»i báo tin nói:
- Phải có má»™t ngÆ°á»i mà ông Phạm thÆ°á»ng sợ nhất má»›i là m được. Chỉ vì ông ta vui mừng quá, Ä‘á»m nó rÆ°á»›c lên, là m cho ngất Ä‘i. Cần có ngÆ°á»i mà ông ta sợ đến tát má»™t cái mà nói vá»›i ông ta: “Lá»i báo tin ấy là lừa mà y đó, mà y không Ä‘á»— đâuâ€. Ông ta nghe thế thì sợ hãi, sẽ nôn oẹ Ä‘á»m ra, và nhÆ° thế là sẽ tỉnh.
Má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u vá»— tay nói:
- Cách đó hay! Rất hay! NgÆ°á»i ông Phạm sợ nhất thì không ai bằng ông Hồ hà ng thịt. Tốt lắm! Gá»i ngay ông ta! Có lẽ ông ta chÆ°a biết đâu, vì Ä‘ang báºn bán thịt ở chợ.
Lại có ngÆ°á»i nói:
- Nếu ông ta bán thịt ngoà i chợ thì ông ta đã biết rồi. Từ canh năm ông ta Ä‘i xóm đông mua lợn, đến giá» chÆ°a vá». Mau mau chạy Ä‘i tìm.
Má»™t ngÆ°á»i chạy biến Ä‘i tìm. Chạy được ná»a Ä‘Æ°á»ng thì lão hà ng thịt vá». Äằng sau có má»™t ngÆ°á»i giúp việc mang bảy tám cân thịt, bốn năm ngà n đồng đến mừng. Äến cá»a gặp bà cụ. Bà cụ vừa khóc vừa kể lại câu chuyện. Lão hà ng thịt nói:
- Không có lẽ vô phúc thế.
Bên ngoà i có ngÆ°á»i má»i y ra. Y giao tiá»n và thịt cho con gái và chạy ra. Má»i ngÆ°á»i Ä‘em việc ấy ra bà n. Y cho là khó và nói:
- Mặc dầu ông ta là rể của tôi. NhÆ°ng giỠông ta Ä‘á»— cá» nhân, thì đã là “sao trên trá»i†rồi. Tát ngôi “sao trên trá»i†là m sao được? Tôi nghe nói tát ngôi sao trên trá»i thì bị Diêm VÆ°Æ¡ng đánh má»™t trăm gáºy sắt rồi giam ở dÆ°á»›i địa ngục tầng thứ mÆ°á»i tám, không bao giỠđược hóa kiếp thà nh ngÆ°á»i nữa. Tôi không dám là m việc ấy đâu!
Má»™t ngÆ°á»i hà ng xóm mỉa mai nói khoé:
- Thôi Ä‘i ông! Ngà y nà o ông cÅ©ng vác dao giết lợn. Dao đâm và o thì trắng, rút ra thì Ä‘á». Diêm VÆ°Æ¡ng đã bảo phán quan ghi không biết mấy nghìn gáºy sắt rồi. Bây giá» có thêm má»™t trăm gáºy nữa cÅ©ng chẳng và o đâu? Chỉ sợ đánh gẫy hết gáºy của Diêm VÆ°Æ¡ng cÅ©ng chÆ°a hết tá»™i. NhÆ°ng bây giỠông cứu được ông rể quý thì có lẽ Diêm VÆ°Æ¡ng sẽ tÃnh công cho ông và kéo lên địa ngục tầng thứ mÆ°á»i bảy cÅ©ng chÆ°a biết chừng?
Những ngÆ°á»i báo hỉ nói:
- Thôi đừng đùa dai nữa. Nà y ông! Việc phải là m nhÆ° váºy đấy! Gặp lúc biến thì phải tòng quyá»n chứ!
Bị má»i ngÆ°á»i thúc quá lão hà ng thịt Ä‘Ã nh phải nghe.
Y uống liá»n hai chén tống rượu để cho có gan. Bao nhiêu lo lắng mất hết, cái bá»™ mặt hung ác hà ng ngà y lá»™ ra, y xắn ống tay áo đầy cả mỡ và chạy ra đầu xóm. Năm sáu ngÆ°á»i chạy theo. Bà cụ chạy ra cá»a nói:
- Ông Æ¡i! Dá»a thôi nhé! Chá»› đánh nó Ä‘au đấy. Hà ng xóm nói:
- Äã đánh! Dặn là m quái gì! Nói xong cÅ©ng chạy theo.
Lão hà ng thịt ta ra đầu xóm thấy Phạm Tiến Ä‘ang ngồi trÆ°á»›c cá»a miếu, đầu bù tóc rối, mặt be bét những bùn, già y mất đâu má»™t chiếc, Ä‘ang vá»— tay reo:
- Äá»— rồi! Äá»— rồi!
Lão hà ng thịt ta chạy xổ đến như vị hung thần nói:
- Thằng súc sinh nà y! Mà y đỗ cái gì?
Và tát và o mặt má»™t cái. Hà ng xóm nhìn nhịn cÆ°á»i không được.
Không ngá» lão hà ng thịt tuy là m liá»u tát má»™t cái nhÆ°ng đã đâm sợ rồi, bà n tay run láºt báºt, không dám tát cái nữa. Phạm Tiến thì bị má»™t cái tát hết hồn, ngất Ä‘i, lăn quay ra đất. Hà ng xóm chạy đến xoa lÆ°ng, bóp bụng hồi lâu má»›i thở và tỉnh lại. Mắt y dần dần sáng ra và y không Ä‘iên nữa. Má»i ngÆ°á»i vá»±c dáºy, mượn cái ghế của ông thầy thuốc “gù lÆ°ng†là m thuốc ngoại khoa cho y ngồi. Lão hà ng thịt ngồi má»™t bên. Không ngá» bà n tay Ä‘au nhức không sao nắm lại được. Y sợ hãi nghÄ© thầm: “Quả không thể tát sao â€văn khúc" trên trá»i thá»±c. Nay đức pháºt trị mình đây." NghÄ© thế lại cà ng Ä‘au thêm, bèn chạy và o nhà thầy lang lấy cao để dán
Phạm Tiến thấy má»i ngÆ°á»i, há»i:
- Tại sao tôi lại ở đây? Suốt ná»a ngà y nay tôi mê mê mẩn mẩn nhÆ° ngÆ°á»i trong má»™ng.
Hà ng xóm nói:
- Ông nghe tin Ä‘á»— cao, mừng quá, Ä‘á»m nó má»›i bốc lên. Hồi nãy vừa oẹ Ä‘á»m ra má»›i khá»i đấy. Thôi má»i ông vá» nhà để cho những ngÆ°á»i báo hỉ há» Ä‘i.
Phạm Tiến nói:
- Phải. Tôi cũng nhớ rằng tôi đỗ thứ bảy.
Phạm Tiến má»™t mặt vấn lại tóc, má»™t mặt mượn ông lang má»™t thau nÆ°á»›c để rá»a mặt. Má»™t ngÆ°á»i hà ng xóm đã tìm ra chiếc già y và xá» và o chân y. Phạm Tiến thấy ông gia đến, sợ lại đến để mắng mình. NhÆ°ng lão hà ng thịt nói:
- Hiá»n tế Æ¡i, không phải tôi cả gan là m thế đâu. Äó là bà cụ bảo tôi là m để giúp đấy thôi.
Má»™t ngÆ°á»i hà ng xóm nói:
- Ông ta má»›i “tát yêu†má»™t cái thôi. Chốc nữa ông Phạm rá»a mặt chắc phải rá»a ra đến ná»a cháºu mỡ đấy!
Má»™t ngÆ°á»i nói:
- Nà y ông! Cái tay kia thì mai không giết lợn được nữa đâu!
- Tao còn giết lợn là m quái gì nữa. Rể tao không nuôi được ná»a Ä‘á»i tao sÆ°á»›ng sao? Tao thÆ°á»ng nói, ông rể của tao tà i cao há»c rá»™ng, lại đẹp trai hÆ¡n cả ông TrÆ°Æ¡ng, ông Chu. Trên thị trấn chẳng có anh nà o mặt mà y sánh kịp! Các anh không biết đấy, nói vô phép vá»›i các anh, chứ ta có cặp mắt tinh Ä‘á»i, biết ngÆ°á»i hay kẻ dở. Nhá»› năm trÆ°á»›c đây, con gái ta đã hÆ¡n ba mÆ°Æ¡i tuổi, có nhiá»u ngÆ°á»i nhà già u muốn kết bạn. NhÆ°ng ta thấy con gái ta mặt mà y có phúc khÃ, thế nà o cÅ©ng là m bà quan, hôm nay hóa ra đúng! Nói xong cÆ°á»i khanh khách. Má»i ngÆ°á»i cÅ©ng cÆ°á»i theo. Phạm Tiến rá»a mặt xong, ông lang lại bÆ°ng trà ra uống, rồi má»i ngÆ°á»i vá» nhà . Phạm Tiến Ä‘i trÆ°á»›c, lão hà ng thịt và hà ng xóm Ä‘i sau. Ông ta thấy áo quần rể đằng sau lấm be bét, nhăn nhúm, bèn cúi xuống vuốt Ä‘i vuốt lại cho rể hà ng mấy chục lượt.
VỠđến nhà , lão hà ng thịt nói to:
- Quan đã vỠrồi!
Bà cụ chạy ra đón, thấy con không Ä‘iên nữa, vui mừng vô cùng. Há»i đến mấy ngÆ°á»i báo hỉ thì bà cụ nói bà đã biếu há» mấy ngà n đồng tiá»n của lão hà ng thịt Ä‘em đến và hỠđã Ä‘i rồi. Phạm Tiến vái chà o mẹ, lại vái chà o ông gia. Lão hà ng thịt hai ba lần từ chối nói:
- Số tiá»n có là bao! Không đủ cho ông thưởng ngÆ°á»i ta! Phạm Tiến lại cảm Æ¡n hà ng xóm. Äang ngồi nói chuyện thì thấy má»™t ngÆ°á»i quản gia sang trá»ng tay cầm má»™t cái thiếp Ä‘á» lá»›n chạy và o báo:
- Ông Trương đến chà o ông tân khoa hỠPhạm.
Nói xong, kiệu đã đến cổng. Lão hà ng thịt vá»™i và ng chạy xuống phòng con gái không dám ra. Hà ng xóm cÅ©ng Ä‘á»u vá» hết.
Phạm Tiến ra cá»a đón khách. TrÆ°Æ¡ng xuống kiệu, đầu Ä‘á»™i mÅ© sa, mặc áo cổ tròn mà u hoa quỳ, mang Ä‘ai và ng, già y Ä‘en. Hắn xuất thân là cá» nhân, đã là m tri huyện, biệt hiệu là TÄ©nh Trai. Phạm Tiến má»i và o trong nhà , hai ngÆ°á»i cúi đầu chà o nhau rồi cùng ngồi ngang hà ng theo địa vị chủ khách. TrÆ°Æ¡ng nói:
- Tiên sinh là ngÆ°á»i cùng huyện, nhÆ°ng xÆ°a nay chÆ°a có dịp quen.
Phạm Tiến nói:
- Vãn sinh mấy lâu hâm mộ tiên sinh, chỉ vì không có dịp gặp gỡ.
- Tôi xem danh sách những ngÆ°á»i thi Ä‘á»—. Phòng sÆ° (NgÆ°á»i quan chấm thi ở phòng mình) của ông là ông Thang, Tri huyện Cao Yếu, tức là há»c trò của tổ phụ tôi. Vì váºy ông là anh em thân thiết vá»›i tôi.
- Vãn sinh may mắn mà đỗ được, thực lấy là m hổ thẹn. Nhưng rất hân hạnh được là m môn sinh lão tiên sinh.
TrÆ°Æ¡ng nhìn bốn phÃa nói:
- Tiên sinh quả thá»±c “gia thế thanh bầnâ€.
Bèn lấy ở ngÆ°á»i tùy tòng ra má»™t gói bạc mà nói:
- Äệ không có gì để tá» lòng kÃnh trá»ng, nay có năm mÆ°Æ¡i lạng bạc, xin tiên sinh tạm nháºn. Cái nhà nà y thá»±c ra không đủ ở, sau nà y còn khách khứa, coi rất không tiện. Äệ có má»™t cái nhà ở Ä‘Æ°á»ng lá»›n cá»a Äông, nhà là m kiểu chữ “tamâ€, tuy không được cao rá»™ng nhÆ°ng cÅ©ng sạch sẽ, má»i tiên sinh đến đấy để tiện sá»›m hôm thỉnh giáo.
Phạm Tiến hai ba lần từ chối. Trương lại cứ nà i ép, nói:
- Chúng ta thân vá»›i nhau nhÆ° anh em ruá»™t thịt. Tiên sinh là m thế cho nhÆ° tôi là ngÆ°á»i xa lạ.
Phạm Tiến má»›i nháºn bạc bái tạ. Nói chuyện má»™t lát, khách ra vá». Lão hà ng thịt đợi TrÆ°Æ¡ng đã lên kiệu xong má»›i ra nhà khách.
Phạm Tiến giao bạc cho vợ mở xem, toà n là bạc trắng xóa có dấu ấn rõ rà ng, bèn gói hai Ä‘Ä©nh và má»i ông hà ng thịt há» Hồ ra:
- Khi nãy thầy có lòng Ä‘em năm ngà n đồng tiá»n đến. Äây có sáu lạng bạc, xin thầy cầm cho con.
Lão hà ng thịt cầm bạc nắm chặt trong tay, nhưng lại đưa ra nói:
- Cái nà y thì anh cầm lấy. Tôi Ä‘em tiá»n đến mừng, lại lấy tiá»n anh vá» thì sao nên?
- Con hiện nay còn mấy lạng bạc nữa. Khi tiêu hết lại sẽ đến xin thầy.
Lão hà ng thịt liá»n co tay vá» giắt bạc và o lÆ°ng, miệng nói:
- Thôi được. Anh bạn bè vá»›i cụ TrÆ°Æ¡ng, thiếu gì tiá»n? Nhà ông ta tiá»n bạc còn nhiá»u hÆ¡n nhà vua kia! Nhà ông ta là nhà chủ mua thịt của tôi đấy. Má»™t năm vô sá»± ra cÅ©ng dùng hết bốn năm nghìn cân. Bạc đối vá»›i há» thì nghÄ©a lý gì!
Lại quay lại nói với con gái:
- Sáng nay tao Ä‘em tiá»n đến, thì cái thằng anh chết tiệt của mà y không cho. Tao nói: “Nhà ông ta giá» khác xÆ°a. Chẳng thiếu gì ngÆ°á»i mang tiá»n đến cho ông ta dùng. Chỉ sợ ông ta không nháºn tiá»n của ta mà thôiâ€. Nay quả thế tháºt! Ta Ä‘em số tiá»n nà y vá» mắng cho cái thằng chết tiệt kia má»™t tráºn.
Nói xong, từ tạ rối rÃt, cúi cổ, cÆ°á»i, vá» nhà .
*
* *
Từ đấy vá» sau, quả nhiên có nhiá»u ngÆ°á»i đến cung phụng Phạm Tiến. NgÆ°á»i thì biếu ruá»™ng vÆ°á»n, kẻ thì biếu nhà cá»a. Lại có ngÆ°á»i nghèo đến xin là m tôi tá»› mong nhá» che chở. Hai ba tháng sau, trong nhà Phạm Tiến đầy tá»› trai, đầy tá»› gái, tiá»n bạc, gạo thóc Ä‘á»u không thiếu thứ gì. TrÆ°Æ¡ng lại đến giục dá»n nhà . Sau khi tá»›i ở nhà má»›i, suốt ba ngà y liá»n tiệc tùng hát xÆ°á»›ng, má»i khách. Äến ngà y thứ tÆ° bà mẹ Phạm Tiến Ä‘iểm tâm xong, Ä‘i và o phòng thứ ba thấy Hồ thị vợ Phạm Tiến trên đầu cà i cái trâm bằng bạc. Mặc dầu và o giữa tháng mÆ°á»i trá»i còn ấm, nhÆ°ng đã mang áo Ä‘oạn xanh, quần Ä‘oạn lục, đốc thúc gia nhân, tôi tá»›, a hoà n lau chùi bát Ä‘Å©a. Bà cụ nói:
- Nà y phải cẩn tháºn đấy. Äó là đồ đạc của ngÆ°á»i ta, chá»› có là m há»ng!
Gia nhân trả lá»i:
- ThÆ°a cụ, đây không phải của ai đâu, chÃnh là của cụ đấy!
Bà cụ cÆ°á»i:
- Nhà ta là m sao có được tất cả những cái nà y?
- Sao lại không? Không phải chỉ những cái nà y thôi đâu. Cả những ngÆ°á»i nà y và cả cái nhà nà y cÅ©ng Ä‘á»u là của cụ cả.
Bà cụ nghe xong, cầm những bát sứ, những mâm, chén khảm bạc xem kÄ© cà ng má»™t lượt, rồi cÆ°á»i vang:
- Của ta cả rồi!
CÆ°á»i xong, ngã lăn ra, Ä‘á»m lên cổ, bất tỉnh. Lúc bấy giá» là m cho: Cá» nhân thi há»™i, biến thà nh ngÆ°á»i khách xoay tiá»n. Cống sinh nhiá»u tiá»n, lại khiến lắm ngÆ°á»i gây kiện. Muốn biết bà cụ tÃnh mạng thế nà o hãy xem hồi sau phân giải.
Last edited by quykiemtu; 16-12-2008 at 01:02 PM.
|
10-09-2008, 09:25 AM
|
|
Thượng Thiên Hạ Äịa Duy Ngã Äá»™c Tôn
|
|
Tham gia: May 2008
Äến từ: Việt Nam
Bà i gởi: 3,304
Thá»i gian online: 3 tuần 5 ngà y 16 giá»
Thanks: 932
Thanked 2,152 Times in 223 Posts
|
|
Hồi thứ tư
Chay cầu hồn, hòa thượng bị lên quan;
Äi xoay tiá»n, hÆ°Æ¡ng thân mắc lấy vạ.
Khi bà cụ biết tất cả những đồ đạc nà y Ä‘á»u là của mình, thì vui mừng quá, Ä‘á»m lên chẹn tim, ngã lăn bất tỉnh. NgÆ°á»i nhà , con dâu và đầy tá»› gái, hoảng hốt gá»i bà mau tỉnh lại. Phạm Tiến ba chân bốn cẳng chạy đến xem, gá»i mãi không thÆ°a. Phạm vá»±c bà cụ lên giÆ°á»ng, má»i thầy lang đến. Thầy lang nói:
- Bệnh đã và o tạng phủ, không chữa được nữa!
Má»i luôn mấy thầy lang cÅ©ng Ä‘á»u nói nhÆ° váºy. Phạm Tiến lại cà ng bối rối. Vợ chồng khóc lóc, má»™t mặt lo việc chôn cất. Äợi đến chiá»u tối, bà cụ má»›i dần dần tắt thở, quy tiên.
Hôm sau, Phạm Tiến má»i thầy bói đến thì thầy bói nói bà cụ chết và o ngà y mồng bảy là ngà y xấu, phạm và o tam thất (ba lần bảy là hai mÆ°Æ¡i mốt), nhÆ° váºy đến ngà y hai mÆ°Æ¡i mốt, phải má»i thầy đến để lá»…. Hôm ấy trÆ°á»›c cá»a nhà Phạm Tiến treo má»™t quả cầu bằng vải trắng. Những câu đối má»›i dán Ä‘á»u dùng giấy trắng. Các chức sắc thân hà o Ä‘á»u đến viếng.
Phạm Tiến má»i Nguỵ Hiếu Cổ là bạn đồng khoa mặc áo mÅ© tiếp khách ở nhà ngoà i. Lão hà ng thịt không được lên nhà trên chỉ ở dÆ°á»›i bếp, hay ở trong phòng con gái, lo việc Ä‘o vải trắng, cân thịt, nấu ăn.
Äến ngà y thứ mÆ°á»i bốn, Phạm Tiến nhá»› đến việc cÅ©, lấy ra mấy lạng bạc giao cho lão hà ng thịt đến chùa trong là ng má»i hòa thượng ngà y thÆ°á»ng quen biết đến là m lá»…, má»i các vị tăng khác đến Ä‘á»c kinh xám hối để Ä‘Æ°a bà cụ lên giá»i.
Lão hà ng thịt cầm bạc đến ngôi chùa trong là ng má»i Äằng hòa thượng. Vừa gặp lúc thầy tăng Tuệ Mẫn cÅ©ng ở đấy. Ông nà y vì có ruá»™ng ở gần đấy nên cÅ©ng thÆ°á»ng đến chùa. Äằng hòa thượng má»i lão hà ng thịt ngồi, nói:
- Hôm trÆ°á»›c ông tân khoa há» Phạm mắc bệnh ở trÆ°á»›c chùa tôi. Hôm ấy tôi không ở nhà , nên không được hầu. May có ông Trần bán thuốc ở đấy có nấu má»™t Ãt trà thay tôi tiếp ngà i.
- Phải đấy! Tôi cũng nhỠcao của ông ta. Hôm nay ông ta có ở đây không?
- Hôm nay ông ta không đến. Ông Phạm đã khá»i bệnh, không ngá» bà cụ lại có việc không may nhÆ° thế. Mấy lâu nay ông báºn gì thế? Tại sao không ra chợ buôn bán gì cả?
- á»’! Từ khi bà cụ không may mất Ä‘i, thân hà o trong hạt ai lại không đến thăm? Hai ông chủ tôi là ông TrÆ°Æ¡ng, ông Chu lo việc tiếp khách. HỠở đấy, suốt ngà y buồn chỉ nói chuyện vá»›i tôi. Cùng ăn cùng uống rượu. Thấy có khách đến lại phải đón chà o, mệt chết ngÆ°á»i Ä‘i được! Tôi vốn là anh lÆ°á»i nhác quen thân, không là m được cái việc phiá»n phức ấy! Tôi muốn tránh phắt Ä‘i, nhÆ°ng sợ ông rể trách. Khách khứa đến thăm há» sẽ nói: thân thÃch là m việc gì mà ở đâu cả?
Nói xong lại giở đến chuyện má»i các thầy tăng là m chay. Hòa thượng nghe váºy, vá»™i và ng Ä‘i pha trà , là m mì. TrÆ°á»›c mặt lão hà ng thịt, y bảo các thầy tăng lo chuẩn bị hÆ°Æ¡ng, sáp, ngá»±a giấy, tất cả sẵn sà ng. Lão hà ng thịt ăn mì xong ra Ä‘i.
Thầy Tăng được tiá»n định lên thị trấn. NhÆ°ng má»›i Ä‘i Ä‘á»™ má»™t dặm thì thấy ngÆ°á»i cà y thuê của mình là Hà Mỹ Chi. Hà Mỹ Chi nói:
- Thầy Tuệ! Là m sao mà mấy lâu nay không thấy thầy đến là ng chơi?
Hòa thượng ngoái cổ lại, Hà Mỹ Chi nói:
- Dạo nà y thầy báºn lắm thì phải? Tại sao không đến chÆ¡i?
Thầy Tăng nói:
- Không phải! Tôi cÅ©ng muốn lại, chỉ tại ông TrÆ°Æ¡ng ở thị trấn muốn lấy miếng ruá»™ng sau nhà tôi mà không muốn Ä‘Æ°a tiá»n. Tôi đã phải từ chối mấy lần. Tôi mà đến nhà anh thì bá»n tôi tá»› ông ta nói ra nói và o không sao chịu được. Tôi ở chùa, ông ta sai ngÆ°á»i đến tìm, tôi đã phải nhá» ngÆ°á»i bảo là đi vắng.
Hà Mỹ Chi nói:
- Can gì! Muốn hay không là ở ông ta, còn chịu hay không là ở thầy chứ! Hôm nay rảnh, vá» là ng chÆ¡i má»™t chút Ä‘i!. Ná»a chân giò thui hôm trÆ°á»›c, vẫn ở bếp, đã chảy mỡ rồi đấy. Rượu đã nấu rồi, phải uống Ä‘i thôi. Thầy cứ đến nghỉ ở là ng tôi hôm nay! Ai là m gì thầy đâu mà sợ!
Thầy Tăng nghe nói miệng chảy nÆ°á»›c dãi, hai chân không đứng vững được nữa, bèn theo Hà Mỹ Chi vá» là ng. Hà Mỹ Chi bảo vợ là m thịt gà , thái giò thui hâm rượu. Thầy Tăng Ä‘i vá» bức, ngồi ở ngoà i sân cởi xoà y áo ra để phanh cả ngá»±c cả rốn. Mồ hôi nhá» giá»t từ đầu đến má.
Lát sau, sá»a soạn xong. Hà Mỹ Chi bÆ°ng mâm ra. NgÆ°á»i vợ đặt rượu lên bà n. Hòa thượng ngồi trên, vợ Mỹ Chi ngồi dÆ°á»›i, Mỹ Chi ngồi bên cạnh tiếp, rót rượu. Thầy Tăng vừa ăn vừa nói:
- Äá»™ dăm ba ngà y nữa đến là m chay ở nhà ông cá» Phạm.
Vợ Mỹ Chi nói:
- Tôi từ nhỠđã thấy bà cụ Phạm rồi, bà ta là ngÆ°á»i hiá»n háºu dá»… chịu. Còn cô con dâu của bà ta là con gái ông hà ng thịt ở xóm nam thì mắt toét, đầu bù, tóc và ng hoe, trÆ°á»›c kia ở đây, già y không có má»™t đôi, mùa hạ cÅ©ng Ä‘i dép rÆ¡m. Thế mà nay lại mặc áo nhung, nghe nói là m bà lá»›n, ra vẻ lắm. Tháºt xem con ngÆ°á»i ta thay đổi đã lạ!
Äang lúc nói chuyện cao hứng thì bên ngoà i có tiếng gõ cá»a rất mạnh. Hà Mỹ Chi há»i:
- Ai đấy?
Thầy Tăng nói:
- Anh Mỹ Chi, anh hãy ra xem sao?
Mỹ Chi mở cá»a bÆ°á»›c ra, thì bảy tám ngÆ°á»i xô và o. Thấy Ä‘Ã n bà và hòa thượng cùng ngồi má»™t bà n, chúng nói ngay:
- Hay nhỉ! Hòa thượng, Ä‘Ã n bà giữa thanh thiên bạch nháºt thế nà y mà ngồi vá»›i nhau tá»± tình. SÆ° mô thế nà y à ! Biết pháp mà vẫn cứ phạm pháp!
Mỹ Chi vội ngăn:
- Nói báºy nà o! Äó là chủ ruá»™ng tôi đấy! Má»i ngÆ°á»i hùa nhau mắng:
- Chủ ruộng à ? Chủ cả vợ anh nữa à !
Và không cho bà n cãi gì nữa, chúng lấy ngay dây thừng ra trói thầy tăng Ä‘ang ở trần cùng vá»›i ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà và o má»™t, lấy đòn gánh sóc lên vai mang Ä‘i. Chúng cÅ©ng mang Hà Mỹ Chi theo luôn. Äến trÆ°á»›c huyện Nam Hải, hỠđặt hai ngÆ°á»i ở má»™t cái sân trÆ°á»›c miếu Quan Äế. Thầy Tăng và ngÆ°á»i Ä‘Ã n bà bị trói gò và o nhau. HỠđợi tri huyện ra thì bẩm. Há» Ä‘uổi Mỹ Chi ra nhÆ°ng thầy tăng đã dặn Mỹ Chi báo vá»›i Phạm Tiến.
Phạm Tiến muốn là m chay cho mẹ mà hòa thượng thì lại bị trói, chá» không được, nên viết thiếp cho tri huyện. Tri huyện sai thầy tá»› cởi trói để cho hòa thượng Ä‘i. Vợ Mỹ Chi thì giao cho chồng Ä‘em vá». Còn bá»n mang đến thì sáng sá»›m mai sẽ xét. Bá»n chúng hoảng sợ, cầu TrÆ°Æ¡ng viết thiếp cho tri huyện. Quan huyện bằng lòng. Khi ra công Ä‘Æ°á»ng thì quan huyện chỉ mắng má»™t và i câu, nhổ má»™t bãi nÆ°á»›c bá»t rồi Ä‘uổi ra. Hòa thượng và bá»n kia Ä‘á»u trở lại nha môn biếu mấy mÆ°Æ¡i lạng bạc.
Hòa thượng đến nhà Phạm Tiến để cảm Æ¡n. Ngà y hôm sau Ä‘em bá»n tăng lữ đến thiết Ä‘Ã n, treo tượng Pháºt, hai bên là tháºp Ä‘iện Diêm VÆ°Æ¡ng. Ä‚n xong mì, hỠđánh não bạt inh á»i, tụng hết má»™t quyển kinh rồi ăn cÆ¡m chay sá»›m. Tám ngÆ°á»i thầy tu cùng vá»›i ông tiếp khách Ngụy Hiếu Cổ là chÃn ngÆ°á»i ngồi ở hai chiếu. Äang ăn, có thầy tá»› và o báo: “Có khách đếnâ€.
Nguỵ Hiếu Cổ bá» chén chạy ra tiếp, thì ra hai vị TrÆ°Æ¡ng, Chu đến, Ä‘á»™i mÅ© sa Ä‘en, Ä‘i già y Ä‘en đế trắng, mặc áo xám nhạt. Nguỵ chạy ra má»i đến trÆ°á»›c bà n thá». Má»™t hòa thượng nói vá»›i Tuệ Mẫn:
- NgÆ°á»i má»›i và o đây là ông TrÆ°Æ¡ng TÄ©nh Trai. Ruá»™ng ông ta và ruá»™ng ông gần nhau, ông nên ra chà o há»i ông ta má»™t tiếng.
Tuệ Mẫn nói:
- Thôi Ä‘i! Lão TrÆ°Æ¡ng ấy ghê lắm! Hôm trÆ°á»›c đây chẳng phải là ai, chÃnh là tôi tá»› ông ta đã bà n vá»›i nhau là m nhÆ° ma nhÆ° quá»·, chÆ¡i ta má»™t vố. Chẳng qua là muốn là m cho ta tốn Ãt lạng bạc để ta phải bán ruá»™ng cho ông ấy. NhÆ°ng hại nhân thì nhân hại! Khi quan huyện muốn đánh bá»n tôi tá»›, thì cả bá»n Ä‘á»u hoảng, hắn phải viết thiếp đến xin tha cho há». Quan huyện ngà i không bằng lòng.
Lại nói:
- Ông ta còn là m lắm việc vô lý! NhÆ° việc con gái lá»›n của ông Chu. Là m tri huyện ở Sà o Huyên trÆ°á»›c đây là cháu gá»i ông ta bằng cáºu đấy. Ông Chu nhá» tôi là m mối, tôi đã là m mối cho nhà há» Phong là má»™t nhà già u có. NhÆ°ng ông TrÆ°Æ¡ng cản trở, bắt gả cho anh Nguỵ nghèo xác kia vì bảo là anh ta đã thi Ä‘á»— tú tà i lại giá»i là m thi, là m từ. Thì hôm trÆ°á»›c đây anh ta viết cái bà i sá»› cho bà cụ, tôi Ä‘em ra cho ngÆ°á»i ta xem. NgÆ°á»i ta nói viết sai ba chữ. NhÆ° thế đấy! Cô hai cÅ©ng đến lúc gả chồng rồi đấy. Không biết nhÆ° thế rồi gả cho anh nà o?
Nói đến đó chợt nghe tiếng già y Ä‘i lại, tất cả Ä‘á»u im bặt không nói nữa.
Hai ngÆ°á»i quan khách Ä‘i ra chắp tay chà o hòa thượng. Nguỵ Hiếu Cổ tiá»…n há» ra cá»a. Bá»n hòa thượng ăn chay xong rá»a tay, thổi kèn, hà nh hÆ°Æ¡ng, thắp đèn, vãi gạo, vãi hoa suốt ba ngà y liá»n má»›i thôi.
Thá»i gian thấm thoát, bốn mÆ°Æ¡i chÃn ngà y đã qua, Phạm Tiến Ä‘i cảm Æ¡n các vị đã dá»± tang lá»…. Má»™t hôm TrÆ°Æ¡ng TÄ©nh Trai đến, Phạm Tiến má»i và o ngồi trong má»™t cái phòng sách nhá» trÆ°á»›c bà n thá». Mình Phạm còn mặc áo tang ra cảm Æ¡n TrÆ°Æ¡ng đã giúp đỡ mình trong công việc tang lá»….
Trương Tĩnh Trai nói:
- Việc của cụ nhà là việc đại sá»±, chúng tôi là con cháu thì cÅ©ng phải góp sức là m. Cụ nhà thá» nhÆ° váºy mà quy tiên là việc đã Ä‘Ã nh. NhÆ°ng sẽ là m cháºm trá»… việc thi há»™i của ông. Chắc ông đã định an táng rồi chứ? Có thể cho biết ngà y nà o không?
Phạm Tiến nói:
- Năm nay hÆ°á»›ng má»™ không lợi, đến mùa thu năm sau má»›i tốt. NhÆ°ng các khoản chi phà vá» an táng, tôi chÆ°a có đủ tiá»n!
TrÆ°Æ¡ng TÄ©nh Trai tÃnh đốt ngón tay nói:
- Minh tinh thì nhỠông Chu há»c Ä‘Ã i, má»™ chà thì ông Nguỵ là m há»™, nhÆ°ng phải mượn tên ai chứ. Ngoà i ra việc cất ma, bà n, chiếu, âm nhạc và tạp dụng, ăn uống, Ä‘Ã o đất, tiá»…n thầy địa tất cả cần trên ba trăm lạng bạc.
Äang lúc bà n tÃnh thì cÆ¡m mang ra. TrÆ°Æ¡ng lại nói:
- Là m lá»u ở bên má»™ ba năm vốn là việc phải. NhÆ°ng muốn lo việc an táng thì cÅ©ng không nên câu nệ quá mà ta phải lo tÃnh cách vay tiá»n. Từ khi ông Ä‘á»— cao đến nay, chÆ°a đến hầu quan. Huyện Cao Yếu đất tốt, may ra kiếm được Ãt tiá»n. Còn tôi, tôi cÅ©ng phải Ä‘i thăm chú tôi. Chúng ta sẽ rủ nhau cùng Ä‘i? Tiá»n xe, tiá»n đò thì tôi xin chịu, không dám để ông báºn tâm.
Phạm Tiến nói:
- Ông nói váºy tháºt là quá thÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng không biết là m nhÆ° váºy có hợp lá»… không?
Trương Tĩnh Trai nói:
- Lá»… thì cÅ©ng có lúc kinh có lúc quyá»n, tôi thấy không có cái gì là không là m được cả.
Phạm Tiến cảm ơn.
TrÆ°Æ¡ng TÄ©nh Trai định ngà y, thuê ngá»±a mang tùy tòng Ä‘i vá» phÃa huyện Cao Yếu. Trên Ä‘Æ°á»ng hai ngÆ°á»i bà n nhau:
- Lần nà y, thăm thầy, ta lại xin mượn quan hà m của thầy để viết và o mộ chà bà cụ cố nhà .
Và i hôm sau đến huyện Cao Yếu. Hôm đó tri huyện báºn Ä‘i xuống là ng khám xét, nên há» không và o nha môn được, hai ngÆ°á»i phải ngồi trong miếu Quan Äế. Miếu Ä‘ang còn chữa. Ở đấy có ngÆ°á»i đốc công của huyện. NgÆ°á»i đốc công nghe nói quan huyện có khách đến thăm, vá»™i và ng chạy ra má»i và o phòng khách, mang lên chÃn cái Ä‘Ä©a tráng miệng. Äốc công ngồi ở chiếu dÆ°á»›i rót trà .
Ä‚n được má»™t lát, ở ngoà i có ngÆ°á»i Ä‘i và o: mÅ© vuông, áo rá»™ng, giầy Ä‘en đế trắng, mắt ốc nhồi, mÅ©i cao, râu đầy cằm.
Y và o cá»a thì bảo dá»n đồ tráng miệng Ä‘i, rồi má»›i cùng hai ngÆ°á»i ngồi. Khi nói má»™t ngÆ°á»i là TrÆ°Æ¡ng, má»™t ngÆ°á»i là Phạm thì ngÆ°á»i kia cÅ©ng nói:
- Tôi há» Nghiêm, nhà ở gần đây. Năm ngoái, tôn sÆ° chấm thi, tôi cÅ©ng may được Ä‘á»—, Thang phụ mẫu vá»›i tôi là chá»— rất thân. Hai vị chắc Ä‘á»u là chá»— quen biết cả chứ?
Hai ngÆ°á»i Ä‘á»u nói là há»c trò quan huyện. Nghiêm cống sinh hết sức tôn kÃnh.
NgÆ°á»i đốc công cáo lá»—i Ä‘i ra.
Gia nhân nhà Nghiêm mang đến má»™t quả Ä‘á»±ng thức ăn và má»™t bình rượu. Mở quả ra là chÃn Ä‘Ä©a ăn. Äá»u là gà , vịt, giò thui, cá muối... Nghiêm cống sinh má»i hai ngÆ°á»i ngồi ghế trên, rót rượu má»i và nói:
- Tôi muốn má»i các vị vá» nhà , nhÆ°ng nhà cá»a cháºt chá»™i, không dám má»i, sợ thất lá»…. Vả lại các vị sắp và o nha môn, tôi ngại có gì cản trở nên có sai dá»n bữa cÆ¡m nhạt, để có thể cùng nhau nói chuyện ở đây. Xin các vị bá» quá cho.
Hai ngÆ°á»i đón lấy rượu nói:
- Chúng tôi chÆ°a đến thăm ông, mà lại là m phiá»n thế nà y, tháºt không tiện.
Nghiêm cống sinh nói:
- Không dám! Không dám!
Nghiêm đứng đợi há» uống cạn chén rượu. Hai ngÆ°á»i sợ mặt Ä‘á» không dám uống nhiá»u, chỉ uống ná»a chén là đặt chén xuống.
Nghiêm cống sinh nói:
- Thang phụ mẫu là ngÆ°á»i thanh liêm, nhân từ, tháºt là phúc cho huyện nà y.
Trương Tĩnh Trai nói:
- Phải! Chắc là chú tôi là m được nhiá»u việc tốt ở đây. Nghiêm cống sinh nói:
- Nà y tiên sinh! Trên Ä‘á»i vạn sá»± Ä‘á»u do số mệnh cả, muốn trái cÅ©ng không thể được. Hôm Thang phụ mẫu đến đây, các quan khách huyện tôi Ä‘á»u ra đón. NgÆ°á»i ta dá»±ng lên má»™t cái nhà chà o để tiếp ngà i cách ngoà i mÆ°á»i dặm. Tôi đứng ở cá»a. Phút sau, thanh la, cá», lá»ng, quạt, ngÆ°á»i thổi sáo, hết Ä‘oà n nà y đến Ä‘oà n khác. Kiệu sắp đến gần đã thấy quan phụ mẫu hai lông mà y cao, cái mÅ©i nở, mặt vuông, tai lá»›n. Tôi nghÄ© bụng Ä‘Ãch thá»±c là má»™t vị hiá»n nhân quân tá». Lạ hÆ¡n nữa: mấy mÆ°Æ¡i ngÆ°á»i ở đây tiếp ngà i, nhÆ°ng lúc ngà i ở trên kiệu thì hai con mắt ngà i chỉ nhìn và o tôi. Lúc bấy giá», có má»™t ngÆ°á»i cÅ©ng đứng bên cạnh. Ông ta nhìn quan phụ mẫu rồi lại nhìn tôi và há»i nhá»: “TrÆ°á»›c kia ông có biết quan phụ mẫu không? †Tôi cứ nói thá»±c: “ChÆ°a biết bao giá»â€. Bấy giỠông ta dại dá»™t, chắc rằng quan phụ mẫu nhìn ông ta, nên bÆ°á»›c ra mấy bÆ°á»›c, hi vá»ng ngà i sẽ há»i mình. Bất đồ quan phụ mẫu xuống kiệu, chà o má»i ngÆ°á»i rồi nhìn vá» phÃa khác. Má»›i hay từ nãy đến giá», quan không há» nhìn ông ta. Ông ta thẹn vô kể. Hôm sau, tôi và o nha môn yết kiến, thì ngà i má»›i giảng há»c vá», công việc còn bá» bá»™n, nhÆ°ng ngà i vá»™i gá»i tôi đến bảo pha trà , rồi nói chuyện nhÆ° ngÆ°á»i quen biết nhau từ mấy mÆ°Æ¡i năm trÆ°á»›c.
Trương nói:
- Ông là ngÆ°á»i có phẩm vá»ng cho nên chú tôi kÃnh trá»ng. Gần đây chắc ngà i thÆ°á»ng há»i ông?
- Gần đây tôi cÅ©ng Ãt lên. Nói thá»±c, tôi vốn thá»±c thà , ở đây chÆ°a há» lấy của ngÆ°á»i ta má»™t tÆ¡ hà o nà o. Các quan phụ mẫu đến đây Ä‘á»u có lòng thÆ°Æ¡ng. Thang phụ mẫu là ngÆ°á»i thÃch khách khứa, nhÆ°ng ngà i đối vá»›i tôi có biệt nhãn. Tháng trÆ°á»›c, ở huyện ngà i lấy thằng con thứ hai của tôi Ä‘á»— thứ mÆ°á»i. Lại há»i cặn kẽ xem nó há»c vá»›i ai, đã vợ con chÆ°a. Tháºt là ngà i quan tâm đến cháu.
Phạm Tiến nói:
- Thầy tôi là ngÆ°á»i sà nh văn chÆ°Æ¡ng. Äã chú ý đến lệnh lang nhÆ° thế, thì thế nà o lệnh lang cÅ©ng là tay anh tà i.
- Không dám! Không dám! Lại nói:
- Huyện Cao Yếu nà y là má»™t huyện có tiếng ở Quảng Äông. Trong má»™t năm thì tiá»n thuế gạo thóc, vải hoa, trâu, lừa, cá, ruá»™ng, cÅ©ng đến vạn lạng.
Lại lấy tay vẽ lên bà n nói khẽ:
- NhÆ° Thang phụ mẫu là m thì chỉ có tám nghìn. Ngà y trÆ°á»›c Phạm phụ mẫu là m tri huyện, thá»±c được đến vạn. Nó còn những cái lắt léo phải cần đến những ngÆ°á»i thà nh thạo nhÆ° chúng tôi
Y vừa nói vừa sợ có ngÆ°á»i nghe, nên quay đầu nhìn ra ngoà i. Má»™t ngÆ°á»i đầy tá»› Ä‘i chân đất, đầu bù, chạy và o nói vá»›i y:
- Ông Æ¡i! NgÆ°á»i nhà má»i ông vá».
- VỠlà m cái gì?
- NgÆ°á»i ta đến đòi con lợn ta nhốt buổi sáng. Há» Ä‘ang kêu tru tréo lên ở nhà .
- Muốn có lợn thì Ä‘em tiá»n đến!
- Hắn nói là lợn của hắn.
- Biết rồi, mà y đi trước, tao vỠsau.
NgÆ°á»i đầy tá»› không chịu Ä‘i. TrÆ°Æ¡ng, Phạm bèn nói:
- Nếu ở nhà ông có việc thì xin ông cứ vỠnhà .
- Hai vị chÆ°a rõ. Con lợn chÃnh là của tôi.
Nói đến đây thì nghe tiếng thanh la. Má»i ngÆ°á»i đứng dáºy nói:
- Quan vỠrồi.
Hai ngÆ°á»i sá»a lại áo mÅ© ngay ngắn, gá»i quản gia đến Ä‘Æ°a thiếp và xin lá»—i đã là m phiá»n Nghiêm cống sinh. Sau đó Ä‘i thẳng đến cá»a quan. Tri huyện Thang sau khi Ä‘á»c thiếp thấy má»™t cái đỠ“cháu ngà i là TrÆ°Æ¡ng SÆ° Lụcâ€, má»™t cái đỠ“Há»c trò Phạm Tiếnâ€, trong lòng suy nghÄ©: “TrÆ°Æ¡ng đã mấy lần đến đây vòi tiá»n, thá»±c là không chịu nổi. NhÆ°ng nay hắn cùng Ä‘i vá»›i anh há»c trò của ta má»›i thi Ä‘á»—, thì không lẽ không tiếp hắn!†Bèn bảo má»i ngay và o.
Hai ngÆ°á»i và o, TÄ©nh Trai chà o xong, Phạm Tiến và o là m lá»… thầy trò. Tri huyện Thang hai ba lần đáp lá»… rồi má»i ngồi uống trà . Sau khi nói mấy lá»i vá»›i TÄ©nh Trai, quan huyện khen văn Phạm Tiến và há»i:
- Tại sao không đi thi hội?
- Bà cụ con mất, con phải chịu tang không thể Ä‘i thi. Tri huyện Thang hoảng hốt, vá»™i và ng bảo thay đổi áo, má»i và o nhà sau. Rượu bÆ°ng lên. Bữa tiệc có yến sà o, gà , vịt, ngoà i ra có hai Ä‘Ä©a cá nấu theo lối Quảng Äông. Tri huyện má»i ngồi, bát Ä‘Å©a Ä‘á»u là khảm bạc. Phạm Tiến lúng túng không cầm Ä‘Å©a bát. Tri huyện há»i tại sao? TÄ©nh Trai cÆ°á»i đáp:
- Ông ta có tang nên không dùng bát đũa nà y.
Tri huyện vội và ng bảo thay, lấy bát sứ, đũa ngà lên. Phạm Tiến lại không ăn. Tĩnh Trai nói:
- ÄÅ©a nà y cÅ©ng không được.
Bèn sai đổi đũa tre trắng. Bấy giỠmới thôi.
Tri huyện thấy y cÆ° tang táºn lá»… nhÆ° váºy sợ y không uống rượu, thì không biết dá»n gì. May sao thấy y gắp má»™t con tôm lá»›n ở trong bát yến sà o và bá» và o miệng. Bấy giá» quan huyện má»›i yên tâm.
Tri huyện nói:
- NhÆ° thế nà y là không phải. Tôi theo Hồi giáo, những món ngon Ä‘á»u không được ăn, chỉ có ăn cÆ¡m xoà ng thôi. Hồi giáo chỉ cho phép ăn thịt bò, thịt dê, nhÆ°ng sợ các ông ở đạo khác không dùng, cho nên không dám dá»n. Hiện nay có chiếu chỉ bảo cấm giết bò cà y, cấp trên lại ra lệnh cấm tháºt ngặt, trong nha môn nà y không ai được ăn.
Äèn sáp thắp lên, tri huyện Ä‘Æ°a lệnh cấm kia ra để má»i ngÆ°á»i xem. Bá»—ng má»™t ngÆ°á»i đầy tá»› đến ghé tai nói nhá» vá»›i tri huyện mấy câu. Tri huyện đứng dáºy nói vá»›i hai ngÆ°á»i:
- Ở ngoà i có việc, tôi ra một chút, rồi lại và o ngay. Tri huyện đi ra một lúc, chỉ nghe tiếng dặn:
- Äể nó đấy!
Rồi lại trở và o bà n tiệc. Tri huyện xin lỗi đã vắng mặt và nói với Trương Tĩnh Trai:
- Ông TrÆ°Æ¡ng, ông đã là m quan, tôi muốn há»i ông má»™t việc nà y. Äó cÅ©ng là việc cấm thịt bò tôi vừa nói đấy. Vừa có mấy ngÆ°á»i Hồi giáo Ä‘em năm mÆ°Æ¡i cân thịt và cá» má»™t ông thầy già đến xin tôi. Nói rằng nếu tôi là m ráo riết thì há» hết kế sinh nhai. Há» xin tôi ná»›i tay gá»i là che mặt quan trên cho há» vá»›i. Há» Ä‘em đến đây năm mÆ°Æ¡i cân thịt để biếu tôi. Tôi có nên nháºn hay không?
Trương Tĩnh Trai nói:
- ThÆ°a chú, không được. Cháu và chú là m quan thì chỉ biết có hoà ng thượng, không biết có ngÆ°á»i đồng đạo. Chú nhá»› việc xảy ra khoảng năm Hồng VÅ©, ông LÆ°u...
- Ông Lưu nà o?
- Ông LÆ°u CÆ¡ Ä‘á»— tiến sÄ© thứ ba Ä‘á»i Hồng VÅ© năm thứ năm.
Phạm Tiến nói xen và o:
- Thứ ba chứ?
- Thứ năm. Quyển thi của ông ta tôi đã Ä‘á»c. Sau đó ông và o Hà n lâm. Vua Hồng VÅ© trá hình đến nhà ông ta nhÆ° là chuyện xÆ°a “vua Tống đến nhà Triệu Phổ đêm tuyết rÆ¡i†(Triệu Khuông Dẫn (960-975) vua nhà Tống đến nhà Triệu Phổ ban đêm tuyết xuống để nói chuyện quốc sá»±). NhÆ°ng đến nÆ¡i thì gặp TrÆ°Æ¡ng VÆ°Æ¡ng ở Giang Nam Ä‘Æ°a đến cho ông ta má»™t cái bình trà . Mở ra trÆ°á»›c mặt vua thì bình trà đầy và ng. Vua Hồng VÅ© giáºn lắm và nói:
“Hắn cho rằng má»i việc thiên hạ Ä‘á»u nhá» bá»n thÆ° sinh cả phải!â€
Ngay hôm sau LÆ°u bị bãi, giáng là m tri huyện Thanh Äiá»n, sau vua lại bắt uống thuốc Ä‘á»™c chết. Việc nà y là m nhÆ° thế sao được!
Tri huyện thấy TrÆ°Æ¡ng nói nhÆ° nÆ°á»›c chảy, lại Ä‘Æ°a chuyện cÅ© của bản triá»u ra nói rất tỉ mỉ, nên không thể không tin, bèn nói:
- Việc nà y thì xỠtrà thế nà o?
Trương Tĩnh Trai nói:
- Theo ngu kiến của cháu, nếu chú muốn nổi tiếng trong việc nà y, thì hãy giữ ngÆ°á»i ấy lại. Sáng mai Ä‘Æ°a việc ấy ra xá». ÄÆ°a ông già ra đánh và i mÆ°Æ¡i roi, rồi bá» và o gông, chồng thịt lên gông, yết má»™t tá» giấy bên cạnh để nói rõ việc là m táo bạo của ông ta. Quan trên biết việc ấy thấy chú tÆ¡ hà o không lấy, thì việc thăng quan tiến chức chắc chắn đến nÆ¡i.
Tri huyện gáºt đầu:
- Có lý lắm.
Bữa tiệc tan. Tri huyện má»i hai ngÆ°á»i nghỉ lại thÆ° phòng.
Hôm sau, sáng sá»›m, tri huyện ra công Ä‘Æ°á»ng. NgÆ°á»i Ä‘Æ°a ra trÆ°á»›c tiên là má»™t anh trá»™m gà . Tri huyện quát:
- Thằng kia, mà y đã phạm tá»™i ăn cắp nhiá»u lần, mà không thay đổi, đánh mấy cÅ©ng không nghe! Hôm nay phải là m gì má»›i được?
Bèn lấy bút chấm son viết lên má ba chữ “tên trá»™m gà â€. Lấy má»™t cái gông ra. Äem con gà y ăn cắp ra buá»™c trên đầu y, má» ra đằng sau, Ä‘uôi ra đằng trÆ°á»›c, đóng gông Ä‘Æ°a ra cá»a huyện. Con gà ỉa *** chảy từ đầu xuống trán, đến mÅ©i, râu ria bết lại thà nh má»™t cục, chảy xuống gông. NgÆ°á»i xem hai bên cÆ°á»i rÅ© rượi.
NgÆ°á»i thứ hai là ông già Hồi giáo. Tri huyện mắng đồ chó, to gan, sai đánh ba mÆ°Æ¡i gáºy, lấy má»™t cái gông lá»›n, Ä‘em năm mÆ°Æ¡i cân thịt chồng lên gông, buá»™c chặt và o má và o mặt, chỉ còn chừa hai con mắt để trÆ°á»›c huyện cho má»i ngÆ°á»i xem.
Trá»i nóng. Äến ngà y thứ hai thịt bò sinh dòi. Ngà y thứ ba ngÆ°á»i kia chết.
Những ngÆ°á»i Hồi giáo không phục, há»p nhau lại mấy trăm ngÆ°á»i, hỠđánh thanh la bãi thị, kéo nhau đến huyện kêu:
- Dù chúng tôi không được phép Ä‘em thịt bò đến huyện, cÅ©ng không đến ná»—i phải chịu tá»™i chết. Cái nà y là do thằng TrÆ°Æ¡ng SÆ° Lục huyện Nam Hải bà y ra. Chúng tôi đến huyện kéo nó ra đánh chết, bắt nó Ä‘á»n mạng!
Nhân ồn à o thế khiến cho: Cống sinh gây chuyện, đến tỉnh thà nh để giấu tăm hÆ¡i, hÆ°Æ¡ng thân kết thân chÆ¡i kinh quốc yết ngÆ°á»i quyá»n quý.
Muốn biết việc náo động thế nà o hãy xem hồi sau phân giải.
Last edited by quykiemtu; 16-12-2008 at 01:03 PM.
|
|
|
| |